Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün “Həyat bilgisi – 6” dərslik komplektinə

dair TQDK-nın monitorinqinin yekun rəyinə müəllifin münasibəti

Rəydə qeyd olunanlar Rəyə cavab

1. Struktur və inteqrasiya baxımından 1. Struktur və inteqrasiya baxımından

1. Dərslik komplekti dərslikdən və

müəllim üçün metodik vəsaitdən ibarətdir.

Dərslik “Mündəricat”, “Mənim mənəvi

aləmim”, “Dövlətimə arxalanıram”,

“Cansızdan canlıya”, “Təhlükəsiz həyat”

bölmələri üzrə 23 mövzunu əhatə etmişdir.

Dərslik komplektində 4 məzmun xətti

üzrə əsas və alt-standartların reallaşdırılması

nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Təhsil

Nazirliyinin təsdiq etdiyi tədris planına

görə, fənnin tədrisi üçün həftədə bir saat

olmaqla, 32 saat vaxt ayrılmışdır. Təbii ki,

dərslikdəki materiallar da buna uyğun

olmalıdır. Lakin dərslikdə 23 mövzu var.

Sonuncu mövzunun tədrisi üçün 2 saat

nəzərdə tutulmuş, qalan 8 saatın istifadə

olunması isə “Müəllim üçün metodik

vəsait”in 7–8-ci səhifələrində verilmiş

“Tematik planlaşdırma” cədvəlində belə

tövsiyə edilmişdir:

Kiçik summativ qiymətləndirmə

– 6 saat

Böyük summativ qiymətləndirmə

– 2 saat

Yarımillər üzrə 2 böyük summativ

qiymətləndirmənin (BSQ) keçirilməsi heç

bir mübahisə doğurmur. Lakin cəmi 32

saatlıq dərs həcmi çərçivəsində əlavə olaraq

6 saatın da kiçik summativ qiymətləndirmə

(KSQ) üçün tövsiyə olunması

məqsədəmüvafiq hesab edilmir.

2. Dərslik yaradıcılığında ən önəmli

məsələlərdən biri təlim materiallarının

pedaqoji prinsiplərə uyğun ardıcıllıqla

düzülməsidir. Belə ki, məzmun baxımından

ardıcıllıq tədris vahidlərinin və mövzuların

sadədən-mürəkkəbə doğru sıralanmasını,

tematik baxımdan ardıcıllıq bu sıralamada

tarixi günlərin və əlamətdar hadisələrin

diqqətə alınmasını, məntiqi baxımdan

ardıcıllıq isə əvvəlki təlim materialları

vasitəsilə növbəti materialların

mənimsənilməsinə zəmin hazırlanmasını

nəzərdə tutur.

1. 32 saatlıq dərs həcmi çərçivəsində əlavə

ola-raq 6 saatın kiçik summativ qiymətləndirmə

(KSQ) üçün tövsiyə edilməsi (hər dörd dərsdən

sonra) normal bir haldır. Belə ki Azərbaycan

Respubli-kasının təhsil nazirinin 2 sentyabr 2013-

cü il tarixli 792 nömrəli əmrinin 4.4. və 4.7-ci

bəndlərini nə-zərinizə çatdırmaq istərdik:

4.4. Kiçik summativ qiymətləndirmə hər təd-

ris vahidinin sonunda, altı həftədən gec

olmayaraq, müəllim tərəfindən keçirilir.

4.7. Kiçik və böyük summativ qiymətlən-

dirmələrin keçirilmə vaxtı illik planlaşdırmada nə-

zərdə tutulur.

“Həyat bilgisi” fənni həftədə bir dəfə tədris

olunduğundan məktəbdaxili qiymətləndirmə qay-

dalarına əsasən KSQ bölmələrin sonunda aparıl-

mışdır. Məhz bu səbəbdən də KSQ-yə 6 saat vaxt

ayrılmışdır.

2. Həm dərslik müəllifi, həm biologiya fənn

kurikulumunu hazırlayan işçi qrupun fəal üzvü,

həm də təlimçi kimi dərsliklərin hazırlanmasında

mövzuların ardıcıllığı (məntiqi, xronoloji və sa-

dədən mürəkkəbə) prinsipinin gözlənilməsinin va-

cibliyi nəzərə alınmışdır.Lakin hər müəllif bu

ardıcıllığa müxtəlif nöqteyi-nəzərdən yanaşa bilər.

Sözsüz ki, buna standart yanaşma mümkün deyil-

dir.

VI sinif “Həyat bilgisi” fənn kurikulumunda

reallaşdırılması nəzərdə tutulmuş “4.2.2. Yol ni-

şanlarının təyinatına uyğun bacarıqlar nümayiş

etdirir” standartını nəzərinizə çatdırmaq

istərdik.Bu standartyol hərəkəti qaydalarını deyil,

aşağı

Lakin dərslikdə bu prinsiplərə tam əməl

olunmamışdır. Məsələn, yol hərəkəti

qaydaları ilə bağlı bilik, bacarıq və vərdişlər

digər ölkələrdə tədris ilinin başlanğıcında

formalaşdırılır. Bunun başlıca səbəblərindən

biri, mənimsənilmiş yol hərəkəti

qaydalarının tətil dövründə yaddan çıxma

ehtimalı, eləcə də şagirdlərin yeni –

yaşlarına uyğun qaydaları vaxtında

öyrənməsi zərurətidir. Hətta bunu nəzərə

alan Dövlət Yol Polisi hər il tədris ilinin

başlanğıcında “təhlükəsizlik ongünlüyü” və

ya “təhlükəsizlik aylığı” da keçirir. Ona

görə də bu mövzunun tədris ilinin sonunda

təqdim edilməsi düzgün hesab edilmir.

3. Məlum olduğu kimi, sağlamlıqla bağlı

problemlər adətən daha çox payız aylarında

yaranmağa başlayır. Xüsusən də yoluxucu

xəstəliklər – qrip, angina və öskürək kütləvi

hal alır. Ona görə də sağlamlıqla bağlı

mövzuları aktuallıq nəzərə alınmaqla,

adətən bu dövrdə tədris edirlər. Lakin

dərslikdə bu mövzuların tədrisi aprel ayının

əvvəlinə – havaların istiləşdiyi dövrə

nəzərdə tutulmuşdur.

Sonuncu tədris vahidinin – “Təhlükəsiz

həyat”ın birinci tədris vahidi kimi təqdim

edilməsipedaqoji baxımdan daha doğru

olardı.

4. Dərslikdə fənlərarası inteqrasiya

baxımından da müəyyən qüsurlar var.

Məsələn, 15-ci mövzuda müxtəlif canlıların

hüceyrələri və mikroskopla bağlı təqdim

edilmiş məlumatlar “Biologiya-6”

dərsliyində (səh. 28-40) təbii olaraq daha

ətraflı şərh olunmuşdur. Ona görə də bu

mövzunun şagird “Biologiya” dərsliyindən

öyrəndikdən sonra, “Həyat bilgisi”ndə

verilməsi düzgün olardı.

