BATAS REPUBLIKA BLG. 7279

ISANG BATAS UPANG MAGBIGAY NG ISANG KOMPEHENSIBO AT NAGPAPATULOY NA PROGRAMA NG PANGLUNSOD NA KAUNLARAN AT PABAHAY, MAGTATAG NG MEKANISMO PARA SA PAGPAPATUPAD NITO PARA SA IBA PANG MGA LAYUNIN

Mangyaring isabatas ng Senado at ng Mababang Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas na natipon sa Kongreso:

ARTIKULO I

PAMAGAT, PATAKARAN, PROGRAMA AT KAHULUGAN NG MGA KATAGA

Seksyon 1. Pamagat. – Makikilala ang Batas na ito bilang “Urban Development and Housing Act of 1992” (Batas ng Panglunsod na Kaunlaran at Pabahay ng 1992).

Seksyon 2. Pahayag ng Patakaran ng Estado at ng Mga Adhikain ng Programa. – Magiging patakaran ng Estado na isabalikat, sa pakikipagtulungan sa pribadong sektor ang isang komprehensibo at nagpapatuloy na Programa ng Panlunsod na Kaunlaran at Pabahay na tinutukoy dito bilang ang Programa na siyang:

a) Mag-aangat sa mga kalagayan ng mga mamamayan na kapuspalad at walang tirahan sa kalunsuran at sa mga pook na pinaglilipatan, sa pamamagitan ng paglalaan para sa kanila ng disenteng pabahay sa abot-kayang halaga, ng pangunahing mga serbisyo, at ng mga pagkakataong makapaghanapbuhay;

b) Magkakaloob ng makatwirang paggamit at pagpapaunlad ng lupaing pangkalunsuran upang malikha ang mga sumusunod:

(1) Makatarungang paggamit sa mga lupaing pangtirahan sa kalunsuran at sa mga lugar na maaaring gawing lunsod, nang may partikular na pag-aasikaso sa mga pangangailangan at kahilingan ng mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan at hindi lamang batay sa “market forces”;

(2) Ganap na paggamit ar pagpapagiging mabunga sa lupa at mga yaman sa kalunsuran;

(3) Pagpapaunlad sa mga pook pangkalunsuran na kaaya-aya sa mga gawaing pangkomersyo at pang-industriya na makalilikha ng maraming mga pagkakataong pang-ekonomya para sa taongbayan;

(4) Pagbawas sa “dysfunctions” lalo na yaong mga malubhang nakapipinsala sa kalusugan ng publiko, kaligtasan at ekolohiya;

(5) Pagkakataon sa lupa at pabahay ng mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan;

c) Gamitin sa mga patakarang maaaring pairalin upang isaayos at pangasiwaan ang paglago at paglawak ng kalunsuran tungo sa isang pinangalat at maaliwalas na lunsod at mas balanseng pag-unlad at ugnayan sa pagitan ng lunsod at lalawigan;

d) Magbigay ng isang makatarungang sistema ng pagmamay-ari ng lupa na siyang magbibigay-garantiya, sa mga banapisyaryo ng Programa, ng kasiguruhan ng pagmamay-ari ngunit gagalang sa mga karapatan ng mga maliliit na tagapagmay-ari ng propyedad at titiyak sa pagbibigay ng makatarungang kabayaran;

e) Hikayat sa mas epektibong pakikilahok ng mga taongbayan sa proseso ng pagpapaunlad sa kalunsuran; at

f) Magpapaibayo sa kakayahan ng mga bahagi ng pamahalaang lokal sa pagsasabalikat sa kaunlaran at mga programa at proyekto sa pabahay sa kalunsuran.

Seksyon 3. Kahulugan ng mga Kataga. – Para sa mga layunin ng Batas na ito:

a) Tinutukoy na “affordable cost” ang pinakamakatwirang presyo ng lupa at bahay na nakabatay sa mga pangangailangan at kakayahang-pinansyal ng mga benepisyaryo ng Programa at sa naaangkop na panukalang pampananalapi;

b) Tinutukoy na “areas for priority development” yaong mga pook na idineklara bilang mga lugar na may prayoridad para linangin sa ilalim ng umiiral na mga batas at mahalagang mga atas-ehekutibo.

c) Tinutukoy na “blighted lands” yaong mga lugar na kung saan ang mga nagpapababa sa halaga ng lupa at humahadlang sa normal na paggamit at pagpapaunlad ng nasabing lugar.

d) Tinutukoy na “consultation” ang proseso na ipinag-uutos ng Saligang Batas nang sa gayon ang publiko, sa kanilang sarili at sa pamamagitan ng mga samahan ng taong bayan, ay nabibigyan ng pagkakataong mapakinggan at makalahok sa proseso ng pagpapasya sa mga bagay-bagay na may kinalaman sa pangangalaga at pagtataguyod ng kanilang pinagsama-samang lehitimong mga interes na kabilang ang naaangkop na pagsasadokumento at mga mekanismo sa pagbibigay-puna;

e) Tinutukoy na “idle lands” ang mga hindi pang-agrikulturang lupain sa kalunsuran at sa mga lugar na maaaring gawing lunsod na wala pang nagaganap na mga pagpapaunlad, sa nasaad dito, na nagawa ng nagmamay-ari, batay sa patibay ng assessor ng lunsod, munisipyo, o lalawigan;

f) Tinutukoy na “improvements” ang lahat ng uri ng mga gusali at mga tahanan, mga pader, mga bakod, mga istruktura o lahat ng mga uri ng konstruksyong may katangian ng pagiging permanente o nakakapit sa lupa ngunit hindi kasali ang mga punongkahoy, mga halaman, at tumutubong mga bungang-kahoy, at ibang mga bagay na ipinatong lamang sa lupa, at kinakailangang hindi bababa ang halaga ng “improvements” sa limampung porsyento (50%) ng natasang halaga ng mga ari-arian;

g) Tinutukoy na “joint venture” ang paglalaan ng sarili o ang kasunduan ng dalawa (2) o higit pang mga tao upang isabalikat ang isang partikular o nag-iisang negosyo para sa pareho nilang kapakinabangan, isang layunin na siyang dahilan kung bakit pinagsasama nila ang kanilang mga pondo, mga kayamanang lupa, mga kasangkapan, at mga serbisyo;

h) Tinutukoy na “land assembly” o “consolidation” ang pagkakamit ng mga lupang magkakaibang pagmamay-ari sa pamamagitan ng pagbili o pagpapaubaya ng pagmamay-ari para sa layunin ng pinagplanuhan at makatwirang pagpapaunlad at mga programang panlipunang pabahay nang walang mga pagbabawal sa hanggan ng indibidwal na ari-arian;

i) Tinutukoy na “land banking” ang pagkakamit ng lupa sa mga halagang nakabatay sa umiiral na paggamit bilang pauna sa aktwal na pangangailangan upang itaguyod ang pinagplanuhang pagpapaunlad at mga programang panlipunang pabahay;

j) Tinutukoy na “land swapping” ang proseso ng pagkakamit ng lupa sa pamamagitan ng pagpapalit ng lupa para sa isa pang piraso ng lupa na may kapantay na halaga, o para sa mga parte sa saping-puhunan (“stocks”) sa isang pampahalaan o wari’y pampamahalaang korporasyon na ang halaga ay kapantay ng lupang ipinagpapalit, para sa layuning planuhin ang rasyonal na pagpapaunlad at panukala para sa panlipunang pabahay kung saan ang mga halaga ng lupa ay natitiyak batay sa kalsipikasyon ng lupa, sa halaga nito sa pamilihan, at sa natasang halaga na higit na mahalagang mga lupang pang-“socialized housing” (o panlipunang pabahay) ang mga programang pabahay at mga proyektong sumasaklaw sa mga bahay at lote o mga loteng pambahay lamang na isinasagawa ng Pamahalaan o ng pribadong sektor para sa mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan, kasali dito ang mga pagpapaunlad sa lugar at mga serbisyo, pangmahabang panahong pagtutustos ng pananalapi, makabagong kasunduan sa mga pagbabayad ng interes, at mga kaparis na benepisyo, alinsunod sa mga panukala ng Batas na ito;

k) Tinutukoy na “Land use plan” ang makatwirang pamamaraan ng paglalaan ng mga lupain nang matuwid hangga’t maaari, sa pagitan ng magkaka-kompetensyang mga pangkat ng nakikinabang at para sa iba’t ibang gawaing matapat sa plano ng pagpapaunlad ng lugar at sa programa sa ilalim ng Batas na ito;

