turkiyede sendikalilasma surecinde ogretmen sendikalari ve siyasetle iliskisi adapazari ornegi

8/7/2019 Turkiyede Sendikalilasma Surecinde Ogretmen Sendikalari Ve Siyasetle Iliskisi Adapazari Ornegi

1/124

TCSAKARYA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TRKYEDE SENDKALILAMA SRECNDERETMEN SENDKALARI VE SYASETLE LKS:

ADAPAZARI RNE

YKSEK LSANS TEZ

hsan Sabri YILDIRIM

Enstit Ana Bilim Dal: Sosyoloji

Tez Danman: Prof. Dr Ali Rza ABAY

MART-2007


2/124

TCSAKARYA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TRKYEDE SENDKALILAMA SRECNDERETMEN SENDKALARI VE SYASETLE LKS:

ADAPAZARI RNE

YKSEK LSANS TEZ

hsan Sabri YILDIRIM

Enstit Ana Bilim Dal: Sosyoloji

Bu tez 12/03/2007 tarihinde aadaki jri tarafndan oy birlii ile kabul edilmitir.

Jri Bakan Jri yesi Jri yesi


3/124

BEYAN

Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduu, bakalarnn eserlerinden

yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta bulunulduunu,

kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin herhangi bir ksmnn bu

niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez almas olarak sunulmadn

beyan ederim.

hsan Sabri YILDIRIM

12.04.2007


4/124

NSZ

Sanayi devrimi ile birlikte cretli alan insanlarn says artmtr. Bu insanlar

haklarn iverene kar savunma ihtiyac duymulardr. Bu gereksinim sonucunda

sendikalar tarihteki yerlerini almaya balamlardr. Sendikalar, gnmzde ada

mesleksel rgtlenmeler olarak yerlerini almlardr. Bu almada gnmzdeki

sendikalarn siyasetle olan ilikisi incelenmitir. Bu amala Adapazarndaki eitim

sendikalar ele alnarak aratrma yaplmtr. Bu almann tm srelerinde

yardmlarn esirgemeyen Prof. Dr. Ali Rza ABAYa teekkrlerimi bir bor bilirim.

hsan Sabri YILDIRIM

12.04.2007


5/124

i

NDEKLER

KISALTMALAR.....v

TABLOLAR LSTES..vii

ZET.viii

SUMMARY.ix

GR....1

BLM 1: ARATIRMANIN METODOLOJS..4

1.1.Aratrmann Konusu ve Problemi.............41.2. Aratrmann Amac.......4

1.3. Aratrmann nemi...........5

1.4. Aratrmann Hipotezleri........5

1.5. Aratrmann Varsaymlar.............6

1.6. Aratrmann Snrllklar...6

1.7. Aratrmann Yntem ve Teknikleri..6

1.7.1. Aratrmann Modeli....6

1.7.2. Aratrmann Evreni.....................7

1.7.3.Aratrmann rneklemi...7

1.7.4. Aratrmann Veri Toplama Teknikleri.......7

BLM 2: SENDKALAMA SREC VE SENDKAL KAVRAMLAR.8

2.1.Sendika........8

2.2.Sendikaclk.9

2.3. Toplu Grme.10

2.4.Grev.......11

2.5. Memurlarn Sendikal Haklar.......11

2.5.1. Sendika Kurma Hakk................13

2.5.2. Toplu Grme (Pazarlk) Hakk...........14

2.5.3. Grev Hakk.............16

2.5.4. Memur Sendikalarnn Yararlar........17

2.5.5. Memur Sendikalarnn Sakncalar............17

2.6. Memurlarn Sendikal Haklarna likin Uluslararas ve Ulusal Belgeler.............172.6.1. Uluslararas Belgeler......................17


6/124

ii

2.6.1.1. Birlemi Milletler Belgeleri...................................18

2.6.1.1.1. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi........18

2.6.1.1.2. Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar Uluslararas

Szlemesi....................................................................19

2.6.1.1.3. Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi..19

2.6.1.1.4.retmenlerin Stat Tavsiyesi .....................20

2.6.1.2. Uluslararas alma rgt (ILO) Belgeleri.....................21

2.6.1.2.1. Sendika zgrl ve rgtlenme Hakknn

Korunmasna likin 87 Sayl Szleme.........21

2.6.1.2.2. rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakkna likin 98 Sayl

Szleme.......................................................................................22

2.6.1.2.3. Kamu Hizmetinde rgtlenme Hakknn Korunmas ve

stihdam Koullarnn Belirlenmesi Yntemlerine likin 151

Sayl Szleme............................22

2.6.1.3. Avrupa Konseyi Belgeleri...........................................................23

2.6.1.3.1. nsan Haklar Avrupa Szlemesi................................23

2.6.1.3.2. Avrupa Sosyal art..............24

2.6.1.4. Avrupa Birlii Belgeleri..............................242.6.1.4.1. Roma Antlamas.................24

2.6.1.4.2. alanlarn Temel Sosyal Haklar Toplulukart..25

2.6.2. Ulusal Belgeler..........................25

2.6.2.1. 1982 Anayasas...................25

2.6.2.2. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu.................26

2.6.2.3. Kanunla Onaylanm Uluslararas Belgeler........27

BLM 3: TRKYEDE SENDKALAMA SREC VE MEMUR

SENDKALARI.............................................................................................................28

3.1. Osmanl Devleti Dnemi..............28

3.2. Cumhuriyet Dnemi.............29

3.2.1. 1924-1960 Dnemi29

3.2.2.1960-1971 Dnemi.............30

3.2.3.1971-1980 Dnemi.............34

3.2.4.1980-1993 Dnemi.........36


7/124

iii

3.2.5.1993-1995 Dnemi.....37

3.2.6.1995-1998 Dnemi.........38

3.2.7.1998den Gnmze...........40

3.3. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu.....40

BLM 4: TRKYEDE RETMEN SENDKACILII......47

4.1. retmen Sendikacl........47

4.1.1. retmen Sendikaclnn nemi........47

4.1.2. Dnyada retmen Sendikacl .......48

4.2. Trkiyede retmen Sendikaclnn Tarihi Geliimi..............51

4.2.1.Cumhuriyet ncesi Dnem ...51

4.2.2.Cumhuriyet Dnemi...53

4.2.2.1. 1924 -1960 Dnemi... 53

4.2.2.2. 1960 -1971 Dnemi....55

4.2.2.3. 1971 -1980 Dnemi....56

4.2.2.4. 1980 -1990 Dnemi............60

4.2.2.5. 1990 -1995 Dnemi........61

4.2.2.6. Trkiyede 1995ten Gnmze retmen Sendikacl..624.3. Trkiyedeki retmen Sendikalarnn rgtsel Yaps..................63

4.4. Trkiyedeki Mevcut retmen Sendikalar....66

4.4.1. Trkiye Eitim, retim ve Bilim Hizmetleri Kolu alanlar Sendikas

(TRK ETM-SEN)............68

4.4.2. Eitimciler Birlii Sendikas (ETM BR-SEN)...70

4.4.3. Eitim ve Bilim Emekileri Sendikas (ETM-SEN)74

4.5. Trkiyede Sendika-Siyaset likisi ve Sendikal Blnmlk...........76

BLM 5: BULGULARIN DEERLENDRLMES....................80

5.1. retmenlerin Kiisel zellikleri.....80

5.2. retmenlerin Sendikalarla lgili Grleri.....82

5.3. Sendika-Siyaset likisi zerine Grler....91

SONU VE NERLER..95

KAYNAKA ...100


8/124

iv

EKLER.....106

ZGEM.........111


9/124

v

KISALTMALAR LSTES

AB : Avrupa Birlii

AS : Avrupa Sosyal art

BASK : Bamsz Sendikalar Konfederasyonu

BESEN : Bamsz Eitimciler Sendikas

BM : Birlemi Milletler

CGT : (Confereration Generale Du Travail) Genel

Konfederasyonu

DSK : Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu

DMK : Devlet Memurlar Kanunu

ETM SEN : Eitim ve Bilim Emekileri SendikasETM BR-SEN : Eitimciler Birlii Sendikas

FEN : Ulusal Eitim Federasyonu

FISE : retmen Sendikalar Uluslar aras Federasyonu

HR-DER : Hrriyeti retmenler Sendikas

HR RET-BR : Hrriyeti retmenler Yardmlama ve Dayanma Birlii

ICFTU : Uluslar aras Hri Sendikalar KonfederasyonuIFFTLU : Uluslar aras Hr retmen Sendikalar Federasyonu

ILO : Uluslararas alma rgt

LK-SEN : lkokul retmenleri Sendikas

KAMU-SEN : Trkiye Kamu alanlar Konfederasyonu

KESK : Kamu Emekileri Sendikas

KT : Kamu ktisadi Teekkl

MEF-DER : Mefkureci retmenler DerneiMEMUR-SEN : Memur Sendikalar Konfederasyonu

NUT : (National Union of Teachers) retmenler Ulusal Birlii

SNES : Orta retim retmenleri Ulusal Sendikas

TEKSEN : Teknik retmenler Sendikas

TM-DER : Tm lkretim Mfettileri Dernei

TP : Trkiye i Partisi

TB-DER : Tm Eitim retim Emekileri Birleme ve Dayanma

Dernei


10/124

vi

TD : Teknik retmenler Dernei

TDMF : Trkiye retmen Dernekleri Milli Federasyonu

TS : Trkiye retmenler Sendikas

TMAS : Tm niversite, Akademi ve Yksekokul Asistanlar

Birlii

TMOD : Tm retim yeleri Dernei

TRK ETM SEN : Trkiye Eitim, retim ve Bilim Hizmetlileri Kolu

alanlar Sendikas

UNESCO : (United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization) Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr

Kurumu

LK-BR : lkc retim yeleri ve retmenleri Dernei

NAY : niversite, Akademi, Yksekokul Asistanlar Dernei

WCL : Dnya Emek Konfederasyonu

WCOTP : retim Meslei rgtleri Dnya Konfederasyonu

WCT : Dnya retmen Konfederasyonu

WFTU : Dnya Sendikalar Konfederasyonu


11/124

vii

TABLOLAR LSTES

Tablo 1: 2006 Yl Eitim Sendikalar ve ye Saylar Dalm .................................66

Tablo 2: Ya..79

Tablo 3: Cinsiyeti...........79

Tablo 4: Medeni Durumu....................................... ...80

Tablo 5: Sendika yelik Yl.....................80

Tablo 6: Bilinen Sendika Saylar..81

Tablo 7: Sendikalarn En nemli levi....82

Tablo 8: Sendikal Haklar Temel Hak Ve Hrriyetlerden midir?..................................83

Tablo 9: Sendika yeliinden Dolay Karlalan Glkler...83

Tablo10: retmen Sendikalarna Olan Gereksinimin Kayna84

Tablo11: Sendikal Haklar Gvence Altna Alan Uluslar aras Szlemeler.85

Tablo12: Grev Hakk..............85

Tablo13: retmenlere Grev Hakk Verilmemelidir.....86

Tablo14: retmenlere Grev Hakk Verilmelidir..87

Tablo15: Toplu Grmelerde retmenlerin Haklarnn Savunulma Durumu87

Tablo16: Sendikalarn yelerine Ynelik Faaliyet Durumu......88Tablo17: Sendikalara Ynelik ncelikli Talep Durumu....89

Tablo18: Sendikalarn Sivil Toplum rgt Olma Durumu..90

Tablo19: Eitim Sendikalarnn Sorunlar......90

Tablo20: Siyasi Partilerin Sendikalarn Sorunlarnn zmne Etkisi91

Tablo21: Sendikalarnn Sorunlarnn zmnde Siyasi Partilerin Durumu...91

Tablo22: Siyasi Partilerin Eitim Sendikalar zerindeki Etkisi...92

Tablo23: Sendikalar

n Beklentileri Kar

layamama Durumu....93Tablo24: Trkiyedeki retmen Sendikaclnn Gelecei....93


12/124

viii

SA, Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tez zeti

Tezin Bal:Trkiyedeki Sendikalama Srecinde retmen Sendikalar ve Siyasetlelikisi: Adapazar rnei

Tezin Yazar: hsan Sabri YILDIRIM Danman: Prof.Dr. Ali Rza ABAY

Kabul Tarihi:12 Mart 2007 Sayfa Says:X(n ksm)+105 (tez)+6(Ekler)

Anabilimdal: Sosyoloji Bilimdal: Sosyoloji

Bu aratrma ile Dnyadaki deiim sreci ile beraber sendikal hareketin Dnya veTrkiyedeki geliimi, sendikaclk dncesinin benimsenii, sendika-sivil toplum vesendika-siyaset ilikilerinin tespit edilmesi hedeflenmitir. Bu hedefe ulamak iinAdapazarndaki 3 eitim sendikasnda anket uygulanmtr. Trk Eitim Sen, Eitim Bir Sen

ve Eitim Sen yesi Toplam 90 kiiye anket uygulanmtr.