5. Dərslikdə heç bir dövlət bayramına

yer ayrılmamışdır. Halbuki “Mənim mənəvi

aləmim” və “Dövlətimə arxalanıram”

bölmə-lərində formalaşdırılması nəzərdə

tutulan bilik və bacarıqların xeyli hissəsini

siniflərdən indiyədək şagirdlərin tanıdıqları yol

nişanlarının qruplaşdırılmasını (üstünlük,

qadağan, servis, xəbərdarlıq, məcburi hərəkət

istiqaməti, məlumatverici-göstərici, əlavə

məlumat, nəqliyyat vasitələrini tanıma nişanları)

tələb edir.

Siz bu nöqteyi-nəzərdən yanaşdığınız kimi,

mən də bir müəllif və eyni zamanda müəllim kimi

VI sinfin yeniyetməlik dövrünə təsadüf etdiyini

əsas götürərək bu yaşda şagirdlərin yoldaşları, va-

lideynləri və s. ilə ünsiyyətdə qarşılaşdıqları prob-

lemləri əsas götürərək mövzuları bu ardıcıllıqla

verməyi məqsədəuyğun hesab etmişəm.

3. Bu fikri heç bir məntiqə uyğun hesab etmi-

rik. Çünki orqanizmin yaz aylarında da mü-

qaviməti azalır. Eyni zamanda yay aylarında da

epidemiyalar qaçılmazdır. Yoluxucu xəstəliklər

sırasına yalnız qripi, anginanı aid etmək olmaz.

Hesab edirik ki, illik planlaşdırma tərtib

edərkən illik planlaşdırmanın aparılması

qaydalarına müvafiq olaraq (MMV-də səh.15)

tədris vahidlərinin və mövzuların ardıcıllığında

müəllimlər dəyişiklik edəbilərlər. Çünki

planlaşdırma müəllimin özünəməxsus fəaliyyət is-

tiqamətidir.

4.Nəzərinizə çatdırım ki,“Biologiya – 6” dərs-

liyi “Bakı”, “Həyat bilgisi – 6” dərsliyi isə “Şərq-

Qərb” Nəşriyyat Evi tərəfindən işlənilmişdir.

Dərs-liklər yazılarkən digər nəşriyyatların

müəllifləri ilə müzakirə olunmur.

2-ci tərəfdən yazdığınız irad tamamilə yan-

lışdır. Çünki “Biologiya” fənninin ümumtəhsil

məktəblərində həftədə 2 saat, “Həyat bilgisi”

fənninin isə həftədə 1 saat tədris olunduğunu

nəzə-rə almaqla, müxtəlif canlıların hüceyrələri və

mikroskopla bağlı təqdim edilmiş məlumatlar

“Həyat bilgisi – 6” dərsliyində 15-ci mövzu olub

15-ci həftədə, “Biologiya” dərsliyində 11-ci

mövzu olub 6-cı həftədə tədris olunur. Yəni

burada heç bir səhv yoxdur.

5. “Mənim mənəvi aləmim” və “Dövlətimə ar-

xalanıram” bölmələrində verilən mövzularda nə-

zərdə tutduğunuz bayramların standart baxımın-

dan açılması qeyri-mümkündür. Bu mövzulara

şagird-lərə məhz bu kontekstdə aşılamaq

olardı.

6. “Dərsliklərin qiymətləndirilməsi

meyarları”nın11.6-cı maddəsi gender

məsələlərinə həssas yanaşılması tələbini

qoyur. Lakin dərslikdə gender

məsələlərinə həssas münasibət hiss

olunmur. Məsələn, ayrı-ayrı səhifələrdə

tanınmış tarixi şəxsiyyətlərin kəlamlarının

verilməsi doğru olsa da, onların yalnız kişi

cinsinə aid olması etiraz doğurur. Belə çıxır

ki, yaxşı fikirlər ancaq kişilərə aid ola bilər.

Bu, bəzi səhifələrdəki rəsmlərə də

aiddir. Məsələn, 8–9-cu səhifələrdə ancaq

oğlan, 17-ci səhifədəki ailə şəklində isə

yalnız qız təsvirləri verilmişdir.

7. Dərslik komplektindəki materiallar

məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartların

bir çoxunun tam şəkildə reallaşdırılmasına

imkan vermir.

1.1.1 alt-standartı şagirdin

“maddələrin xassələrini onların daxili

quruluşu ilə əlaqələndirməsi” ilə bağlı

bilik və bacarıqların formalaşdırılmasını

nəzərdə tutur. Məsələn, şagird mətbəxdə hər

gün gördüyü ağ və narın halda olan üç

maddənin – şəkər tozu, xörək duzu və limon

duzunun oxşar olduqları halda, nəyə görə

tamamilə fərqli dadlara malik olduqlarını və

yaxud plastikdən hazırlanmış qabların fərqli

rənglərdə olduqlarını anlaya bilsin.

Bu alt-standartın reallaşdırılması üçün

dərslikdə 6 mövzu (9-14) verilmişdir.

Əlbəttə, cəmi 23 mövzudan ibarət olan

dərslikdə təkcə bir alt-standarta bu həcmdə

yer ayrılmasının o qədər də

məqsədəmüvafiq hesab edilmir. Lakin, hətta

bu həcmdə material da həmin alt-standartın

tam şəkildə formalaşdırılmasına imkan

yaratmır. Belə ki, alt-standartla bağlı

“Maddələrin xassələri” sərlövhəli mövzuda

maddələrin xassələri fiziki və kimyəvi

olaraq iki qrupa ayrılır və onlar sxem

vasitəsi ilə təqdim edilir. Burada maddənin

aqreqat halını, həll olma xassəsini çıxmaqla,

sxemdə sadalanan digər xassələri haqqında

anlaşıqlı məlumat verilmir. Maddənin rəngi,

iyi, dadı və istilik keçirmə qabiliyyəti kimi

xassələrinin onun daxili quruluşu ilə hansı

aşağı siniflərdə, eyni zamanda da ədəbiyyat, tarix

və s. dərsliklərdə geniş yer verilmişdir.

6. Cəmiyyətdə kişi və ya qadın olmaq yalnız bu

və ya digər anatomik xüsusiyyətlərə sahib olmaq

deyil, həm də cəmiyyət tərəfindən müəyyən edil-

miş bu və ya digər gender rolunu icra etmək de-

məkdir. Gender qadın və kişinin cəmiyyətdəki so-

sial rolunu və vəziyyətini təyin edən sosial model

kimi cəmiyyət tərəfindən təşkil edilir.

(http://az.wikipedia.org/wiki/Gender)

7. “1.1.1. Maddələrin xassələrini onların daxili

quruluşu ilə əlaqələndirir” məzmun standartına

ya-naşma fərqli ola bilər. Sözsüz ki, standart

hansısa mövzuda tam, hansısa mövzuda qismən

reallaşdı-rıla bilər. “Maddələrin xassələri”

mövzusunda bu standart qismən reallaşdırılmış,

növbəti mövzular-da standartda nəzərdə tutulanlar

açıqlanmışdır.