l) Tinutukoy na “on-site development” ang proseso ng pagpapaunlad at pagrerehabilita sa mga “blighted lands” (tingnan ang titik [c]) at mga pook ng mga dukha sa kalunsuran nang may isang pananaw ng pagbabawas sa “displacement” (o pagkawalang mapaglagyan) ng mga naninirahan sa nasabing lugar, at nang may mga panukala para sa pangunahing mga serbisyo, ayon sa sinasaad ng Seksyon 21 ng Batas na ito;

m) Tinutukoy na “professional squatters” yaong mga indibidwal o mga pangkat na umuokupa sa mga lupain ng walang hayag na pahintulot ang nagmamay-ari ng lupa at may sapat namang kinikita para sa lehitimong pabahay. Tinutukoy din ng katagang ito ang mga taong nabigyan na ng Pamahalaan ng mga loteng pambahay o ng mga bahay mismo subalit ipinagbili, ipinaupa, o inilipat ito sa ibang pagmamay-ari upang iligal na manirahan sa parehong lugar o sa ibang pook sa kalunsuran. Tutukoy pa rin ang katagang ito sa mga ilegal na umuokupa at sa mga nanghihimasok sa mga lupaing nakalaan parasa sa sosyalisadong pabahay. Hindi tutukoy ang katagang ito sa mga indibidwal o mga pangkat na nangungupahan lamang sa mga lupa at pabahay mula sa mga “professional squatters” o mga sindikato ng iskwater;

n) Tinutukoy na “resettlement areas” yaong mga lugar na itinuro ng naaangkop na ahensyang pambansa o ng pamahalaang lokal, mga lugar na napapaloon sa nasasakupan nito, na siyang gagamitin para sa paglilipat sa mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan;

o) Tinutukoy na “security of tenure” ang antas ng pangangalagang ibinibigay sa mga karapat-dapat na mga benepisyaryo ng Programa laban sa paglabag o di makatarungan, di resonable, at di makatwirang ebiksyon o pagpapalayas, sa bisa ng karapatan ng pagmamay-ari, kasunduan ng pag-upa, pinagsang-

ayunang karapatan sa paggamit o pakikinabang sa mga bunga o tubô ng lupain ng iba nang may pag-iingat, at ibang kasunduang pangkontrata.

p) Tinutukoy na “Slum Improvement o Resettlement Program” o SIR ang programa ng National Housing Authority sa pag-aangat at pagpapabuti sa mga pook ng iskwater sa labas ng Kamaynilaan, alinsunod sa umiiral na mga batas at mahahalagang atas-ehekutibo;

q) Tinutukoy na “small property owners” yaong mga tunay na pagmamay-ari lamang at binubuo ng mga lupaing pangtirahan na hindi lumalampas sa tatlong daang metro kwadrado ( 300 sq. m .) sa mga syudad na mataas ang antas ng pagiging lunsod at walong daang metro kwadrado ( 800 sq. m .) sa ibang kalunsuran;

r) Tinutukoy na “socialized housing” (o panlipunang pabahay) ang mga programang pabahay at mga proyektong sumasaklaw sa mga bahay at lote o mga loteng pampabahay lamang na isinasagawa ng Pamahalaan o ng pribadong sektor para sa mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan, kasali rito ang mga pagpapaunlad sa lugar at mga serbisyo, pangmahabang panahong pagtutustos ng pananalapi, makabagong kasunduan sa mga pagbabayad ng interes, at mga kaparis na benepisyo, alinsunod sa mga panukala ng Batas na ito;

s) Tinutukoy na “squatting syndicates” yaong mga pangkat ng mga taong kasangkot sa negosyo ng pabahay ng iskwater para sa pakinabang o kita;

t) Tinutukoy na “underprivileged and homeless citizens” (mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan) yaong mga indibidwal o mga pamilya, na naninirahan sa kalunsuran at sa mga lugar na maaaring gawing lunsod, na ang kinikita o ang pinagsamang kita ng sambahayan ay nasa bungad ng karukhaan, ayon sa itinakda ng National Economic and Development Authority (NEDA), at hindi nagmamay-ari ng kaluwagan sa pabahay. Mapapabilang dito yaong mga nakatira sa mga barung-barong at hindi nagtatamasa ng kasiguruhan ng pagmamay-ari;

u) Tinutukoy na “unregistered or abandoned lands” ang mga lupa sa kalunsuran at sa mga lugar na maaaring gawing lunsod na hindi nakarehistro sa Register of Deeds, o sa tanggapan ng kinauukulang assessor ng lunsod o munisipyo, o yaong mga hindi tinitirhan ng may-ari at hindi nalinang o nailaan para sa anumang kapaki-pakinabang na layunin, o waring hindi ginagamit sa loob ng tatlong (3) sunud-sunod na mga tao kasunod agad ng pagpapadala at pagkatanggap o “notice of acquisition” ng Pamahalaan ayon sa isinasaad sa Batas na ito. Hindi kasali dito ang lupang inabandona sa hindi maiwasang dahilan o anumang ibang pangyayaring hindi sinasadya: SA KONDISYON, Na bago maganap ang gayong pangyayari, dating ginagamit ang lupang yaon para sa ilang kapaki-pakinabang o pang-ekonomyang layunin;

v) Tinutukoy na “urban areas” ang lahat ng mga lunsod anuman ang kapal ng kanilang populasyon at ang mga munisipalidad na may kapal ng populasyon nang maski limandaang (500) katao bawat kilometro kwadrado (sq. km.);

w) Tinutukoy na “urbanizable areas” ang mga pook at mga lupa na, sinasaalang-alang ang kasalukuyang mga katangian at namamayaning kalagayan, nagpapamalas ng natatangi at malaking potensyal na maging mga lunsod sa loob ng limang (5) taon; at

x) Tinutukoy na “Zonal Improvement Program” o ZIP ang programa ng National Housing Authority sa pagpapaangat at pagpapabuti sa mga pook ng iskwater sa loob ng mga lunsod at mga munisipalidad ng Kamaynilaan, alinsunod sa umiiral na mga Batas at mga mahahalagang atas-ehekutibo.

ARTIKULO II

SAKOP AT EKSEMPSYON

Seksyon 4. Sakop. – Sasakupin ng programa ang lahat ng mga lupain sa kalunsuran at mga lugar na maaaring gawing lunsod. Kabilang ang umiiral na mga lugar para sa priority development, pagpapaunlad, mga pook na pang-zonal improvement, pang-alum improvement, at mga lugar na maaaring resettlement o paglilipatan, at sa ibang mga pook na maaaring maituro ng mga pamahalaang lokal bilang naaangkop para sa panlipunang pabahay.

Seksyon 5. Mga Eksempsyon. – Hindi nasasakop ng Batas na ito ang mga sumusunod na mga lupain:

a) Yaong kabilang sa mga nasasakop ng Batas ng Republika Blg. 6657, kilala bilang Batas ng Komprehensibong Repormang Pang-agraryo o “Comprehensive Agrarian Reform Law”;

b) Yaong aktwal na ginagamit para sa “national defense” at kaseguruhan ng Estado;

c) Yaong ginagamit, inireserba o kaya’y isinaisang-tabi para sa pampamahalaang mga tanggapan, mga kagamitan, o ibang mga instalasyon, maging pagmamay-ari man ng Pambansang Pamahalaan, mga ahensya at mga sangay nito, kabilang ang mga korporasyong pagmamay-ari, o nasa ilalim ng kontrol ng pamahalaan, o ng mga pamahalaang lokal; GAYUNPAMAN, SA KONDISYON, Na ang mga lupang nabanggit dito, o mga bahagi niyon, na hindi nagamit para sa layuning siyang dahilan kung bakit nireserba o isinaisang-tabi sila sa loob ng nakalipas na sampung (10) taon mula sa pagkabisa ng batas na ito, ay mapasasailalim din sa Batas na ito;

d) Yaong ginamit o isinaisang-tabi para sa mga pasyalan, mga nakalaan para sa mga katutubong halaman at hayop, mga kagubatan at mga daanan ng tubig, at ibang mga lugar na kinakailangan upang mapanatili ang balanseng pang-ekolohiya o pangangalaga para sa kapaligiran, ayon sa napagpasyahan at pinagtibay ng kinauukulang ahensya ng pamahalaan; at

e) Yaong mga aktwal at partikular na ginagamit para sa mga layuning relihiyoso, kawanggawa, o edukasyonal, mga pook ng kultura at kasaysayan, mga pagamutan at mga “health centers”, mga sementeryo o mga parkeng nakalaan para sa alaala ng mga yumao na.