Toplanan verilerin deerlendirilip yorumlanmas neticesinde, sendikalarn siyasetle ilikisiniolduu belirlenmitir. Bu durumun sendikalarn bir sivil toplum rgt olma zelliiniyitirdii sonucuna ulalmtr. Her geen gn yeni bir eitim sendikasnn kurulmasnneitimcilerin rgtllk bilincinin zayflad ve eitimciler arasnda siyasal blnmlnartt sonucuna ulalmtr.

Sanayi devrimi ile birlikte ortaya kan sendikalar, iilerin dnda artk memurlar tarafndanda benimsenmektedir. Sendikalar, yelerinin sosyal, ekonomik, kltrel karlarn korumakla

uramaktan daha ok siyasi eilimler gstermektedirler. Bu durum sendikalar bir siviltoplum rgt olmaktan uzaklatrmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Sendika, Konfederasyon, Sivil Toplum rgt, Toplu Grme, Grev


13/124


14/124

1

GR

Demokratik toplumlarda alanlarn haklarn savunan sivil toplum rgtleri olarak

sendikalar ortaya kmtr. Sendikalarn ortaya k temelinde Sanayi Devrimi

yatmaktadr. Sanayi Devrimi ile birlikte cretli alanlarn saysnn artmas

alanlarn haklarn savunacak rgtlerin domasna neden olmutur. Bu rgtler,

alanlar arasnda dayanmay, idareye kar bir bask grubu oluturma grevlerini

yerine getirmilerdir.

Sendikalar, ilk olarak ii rgtlenmeleri olarak ortaya kmlardr. Tarihsel sre

ierisinde bir takm yasal haklarn kazanmyla da kamu sektrnde alan memurlar da

sendikalar kurmaya ve sendikal haklar elde etmeye balamlardr. Kamu hizmeti gren

memurlarn sendikal hak aray ierisine girmesinin temel sebepleri; memurlarn

ekonomik durumlarnda meydana gelen zayflama ve toplumsal statsnn dmesidir.

Memurlar alma koullarnn iyiletirilmesi, ekonomik ve sosyal bir takm haklar elde

etmek iin sendikalama yoluna gitmilerdir.

lkemizde memurlarn rgtlenmelerinde retmenlerin ayr bir yere sahiptir.

retmenlerin memur says iinde byk bir orana sahip olmas ve yasal haklar

konusunda daha bilinli olmas nedeniyle sendikal rgtlenmede nc grev

yapmlardr.

almann Konusu

Bu aratrmada genelde memurlarn zelde ise retmenlerin sendikal rgtlenmesi

incelenmitir. Aratrmada sendikacln dnyada ve Trkiyedeki geliimi,

sendikaclk dncesinin benimsenii, sendika-siyaset ilikisi ele alnmtr. Bu

aratrmada Trkiyedeki retmen sendikalarnn rgtlenmesi tarihsel bir sre

ierisinde deerlendirilmitir.

almann nemi

Aratrma, memur ve retmen sendikaclnn Trkiyedeki ve dnyadaki tarihsel

geliimini, retmen sendikalarnn siyasetle olan ilikilerini ve ilikinin retmen


15/124

2

sendikalarna verdii zarar ortaya koyma ve retmen sendikaclnn geleceine k

tutma asndan nem arz etmektedir.

almann Amac

Aratrmann temel amac, sendika-siyaset ilikisini belirleyip lkemizdeki eitim

sendikacl zerine zm nerileri getirmektir. Bu amaca ynelik sendikalarn bir

sivil toplum rgt olabilme durumlar, eitim sendikalarnn sorunlar, siyasetin

sendikalar zerindeki etkisinin ne dzeyde olduu irdelenmitir.

lkemizde II. Merutiyetle birlikte memur rgtlenmeleri balamtr. Ancak bu

rgtler cemiyetten teye gidememitir. 1946da ok partili hayata geilmesiyle birlikte

retmen dernekleri bir araya gelerek Trkiye retmen Dernekleri Milli

Federasyonunu kurmulardr. 1961 Anayasasnn getirmi olduu yeniliklerle

memurlar sendikal haklar elde etmilerdir. Sendikalarn zamanla asl grevinden

uzaklaarak siyasallamas sonucu 1971de kapatlmlardr. 1971den sonra memurlar

dernekler bnyesinde toplanarak rgtllklerini devam ettirmilerdir. Bu dnemde de

retmen derneklerinde yaanan siyasallama retmen rgtlerini olumsuz

etkilemitir. Ancak 1980 askeri darbesiyle de bu dernekler kapatlmlardr. 1982

Anayasas ile memurlarn sendikal haklarna ynelik olumlu veya olumsuz bir

maddenin olmamas retmenleri nce dernekler etrafnda 1990dan sonrada sendikalar

bnyesinde rgtlenmeye yneltmitir.

1990 ylndan sonra bir ok memur sendikas kurulmutur. retmen sendikalar bu

sendikalar ban ekmektedir. 1990dan sonra ilk kurulan sendikalar retmensendikalar olmutur. 1998 ylnda kamu grevlilerine ynelik bir yasa karlmaya

allsa da baarl olunamamtr. Memurlarn sendikal haklarna ynelik 25.06.2001

tarihinde Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu karlmtr. Bylelikle memurlarn

sendikal haklar gvence altna alnmtr. Bu tarihsel sre ierisinde retmen

sendikalar ve siyasetle ilikisi incelenmitir.


16/124

3

almann Yntemi

Aratrma, tarama modelinde olup teorik arka plan oluturmak zere kaynak taramas

yap

lm

t

r. Arat

rman

n evreni, Trkiyede eitim sendikalar

d

r. Arat

rman

nrneklemi, sendika ye saylarn belirleyen 2006 yl mutabakat metnindeki en ok

yeye sahip Trk Eitim Sen, Eitim Bir Sen ve Eitim Sen olarak belirlenmitir. Bu

sendikalarn yesi 90 kiiye sendika siyaset ilikisini belirlemeye ynelik anket

uygulanmtr. Anket sonular, SPSS 12.0 istatistik programnda analiz edilmitir. Bu

aratrmada elde edilen bilgiler nda retmen sendikalar ve siyasetle ilikisi

belirlenmeye allmtr.

Sonu olarak Trkiyedeki retmen sendikaclnn bugnk yapsnn incelenmesi veretmen sendikaclnn geleceinin bir deerlendirmesi yaplmtr.


17/124

4

BLM 1: ARATIRMANIN METODOLOJS

1.1.Aratrmann Konusu ve Problemi

Sendikalar, sendika yelerini ilgilendiren ortak ekonomik, toplumsal ve kltrel

karlar korumak ve gelitirmek iin kurulmu sivil toplum rgtleridir. Eitim

sendikalar ise kamu kesiminde alan eitim-retim faaliyetlerine katlan

retmenlerin alma ve yaama koullarn iyiletirmek ve gelitirmek amacyla

kurulmu sivil toplum rgtleridir. Ancak genelde memurlarn zelde ise retmenlerin

sendikalamas, memur-retmen sendikalarnn bamsz bir sivil toplum rgt olup

olmadklarn ve memur-retmen sendikalarnn ilikisi hep tartlm ve problem

olarak grlmtr. Bu maksatla aratrma konusu olarak ele alnmtr.

Bu aratrma, Dnyadaki deiim sreci ile beraber sendikal hareketin Dnya ve

Trkiyedeki geliimi, sendikaclk dncesinin benimsenii, sendika-sivil toplum ve

sendika-siyaset ilikilerinin incelenmesini iermektedir.Sendika-siyaset ilikisi ele

alnrken Trkiyedeki eitim sendikalar zerindeki etkileri incelenmektedir.Bu

aratrma Trkiye genelindeki eitim sendikalarnn geleceine k tutacak olup

tartma konusuna aklk getirecektir.

1.2. Aratrmann Amac

Aratrmann amac Adapazarndaki eitim sendikalarnn siyasetle ilikisinin

belirlenip, ulusal dzeyde eitim sendikacl zerine zm nerileri gelitirmektir.

Bu amaca ynelik olarak aadaki sorulara da cevap aranacaktr.

Sendikalar bir sivil toplum rgt mdr? Memur konfederasyonlar retmenlerin haklarn yeterince savunabiliyorlarm?

Eitim sendikalarnn sorunlar nelerdir? retmenlere grev hakk verilmeli midir? retmenlerin sendikalardan beklentileri nelerdir?

Siyasetin sendikalar zerindeki etkisi ne dzeydedir?


18/124

5

Eitim sendikalarnn toplu grmelerde etkinlii ne dzeyde olmaldr? Trkiyedeki eitim sendikacl gelecek vaat ediyor mu?1.3. Aratrmann nemi

Trkiyede eitim sendikalarnn says her geen gn artmaktadr. Eitim sendikalar,

sivil toplum kurulular arasnda nemli bir yere sahiptir. Sendikal retmen says

lkemizdeki retmen saysna oranla dktr.

Aratrma kamu ve eitim sendikaclnn Trkiyedeki ve Dnyadaki tarihsel sre

iersinde ortaya koymas gnmzdeki eitim sendikaclnn geleceine k tutmas

asndan nemlidir. Aratrma, eitim sendikalarnn siyaset ile ilikilerinin bamszbir sivil toplum rgt gibi hareket etmesi gereken eitim sendikalarnn retmenlerin

haklarn savunmada her zaman etkili olamadklarn ortaya koyma asndan nem arz

etmektedir. Bu balamda sendika siyaset ilikisinin eitim sendikalarna verdii zarar

ortaya koyma asndan nemlidir.

1.4. Aratrmann Hipotezleri

Eitim sendikalar ve siyasetle ilikileri zerine yaplan bu aratrmann genel hipotezi,

eitim sendikalarnn zerindeki siyaset etkisi ve sendikalarn siyasetle ilikisi nedeniyle

sendikalar zerine den grevi yerine getirememektedir.

Eitim sendikalar ve siyasetle ilikileri zerine yaplan bu aratrmann alt hipotezleri

ise unlardr:

Eitim sendikalar arasnda ayrlklara neden olan (ortak amalardabirlemelerini engelleyen) siyasi dnceleridir.

Eitim sendikalar toplu grmelerde ortak noktalarda (amalarda)birleemediklerinden dolay Kamu veren Kurulu karsnda etkili olamamaktadrlar.

Eitim sendikalar arasndaki siyasi dnce ayrlklar Kamu verenKurulunu toplu grmelerde daha etkili olmasn salamaktadr.

Kanunlar kamu alanlarnn sendikal anlamda ynetime katlmalarn iilerenazaran engellemektedir.


19/124

6

Eitim sendikalar, retmenlerin haklarn savunmas gereken bamsz bir siviltoplum rgt olmaktan ok siyasi dncelerin etkisi altnda kalmaktadrlar.

1.5. Arat

rman

n Varsay

mlar

Aratrma aadaki sayltlara bal olarak yrtlmtr:

Aratrmaya katlan sendika yneticileri ve sendika yeleri kendilerineyneltilen sorulara gerei yanstacak biimde cevaplamlardr.

Eitim sendikalar zerine Adapazar ile merkezinde yaplan bu aratrmadaelde edilen verilerin ve sonularn baz ynleriyle lke dzeyindeki sorunlarla ilikili

olduu varsaylmtr.

Eitim sendikalar zerine Adapazar ile merkezinde yaplan bu aratrmadarneklem evreni temsil edecek niteliktedir.

1.6. Aratrmann Snrllklar

Aratrma aadaki esaslarla snrlandrlmtr:

Eitim sendikalar ve siyasetle ilikisini ele alan bu aratrma, Adapazarndakieitim sendikalar ile snrl tutulmutur.

Aratrma, Trk Eitim-Sen, Eitim Bir-Sen, Eitim Senin Adapazarubelerindeki ynetici ve yeleri ile snrl tutulmutur.

Aratrma, 2006 yl sendika ye saylarn belirleyen mutabakat metninde yeralan sendika ye saylar dikkate alnarak snrlandrlmtr.

1.7. Aratrmann Yntem ve Teknikleri

Bu blmde aratrma modeli, evren ve rneklemi, veriler ve toplanmas, verilerin

zm ve yorumlanmasnda kullanlan istatistiksel yntem ve tekniklere yer

verilmitir.

1.7.1. Aratrmann Modeli

Aratrma tarama modelinde olup, nce teorik arka plan oluturmak zere bir kaynak

taramas yaplmtr. Sonra rnekleme anket uygulanarak veriler elde edilmitir.


20/124

7

Toplanan verilerden hareketle Adapazarndaki eitim sendikas yelerinin mevcut

durumlar ve grleri aklamaya allmtr.