1 http://edu.gov.az/view.php?lang=az&menu=162&id=227

əlaqədə olması barədə isə, ümumiyyətlə,

bircə kəlmə belə danışılmır. Lakin unutmaq

olmaz ki, bütün bunlar şagirdin məişətdə

tez-tez rastlaşdığı vəziyyətlərdə ona lazım

olan məlumatlardır. Məsələn, əgər şagird

metalların istiliyi daha yaxşı keçirdiyini

dərk etsə, əlini ocağın üstündəki qaba, şişə

və ya digər əşyalara uzatmamışdan öncə

düşünməli olacaq.

8. 3.1.1.Ünsiyyət mədəniyyətinin

formalaşmasına təsir edən amilləri

dəyərləndirir.

Bu alt-standartsosial həyatın əsas şərti

olan ünsiyyət yaratma və ünsiyyəti qoruyub

saxlama bacarıqlarının formalaşmasına təsir

göstərən fərqli amillərin şagirdlər tərəfindən

dəyərləndirilməsini nəzərdə tutur. Məsələn,

əgər şagird öz həmyaşıdlarından biri ilə

yaxşı ünsiyyət qurubsa, bu ünsiyyəti

qorumaq üçün müxtəlif amilləri nəzərə

almalıdır: söhbətlərdə fikirlərini düzgün

ifadə etmək, mehriban və səmimi olmaq, pis

sözlərdən istifadə etməmək, ad günlərində

və bayramlarda təbrik etmək, xəstələnəndə

baş çəkmək, müəyyən vaxtlarda zəngləşib

ortaq maraq dairəsinə aid məsələlərlə bağlı

müzakirələr aparmaq, birgə gəzintiyə

çıxmaq, teatra getmək və s.

Ona görə də alt-standartın

formalaşdırılması üçün nəzərdə tutulmuş

mövzu elə qurulmalı idi ki, şagird bu

amillərin hər birinin dəyərini anlaya və

qiymətləndirə bilsin. Lakin dərslikdə səhifə

6-da bununla bağlı verilmiş “Ünsiyyət

mədəniyyəti” sərlövhəli yeganə mövzu

demək olar ki, tamamilə başqa bacarıqların

formalaşdırılmasına – münaqişələrdən

qaçmağa və emosiyaların düzgün idarə

olunmasına həsr olunmuşdur.

9. 4.1.1. Sağlam həyat tərzinin əsas

şərtlərini fərqləndirir.

Bu alt-standartdakı bilik və bacarıqların

formalaşdırılması üçün dərslikdə 3 mövzu

(17-19) verilmişdir. Lakin elə bununla bağlı

birinci mövzunun adından da (“Sağlamlığın

şərtləri”) görünür ki, burada söhbətin

istiqaməti dəyişdirilmiş və “sağlam həyat

tərzinin əsas şərtləri” anlayışı

“sağlamlığın şərtləri” ilə əvəzlənmişdir.

Hətta məsələ “qurd xəstəlikləri” və

8. 3.1.1.Ünsiyyət mədəniyyətinin forma-

laşmasına təsir edən amilləri dəyərləndirir.

Standarta bu baxımdan yanaşılmağın başlıca

səbəbi VI sinfin yeniyetməlik dövrünə təsadüf

etməsidir. Çünki əsasən, bu yaş dövründəki şa-

girdlər çılğın olur, həmyaşıdları ilə münasibəti

düzgün qura bilmirlər. Sizin qeyd etdiklərinizlə

bağlı məsələlərə (pis sözlərdən istifadə etməmək,

ad günlərində və bayramlarda təbrik etmək, xəs-

tələnəndə baş çəkmək və s.) səh.13-də (tap.9, 10,

11, 12) kifayət qədər toxunulmuşdur.

9. Bu iradla bağlı bildirmək istərdim ki, sağ-

lamlığın 3 aspektinin fərqləndirilməsi Gülər Meh-

diyeva, Bahar Kərimovanın müəllifi olduğu

“Həyat bilgisi – 5” dərsliyində “4.1.1.

Sağlamlığın üç as-pektini fərqləndirir” standartına

müvafiq verdiyi “Fiziki sağlamlıq”, “Emosiyalar

və sağlamlıq”, “Mənəvi sağlamlıq” mövzuları

vasitəsilə tam ola-raq əhatə olunmuşdur. Bu

səbəbdən də bir daha o məsələlərin

xırdalanmasına heç bir ehtiyac duyul-mamışdır.

MMV-də (səh.65) məhz mövzuya giriş 5-ci

“birhüceyrəli heyvanların, bakteriyaların

törətdiyi yoluxucu xəstəliklər” müstəvisinə

keçirilmişdir. Əlbəttə, bu halda alt-

standartın düzgün və sistemli

formalaşdırılması barədə söhbət gedə

bilməz. Belə ki, Ümumdünya Səhiyyə

Təşkilatının (ÜST) mövqeyinə görə, insanın

fiziki sağlamlığı təkcə onun xəstə olmaması

ilə ölçülmür, həm də psixoloji, mənəvi və

sosial durumunun qaydasında olması ilə

müəyyən olunur (məsələn, fiziki cəhətdən

sağlam olan şəxs tüfeyli həyat tərzi də

keçirə, dələduzluqla məşğul ola, hətta

cinayətkar ola bilər).

Ona görə də “sağlam həyat tərzi”

kontekstindəsağlamlığın üç forması

fərqləndirilir:

fiziki sağlamlıq (bütün orqan və

sistemlərin düzgün fəaliyyət göstərməsi);

psixoloji sağlamlıq (idraki

fəaliyyətin səviyyəsi və keyfiyyəti, diqqət

və yaddaş, emosional dayanıqlıq, iradənin

inkişafı);

mənəvi sağlamlıq (əməyə şüurlu

münasibət, mədəniyyət xəzinələrinə

yiyələnmək həvəsi, normal həyat tərzinə

zidd olan hərəkətləri fəal şəkildə rədd

etmək).

Lakin dərslikdə verilən mətnlər demək

olar ki, ancaq fiziki sağlamlıq məsələləri ilə

bağlıdır. Hətta bu gün 6-cı sinif şagirdləri

üçün daha aktual olan və rəsmən “zərərli

vərdişlər” siyahısına daxil edilən,

“kompüter asılılığı”, “televizor asılılığı” və

“oyun asılılığı” kimi problemlər, onların

yaratdığı fizioloji və psixoloji fəsadlar

barədə, ümumiyyətlə, söhbət getmir.

Bununla bağlı MMV-də də məlumat

verilməmişdir.

2. Dil və yazı üslubu baxımından

1. Səhifə 10-da “Hər yerdə düzgün

davranaq” sərlövhəli mövzuda insanların

cəmiyyətdəki davranışları əxlaq qaydaları

və hüquq normaları müstəvisində

qruplaşdırılır. Lakin yalan danışmaq,

böhtan atmaq, satqınlıq, ikiüzlülük,

sinifdə öyrənilən yuxarıda qeyd olunmuş mə-

sələlərlə bağlıdır və dərslikdəki mövzunun gedişa-

tında da uğurla davam etdirilir.

