TYMCZASOWA

INSTRUKCJA STRZELANIA ARTYLERJI

TORU PODGRZ 1931

www.cbw.plCBW

www.cbw.plCBW

bdymczykProstokt

TYMCZASOWA

INSTRUKCJA STRZELANIA ARTYLERJI

T O R U - P O D G R Z 1 9 3 1 www.cbw.plCBW

bdymczykProstokt

bdymczykProstokt

Zalecona do uytku subowego w Oddziaach i Szkoach

przez Pana i Wice Ministra pismem L. 1668/wyszk.z dnia 16 IV 1931 r.

Drukarnia Wojskowa D. O. K. VIII. w Toruniu. www.cbw.plCBW

bdymczykProstokt

Niniejsza praca, rozpoczta jako podrcznik szkolny z inicjatywy J-W. Pana Pukownika CHMU-ROWICZA Jana, b. Komendanta Szkoy Strzelania Artylerji, ukazuje si w obecnej postaci dziki de-cyzji i wydatnemu poparciu J. IV. Pana Pukownika Jana Macieja BOLDA, Szefa Departamentu Artylerji.

Komitet redakcyjny:

Mjr. MARCHAND Adrjan z Depa r t amen tu Hrtylerj i .

Mjr. PRUSISKI Stanisaw, wykadowca w S z k r l e Podchorych Hrtyler j i .

Mjr. Mgr. praw SURMAN Marjan, wykadowca w Szkole St rze lania Hrtyler j i .

Mjr. RIEDL Adam, wykadowca w Szkole S t rze lan ia Hrtyler j i .

Mjr. KRAUTWALD Jzef, wykadowca w Szkole St rze lania Hrtylerj i .

Cennych uwag uyczy J. IV. Pan Podpukow-nik BODNAR Tadeusz z Departamentu Artylerji.

Rozdzia Strzelanie z obserwacj lotnicz" zaczerpnito z projektu Instrukcji

Wsppraca lotnictwa z artylerj". www.cbw.plCBW

bdymczykProstokt

www.cbw.plCBW

Spis rzeczy. ROZDZIA I.

Wiadomoci wstpne. str. 1. Jednostki miary ktw 5 2. Rozwarcie 6 3. Czynniki toru lotu pocisku 9 4. Zmiany ksztatu toru 13 5. Prawdopodobiestwo 16 6. Rozrzut 20

ROZDZIA II. Ukrycie i mono strzelania.

1. Ukrycie 34 2. Mono strzelania 36 3. Martwe pole 41

ROZDZIA III. Ustawianie dziaa kierunkowego na dozr.

1. Wiadomoci oglne 43 2. Sposoby ustawiania dziaa kierunkowego . . . . 45

ROZDZIA IV. Ukadanie snopa.

1. Okrelenia 65 2. Sposoby ukadania snopa rwnolegego . . . . . 66 3. Ukadanie snopa przed ustawieniem w kierunku dziaa

kierunkowego 79 ROZDZIA V.

Przenoszenie i dostosowywanie snopa. 1. Okrelenia 81 2. Przenoszenie snopa z dozoru na cel 82 3. Dostosowywanie snopa rwnolegego do celu . . . 82

. 4. Dostosowywanie snopa przy przenoszeniu ognia z celu na cel 85

5. Dostosowywanie snopa do celu o wiadomej szerokoci 87 ROZDZIA VI.

Podstawowe wiadomoci o strzelaniu i obserwacji. 1. Okrelenia 88 2. Strzelanie 91 3. Obserwacja 94 4. Zasady obserwacji ognia 94 5. Odmiany obserwacji naziemnej 97 www.cbw.plCBW

ROZDZIA VII. Wstrzeliwanie uderzeniowe z obserwacj osiow. s t r

Zasady oglne 99 2. Obramowujce wstrzeliwanie uderzeniowe jednem

dziaem . 100 3. Dokadne wstrzeliwanie uderzeniowe jednem dziaem 104 4. Dokadne wstrzeliwanie uderzeniowe poszczeglnemi

dziaami 111 5. Obramowujce wstrzeliwanie uderzeniowe baterj 113 6. Dokadne wstrzeliwanie uderzeniowe baterj . . . 123

ROZDZIA VIII. Wstrzeliwanie uderzeziowe z obserwacj jednoboczn.

1. Zasady oglne . 1 2 5 2. Wstrzeliwanie przez sprowadzanie strzaw na linj

obserwacji 127 3. Wstrzeliwanie przez wytykanie kierunku strzau . 155 4. Wstrzeliwanie dononoci przy zapewnionym kie-

runkuu 166

ROZDIA IX. Wstrzeliwanie uderzeniowe z obserwacj dwuboczn

i zoon. 1. Zasady oglne 167 2. Wstrzeliwanie kierunku sposobem wykresu rwno-

legych . . . . . . . . 169 3. Wstrzeliwanie kierunku sposobem siatki prosto-

ktnej 176 4. Wstrzeliwanie z obserwacj zoon 184 5. Wstrzeliwanie sposobem wcina topograficznych . 184 6. Szczegowe wypadki wyzyskania obserwacji dwu-

bocznej sposobem wcina topograficznych . . . . 193

ROZDZIA X. Podstawowe wiadomoci o strzelaniu rozpryskowem

i obserwacji ognia rozpryskowego. 1. Okrelenia i wiadomoci oglne 195 2. Rozrzut ognia rozpryskowego 198 3. Przesuwanie punktu rozprysku 199 4. Obserwacja ognia rozpryskowego . . . . 203

ROZDZIA XI. Wstrzeliwanie rozpryskowe.

1. Zasady oglne 207 2. Wstrzeliwanie rozpryskowe szrapnelami . . . . 207 3. Wstrzeliwanie rozpryskowe granatami . . . . . 216 4. Wstrzeliwanie rozpryskowe granatami-szrapnelami 221

ROZDZIA Xli. Wstrzeliwanie skrcone i kontrola ognia.

1. Wstrzeliwanie skrcone 224 2. Kontrola ognia 229

www.cbw.plCBW

ROZDZIA XIII. Strzelanie do celw pooonych w pobliu wasnego

wojska. str. 1. Zasady oglne . 231 2. Okrelanie wielkoci pasa bezpieczestwa . . . . 232 3. Ogie uderzeniowy 233 4. Strzelanie rozpryskowe 235

ROZDZIA XIV. Przenoszenie ognia.

1. Zasady oglne 238 2. Przenoszenie ognia sposobem uproszczonym. . . 240 3 Przenoszenie ognia sposobem wspczynnika K . 241 Przenoszenie ognia sposobem dV0 242

ROZDZIA XV. Ustalanie danych ognia i wznawianie ognia.

Zasady oglne 246 . Ustalanie danych ognia sposobem uproszczonym . 248

3. Ustalanie danych ognia sposobem wspczynnika K 249 4. Wznawianie ognia 249

ROZDZIA XVI. Przygotowywanie strzela 252

ROZDZIA XVII. Ogie skuteczny.

1. Zasady oglne 255 2. Okrelanie pola ognia . ' . . ! ! . 255 3! Rozoenie ognia 257 4. Gsto ognia 261 5. Ogie skuteczny uderzeniowy dokadny 263 6. Ogie skuteczny uderzeniowy do pola' 265 7. Ogie skuteczny rozpryskowy 267 8. Ogie skuteczny na teren spadzisty 268 9. Ostrzeliwanie wartwego pola 269

R0ZDZ1AXVU1. Prowadzenie ognia.

1. Zasady oglne 271 2. Zwalczanie celw ywych 272 3. Wzbranianie i nkanie 276

. 4. Ogie zaporowy ruchomy 277 5. Ogie zaporowy stay . 279

Zapobieganie 280 Niszczenie 280

8. Zwalczanie artylerji 284 9. Zwalczanie czogw 285

10. Zadymianie 290 www.cbw.plCBW

ROZDZIA XIX. Ustalanie waciwoci dzia i nastawnic. str.

1. * Wiadomoci oglne 292 2. Strzelanie porwnawcze z dzia 75 mm 295 3. Strzelanie porwnawcze z dzia 100 mm, wz. 14/19 P,

wz. 14, 105 mm i 155 mm 304 4. Ustalanie waciwoci dzia na podstawie wynikw

wstrzeliwania dokadnego poszczeglnemi dziaami 305 5. Strzelanie porwnawcze w dywizjonie (puku) . . 305 6. Wykorzystywanie waciwoci dzia przy strzelaniu

rozpryslcowem 307 7. Ustalanie waciwoci nastawnic. 309

ROZDZIA XX. Strzelanie z rozrzuconych stanowisk dzia

1. Zasady oglne . . 311 2. Okrelanie wzajemnego pooenia stanowisk dzia . 311 3. Okrelanie wartoci zmian kierunku do ukadania

snopa zbienego _ 312 4. Okrelanie poprawek dononoci 314 5. Okrelanie poprawek kta pooenia na rnic wy-

niosoci dzia 315 6. Przebieg strzelania 316

ROZDZIA XXI. Strzelanie z obserwacj lotnicz.

1. Zasady oglne 318 2. czno . . . . 319 3. Wskazywanie celw 320 4. Prawida strzelania i obserwacji 328 5. Dozorowanie 332 6. Wykonywanie strzela 335

X

www.cbw.plCBW

R O Z D Z I A I.

WIADOMOCI WSTPNE.

1. JEDNOSTKI MIRRY KJ\TW.

Jednostkami miary ktw uywanemi w ar-tylerji s: stopie, dwudziesta, gradus, tysiczna.

Stopie () jest to kt rodkowy wspierajcy si na uku rwnym 1/360 obwodu koa, czyli jednostka rwna 1/360 kta penego.

1 = 60' 1' = 60"

Podziak w stopniach i minutach ma kwa-drant wz. 1888. Tabele strzelnicze podaj nie-ktre dane (kty celownika, kty upadku i t. d.) w stopniach i minutach.

Dwudziesta (d) jest to 1/20 stopnia, czyli jed-nostka rwna 3 minutom. Podziak w dwu-dziestych ma celownik 155 mm haubicy wz. 1917. W tabelach strzelniczych do tego dziaa kty ce-lownika s podane w dwudziestych.

Gradus (gr) jest to kt rodkowy wspierajcy si na uku rwnym 1/400 obwodu koa, czyli jednostka rwna 1/400 kta penego.

1 gradus = 10 decygradusom (dgr.) = 100 centygradusom (cgr.).

10 gradusw = 1 dekagradusowi (Dgr.). Podziak w gradusach maj niektre przy-

rzdy topograficzne; podziak w dekagradusach ma wykres III tabel strzelniczych (ra wiatx-w).

www.cbw.plCBW

Tysiczna jest to kt rodkowy wspierajcy si na uku o dugoci rwnej 1/1000 promienia; w praktyce jest to kt, podl jakim z odlegoci 1 km wida odcinek 1 m prostopady do kie-runku widzenia.

Poniewa obwd koa o promieniu 1 km wynosi 2 a = 2 X 3,1416 X 1 0 0 0 = 6283,2 m, przeto kt peny zawiera 6283,2 tysicznych. Ty-siczn rwn 1/6283,2 czci kta penego nazywa si tysiczn rzeczywist (T). Podziak w tysicz-nych rzeczywistych ma poziomnica 75 mm armaty wz. 1897. W tabelach strzelniczych do tego sprztu kty celownika s podane rwnie w tysicznych rzeczywistych.

Poniewa liczba 6283 jest niepodzielna, za-stpiono ze wzgldw praktycznych tysiczn r* czywist przez:

tysiczn zwyk (^), ktra odpowiada 1/64C czci kta penego;

tysiczn R1) R), ktra odpowiada 1/6000 czci kta penego.

Podziak w tysicznych zwykych maj k-tomierze dziaowe, ktomierze-busole oraz przy-rzdy obserwacyjne. Podziak w tysicznych R maj poziomnice armaty 75 mm wz.02/26 i 105 mm wz. 1913; w tabelach strzelniczych do tych dzia kty celownika s rwnie podane w tysicznych R.

Zamiana jednostek miary ktw. 1" = 17,78 * (okrgo 18 *), 1 t = 3,375' (okrgo 3,4'), 1 dgr = 8/5^== 1,6*, 1 * 5/8 dgr, 1 ' = 15/16'12, 1 tR= 16/15

2. ROZWARCIE. Rozwarciem odcinka AB nazywa si kt r,

pod jakim widzi si ten odcinek z danego punktu O (rys. 1).

') Rimaillho.

www.cbw.plCBW

Oznaczajc w metrach uk AEB przez (rys. 2), promie koa przez R, a rozwarcie w ty-sicznych odpowiadajce ukowi przez r, mona uoy stosunek:

r 6283" = 2 - K '

skd _ 6 2 8 3

r ~ 2 x R '

Wstawiajc rzeczywist warto sc i zamiast R warto D. 1000, gdzie D oznacza dugo pro-mienia R w kilometrach, otrzymuje si:

L . 6283 _ . 6283 _ _ r ~ 2. 3,1416 . 1000 . D ~ D . 6283 Z>"

Poniewa wiadomo z geometrji, e obwd wieloboku foremnego wpisanego w koo przy podwajaniu iloci jego bokw dy do obwodu koa, mona praktycznie, nie popeniajc wiel-kiego bdu, utosami ju bok f dwudziestokta foremnego wpisanego w koo z odpowiadaj-cym mu ukiem .

Otrzymuje si zatem wzr: / (w metrach)

T (w tysicznych) " . D (w kilometrach)

Mona wic oblicza rozwarcie zapomoc powyszego wzoru na podstawie dugoci odcinka / i odlegoci D, gdy rozwarcie nie przekracza 300 350 . Aczkolwiek wzr odnosi si do ty-sicznych rzeczywistych, mona bez praktycznego uszczerbku dla dokadnoci stosowa go przy obliczaniu rozwarcia w tysicznych zwykych.

Najdokadniejszy wynik przy obliczeniu roz-warcia otrzymuje si wtedy, gdy odcinek f jest prostopady do dwusiecznej kta r (rys. 2) lub do linji odlegociowej D, t. zn. do linji, ktrej dugo wyzyskano do obliczenia rozwarcia (rys. 3). Jeeli linja odlegoci uchyla si od kierunku prostopadego do odcinka /, rozwarcie maleje przy tych samych wartociach f i D (rys. 3).

r > "i > r2 > rz-

www.cbw.plCBW

f W praktyce wzr r = mona stosowa

rwnie wtedy, gdy pochylenie odcinka f w sto-sunku do linji odlegociowej D nieco si rni od 90. Jeeli pochylenie odcinka f znacznie si rni od 90, naley zastpi f przez fx (rys. 4).