1.7.2. Arat

rman

n Evreni

Aratrmann ana evreni eitim ve dier memur sendikalarnn iinde bulunduu kamu

sendikalardr. Evren ise eitim sendikalardr. Evren olarak kabul ettiimiz sendikalarn

2006 yl mutabakat metnine gre Adapazarndaki ye saylar Trk Eitim-Sen 950,

Eitim Sen 555, Eitim Bir-Sen 443 olarak belirlenmitir.

1.7.3. Aratrmannn rneklemi

Aratrmann rneklemi, en ok yeye sahip ve 2006 yl toplu grmelere katlan TrkEitim-Sen, Eitim Sen ve Eitim Bir-Senin Adapazar ubelerinde bulunan 1948

sendika yesi arasndan tesadfi rnekleme teknii ile 90 kiiden oluan bir rneklem

grubu oluturulmutur.

1.7.4. Aratrmann Veri Toplama Teknikleri

Aratrmann teorik arka plann oluturmak amacyla literatr taramas yaplmtr.

Eitim sendikalar ve yelerine ynelik gerekli bilgileri elde etmek amacyla hazrlanan

anketler nce pilot uygulamayla tecrbe edilmitir. Pilot uygulama sonucu tekrar

dzenlenen anket formlar rneklem grubuna uygulanmtr. Toplanan veriler bilgisayar

ortamnda SPSS 12.0 istatistik programndan yararlanlarak zmlenmitir.


21/124

8

BLM 2: SENDKALAMA SREC VE SENDKAL

KAVRAMLAR

2.1. Sendika

Sendika kavram kken olarak ok eski tarihlere dayanmakla birlikte, gnmzde ifade

ettii anlam olduka yenidir. Roma ve Yunan hukuk sistemlerinde rastlanan syndic

terimi bir birliin(sitenin) temsilini salamakla grevli kimseleri ifade eder. Syndicat

terimi ise syndic in fonksiyonlarn ve bu fonksiyonlarn uygulanmasn ifade etmek

iin kullanlmtr. (Ik, 1962:73). Sendika kavramna gnmzde farkl bir anlam

yklenmitir. Sendika, alanlarn hak ve karlarn korumak, glendirmek ve

gelitirmek amacyla oluturduklar mesleksel rgtlerdir.

Sendika kavram hakknda deiik tanmlamalar yaplmtr. Bu tanmlardan bazlar

unlardr:

Sendika kavram Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda Kamu grevlilerinin

ortak, ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin

oluturduklar tzel kiilie sahip kurulular(4688/25.6.2001).eklinde tanmlanmtr.

Sendika kavramn Talas(1975:1) Sendika sui generis- kendine zg ok amal ve

ok grevli bir tr demektir Sendika, yelerinin alma ve yaama koullarn

iyiletirmek ve gelitirmek amac gden bir rgttr. eklinde tanmlamtr.

Kzlelik ve Erjem (1996:467) ise sendika kavramnu ekilde tanmlamtr. Sendika,

herhangi bir meslek ya da sanatla uraanlarn ve genellikle ii ve iverenlerin kendi

topluluklarn ilgilendiren ortak ekonomik, toplumsal ve kltrel karlar korumak ve

gelitirmek iin kurduklar mesleksel bir kurulutur.

Sendika kavram gnmzde demokrasi kavramnn olumasnda nemli unsurlardan

biri haline gelmitir.

Konfederasyon ve federasyon, sendikalar tanmlamada kullanlabilecek dier

kavramlardr. Konfederasyon ve federasyon, sendikalarn st dzey rgtlenmeleridir.

Konfederasyon ve federasyon kavramlar birbirinden farkldr.Bu farkll Ko yle

ortaya koymaktadr:


22/124

9

Sendikalarn bir blm meslek sendikasdr; yalnzca ayn meslekten olan cretlileri

bnyesinde bar

nd

r

r. Baz

sendikalar, iyeri sendikas

d

r; yaln

zca belirli biriyerindeki cretliler bu sendikada rgtlenebilir. kolu sendikalarnda, ayn ikolunda

kabul edilen cretliler bir araya gelir. Genel sendikalar ise tm ikollarndaki cretlileri

rgtlemeyi amalar.

Sendika birlikleri, genellikle ayn yrede farkl iyerleri ve ikollarnda rgtl

sendikalarn st rgtdr. Federasyonlar ise, genellikle, farkl yrelerde ayn meslekte

veya ikolunda rgtlenmi sendikalarn st rgtdr. Konfederasyon ise, genellikle,

tm meslekler, blgeler, iyerleri ve ikollarndaki kurulularn ulusal dzeydekirgtlenmesidir.(Ko, 2003:20).

Konfederasyon ve federasyon kavramlar anlamlar asndan lkeden lkeye farkllklar

gsteriyor. rnein, ngilteredeki konfederasyonun ad Sendikalar Kongresidir(Ko,

2003:20). lkemizde ise Koun beyan ettii gibidir.

2.2. Sendikaclk

Sendikaclk, cretlilik dzeninin ortaya kmasyla balamtr. lk olarak iiler, eitli

dernekler, yardmlama sendikalar, konut ve tketim kooperatifleri, siyasal

rgtlenmeler kurarak sendikacln bir anlamda sendikal hareketin temellerini

atmlardr. Bu eitli rgtllk ierisinde ilk sendika aramak yanl olacaktr.

Sendikacln douunu hazrlayan koullar genellikle sanayi devrimi ve ortaya

kard sonulara balanmaktadr. Sanayi devriminin ve kapitalizmin oluturduu ve

sendikacln douuna ortam hazrlayan koullar, balca iki noktada toplanabilir:

(Ikl, 2003:17).

1-Emek-sermaye ayrl ve emein zgrlemesi

2-Emeiyle geinenlerin(baml alanlarn) sayca artmas

Sendikalarn ortaya k Sanayi Devrimine balanmaktadr. Sendikalar douran

temel etken Sanayi Devrimidir. Sanayi Devrimi ii snfnn domasna neden

olmutur. ada anlam ile emeini satan ve almasnda kendinin olmayan retim


23/124

10

aralarn kullanan iilerden oluan bu snf, sermaye karsnda uzun sre gsz

kalmtr. i snf sermaye karsnda gszln ortadan kaldrmann tek yolunun

birleme olduunu grerek sendikalar kurma yoluyla rgtlenmeye gitmitir. Bu adan

ilk sendikalar ii karakterlidir. Daha sonralar ii sendikalarna tepki olarak iveren

sendikalar kurulmutur. Gnmzde sendikalar ada toplumun vazgeilmez

rgtleridirler. Demokratik yaamn temel zelliklerinden biri zgr sendikal

rgtlenmeler den gemektedir. isini smren, onun emeinin gerek deerini

vermeyen bir toplumda ilerleme gerekleemez (Kzlelik, 1996:467).

2.3. Toplu Grme (Pazarlk)

Toplu grmenin sendikal sre ierisinde iiler iin ok eski olacan syleyebiliriz.Kamu grevlileri iin ise bu kavramn yeni bir kavram olduunu syleyebiliriz.

Toplu grme, 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda u ekilde

tanmlanmaktadr: Toplu grme: Kamu grevlileri iin uygulanacak katsay ve

gstergeler, aylk ve cretler, her trl zam ve tazminatlar, fazla alma cretleri,

harcrah, ikramiye, lojman tazminat, doum, lm ve aile yardm denekleri, tedavi

yardm ve cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardmlar ile bu mahiyette etkinlik

artrc dier yardmlara ilikin olarak yetkili kamu grevlileri sendikalar ve st

kurulular ile Kamu veren Kurulu arasnda yaplan grmeyi Toplu pazarlk

kavram genelde ii ve iverenler arasndaki ilikiyi anlatmakta kullanlmtr. Toplu

pazarlk iveren ve ii ilikilerinde ortaya kan sorunlarn zmnde kullanlan

srekli ve dinamik bir olu, bir yoldur (Talas, 1983:231). Toplu pazarlk, bir ii

topluluunun, fakat genellikle iiler adna hareket eden bir sendikann, sermayenin

temsilcileri ile iilere daha iyi ve daha adil bir yaam salamak iin girmi olduu

bar ve arkasnda grev de bulunan bir zel diyalogdur (Talas, 1983:232).

Toplu pazarlk kavram ile ilgili Demirbilek (1996:12-13) Uluslar aras doktrinde ise,

toplu pazarlk kavramyla, alma ilikilerinde bir tarafa iileri temsil eden ii

sendikalar, dier tarafta iveren olmak zere iki tarafn cret ve alma koullarn

belirlemek iin srdrdkleri pazarlk kastedilmektedir. Toplu pazarlk kavramnn

unsurlarndan biri olan toplu i szlemesi, sendikalarn, iveren ile sendika yelerinin

hizmet akti veya yrrlkteki hukuk kurallar gereince sahip bulunduklar hak ve

karlarn salanmas ve korunmas iin yaplr (Kalkandelen, 1968:17-18).


24/124

11

Toplu pazarlk ve toplu grme kavramlar temelde ayn anlam tamalarna ramen

toplu pazarlk ii ve iveren arasndaki ilikilerin dzenlenmesinde, toplu grme

kavram ise Kamu veren Kurulu ile kamu grevlilerinin arasndaki ilikilerin

dzenlenmesinde kullanlmaktadr.

Kamu grevlilerinin toplu grme ekil ve ynetmelii 25.06.2001 tarih ve 4688 sayl

Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda belirlenmitir.

2.4. Grev

alanlarn ynetime sendikal olarak katlma biimlerinden bir dieri de grevdir. Grev

kavram kamuda alan memurlardan daha ok iilerin ynetime katlma biimidir.

lkemizde grev hakk memurlara tannmamtr.

Grev, iilerin ynetime (iverene) kar gsterebilecekleri en etkili direnme yntemidir.

Grev alma koullarn kendi lehlerine deitirmek, yeni haklar ve menfaatler

salamak amacyla iilerinin ounun nceden kendi aralarnda karar vermek suretiyle,

bir i yerinde yada i kolunda belirli yada belirsiz bir sre iin almaya son vermeleri

durumudur(Talas, 1983:281).

1983 tarihli ve 2822 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanununa gre

ilerin topluca almamak suretiyle ilerinde faaliyeti durdurmak veya iin niteliine

gre nemli lde aksatmak amacyla aralarnda anlaarak veyahut bir kuruluun ayn

amala topluca almalar iin verdii karara uyarak ii brakmalarna grev denir.

Yukarda anlatlan tanmlardan anlalaca zere her grevde olmas gereken ortak

zellikler olmaldr. Bu ortak zellikleri Esener (1978:597-599) yle sralamtr;

Geici olmal bir i durdurma olmal, toplu bir hareket olmal ve hesapl bir i durdurma

olmaldr.

2.5. Memurlarn Sendikal Haklar

Demokrasilerin oluumunda sendikalarn nemi byktr. Demokrasinin gelimi

olduu toplumlarda sendikal haklar ileri dzeydedir. Demokratik rejimlerin temel

koullarndan biri de sendikal haklardr. Dnyada ve Trkiyede demokrasinin

geliimine bal olarak sendikal haklarda da deiiklikler olmutur.


25/124

12

Sendikal haklar Talasa (1990:14) gre temelde u unsur zerine kurulmutur.

Sendikal haklar; sendika kurma, toplu pazarlk ve grev haklarn ifade etmektedir.

Sendikal haklarn bu unsurlar tamamen birbiriyle balantldr. zellikle sendika kurma

hakk dierlerinden daha nemlidir. Bunun nedenini Glmez (1992:159) u ekilde

aklamaktadr. Bu durum, sendika kurma hakknn dier iki hakkn gereklemesinin

n koulu olmas ve sendikal hayatn balamasnda temel tekil etmesinden

kaynaklanmaktadr. Toplu pazarlk ve grev haklarndan birinin veya ikisinin olmas

sendikal haklarn sadece ilevselliini zayflatr. Sendika kurma hakknn olmamas

durumunda sendikal haklar zaten ortaya kamayacaktr.

Memur olarak alanlarn sendikalamas sanayi ve kamu kesimi dnda alanlara

gre daha geriden gelmitir. Yani memur kesiminde sendikalama ihtiyac iilere gre

daha ge olmutur(Ikl, 1985:87). Bunun nedeni memurlarn rgtlenme ihtiyac

hissetmedikleri bu dnemde son derece nemli yetki ve imkanlara sahip kiiler

olmalardr. Dolaysyla memurlarn daha iyi yaam koullar iin mcadele vermelerini

beklemek anlamsz olurdu (aylan, 1976:8-10).