Sağlam həyat tərzi hər bir insanın öz sağlam-

lığını yaxşılaşdırmağa, xəstəliklərin profilaktika-

sına və keyfiyyətli həyat qurmağa yönəlmiş

yaşam formasıdır. Sözsüz ki, bura həm

kompüterdən ası-lılıq, onun fəsadları, həm

psixoloji gərginlik, həm idman, həm şəxsi

gigiyena (reproduktiv sağlam-lıq, yoluxucu

xəstəliklər) daxildir. Bununla bağlı “Sağlamlığın

şərtləri” mövzusunun əvvəlində veri-lir:

“Bədən çəkisinin artıq olması, hərəkət azlığı,

düzgün qidalanmama, psixoloji gərginlik, siqaret

çəkmə, spirtli içkilərdən istifadə, yoluxucu

xəstəlik-lərə tutulma və s. sağlamlığı təhlükə

qarşısında qo-yur”.

6-cı sinif şagirdləri üçün daha aktual olan və

rəsmən “zərərli vərdişlər” siyahısına daxil edilən,

“kompüter asılılığı”, “yaşa uyğun ayaqqabıların

geyinilməsi” və s. kimi problemlər, onların yarat-

dığı fizioloji və psixoloji fəsadlar barədə dərsliyin

60-cı səhifəsində (3-cü abzas) yazılır:

“İndi elə bir dövrdür ki, kompüterdən, internet

resurslarından istifadə etməklə istədiyiniz məlu-

matı çox asanlıqla əldə edə bilirsiniz. Lakin uzun

müddət kompüter qabağında oturanda otağın

mik-roiqlimi: temperatur, rütubət, səs-küy,

elektrik və radiasiya sahəsi dəyişir, hava

bakteriyalarla zən-ginləşir. Belə mikroiqlimdə

qaldıqda isə müəyyən dərəcədə əqli, emosional,

görmə funksiyaları dəyişir, yorulma baş verir,

orqanizmin yoluxucu xəstəliklərə qarşı

müqaviməti azalır. Bundan əla-və, kompüter

arxasında çox və düzgün oturmadıq-da onurğanın

patoloji əyriliklərinə (skolioz, kifoz, lordoz)

təsadüf olunur. Bu isə daxili orqanların

fəaliyyətinə öz təsirini göstərir.”

Səh.56, (2-ci abzas), həm də MMV-də

(səh.65) açıqlama verilmişdir.

2. Dil və yazı üslubu baxımından

1. Səh.10-da 4-cü abzasda verilir: “Paxıllıq,

yalan danışmaq, böhtan atmaq, satqınlıq, ikiüzlü-

lük, arxadan danışmaq, qeybət, qorxaqlıq, iradə-

sizlik, etibarsızlıq, israfçılıq, tənbəllik, bədgü-

manlıq kimi zərərli keyfiyyətlər birinci qrupa aid-

dir.

Bu cür əxlaqi keyfiyyətlər cəmiyyət tərəfindən

əxlaqsızlıq və s. davranışlar “əxlaqi

keyfiyyətlər”in birinci qrupuna aid edilir.

Əslində isə bunlar əxlaqa zidd hərəkətlərdir.

Digər tərəfdən, Azərbaycan Respublikası

Cinayət Məcəlləsinin 147-ci maddəsinə

görə böhtan atan şəxs cinayət məsuliyyəti

daşıyır. Məhkəmədə yalan ifadə verənlər,

hərbi sirri, çalışdığı müəssisənin sirrini

satanlar da cinayət törətmiş şəxslər kimi

qanun qarşısında cavab verməli olurlar.

2. Səhifə 11-də 6-cı sinif şagirdinin

səviyyəsinə uyğun olmayan xeyli material

verilmişdir. Məsələn, “Məktəbdə davranış

qaydaları”, “Ailədə davranış qaydaları” hələ

birinci sinifdə öyrədildiyi halda, onların

səhifənin yarısı həcmində yenidən dərsliyə

daxil edilməsi məqsədəuyğun hesab edilmir.

3. Səhifə 20-də yazılmışdır: “Qurban

bayramı günü, gün çıxandan sonra

camaat məscidə toplanır. Burada bayram

namazı qılınır, sonra hər kəs evinə gedib

qurbanlıq heyvan kəsir”. Sonra isə

qurbanın kəsilməsi və onun ətinin bölünüb

istifadə edilməsi qaydaları təsvir olunur.

Lakin burada yazılanların dini əsası

olmadığına, qurban kəsmənin yalnız Həcc

ziyarətində olan şəxslərə aid olduğuna görə,

bunu dini mərasim kimi təqdim etmək

doğru deyil. Deməli, Həcc ziyarətindən

kənarda qurban kəsmə dini mərasim deyil,

sadəcə olaraq bəyənilən adətdir. Təsadüfi

deyil ki, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi də

hər il bayram öncəsi bu barədə xəbərdarlıq

edir2. Ona görə də burada Həcc

ziyarətindəki qurban mərasimi təsvir

olunmalı idi.

4. Səhifə 31-də“Ombudsman – isveç

dilində “insan hüquqlarının təmin

olunmasına nəzərət edən şəxs deməkdir” kimi izah olunmuşdur. Əslində isə bu söz

isveç dilində “araçı” anlamına gələn

qəbul edilmir."

Psixologiyada “müsbət və mənfi əxlaqi

keyfiyyətlər” anlayışları olduğu üçün hesab edirik

ki, dərslikdə yazılanlar düzgündür.

2. Standarta (4.2.1. Əxlaq və davranış

norma-larının cəmiyyətin həyatındakı rol və

əhəmiyyətini izah edir) müvafiq olaraq, əvvəlcə

bu davranış qay-daları verilməlidir ki, şagird də

bunların əhəmiy-yətini izah edə bilsin. Bu

məntiqlə yanaşılsa, onda hər il nə yol hərəkəti

qaydalarının, nə sağlamlığın şərtlərinin və s.

verilməsi məqsədəuyğun hesab edilməməlidir.

3. “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”nə istinad

edərək “mərasim” sözünün mənası:

mərasim: is. [ər. “rəsm” söz. cəmi] Qəbul və ya

müəyyən olunmuş qayda və üsullarla icra edilən

təntənə, ya başqa adət, ənənə. Bayram mərasimi.

Nişan mərasimi. (“Azərbaycan dilinin izahlı

lüğəti”, Bakı, “Şərq-Qərb”, 2006)

Hesab edirik ki, cümləyə yalnız “imkanı

olan” sözü əlavə olunmalıdır.

Qeyd etdiyiniz mənbədə Qurban bayramı günü

qurban kəsmənin mərasim olmadığı deyil, sadəcə

olaraq,Məkkədə hacıların və imkanı olan şəxslərin

qurban kəsməsinin vacibliyi deyilir.

4. İstifadə etdiyimiz mənbələrə

əsasən,iradınızla razı deyilik.

http://www.qafqazislam.com/az/xeber.php?id=96 http://tr.wikipedia.org/wiki/Ombudsman

“ombuds” və “şəxs” anlamında olan “man”

sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır3.

5. Burada “Bəyannamə – hansısa

prinsiplərin bəyan edildiyi beynəlxalq

hüquqi sənəddir” kimi qeyd edilmişdir.