Kapag hindi na umiiral ang paggamit o layunin ng mga lupaing nabanggit sa itaas, wala nang bisa ang eksempsyong ito.

ARTIKULO III

BALANGKAS NG PAMBANSANG PANLUNSOD NA KAUNLARAN AT PABAHAY

Seksyon 6. Balangkas para sa Makatwirang Kaunlaran. – Magkakaroon ng isang Balangkas ng Pambansang Panlunsod na Kaunlaran at Pabahay na isasapormula ng Housing and Land Use Regulatory Board sa ilalim ng direksyon ng Housing and Urban Development Coordinating Council, sa pakikipag-

ugnayan sa lahat ng mga pamahalaang lokal at ibang may malasakit na mga publiko at pribadong sektor sa loob ng isang (1) taon mula sa pagkabisa ng Batas na ito.

Tutukuyin ng Balangkas ang komprehensibong plano para sa mga kalunsuran at mga lugar na maaaring gawing lunsod, na naglalayang makamit ang mga adhikain ng Programa. Sa pagsasapormula ng Balangkas, gagawing kasama ng may kinalamang mga pamahalaang lokal ang isang pagtatasa at pagbibigay-katwiran sa umiiral na planong paggamit sa nayon at lupain, sa umiiral na programa sa pabahay, at lahat ng ibang mga proyekto at mga gawain ng mga ahensyang pampamahalaan at ng pribadong sektor na maaaring makaapekto ng malaki sa mga kalakaran ng paggamit sa lupa sa kalunsuran, transportasyon at mga sasakyang pampubliko, imprastruktura, mga kilusang pangkapaligiran at pampopulasyon.

ARTIKULO IV

IMBENTARYO, PAGKAKAMIT, PAMIMIGAY NG LUPA

Seksyon 7. Imbentaryo ng mga Lupa. – Sa loob ng isang (1) taon mula sa pagkabisa ng Batas na ito, magsasagawa ang lahat ng mga pamahalaang panlunsod at minisipal sa loob ng kani-kanilang lokalidad ng isang imbentaryo ng lahat ng mga lupa at mga pagpapaunlad sa mga lupang ito. Mapapabilang sa imbentaryong ito ang mga sumusunod:

a) Mga lupang pantahanan;

b) Mga lupang pagmamay-ari ng pamahalaan, maging pagmamay-ari ito ng Pambansang Pamahalaan o ng anumang mga sangay nito, mga instrumentalidad, o mga ahensya, kabilang ang pagmamay-ari o kinokontrol ng pamahalaan na mga korporasyon at mga kompanyang nasa ilalim nila;

c) Mga lupaing hindi rehistrado, nilisan na at nakatiwangwang; at

d) Ibang mga lupain.

Sa pagsasagawa ng imbentaryo, ipahihiwatig ng may kinalamang mga pamahalaang lokal, sa pakikipag-ugnayan sa Housing and Land Use Regulatory Board at sa tulong ng kinauukulang mga ahensya ng pamahalaan, ang uri at antas ng paggamit sa lupa, at ang ibang mga Batas o impormasyong kinakailangan upang maisakatuparan ang mga layunin ng Batas na ito.

Alang-alang sa mga layunin ng pagplano, bibigyan ng pamahalaang lokal ang Housing and Urban Development Coordinating Council ng isang kopya ng pag-iimbentaryo nito na siyang babaguhin sa tuwing maka-ikatlong (ika-3) taon.

Seksyon 8. Pagkilala sa mga Pook para sa Panlipunang Pabahay. – Pagkatapos ng pag-iimbentaryo, kikilalanin ng pamahalaang lokal, sa pakikipagtulungan sa National Housing Authority, sa Housing and Land Use Regulatory Board, sa National Mapping Resource Information Authority, at sa Land Management Bureau, ang mga lupang para sa panlipunang pabahay at mga lugar na pantahanan para sa kagyat at malong pangangailangan ng kapuspalad at mga walang tirahan sa kalunsuran, na isinasaalang-alang ang pagkakaroon ng mga pangunahing mga serbisyo at mga kagamitan, ang kanilang pagiging

malapit sa mga pook ng trabaho at ibang mga pagkakataon makapagtrabaho at ang aktwal na bilang ng rehistradong mga benepisyaryo.

Ang mga lupang nasa pagmamay-ari ng pamahalaan na tinutukoy ng talata (b) ng naunang seksyon, na hindi ginamit para sa layunin na siyang dahilan kung bakit sila inirereserba o isinasaisang-tabi sa nakalipas na sampung (10) taon mula sa pagkabisa ng Batas na ito at nakilalang naaangkop sa pamayanang pabahay, ay agad na inililipat sa National Housing Authority batay sa pag-apruba ng Pangulo ng Pilipinas o ng kinauukulang pamahalaang lokal, depende sa kaso, para sa nararapat na pamamahagi nang nakaalinsunod sa Batas na ito.

Seksyon 9. Mga Prayoridad sa Pagkakamit ng Lupa. – Makakamit ang lupang panlipunang pabahay sa sumusunod na paraan:

a) Yaong mga pagmamay-ari ng Pamahalaan o ang alinman sa mga sangay, mga instrumentalidad, o mga ahensya nito, kabilang ang pagmamay-ari o kinokontrol ng pamahalaan na mga korporasyon at mga kompanyang nasa ilalim nila;

b) Mga lupang maaaring ibukod para sa “public domain”;

c) Mga lupang hindi rehistrado, inabandona, at tiwangwang;

d) Yaong mga nasa loob ng idineklarang “areas for priority development”, mga lugar ng “zonal improvement program”, at mga lugar ng “slum improvement and resettlement program” na hindi pa nakakamit;

e) Ang “Bagong Lipunan Improvement of Sites and Services” o ang mga BLISS sites na hindi pa nakakamit; at

f) Ang mga lupang pribado.

Kung mas praktikal at kapaki-pakinabang sa mga benepisyaryo ang “on-site development”, hindi na susundin pa ang mga prayoridad na binabanggit sa seksyong ito. Magkakaloob ang pamahalaang lokal ng prayoridad sa pagbadyet para sa “on-site development” ng mga lupa ng pamahalaan.

Seksyon 10. Mga Paraan ng Pagkakamit ng Lupa. – Mapapabilang sa mga paraan ng pagakakamit ng mga lupa para sa mga layunin ng Batas na ito ang “community mortgage”, “land swapping”, “land assembly or consolidation”, “land banking”, “donation to the government”, “joint venture agreement”, “negotiated purchase”, at “expropriation”: ngunit SA KONDISYON, gayunpaman, Na gagamitin lamang ang “expropriation” kapag nasubukan na lahat ang mga ibang mga paraan ng pagkamit sa lupa at dagdag pa rito, na kapag gagamitin ang “expropriation”, hindi sasaklawin ng mga layunin ng Batas na ito ang mga bahagi ng lupang nasa pagmamay-ari ng maliliit na nagmamay-ari ng lupa kahuli-hulihan, Na ibabalik at papalitan ng kaukulang salaping kabayaran sa Estado ang ari-ariang inabandona, batay sa pagpapakahulugang sinasaad dito, sa isang dadaan sa gaya ng prosesong nakasulat sa Patakaran 91 (Rule 91) ng Mga Batas ng Hukuman (“Rules of Court”).

Alang-alang sa layunin ng panlipunang pabahay, hihingiin ng mga pamahalaang lokal o ng National Housing Authority, unang-una sa pamamagitan ng pinagkasunduang pagbili, ang mga ari-arian ng

pamahalaan at yaong mga sinanlang hindi na natubos: SA KONDISYONG, Na yaong mga benepisyaryong kwalipikado at aktwal na naninirahan sa lupain ang siyang bibigyan ng karapatang unang tumanggi.