Memurlara sendikal haklarnn tannmasnda birtakm skntlar yaanmtr. Memurlara

sendikal haklar tan

nmas

n

n devlet ynetiminde aksamalara yol aabilecei dncesihakim olmutur. Memurlara sendikal haklar verilmesinin ortaya karabilecei

sakncalar u ekilde sralanmtr; Devlet otoritesinin sarslmas, hiyerarinin

bozulmas, kamu hizmetlerinin aksamas.

Devlet Otoritesinin Sarslmas: Devlet bir toplumda en st dzeydeki kurumdur. Bu

kurumun ynetimine sendikal olarak katlmnn devletin otoritesini sarsaca dncesi

bir ok toplumda hakimdir. te bu nedenle kamu alanlarna sendikal haklar ok zor

koullarda ve zamanla tannmaya balanmtr. Ancak bu durum demokratiklemesreciyle beraber yklmaktadr. Artk devletlerde ynetimsel olarakeffaflama yoluna

girmektedirler. Sendikal haklarn tannmas da yaygnlamaktadr.

Hiyerarinin Bozulmas: Memurlara sendikal haklarn devlet dzeni ierisindeki ast- st

ilikisinin bozulmasna neden olaca dnlmektedir. Belirli bir hiyerarik dzen

ierisinde ileyen devlet yapsnn memur durumunda olanlarn sendikal haklar elde

etmesiyle bozulaca dnlmektedir. Bu dnceye kar fikirler de vardr. Devlet


26/124

13

dzeni ierisinde tm memurlarn grev ve sorumluluklar kanunla belirlendii iin

hiyerarinin bozulmayacan savunanlarda vardr.

Kamu Hizmetlerinin Aksamas

: Bu gr savunanlar grev hakk

n

n ortayakarabilecei zamanlar zerinde durmaktadrlar. Grev hakknn lkedeki kamu

hizmetlerinin aksamasna neden olabilecei dnlmektedir. Devlet, yaps gerei

kamu hizmetlerinde sreklilik ister. Grev sonucu kamu hizmetlerinde ortaya kacak

aksamalarn devlet dzenini tehdit edecei dnlmtr. zellikle lkenin

gvenliini salayan kurululara ve yarg mensuplarna bu hakkn tannmamasnn

nedeni kamu hizmetlerinin aksamasn nlemektir.

Demokratikleme sreci ierisinde olan btn lkeler memurlara sendikal haklarntanmak zorundadrlar. Sendikal haklar demokrasinin olmazsa olmaz koullarndan

biridir.

2.5.1. Sendika Kurma Hakk

Memurlarn sendika kurma haklar gerek hukuksal olarak gerek uygulama olarak

lkeden lkeye farkllklar gstermektedir.

Sendika kurma hakkn tanyan lkeleri Glmez (1956:51) u ekilde aklamtr. Baz

lkelerde kamu grevlilerinin rgtlenme hakk, genel olarak sendikalara uygulanan

kanunlar ile tannm ve ortak dzenleme konusu olmutur. Bu ynetimi benimseyen

lkelerde sendika hakkn tanyan ve dzenleyen kanunlar ynnden ii-memur ayrm

gzetilmemektedir. Bu Avusturya, Avustralya, Danimarka, Fransa, Finlandiya,

Hollanda, rlanda, sve, srail, talya, Portekiz, Tunus, Ukrayna.

Kamu grevlilerine sendika hakkn zel kanunlarla tanyp, dzenleyen lkelere ise;

ABD, Belika, spanya, svire, Japonya, Kanada, Lksemburg, Meksika, Peru,

Venezuella, Yeni Zelanday rnek verebiliriz (cal, 1998:13). lkemizde de sendika

kurma hakk kanunlarda belirlenmitir.

Memurlarna sendika kurma hakk tanyan lkelerin bazlar memur kadrolarnn bir

ksmn bu hakkn dnda tutmulardr. Kamu hizmetinin aksamas, devlet otoritesinin

sarslmas, hiyerarinin bozulmas gibi nedenlerle eitli memurlar bu hakkn dnda

tutulmulardr. zellikle kamu gvenliini koruyan silahl kuvvetler, polis tekilat gibi


27/124


28/124

15

federal dzeyde toplu pazarlk hakk tannm, bunu izleyen yllarda da birok federe

devlet bu konuda kanunlar karmtr. Fransada ynetim ve memur sendikalar

temsilcilerinin katld ortak kurullar araclyla danma yntemi uygulanmaktadr.

Toplu pazarlk hakk ise 1968den beri fiilen var olmakla birlikte 1983 ylnda kanuna

geirebilmitir (cal,1998:17).

lkemizde ise toplu grme, Kamu veren Kurulu ile yetkili sendikalar arasnda

yaplmaktadr. 2001 tarih ve 4688 sayl kanuna gre toplu grmenin kapsam u

ekildedir:

Toplu grme: Kamu grevlileri iin uygulanacak katsay ve gstergeler, aylk

cretler, her trl zam ve tazminatlar, fazla alma cretleri, harcrah, ikramiye, lojmantazminat, doum, lm ve aile yardm denekleri, tedavi yardm ve cenaze giderleri

yiyecek ve giyecek yardmlar ile bu mahiyette etkinlik artrc dier yardmlar kapsar.

lkemizde, kamu kesiminde toplu grme sreci u ekilde ilemektedir. Hereyden

nce taraflarn belirlenmesi sz konusudur. Devlet adn Kamu veren Kurulu,

memurlar adna ise kamu grevlileri sendikalar ve konfederasyonlar yer alr. Yetkili

sendikalar, sendika yelerinin okluuna gre belirlenir. Her yl mays aynn 15ine

kadar sendika ye saylar grevli kurumlarca belirlenir. Bu saylar temmuz aynn ilk

haftas Resmi Gazetede yaymlanr. Sendika yeleri en ok olan sendikalar ile Kamu

veren Kurulu yeleri, Devlet Personel Bakanlnn belirleyecei bir yerde toplu

grmelere balar. Toplu grmenin gndemi taraflarca belirlenir. Toplu grmeler

15 gn iinde sonulandrlr. Taraflar, anlarlarsa mutabakat metni hazrlanr ve

imzalanr. Mutabakat metni Bakanlar Kuruluna sunulur. Bakanlar Kurulu, mutabakat

metnini TBMMne sunar. Taraflar anlaamazlar ise 3 gn iinde Uzlatrma Kuruluna

bavururlar.

Uzlatrma Kurulu, taraflar toplantya arr. Taraflar dinleyen Uzlatrma Kurulu, 5

gn iinde karar verir. Uzlatrma Kurulunun kararlarna taraflarn katlmamas

durumunda anlama ve anlamazlk konular imzalanarak Bakanlar Kuruluna sunulur.


29/124

16

2.5.3. Grev Hakk

Grev hakk, alanlarn ynetime kar en etkili direnme yntemidir. Ancak grev hakk

genelde iilere verilen bir hakt

r. Grev hakk

n

n memurlara verilmesinde lkelerarasnda farkllklar mevcuttur. ILO raporlarna gre, yrrlkte olan kanunlar

erevesinde grev hakkna ilikin tr dzenleme mevcuttur: grev hakkn tanyan

lkeler, yasaklayan lkeler ve grev hakkna ilikin kurallarn bulunmad lkeler

(cal, 1998:20).

Memurlar ile devlet arasndaki sorunlarnn toplu pazarlk yoluyla zlememesi

durumunda baz lkeler, grev hakkn memurlarna tanmtr. Grevi kanuni ya da

anayasal bir hak olarak lkelerin birou tanmaktadr. Kanunla grev hakkn tanyanlkelerin says yirmi bei amaktadr. Bu lkelere rnek olarak; ABD(sekiz eyalette),

Finlandiya, Fransa, spanya, sve, talya, Lksemburg, Norve, Polonya, Portekiz,

Senegal ve Yunanistan sayabiliriz (cal, 1998:20).

Memurlarna grev hakkn tanyan lkelerin ounda bu haklara birtakm kstlamalar

getirilmitir. zellikle lkenin gvenlii ile ilgili konumlarda alan memurlara bu

haklar tannmamtr.

Grev hakkn, kamu hizmetlerinin aksamas, hiyerarinin bozulmas, devlet otoritesinin

sarslmas gibi nedenlerle birok lke yasaklamtr. Grev hakkn kamu grevlilerinin

tmne ya da bir blmne kanunla aka yasaklayan lkelerin says, grev hakkn

tanyan lkelerin saysndan fazladr. Bu lkelere rnek olarak; Bahreyn, ad, Fas,

Suriye, Lbnan, Burundi ve Japonya gsterilebilir. Trkiyede bu lkelerin arasnda yer

almaktadr(cal, 1998:21).

Grev hakkna ilikin herhangi bir yasal dzenleme olmayan lkelerde bu durum farklekillerde yorumlanmaktadr. Baz lkelerde kural boluu, bu hakkn tannm olduu

eklinde yorumlanmtr. rnein; srail ve Madagaskarda durum byledir. Baz

lkelerde ise, bu durum grev hakknn yasaklandeklinde kabul edilmitir. rnein

Almanyada bu gr benimsenmitir (cal, 1998:21).


30/124

17

2.5.4. Memur Sendikalarnn Yararlar

Memurlarn sendika kurmalarn benimseyenlerin temel grleri aada maddeler

halinde belirtilmitir (Kalkan, 1999:17);

Sendikalar memurlara grlerini, dncelerini ilgili makamlara bildirmek vehaklarn savunmak olana verir. nk sendikada memurlar, topluca temsil edilirler.

Haklarn grup adna savunulmas daha kolay olur.

Kamu otoritelerinin memurlara tek tek iliki kurmalar gtr. Onlarn gr vedncelerine tercman olacak az sayda kii ile iliki kurmak ynetim iinde faydal ve

verimli olur.

Sendikalar psikolojik ynden de memurlar iin bir doyum aracdr. Memur busuretle sendika yesi olarak resmi hayatnn dnda, sendika bnyesi iinde dostluk

ilikileri kurar.

2.5.5. Memur Sendikalarnn Sakncalar

Memurlarn sendika kurmalarnn aleyhinde bulunanlarn grleri de u noktalarda

toplanmaktadr (Tortop, 1994:184);

Memurlara sendika ve grev haklarnn tannmas halkn huzur ve gvenliinitehlikeye drebilir.

Bu haklarn tannmas kamu yararna da uygun dmez. Memurlar kendilerine tannan bu haklar ktye kullanabilirler. Memurlara sendika ve grev gibi ileri haklarn tannmas hiyerarik dzene deaykr dmektedir

2.6. Memurlarn Sendikal Haklarna likin Uluslararas ve Ulusal Belgeler

2.6.1. Uluslararas Belgeler

Sendikal haklar, tarihsel sre ierisinde gerek devletlerin gerek devletler st

kurulularn gndeminde olmutur. Uluslararas belgelerde sendikal haklarla ilgili


31/124

18

maddelerin bulunduu gibi dorudan sendikal haklar ele alan uluslar aras belgeler de

vardr.

Bu balamda memurlar

n sendikal haklar

na ilikin dzenlemeleri ieren uluslararas

belgeleri cal drt grupta ele almtr. Birinci grupta; Birlemi Milletler tarafndan

hazrlanan nsan Haklar Evrensel Bildirgesi; Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar

Uluslararas Szlemesi; Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi ile her ikisi

de Birlemi Milletlerin kendi aralarnda uzman kuruluu olan UNESCO ve ILOnun

ortaklaa hazrlad retim Personelinin Durumuna likin Tavsiye ele alnmtr.

kinci grupta; Uluslararas alma rgtnn 87,98 ve 151 Sayl Szlemeleri

incelenmitir. nc grupta; Avrupa Konseyi tarafndan hazrlanan ve kabul edilen

nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Avrupa Sosyal art, drdnc ve son grupta ise;

Avrupa Birlii belgelerinden olan Roma Antlamas ve alanlarn Temel Sosyal

Haklar Toplulukart ele alnmtr(cal, 1998:22).

2.6.1.1. Birlemi Milletler Belgeleri

Birlemi Milletler, genel olarak alma sorunlarn ele almaz. Bununla birlikte temel

insan haklarna ilikin olarak, genel nitelikli baz Birlemi Milletler belgelerinde,

alma sorunlarna ve sendikal haklara ilikin kurallara yer verilmitir

(Sencer,1998:61).

Bu belgeler: nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel

Haklar Uluslararas Szlemesi, Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi,

retim Personelinin Durumuna likin Tavsiyedir (cal, 1998:23).

2.6.1.1.1. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi

nsan Haklar Evrensel Bildirgesi 1948 ylnda kabul edilmitir. Bu bildirge 27 Mays

1949da lkemiz tarafndan kabul edilmitir. 1982 Anayasasna gre uluslararas bir

szleme nitelii tamayan bu belge tavsiye nitelii tar. BM Genel Kurulu

tarafndan, 10 Aralk 1948 tarihinde kabul edilen bildirge ilk defa uluslararas seviyede

klasik haklarn yan sra soysal haklara da yer vermitir (Aktay, 1993:66-67).

nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde sendikal haklarla ilgili u maddeler yer almaktadr.