Əslində isə bu söz ərəb mənşəli “bəyan” və

fars mənşəli “namə” sözlərinin

birləşməsindən yaranıb, mənası “xalqa,

xalqlara, camaata xitabən yazılı

müraciət/müraciətnamədir4”. Onun

beynəlxalq sənəd olması mütləq deyil.

6. Səhifə 33-də verilmiş“İnsan

hüquqları bir sistem kimi hər kəsin

bərabər hüquqlarını və azadlıqlarını

təmin edir” cümləsinin mənası tam aydın

deyil.

7. Səhifə 34-də“İnsanlar və onların

istehsal etdiyi sərvətlər iqtisadi ehtiyatlar

adlanır” fikrinin səhv olduğunu dərsliyin

növbəti səhifəsindəki “İqtisadi ehtiyatlar”

sxemi də təsdiq edir. Belə ki, maddi

ehtiyatlar bölümünə aid edilmiş, insanın

istehsal etmədiyi torpaq, meşə və faydalı

qazıntılar da iqtisadi ehtiyatlardır. Deməli,

iqtisadi ehtiyatlar dedikdə, əmtəələrin

istehsalı və əhaliyə xidmət göstərilməsi

üçün istifadə olunan təbii ehtiyatlar, insan

ehtiyatları və insanların özləri tərəfindən

istehsal olunmuş maddi ehtiyatlar nəzərdə

tutulur.

8. Səhifə 35-də verilmiş “Əgər malın

qiyməti aşağıdırsa, tələb daha yüksək

olur” cümləsi səhv yanaşmadır. Malın

qiymətinin aşağı olması heç də həmişə bu

mala tələbatın artmasına gətirib çıxarmır.

Tələbin müəyyən həddi olduğuna görə,

təklif də ona uyğun olmalıdır. Əgər təklif

5. Səh.31-də verilən izahat konkret bir bə-

yannaməyə – “İnsan hüquqları haqqında Ümumi

bəyannamə”yə aid verilmişdir. Həmin izah sözün

tərkib hissələrinin mənasını açmaq məqsədi daşı-

mır.

http://dict.obastan.com/word/3946/lng/RU/BƏYANNAMƏ

6. 7-ci paraqrafın məzmunundan irəli gələn

yekun cümlədir. Mətni oxuduqda məna aydın

olur.

7. Burada yalnız insan və onun istehsal

etdikləri yazılmamışdır. Cədvəlin verilməsi

(səh.35) iqtisadi ehtiyatların iki yerə bölündüyünü

əyani şəkildə göstərir. Təbii ehtiyatlar da ayrıca

yazılmışdır.

8. İradla razı deyilik. Kontekstdən çıxarılmış

iraddır. Abzası nəzərinizə çatdırmaq istərdim:

Tələbatın artması və azalması bir çox səbəb-

lərdən asılıdır. Onların ən başlıcası qiymətdir.

Əgər malın qiyməti aşağıdırsa, tələb daha yüksək

olur. Malın qiyməti artarsa, tələb aşağı düşər.

Tələb həm də alıcıların istək və imkanından da

asılıdır.

(Mənbə “İnsan və cəmiyyət – 9” səh.95-də

“Tələb və təklif”)

tələbdən artıqdırsa, onda qiymətin

ucuzluğundan asılı olmayaraq izafi mal

bazarda yığılıb qalacaq. İstehlakçı ona lazım

olmayan mala nəyə görə pul verməlidir?

9. Səhifə 38-də maddələrin fiziki

xassələri ətraflı izah olunmamışdır.

Maddələrin xassələri izah olunarkən onların

həcmi, forması, plastik və elastik olması

haqqında məlumat verilmişdir. Lakin bütün

bunlar maddələrin xassələri deyil.

Maddələrin ən mühüm fiziki xassələri

onların qaynama, ərimə temperaturu və

sıxlığıdır ki, bu barədə mövzuda heç bir

məlumat verilmir. Mövzuda göstərilir ki,

kimyəvi xassələr – maddələrin digər

maddələrlə birləşmə qabiliyyətidir. Əslində isə maddənin kimyəvi xassəsi onun

digər maddələrlə qarşılıqlı təsirdə

olmasıdır. Yaxşı olardı ki, maddələrin fiziki

və kimyəvi xassələri daha anlaşıqlı,

şagirdlərin başa düşə biləcəyi dildə verilsin.

10. Bu mövzunun sonunda verilmiş

“Məsələn, müxtəlif maddələr olan şüşə və

metaldan eyni formalı qablar; rezin, şüşə,

metaldan isə eyni formalı borular

hazırlana bilər” cümləsinin “Məsələn,

müxtəlif maddələr olan şüşə və metaldan

eyni formalı qablar hazırlana bilər” kimi

verilməsi daha düzgündür.

11. Səhifə 40-da “Maddələrin aqreqat

hallarını və xassələrini bildikdən sonra

gəlin təcrübələr aparaq” fikri səhvdir.

Çünki maddənin aqreqat halı elə onun

xassəsidir. Cümlədən isə belə başa düşülür

ki, aqreqat halı maddənin xassəsi deyil.

12. Bu mövzuda “Burada nə müşahidə

9. “Maddələrin xassələri” mövzusunun ətraflı

şərhinə ehtiyac duyulmamasının səbəbi 7-ci

sinifdə bu məsələlərə kimya fənninin tədrisində

geniş yer veriləcəyindən irəli

gəlir.Mövzudamaddələrin xassələri izah

olunarkən onların həcmi, forması, plastik və

elastik olması məsələlərinin verilməsi 1.1.1

(Maddələrin xassələrini onların daxili qu-ruluşu

ilə əlaqələndirir) standartının reallaşdırıl-masına

xidmət edir və anlaşıqlı bir tərzdə veril-mişdir.

10.İradınızla razı deyilik.

11.İradınızla razı deyilik. Maddənin xassəsi

yalnız onun aqreqat halı deyil.Burda onun ayrıca

qeyd edilməsinin səbəbi odur ki, aqreqat halı V

sinifdə, digər xassələr isə VI sinifdə verilmişdir.

12. Ş.Ə.Əhmədov, M.A.Hüseynlinin

müəllifləri olduğu “Atmosferin radiasiya rejimi”

adlı kita-bında quru havanın tərkibində H2-nin də

etdiniz?” sualından sonra verilən izahat

tamamilə səhvdir. İzahdan belə çıxır ki,

qəndi stəkandakı suya salıb qarışdırdıqda o,

atomlara parçalanacaq. Lakin qənd suda həll

olduqda burada atomlar (C,H,O) əmələ

gəlmir. Axırdan ikinci cümlədə “havanın

tərkibində olan oksigen qazı, hidrogen

qazı....” ifadəsi düzgün deyil. Çünki

havanın tərkibində hidrogen qazı yoxdur.

13. Səhifə 41-də eyni atomlardan təşkil

olunan maddələrin molekullarına qızıl və

dəmir misal göstərilmişdir. Bu doğru deyil.

Çünki qızılın və dəmirin molekulları

yoxdur. Onlar qeyri-molekulyar quruluşlu

maddələrdir.