Seksyon 11. Eksproprasyon ng Pamahalaan sa mga Lupang Tiwangwang. – Bibilhin ng pamahalaan at magiging bahagi ng lupang pampubliko o “public domain” ang lahat ng mga lupang tiwangwang sa kalunsuran at sa mga lugar na maaaring gawing lunsod, alinsunod sa pagpapakahukugan at pagkakatukoy sa Batas na ito. Ipamimigay o gagamitin ng Pamahalaan ang mga lupang ito para sa mga layuning natutugma sa mga plano ng paggamit sa kanila. Isasagawa ang “exploration proceedings” o mga hakbangin ng pagbili, matapos ang paglipas ng isang (1) taon mula nang matanggap ang pabatid sa eksproprasyon, hindi makapagsisimula ang may-ari ng mga pagpapaunlad ayon sa tinutukoy sa Seksyon 3 (f) ng Batas na ito, maliban sa kaso ng mga pangyayaring hidni maiiwasan o hindi sinasadya. Gayunpaman, hindi nasasakop ng probisyong ito ang mga lupang pantirahan na pagmamay-ari ng mga tagapagmay-ari ng malilit na ari-arian o yaong mga ang pagiging may-ari ay naghihintay pa ng kaukulang aksyon mula sa korte.

Seksyon 12. Pamimigay ng mga Lupa para sa Panlipunang Pabahay. – Makikipag-ugnayan sa isa’t isa ang National Housing Authority, para sa mga lupa ng Pambansang Pamahalaan, at ang mga pamahalaang lokal, kaugnay sa ibang mga lupang nasasakop ng kani-kanilang mga lokalidad, upang bumuo at maglaan ng iba’t ibang mga pamamaraang alternatibo para sa pamamahagi ng mga lupa sa mga benepisyaryo ng Programa. Hindi limitado ang mga pamamaraang ito sa payak na kabayaran kundi kabilang din ang pagpapaupa, nang may pagkakatapong pumiling bilhin, ang pinagsang-ayunang karapatang gamitin at makinabang sa mga bunga o tubo ng lupa ng iba, o yaong iba pang mga paraan tulad ng mga ito batay sa pasya ng mga pamahalaang lokal o ng National Housing Authority kung alin ang mas maagap sa mas makakatulong sa pagsasakatuparan ng mga layunin ng Batas na ito.

Kasama sa probisyong ito, maaaring gamitin ang isang pamamaraan para sa pampublikong paupahang pabahay o “public rental housing”.

Seksyon 13. Paglalapat ng Halaga sa mga Lupa para sa Panlipunang Pabahay. – Ihahanda ng “Department of Finance” ang mga gabay sa makatarungang paglalapat ng halaga sa lupa para sa panlipunang pabahay batay sa “market value” na may kaugnayan sa “zonal valuation” o kung wala nito, sa pinakabagong “real property tax declaration”.

Para sa mga pook na tinitirhan na ng mga kwalipikadong benepisyaryo ng Programa, kukwentahin ng “Department of Finance” kasama ang halaga ng lupa sa kalagayang “blighted” batay sa pagpapatunay ng pamahalaang lokal o ng National Housing Authority.

Seksyon 14. Mga Limitasyon sa Pamamahagi ng mga Lupa para sa Panlipunang Pabahay. – Walang lupang nakalaan sa panlipunang pabahay, kabilang ang mga pinaunlad o mga ari-arian o pag-aari, ang ipagbibili, ibubukod, ililipat, ipauutang, o ipauupa ng sinumang benepisyaryo ng Programang ito maliban sa kwalipikadong mga benepisyaryo ng Programa ayon sa pasya ng kinauukulang ahensya ng pamahalaan.

Sakaling ilegal na ipagbili, ilipat, o ipamigay ng benepisyaryo ang kanyang lote o anumang karapatang pag-aari doon, walang saysay ang mga transaksyon. Mawawala rin sa kanya ang kanyang karapatan sa

lupa, mawawalang bisa ang ibinayad na amortisasyon doon, at hindi na siya maaaring tumanggap ng benepisyong pinaubaya ng Batas na ito sa loob ng sampung (10) taon o mula sa araw ng paglabag.

Sa pangyayaring mamatay ang benepisyaryo bago maipagkaloob sa kanya ang lubos na pagmamay-ari sa lupa, mangyayari lamang ang paglipat sa kanyang mga tagapagmana sa kanilang pag-ako sa kanyang di pa nababayarang mga obligasyon. Sakaling hindi akuin ng mga tagapagmana ang gayong mga obligasyon, babalik ang lupa sa Pamahalaan upang ipamahagi muli alinsunod sa Batas na ito.

ARTIKULO V

PANLIPUNANG PABAHAY

Seksyon 15. Patakaran. – Ang panlipunang pabahay, ayon sa kahulugang nasasaad sa Seksyon 3 nito, ang siyang magiging pangunahing estratehiya sa paglalaan ng masisilungan para sa mga kapuspalad at walang tirahan. Gayunpaman, kung pag-upa o pinagsang-ayunang karapatang gamitin at pakinabangan ang mga bunga at tubo ng lupang pagmamay-ari ng iba ang uri ng kaayusan ng pagmamay-ari o “tenurial arrangement” sa isang partikular na programa ng panlipunang pabahay, hindi permanente ang nasabing “tenure” o pagmamay-ari at dapat hikayatin ang mga benepisyaryo na huwag maging nakadepende sa Programa sa loob ng isang binigay na panahong pagpapasiyahan ng kinauukulang ahensyang tagapagpatupad.

Seksyon 16. Mga Sukatan ng Katangiang Angkop para sa mga Benepisyaryo ng Programa ng Panlipunang Pabahay. – Upang maging kwalipikado para sa programa ng panlipunang pabahay, kinakailangan na ang isang benepisyaryo ay:

a) isang mamamayang Pilipino;

b) isang mamamayang kapuspalad at walang tirahan, ayon sa pakahulugan ng Seksyon 3 ng Batas na ito;

c) hindi nagmamay-ari ng anumang lupain maging sa kalunsuran o sa mga pook sa lalawigan; at

d) hindi isang iskwater na propesyonal o isang kasapi ng mga sindikatong iskwater.

Seksyon 17. Pagrerehistrong mga Benepisyaryo ng Panlipunang Pabahay. – Sa pakikipag-ugnayan sa mga pamahalaang lokal, bubuo ang Housing and Urban Development Coordinating Council ng isang sistema para sa pagrerehistro ng mga kwalipikadong benepisyaryo ng Programa nang naaayon sa Balangkas (“Framework”). Tutukuyin at itatala ng mga pamahalaang lokal, sa loob ng isang (1) taon mula sa pagkabisa ng Batas na ito, ang lahat ng mga benepisyaryo sa loob ng kani-kanilang lokalidad.

Seksyon 18. Balanseng Pagpapaunlad sa Programang Pabahay. – Mapapabilang sa Programa ang isang sistemang partikular na tutukuyin sa panukalang Balangkas upang hingin sa mga debeloper ng iminumungkahing mga proyektong subdibisyon ang paglaan sa isang lugar para sa pampamayanang pabahay na katumbas sa o kahit dalawampung bahagdan (20%) ng kabuuang lawak ng subdibisyon o kabuuang gugulin ng kabuuang proyektong subdibisyon, sa loob ng parehong lunsod o munisipal, kung kailan posible, at naaayon sa mga panuntunang itinatag ng Housing and Land Use Regulatory Board at ibang mga batas na umiiral. Maaari ring masunod ng kinauukulang mga tagapaglinang ang hinihinging balanseng pagpapaunlad sa pabahay sa pamamagitan ng alinman sa mga sumusunod na pamamaraan:

a) Pagdebelop / pagpapaunlad ng bagong pook-tirahan;

b) Pagpapabuti sa pook ng mga mahihirap o “slum” o pagpapanibago sa “areas for priority development” sa pamamagitan ng “zonal improvement programs” o “slum improvement and resettlement programs”;

c) Mga proyektong “joint venture” sa pagitan ng mga pamahalaang lokal o ng alinman sa mga ahensya ng pabahay; o

d) Pakikilahok sa programa ng pampamayanang pagsasangla o “community mortgage program”.

Seksyon 19. Mga Pangganyal o “Incentives” para sa National Housing Authority. – Yayamang ito ang pangunahing ahensya ng pamahalaan na may tungkuling magkaloob ng pabahay sa mga kapuspalad at mga walang tirahan, hindi nasasakop ang National Housing Authority ng pagbabayad sa lahat ng mga kabayaran at mga singilin ng anumang uri, maging lokal o pambansa, gaya ng “income tax” o “real taxes”. Hindi rin hihingan ng kabayaran para sa “documentary stamps” at mga bayad sa rehistro ang lahat ng ginawang mga dokumento o mga kontrata sa pamamagitan para sa National Housing Authority, kabilang dito ang mga “fees required for the issuance of transfer certificates.”