23. maddenin son fkrasnda ise herkesin karn korumak amacyla sendika kurmak


32/124

19

ve sendikaya ye olmak hakknn bulunduu kabul edilerek, sendika hakk

dzenlenmitir. Bildirgenin 29. maddesinde ise bu hakkn bakalarnn hak ve

zgrlklerinin tannmas, genel ahlak, kamu dzeni, genel refah gereklerinin yerine

getirilmesi amacyla kanunla snrlanabilecei ifade edilmitir (cal,1998:23).

2.6.1.1.2. Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi

Sendikal haklarn gelitirilmesi ve korunmasna ynelik BM tarafnca ortaya konan

belgelerden bir dieri de Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar Uluslararas

Szlemesidir. 16 Aralk 1966da Birlemi Milletler Genel Kurulunca kabul edilen

Szleme, 3 Ocak 1976da yrrle girmitir. Szleme, Birlemi Milletler tarihinde

HEBden sonra ikinci sosyal haklar belgesidir. Szleme ile artk sadece klasik haklarlagerek hrriyetin gerekletirilemeyecei, bununla balantl olarak ekonomik ve sosyal

haklarn tannmasnn da gerekli olduu belirtilmitir(Aktay, 1993:63).

Bu szlemenin sendikal haklar ile ilgili blmlerini cal u ekilde belirtmitir:

Szlemenin 8. maddesinde (fk. 1/a) taraf devletler iin herkese ekonomik ve

toplumsal karlarn koruyup, gelitirmek iin sendika kurma ve istedii sendikaya

ye olma hakkn salama ykmll getirilmitir. Grld gibi szleme

sendika hakkn ilkece herkese tanm ve sendika seme zgrln aka

dzenlemitir. Bu haklar, ancak kanunla ve demokratik bir toplumun gerekleri olan

ulusal gvenlii, kamu dzenini ya da bakalarnn hak ve zgrlklerini korumak iin

kstlanabilecektir. Kstlama zorunlu nlemler snrn aamayacaktr. Yine

Szlemenin ayn maddesinde (fk. 1/d) genel olarak grev hakk da getirilmi ve bu

hakkn her lkenin yasalarna uygun olarak kullanlaca belirtilmitir. Szlemede

grev hakknn herkese getirildii belirtilmemi, hakkn kullanlmas da ulusal

dzenlemelere braklmtr(cal, 1998:24). Bu szleme, 87 sayl ILO Szlemesindeyer alan gvencelere aykr olarak ele alnamaz. Bu szleme kendini 87 sayl ILO

szlemesiyle snrlamtr. Bu szleme, Trkiye tarafndan onaylanmtr

(cal,1998:25).

2.6.1.1.3. Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi

BM Genel Kurulunca 16 Aralk 1966 tarihinde kabul edilen bu Szleme, 23 Mart

1976da yrrle girmitir. Szleme, sendika hakk

n

dernek hakk

n

n zel bir yn


33/124

20

olarak ve zellikle kapsamnn daraltlmasna imkan verecek biimde

tanmt.(Glmez, 1992:64-65). Bu konuyu dzenleyen ve sendika hakk ve snrlar

baln tayan 22. maddenin 1. fkrasna gre; Herkes bakalar ile birlikte dernek

kurma hak ve zgrlne sahiptir. Bu hak herkesin karlarn korumak iin sendika

kurma ve sendikaya ye olma hakkn da ierir(cal, 1998:25).

Bu szleme, gvenlik kuvvetlerinin sendikal haklarnda yasal kstlamalarnn

olabilmesine imkan tanmtr. Bu szleme de 87 sayl ILO szlemesiyle kendini

snrlamtr.

2.6.1.1.4. retmenlerin Stat Tavsiyesi

retmenlerin Stat Tavsiyesi, ILO ve UNESCOnun ortaklaa yrttkleri almalar

sonucunda 1966 ylnda kabul edilmitir. retmenlerin sadece okul ierisindeki

hayatn deil tm sosyal hayatn iine alan bir belgedir. retmenlerin tm sorunlar

dnlerek oluturulmu bir belgedir.

retmenlerin sadece eitim alannda, yani okul iinde deil, toplum iinde de yerine

getirdikleri ilevlerin tad nemi uluslararas dzeyde belgeleyen Tavsiye,

retmenlerin tm sorunlarn ileyen, retim personelinin statsn tm ynleriyle

ayrntl bir biimde dzenleyen bir belgedir (Glmez,1991:). retmenlerin Stat

Tavsiyesi belgesinin retmenlik mesleiyle ilgili birok konu ve sorunu iermesine

ramen orijinal bir belge saylamaz. Bunun nedeni, bu belgedeki kararlarn birounun

ILO szlemelerinden esinlenerek yaplm olmasdr.(Glmez,1991).

rgtlenme hakkn ok doal bir veri olarak kabul eden Tavsiye, bunu ayrca

belirtmeye gerek grmemitir. retmen rgtlerinin katlmal sreler araclyla

eitim, zlk ve meslek sorunlar konusunda etkin bir rol oynamasn ngren Tavsiye, bu srelerden biri olan toplu pazarl tm eleriyle birlikte dzenlemitir.

Uyumazlklarn bar yollarla zmlenmesini ngren Tavsiye, bunun

baarlmamas halinde toplu pazarlk srecinin atma aamasnn gndeme geleceini

belirtmitir. Tavsiyenin grev hakkn ierdii genel olarak kabul edilmektedir

(Ikl,1985:93).


34/124

21

2.6.1.2. Uluslararas alma rgt (ILO) Belgeleri

Sendikal haklar, insan haklarnn ayrlmaz bir paras olarak gren Uluslararas

al

ma rgt kurulduu tarihten itibaren bu hak ile ilgili dzenlemeleri yapm

t

r.Uluslararas belgelerle gvenceye alnan bir ilke olarak sendika zgrl ILO ile

yattr. Sendika zgrl, ILOnun kurulduu 1919 ylndan beri anayasal bir ilkedir.

(Turan, 1979:134-135).

ILOnun sendikal haklar ile ilgili belgelerden Trkiyenin kabul ettikleri yledir.

Trkiye bu belgelerden 98 Sayl rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakk Szlemesini

1951 ylnda, 87 Sayl Sendika zgrl ve rgtlenme Hakknn Korunmas ve

stihdam Koullarnn Belirlenmesi Yntemleri Szlemesini de 1993 ylndaonaylamtr (Glmez, 1992:177).

2.6.1.2.1. Sendika zgrl ve rgtlenme Hakknn Korunmasna likin 87

Sayl Szleme

ILO, 87 sayl szlemeyi 9 Temmuz 1948de kabul edilmitir. Bu szleme, sendikal

zgrlklerin Dnya apnda belirlenmesi amacyla yaplm ilk ve nemli szleme

olduu sylenebilir.

Szleme alan ve altranlara tand sendika hakknn olaan ve zgr

kullanmn, devlete (kamu yetkililerine) kar gvence altna almay amalayan temel

kurallara yer vermitir(Glmez, 1998:34-35). 87 Sayl Szleme alanlara ve

altranlara tand sendika hakknn evrensel ilkesini yle belirtmitir; hibir

ayrm gzetmeme, nceden izin almama ve istedikleri rgtleri kurma ve onlara ye

olma(Talas,1990:34-35).

Bu szleme, dier birok szleme ve belgede olduu gibi gvenlik grevlileri iin bir

snrlama getirmitir. Szlemenin 9. maddesine gre; Szlemede ngrlen

gvencelerin silahl kuvvetler ya da polise hangi lde uygulanaca ulusal mevzuatla

belirlenecektir. Bu maddeye gre gvenlik grevlileri ile ilgili sendikal haklarndaki

dzenlemeler lkelerin mevzuatna braklmtr.


35/124

22

2.6.1.2.2. rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakkna likin 98 Sayl Szleme

98 sayl rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakk Szlemesi ILO Genel Kurulunca 1

Temmuz 1949 tarihinde kabul edilmitir. 98 say

l

Szleme, 14.08.1951 y

l

nda 5834sayl kanun ile lkemiz tarafndan kabul edilmitir.

98 Sayl Szleme iki temel konuda dzenleme yapmtr. lk olarak, alan ve

altranlar arasndaki ilikilerde rgtlenme hakknn olaan kullanm gvence altna

almay ve zellikle de alanlara tannan sendika zgrln, iverenlere ve

rgtlerine kar korumay amalayan kurallara yer vermitir. kinci olarak ise, alma

ilikilerinin en nemli ynlerinden birini oluturan gnll toplu pazarlk srelerinin

gelitirilmesini ve toplu pazarlk taraflarnn zerklii ilkesini dzenlemitir(Sencer,1998:333).

Bu szlemede de, gvenlik grevlilerinin sendikal haklar konusundaki gvence ve

uygulamalar lkelerin ulusal kanunlarna braklmtr.

2.6.1.2.3. Kamu Hizmetinde rgtlenme Hakknn Korunmas ve stihdam

Koullarnn Belirlenmesi Yntemlerine likin 151 Sayl Szleme

151 sayl Szleme, 27 Haziran 1978de ILO Genel Konferansnca kabul edilmitir.

Bu Szleme, lkemizde ise 25 ubat 1993 tarihinde kabul edilmitir. 151 Sayl

Szleme, Trkiye de dahil olmak zere toplam 25 lke tarafndan

onaylanmtr(Glmez,1992:181).

Szlemenin 1. maddesinde, dier uluslararas alma szlemelerinde daha uygun

hkmlerin bulunmad durumlarda kamu yetkililerince altrlan herkese bu

Szlemenin hkmlerinin uygulanaca belirtilmitir (Sencer, 1998:354).

151 Sayl Szleme ile 98 Sayl Szleme arasndaki farkllklar Glmez u ekilde

belirtmitir. 151 Sayl Szleme, 98 Sayl Szlemeden farkl olarak, alma

koullarnn belirlenmesi usullerini toplu pazarlkla snrl tutmam, toplu pazarlk

yerine kamu grevlileri temsilcilerinin bu belirlemeye katlmalarna imkan veren baka

yntemlere de yer vermitir. 98 Sayl Szleme, gnll toplu pazarlk ilkesi yerine salt

karar srecine katlma ile yetinilmesine ve bu katlmann da dansal nitelikli gr

almakla snrl tutulmasna imkan vermitir (Glmez, 1996:161).


36/124

23

Bu szlemede de, gvenlik grevlileri ile ilgili gvenceler lkelerin dzenlemelerine

braklmtr.

2.6.1.3. Avrupa Konseyi Belgeleri

Avrupa Konseyi, temel insan hak ve zgrlkleri ve bunlarn korunmasyla ilgili farkl

zamanlarda deiik dzenlemeler yapmtr. Avrupa konseyi erevesinde belgelerden

ikisi, sendikal haklar konusunda memurlar da kapsayan kurallar iermektedir. lkemiz

tarafndan da onaylanan bu iki belge: nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Avrupa

Sosyal artdr (cal, 1998:32).

2.6.1.3.1. nsan Haklar Avrupa Szlemesi

nsan Haklar Avrupa Szlemesi, 4 Kasm 1950de imzalanmtr. Bu Szleme, 10

Mart 1954 tarihli ve 6466 sayl kanunla lkemiz tarafndan onaylanmtr. Szleme,

insan haklarn Avrupa dzeyinde koruyan uluslararas belgedir. erik ynnden nsan

Haklar Evrensel Bildirgesinden daha dar kapsaml olmakla birlikte daha ileri dzeyde

bir belgedir (Sencer, 1998:395).

nsan Haklar Avrupa Szlemesi, sendika hakkn toplant zgrl hakk, dernek

hakk gibi grerek gvence altna almtr. Ancak bu Szlemede toplu grme ve grev

hakk gvence altna alnmamtr. nsan Haklar Komisyonu ve nsan Haklar

Divannn kararlarna gre; 11. madde toplu szleme ve grev haklarn

iermemektedir. 11. madde yalnzca dinlenilme hakkn gvence altna almtr. nk

Szleme, sendikalarn yelerinin karlarn toplu eylemle savunma zgrln

korumu ve bunun iin mcadele imkanlarn sendikalara tanmtr. Bu da sendikann

devlete dinlenilmesini gerektirir (Glmez, 1993:15).