14. Yenə həmin səhifədə müxtəlif

atomlardan təşkil olunan maddələrə xörək

duzu, qənd vənişasta misal göstərilmişdir.

Burada yenə də qeyd etmək lazımdır ki,

xörək duzu molekullardan deyil, ionlardan

təşkil olunmuşdur. İon haqqında isə,

ümumiyyətlə, məlumat verilməmişdir.

Qənd maddə deyil, cisimdir. Nişasta isə

şagirdlərə məlum olmayan maddədir. Bu

maddənin əvəzinə şagirdlərin tanıdıqları

başqa maddənin verilməsi yaxşı olardı.

15. Səhifə 42-də “Atomlar

elementlərin tərkib hissəsidir” ifadəsi

olduğu aşağıdakı kimi verilir: (cədvəldən bir

hissə)

Qaz Həcm miqdarı Nisbi

molekul çəkisi

Havaya nəzərən

sıxlığı

Hidrogen

(H2)

~5*10-5

2,01564 0,070

Neon (Ne) 1,818*10-3 20,183 0,695

Atmosferdə elə qazlar vardır ki, onlar heç bir

bioloji proseslərdə iştirak etmirlər. Lakin

onlardan bəziləri enerji köçürmələrində əsas rol

oynayır. Bunlardan arqonu, neonu, hidrogeni

misal gös-tərmək olar.

Bundan əlavə, başqa bir mənbədə

(http://az.wikipedia.org/wiki/Meteorologiya)

göstərilir:

Yer atmosferi müxtəlif qazların mexaniki qarı-

şığından ibarətdir. Yer səthində təmiz və quru ha-

vanın (tozsuz və rütubətsiz) kimyəvi tərkibi aşağı-

dakı kimidir:

10-6 48,0010-6 131,3 10. Ozon 1,010-5 2,0

9. Ksenon 210-4 83,8

5. Hidrogen 5,010-4 4,00 7. Kripton 1,010-

3 20,18 6. Helium

5,24Qazın adi %-lə miqdarı, molekul çəkisi 1.

Azot 78,09 28,16 2.

Oksigen 20,95 32,00 3. Arqon 0,93 39,94 4.

Karbon qazı 0,03 44,01 5. Neon 1,8

13. Cümlədə texniki qüsur vardır. Nəzərə alınar.

14. Texniki qüsurlar yeni nəşrdə nəzərə

alınacaq.

“Biologiya – 6” dərsliyində (səh.66) “nişasta”

haqqında şagirdə məlumat verilir.

15.“Atomlar elementlərin tərkib hissəsidir”

ifadəsi doğrudur. Belə ki aşağıdakı mənbələrə

nəzər salsanız, bunu aydın görə bilərsiniz. Mən-

doğru deyil. Çünki kimyəvi element –

atomların müəyyən növüdür.

Burada “Yüzdən çox atom növü

vardır” cümləsi isə təkrardır (səh. 40-da

verilib).

16. Yenə həmin səhifədə “Atomlar isə

konkret bir hissəcikdir” deyil, “Atom isə

konkret bir hissəcikdir”olmalıdır.

17. Burada “suyun tərkibində iki

element – hidrogen və oksigen iştirak

edir” cümləsi “suyun tərkibi hidrogen və

oksigen elementlərindən ibarətdir” kimi

yazılmalıdır.

18. Yenə həmin səhifədə “Metallar

parlaq, bərk olub....” əvəzinə “Metallar

adi şəraitdə parlaq, bərk olub....”

olmalıdır. Çünki yüksək temperaturda

metallar öz aqreqat halını dəyişir.

19. Burada metalların sırasında

“bürünc” yazmaq olmaz. Çünki bürünc

metalların ərintisidir.

20. Səhifə 44–45-də fiziki və kimyəvi

dəyişikliklər fiziki və kimyəvi xassələr adlandırılmışdır. Bu tamamilə səhvdir.

21. Səhifə 47-də qarışıqları saf

maddələrə ayırma üsulları yaxşı izah

olunmamışdır. Distillə etmə, durultma,

çökdürmə üsullarını şagirdlər necə başa

düşəcəklər?

22. Qarışıqlar “Tərkibində iki və daha

çox atom və ya molekul növü olur” cümləsi doğru deyil. Belə ki tərkibində iki

bələri nəzərinizə çatdırıram:

Mənbə 1.

(ru.wikipedia.org/wiki/Химический_элемент):

Хими́ческий элеме́нт –

совокупностьатомовс одинаковымзарядом

ядраи числомпротонов, совпадающим с

порядковым (атомным) номером

втаблицеМенделеева[1]

. Каждый химический

элемент имеет свои название и символ,

которые приводятся вПериодической системе

элементовМенде-леева[2]

Mənbə 2.Hər kimyəvi element, nüvəsində eyni

sayda elektrik yükü və atomörtüyündə eyni sayda

elektron olan atomlardanyaranmışdır.

16. İrad nəzərə alınar.

17. Hər iki fikir eyni məna daşıyır.

18. Verilmiş mətndə sonrakı sözlər qeyd etdi-

yiniz fikri tamamlayır: “Metallar parlaq, bərk olub

elektrik cərəyanını və istiliyi keçirir, plastikdir.”

19. İradınızı nəzərə alarıq.

20. İradınızı nəzərə alarıq.

21. MMV-də tapşırıq verilmişdir. Bu tapşırığa

əsasən şagirdlər qarışıqları məqsədəuyğun hesab

etdikləri üsullarla ayırmaları, sonra isə şagirdlərin

işləri müzakirə olunaraq müəllim onların nəyi

düz, nəyi səhv etdiklərini, əslində, necə etməli

olduqlarını izah edərək ümumiləşdirəcəyi nəzərdə

tutulur.

22. Əslində, hər iki fikir mənaca eynidir.

atom növü olan su haqqında artıq məlumat

verilmişdir. Cümləyə əsasən belə başa

düşülür ki, su qarışıqdır. Həmin fikir

“Qarışıqlar – iki və daha artıq saf

maddədən ibarət olan bir sistemdir.”kimi

verilməlidir.

23. Yenə həmin səhifədə“bəsit və

mürəkkəb maddələr” haqqında olan

məlumatlar artıqdır. Maddələrin eyni və ya

müxtəlif növ atomlardan ibarət olması

haqqında məlumatlar səhifə 40-da artıq

verilmişdir. Bəsit və mürəkkəb maddələrin

tərifinin də elə həmin səhifədə verilməsi

yaxşı olardı.

24. Səhifə 48-də 3-cü cümlədə

“cansiz” deyil, “cansız” olmalıdır.

25. Səhifə 49-da şagirdin hələ haqqında

heç bir məlumata malik olmadığı, bilik və

yaş səviyyəsinə uyğun olmayan anlayışlara

yer verilmişdir. Məsələn, “Üzərinə zəif

xlorid turşusu tökülüb bir gün saxlanılan

sümüyü müşahidə edək” cümləsində olan

xlorid turşusu ilə şagird kimya fənnindən 8-

ci sinifdə tanış olacaq (Bax: K. 1.1.1).