Jeeli mona mniej wicej oceni warto pochylenia odcinka f w stosunku do linji odleg-ociowej D, mona stosowa nastpujce wzory przyblione:

przy pochyleniu 60 r = j _| ^ j)/q

4.ko r f_ D + D/2

3 0 r = Tn

P r z y k a d . Poehyenie odcinka f wynosi okoli 45, f = 60 m, D = 4000 m. Obliczy rozwarcie r.

60 . 1 - = 4 + " 2 = l 0 f -

Gdy warto r i D s znane, mona obliczy wielko odcinka f ze wzoru: f = r D.

Gdy warto r i / s znane, mona obliczy warto D ze wzoru: D =-L-r

P r z y k a d 1. Odcinek / wida z odlegoci 3 km pod ktem 50 t. Obliczy wielko odcinka f.

f = 50 X 3 = 150 m. P r z y k a d 2. Z punktu obserwacyjnego wida je-

dca pod ktem 2 t; wysoko jedca wraz z koniem wy-nosi rednio 2,5 m. Obliczy odlego do niego.

2 5 D = = 1,25 km = 1250 m.

P r z y k a d 3. Pochylenie odcinka f wynosi okoo 60. Odcinek f wida z odlegoci 3 km pod ktem 50 t.

Obliczy wielko odcinka:

f = r (D + Dj 6) 50 (3 + 0,5) = 50 X 3,5 = 175 m.

www.cbw.plCBW

3. CZYNNIKI TORU LOTU POCISKU.

A. Czynniki pocztkowe toru.

Tor T lotu pocisku jest to linja, ktr za-krela rodek cikoci pocisku podczas lotu w po-wietrzu (rys. 5). Pocztkiem toru jest rodek wy-lotu lufy.

Poziom wylotu OH jest to paszczyzna pozioma przechodzca przez rodek wylotu lufy.

Paszczyzna strzau jest to paszczyzna pio-nowa, przechodzca przez o przewodu lufy.

Linja strzau OP jest to przeduenie osi prze-wodu lufy, gdy dziao jest gotowe do strzau.

Kt podniesienia

Zboczenie linjoiue CC1 jest to oddalenie punktu upadku od paszczyzny strzau OCl; zboczenie k-towe jest to kt 7 zawai'ty midzy paszczyzn strzau a linj prost, czc pocztek toru z punktem upadku.

Czas lotu pocisku jest to czas (w sekundach), jaki zuywa pocisk na przebycie drogi po torze lotu od jego pocztku do punktu upadku (wybu-chu, rozprysku).

C. Czynniki porednie toru. Wierzchoek toru W jest to najwyszy punkt

toru lotu pocisku (rys. 8). Wierzchokowa toru WWl jest to wysoko

wierzchoka toru nad poziomem wylotu OH. Cz wznoszca si toru jest to cz toru

zawarta midzy jego pocztkiem a wierzchokiem. Cz opadajca toru WG jest to cz toru

zawarta midzy jego wierzchokiem a punktem upadku.

Nachylenie toru w w danym punkcie jest to kt zawarty midzy styczn do toru BE w danym punkcie a paszczyzn poziom BD.

Szybko lotu poclskti w danym punkcie toru jest to szybko, jak ma pocisk w chwili przejcia przez ten punkt.

D. Czynniki toru zalene od pooenia celu. Punkt uderzenia E (rys. 9) jest to punkt,

w ktrym pocisk uderza w ziemi lub napotyka przeszkod.

Linja pooenia celu OE jest to linja prosta czca pocztek toru z celem ').

Odlego topograficzna 0EX do celu jest to dugo 'linji prostej czcej pocztek toru z rzu-tem Ex celu na poziom wylotu.

Rnica wyniosoci AZ jest to wysoko poo-enia EEl celu nad poziomem wylotu.

*) Na rys. 9 przyjto, e tor przechodzi przez cel, w zwizku z tem punkt uderzenia E przedstawia rwnie cel.

www.cbw.plCBW

Kt pooenia p jest to kt zawarty m i d z y linj p o o e n i a c e l u OE a p o z i o m e m w y l o t u . K t po oen ia jest dodatn i (u jemny) , g d y ce l zna jdu je si nad p o z i o m e m (ponie j p o z i o m u ) wylo tu .

Kt pooenia w tysicznych oblicza si na podstawie rnicy wyniosoci midzy baterj a celem i odlegoci do celu zapomoc wzoru:

AZ (w metrach) P J) (w kilometrach)

P r z y k a d . AZ = 80 m, D = 4 km, AZ 80

V = D = 201.

Aby otrzyma kt pooenia w minutach naley po-mnoy warto kta pooenia w tysicznych przez 3,4. Mona te obliczy kt pooenia w minutach bezporednio

.-beli I tabel strzelniczych. Kt celownika c jest to kt zawarty m i d z y linj

rza u a linj p o o e n i a c e l u 1 ) . Suma wartoc i kta c e l o w n i k a i kta p o o -

enia o d p o w i a d a wartoc i kta podn ies i en ia ( rys . 10 i lOa).

Spad terenu s jest to nachylenie linji stycznej do terenu w stosunku do poziomu.

StoJc jest to cz terenu wznoszcego si w miar oddalania si od stanowiska baterji.

Przeciwstok jest to cz terenu opadajcego w miar oddalania si od stanowiska baterji.

Spad terenu liczy si dodatnio na stoku, a ujemnie na przeciwstoku (rys. 12 i 12 a).

Spad terenu oblicza si podobnie jak kt pooenia; mona go wyrazi w tysicznych lub procentach.

P r z y k a d . Zmierzona na mapie odlego topo-graficzna midzy dwoma punktami wynosi 500 m, a rnica wyniosoci tych punktw okrelona na podstawie warstwie 20 m (rys. 13).

Spad terenu s = 20 : 0,5 = 40 t = 4/0. Kt uderzenia u (rys. 14) jest to kt zawarty

midzy styczn do toru a styczn do terenu w punkcie uderzenia.

Znajc kt dolotu, kt pooenia i kt spadu terenu, mona obliczy kt uderzenia z wzoru: = ? + ( + ) - ( + p)

w ktrym wartoci s i p bierze si z ich znakiem. 3) Uzasadnienie. a) Cel ley na stoku wyej ni dziao (rys. 15).

s = + P = + u = l -f- s p = !! + (+ s) - (+ P).

b) Cel ley na przeciwstoku wyej ni dziao (rys. 16).

P = + u = l s p = * + ( - * ) - ( + p).

c) Cel ley na stoku niej ni dziao (rys. 17). = + P = u = l -]- S -j- p u = l + (+ s) - ( p).^

d) Cel ley na przeciwstoku niej ni dziao (rys. 18).

p = u = l s + p U = l + ( - 8) - ( - P).

Wzr uoglniony : u = l + ( i s) ( + P)-

www.cbw.plCBW

Wynika z tego, e kt uderzenia u rwna si ktowi dolotu l (upadku) + kt spadu terenu ze swoim znakiem kt pooenia p ze swoim znakiem.

P r z y k a d . I = 126 t, spad stoku = 3 / = 301, p = + 25 t. Obliczy

u = 126 + ( + 30) - ( + 25) = 126 + 30 25 = 131 t.

4. ZMIANY KSZTATU TORU.

Na zmian toru lotu pocisku wpywaj gw-y.'n dwa czynniki: kt podniesienia i szybko po-

- -^a. . jeli przy tej samej szybkoci pocztkowej

i .ksza si kt podniesienia od 0 do 90, nie-e czynniki toru (kt upadku, czas lotu, wierz-

. j kowa) wzrastaj bezustannie; donono za zrasta tylko do pewnej granicy, poczem zaczyna

male i wynosi 0, gdy kt podniesienia osignie 90.

Przy szybkoci pocztkowej do 1000 m/sek. kt podniesienia odpowiadajcy najwikszej do-nonoci wynosi okoo 45.

Przy bardzo duej szybkoci pocztkowej (wikszej ni 1000 m/sek.) kt podniesienia odpo-wiadajcy najwikszej dononoci przekracza 45 i jest bliski 55, gdy szybko pocztkow wy-nosi okoo 1500 m/sek.

Tor najwikszej dononoci przy danej szyb-koci pocztkowej dzieli zesp wszystkich torw, jakie mona uzyska przy tej samej szybkoci, na dwie grupy (rys. 19).

Pierwsza grupa zawiera tory pooone ca-kowicie poniej toru najwikszej dononoci. Te tory odpowiadaj ktom podniesienia mniejszym ni kt podniesienia najwikszej dononoci.

Ogie wykonywany pod ktem podnie-ienia mniejszym ni kt najwikszej dono-

noci nazywa si ogniem zagbiajcym; jeeli je-dnak kt podniesienia jest mniejszy ni 15, ogie nazywa si ogniem paskim. www.cbw.plCBW

Druga grupa torw zawiera tory, ktre czciowo le ponad torem najwikszej dono-noci, a czciowo pod tym torem. . Torom tym odpowiadaj kty podniesienia wiksze ni kt najwikszej dononoci.

Ogie wykonywany pod ktem podniesienia wikszym ni kt podniesienia najwikszej do-nonoci nazywa si ogniem stromym.

Tory otrzymane przy tej samej szybkoci pocztkowej i ktach podniesienia od 0 do 90 mona otoczy krzyw styczn do kadego z to-rw w jednym punkcie (rys. 19). Krzyw t na-zywa si krzywi i bezpieczestwa.

Punktw znajdujcych si nazewntrz krzy-wej bezpieczestwa, jak M%, nie mona dosign torami odpowiadajcemi tej szybkoci.

Wszystkie punkty znajdujce si wewntrz krzywej bezpieczestwa, jak Mt i M2, mona do-sign torami tej szybkoci.

Wszystkie punkty znajdujce si poniej toru najwikszej dononoci, jak Mv mona dosign dwoma torami: torem ognia zagbiajcego (pa-skiego) lub torem ognia stromego.

Wszystkie punkty znajdujce si powyej toru najwikszej dononoci, jak J/2, mona do-sign dwoma torami ognia stromego.

Kadej szybkoci pocztkowej i kademu ro-dzajowi pocisku odpowiada inna krzywa bezpie-czestwa.

Jeeli, zachowujc ten sam kt podniesienia, zmienia si szybko pocztkow, strzelajc coraz to silniejszemi adunkami prochu, wwczas kady z otrzymanych celiw przechodzi cakowicie po-nad wszystkie tttasr odpowiadajce pocztkowej mniejszej szybko (rys. 20). Donono, wierz-chokowa toru i czas lotu wzrastaj wraz z szyb-koci pocztkow.

Kt upadku powiksza si rwnie z szyb-koci pocztkow, lecz bardzo powoli. W prak-tyce mona przyj, e kt ten jest jednakowy przy mao rnicych si szybkociach pocztko-wych.

www.cbw.plCBW

Przez kady z punktw, jak M v pooonych poniej toru OFC, odpowiadajcego staemu k-towi podniesienia

5. PRAWDOPODOBIESTWO.

R. Okrelenie.

Prawdopodobiestwem, p zajcia jakiego zda-rzenia nazywa si stosunek iloci wypadkw sprzy-jajcych s temu zdarzeniu do iloci wszystkich jednakowo moliwych wypadkw m.

s

P r z y k a d . W urnie znajduje si 40 kulek biaych i 60 czarnych1). Jakie jest prawdopodobiestwo wycignicia kulki biaej.

Jednakowo moliwych wypadkw wycignicia kulki biaej lub czarnej jest 100. Wypadkw sprzyjajcych wycigniciu kulki biaej jest 40. Poniewa stosunek iloci wypadkw sprzyjajcych do wszystkich moliwych wypad-

. 40 kow wynosi = 0,4, przeto prawdopodobiestwo wy-cignicia kulki biaej = 0,4 czyli 40%.

B. Wielko prawdopodobiestwa.

Jeeli w urnie znajduje si 100 kulek bia-ych, prawdopodobiestwo wycignicia kulki biaej wynosi 1 czyli 100/o.

_ 100 _ P 100

Wypadek taki nazywa si pewnoci, wyraa si go liczbowo przez jedno.

Prawdopodobiestwo wycignicia w tym wypadku kulki barwnej wynosi 0.

iv

Wypadek taki nazywa si niemoliwoci. Wszystkie zatem wartoci prawdopodobie-

stwa mieszcz si midzy niemoliwoci a pew-noci, to zn., e s zawarte w granicach od 0 do 1.

]) Kulki jednakowego wymiaru, ksztatu i ciaru. www.cbw.plCBW

Zdarzenie, ktrego prawdopodobiestwo wy-nosi 0,5 (50/0\ nazywa si prawdopodobnem, gdy w tym wypadku moliwoci zajcia i niezajcia s jednakowe.

Prawdopodobiestwo bardzo bliskie jednoci nazywa si pewnoci moraln. Jeeli np. w urnie znajduje si 99 kulek biaych i 1 czarna, prawdo-podobiestwo wycignicia kulki biaej wynosi 0,99; istnieje pewno moralna wycignicia kulki biaej.

C. Suma prawdopodobiestw (prawdopodobiestwo cakowite).

Prawdopodobiestwo^ zdarzenia, ktre moe nastpi kilkoma sposobami wzajemnie si wy-czajcemi, rwna si sumie prawdopodobiestw przy poszczeglnych sposobach.

Innemi sowami, prawdopodobiestwo p kt-regokolwiek z kilku zdarze wzajemnie si wy-czajcych rwna si sumie prawdopodobiestw^, P2, Ps Pn tych poszczeglnych zdarze.

P = Pi + P2 Ps Pi-

P r z y k a d . W urnie znajduje si 50 kulek biaych. 20 czerwonych,

10 zielonych i 20 niebieskich. Jakie jest prawdopodobie-stwo Pbarw. wycignicia kulki barwnej ?

prawdopodobiestwo wycignicia kulki czerwonej: pQ = 0.2.

Prawdopodobiestwo wycignicia kulki zielonej: pz = 0 , 1 .

Prawdopodobiestwo wycignicia kulki niebieskiej: pn = 0,2.

Prawdopogobiestwo wycignicia kulki barwnej: Pbarw.=0,5.