Seksyon 20. Mga Pangganyak o “Incentives” para sa Pribadong Sektor na Nakikilahok sa Panlipunang Pabahay. – Upang hikayatin ang mas malaking pakikilahok ng pribadong sektor sa panlipunang pabahay at maibaba pa ang halaga ng mga tirahan alang-alang sa kapakinabangan ng kapuspalad at mga walang tirahan, pinaaabot din sa pribadong sektor ang sumusunod na pangganyak o “incentives”:

a) Pagbawas at pagpapasimple sa mga kakailanganin sa kwalipikasyon at akreditasyon na nakikilahok na mga pribadong debeloper;

b) Paglikha ng mga tanggapan sa iba’t ibang rehiyon ng bansa kung saa’y naroroon na ang ;ahat ng mga kinakailangan para sa pagpoproseso, pag-aapruba, at pagbibigay ng “clearance”, mga permit, at mga lisensya: SA KONDISYON, Na ang mga “clearances”, mga permit, at mga lisensya ay ibibigay sa loob ng siyamnapung (90) araw mula sa petsa ng pagsumite ng nakikilahok na pribadong debelper ng lahat ng mga kinakailangan;

c) Pagpapasimple sa mga “financing procedures”;

d) Eksempsyon mula sa pagbabayad ng mga sumusunod:

(1) Mga buwis sa kitang may kinalaman sa proyekto “Project-related income taxes”;

(2) Buwis sa tubô ng kapital (capital gains tax) mula sa mga hindi pa nadedebelop na lupain (raw lands) na ginamit para sa proyekto;

(3) Buwis sa halagang-dagdag (value added tax) para sa kinauukulang kontraktor ng proyekto;

(4) Buwis sa paglipat (transfer tax) na parehong para sa sinisimulan at nakumpletong mga proyekto; at

(5) Buwis sa pagdonasyon (donor’s tax) para sa mga lupang pinatunayan ng pamahalaang lokal na ipinagkaloob para sa mga layunin ng panlipunang pabahay.

SA KONDISYON, Na sa pag-aplika mismo para sa eksempsyon, isusulat ng “Register of Deeds” ang “lien” sa titulo sa lupa; dagdag pa rito, Na inaprubahan na ng tamang kinauukulang mga ahensya ng pamahalaan ang panukalang pagdebelop ng panlipunang pabahay; At sa panghuli, SA KONDISYON, sa kahuli-hulihan, Na lahat ng mga naimpok mula sa pagpapatupad ng probisyong ito ay idaragdag sa mapapakinabangan ng mga benepisyaryo, batay sa mga balangkas ng pagpapatupad na ilalathala ng Housing and Urban Development Coordinating Council.

Ihahanda ng Department of Finance ang nararapat na mga balangkas ng pagpapatupad, nang may pagsangguni sa Housing and Urban Development Coordinating Council, para sa wastong pagpapatupad ng eksempsyon sa pagbubuwis na nabanggit sa seksyong ito sa loob ng isang (1) taon matapos maaprubahan ang Batas na ito.

Ang mga tagapagmay-ari na kusang loob na nagbibigay ng mga pook paglilipatan ng tirahan o “resettlement areas” sa mga ilegal na naninirahan sa kanilang mga lupain ay may karapatan sa isang pautang na buwis, o “tax credit” na katumbas ng aktwal na mga gastusin sa paglilipat, alinsunod sa mga balangkas sa pagpapatupad na pinagtulungang ilathala ng Housing and Urban Development Coordinating Council at ng Kagawaran ng Pananalapi o Department of Finance.

Seksyon 21. Mga Pangunahing Serbisyo. – Sa pakikipagtulungan sa mga pribadong debeloper at mga ahensyang kasangkot, paglalaan ng pamahalaang lokal o ng National Housing Authority ang mga panlipunang pabahay o resettlement – mga pook paglilipatan ng tirahan ng sumusunod na mga pangunahing serbisyo at kagamitan:

a) Tubig na maaring inumin;

b) Enerhiya at elektrisidad at isang sapat na sistema ng pagbabahagi ng enerhiya;

c) Mga kanal at lagusan ng dumi at isang mahusay at sapat na sistema ng pagtatapon ng basura; at

d) Pagiging malapit sa pangunahing mga kalsada sa transportasyon.

Pagplanuhin at bibigyan ng prayoridad para sa pagpapatupad ng pamahalaang lokal at ng kinauukulang mga ahensya, sa pakikipagtulungan ng pribadong sektor at ng mga benepisyaryo mismo ang paglalaan ng ibang mga pangunahing serbisyo at gamit na gaya ng para sa kalusugan, edukasyon, komunikasyon, seguridad, libangan, tulong, at pangkalahatang kapakanan.

Titiyakin ng pamahalaang lokal, sa pakikipag-ugnayan sa kaukulang mga ahensyang pambansa, na maipagkaloob ang mga pangunahing serbisyong ito sa pinakamagaling na halagang pantustos, at maghahanda ng isang mekanismo upang pangasiwaan ang pagsasagawa ng mga adhikain, mga layunin, at mga gawain ng ibang mga ahensya ng pamahalaan na abala sa pagbibigay ng mga pangunahing serbisyo sa mga proyektong pabahay.

Seksyon 22. Programang Pangkabuhayan. – Sa abot ng makakayanan, ilalagay ang panlipunang pabahay at mga “resettlement project” sa malapit sa mga lugar na kung saa’y mayroong mga pagkakataong magtrabaho. Bibigyan ng prayoridad ng mga ahensya ng pamahalaan na may kinalaman sa kaugnay sa mga proyektong pangkabuhayan at paggawa ng mga utang kaugnay sa mga proyektong pangkabuhayan ang mga benepisyaryo ng Programa.

Seksyon 23. Pakikilahok ng mga Benepisyaryo. – Sa pakikipag-ugnayan sa Pangulo o sa “Presidential Commission for the Urban Poor” at sa kasangkot na mga ahensya ng pamahalaan, bibigyan ng pamahalaang lokal ang mga benepisyaryo ng Programa o ang kanilang mga tunay na piniling mga kinatawan ng pagkakataong mapakinggan at makilahok sa proseso ng pagdedesisyon tungkol sa mga bagay-bagay na may kinalaman sa pangangalaga at pagtataguyod ng kanilang sama-samang lehitimong interes na kung saa’y mapapabilang ang mga mekanismo ng paglalaan ng salaping pantustos, pagsasa-dokumento, at pagbibigay-puna. Hihikayatin din silang organisahin ang kanilang mga sarili at isabalikat ang sariling-sikap na kooperatibang pabahay at ibang mga gawaing pangkabuhayan. Tutulungan nila ang Pamahalaan sa paghadlang sa pananalakay sa kanilang pamayanan ng mga propesyonal na iskwater at ng mga kasapi ng mga sindikatong iskwater.

Sa mga pagkakataong hindi makapag-organisa o makabuo ng isang alyansa ang apektadong mga benepisyaryo sa loob ng isang makatwirang panahon bago ipatupad ang proyekto sa kanila, isasagawa, sa PCUP ng mga NGOs, ang pagsasanggunian sa pagitan ng nagpapatupad na ahensya at ng apektadong mga benepisyaryo.

Seksyon 24. Pagsangguni sa Pribadong Sektor. – Sa pribadong sektor na nakasangkot sa proyektong sosyalisadong pabahay na alinsunod sa Batas na ito, ibibigay ang mga pagkakataon para sa sapat na pagsangguni.

ARTIKULO VI

ANG “AREAS FOR PRIORITY DEVELOPMENT, ZONAL IMPROVEMENT PROGRAM SITES AND SLUM IMPROVEMENT AND RESETTLEMENT PROGRAM SITES”.