26. Səhifə 51-də birinci cümlə

“Hüceyrələri ilk dəfə mikroskopda

mantar parçasını nəzərdən keçirən

Robert Huk onu gözcüklər şəklində

görmüşdür” deyil, “İlk dəfə olaraq Robert

Huk mikroskopda mantar parçasını

nəzərdən keçirərkən hüceyrələri gözcüklər

şəklində görmüşdür” kimi olmalıdır.

27. Səhifə 52-də hüceyrəni bir fabrikə

bənzətmək korrekt deyil. Onu bir dövlətə

bənzətmək daha yaxşı olardı: xarici qılaf

(plazmatik membran) - sərhəd, nüvə -

paytaxt, endoplazmatik şəbəkə - magistral

yollar, mitoxondri - elektrik stansiyaları və

s.

28. Yenə həmin səhifədə“Virusların

cansızlarla canlılar arasında keçid təşkil

etdikləri güman olunur. Təbiətdə bu

canlıların bir qismi böyüdücü cihazlar

vasitəsilə görünür, bir qismi isə çox

nəhəngdir" fikrinin ikinci cümləsindən elə

başa düşülür ki, virusların bir qismi çox

nəhəng olur, əslində isə burada “bu

canlılar” əvəzinə “bütün canlılar”

23. İradla razı deyilik. Əksinə, ilk mövzudan

şagirdlərə bu qədər elmi məlumatın verilməsi

səhv addım olardı.

24. Texniki səhvdir.

25. Səhifə 49-dakı təcrübəni şagird deyil,

müəl-limin özünün əvvəlcədən aparması nəzərdə

tutulub və MMV-də qeyd olunub. Şagirdin,

sadəcə, belə bir maddənin olduğunu bilməsi

kifayətdir. Burada məqsəd maddəni tanımaq

deyil.

26. Texniki qüsurdur. Elmi qüsur hesab edilə

bilməz.

27. Bu hər bir müəllifin öz yanaşmasıdır.

28. Bütün abzası oxuduqda aydın olur ki,

viruslar canlı orqanizm kimi təqdim edilməyib.

Söhbət canlılardan gedir. Onlar da 4 aləmə

bölünmüşdür.

yazılmalıdır.

29. Səhifə 56-da “Reproduktiv

sağlamlıq” anlayışının 6-cı sinfə gətirilməsi

də düzgün deyil. Hətta Qərb ölkələrində 11-

12 yaşlı şagirdlərlə belə söhbətlər aparılmır.

Digər tərəfdən, bu anlayış “Həyat bilgisi”

kurikulumuna əsasən 8-ci sinifdə

öyrədilməsi nəzərdə tutulan standarta aiddir.

(Bax: H.b. 4.1.1).

30. Səhifə 66-da olan “Tripanosom”,

“leyşmaniya” və s. kimi sözlər də bu

qəbildəndir.

31. Səhifə 58-də “Günəş vannası

qəbul olunduqdan sonra üzmək

orqanizmin daha çox maye itirməsinə

səbəb olduğundan, bədənin su itkisi

bərpa olunmalıdır” fikri düzgün deyil.

Belə ki, üzmə zamanı çoxlu su itirilmir,

əksinə suyun itirilməsi azalır ( tərləmə

prosesi zəifləyir).

32. Səhifə 66-da verilmiş “Malyariya,

tripanosom və leyşmaniyalara cücülər

sancdıqda, dizenteriya amöbü və

lyambliyalara isə həzm yolu ilə yoluxmaq

olar” cümləsində də xəstəliklər və bu

xəstəlikləri törədən canlılar qarışdırılmışdır.

Malyariya xəstəliyin adıdır, törədicisi isə

malyariya parazitidir (plazmodisidir). Ona

görə də cümlə: “Malyariya paraziti,

tripanosom, və leyşmaniyalara cücülər

sancdıqda, dizenteriya amöbu və

lyambliyalara isə həzm yolu ilə yoluxmaq

olar” kimi verilərsə, doğru olar.

33. Səhifə 82–86-da “Yol nişanlarına

diqqət edək” sərlövhəli mövzuda 6-cı sinif

şagirdinin yaş səviyyəsinə uyğun olmayan,

sürücülərə aid yol nişanlarının verilməsi

düzgün hesab edilmir.

29. “Reproduktiv sağlamlıq” sağlamlığın şərt-

lərindəndir. Standartın tələbini (H.b.-6; 4.1.1.), VI

sinif şagirdlərinin yeniyetməlik dövrünü əhatə etdi-

yini nəzərə alaraq bu barədə məlumatın verilmə-

sində heç bir qəbahət yoxdur.Verilmiş məlumat

çox lakonikdir.

30. Şagird “Biologiya” fənnindən bu adlarla

tanışdır. VI sinifdə oxuyan şagirdin malyariya

paraziti, tripanosom və leyşmaniyalara

cücülərsancdıqda, dizenteriya amöbü və

lyambliyalara isə həzm yolu ilə yoluxa biləcəyini

öyrənməsinin nə kimi mənfi cəhəti ola bilər?

Mövzuda, sadəcə olaraq, birhüceyrəlilərin

törətdiyi xəstəliklərdən qorunmağın yolları

göstərilmişdir.

31.İrad nəzərə alınır.

32.İradla razı deyilik. Burada söhbət

yoluxmadan gedir.

33.“Yol nişanlarına diqqət edək” mövzusu

4.2.2. standartına müvafiq işlənmişdir. Standart yol

nişanlarının təyinatını nəzərdə tutduğundan yol ni-

şanlarını qruplaşdırılaraq verilməsi məcburidir.

Sözsüz ki, bunların içərisində həm piyadalara, həm

sürücülərə aid olanları vardır. Sürücülərə aid olan-

ları mümkün qədər az verməyə çalışılmışdır.

Dərsliyin rus variant

Dərsliyin rus variantı

Dərsliyin rus dilində olan variantında

müəyyən tərcümə qüsurları vardır.

Bunlar aşağıdakılardır:

Səhifə 49-da verilmiş “Давайте

рассмотрим кость, выдержанную

сутки в слабом растворе соляной

кислоты” cümləsi “Давайте

рассмотрим кость, выдержанную в

течение суток в слабом растворе

соляной кислоты”kimi yazılmalıdır.

Burada “Подожжем кость. Что вы

наблюдаете?” əvəzinə “Прокалим кость

на огне. Что вы наблюдаете?”

yazılmalıdır.

Yenə həmin səhifədə suallar və

tapşırıqlarda “Люди получили в

лабораториях искусственный шелк,

икру, яйцо и пр.” cümləsi dərsliyin

Azərbaycan dilində olan variantındakı

fikirlə uyğun gəlmir.

Səhifə 50-də “До изобретения

микроскопа строение живых существ

оставалось тайной для людей” cümləsi

“До изобретения микроскопа строение

одноклеточных организмов оставалось

тайной для людей” kimi yazılmalıdır.

Səhifə 51-də “Существуют также,

обладающие еще большей мощностью,

электронные мироскопы” cümləsi

“Существуют также, обладащие еще

большим увеличением, электронные

микроскопы” kimi yazılmalıdır.