Bu Szlemede de dier szlemelerde olduu gibi kamuda alan gvenlik grevlileri

ve st dzey yneticilere birtakm kstlamalar getirilmitir. Buna gre Szleme ile

gvence altna alnan hak ve zgrlkler, niteliklerine gre, ulusal gvenliin, lkenin

ekonomik karlarnn, kamu salnn, genel ahlakn, bakalarnn hak ve

zgrlklerinin ya da kamu dzeninin korunmas, sululuun nlenmesi gibi nedenlerle,

yasal dayanann bulunmas ve demokratik bir toplumda zorunlu nlemler niteliinde

olmas koulu ile silahl kuvvetler, polis ve devlet ynetimi yeler iin

kstlanabilecektir (Glckl ve Gzbyk, 1994:13)


37/124

24

2.6.1.3.2. Avrupa Sosyal art

Avrupa Sosyal art, 18 Ekim 1961de imzalanarak 26 ubat 1965te yrrle

girmitir. lkemiz taraf

ndan 1989 y

l

nda 3581 say

l

kanunla onaylanm

t

r.

ASnin izledii amalar genel bir anlatmla tanmlayan giri blm artn iki

amacn yle belirtmektedir:(Akllolu, 1995:307). Hibir rk, renk,cinsiyet, din,

siyasal gr, ulusal soy veya sosyal kken ayrm gzetmeksizin sosyal haklardan

yararlanma hakknn salanmas ve uygun kurulu ve faaliyetlerle, kent ve krsal

nfusun yaam dzeyini gelitirmek ve sosyal refahn ykseltmek iin her trl ortak

abada bulunmaya kararl olmaktr.

AS, toplu i ilikileri hukukunun tm elerini; yani sendika, toplu pazarlk ve grevi

de ieren toplu eylem hakk ile uyumazlk durumunda bavurulabilecek bar

sreleri bir btn olarak dzenleyen ve gvence altna alan tek uluslararas insan

haklar belgesi olma zelliini tar (Glmez, 1993:119).

Avrupa Sosyal art da dier birok szlemede olduu gibi gvenlik grevlileri (silahl

kuvvetler, polis) iin sendikal haklarnda kstlama getirmitir. Ancak devlet iindeki st

dzey yneticiler iin sendikal haklar tannmtr. Trkiye, Avrupa Sosyal artn 1989

ylnda kanunla onaylad iin balayc nitelii tamaktadr.

2.6.1.4. Avrupa Birlii Belgeleri

Avrupa Birlii Belgeleri, Avrupa Birliine ye olan lkeler iin yaplm

dzenlemelerdir. Birlik personelinin uymak zorunda olduu ilk hukuki metin 18 Mart

1961de kabul edilen Memur Stats adl tzk olmutur. Birlik personelinin hak ve

ykmllkleri konusunda olduka kapsaml bir ekilde hazrlanm bulunan tzn

ilk eklinde, memurlarn sendika ve mesleki rgtler kurup kuramayacaklarna ilikin

herhangi bir hkm yer almamtr (Bilgin, 1993:48). 1 Temmuz 1972de tzn 24.

maddesi yeniden dzenlenmitir. Bu dzenlemeyle, uzman danmanlar dnda tm

Birlik Memurlarna, dernek kurma ve grev hakk tannmtr (cal,1998:36).

2.6.1.4.1. Roma Antlamas

Avrupa Topluluunun temeli olan Avrupa Ekonomik Topluluunu kuran antlama

olan Roma Antlamasnda sendikal haklarla ilgili dzenlemeler ok azdr. Bu


38/124

25

dzenlemelerden en nemlisi Antlamann 118. maddesidir. 118. madde Komisyona

(Avrupa Topluluu Komisyonuna) sendika hukuku ile ilgili olarak ye devletler

arasnda ibirlii yapma ve ii ve iverenler arasnda toplu szleme ilikileri

konusunda ye devletler arasnda ibirlii yaplmasnn salanmas dnda sendikal

haklarla ilgili bir dzenleme iermemektedir (cal, 1998:36).

2.6.1.4.2. alanlarn Temel Sosyal Haklar Toplulukart

alanlarn Temel Soysal Haklar Toplulukart, 9 Aralk 1989da kabul edilmitir.

Avrupa Birliinin sendikal haklara ynelik en nemli dzenlemesi niteliini

tamaktadr. Uluslararas bir szleme nitelii tamayan ve Avrupa Birlii

erevesinde kabul edilen alanlarn Temel Sosyal Haklar Topluluk art,rgtlenme hakkn alanlara tanmtr(Glmez, 1993a:24). artn sendika

zgrln dzenleyen 11. maddesinde, AB alanlarnn, ekonomik ve sosyal

karlarn savunmak amacyla istedikleri mesleki ya da sendikal rgtleri kurmak iin

zgrce bir araya gelme hakkna sahip olduklar belirtilerek sendikalama zgrl

tm alanlara tannmtr (cal, 1998:37).

AB tarafndan yaplan bu Szlemede de gvenlik grevlileri (silahl kuvvetler, polis)

hakkndaki dzenlemeler lkelere braklmtr.

2.6.2. Ulusal Belgeler

lkemizde memurlarn sendikal haklarna ynelik 1982 Anayasasnda, 657 Sayl

Devlet Memurlar Kanununda ve son olarak 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar

Kanununda yasal dzenlemeler yaplmtr.

2.6.2.1. 1982 Anayasas

1982 Anayasasnn 51,53 ve 54. maddeleri sendikal haklar iermektedir. Ancak 1982

Anayasasnda kamu grevlilerinin sendikal haklarna ilikin belirleyici bir madde

yoktur. 1982 Anayasasndaki bu durumu cal u ekilde aklamtr.

Bu durumda genel olarak kabul edilen, 1982 Anayasas ynnden memur

sendikaclnn, temel bir hakkn kanunlarda aksi aklanmad srece yasaklanm

saylamayaca ilkesinden hareketle deerlendirilmesi gerektiidir. Ancak, burada

lkemize has bir durum sz konusudur. 1961 Anayasasnn ii nitelii tamayan


39/124

26

kamu hizmeti grevlilerine sendika kurma hakk tanyan hkm 1971 ylnda yaplan

Anayasa deiiklii ile kaldrlm, 119. maddesiyle de memurlarn sendikalara ye

olmalar yasaklanmtr. Dolaysyla bu deiiklikten sonra kabul edilen 1982

Anayasasnn zmni bir sendika yasa ierdii genel olarak kabul edilmitir. Yani

Anayasa ii nitelii tamayan kamu hizmeti grevlilerine bu hakk tanmamtr. Bu

gre kar kanlarsa; Anayasada zgrlk rejimi olduunu ve bu hakkn iilere

tannm olmasndan kart kavram yoluyla memurlara yasaklanm olduu sonucunun

karlamayacan savunmulardr (cal, 1998:38).

1982 Anayasasnn kamu grevlilerinin sendika kurma hakk konusunda belirleyici bir

yasak tamadn dnenler 1990l yllardan sonra sendikal almalara

balamlardr. Daha sonra bu durum dnemin hkmetlerinin ve partilerinin dikkatini

ekmitir. 23.07.1995 tarih ve 4121 Sayl Kanunla Anayasa deiiklii yaplmtr. Bu

deiiklikle memurlar kendi hizmet kollarn ilgilendiren sendikalar ve

konfederasyonlar kurabilecekler ve bunlara ye olabileceklerdir. 1982 Anayasasnn

53. maddesinde 1995 tarih ve 4121 Sayl Kanun deiiklii memurlara toplu grme

hakk tanmtr. Toplu grmenin sendikalar ve Kamu veren Kurulu arasnda

yaplaca ve anlamaya varlrsa mutabakat metni imzalanaca belirtilmitir. Bu

deiiklik toplu szleme konusundaki detaylar tam olarak iermemektedir. 1995

ylndaki Anayasa deiikliinden sonra kamu grevlilerine ynelik genel bir sendika

kanunu karlmak iin TBMMde almalar yaplmtr. Sonu olarak kamu

grevlilerine ynelik 25.06.2001 tarih ve 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar

Kanunu karlmtr. Bu kanunla birlikte memurlarn sendikal haklarna ilikin tm

konular akla kavuturulmutur. Bu kanunla sendikalarn kurulu, esas organlar,

sendikalara yelik gvence, sendikal faaliyet alan, sendikalarn gelir, gider ve denetimi,

toplu grme usulleri belirlenmitir.

Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu ile memurlar sendika kurma ve toplu szleme

hakk tannmtr. Ancak memurlara grev hakk bu Kanunla da tannmamtr.

2.6.2.2. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu

657 Sayl Devlet Memurlar Kanununun 22. maddesinde 12.06.1997de yaplan

dzenlemeyle memurlarn sendikal haklaru ekilde belirlenmitir. Devlet memurlar,

Anayasada ve zel kanunda belirtilen hkmler uyarnca sendikalar ve st kurulular


40/124

27

kurabilir ve bunlara ye olabilir (DMK, Madde22). Bu maddeye gre devlet

memurlarnn sendika yelikleri ve sendikalarla ilgili grevleri yerine getirmeleri DMK

ile gvence altna alnmtr.

657 Sayl DMKna gre memurlarn grev hakk yasaklanmtr. Devlet memurlarnn

greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmalar

yasaktr. Devlet memurlar, herhangi bir greve veya grev teebbsne katlamaz, grevi

destekleyemez veya tevik edemezler (DMK, Madde 27). Devlet memurlarnn bu

kanuna aykr davranmalar durumunda devlet memurluundan karlma ve hapis

cezas ngrlmtr.

2.6.2.3. Kanunla Onaylanm Uluslararas Belgeler

Anayasann 90. maddesinin son fkrasna gre Usulne gre yrrle konulmu

milletleraras antlamalar kanun hkmndedir. Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk

iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulamaz. Usulne gre yrrle konulan ve

ulusal belgeler haline gelen szlemeler unlardr: nsan Haklar Avrupa Szlemesi,

Avrupa Sosyal art, 87,98 ve151 Sayl ILO Szlemeleri (cal, 1998:40).


41/124

28

BLM 3: TRKYEDE SENDKALAMA SREC VE MEMUR

SENDKALARI

3.1. Osmanl Devleti Dnemi

lkemizdeki sendikal srece Osmanl Devletinden balamak doru olacaktr. Osmanl

Devletinde kurulan rgtl tekilatlar daha sonra Trkiye Cumhuriyetinde kurulacak

rgtlere temel tekil etmitir. Osmanl Devleti dneminde kurulan Lonca ve Ahi

tekilatlar mesleki rgtlln en gzel rnekleridir. Belirli meslek mensuplarnn

ortak hak ve karlarn salayan ve koruyan; mesleki gelime, yardmlama ve

dayanmay mmkn klan birlikler anlamnda ele alnan sendikalarn bu eit

fonksiyonlarna Seluklu Devleti dneminde kurulan Lonca ve Ahi rgtlerinde

rastlamaktayz (Arc, 1995:45). Toplumsal yaplarn sreklilii esasna dayanarak bu

tekilatlar Osmanl Devletinde de varln korumutur.

Osmanl Devletinde memurlarn hak elde etme abalar olmutur. Buna en byk rnek

Kapkulu askerleridir. Kapkullarnn enflasyon (ake taii) nedeniyle gerek

cretlerinin dmesine tepki olarak, nce orba kaplarn ayaklaryla devirmeleri ve

sonra da kutsal kabul edilen yemek kazanlarn kaldrmalar (kazan kaldrma) da bir

tr grevdir. Kapkullarnn bu tepkisi bazen kazan kaldrmay aarak, cretlere zam ve

yaklak bir yllk crete eit olan cluv bahiini alabilmek amacyla, padiah

deitirmeye kadar gitmekteydi (Ko, 2003:41). Bu dnemlerdeki sendikal hak talepleri

sadece daha fazla cret istei olarak ortaya kmtr.

Osmanl Devletinde memurlara sendikal haklarn tannmas genelde anayasalarla ilgili

olmutur. Birinci Merutiyet Anayasasnda (23 Aralk 1876) insan haklarna ilikin

baz hak ve hrriyetlere yer verilmise de, birleme, dernek kurma ve toplama, almahaklarna ilikin herhangi bir hkme yer verilmemitir(Kili ve Gzbyk, 1985:32-33).

kinci Merutiyetle birlikte lkede sosyal ve siyasi bir takm deiiklikler olmutur.