Seksyon 25. Mga Benepisyo. – Bilang dagdag sa mga benepisyong ipinagkakaloob sa ilalim ng umiiral na mga kaugnayang pahayag para sa mga naninirahan sa mga “areas for priority development, zonal improvement program sites, and slum improvement and resettlement program sites”, ang mga nasabing naninirahan ay bibigyang-karapatan sa prayoridad sa lahat ng mga proyekto ng pamahalaan na pinasimulan alinsunod sa Batas na ito. Maaari rin silang makinabang sa sumusunod na mga serbisyong pangsuporta:

a) Mga pagsurbey ng lupa at pangtitulo sa lupain sa pinakamababang halaga;

b) Maluwag na mga kasunduan kaugnay sa pautangan sa pabahay at isandaang porsyentong (100%) pagbawas, sa bawat buwis sa kabuuang kita ng tagabili ng bahay, sa lahat ng mga kabayarang interes sa mga nadokumentong utang na natamo sa konstruksyon at pagbili ng bahay;

c) Eksempsyon mula sa pagbabayad ng buwis sa selyong pangdokumento, mga bayarin sa pagpaparehistro, at ibang mga singilin para sa pagkakaloob ng “certificate of title”;

d) Mga pangunahing serbisyo gaya ng sinasaad sa Seksyon ng Batas na ito; at

e) Ibang mga katulad na benepisyo na maaaring magmula sa pagpapatupad ng Batas na ito.

ARTIKULO VII

PAGPAPANIBAGONG PANGKALUNSURAN AT PAGLILIPAT-TIRAHAN

Seksyon 26. Pagpapanibagong Pangkalunsuran at Paglilipat-Tirahan. (Urban Renewal and Resettlement) –Mapapabilang dito ang rehabilitasyon at paglinang sa “blighted” at “slum” na mga lugar at ang paglilipat-tirahan ng mga benepisyaryo ng Programa nang alinsunod sa mga probisyon ng Batas na ito. Ipatutupad ang “on-site development” sa tuwing posible upang sa gayo’y matiyak ang pinakamadalang na paglilipat-lugar ng mga naninirahan sa “blighted” na mga lupain at “slum” na mga pook. Isasagawa ang paglilipat-tirahan ng mga benepisyaryo ng Programa mula sa kanilang kasalukuyang pook-tirahan kapag lamang hindi posible ang “on-site development” at matapos ang pagtupad sa mga pamamaraang sinasaad sa Seksyon 28 ng Batas na ito.

Seksyon 27. Aksyon Laban sa mga Propesyonal na Iskwater at mga Sindikatong Iskwater. – Sa pakikipag-ugnayan sa Pambansang Pulisya ng Pilipinas (PNP), ng Komisyon ng Pangulo para sa mga Maralitang Tagalunsod (PCUP), at ng mga organisasyong pangmaralitang tagalunsod na kaakibat ng PCUP, magsasagawa ang mga pamahalaang lokal ng mga hakbangin upang makilala at mabisang mapuksa ang kasuklam-suklam at ilegal na mga gawain ng mga propesyonal na iskwater at mga sindikatong iskwater, batay sa natutukoy sa Batas na ito.

Igagawad sa sinumang tao o pangkat na makikilalang napapabilang sa mga nabanggit ang ganap na ebiksyon at demolisyon ng kanilang mga tirahan o mga istruktura; madidiskwalipikado rin sila sa pakikinabang sa mga benepisyo ng Programa. Parurusahan ayon sa umiiral na mga batas ang isang opisyal ng publiko na nagpapahintulot at tumutulong sa pagsasagawa ng mga nabanggit na gawain.

Alang-alang sa mga layunin ng Batas na ito, papatawan ng anim (6) na taong pagkabilanggo o ng multang hindi bababa sa Animnapung (P60,000.00) ngunit hindi hihigit sa Isandaang libong piso (P100,000.00), o parehong kaparusahan, depende sa pasya ng hukuman, ang mga propesyonal na iskwater o mga kasapi ng mga sindikatong iskwater.

Seksyon 28. Ebiksyon at Demolisyon. – Ang ebiksyon at demolisyon na nakagawiang gawin ay hindi na pahihintulutan. GAYUNPAMAN, maaaring pahintulutan ang ebiksyon at demolisyon sa ilalim ng mga sumusunod na sitwasyon:

a) Kapag naninirahan ang mga tao o mga pangkat sa mga pook na nanganganib, gaya ng mga estero, mga daanan ng riles ng tren, mga tapunan ng basura, mga tabing ilog, mga dalampasigan, mga daanan ng tubig, at ibang mga pook-publiko tulad ng mga bangketa, mga kalsada, mga parke, at mga palaruan;

b) Kapag isasagawa na ang mga proyektong imprastruktura ng pamahalaan na may pondong magugugol; at

c) Kung may utos mula sa korte para sa ebiksyon at demolisyon.

Sa pagsasagawa ng mga kautusan para sa ebiksyon o demolisyon na kinasasangkutan ng mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan, ipinag-uutos ang mga sumusunod:

(1) Pabatid o paabiso sa mga tao o mga pangkat na apektado nang hindi bababa sa tatlumpung (30) araw bago dumating ang petsa ng ebiksyon at demolisyon;

(2) Sapat na pakikipagsangguni hinggil sa mga usapin ng “resettlement” sa mga kinauukulang kinatawan ng mga pamilyang ililipat ng tirahan at ng apektadong mga pamayanan sa lugar na paglilipatan;

(3) Mayroong mga opisyal ng pamahalaang lokal o mga kinatawan nila habang ginagawa ang ebiksyon at demolisyon;

(4) Mayroong wastong paraan na makilala ang lahat ng mga taong nakikibahagi sa demolisyon;

(5) Pagsasagawa ng ebiksyon o demolisyon sa mga regular na oras-opisina mula Lunes hanggang Biyernes at kapag maganda ang lagay ng panahon lamang, maliban na lamang kung may pagsang-ayon sa naiibang kondisyon ang mga pamilyang apektado;

(6) Hindi paggamit ng “heavy equipment” para sa demolisyon maliban para sa mga istrukturang permanente at yari sa kongkretong mga materyales;

(7) Nararapat na uniporme para sa mga kasapi ng Pambansang Pulisya ng Pilipinas na siyang nakatalaga sa unang hanay ng magpapatupad ng Batas at susunod sa wastong mga pamamaraan ng pagkokontrol ng kaguluhan; at

(8) Sapat na paglilipatang lugar, maging panandalian o permanente: SA KONDISYON, GAYUNPAMAN, Na sa mga kaso ng ebiksyon at demolisyon, sa pagtupad sa isang utos ng korte, na kinasasangkutan ng mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan, isasabalikat ng kinauukulang pamahalaang lokal at ng National Housing Authority, sa tulong ng ibang mga ahensya ng pamahalaan, ang paglilipat sa loob ng apatnapu’t limang (45) araw mula sa pagbibigay-batid ng huling hatol ng hukuman, matapos ang panahon na yao’y isasagawa ang nasabing utis: DAGDAG PA RITO, Na kung hindi posible ang paglilipat sa loob ng nabanggit na panahon, iaabot ng kinauukulang pamahalaang lokal sa mga pamilyang apektado ang tulong-pinansyal sa halagang katumbas ng umiiral na pinakamababang arawang pasahod sa loob ng animnapung (60) araw.

Magkatuwang na gagwa ng kinakailangang mga alituntunin at patakaran ang Kagawaran ng Pamahalaang Panloob at Lokal at ang Housing and Urban Development Coordinating Council upang maisagawa ang probisyong nabanggit.

Seksyon 29. Paglilipat-Tirahan. – Sa loob ng dalawang (2) taon mula sa pagkabisa ng Batas na ito, ipatutupad ng mga pamahalaang lokal, sa pakikipag-ugnayan sa National Housing Authority, ang relokasyon at resettlement ng mga taong naninirahan sa mga nanganganib na pook na gaya ng mga estero, mga daanan ng riles ng tren, mga tapunan ng basura, mga tabing-ilog, mga dalampasigan, mga daanan ng tubig, at ibang mga pook-publiko, tulad ng mga bangketa, mga kalsada, mga parke, at mga palaruan. Sa pakikipag-ugnayan sa National Housing Authority, maglalaan ang pamahalaang lokal ng pook-relokasyon at resettlement na may mga pangunahing serbisyo at kagamitan at malapit sa mga kuhanan ng sapat na maaring pagkakitaan, pagkakataong panghanapbuhay at kabuhayan na sapat naman upang matugunan ang pangunahing mga pangangailangan ng apektadong mga mag-anak.

Seksyon 30. Pagbabawal sa Bagong mga Istrukturang Ilegal. – Magiging labag sa batas para sa sinumang tao ang magtayo ng anumang istruktura sa mga lugar na binanggit sa naunang seksyon.