Prawdopodobiestwo p wycignicia jakiejkolwiek kulki:

P = Pc + Pz +pn + pb = 0,2 + 0,1 + 0,2 - f 0,5 = 1 czyli jest pewnoci.

www.cbw.plCBW

bdymczykProstokt

bdymczykProstokt

D. Prawdopodobiestwo zdarze przeciwnych. Dwa z wyczajcych si zdarze, z ktrych

jedno bezwzgldnie zaj musi, nazywaj si zda-rzeniami przeciwnemu Jeli ich prawdopodobie-stwa s p i q, to w myl twierdzenia o sumie prawdopodobiestw otrzymuje si

skd " + p = } q; q = \ p. Wynika z tego, e prawdopodobiestwo je-

dnego ze zdarze przeciwnych rwna si rnicy midzy jednoci a prawdopodobiestwem dru-giego zdarzenia.

P r z y k a d . W talji zawierajcej 52 kart znajduje si 12 figur.

Prawdopopobiestwo p wycignicia figury :

= 12 J L P 52 13'

prawdopodobiestwo

Ogem otrzyma si 36 nastpujcych moliwych wy-padkw:

1 - 1 , 1 - 2, 1 3, 1 4, 1 - 5, 1 - 6, 2 - 1 . 2 2, 2 3, 2 4, 2 5, 2 - 6, 3 - 1 , 3 2, 3 3, 3 4, 3 5. 3 6, 4 1 , 4 - 2, 4 3, 4 4, 4 - 5, 4 - 6, 5 1 , 5 - 2. 5 3, 5 4, 5 5, 5 6, 6 1 , 6 2, 6 3, 6 4, 6 - 5, 6 6. Wrd tycli 36 wypadkw moliwych jest tylko 1 sprzy-

jajcy, t. j. kombinacja 4 5. Std prawdopodobie-stwo p = 1/36, co rwna si iloczynowi pi X Pi

Uwaga. Przy obliczaniu prawdopodobie-stwa naley dokadnie zdawa so-bie spraw z jednakowej moliwoci wszystkich zdarze. Przy niewa-ciwem rozumowaniu otrzymuje si bdne wyniki.

F. Prawdopodobiestwo matematyczne i dowiadczalne. Prawo wielkich liczb. W powyej przytoczonych przykadach obli-

czano prawdopodobiestwo na podstawie wiado-mej iloci wypadkw moliwych i sprzyjajcych. Prawdopodobiestwo takie nazywa si matematycz-nem lub a priori.

W przeciwiestwie do tego, prawdopodo-biestwo obliczone na podstawie dowiadcze nazywa si prawdopodobiestwem, dowiadczalnem lub d posteriori. Przy maej iloci dowiadcze praw-dopodobiestwo dowiadczalne moe rni si znacznie od prawdopodobiestwa matematycznego. W miar wzrastania iloci dowiadcze prawdo-podobiestwo dowiadczalne zblia si do praw-dopodobiestwa matematycznego.

Uwaga. Wiadomo, e przy rzucie monet prawdopodobiestwo matematycz-ne wyrzucenia ora wynosi 0,5. Prawdopodobiestwo wyrzucenia ora mona rwnie okreli do-wiadczalnie, rzucajc monet okre-lon ilo razy i liczc wypadki wyrzucenia ora. Jeeli np. przy 10 rzutach otrzymano 7 razy ora,

www.cbw.plCBW

prawdopodobiestwo dowiadczal-ne wynosi 0,7; jeeli przy 100 rzutach otrzymano 42 razy ora, prawdopodobiestwo dowiadczal-ne wynosi 0,42; gdy przy 1000 rzutach otrzymano 485 razy ora, prawdopodobiestwo dowiadczal-ne = 0,485; jeeli przy 10000 rzu-tach otrzymano ora 5087 razy, prawdopodobiestwo dowiadczal-ne ^ 0,5087.

Wida wic, e w miar wzrastania iloci dowiadcze prawdopodobiestwo dowiadczalne zblia si do matematycznego (prawo wielkich liczni.

Prawo wielkich liczb jest oparte na prawi-dowoci zjawisk; okrelono je na podstawie du-ej iloci dowiadcze.

6. ROZRZUT, fl. Pojcie rozrzutu.

Przy daniu pewnej iloci strzaw w pozornie jednakowych warunkach (to samo dziao i ten sam kt podniesienia, ten sam pocisk, ten sam adu-nek, ta sama szybko pocztkowa) kady pocisk zakreli odmienny tor; zamiast jednego wsplnego toru otrzyma si wizk torw, ktrej przekrj wzrasta w miar oddalania si od dziaa. Tym poszczeglnym torom odpowiadaj rne punkty upadku (uderzenia), rozrzucone na paszczynie poziomej (pionowej).

Zjawisko to nazywa si rozrzutem, a pole, na ktrem le poszczeglne punkty upadku, polem rozrzutu.

B. Przyczyny rozrzutu. 1. Zmienno szybkoci pocztkowej. a) adunki prochu, pomimo najdokadniej-

szego wyrobu i podziau na partje, nie maj tej samej szybkopalnoci. Pozatem zapanianie a-dunku nie odbywa si cile jednakowo przy kadym strzale, co wpywa na szybko spalania si prochu.

b) Piercienie wiodce pociskw nie maj dokadnie tej samej rednicy, wskutek tego pociski po zaadowaniu nie s dosunite cile do tego samego miejsca; pojemno komory adunkowej

www.cbw.plCBW

ulega zatem nieznacznym zmianom przy kadym strzale.

c) Pociski (wraz z zapalnikami) nie maj cile tego samego ciaru i wskutek tego nie sta-wiaj takiego samego oporu sile gazw procho-wych.

2. Zmienno Icta rzutu. a) Wskutek istnienia gry i pewnej niedo-

kadnoci w przyrzdach celowniczych i mecha-nizmach dziaa, nie mona cile zapewni tej samej wartoci kta podniesienia pomimo jak naj-lepszego wyszkolenia obsugi.

b) Kt podrzutu, zaleny od elastycznego uginania si oa w chwili strzau, rni si nie-znacznie przy kadym strzale.

c) Podoe, na ktrem spoczywa dziao, ugina si nierwnomiernie w czasie strzelania.

3. Zmienno oporu powietrza. a) Warunki atmosferyczne (cinienie, tem-

peratura, wiatr) zmieniaj si w czasie strzelania, a zatem zmienia si opr powietrza.

b) Rnice ciaru i ksztatu pociskw po-woduj rwnie zmienno oporu powietrza przy kadym strzale.

C. Prawa rozrzutu. rodek pola rozrzutu. Przy badaniu pooenia punktw upadku

(uderzenia) w polu rozrzutu bardzo wielkiej iloci strzaw mona stwierdzi, e s one rozoone wedug pewnych praw.

1. Pole rozrzutu jest znacznie wiksze w kie-runku strzelania ni w kierunku do niego pro-stopadym, dziao zatem jest bardziej celne w kie-runku ni na donono.

2. Punkty upadku le najgciej naokoo rodka pola rozrzutu, gsto ich maleje coraz bardziej w miar oddalania si od rodka.

rodek pola rozrzutu jest rednim punktem ognia nieskoczenie wielkiej iloci strzaw, a tor od-powiadajcy temu punktowi nazywa si torem rednim. Przy daniu ograniczonej iloci strzaw redni punkt serji strzaw nie zgadza si ze rodkiem pola rozrzutu; uchylenie jest tem wik-sze im mniejsza jest ilo strzaw.

www.cbw.plCBW

D. Kierunek strzau. Uchylenia. Przeprowadzajc przez rodek pola rozrzutu

linj xxv (rys. 22 a) rwnoleg do kierunku strzela-nia i linj yyl prostopad do niej, otrzyma si dwie osie pola rozrzutu. Linja xxx jest osi podun pola rozrzutu, a linja yyl osi poprzeczn.

Kierunek przechodzcy przez podun o pola rozrzutu nazywa si kierunkiem strzau (rys. 22).

Pooenie kadego punktu upadku w stosunku do rodka pola rozrzutu mona okreli odlego-ciami AB i AC od osi pola rozrzutu (rys. 22 a).

Odlegoci te nazywaj si uchyleniami: od-lego AB uchyleniem w gb, odlego AC uchyle-niem wszerz.

E. Rozrzut w gb. Uchylenie prawdopodobne w gb.

O yyx dzieli pole rozrzutu na dwie rwne czci, z ktrych jedna zawiera strzay krtkie, a druga strzay dugie w stosunku do rodka pola rozrzutu. W kadej z tych czci jest 50% ogl-nej iloci strzaw. Dzielc grup strzaw krt-kich linj aav (rys. 23), a grup strzaw dugich linj b\ na dwie czci, zawierajce rwne iloci strzaw, t. j. 25% wszystkich strzaw, otrzy-muje si dwa jednakowe pasy aat yyx i bbx yyx.

Linja aat i s rwnooddalone od osi yyv Warto odstpu midzy linjami aax lub od osi yyu czyli gboko pasa zawierajcego gs-tsz poow strzaw krtkich (dugich), nazywa si uchyleniem prawdopodobnem w gb (lig).

Jeeli pole rozrzutu podzieli si na jedna-kowe pasy o gbokoci rwnej jednemu uchyleniu prawdopodobnemu w gb, mona stwierdzi, e :

zawiera ono 8 uchyle prawdopobnych w gb (4 przed i 4 za rodkiem pola rozrzutu), wynika z tego, e warto Ug odpowiada 1/8 gbo-koci pola rozrzutu;

ilo punktw upadku, jakie zawieraj pasy symetrycznie pooone w stosunku do rodka pola rozrzutu, jest rwna;

www.cbw.plCBW

procent punktw upadku w kolejnych pasach od osi yyl wynosi 25%, 16%, 7 % i 2 % (rys. 24).

F. Rozrzut wszerz. Uchylenie prawdopodobne wszerz.

Prawa i rozumowania dotyczce rozrzutu w gb odnosz si rwnie do rozrzutu wszerz. W podobny zatem sposb mona okreli warto uchylenia prawdopodobnego wszerz (Us), ktre rwna si szerokoci pasa zawierajcego gstsz poow strzaw lecych z prawej (lewej) strony podu-nej osi pola rozrzutu. Warto Us odpowiada y g szerokoci pola rozrzutu.

G. Rozrzut wzwy. Uchylenie prawdopodobne wzwy.

Gdyby strzelano do tarczy pionowej, otrzy-manoby zamiast pola rozrzutu w gb i wszerz pole rozrzutu wzwy i wszerz. Rozrzut wzwy podlega tym samym prawom, co rozrzut w gb i wszerz. Uchyleniem prawdopdobnem tozuiy (Uw) nazywa si szeroko pasa, zawierajcego gstsz poow strzaw lecych powyej (poniej) rodka pola rozrzutu.

H. Warto uchylenia prawdopodobnego. Tabele strzelnicze podaj warto uchylenia

prawdopodobnego w gb i wszerz. Warto uchylenia prawdopodobnego ognia z jakiego dziaa jest miar celnoci dziaa. Przystrzelaniu z tego samego dziaa warto uchylenia prawdo-podobnego zaley od odlegoci, rodzaju pocisku, adunku i zapalnika.

Uchylenie prawdopodobne wzwy mona obliczy z wzoru:

Uw = Ug X tg* (rJS- 25). Drugostronna tabela podaje warto uchy-

lenia prawdopodobnego i pola rozrzutu ognia uderzeniowego z armaty 75 mm, wz. 97 (granat wz. 1900 lub 1915, adunek normalny).

www.cbw.plCBW

Dono-Uchylenie prawdopo- Pole rozrzutu

Dono- dobne w metrach w metrach no no

w gb wszerz wzwy w gb wszerz wzwy

500 24 0,2 0,22 192 1,6 1,76 1000 21 0,3 0,50 168 2,4 4.00 1500 18 0,4 0,81 144 3,2 6,48 2000 16 0,6 1,14 128 4,8 9,12 2500 15 0,8 1,53 120 6,4 12,24 3000 15 1.1 2,10 120 8,8 16,80 3500 15 1,4 2,75 120 11,2 22,00 4000 17 1,7 3,94 136 13,6 31,52 5000 25 2,5 9.80 200 20,0 78,40 6000 40 3,5 20,64

43,04 320 28,0 165,12

7000 57 5.0 20,64 43,04 456 40,0 344.32

8000 80 7,5 96,80 640 60,0 774,40

Z tabeli tej wida, e : na odlegoci od 3 km do najwikszej do-

nonoci pole rozrzutu wszerz jest okoo 10 razy mniejsze ni w g b ;

wielko rozrzutu wzwy wzrasta szybciej ni wielko rozrzutu w gb lub wszerz; gdy kt upadku jest wikszy ni 45, wielko pola rozrzutu wzwy jest nawet wiksza ni wielko pola roz-rzutu w gb.

I. Rozrzut na terenie spadzistym. Przy strzelaniu na teren spadzisty wielko

uchylenia prawdopodobnego, a wic i pola roz-rzutu jest inna ni na terenie poziomym. Biorc pod uwag dwa tory i Tt (rys. 26 i 27) rnice si o jedno uchylenie prawdopodobne w gb {AB) mona zauway, e na stoku warto uchylenia prawdopodobnego (AC) jest mniejsza ni na pozio-mie, a na przeciwstoku wiksza.

Oprcz spadu terenu odgrywa tu rol wiel-ko kta upadku. Porwnywajc wielko uchy-lenia prawdopodobnego na terenie spadzistym przy ogniu paskim i stromym (rys. 28 i 29), wi-da, e:

na stoku uchylenie prawdopodobne (AC) jest znacznie mniejsze przy ogniu paskim (tory Txl\') ni uchylenie prawdopodobne (AD) przy ogniu stromym (tory rL\TJy,

na przeciwstoku rzecz ma si odwrotnie, uchylenie prawdopodobne (AC) ognia paskiego jest wiksze ni uchylenie prawdopodobne (AD) ognia stromego.

www.cbw.plCBW

Wynika z tego, e do strzelania na stoki ko-rzystniej jest uywa armat, a na przeciwstoki haubic. a) Obliczanie uchylenia prawdopodobnego na stoku.

Tory Tl i Tt (rys. 30) rni si na poziomie o jedno uchylenie prawdopodobne Ug, ktre na stoku odpowiada wartoci lig,.