Anayasalara dayanan mesleki dernek veya birlik kurma haklarna ilk defa bu

Anayasada rastlanlmaktadr (Kalkandelen, 1968:31). 2. Merutiyetle birlikte Osmanl

Devleti vatandalarna toplant hakk verilmitir. Ancak Osmanl Devletinin varlna ve

btnlne zarar verecek dernekler yasaklanmtr. Buna ramen Osmanl Devletinde

bir takm ii ve memur rgtlenmeleri olmutur. Osmanl mparatorluunda ii


42/124

29

rgtlenmelerinin tarihine ilikin almalarn byk bir blmnde ilk rgt olarak

Ameleperver Cemiyeti gsterilmektedir. Bu dnemde kurulan iyeri rgtlenmelerinin

bir rnei, Anadolu-Badat Demiryollar Memurin ve Mstahdemin Cemiyet-i

Uhuvvetkarisi idi. stanbul, Selanik, zmir, Zonguldak, Drama, Kavala, Ksanti,

Gmlcine ve Gevgelide bu nitelikte rgtler oluturuldu(Ko, 2003:40-41).

rgtlenme hakk bakmndan nem tayan bir baka gelime ise 16 Austos 1909

ylnda kartlan Cemiyetler Kanunu olmutur. Kanunun en nemli zellii kamu

kesiminde ve topluma hizmet amacyla kurulmu bulunan iyerleri dndaki yerlerde

alan iilere rgtlenme hakkn tanm olmasdr (Glmez, 1991:321). Bu kanunla

birlikte kamu kesimine (memurlara) rgtlenme hakk verilmemi olsa bile rgtlenme

yolunda ilk admlar atlarak bu hak iilere tannmtr.

1908 ylndaki yaygn grevlerin ardndan, Tatil-i Egal Cemiyetleri Hakknda Kanun-u

Muvakkat yaymland. Bu dzenleme, ufak deiikliklerle, 1909 ylnda Tatil-i Egal

Kanununa dnt. Bu yasa Cumhuriyet dneminde de yrrlkte kald ve baz

maddeleri ancak 1936 ylnda kabul edilen 3008 Sayl Yasas ile yrrlkten

kaldrld. Tatil-i Egal Yasas ile, kamuya ynelik hizmetleri yerine getiren kurumlarda

sendikalama yasakland

(Ko, 2003:39). Cumhuriyete kadar geen bu sretesendikallama yolunda kamu grevlilerine rgtlenme hakk tannmamtr.

3.2. Cumhuriyet Dnemi

Cumhuriyet Dneminde Trkiyede memurlarn sendikal haklarnn geliimi ile

Anayasalar arasnda nemli bir ba vardr. Sendikal haklar konusunda Anayasalardan

sonra karlan kanunlar da bu konuda belirleyici olmutur.

3.2.1. 1924-1960 Dnemi

Cumhuriyetin ilk anayasas olan 1924 Anayasasnn sendikal haklar konusunda

belirleyici olduu sylenemez. Bu Anayasa ile toplanma ve dernek kurma gibi haklar

tanmasna ramen sendika kurma hakkndan bahsedilmemitir. 1924 Anayasas

dneminde karlan 788 Sayl Memurin Yasas, memurlara sendikal rgtlenmeyi

yasaklamamtr. Memurlar bu dnemde dernekler, yardmlama sandklar,

kooperatifler kurmular, ama sendikalaamamlardr. Yine bu dnemde memurlarn


43/124

30

toplu pazarlk hakk yoktur. Grev yapmalar ise 788 Sayl Yasann 65. maddesiyle

yasaklanmtr (Serim,1965:63).

1938 tarihli Cemiyetler Kanunu, 1909 tarihli Cemiyetler Kanununu yrrlktenkaldrmtr. 1. Dnya Savandan hemen nce totaliter rejimlerin ortaya kard

tehlikeleri nlemek amacyla kanun koyucu 1938 tarihli kinci Cemiyetler Kanununu

kabul etmitir. Bu kanunun konumuz bakmndan en nemli yn itimai snf esasna

gre cemiyet kurulamayaca hkmdr. te yandan Ceza Kanununda 1933te

yaplan bir deiiklik grev ve lokavt yasaklarn cezai meyyidelerle pekitirmitir

(Dereli, 1977:49). 1938 tarihli Cemiyetler kanunu ile birlikte her trl memur ve ii

sendikalarnn kurulmas imkansz hale getirilmitir. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu

rgtlenme hakkn dzenleyen ilk kanun olmutur.

ok partili hayata geilmesi sendikal haklarn kazanm asndan nemlidir. 2. Dnya

Savandan sonra Trkiyenin ok partili demokrasiyi benimsemesi, totaliter karakterli

1938 tarihli Cemiyetler Kanununun tadil edilmesi ve cemiyet kurma serbestisinin

tannmas sonucunda, Trk sendikacl iin yeni bir devir almtr(Dereli, 1977:50).

3512 Sayl Cemiyetler Kanununda 5 Haziran 1946 tarih ve 4919 Sayl Kanun ile

deiiklik yap

l

ncaya kadar rgtlenme hakk

s

n

rl

bir biimde uygulanm

t

r (I

k,1962:63). Ancak 3512 Sayl Cemiyetler Kanununda yaplan bu deiiklik memurlar

kapsamamaktadr. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunundaki devlete bal kurumlarda

hizmet karl alan personelin sendika kuramayacana dair 12. madde aynen

korunmutur.

1924-1960 arasndaki bu dnem memurlardan daha ziyade iilere sendikal haklarn

tannd bir dnemdir. Sendikal rgtlenmelerin tannmas asndan nemlidir.

3.2.2. 1960-1971 Dnemi

1960-1971 dneminde Trkiyedeki memur sendikacl asndan 3 nemli durum

gze arpmaktadr. Bunlardan ilki 1961 Anayasas, ikincisi 624 sayl Devlet Personeli

Sendikalar Yasas ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanunudur.


44/124

31

1961 Anayasas dneminde, ii sendikalar yasa tasars grlrken, memurlarla

iilerin ayn yasa kapsamnda bulunup bulunmayacaklar uzun tartmalara neden

olmu, sonunda u gerekelerle her iki kesimin ayr yasalar iinde rgtlenmeleri

benimsenmitir. (i) Memurlarn iilere gre ok farkl bir stat iindedirler (ii)

Anayasann 46. madde gerekesinde, memurlarn sendikalama hakknn iilerinki

gibi snrsz olmayaca aka belirtilmitir. (iii) Devlet personel rejiminin

iyiletirilmesi yolundaki almalar tamamlanamamtr (Serim, 1995:63).

1961 Anayasasnda sendikal haklar temel haklar arasna alnarak Sosyal Devlet

ilkesi oluturulmaya allmtr. 1961 Anayasasnn getirdii demokratikleme

ilkeleri arasnda kamu grevlilerine sendika hakk da bulunuyordu.(md.46) Buna gre;

alanlar ve iverenler nceden izin almakszn sendikalar ve sendika birlikleri

kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten ayrlma hakkna sahiptir.

i nitelii tamayan kamu hizmeti grevlilerinin bu alandaki haklar kanunla

dzenlenir.

Sendika ve sendika tzkleri, ynetim ve ileyileri demokratik esaslara aykr

olamaz eklindeydi (Altunya, 1998:75).

Bu dzenlemeyle Anayasa alanlar deyimini kullanmak suretiyle sendika hakkn

memurlar da dahil olmak zere tm alanlara tanmtr.1961 Anayasas kamu

grevlilerine sendikal rgtlenme hakkn aka tanyarak gvence altna alan ilk

anayasadr. Ancak 46. maddenin 2. fkrasnda grld gibi Anayasada iiler

dndaki kamu grevlilerinin sendika hakknn dzenlenmesi kanuna braklmtr.

Bylece, kamu grevlilerinin sendika haklarna iilere gre daha ok kstlama getirme

imkan tannmtr. Nitekim 46. maddenin gerekesinde de, kamu hizmeti grevlilerininsendika haklarnn iilerinki gibi snrsz olamayaca, bu alanda konulacak snrlar

ihtiyaca gre kanun koyucunun tespit edecei belirtilmitir (zdemir, 1987:88).

1961 Anayasasnda kamu grevlilerinin sendika kurma hakk kabul edilmi olmasna

ramen 47. maddesinde iilerin toplu szleme ve grev hakk gvenceye alnmtr.

Ancak bu haklar konusunda kamu grevlileri hakknda yasal bir dzenleme

getirilmemitir. Bu haklarn memur ve ii nitelii tamayan alanlara yasakland

anlamna gelmemektedir. Bu haklar kamu grevlileri asndan sadece anayasal


45/124

32

gvenceye alnmamtr. Kamu grevlilerine grev ve toplu szleme hakk tannmas

anayasal gvenceye alnmamtr. Bu durumdaki anayasal boluun kamu grevlilerine

grev ve toplu szleme hakk tand anlamna gelmemektedir.

1961 Anayasas dneminde iilere ve memurlara ayr sendikal haklar verilmesinden

dolay ayr yasalar karlmtr. iler iin 274, memurlar iin 624 Sayl sendikalar

yasalar kartlmtr.

1961 Anayasasnn gerei olarak kartlan Devlet Personeli Sendikalar Kanunu 8

Haziran 1965 tarihinde kabul edilerek Resmi Gazetenin 17 Haziran 1965 tarih ve 12025

sayl nshasnda yaynlanm, ii niteliinde olanlar dnda kalan kamu hizmeti

personeli iine alacakekilde kurulacak olan sendika veya meslek birliklerini kapsayan25. maddeden olumu temel nitelikli bir yasadr (Ta, 1996:79).

624 Sayl yasaya gre, sendikann amac personelin ortak mesleki, kltrel, sosyal,

ekonomik hak ve karlarn korumaktr. Grld gibi ama, hak ve karlarn

korunmas ile snrlandrlm, hak ve karlar gelitirilmesi ama iine

konulmamtr (Serim,1995:184). Yasaya gre Federasyon ve Konfederasyon

sendika st birlikleri kurulabilecei (m.4), sendika yesi olamayacaklar (m.7), faaliyet

eitlerini (m.13), yasak faaliyetler ise (m.14) sralanmtr (Altunya, 1998:76).

Sendika kurma hakkn memurlara ilk defa tanyan bu yasa bir takm yasaklar da

beraberinde getirmitir.624 Sayl Yasa, her trl siyaset yasa getirmi ve geni apta

dayanmay temsil eden sendikalarn kurulmasn engellemitir.

Bu Yasayla sendikalama hakk yasaklanan kamu grevlileri unlardr: Anayasa

Mahkemesi ile Yksek Hakimler Kurulu bakan, ye ve raportrleri; Dantay Bakan

ve yeleri ile kanun szcleri ve yardmclar; yarglar ve savclar; Saytay meslekmensuplar ile Savc ve yardmclar; valiler, kaymakamlar ve bucak mdrleri;

mstearlar ve yardmclar ile genel mdrler ve yardmclar; silahl kuvvetler

personeli ile emniyet rgt alanlar; Dileri Bakanl alanlar; KTlerin ve

zel yasayla kurulan banka ve kurulularn ynetim kurulu yeleri; din ve ibadet

ilerinde alanlar; Devlet Personel Kurulu Bakan ve yeleri (Serim, 1995:64).


46/124

33

Trkiyede ilk memur sendikas 18.06.1965 tarihinde Trkiye Devlet Bro Grevlileri

Sendikas ad altnda kurulmutur. i ve iveren sendikalarndaki blnmlk

memur sendikaclnda da ortaya km 1971 ylnda memur sendikas says 658

ykselmitir (Tokol, 1997:122). Bu kadar ksa sre iinde bu kadar ok sendikann

almas sendikalar, gerek gelir gerek rgtllk gerekse etkin olma asndan zayf

brakmtr.

ok sayda sendika kurulmas kamu grevlilerinin kendilerine verilen sendika hakknn

bilincinde olmadklarn gstermektedir. Ayrca, kurulan sendikalarn ye saylarnn

azl, bu sendikalarn, sendikal mcadele dndaki etkenlerden dolay kurulduklarn

gstermektedir.ok sayda sendika kurulmasn iki nedenle aklayabiliriz (Ayka,

1995:11-13): Bunlardan birisi siyasal nedenlerdir. Memurlarn sendika kurarken,

konuyu daha ok ideolojik bir boyutta deerlendirerek, ayn siyasal eilimi tayan

personelin ynetici kademesinde grev ald bir sendika kurma arzusuyla hareket

ettikleri sylenebilir. Ancak, bu ok sayda memur sendikasnn kurulmasnn tek

nedeni deildir. Dier bir neden ise yapsal nedenlerdir. Demokratik kitle rgtlerinin

yaplarnda kaynaklanan baz zaaflarn bulunmas memurlar ok sayda sendik kurmaya

iten temel neden olarak kabul edilebilir.

Memur sendikalar bu yap ynetim ve memurlar arasndaki ilikilerin memurlar lehine

olmasn engellemitir. Memurlar sorunlarnn zm konusunda ancak idareyi

uyarma, bildiri yayma, protesto yryleri yapmaktan teye gidememilerdir.

Sendikalarn ynetimler karsndaki bu etkisizlii sendikalarn yelerinin azalmasna

sebep olmutur.

624 Sayl Yasann ihtiyalar karlayamaz hale gelmesi ve ayrca memurlarn genel

durumlarn belirlemek iin 14.07.1965 tarihli 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu(DMK) kabul edilmitir.