Pagkatapos magkabisa ang Batas na ito, ipagbabawal ng mga pamahalaang baranggay, munisipal, o panlunsod ang pagtatayo ng anumang uri ng ilegal na mga tirahan o mga istruktura sa loob ng kani-kanilang mga nasasakupan. Ang sinumang pinuno ng anumang kinauukulang pamahalaang lokal na

nagpapahintulot, tumutulong, o kaya’y walang kibo tungkol sa pagtatayo ng anumang istruktura na siya namang paglabag sa seksyong ito ay mananagot sa mga parusang administratibo sa ilalim ng umiiral na mga batas at sa mga parusang pagkabilanggo na sinasaad sa Batas na ito.

ARTIKULO VIII

ANG PANLIPUNANG PROGRAMA SA PAGSASANGLA

Seksyon 31. Kahulugan. – Ang “Community Mortgage Program” (CMP) ay isang programa ng National Home Mortgage Finance Corporation na tumutulong sa legal na organisadong mga samahan ng mga mamamayang kapuspalad at walang tirahan upang bilhin at paunlarin ang lupa sa ilaim ng konsepto ng pagmamay-ari ng komunidad. Ang pangunahing layunin ng programang ito ay upang tulungan ang mga naninirahan sa mga lugar na “blighted” at “depressed” upang mapasakanila ang mga loteng kanilang inookupahan, o kung saan nila pinipiling malipat, at sa katapusa’y pagbutihin ang kanilang purok at mga tahanan sa abot ng kanilang kaya.

Seksyon 32. Mga Pangganyak o “Incentives”. – Upang mahikayat ang mas malawak na pagpapatupad, ipagkakaloob sa mga kalahok ng CMP ang sumusunod na mga pribilehiyo o mga pangganyak:

a) Sa pamamahala ng CMP sa pamamagitan ng pinagkasunduan, pagbebenta at mga halagang nakabatay sa halaga ng pagkakamit at ng “financial carrying costs”, maaaring ipagbili ng mga korporasyong pagmamay-ari o nasa pagkontrol ng pamahalaan at ng pamahalaang lokal ang kanilang nakatiwangwang na mga lupaing nababagay sa pampamayanang pabahay;

b) Hindi nasasaklaw ng “Capital Gains Tax” ang mga ari-ariang ipinagbili sa ilalim ng CMP; at

c) Hindi paaalisin ni tatanggalan ng kanilang lupa o mga pag-unlad ang mga benepisyaryo sa ilalim ng Community Mortgage Program maliban na lamang kung hindi sila nakapagbayad ng amortisasyon sa loob ng tatlong (3) buwan.

Seksyon 33. Organisasyon ng mga Benepisyaryo. – Magiging responsibilidad ng mga benepisyaryo ng Programa ang kanilang pag-oorganisa ng mga samahan upang mapangasiwaan ang kanilang mga subdibisyon o mga lugar ng tirahan, upang maseguro ang mga pautang sa pabahay sa ilalim ng umiiral na “Community Mortgage Program” at iba pang mga proyektong kapaki-pakinabang sa kanila. Napapailalim sa mga alituntunin at mga patakarang ipahahayag ng National Home Mortgage Finance Corporation, maaaring sama-samang magkamit at magmay-ari ng mga lupang nasasaklaw ng Programang ito ang mga samahang naorganisa alinsunod sa Batas na ito. Kung hindi makabuo ng isang samahan ang mga benepisyaryo sa pamamagitan at sa kanilang mga sarili mismo, magpapasimula ang National Home Mortgage Finance Corporation ng pag-oorganisa sa mga nabanggit nang may Pakikipag-ugnayan sa Presidential Commission for the Urban Poor (PCUP) at sa kinauukulang mga pamahalaang lokal. Walang sinumang tao na hindi tunay na residente ng lugar ang magiging kasapi o opisyal ng ganitong samahan.

ARTIKULO IX

MGA KAUGNAY NA ESTRATEHIYA

Seksyon 34. Pagtataguyod sa mga Katutubong Materyales at Teknolohiya sa Pabahay. – Itataguyod ng mga pamahalaang lokal, sa pakikipagtulungan sa National Housing Authority, Technology Livelihood and Research center, at ibang mga ahensyang may pakikisangkot, ang produksyon at paggamit ng katutubo, alternatibo, at may mababang halagang mga materyales at mga teknolohiya ng konstruksyon para sa pampamayanang pabahay.

Seksyon 35. Sistema ng Transportasyon. – Sa pakikipag-ugnayan sa Department of Transportation and Communications, Budget and Management, Trade and Industry, Finance, at Public Work and Highways, sa Home Insurance Guarantee Corporation, at sa ibang may malasakit na mga ahensya ng pamahalaan, gagawa ang mga pamahalaang lokal ng isang kalupunan ng mga mekanismo na may mga pangganyak sa mga pribadong sektor upang isang maaaring paganahing sistema ng transportasyon ang lilitaw at mabubuo sa mga lugar sa kalunsuran. Isasapormula rin nito ang mga panuntunang ginawa upang makamit ang mga layuning ito.

a) Banayad na daloy ng trapiko;

b) Kaligtasan at kaginhawahan sa paglalakbay;

c) Pinaka-minimum na paggamit sa lupa;

d) Pinakakaunting pagkasira sa kapaligirang pisikal; at

e) Sapat at mahusay na serbisyo ng transportasyon sa madla at mga bilihin sa pinakamababang halaga.

Seksyon 36. Balanseng Ekolohikal. – Makikipag-ugnayan ang mga pamahalaang lokal sa Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Yaman sa pagsasagawa ng mga hakbang nas siyang magpaplano at mangangasiwa sa mga gawaing pangkalunsuran para sa pagpapanatili at pangangalaga sa mahahalaga, natatangi, at sensitibong mga sistemang ekolohikal, mga magandang tanawin, mga pook-kultural, at ibang natutulad na mga lugar ng kayamanan.

Upang gawing mas mabisa ang pagpapatupad ng gawaing ito, itataguyod at hihikayatin ang aktibong pakikilahok ng mga mamamayan sa rehabilitasyong pangkapaligiran at sa proseso ng paggawa ng pasya. Irerekomenda ng mga pamahalaang lokal sa Environment and Management Bureau ang kagyat na pagsasara ng mga pabrika, minahan, at mga kompanya ng transportasyon na mapatutunayang dahilan ng malaking polusyon.

Seksyon 37. Mga Pagkilos ng Populasyon. – Magtatatag ang mga pamahalaang lokal ng isang epektibong mekanismo, kabalikat ang naaangkop na mga ahensiyang gaya ng Population Commission, ng National Economic and Development Authority, at ng National Statistics Office, upang masundan ang mga kalakaran sa mga pagkilos ng populasyon mula sa lalawigan patungong lunsod, mula lunsod patungong lunsod, at mula lunsod patungong lalawigan. Tutukuyin nila ang mga hakbang na siyang makaiimpluwensiya sa mga ganitong uri ng mga pagkilos upang makamit ang pagkabalanse sa pagitan ng mga kakayahang pangkalunsuran at ng populasyon, upang matuon ang nararapat na mga bahagi ng populasyon sa mga lugar na kung saa’y maaari silang magkaroon ng daan sa mga pagkakataong mapagbuti ang kanilang mga pamumuhay, at upang makatulong sila sa pambansang paglago at magrekomenda ng panukalang batas sa kongreso, kung kinakailangan.

Magkakaloob din ang Population Commission, ang National Economic and Development Authority, at ang National Statistics Office ng paunang impormasyon sa mga tagapagplano ng pamahalaang pambansa at lokal tungkol sa mga inaasahan at sa kahihinatnang nibel ng mga serbisyo kailangan sa partikular na mga lugar sa kalunsuran at sa maaaring gawing lunsod. Mapapabilang sa mga serbisyong ito ang mga sistema ng maagang babala tungkol sa inaasahang suliranin sa isang partikular na lugar sa kalunsuran dala ng mga paglaki ng populasyon, mga pagliit, mga pagbabago sa balangkas ng edad.

Seksyon 38. Pagtutulungan sa Pagitan ng Kalunsuran at Lalawigan. – Upang mabawasan ang palipat mula lalawigan patungong kalunsuran, at upang matupad ang pagkakasentro ng lahat sa kalunsuran, makikipag-ugnayan ang mga pamahalaang lokal sa National Economic and Development Authority at ibang mga ahensya ng pamahalaan sa pagsasapormula ng mga programa para sa pambansang kaunlaran na siyang uudyok sa paglago ng ekonomya at tataguyod sa kaunlarang panlipunan at pang-ekonomya sa mga lalawigan.