W trjkcie ABC istnieje zaleno: Ug, = Uf!

sin to sin [180 (w -+- s)] skd rT sin w

Ug, = U() , j sin (to -f- s) sin to

oznaczajc ^ _j_ przez otrzymuje si: Ug1 = Ug . X. b) Obliczanie uchylenia prawdopodobnego na prze-

ciwstoku (rys. 31). TJyi = Ug

sin (180 to) sin (w s) rr rr sin to szu to

K. Okrelanie pooenia redniego punktu serji strzaw.

P o o e n i e r e d n i e g o p u n k t u serj i okre la j u c h y l e n i a A i B t e g o p u n k t u w s tosunku d o d w c h osi d o s iebie p r o s t o p a d y c h ( l inja ce lu i k i e r u n e k d o nie j p r o s t o p a d y ) . U c h y l e n i a A i B o k r e l a si z u c h y l e au 2 an i bv 6n (rys. 32).

A = + ( ) + ( + ) + ( a) n

B = + + ( + + ( + ( + M n

g d z i e w oznacza i lo strzaw. Mona te okreli pooenie redniego punktu serji

sposobem wykrelnym wedug prawa skadania si rwno-legych.

Jeeli dwie siy rwne (np. 1 kg) zaczepione w punk-tach A i B (rys. 331 dziaaj rwnolegle, mona je zastpi jedn si wypadkow, dziaajc rwnolegle do nich, za-czepion w rodku odcinka AB, czyli w punkcie M. wiel-ko tej siy rwna si sumie obu si skadowych (2 kg).

Jeeli w punktach A i B (rys. 34) s zaczepione siy rne - P i Q (np. P 5 kg i Q = 1 kg), wypadkowa R tych si jest rwnie sum obu skadowych si 1' i Q, lecz jej punkt zaczepienia M nie ley w rodku odcinka AB, ley on bliej siy wikszej. Odlegocip i q ud punktu zaczepienia siy wypadkowej do punktw A i B s odwrotnie propor-cjonalne do obu si:

p ; q = Q : P lub p : (p + q) = Q : (P + Q).

Oddalenie zatem punktu M od punktu - i wynosi V6 odcinka AB.

Okre la jc p o o e n i e r e d n i e g o punktu serji s trzaw, u w a a si p o s z c z e g l n e p u n k t y u p a d k u za p u n k t y zaczepienia sit r w n y c h i r w n o l e g y c h , a redni p u n k t za punkt zaczep ien ia si y w y p a d -k o w e j .

P r z y k a d . Okreli redni punkt f^erjiS-ciu strza-w 1,2,3,4,5 (rys. 35). redni punkt strzaw I i 2 ley w rodku linji !2 czyli w punkcie Podobnie redni punktstrzaw3i41ey w punkcie A\. Obydwa punkty A, i A\ s rwnowane, gdy oba przedstawiaj po 2 strzay. Ich redni punkt bdzie wic lea w rodku linji czcej je, t. j. w punkcie At.

Pozostaje teraz okreli redni punkt strzaw Ai i 5. Punkty te nie s rwnowane, gdy punkt At przedstawia 4 strzay, a punkt 5 tylko 1 strza. Ich redni punkt jest zatem oddalony od punktu Ai o '/5 odcinka A. 5.

www.cbw.plCBW

L. . rodek pola rozrzutu i redni punkt serju Jeeli punkty od 1 do 8 (rys. 36) przedsta-

wiaj kolejne punkty upadku (uderzenia), mona stwierdzi, e pooenie ich redniego punktu C rni si od pooenia redniego punktu A strza-w 1 i 2 oraz od redniego punktu B strzaw 1, 2, 3 i 4. Podobnie te redni punkt serji ogra-niczonej iloci strzaw, danych pod jednym k-tem podniesienia, nie pokrywa si ze rodkiem pola rozrzutu odpowiadajcego temu ktowi pod-niesienia. Im wiksza jest ilo strzaw, tem mniejsze jest oddalenie ich redniego punktu od rodka pola rozrzutu.

Tabela niej umieszczona podaje w zalenoci od iloci strzaw wartoci oddalenia ich redniego punktu od rodka pola rozrzutu, wyraone w uchyleniach prawdopodobnych.

Ilo strzaw

Oddalenie prawdopodobne redniego punktu serji od

rodka pola rozrzutu (Ul V -n /

Oddalenie moliwe

(7?) 1

2

4

6

8

12

16

24

^ = 1 U9 y i ug ~T= = 0-7 \ 2 Ug

= V 4

Ug = 0,4

V 6 Ug

= 0,35 V 8 Ug - 7 = 0,29 V 12 Ug - 7 = = 0,25

Ug -tJL = 0,2 V'24

4 Ug

2,8

2

1,6

1,4

1,16

1

0,8

Z wartoci podanych w tabeli wida, e jeeli jako rodek pola rozrzutu przyjmie si redni punkt ognia 16 strzaw, ma si prawdopodobiestwo 0,5, i popeniony bd nie bdzie wikszy ni 0,25 uchylenia prawdopodob-nego, a ma si pewno moraln, e bd nie bdzie wikszym ni 1 Ug.

www.cbw.plCBW

M. Sprowadzanie redniego punktu ognia na cel.

Znajomo praw rozrzutu co do rozoenia si strzaw w polu rozrzutu ma podstawowe zna-czenie przy sprowadzaniu redniego punktu ognia na cel podczas strzelania. Z iloci zaobserwowa-nych strzaw krtkich i dugich (rys. 37) mona okreli wielko skoku dononoci, jaki naley wykona aby redni punkt ognia sprowadzi na cel.

1. Jeeli zaobserwowano 50/o strzaw krt-kich i 50o/o strzaw dugich, przyjmuje si, e redni punkt ognia ley na celu.

2. Jeeli zaobserwowano 25/0 strzaw krt-kich i 75/0 dugich, cel ley mniej wicej na linji FFX, a zatem redni punkt ognia ley o 1 uchy-lenie prawdopodobne za celem; naley wic skr-ci donono o t warto.

3. Jeeli zaobserwowano 10% strzaw krt-kich i 90/0 dugich, cel ley mniej wicej na linji GGU a zatem redni punkt ognia ley o 2 uchy-lenia prawdopodobne za celem; naley wic skr-ci donono o t warto.

4. Jeeli zaobserwowano 63%> strzaw krt-kich i 37 0 / o dugich, cel ley mniej wicej na linji MM1; redni punkt ognia ley o 72 przed celem.

N. Prawdopodobiestwo trafienia.

Prawdopodobiestwem trafienia nazywa si sto-sunek iloci strzaw trafnych do oglnej iloci danych strzaw. Za podstaw do obliczania war-toci prawdopodobiestwa trafienia do jakiego celu su jego wymiary i wielko uchylenia prawdopodobnego na odlegoci do celu. Obli-czenia mona wykonywa wedug wiadomego procentu strzaw padajcych w poszczeglne pasy pola rozrzutu lub z pomoc tabeli prawdo-podobiestw.

www.cbw.plCBW

a) Obliczanie prawdopodobiestwa trafienia wedug: procentu strzaw, padajcych w poszczeglne pasy pola rozrzutu.

Przy tego rodzaju obliczaniu przyjmuje si, e strzay padajce w dany pas pola rozrzutu s rwnomiernie rozoone w tym pasie1).

Zasad obliczania prawdopodobiestwa tra-fienia wyjaniaj nastpujce rozumowania.

1. Jeeli rodek pola rozrzutu ley na jednej z granic jakiego celu o dugoci wikszej ni szeroko pola rozrzutu i gbokoci rwnej war-toci jednego uchylenia prawdopodobnego w gb (rys. 38), prawdopodobiestwo trafienia do tego culu wynosi 25%, czyli 0,25.

2. Jeeli rodek pola rozrzutu ley na jed-nej z granic jakiego celu o dugoci wikszej ni szeroko pola rozrzutu i gbokoci rwnej war-toci 2 uchyle prawdopodobnych w gb (rys. 39, pasy D i C lub E i / ' ) , prawdopodobiestwo tra-fienia do tego celu wynosi 0,25 -j- 0,16 = 0,41 (suma prawdopodobiestw dwch zdarze wza-jemnie si wyczajcych: trafienie do jednego pasa rozrzutu zawierajcego 25% strzaw i tra-fienia do drugiego pasa przylegajcego zawiera-jcego 16% strzaw).

3. Jeeli rodek pola rozrzutu ley na jed-nej z granic celu o dugoci wikszej ni szero-ko pola rozrzutu i gbokoci rwnej wartoci 1,5 uchylenia prawdopodobnego w gb {rys. 39, pas D i b C lub E i F), prawdopodobiestwo trafienia do tego celu wynosi 25% + 8% = 33% = = 0,33 (suma prawdopodobiestw).

4. Jeeli rodek pola rozrzutu ley w rodku celu o szerokoci wikszej ni szeroko pola roz-rzutu i gbokoci rwnej wartoci 2 uchyle prawdopodobnych w gb (rys. 39, pasy D i E), prawdopodobiestwo trafienia do tego celu wy-nosi 0,5 (suma prawdopobiest 0,25 i 0,25).

') Nie odpowiada to cile rzeczywistoci, a zatem wielko prawdopodobiestwa obliczona przy tern zaoeniu jest teoretycznie mniej dokadna ni wielko obliczona

/. pomoc tabeli prawdopodobiestw. W praktyce jednak wartoci otrzymane przy obu sposobach mona uwaa za jednakowo dokadne.

www.cbw.plCBW

5. Jeeli rodek pola rozrzutu ley na jed-nym z rogw celu prostoktnego o szerokoci rwnej wartoci 1 uchylenia prawdopodobnego wszerz i gbokoci rwnej wartoci 1 uchylenia prawdopodobnego w gb (rys. 40, jeden z 4-ch prostoktw odpowiadajcych pasom D i IV, D i V, E i IV, E i V), prawdopodobiestwo trafienia do tego celu wynosi 0,25 X 0,25 = 0,0625 (praw-dopodobiestwo jednoczesnego zajcia dwch zda-rze od siebie niezalenych prawdopodobie-stwo zoone).

6. Jeeli rodek pola rozrzutu ley w rodku prostoktnego celu o szerokoci rwnej wartoci 2,5 uchyle prawdopodobnych wszerz i gbo-koci rwnej wartoci 2 uchyle prawdopodob-nych w gb, prawdopodobiestwo trafienia do tego celu wynosi (0,25 + 0,25 + 0,04 + 0,04) X X (0,25 + 0,25) = 0,58 X 0,50 = 0,29 (suma praw-dopodobiestw i prawdopodobiestwo zoone).

P r z y k a d 1 (rys. 41). Sprzt: 75 mm, wz. 97. Amunicja: granat wz. 15, adunek normalny. Odlego baterja cel: 3000 m. Rozmiary celu: 4 X 4 m. Uchylenie prawdopodobne wszerz Us = 1,1 m. Uchylenie prawdopodobne w gb Ug = 15 m. Jakie jest prawdopodobiestwo trafienia do celu, je-

eli przyjmuje si, e przez wstrzeliwanie sprowadzono ro-dek pola rozrzutu na rodek celu.

Porwnywajc rozmiary celu z wartociami Us i Ug wida, e cel pokrywa wszerz pasy pola rozrzutu II i III zawierajce po 25% strzaw oraz cz pasw I i IV zawie-rajce po 16/0 strzaw.

Prawdopodobiestwo trafienia w cz celu lec w pasach II i III wynosi 0,25 + 0,25 = 0,5.

Prawdopodobiestwo trafienia w cz celu lec w pasach I i IV naley obliczy zapomoc reguy 3-ch. Poniewa w pas o szekoci = Us = 1,1 m pada 16/0 strza-w, przeto w pas o szerokoci 0,9 m pada i^i ~ l ^ 0 strzaw; std prawdopodobiestwo trafienia wszerz w t cz celu wynosi 0,13.

Prawdopodobiestwo cakowite trafienia wszerz wy jiosi zatem 0,50 - f 0,13 + 0,13 = 0,76.

www.cbw.plCBW

Postpujc podobnie, naley obliczy prawdopodo-biestwo trafienia w gb. Poniewa w pas o gbokoci == Ug = 15 m pada 25/o strzaw, przeto w pas o gbo-

25 X 4 koci 4 m pada -J 5 = 6,70;0 strzaw. Std prowdopodo-biestwo trafienia w gb wynosi 0,067.

Prawdopodobiestwo trafienia do celu wynosi 0,76 X 0,067 = 0,05.

P r z y k a d 2 (rys. 42 i 43). Sprzt, amunicja i odlego, jak w przykadzie 1. Cel: komin o rednicy 2 m i wysokoci 20 m. Styczna kta upadku = 0,14. Uchylenie prawdopodobne wzwy Uw = 15 x 0,14

= 2.1 ni-jakie jest prawdopodobiestwo trafienia w komin,

jeeli przyjmuje si, e przez wstrzeliwanie sprowadzono rodek S pola rozrzutu na rodek podstawy celu (rys. 42).

Prawdopodobiestwo to mona obliczy wedug war-toci Us i Uw lub Us i Ug.

Obliczenie wedug Us i Uu>. Poniewa w pas o sze-rokoci = 2 Us = 2,2 ni pada 50% strzaw, przeto w pas

5 0 X 2 o szerokoci 2 m pada ~ 2 2 = 45,5% strzaw. Std praw-dopodobiestwo trafienia wszerz wynosi 0,455.

Prawdopodobiestwo trafienia wzwy wynosi 0,5 gdy w granicach wysokoci komina caa grna poowa pola roz-rzutu ley na kominie.

Prawdopodobiestwo trafienia w komin wynosi wic 0,455 X 0,5 = 0,228.

Obliczenie wedug Us i Ug. Z rysunku 43 wida, e kady z torw mieszczcych si midzy torami Tl i Tt przechodzi przez cel. Dwa te tory odpowiadaj gbokoci n

. 20 m 20 ' ktra wynosi: ^ + 2 = Q U + 2 = 143+ 2 = 145 m.

Aby zatem okreli prawdopodobiestwo trafienia do komina, naley obliczy prawdopodobiestwo trafienia w prostokt poziomy o szerokoci 2 111 i gbokoci 145 m. Otrzyma si taki sam wynik jak wyej, t. j. 0,228.

Uwaga. Mona atwo si przekona, e prawdopodo-biestwo byoby wiksze, gdyby sprowadzono rodek pola rozrzutu na rodek komina przez powikszenie kta podniesienia o warto odpowiadajc poowie wysokoci celu t. j. o 10 m.