657 Sayl Yasada sendika kurma hakk 22. maddesinde u ekilde belirtilmitir:

Devlet memurlar zel kanundaki hkmler uyarnca sendika ve meslek birlikleri

kurabilir ve bunlara ye olabilirler. Bu meslek teekklleri zel kanundaki hkmler

uyarnca mesleklerin ve yelerin mterek hak ve menfaatlerini yetkili merciler nnde

ararlar eklinde memurlar sendikal haklar belirlenmitir. Sendika kurma hakk devlet


47/124

34

memurlarna tannmasna karn szlemeli personel ve yevmiyeli personele ise sendika

hakk kapsamnn dnda braklmtr.

657 Say

l

Devlet Memurlar

Kanunu 27. maddesi uyar

nca, Devlet memurlar

grevekarar veremezler, grev dzenleyemezler, grev ilan edemezler, bu yolda propaganda

yapamazlar.Bu maddeyle devlet memurlarnn grev hakk kesinlikle yasaklanmtr.

Ayrca greve yardm etmeleri, ii grevlerini desteklemeleri kesinlikle yasaklanmtr.

Ayrca greve yardm etmeleri, ii grevlerini desteklemeleri hatta teebbs etmeleri bile

yasaklanmtr. Bu yasaklamadaki asl amac kamu hizmetlilerinin aksatlmasn

engellemektir.

657 Sayl Devlet Memurlar Kanununun 26. maddesi uyarnca, memurlarn kamuhizmetlerini aksatacak ekilde memurluktan kastl olarak birlikte ekilmeleri

yasaklanmtr.

657 Sayl Yasann 26. maddesindeki yasan ihlalinden doan suta aranan unsur,

kamu hizmetlerinin aksamasna yol ama kastdr; bu ama gdlerek birlikte ekilme

gereklemise ve bu yzden kamu hizmetleri zarar grmse, su sebebi saylmaktadr

(Canman, 1995:238-239).

1961 Anayasasnda devlet memurlarna toplu szleme hakknn yasaklandna yada

bu hakkn gvence altna alndna ilikin bir hkm bulunmamaktadr (Canman,

1995:240).

657 Sayl Yasada da memurlarn sendika kurma hakk tannm ama grev, toplu eylem

ve toplu szleme hakk tannmamtr. Fakat devlet memurlarn genel durumlarn

belirleyici bir yasa niteliindedir. Sonu olarak memur statsn dzenleyen ierik

kurallarn ister yasadan, ister dzenleyici ilemlerden kaynaklanm olsun tm ileyanllk temeline dayanmas olgusu karsnda toplu szlemelerle dzenlenebilecek

konularn yanllndan sz etmek glemekte ve hatta olanakszlamaktadr (Ik,

1992:111).

3.2.3. 1971-1980 Dnemi

Bu dnem kamu alanlarnn sendika kurma hakknn yasakland bir dnemdir.

Kamu alanlar bu boluu dernekler kurarak gidermeye almlardr. Kapatlan


48/124

35

memur sendikalarnn yerine kurulan memur dernekleri sendikal faaliyetler iinde

bulunmulardr. Memur dernekleri yelerinin sosyal ekonomik, kltrel haklaryla

ilgilenmilerdir.

20 Eyll 1971 tarih ve 1488 Sayl Kanun ile yaplan Anayasa deiiklii ile kamu

grevlileri sendika kurma hakkndan yoksun braklmtr. 1961 Anayasasnn 46.

maddesinde alanlar kavram kullanlarak kamu alanlarnn tamamna tannan

sendika kurma hakk, alanlar kavramnn yerine iiler kavram getirilerek ii

nitelii tamayan dier kamu grevlilerinin bu alandaki haklar kanunla dzenlenir.

Ayrca daha nce kurulmu memur sendikalarnn faaliyetlerinde son bulaca

belirtilmitir. Anayasann 119. maddesinde i nitelii tamayan kamu hizmetlilerinin

mesleki menfaatlerini korumak ve gelitirmek amac gden kurulularn bal

olacaklar hkmler kanunla dzenlenir. eklinde kamu grevlilerinin sendikal

haklarn koruyacak rgtlerin kurulacana ynelik bu madde eklenmesine karlk bu

yndeki deiiklikler bu dnem iersinde yaplamamtr.

Memur sendikalarnn yasaklanmasyla birlikte insanlarn derneklemeye olan ilgisi

artmtr. Bu ilgi siyasi glerin etkisiyle de pekitirilerek gittike artmtr. 1965-1971

dneminde ye say

s

10.000in zerinde yaln

zca iki sendika varken kamugrevlilerinin ok snrl haklar olan derneklere ilgileri youn olmutur. rnein TB-

DER yaklak 200.000, TM-DER yaklak 100.000, POL-DER ile TTED yaklak

15.000, TS-DER yaklak 8.000, LK-TEK 5.000, LK-BR-RET yaklak

40.000, TMAS 3.000 yeye sahip olmulardr (DEMR, 1991:62-63).

Bu dnemde sendikal harekette olduu gibi kamu grevlileri derneklerinde de

siyasallama grlmtr. Btn siyasi partiler kendi izgilerindeki kamu grevlilerini

kurum veya meslek baznda rgtlenmeye zorlamlardr. yleki, bata retmenler ve polis olmak zere kamu grevlileri derneklerinde btn siyasi partilerin kurmalarna

varncaya kadar bir siyasallama gzlenmitir. Bu dnemde rgtlenen kamu grevlileri

derneklerinin mesleki amacn dnda siyasi faaliyetlere daha fazla arlk verdikleri

grlmtr. Bu dnem kamu grevlilerinin partizanlamas gibi brokrasi iin tehlike

tekil eden bir oluuma yol amtr. Bundan devletin byk zarar grd bir gerektir

(Arc, 1992:49).


49/124

36

3.2.4. 1980-1993 Dnemi

Bu dnem 12 Eyll 1980 ihtilali ile balayan bir sreci iine almaktadr. 12 Eyll ihtilali

ile birlikte dernek, sivil toplum kurulular

gibi tm rgtlenmelere son verilmitir.Faaliyet alanlar kapatlmtr. Bu dnemde sendikal haklar asndan en belirleyici

nokta 1982 Anayasasdr. 1982 Anayasas, 12 Eyll 1980den nceki dnemde

lkedeki karklklar nedeniyle serbestlik salayc nitelikten ok snrlayc bir nitelik

gstermektedir.

7 Kasm gn yaplan halk oylamas ile kabul edilen 1982 Anayasas, 1971 Anayasa

deiikliklerinde olduu gibi memurlarn sendika haklarn kesin olarak

yasaklamamtr. Ancak genel olarak rgtlenmeyi zorlatrm, zel olarak kamualanlarnn rgtlenmesini neredeyse olanaksz hale getirmitir. 1982 Anayasasnn

rgtlenmelere getirdii snr dernek, sendika ayrm gzetmemitir (Ik, 1995:306).

Anayasann 51, 53 ve 54. maddelerinde sendikal haklar yalnz iiler iin

ngrlmtr. br kamu grevlilerinin sendikal haklar ynnden Anayasada

olumlu yada olumsuz herhangi bir hkm yer almamtr. Yani Anayasa, kamu

grevlileri ynnden bu hakk ne tanm, nede yasaklamtr. rnein, 1961

Anayasas

n

n 119. maddesinde olduu gibi yasaklay

c

bir kural 1982 Anayasas

ndayer almamtr (Serim,1995:65). 1971 Anayasasnda yasaklanan kamu grevlilerinin

sendikal haklar 1982 Anayasasyla tam bir akla kavuturulamamtr. 1982

Anayasasnda kamu grevlilerine sendika hakkn tanyan veya yasaklayan bir madde

sz konusu deildir. Roma hukukundan buyana kukulu ve yasaklayc bir hkm

bulunmad taktirde zgrlk yararna kanunun yorumlanmas gr ar

basmaktadr. Ama bu durum lkemizde byle olmamtr. 1982 Anayasasnn sendika

hakkn ii nitelii tamayan kamu grevlilerine tanmad dncesi genel olarak

kabul grmtr.

1982 Anayasasnn 33. maddesi birinci fkrasnda Herkes nceden izin almakszn

dernek kurma hakkna sahiptir. dedikten sonra uzun uzun snrlama hkmleri

getiriyor ve maddenin 23.7.1995 tarih ve 4121 sayl yasa ile yaplan deiiklikten

nceki 7. fkrasnda da birinci fkra hkm, Silahl Kuvvetler ve Kolluk Kuvvetleri

mensuplar ile kamu hizmeti grevlilerinin dernek kurma haklarna balca snrlamalar

getirilmesine veya bu hrriyeti kullanmalarnn yasaklanmasna engel deildir.


50/124

37

denilmektedir. Anayasann bu maddesi uyarnca 6 Ekim 1983 gn karlan 2908 sayl

Dernekler Kanunu; resmi ve zel ilkokul, ortaokul, lise veya dengi okullar retmen ve

yneticileri; Milli Eitim Bakanl merkez ve iller kurulularnda alan retmenler

ile dier personeli dernek kuramazlar (m.4) ve bunlar ancak; Milli Eitim Bakanlnn

tespit ve ilan ettii derneklere ye olabilirler (m.16) denilerek retmenler

uygulanacak durum ortaya konulmutur (Altunya,1998:154-155).

1982 Anayasasnda memurlara sendikal haklarn yasaklayan veya snrlayan bir durum

olmadndan ve lkemizin sendikal haklara ynelik uluslar aras szlemeleri

onaylamasndan hareketle memur sendikalar kurulmaya balanmtr.

28 Mays 1990 tarihinde Eitim- Kolu Kamu Grevlileri Sendikasnn kurulmasylabalayan bu aray sonraki yllarda da srmtr. Bu dnemde mevcut anayasa ve

dernekler kanunu birlikte ele alnd zaman ii nitelii tamayan kamu grevlilerinin

sendika kurma haklarnn olmad kabul edilmektedir. Ancak bu hakkn tannmasn

isteyen evrelerin destei ile ve de kanunun aklarndan bir mcadele yrtlmtr

(Arc, 1992:50).

Bu dnemde memurlarn sendikal haklarnn elde etme araylarn etkileyen

gelimelerden birisi de, 20 Kasm 1991de greve balayan DYP- SHP Koalisyon

Hkmetinin hkmet programnda sendikal haklarn lkemizde ILO standartlarna

uygun erevede kurumsallamasnn salanacann belirtilmi olmasdr. Programda,

Kamu grevlilerine sendikal hak ve zgrlklerini tanyacak gerekli yasal

dzenlemeler yaplacak, bunun anayasal yn iin gerekli giriimler balatlacaktr

denilmitir. Dier bir gelime ise; 1993 ylnda DYP-SHP Koalisyon Hkmeti

tarafndan memurlarn sendikal haklaryla dorudan ilgili bulunan 87 ve 151 Sayl ILO

Szlemelerinin onaylanmasdr. Bu szlemelerin onaylanmas ile memurlarn sendikalhaklarn elde etme araylar daha da younlamtr (cal, 1998: 57-58).

3.2.5. 1993-1995 Dnemi

1993 ylnda 87 ve151 Sayl ILO Szlemesinin hkmet tarafndan onaylanmasndan

sonra memurlarn sendikal faaliyetlere ynelik ilgileri artmtr. . 15 Haziran 1993

tarihli Babakanlk Genelgesi ile hkmetin memur sendikaclna karolumlu bir


51/124

38

tavr taknmas ve memur sendikalarnn basklar memur sendikaclnn kanuni

erevesinin belirlenmesi gndeme gelmitir (cal,1998:58).

al

ma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

bu amala konuya ilikin bir kanun tasla

hazrlamtr. Taslakta toplu szleme ve grev haklarna yer verilmemi, yalnzca

sendika hakk ve katlma mekanizmalar dzenlenmitir. Taslan toplu szleme ve

grev haklarn iermemesi memur sendikalarnn tepkisine neden olmutur. Bakanlk bu

tepkileri de dikkate alarak grev hakkn iermeyen ancak toplu pazarlk hakkn ieren

36 maddeden oluan Kamu Grevlileri Sendikalar Kanun Taslan hazrlam ve

Bakanlar Kuruluna sunmutur. Grmeler sonunda kanun taslan teknik dzeyde

incelenmesi amacyla bir teknik komite kurulmutur. Devlet Personel Bakanl,

Maliye Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve Kamu veren Sendikalar

yetkililerinin yer ald komite, Kamu Grevlileri Sendikalar Kanun Tasla ve Kamu

Grevlileri Toplu Pazarlk Kanun Tasars olmak zere iki taslak hazrlanmtr

(cal,1998:58).

Bunu

turkiyede sendikalilasma surecinde ogretmen sendikalari ve siyasetle iliskisi adapazari ornegi

Documents