ARTIKULO X

PAGPAPATUPAD SA PROGRAMA

Seksyon 39. Papel ng mga Pamahalaang Lokal. – Aatasan ang mga pamahalaang lokal na ipatupad ang Batas na ito sa kani-kanilang mga nasasakupan, sa pakikipag-ugnayan sa Housing and Urban Development Coordinating Council, sa mga ahensya ng pambansang pabahay, sa komisyon ng Pangulo para sa mga maralitang tagalunsod, sa mga pribadong sektor at sa ibang mga organisasyong di pampamahalaan.

Maghahanda sila ng isang komprehensibong plano ng paggamit sa lupa para sa kani-kanilang mga lokalidad nang alinsunod sa mga probisyon ng Batas na ito.

Seksyon 40. Papel ng mga Ahensiya sa Pabahay ng Pamahalaan. – Bilang dagdag sa kani-kanilang mga umiiral na kapangyarihan at tungkulin, at yaong mga nilalaman ng batas na ito, isasagawa ng mga ahensya sa pabahay ang mga sumusunod:

a) Pagkakalooban ng Housing and Urban Development Coordinating Council ang mga pamahalaang lokal, sa pamamagitan ng pangunahing mga ahensya sa pabahay, ng kinakailangang suporta, gaya ng:

(1) Pagsasapormula ng mga panuntunan at balangkas ng paggabay, at pagbibigay ng mga suportang teknikal sa paghahanda ng mga plano ng paggamit sa lupa;

(2) Sa pakikipag-ugnayan sa National Economic and Development Authority at sa National Statistics Office, magbibigay ng mga data at impormasyon para sa pasulong na pagpaplano ng mga pamahalaang lokal sa kanilang mga lugar, lalo na sa mga pagpanukala tungkol sa mga kalakaran sa populasyon at kaunlaran sa kanilang mga lokalidad at sa nauukol na mga programa sa pamumuhunan na kinakailangan upang magbigay ng naaangkop na mga uri at mga antas ng imprastruktura, mga gamit, mga serbisyo, at mga tularan ng paggamit ng lupa; at

(3) Pagtulong sa pagkakaroon ng mga pondo at ibang mga kinakailangan sa mga programa ng kaunlaran at pabahay sa kalunsuran sa kanilang mga lugar na nasasakupan.

b) Magbibigay ang National Housing Authority, sa kahilingan ng mga pamahalaang lokal, ng teknikal at ibang mga anyo ng pagtulong sa pagpapatupad ng kani-kanilang mga programa ng kaunlaran at pabahay sa kalunsuran nang may paglalayong madagdagan at mapahusay ang mga kakayahan ng pamahalaang lokal sa pagkakaloob ng mga benepisyo ng pabahay sa kanilang mga nasasakupan;

c) Ipatutupad ng National Home Mortgage Finance Corporation ang Community Mortgage Program sa ilalim ng Batas na ito, at gagawa ito ng kinakailangang mga alituntunin at patakaran upang maisakatuparan ang mga probisyon ng Batas na ito; at

d) Bubuo ang Home Insurance Guarantee Corporation ng isang naaangkop na pamamaraan sa paggagarantiya upang mahikayat ang mga institusyon ng pananalapi na makisangkot sa tuwirang pagpapautang para sa pabahay.

Seksyon 41. Taunang Ulat. – Magsusumite sa Pangulo at sa Kongreso ng Republika ng Pilipinas ang Housing and Urban Development Coordinating Council at mga pamahalaang lokal ng isang detalyadong taunang ulat tungkol sa pagpapatupad ng Batas na ito.

ARTIKULO XI

PAGPOPONDO

Seksyon 42. Pagpopondo. – Magmumula ang mga pondo ng pagpapaunlad sa kalunsuran at programang pabahay sa mga sumusunod:

a) Hindi bababa sa limampung porsyento (50%) mula sa taunang kabuuang kita ng Public Estates Authority, upang gamitin ng National Housing Authority sa pagsasagawa ng kanyang mga programa sa pagkakamit ng lupang para sa mga layunin ng paglilipat-tirahan sa ilalim ng Batas na ito;

b) Gagamitin ang mga kita mula sa mga pagbebenta ng mga “ill-gotten wealth”, na hindi pa naibubukod para sa anumang layunin, sa pagpapatupad ng Batas na ito, at pamamahalaan ito ng National Home Mortgage Finance Corporation;

c) Mga pautang, mga kaloob o “grants”, mga mana o donasyon, maging mula sa lokal o dayuhang pinagmulan;

d) “Flotation of bonds” na nakabatay sa mga alituntuning inihanda ng Monetary Board;

e) Mga kita mula sa panlipunang buwis sa pabahay at naaayon sa pagkakasundo ng mga pamahalaang lokal, buwis sa mga tiwangwang na lupa, batay sa sinasaad sa Seksyon 236 ng Local Government Code of 1991 at ng ibang umiiral na mga Batas;

f) Mga kita mula sa pagbebenta o pagpapaubayan sa mga lupang pampubliko na maaaring ibenta na nasa kalunsuran; at

g) Mga pamumuhunan o pananalaping panloob at panlabas ng bansa sa pamamagitan ng naaangkop na mga kaayusan tulad ng “build-operate-transfer scheme”.

Seksyon 43. Buwis sa Panlipunang Pabahay. – Tapat sa prinsipyong konstitusyonal na ang pagmamay-ari at pakikinabang sa ari-arian ay isang gawaing panlipunan, at upang makalikom ng pondo para sa Programa, ang lahat ng mga pamahalaang lokal ay ngayo’y binibigyang- kapangyarihan na karagdagang kalahating porsyento (0.5%) buwis sa natasang halaga ng lahat ng mga lupa sa mga kalunsuran na lumalampas sa Limampung libong piso (P50,000.00).

ARTIKULO XII

MGA PROBISYONG LUMILIPAS

Seksyon 44. Moratorium tungkol sa Ebiksyon at Demolisyon. – Magkakaroon ng moratorium tungkol sa lahat ng mga benepisyaryo ng Programa at tungkol sa demolisyon ng kanilang mga bahay o tirahan para sa panahon ng tatlong (3) taon mula sa pagkabisa ng batas na ito; SA KONDISYON, Na hindi saklaw ng moratorium ang mga taong nagtayo ng kanilang mga istruktura matapos magkabisa ang Batas na ito at para sa mga kasong nakatala sa Seksyon 28 ng Batas na ito.

ARTIKULO XIII

MGA PROBISYONG PANLAHATAN

Seksyon 45. Sugnay ng Kaparusahan. – Sinumang taong lumalabag sa alinmang probisyon ng Batas na ito ay papatawan ng kaparusahang hindi hihigit sa anim (6) na taong pagkabilanggo o ng multang hindi bababa sa Limang libong piso (P5,000.00) ngunit hindi hihigit sa Isandaang libong piso (P100,000.00), o parehong kaparusahan, batay sa pasya ng hukuman: SA KONDISYON, Na kung ang nagkasala ay isang korporasyon, partnership o asosasyon o samahang itinatag sa ilalim ng batas, ipapataw ang parusa sa opisyal o mga opisyal ng nasabing korporasyon, partnership o asosasyon o samahang itinatag sa ilalim ng batas, na siyang gumawa ng paglabag.

Seksyon 46. Mga Aproprasyon. – Isasama sa taunang Badyet ng mga pagpapatupad sa Batas ng Pangkalahatang Gugugulin o mga “General Appropriations Act” ng taong kasunod ng pagsasabatas ng panukala at sa bawat taong darating ang kinakailangang halaga upang maisagawa ang mga layunin ng Batas na ito.

Seksyon 47. Sugnay ng Pagkakahiwalay. – Kung dala ng anumang dahilan, alinman sa probisyon ng Batas na ito ang ipahayag na walang bisa o labag sa Saligang Batas, ang matitirang mga probisyong hindi apektado ay mananatiling may buong lakas at bisa.

Seksyon 48. Sugnay ng Pagpapawalang-bisa. – Ang lahat ng mga batas, mga dekreto, mga atas-ehekutibo, mga proklamasyon, mga alituntunin at patakaran, at ibang mga pahayag, o mga bahagi nila na taliwas sa mga probisyon ng Batas na ito, ngayon ay pinawawalang-bisa o binabago nang alinsunod.