P r z y k a d 3 (rys. 44 i 45). Sprzt, amunicja i odlego, jak w przykadzie 2. Cel o szerokoci 3 m, gbokoci 4 m i wysokoci 4 m. Obliczy prawdopodobiestwo trafienia w cel, przyj-

mujc. e rodek S pola rozrzutu ley w rodku podstawy celu (rys. 44).

www.cbw.plCBW

Z rysunku 45 wida, e kady z torw, mieszczcych si midzy torami i przechodzi przez cel; naley zatem przyj jako gboko celu odcinek SB=SA+AB.

SA =r4m

AB= = -4rr = 29 ni (okraglo). tg w 0,14

29 + 4 = 33 m. Aby obliczy prawdopodobiestwo p trafienia w cel na-

ley obliczy prawdopodobiestwo trafienia w prostokt poziomy o szerokoci 3 m (rys. 47) i gbokoci 33 m (rys. 46).

Prawdopodobiestwo Ps trafienia wszerz (r.vs. 47): w kady z obu pasw o szerokoci 1,1 m pada 25%

strzaw, w kady z obu pasw o szerokoci 0,4 m pada

16 X 0,4 j-j = 5,8/0 strzaw, Ps = 0,25 + 0,25 4- 0.058 + 0,058 = 0,616. Prawdopodobiestwo Pg trafienia w gb (rys. 46) : w pas A = 15 m pada 25% strzaw, w pas B = 15 ni pada 16% strzaw,

7 X 3 w pas O = 3 ni pada ^ l,4/0 strzaw. pg = 0,25 + 0,16 - f 0,014 = 0.424. Prawdopodobiestwo p trafienia w cel: p = 0.616 X 0.424 = 0,261.

b) Obliczanie prawdopodobiestw trafienia z pomoc tabeli prawdopodobiestw. Tabela niej umieszczona podaje prawdopo-

dobiestwo p trafienia, w zalenoci od wartoci , . rozmiar celu

s tosunku 11 2 u c h y l e n i a prawdopodobne '

11 P 11 P 11 P 11 P

0,00 0,0000 1.00 0,5000 2,00 0,8227 3,00 0,9570 0.05 0,0269 1,05 0,5212 2,05 0,8332 3,05 0,9603 0.10 0,0538 1,10 0,5419 2,10 0,8434 3,10 0,9635 0,15 0,0806 1,15 0,5621 2,15 0,8530 3,15 0,9664 0.20 0,1073 1,20 0,5817 2,20 0,8622 3,20 0,9691 0,25 0.1339 1,25 0,6008 2,25 0,8709 3,25 0,9716 0,30 0,1604 1.30 0,6194 2,30 0,8792 3,30 0,9740 0,35 0,1866 1.35 0.6375 2,35 0,8871 3.35 0,9762 0.40 0,2127 1,40 0,6550 2,40 "0,8945 3,40 0,9782 0.45 0,2385 1.45 0,6719 2,45 0,9016 3,50 0,9818 0,50 0,2641 1.50 0,6883 2,50 0,9083 3,60 0,9848 0.55 0,2893 1,55 0,7042 2,55 0,9146 3,70 0,9874 0,60 0.3143 1,60 0,7195 2,60 0.9205 3,80 0,9896 0,65 0,3389 1,65 0,7343 2.65 0,9261 3,90 0,9915 0,70 0,3632 1,70 0.7485 2,70 0.9314 4,00 0,9930 0,75 0,3871 1,75 0,7621 2,75 0,9364 4.20 0,9954 0,80 0,4105 1,80 0,7753 2,80 0,9411 4,40 0,9970 0.85 0,4336 1,85 0,7879 2,85 0.9454 4,60 0,9981 0.90 0.4562 1.90 0,8000 2,90 0,9495 4,80 0,9988 0,95 0,4783 1.95 0,8116 2,95 0,9534 5,00 0,9993

www.cbw.plCBW

P r z y k a d . Cel o szerokoci 4 m i gbokoci 6 m. Przyjmuje si, e przez wstrzeliwanie sprowadzona

rodek pola rozrzutu na cel. Us = 1,1 m ; Ug = 15 m. Prawdopodobiestwo Ps trafienia wszerz:

w = " S T - = 1 '82 ' Ps = 0,78 Prawdopodobiestwo Pg trafienia w gb :

p9 = 0,1073 N Prawdopodobiestwo p trafienia w cel : p = p s X Pa = 0,78 X 0,1073 = 0,08 (okrgo).

c) Obliczanie prawdopodobnego zuycia amunicji. Z wartoci prawdopodobiestwa trafienia do

jakiego celu mona okreli prawdopodobne zu-ycie amunicji potrzebne do osignicia okrelo-nego skutku, przy strzelaniu do tego celu.

Jeeli np. obliczono, e prawdopodobiestwo trafienia do celu wynosi 0,16 a do zniszczenia celu potrzeba 3 strzay trafne, prawdopodobne zuycie amunicji x bdzie wynosio:

x : 100 = 3 : 16; skad x = = 19 strzaw: l b

Poniewa jednak przy obliczaniu prawdopo-dobiestwa trafienia przyjmuje si, e przez wstrze-liwanie rodek pola rozrzutu sprowadzono na rodek celu, lub okrelon jego cz, co*w rze-czywistoci nie jest zwykle osignite, obliczone zuycie amunicji jest tylko przyblione.

W kadym poszczeglnym wypadku nalejr rwnie uwzgldni ilo amunicji potrzebn do. wstrzeliwania.

www.cbw.plCBW

R O Z D Z I A II.

UKRYCIE I MONO STRZELANIA.

1. UKRYCIE.

Baterja jest ukryta w stosunku do danego punktu wtedy, gdy obserwator znajdujcy si na tym punkcie nie moe widzie baterji.

Baterja moe by ukryta przed obserwacj naziemn zakryciem lub zason.

Zakryciem nazywa si to, co ukrywa przed wzrokiem, a w pewnej mierze take osania przed ogniem przeciwnika; jest to zwylde wzniesienie te-renu, ktrego najwysza linja nazywa si grzbietem.

Zason nazywa si przedmiot terenu (ywo-poty, ciany, drzewa i t. d.), ktry zasania przed wzrokiem nieprzyjaciela.

Paszczyzna ukrycia OB, (rys. 48) jest to pasz-czyzna, ktra przechodzi przez grzbiet zakrycia lub szczyt zasony oraz niebezpieczny punkt O (oko obserwatora nieprzyjacielskiege).

Ukrycie jest to wysoko BBX = U, na jakiej paszczyzna ukrycia przechodzi ponad stanowi-skiem baterji.

Ukrycie U oblicza si z wzoru ' ) : U = d (p - Pl).

d oznacza w kilometrach odlego od sta-nowiska baterji do grzbietu zakrycia lub zasony;

l) U = BB, = BC B,C BC = d . p B.C = d . Pi

U = dp dp1 = d (p p,). www.cbw.plCBW

p oznacza w tysicznych kt pooenia grzbietu zakrycia lub szczytu zasony, zmierzony ze stanowiska bater j i ;

Pi oznacza w tysicznych kt pooenia sta-nowiska nieprzyjaciela, zmierzony ze szczytu za-krycia lub zasony.

Gdy szczyt zakrycia , nie jest dostpny, na-ley obl iczy kt f i z mapy, na podstawie rnicy wyniosoci grzbietu zakrycia i stanowiska nie-przyjaciela oraz odlegoci midzy temi punktami.

Gdy szczyt zasony nie jest dostpny, warto kta pooenia naley obl iczy z kta pooe-nia p2 stanowiska nieprzyjaciela widzianego z pod -stawy zasony x ) oraz wysokoc i h zasony i od-legoci do stanowiska nieprzyjacielskiego:

Vi = Vi + t Pi = Vi T

h Poniewa 7 = j j ^ j

h przeto p t = p2 ~D d '

P r z y k a d 1. (Zakrycie). d = 250 m, P = 501, ~ - 101. U = 0,25 (50 t 101) = 0,25 X 40 = 10 m.

P r z y k a d 2. (Zasona, rys. 48). d = 200 m, p = 751, h 15 m, p2 = 20t, D d= 4000 m. Y = 15 : 4 = 4 t. Pi = 2 0 f 4 t = 16 t. U = 0,2 (75 16) = 0,2 x 59 = 12 m. Tabelka ponisza podaje wartoci ukrycia,

przy ktrych uzyskuje si ukrycie bysku i dymu (kurzu).

Kaliber JJ do ukrycia U do ukrycia dymu Kaliber byskw (kurzu)

75 mm 4 m 8 m 100 i 105mm 6 m 10 m 155 mm 8 m 22 m

Kt pooenia pj mona rwnie obliczy na pod-stawie rnicy wyniosoci i odlegoci odczytanych na ma-pie oraz wysokoci zasony.

www.cbw.plCBW

Odlego d od zakrycia, w jakiej naley obra stanowisko baterji aby mie ukrycie o okre-lonej wielkoci U, oblicza si z wzoru:

Pi P r z y k a d . W jakiej odlegoci d od zasony naley

obra stanowisko baterji 75 mm, aby mie ukrycie byskw, jeeli h = 28 m. Pi = 401.

, 28 4 24 a = -t;: = : 0,6 km. 40 40

2. MONO STRZELANIA. Dziao, nie majce przed sob adnej prze-

szkody, moe strzela pod kadym ktem p o d -niesienia (rys. 49). Jeeli za przed dziaem znaj-duje si jaka prreszkoda, kt podniesienia pod jakim mona strzela jest ograniczony. Powstaj, wtedy nastpujce zagadnienia.

Na jak najmniejsz odlego mona strze-la z danego stanowiska.

Jaki jest najmniejszy celownik, z ktrym mona strzela z danego stanowiska.

Czy z danego stanowiska mona strzela do danego celu.

Gdzie naley obra stanowisko baterji, aby mc strzela do danego celu.

A. Na jak najmniejsz odlego mona strzela z danego stanowiska.

Z rysunku 50 wida, e tor T v odpowiada-jcy ktowi podniesienia

rwna si sumie kta celownika e, odpowiada-jcego odlegoci topograficznej od dziaa do grzbietu zakrycia, oraz kta pooenia p tego grzbietu.

P r z y k a d 1. Sprzt: 75 mm, wz. 97. Amunicja: szrapnel. d = 700 m, p = 501 C = 111 p = 50 ' C + p = . . . . 611. Donono odpowiadajca

+ 10% Najmniejsza odlego

P r z y k a d 2. Sprzt: 100 mm, wz. 14/19 P. Amunicja: granat wz. 28, adunek 2. d = 1000 m p 401 e = 501 p = . 401 c + p = . . . . 901. Odlego odpowiadajca = 1640 m

+ 10% = 160 m Najmniejsza odlego : 1800 m.

B. Okrelanie najmniejszego celownika. Najmniejszym celownikiem nazywa si celownik,

ktry przy nastawieniu poziomnicy 0 odpowiada najmniejszej odlegoci na poziomie wylotu.

Aby zatem okreli najmniejszy celownik naley:

zmierzy ze stanowiska baterji kt poo-enia pszczytu zakrycia (zasony);

oceni na oko lub zmierzy ua mapie od-lego d do zakrycia;

odczyta w tabelach strzelniczych kt ce-lownika c odpowiadajcy wielkoci d, oraz obli-czy donono odpowiadajc ktowi c -j- p;

powikszy t donono o 10/0 jej war-toci i odczyta w tabelach strzelniczych celownik odpowiadajcy otrzymanej wartoci2).

!) Kt ten mierzy si najczciej ktomierzem-bu-sol, lub ktomierzem kieszonkowym, albo te zapomoc dziaa, jeeli ono jest ju na stanowisku (patrz Dziaoczyny).

2) Mona te odczyta najmniejszy celownik nawprost kta celownika o wartoci C - ) - V 4 " a> biorc a = 15% sumy c + p.

= 2450 m ' = 240''m = 2690 m (okrgo 2700 mL

www.cbw.plCBW

Gdy dziao jest na stanowisku, mona rw-nie okreli najmniejszy celownik zapomoc dziaa (patrz Dziaoczyny).

Najmniejszy celownik jest wany dla rodzaju pocisku, adunku i zapalnika, dla ktrych go obli-czono, oraz dla amunicji dajcej tor bardziej paski.

P r z y k a d 1. Sprzt: 75 mm, wz. 97. Amuicja: granat wz. 15. d = 500 m, p = 30*

c = 9* p = 30*

c + p = 39*. Donono odpowiadajca = 1700 m

+ 10% . . . . == 170 m Najmniejsza odlego = 1870 m.

Najmniejszy celownik = 1950.

P r z y k a d 2 (dane jak w przykadzie 1). e = 9* p = . 30* e t F = . . . 39* 15/0 = . . . . . 6* c + p -j- a . . . 45 *.

Najmniejszy celownik = 1925. Z nastawieniem celownika 1925 mona strze-

la rwnie szrapnelem, granatem wz. 17 i wz. 18, nie mona natomiast strzela granatem z adun-kiem zmniejszonym.

Uwaga. Rnica wynikw otrzymanych w przykadzie 1 i 2 nie ma prak-tycznego znaczenia, gdy zapas bezpieczestwa w obu wypadkach jest brany z nadmiarem.

C. Czy z danego stanowiska mona strzela do danego celu.

Aby tor odpowiadajcy danemu celowi nie trafi w przeszkod, musi lee ponad torem prze-rzutu, albo przynajmniej pokrywa si z nim (rys. 51).

www.cbw.plCBW

Warunek ten jest speniony, gdy C + P ^ c + p + a,

gdzie C oznacza kt celownika do celu, P kt pooenia celu, c kt celownika do szczytu przeszkody, p kt pooenia szczytu przeszkody, a zapas bezpieczestwa.

P r z y k a d 1. Sprzt: 75 mm, wz. 9?-Amunicja : szrapnel D = 2 5 0 0 m d = 600 m P = 0 p = 4 0 * .

Czy mona strzela do celu ? a) Rozwizanie sposobem odlegociowym:

C = 6 3 P g= 0

C + P = 6 3 * Odpowiadajca donono 2 5 0 0 m .

c = 9 ' p = 4 0 *

c + p = 4 9 * . Odpowiadajca donono = 2 1 3 3 m

+ 1 0 / 0 = 2 1 3 m Razem : 2 3 4 6 m .

2 5 0 0 > 2 3 4 6 , strzela mona b) Rozwizanie sposobem ktowym:

C = 6 3 * c + p = 4 9 * P = 0 1 5 % = 7 *

C + P = 6 3 * c + p + a = 5 6 * 6 3 > 5 6 , mona strzela

P r z y k a d 2. Sprzt: 75 mm, wz. 97. Amunicja: granat wz. 1900, adunek normalny.

D = 2 7 0 0 m P = 1 0 * C = 7 8 *

d = 7 0 0 m P = + 5 0 * c = 1 3 * Czy mona strzela do celu ? a) Rozwizanie sposobem odlegociowym:

O = 7 8 * c = 1 3 *

P = 1 0 * p = 5 0 *

C + P = 6 8 * c + p = 63 * www.cbw.plCBW

Odpowiadajca donono = 2475 m.

Odpowiadajca donono = 2350 m

10% = 235 m Bazem: 2585 m

2475 < 2585, nie mona strzela. b) Rozwizanie sposobem ktowy;

C + P = 68* c + p = 63* 15% = Qt

c + p + a = 72 -

w miejscu punktw upadku teren ley znacznie niej lub wyej ni poziom wylotu, naley przy okrelaniu odlegoci do granicy martwego pola uwzgldni rnic wyniosoci. W tym celu naley:

okreli najmniejsz odlego Da na po-ziomie wylotu (rys! 52 b) ; dononoci tej odpowiada na powierzchni terenu punkt Ax;

okreli z pomoc mapy rnic wynio-soci AZ punktu w stosunku do stanowiska

AZ baterji i obliczy kt pooenia Pl rwny yr-; doda kt pooenia z odwrotnym zna-

kiem do kta podniesienia odpowiadajcego k-towi podniesienia toru przerzutu i odczyta w ta-belach donono D u odpowiadajc wartoci otrzymanego kta; dononoci D1 odpowiada punkt A2;

postpowa z punktem A2, jak z punktem Alt aby otrzyma odlego do granicy martwego pola w danym kierunku 1).

Aby wykreli na mapie granic martwego pola naley obliczy odlegoci do tej granicy w kilku kierunkach, odoy otrzymane wartoci na tych kierunkach i poczy ze sob punkty w ten sposb naznaczone.

Znajomo martwego pola poszczeglnych bateryj jest potrzebna dowdcy dywizjonu do po -dziau zada ogniowych midzy baterje.

3) Su ma kta celw nika odpowiadajcego dononoci Do i kta pooenia I\ powinna odpowiada ktowi pod-niesienia toru przerzutu ; gdyby bya jeszcze rnica (teren bardzo grzysty), naleaoby wyszuka w podobny sposb punkt A3 .

www.cbw.plCBW

R O Z D Z I A III.

USTAWIANIE DZIAA KIERUNKOWEGO NA DOZR.

1. WIADOMOCI OGLNE Dziaem Merunkowem nazywa si dziao, w sto-

sunku do ktrego wykonywa si przygotowanie ognia. Zasadniczo jest niem prawoskrzydowe dziao baterji.

Paszczyzna celowania jest to paszczyzna pio-nowa przechodzca przez o optyczn jakiego-kolwiek przyrzdu ktomierczego (ktomierz dzia-owy, ktomierz-busola i t. d.).

Punkt celowania jest to punkt widoczny ze sta-nowiska dzia, ktry suy do ustawienia dzia w kierunku. Punktem celowania moe b y :

jaki przedmiot w terenie lub w przestrzeni (wiea kocielna, krawd lub naronik budynku, rozprysk pocisku i t. d.);

jaki przedmiot lub przyrzd umylnie ustawiony w odpowiedniem miejscu (tyczka, cho-rgiewk, ktomierz-busola i t. d.).

Kierunek dozoru jest to kierunek, w ktrym ustawia si baterj zaraz po zajciu stanowiska; powinien przechodzi mniejwicej przez rodek pasa dziaania baterji. Jako kierunek dozoru mona przyj :

kierunek przechodzcy przez jaki wy-rany punkt dobrze widoczny z punktu obserwa-cyjnego i, o ile monoci, oznaczony na mapie ; punkt ten nazywa si punktem dozoru-,

kierunek dowolnie obrany nie wytknity w terenie, np. kierunek o azymucie 800*.

www.cbw.plCBW

Kierunek celowania jest to kierunek przecho-dzcy przez stanowisko dziaa kierunkowego (cile przez ktomierz dziaowy) i punkt celo-wania.

Kt Tcierunhu a jest to kt zawarty midzy kierunkiem celowania i kierunkiem dozoru.

Odchylenie jest to warto nastawienia kto-mierza dziaowego, czyli warto liczbowa odczy-tana na podziace krgu i bbna ktomierza dzia-owego nawprost rys wskanikowych.

Odchylenie normalne. ON jest to odchylenie, przy Tctrym paszczyzna celowania jest rwno-lega do paszczyzny strzau.

Przy sprzcie 75 mm, wz. 97 odchylenie nor-malne wynosi ,,krg 0, bben 100", a przy wszyst-kich innych dziaach krg 0, bben 0".

Podziaka ktomierza dziaowego przedstawia kt peny, podzielony na 6400

Przy sprzcie 75 mm, wz. 97 s jeszcze w uyciu ktomierze dziaowe dawnego typu, ktre maj krg podzielony na 4 wiartki, kada od 0 do 1600'*.

Odchylenie dozorcze OD jest to odchylenie, przy ktrem po wycelowaniu na okrelony punkt ce-lowania (ustalenia) paszczyzna strzau przechodzi przez punkt dozoru.

Okrelanie odchylenia. Gdy ktomierzem dziaa wycelowano na

punkt celowania P z odchyleniem normalnem, paszczyzna strzau przechodzi przez punkt P. Aby sprowadzi paszczyzn strzau na punkt do-zoru, naley powikszy (zmniejszy) odchylenie o warto kta kierunku a ; w wypadku przed-stawionym na rysunku 53 (54) naley odchylenie normalne zmniejszy (powikszy).

W praktyce ustawia si dziao na dozr od-razu, wycelowujc na punkt celowania z odchy-leniem normalnem powikszonem (zmniejszonem) o warto kta kierunku. Po ustawieniu dziaa na dozr podaje si zawsze komend: Zapisz od-chylenie dozr Nr. . . ..".

Ustawienie na dozr naley zawsze wykona zaraz po zajciu stanowiska.

www.cbw.plCBW

Gdy baterja jest ustawiona na dozr l ) mona stosunkowo szybko i atwo wykona zmian kie-runku, potrzebn do sprowadzenia strzaw na jakikolwiek cel w pasie dziaania baterji.

Kt zawarty midzy kierunkiem dozoru i kie-runkiem do celu nazywa si ktem przeniesienia.

Jeeli pas dziaania nie jest jeszcze wyzna-czony oraz gdy nie mona jeszcze ustali najbar-dziej odpowiedniego kierunku dozoru, naley obra tymczasowy kierunek dozoru, np. kierunek o okrelonym azymucie.

Za ustawienie dziaa kierunkowego na dozr odpo-wiada osobicie dowdca baterji.

Wszystkie podane poniej sposoby ustawia-nia dziaa na dozr mona rwnie stosowa przy ustawianiu dziaa na cel.

2. SPOSOBY USTAWlfYNlft DZIRR KIERUNKOWEGO.

R. Celowanie wprost. Sposb ten jest najprostszy, stosuje si g o

wtedy, gdy ze stanowiska dziaa wida dobrze punkt dozoru (cel), ktry mona atwo okreli w komendzie.

Aby ustawi dziao na dozr (cel) naley na-stawi odchylenie normalne i wycelowa na punkt dozoru (cel).

W wypadkach nagych mona celowa sta linj przezierania.

B. Sposb dalekiego punktu celowania. Sposb ten stosuje si wtedy, g d y : a) punkt dozoru jest le widoczny ze stano-

wiska dziaa; b) punkt dozoru, niewidoczny ze stanowiska

dziaa, wida z miejsca niezbyt duo oddalonego od dziaa (nie wicej ni 50 m);

c) punkt dozoru, niewidoczny z poblia sta-nowiska, i daleki punkt celowania oraz stanowisko dziaa kierunkowego mona nanie na map.

!) Baterja jest ustawiona na dozr, gdy paszczyzna strzau dziaa kierunkowego przechodzi przez punkt dozoru, a paszczyzny strzau pozostaych dzia s ustawione rwno-legle do paszczyzny strzau dziaa kierunkowego.

www.cbw.plCBW

W wypadku a) i b) kt kierunku a mierzy si lornetk, ktomierzem kieszonkowym lub k-tomierzem-busol1), zalenie od wielkoci kta i czasu, jakim si rozporzdza; w wypadku c) kt kierunku mierzy si przenonikiem na mapie.

Przy mierzeniu duego kta a lornetk lub ktomierzem kieszonkowym naley podzieli mie-rzony kt na kilka mniejszych ktw, zmierzy kady z nich zosobna i doda uzyskane wyniki, aby otrzyma warto kta a. Przy tego rodzaju pomiarze kta naley posugiwa si wyranemi pnnktami terenu (rys. 55).

Przy mierzeniu lornetk kta wikszego ni 1600* korzystne jest wyczy kt prosty (rys. 56). Podoficer strzelniczy, patrzc przez lornetk, na-prowadza rodek krzya na punkt celowania P\ dowdca baterji ustala w,terenie jaki punkt Pu przez ktry przechodzi przeduenie paszczyzny pionowej, przechodzcej przez przedni pask ka-duba lornetki2) i odmierza kt midzy kierun-kami BP1 i BD, poczem dodaje 1600* do otrzymanej wartoci.

Mona rwnie ustawi tyczk T na przedu-eniu linji PB i zmierzy kt DBT{rys. 57). Kt kierunku DBP = 3200 ^ DBT.

Celem uniknicia omyek, pomiary kta kie-runku naley powtrzy i wzi redni wynik.

a) Punkt dozoru le widoczny ze stanowiska dziaa.

Wykonanie. 1. Stan przy dziale kierunkowem i obra

punkt celowania. 2. Zmierzy kt zawarty midzy kierun-

kiem celowania i kierunkiem dozoru. 3. Doda lub Odj zmierzony kt a od od-

chylenia normalnego dziaa, zalenie od tego czy punkt dozoru jest w lewo, czy te w prawo od kierunku celowania.

!) Lub te wedug ustalonej wartoci rozwarcia pici (palcw) przy wycignitej rce.

2) Kierunek ten tworzy z osi optyczn lornetki kt prosty.

www.cbw.plCBW

P r z y k a d (rys. 53). B dziao kierunkowe. P punkt celowania. D punkt dozoru. kt midzy kierunkami BD i BP = 250 t Sprzt: 75 mm, wz. 97 : Odchylenie normalne: 100 albo 6500

a ~ 250 t 6250 t

czyli krg 62, bben 50. Komenda: 1-sze dziao". Punkt celotoania P". Krg 62, bben 50". Sprzt innego typu:

Odchylenie normalne: 0 albo 6400 ~ 2501.

6150 t. czyli krg 61, bben 51.

b) Punkt dozoru, niewidoczny ze stano-wiska dziaa, wida z miejsca niezbyt oddalonego od dziau (nie wicej ni 50 m) (rys. 58).

Wykonanie: 1. Stan w punkcie pomocniczym O, z kt-

rego wida punkt dozoru D, i obra jak najbar-dziej oddalony punkt celowania P, ktry wida rwnie ze stanowiska dziaa.

2. Zmierzy kt a midzy kierunkiem celo-wania i kierunkiem dozoru.

3. Doda lub odj zmierzony kt 04 od od-chylenia normalnego, zalenie od tego, czy punkt dozoru jest w lewo czy te w prawo od kierunku celowania.

Uwaga. Przy tym sposobie przyjmuje si, e wartoci ktw a i a s jedna-kowe (rys. 58). Bd wynikajcy z tego uproszczenia nie ma prak-tycznego znaczenia, gdy chodzi o szybkie ustawienie na dozr

www.cbw.plCBW

Najdokadniejsze wyniki otrzymuje sie wtedy, gdy mona obra punkt celowania znajdujcy si mniej-wicej na obwodzie koa, przecho-dzcym przez stanowisko dziaa, punkt pomocniczy i punkt dozoru.

P r z y k a d (rys. 58). B dziao kierunkowe, 0 punkt pomocniczy, P punkt celowania, D punkt dozoru.

= 2501. a t = a (z bdem nie majcym praktycznego zna-

czenia). Sprzt: 75 mm, wz. 97. Odchylenie normnlne: 100

+ a + 2501. 3501.

czyli krg 2, bben 150. Komenda:

1-sze dziao" Punkt celowania P" Krg 2, bben 150". Sprzt innego typu: Odchylenie normalne: 0

+ a 4 - 250 t. 250 t

czyli krg 2, bbeu 50.

c) Punkt dozoru, niewidoczny ze stanowiska dziaa 1 jego poblia, jest oznaczony na mapie.

Wykonanie.

1. Obra daleki punkt celowania P ozna-czony na mapie i widoczny ze stanowiska dziaa kierunkowego.

2. Oznaczy na mapie stanowisko dziaa kie-runkowego B, poczy je prostemi z punktem dozoru D oraz punktem celowania P (rys. 59).

www.cbw.plCBW

3. Zmierzy przenonikiem kt a zawarty midzy prostemi BD oraz BP.

4. Zmieni odchylenie normalne, w odpo-wiednim kierunku o zmierzony kt a i poda dla dziaa uzyskany przytem krg i bben.

P r z y k a d (rys. 59). Zmierzony na mapie kt a midzy kierun-

kiem dozoru i kierunkiem celowania wynosi 1920 t. Przy sprzcie 75 mm wz. 97 otrzyma si: Odchylenie normalne 100 albo 6500

a. 1920 4580 czyli

krg 44, bben 180. Komenda: 1-sze dziao" Punkt celowania wiea kocielna" Krg 44, bben 180" Przy innym sprzcie otrzyma si: Odchylenie normalne 0 albo 6400

1920 i 4480 czyli

krg 44, bben 80. Uwaga. Powyszy sposb daje bardzo

dobre wyniki, jeeli stanowisko dziaa kierunkowego, punkt dozoru i punkt celowania s dokadnie na-niesione na mapie, a punkt celo-wania bardzo oddalony (nie mniej ni 3 km).

Kt kierunku naley zmierzy starannie.

C. Sposb pporedniego celowania.

Sposb ten stosuje si w wypadku, gdy z punktu pomocniczego O (najczciej i najdo-godniej z punktu obserwacyjnego) wida punkt dozoru D oraz dziao kierunkowe B (rys. 60).

Sposb ten polega na ustawieniu rwnoleg- ' em paszczyzny strzau dziaa kierunkowego B do linji czcej punkt pomocniczy O z punktem dozoru D. Aby przenie paszczyzn strzau na

www.cbw.plCBW

punkt dozoru D, naley uwzgldni odstp O B, o jaki paszczyzna strzau jest oddalona od punktu dozoru D po ustawieniu rwnolegem.

Jak wida z rysunku, paszczyzn strzau na-ley przenie z punktu na punkt D, czyli zmieni odchylenie o kt r.

Warto kta r jest rozwarciem odcinka B O z punktu dozoru D.

Ustawienie sposobem pporedniego ce-lowania mona wykona :

a) pobienie bez ktomierza-busoli, b) dokadniej zapomoc ktomierza-

busoli. a) Wykonanie bez ktomierza-busoli (rys. 61).

1. Przeduy kierunek dziao kierunkowe B punkt pomocniczy O i utrwali sobie ten przeduony kierunek w terenie (P).

2. Zmierzy lornetk kt a t. j. kt zawarty midzy przeduonym kierunkiem O P i linj O D.

3. Obliczy krg i bben do ustawienia dziaa. W tym celu naley rozumowa nastpujco:

po wycelowaniu dziaa kierunkowego B z odchyleniem normalnem na punkt pomocniczy O, paszczyzna strzau bdzie przechodzia przez O;

zmieniajc odchylenie normalne w odpowie-dni stron o warto zmierzonego kta a, skie-rowuje si paszczyzn strzau wzdu linji B D l t t. j. rwnolegle do linji O D.

Zmian odchylenia o kt r, t. j. o rozwarcie # odcinka B O z punktu D, sprowadzi si paszczyzn " strzau na punkt D.

Uwaga. Sposobw przeduania kierunkw jest wiele. Najczciej s stosowane nastpujce sposoby :

1. Przy pomocy zwiadowcy. Dowdca baterji staje w punkcie O, tyem do dziaa kierunkowego. Zwiadowca staje kilkanacie kro-kw przed dowdc baterji twark zwrcony do niego i ustawia si na kierunku przechodzcym przez dziao kierunkowe i dowdc ba-terji. Dowdca baterji przedua sobie ten kierunek i utrwala go w terenie.

www.cbw.plCBW

2. Zapomoc tyczek. W tym celu dowdca baterji wbija jedn tyczk w punkcie O (rys. 62), na-stpnie staje na przedueniu linji dziao kierunkowe tyczka i wbija drug tyczk w Oj. Wracajc do punktu O i patrzc przez drug tyczk 0 1 ( ustala sobie przeduony kierunek w terenie.

b) Wykonanie zapomoc ktomierza-busoli. 1. Ustawi ktomierz-busol w punkcie po-

mocniczym O (rys. 63). 2. Nastawi na ktomierzu-busoli odchyle-

nie krg 0 bben 0 i wycelowa obrotem ogl -n y m na p u n k t dozoru (D); wwczas linjaO32 k-tomierza-busoli przechodzi bdzie przez punkt dozoru D.

3. Ustali obrotem wzgldnym odchylenie na ktomierz dziaowy dziaa kierunkowego B ; odczytane przytem odchylenie na ktomierzu wy-raa bdzie warto kta a (patrz mierzenie k-tw ktomierzem-busol).

4. Przel iczy odczytane odchylenie na krg i bben dla dziaa; w tym celu doda lub odj 3200 od tego odchylenia, zalenie od tego, czy jest ono siniejsze lub wiksze ni 3200, a nastpnie doda otrzyman warto do odchylenia normal-nego.

W wypadku przedstawionym na rys. 63 od-chylenie dla dziaa B bdzie si rwnao p=

Aby ustawi paszczyzn strzau dziaa B rwnolegle do linji 0 32 ktomierza-busoli (linji O D), naley wycelowa na ktomierz-busol z odchyleniem rwnem wartoci kta [3.

Jak wida z rysunku: p = a + 3200. W wypadku, gdy ktomierz-busola znajduje

si z prawej strony kierunku dozoru (rys. 65), naley odj 3200 od ustalonego odchylenia a ce-lem otrzymania kta p.

Wida ' z tego, e aby ustawi paszczyzn strzau rwnolegle do linji 032 ktomierza-busoli, naley zmieni ustalone ktomierzem-busoJ od-chylenia a o warto kta ppenego (32001), raz t^ warto dodajc, raz odejmujc.

Przy sprzcie 75 mm wz. 97 naley jeszcze doda warto odchylenia normalnego.

Mierzenie htw zapomoc Ictomierza-busoli. Na rysunku 66 zewntrzne koo przedstawia

nieruchomy krg dolny ktomierza-busoli z po -dziak cig od 06400, a wewntrzne koo ru-chomy krg grny z rys wskanikow. Lunetka przedstawiona w kole wewntrznem obraca si wraz z grnym krgiem.

Obrotem oglnym nazywa si obrt, przy kt-rym dolny krg obraca si wraz z grnym kr-giem.

Obrotem wzgldnym nazywa si obrt, przy ktrym- obraca si tylko grny krg wraz z lu-netk, zmieniajc swoje pooenie w stosunku do krgu dolnego.

Celowanie polega na naprowadzaniu osi optycznej lunetki na dany przedmiot terenu.

Celowanie zapomoc obrotu oglnego na-zywa si wyceloiuywaniem, a celowanie zapomoc obrotu wzgldnego naeelowywaniem.

Nacelowywanie wraz z odczytywaniem od-chylenia nazywa si ustalaniem, odchylenia. Ustali zatem odchylenie na jaki przedmiot terenu zna-czy nacelowa na ten przedmiot i odczyta od-chylenie.

www.cbw.plCBW

Aby zmierzy kt a zawarty midzy kierun-kami O A i O B (rys. 67) nastawia si na' ktomie-rzu-busoli krg 0 bben 0 i obrotem oglnym ce-luje si na punkt A. Po nacelowaniu linja 032 ktomierza-busoli przechodzi przez punkt A. Na-stpnie ustala si obrotem wzgldnym na punkt B i odczytuje si odchylenie; wyraa oo warto kta a.

Ze wzgldu na to, e podziaka ktomierza-busoli wzrasta w stron ruchu wskazwek zegara, naley przy mierzeniu kta, pod jakim z danego stanowiska wida dwa punkty, celowa z odchy-leniem 0 na punkt lewy.

Jeeli zachodzi potrzeba wycelowania naj-pierw na punkt prawy (rys. 68), naley odj odczytane odchylenie od 6400, aby otrzyma war-to kta a.

D. Sposb stosunku zmniejszenia. Sposb ten stosuje si w wypadku, gdy

w pobliu kierunku dozoru mona znale punkt pomocniczy, z ktrego wida punkt dozoru i dziao kierunkowe.

Ustawienie dziaa kierunkowego sposobem stosunku zmniejszenia mona wykona :

a) pobienie bez ktomierza-busoli. b) dokadniej zapomoc ktomierza-busoli.

a) Wykonanie bez ktomierza-busoii.

1. Przeduy na punkcie pomocniczym kie-runek dziao kierunkowe B punkt pomocniczy O w stron punktu dozoru (rys. 69).

2. Zmierzy kt a zawarty midzy przedu-onym kierunkiem O P i linj O D .

3. Pomnoy warto zmierzonego kta przez stosunek zmniejszenia abyotrzymaktp.

4. Zmieni w odpowiedni stron odchyle-nie normalne o warto kta p, aby otrzyma odchylenie, z jakiem naley wycelowa dziao na punkt pomocniczy O, eby paszczyzna strzau przechodzia przez punkt dozoru.

www.cbw.plCBW

b) Wykonanie zapomoc ktomierza-busoli.

1. Ustawi ktomierz-busol w punkcie po-mocniczym O.

2. Nastawi na ktomierzu-busoli krg 32, bben 0 i obrotem oglnym wycelowa na dziao kierunkowe.

3. Obrci lunetk o 3200, t. zn. nastawi odchylenie O. Wwczas kierunek osi optycznej lunetki bdzie przedueniem kierunku dziao punkt pomocniczy.

4. Zmierzy kt a zawarty midzy przedu-onym kierunkiem i kierunkiem dozoru. (Patrz mierzenie ktw).

5. Pomnoy warto kta a przez stosunek zmniejszenia-^^-, aby otrzyma kt p.

6. Zmieni odchylenie normalne w odpo-wiedni stron o kt (3, przez co otrzyma si odchylenie, z jakiem naley wycelowa dziao na punkt pomocniczy O (ktomierz-busola), eby paszczyzna .strzau przechodzia przez punkt dozoru.

Uzasadnienie (rys. 69).

Z rysunku wida, e : DP

w = sm a

DP . . TBD = S M P DP X B D _ sin g r B P __ sin a O D X D P sin p C Z y OD ~~ sin p;

o \/ 0 D sin p = sm a X - g j p

Przy maych ktach mona przyj, e sto-sunek sinusw rwna si stosunkowi samych k-tw, wobec czego

www.cbw.plCBW

P r z y k a d 1 (rys. 69). Kt a = 90t Odlego O D = 2500 m.

B D = 3000 m. 2500 5 Stosunek zmniejszenia = -gQQQ- = -g-

Kt p = 90 X \ = 751. Dla dziaa 75 mm wz. 97 otrzyma si: Odchylenie normalne 100

+ P 75 175 czyli krg 0,

bben 175. Komenda:

"/"it iTR^Celowanitk.na htomierc-luool^1. C * '' 1-sze dziao"

Krg 0, bben 175". Dla dzia innego typu otrzyma si: Odchylenie normalne 0

+ | 75 75 czyli krg 0,bben 75.

P r z y k a d 2 (rys. 70). Kt a = 150t Odlego O D = 2000 m. Odlego B D = 2500 m. Stosunek zmniejszenia 4/5. Kt p = 150 X 4/5 = 120t. Dla dziaa 75 mm wz. 97 otrzyma si: Odchylenie normalne 100 albo 6500

P 120_ 6380 czyli

krg 62, bben 180. Komenda:

' i?,Celowania. m-kf^omierz^msi^O' 1-sze dziao" Krg 62, bben 180" Dla dzia innego typu otrzyma si : Odchylenie normalne 0 albo 6400

p 120_ 6280 czyli

krg 62, bben 80. www.cbw.plCBW

P r z y k a d 3 (rys. 71). Punkt pomocniczy znajduje si z lewej strony

linji B D . Przy ustaleniu odchylenia na dozr otrzymano krg 3 bben 60, czyli kt o. = 3601.

Odlego OD = 2000 Odlego BD = 4000. Stosunek zmniejszenia = 7 , Kt p = 360 X V2 = 180 t." Dla dziaa 75 mm wz. 97 otrzyma si: Odchylenie normalne 100 albo 6500

p 180_ 6320 czyli

krg 62, bben 120. Komenda: Qeloivaoiie na ktomierz-busol" i ^ . 1-sze dziao" Krg 62, bben 120". Dla dzia innego typu otrzyma si: Odchylenie normalne 0 albo 6400

p 180_ 6220 czyli

krg 62, bben 20. P r z y k a d 4 (rys. 72).

Punkt pomocniczy znajduje si z prawej strony linji B D. Przy ustaleniu odchylenia na dozr otrzymano krg 62 bben 0 czyli kt a = 6400 6200 = 2001.

Odlego O D = 3000 Odlego B D = 4000 Stosunek zmniejszenia = Kt p = 200 X 3U = 1501. Dla dziaa 75 mm wz. 97 otrzyma si: Odchylenie normalne 100

+ p 150 250czyli krg, 2bben 50.

Komenda: Celowanie na ktomierz-busol" 1-sze dziao" Krg 2, bben 50" Dla dzia innego typu otrzyma si: Odchylenie normalne 0

+ J 150 150 czyli krg 1, bben 50.

www.cbw.plCBW

E. Sposb przyrzdu zorjentowanego. Zasad sposobu uwidocznia rys. 73a i 73b. Punktem celowania jest ktomierz ustawiony

w miejscu, z ktrego wida dziao kierunkowe. Kt kierunku rwna si rnicy azymutw

kierunkw dozoru i celowania: a = TBp tBD>

przyczem kt a otrzymuje si z jego znakiem. Azymut kierunku dozoru T B D mierzy si za-

pomoc przenonika na mapie lub na stoliku, na ktry naniesiono uprzednio stanowisko dziaa kierunkowego i punkt dozoru1).

Azymut kieunku celowania T B g okrela si zapomoc przyrzdu mierniczego, najczciej k-tomierza-busoli; w tym qelu naley zorjentowa ktomierz (sposobem magnetycznym lub sposobem odnonej kierunku), ustali odchylenie O na k-tomierz dziaowy i doda + 3200 do jego wartoci.

T B p = O + 3200. Zalenie od sposobu orjentowania ktomierza-bu-soli rozrnia si sposb magnetyczny i sposb odnonej kierunku. a) Sposb magnetyczny.

Przy sposobie magnetycznym wyzyskuje si waciwoci igy magnetycznej ; sposb ten mona stosowa we wszystkich okolicznociach, gdy si ma map i ktomierz-busol, albo tylko ktomierz-busol; daje dobre wyniki pod warunkiem, e k-tomierz-busola jest dobrze ukierunkowany.

Ukierunkowanie ktomierza wykonywa si sposobami podanemi w instrukcji topograficznej, bd to w terenie, bd te na podstawie mapy uchyle magnetycznych2).

Wykonanie (rys. 74, 75, 76a, b, c, d). 1. Okreli azymut topograficzny kierunku

dozoru T B D . W tym celu oznaczy na mapie stanowisko dziaa kierunkowego B i punkt do -

Mona to, jeeli czas na to pozwala, obliczy TBD ze wsprzdnych dziaa kierunkowego i punktu dozoru.

2) Przy posugiwaniu si mapami bez siatki kilome-trowej na podstawie mapy zbocze magnetycznych.

www.cbw.plCBW

zoru D, poczy te dwa punkty prost i zmie-rzy zapomoc przenonika azymut topograficzny kierunku dozoru TgD1).

2. Okreli azymut topograficzny kierunku celowania TBg. W tym celu ustawi ktomierz-busol w miejscu, z ktrego wida dziao kierun-kowe, w dostatecznem oddaleniu od przedmiotw wywierajcych wpyw na ig magnetyczn (przy-najmniej 50 m od dziaa), nastawi na ktomierzu-busoli odchylenie magnetyczne2) i zgra obrotem oglnym ig magnetyczn. Ustali odchylenie 0 na ktomierz dziaa kierunkowego i doda (odj) 3200* do otrzymanej wartoci, aby otrzyma azymut kierunku celowania: T B g = O + 3200.

3. Obliczy kt kierunku: a = T B F TBD>

przyczem kt a otrzymuje si z jego znakiem. 4. Obliczy odchylenie dozorcze:

OD = ON + a 1 poda komend do dziaa.

Np.: Celowanie na Ictomierz-busol" Krg tyle, bben tyle".

Uzasadnienie. Iga magnetyczna wskazuje kie-runek pnocy magnetycznej; kierunek ten nie pokrywa si z kierunkiem pnocy topograficznej, ale odchyla si od niego o pewien kt.

Gdy na ktomierzu-busoli nastawi si jego odchylenie magnetyczne i obrotem oglnym zgra si ig magnetyczn, wwczas ktomierz bdzie zorjentowany, to znaczy, e linja 0 32 podziaki krgu ktomierza-busoli bdzie skierowana na pnoc topograficzn.

Ustalajc zapomoc ktomierza zorjentowa-nego odchylenia na punkty terenu uzyskuje si wartoci, ktre s azymutami topograficznemi kie-runkw do tych punktw.

Azymut topograficzny kierunku BD (rys. 74 i 75) jest to kt zawarty midzy kierunkiem pnocy topogra-ficznej i kierunkiem BD, mierzony od pnocy w kierunku ruchu wskazwek zegara.

2) Odchylenie magnetyczne ktomierza-busoli jest to odchylenie, jakie naley nastawi na ktomierzu, aby by zorjentowany po zgraniu igy magnetycznej.

www.cbw.plCBW

Azymuty przeciwbienych kierunkw rni si o 3200t.

Na rysunku 77 a i b przedstawiono kto-mierz-busol zorientowany sposobem magnetycz-nym w punkcie jp. Ustalajc odchylenie obrotem wzgldnym na punkt A, otrzymuje si warto azymutu topograficznego kierunku J9A (TpA). Azy-mut kierunku przeciwbienego J3B (Tp B ) wynosi:

TPA 3200t.

P r z y k a d 1 (rys. 75 i 76a). Dziao 105 mm wz. 13. Zmierzono na mapie azymut kierunku do-

zoru: T b d = 340t. Ustalono zapomoc ktomierza zorjentowane-

go odchylenie na dziao kierunkowe: O = 5290t. Azymut kierunku celowania: ,

T b p = 5290t 3200t = 2090t. Kt kierunku: a = 2090t 340* = + I750t. Odchylenie dozorcze:

OD = ON + a = 0 + 1750t = 1750t.

Komenda: Celowanie na ktomierz-busol". 1-sze dziao". Krg 17, bben 50".

P r z y k a d 2 (rys. 75 i 76 b). Dziao 75 mm wz. 02/26. TBD = 640*. . O = I450t. T B p = 14501 + 32001 = 46501. a = 46501 6401 == + 4010t. OD = 40101.

Komenda: Celowanie na ktomierz-busol". 1-sze dziao". Krg 40, bben 10".

www.cbw.plCBW

P r z y k a d 3 (rys. 75 i 76 c). Dziao 155 mm wz. 17. T b d = 40201. O = 170t. T B p = 170t -j- 32001 = 33% t. a. =^3370^ 40201 = 6501. OD ==-6400 t-j 6501 = 57501. Kortienda: , Celowanie na ktomierz-busol'1. 1-sze dziao". Krg 57, bben 50".

P r z y k a d 4 (rys. 75 i 76d). Dziao 75 mm wz. 97. T b d = 8601. O = 51001. T B P = 51001 32001 = 1900t. a. = 19001 8601 = + 10401. OD = 1001 + 10401 == 1140t-Komenda: Celowanie na Ictomierz-busol". 1-sze dziao". Krg 10, hjben 140".

Uwaga 1. W razie braku mapy oblicza si TB D Z punktu obserwacyjnego (po-mocniczego). W tym celu naley: zorjentowa ktomierz - busol

sposobem magnetycznym na punkcie obserwacyjnymi ustali odchylenie na punkt dozoru. Odchylenie to jest azymutem kierunku punkt obserwacyjny punkt dozoru, t. j. TOD;

obliczy rozwarcie r odcinka baterja B punkt obserwacyj-ny O z punktu dozoru D ;

obliczy T b d , ktry bdzie r-wna T0D + r; jeeli punkt ob-

www.cbw.plCBW

serwacyjny jest z prawej strony kierunku dozoru:TB D = T 0 d + r> jeeli za z lewej: T B d = T q d r -

Dalsz prac przy baterji, t. j. wyzyskanie azymutu T B d , wyko-nywa si tak, jak gdyby azymut T b d zmierzono na mapie.

Uzasadnienie (rys. 78 a, b, c i d). Dziao B, ktomierz-busola na punk-cie obserwacyjnym O.

Naley obliczy azymut kie-' runku dozoru T B p.

Ustalajc na punkcie obser-wacyjnym zapomoc zorjentowa-nego ktomierza-busoli odchylenie na punkt dozoru D, uzyskuje si azymut kierunku punkt obserwa-cyjny punkt dozoru T 0 i >

Przeprowadzajc pomocnicz linj OD' || BD, tworzy si kt DOD' = ktowi BDO = r (roz-warcie odcinka OB z punktu D).

Rys. 78a i b, punkt obserwa-cyjny z prawej strony kierunku dozoru.

Kt a = T b d , gdy P T O || P T B, a BD || OD'.

Kt a = T o d + r, skd T B D = T o d + r.

Rys. 78 c i d, punkt obserwa-cyjny z lewej strony kierunku dozoru.

Kt a = T b d , gdy P T O || P T B, a OD' || BD.

Kt a = Tqd - r> sknd tbd = Tod -P r z y k a d 1 (rys: 78a).

Zmierzono z punktu obserwa-cyjnego zapomoc ktomierza zor-

www.cbw.plCBW

jentowanego odchylenie na punkt dozoru : T 0 D = 5520 t.

Rozwarcie r = 620*. T b d = 55201 + 620t = 61401.

P r z y k a d 2 (rys. 78c). T0d = 9601. Rozwarcie r = 860t. T b d = 9601 8601 = 100t.

Uwaga 2. Gdy okolicznoci nie wymagaj, aby kierunek dozoru przechodzi przez jaki okrelony punkt do-zoru, naley przyj jako kierunek dozoru kierunek o azymucie wy-noszcym okrg ilo setek ty-sicznych ; uatwia to obliczanie ktw przeniesienia. Jeeli pas dziaania baterji nie jest jeszcze dokadnie znany dogodne jest przy-j jako tymczasowy kierunek do-zoru jeden z kierunkw stron gwnych wiata: pnoc, poudnie i t. d.; mona wtedy atwo przej z tego tymczasowego dozoru na obrany pniej dozr bardziej od-powiedni.

b) Sposb odnonej kierunku.

Odnona kierunku jest to wytknity w tere-nie kierunek o znanym azymucie; punkty wyty-czajce odnon kierunku nazywa si punktami wytycznemi odnonej kierunku.

Odnona kierunku suy do orjentowania ktomierza.

Dokadno uzyskanego zorjentowania zaley od dokadnoci okrelenia azymutu odnonej kie-runku.

Wykonanie (rys. 79). 1. Wyszuka w pobliu baterji odnon kie-

runku O K (w razie potrzeby wytyczy j) i okre-li jej azymut T^j^.

www.cbw.plCBW

2. Zmierzy na mapie azymut topograficzny kierunku dozoru Ted 1 ) .

8. Zorjentowa ktomierz zapomoc odno-nej kierunku. W tym celu ustawi ktomierz na odnonej kierunku, nastawi na nim warto azy-mutu T0ki obrotem oglnym wycelowa na punkt wytyczny K odnonej kierunku.

4. Okreli azymut topograficzny kierunku celowania. W tym celu ustali odchylenie O na ktomierz dziaa kierunkowego i doda (odj) 3200t do otrzymanej wartoci, aby otrzyma azy-mut kierunku celowania: T B p = O + 3200.

5. Obliczy kt kierunku: a = T B p T B D , kt a otrzymuje si z jego znakiem.

6. Obliczy odchylenie dozorcze: OD = O N + a i poda komend do dziaa. P r z y k a d (rys. 79).

Dziao 100 mm wz. 14/19. T B D --= 2201. Na odnonej kierunku ustalono zapomoc

zorjentowanego ktomierza odchylenie na dziao: O = 41601.

T B r = 41601 32001 = 960 t. a 9601 2201 = + 740t. Komenda: Celowanie na btomierz-fiu-toty": 1-sze dziao" Krg 7, bben 40.

Albo te, jeeli obliczy ten azymut ze

\ kierunkowego i dozoru.

potrzebna jest wielka dokadno wsprzdnych stanowiska dziaa

www.cbw.plCBW

www.cbw.plCBW

R O Z D Z I A IV.

UKADANIE SNOPA.

1. OKRELENIA.

Snop jest to og paszczyzn strzau dzia baterji. Zalenie od wzajemnego pooenia po-szczeglnych paszczyzn strzau rozrnia si :

snop zbieny, snop rozbieny, snop rimolegtj. Snop jest zbieny (rys. 80), gdy paszczyzny

strzau przecinaj si w jednym punkcie przed baterj.

Snop jest rozbieny (rys. 81), gdy paszczyzny strzau przecinaj si w jednym punkcie za ba-terj.

Snop jest rwnolegy (rys. 82), gdy paszczyzny strzau s do siebie rwnolege.

Zalenie od dokadnoci uoenia snopa, moe by snop prawidoioy i nieprawidowy.

Frontem baterji nazywa si prosta, prostopada do kierunku strzelania, przechodzca przez dziao kierunkowe.

Szerokoci frontu baterji nazywa si odlego pomidzy skrzydowemi dziaami, mierzona na linji frontu (rys. 83).

Odstpem nazywa si odlego midzy s-siedniemi dziaami, mierzona na linji frontu (za-sadniczo 20 m).

O baterji jest to prosta przechodzca mniej wicej przez stanowiska poszczeglnych dzia (rys. 83).

www.cbw.plCBW

2. SPOSOBY UKADANIA SNOPA RWNOLEGEGO.

Z a u o e n i e s n o p a j e s t o d p o w i e -d z i a l n y o f i c e r p r z y b a t e r j i .

Zasadniczo ukada si snop rwnolegy. Snop ukada si w stosunku do dziaa kierunkowego ju ustawionego na dozr, lub przed ustawieniom? albo te jednoczenie z ustawieniem.

Rozrnia si nastpujce sposoby : sposb punktu celowania, sposb wzajemnego celowania, sposb przyrzdu ktomierczego. Sposb punktu celowania jest najszybszy

i najprostszy.

A. Ukadanie snopa sposobem punktu celowania.

Po wycelowaniu dzia tej samej baterji na jaki punkt celowania z tem samem odchyleniem otrzymuje si snop prawidowy, lecz w zalenoci od pooenia punktu celowania wzgldem osi baterji snop moe b y :

rwnolegy, zbieny, rozbieny.

a) Punkt celowania znajduje si na osi baterji (rys. 84). Bx B2 B3 B4 przedstawiaj dziaa, a punkt P

punkt celowania na osi baterji. Paszczyzna strzau dziaa kierunkowego Bx

wycelowanego z odchyleniem to na punkt celo-wania P przechodzi przez punkt D.

Jeeli pozostae dziaa B2 B, i B4 wyceluje si z tem samem odchyleniem w na ten sam punkt celowania P, wwczas ich paszczyzny strzau bd rwnolege do kierunku B ^ . Jeeli bo-wiem dziaa stoj na jednej linji, a punkt celo-wania P ley dokadnie w przedueniu tej linji, poszczeglne kty w utworzone przez przecicie si poszczeglnych paszczyzn strzau z linj B4 P s sobie rwne.

www.cbw.plCBW

Aby wic uoy snop rwnolegy zapomoc punktu celowania, lecego na osi baterji, naley wycelowa wszystkie dziaa z tem samem odchy-leniem.

Komenda: Punkt celowania taki", Krg tyle, fyben tyle". W praktyce nie zawsze mona znale punkt

celowania, ktry ley dokadnie na osi baterji, a ponadto dziaa rzadko stoj na jednej linji.

Nie mniej jednak mona i w tym wypadku z wystarczajc dokadnoci przyj za punkt celowania punkt, pooony w pewnym odstpie od osi baterji. Im dalej punkt celowania jest poo-ony od baterji, tem bardziej moe by odsunity od osi baterji. Przyjmuje si, e oddalenie D punktu celowania powinno by wiksze ni 1 km, a uchylenie ktowe tego punktu od osi baterji mniejsze ni D X 50> przyczem D jest wyraone w kilometrach, a D X 50 w tysicznych.

Powstajcy std bd jest nieznaczny i prze-jawia si w tej samej wielkoci u wszystkich dzia. Otrzymuje si wic snop, ktry jest nie-znacznie zbieny lub nieznacznie rozbieny.

Odsunicie poszczeglnych dzia od osi baterji powoduje ju znaczniejsze bdy; bdw niedopuszczalnej wartoci mona jednak unikn, obierajc punkty celowania dostatecznie oddalone.

Np. dziao B2 (rys. 85) jest odsunite o 6 m od osi baterji.

Jeeli wyceluje si dziaa B B3 B4 z odchyle-niem w na punkt celowania Px albo P2, wwczas paszczyzny strzau tych dzia bd rwnolege do siebie.

Jaki bd popenia si przy wycelowaniu dziaa B2 na ten sam punkt celowania Px odlegy o 1 km, albo punkt celowania P2 odlegy o 4 km ?

Gdyby mona byo wycelowa dziao B2 z odchyleniem w na jaki punkt celowania Px ' lub P2 ' wwczas paszczyzna strzau tego dziaa byaby rwnolega do paszczyzn strzau pozo-staych dzia, gdy B2 P' i B2 P2 ' s rwnolege do B P r

www.cbw.plCBW

W rzeczywistoci za wycelowujc dziao B2 na punkt P t lub P2, odchyla si paszczyzn strzau tego dziaa od kierunku rwnolegego do paszczyzny