Yenə həmin səhifədə“Пробка -

один из слоев ствола дерева” əvəzinə

“Пробка - один из слоев коры стебля”

yazılmalıdır.

Səhifə 53-də “Говоря природа,

вспоминается являющийся его

неделимой частицей человек” cümləsi

“Когда мы говорим природа планеты,

вспоминается ее неотъемлемая часть –

человек” kimi yazılmalıdır.

Yenə həmin səhifədə verilmiş

“Природа не отказывает человеку ни в

чем” cümləsi korrekt deyil.

3. Dizayn və bədii tərtibat

baxımından

İrad nəzərə alınar.

İradla razı deyilik.

İradla razı deyilik.

İradla razı deyilik.

İradla razı deyilik.

Qabıq özü də gövdənin bir qatıdır. Onu ya

gövdənin, ya da gövdənin qabıq qatının bir hissəsi

kimi vermək səhv deyil.

İrad nəzərə alınar.

İradla razı deyilik.

3. Dizayn və bədii tərtibat

baxımından

3.1. standartı hazır fotolardan, internet səhifə-

lərindəki, eləcə də digər hazır şəkillərdən istifa-

dəni qadağan etmir.

Dərsliyin bədii tərtibatı və dizaynında

müəyyən qüsurlar var. Azərbaycan

Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən

təsdiq edilmiş “Dərsliklərin

qiymətləndirilməsi meyarları”nın5 3.1-ci

maddəsi dərsliklərə rəsmlərin orijinallığı

tələbini qoyur. Lakin burada orijinal rəsmlər

demək olar ki, ümumilikdə şəkillərin yalnız

30 faizini təşkil edir.

“Dərsliklərin qiymətləndirilməsi

meyarları”nın 3.7-ci maddəsi dərsliklərin üz

qabığının (cildinin) tərtibatının onun

məzmununa uyğunluğu tələbini qoyur. Yəni

üz qabığı məzmunun aynası olmalıdır.

Məsələn, dərsliyin cildində verilmiş bədii

tərtibat elementlərinə baxmaqla, onun hansı

fənnə (riyaziyyat, fizika, kimya və s.) aid

olduğunu çətinlik çəkmədən söyləmək

mümkün olsun. Lakin bu dərsliyin üz qabığı

daha çox biologiya və ya coğrafiya

dərsliklərini xatırladır.

“Həyat bilgisi” fənninin formalaşdırdığı

bilik və bacarıqların böyük bir hissəsi şəxsi

və kollektiv təhlükəsizlik məsələləri ilə

bağlıdır. Ona görə də 10-cu səhifədə ananın

öz uşağının əlindən tutub dəmir yolu xətti

üzərində hərəkət etməsini əks etdirən

təsvirin verilməsi məqsədəuyğun hesab

edilmir. Əksinə, burada şagirdlərə belə

hərəkətlərin həyat üçün olduqca təhlükəli

olması təlqin edilməlidir.

“Ümumi təhsil sistemində dərslik

siyasəti” sənədinin 6.11-ci maddəsi

dərsliklərdə tədrislə əlaqəsi olmayan

reklamları qadağan edir. Bu qadağanın əsas

səbəblərindən biri dövlət büdcəsi hesabına

çox böyük tirajla çap olunan və yarım

milyondan artıq şagirdin istifadə etdiyi

dərsliklərdə hansısa özəl müəssisənin

məhsulunu yerləşdirib bazar subyektləri

arasında ayrıseçkilik salmamaqdır. Çünki

dövlət büdcəsi yalnız dərslikdə reklamı

yerləşdirilən müəssisə və firmaların deyil,

həm də onların bazardakı rəqiblərinin

ödədiyi vergilər hesabına formalaşır. Lakin

“Həyat bilgisi” dərsliyinin 34-cü

səhifəsində“Jalə” şirələrinin hazırlandığı

Üz qabığı ilə bağlı iradlarla razı deyilik.

Yanaş-malar müxtəlif ola bilər. “Həyat bilgisi”

inteqrativ, yəni bir neçə fənni özündə birləşdirən

dərslikdir. Üz qabığındakı şəkil tərəfimizdən

aşağıdakı kimi mənalandırılır:

“Əsrarəngiz təbiətə, zəngin təbii sərvətlərə

ma-lik müstəqil Azərbaycan Yer kürəsinin bir

hissə-sidir. Burada yaşayan hər bir vətəndaş onun

döv-lətçilik prinsiplərini, hüquq və vəzifələrini,

sağ-lamlıq və təhlükəsizlik şərtlərini bilməli,

fauna-sını, florasını, təbii sərvətlərini tanıyaraq

onu qo-rumalı, istifadə qaydalarına yiyələnməli və

özündə bu tələblərdən irəli gələn bacarıqlar

formalaşdır-malıdır”.

Səh.10-da verilmiş şəkil davranışın düzgün

olub-olmaması barədə şagirddə motivasiya yarat-

maq məqsədi daşıyır.

Bu, reklam məqsədilə deyil, sadəcə, “Jalə” sö-

zü kiçik həriflərlə yazıldığı üçün diqqətdən yayın-

mışdır.

İrad nəzərə alınar.

Gələn nəşrlərdə nəzərə alınar. Ancaq təbiətdə

eyni rəngdə olan bərk və maye cisimlər də az

deyil.

5 http://edu.gov.az/view.php?lang=az&menu=162&id=227

sexdən reklam xarakterli şəkil

yerləşdirilmişdir.

38-сi səhifədə maddənin aqreqat halları

ilə bağlı verilmiş 1-ci (Bərk) və 2-ci (Maye)

şəkillərdə maddələr eyni rənglərdə

verildiyinə görə sadəcə olaraq formaları ilə

fərqlənirlər.

Bərk, maye və qaz halında olan

maddələrin sıxılması ilə bağlı 39-cu

səhifədə verilmiş şəkillər elmi və pedaqoji

cəhətdən doğru deyil. Birincisi, belə sıxma

əməliyyatları heç vaxt şüşə qablarda həyata

keçirilə bilməz. Çünki şüşə qab həmin

təzyiqlərə davam gətirə biləcək

keyfiyyətlərə malik deyil. Ona görə də

şagirdlərdə belə bir səhv fikir formalaşa

bilər ki, bunu dərslikdə göstərilən üsulla

etmək olar. İkincisi isə mayelərin, xüsusilə

də damcı yaradan mayelərin sıxılması

olduqca çətin və adi laboratoriyalarda

həyata keçirilə biləcək proses deyil.

Əslində, bu sıxılma çox cüzi, demək olar ki,

gözlə görünməsi mümkün olmayandır.

Lakin dərslikdəki şəkildən belə çıxır ki,

mayeni şüşə qabda 10-15% sıxmaq olar.

40-cı səhifədə şəkildə “Yod atomları”

deyil, yod molekullarından ibarət olan

kristal qəfəs təsvir olunmuşdur.

Məlum olduğu kimi, hər bir su molekulu

kristal halda dörd qonşu molekulla

əlaqəlidir. Lakin 41-ci səhifədə verilmiş

qarmaqarışıq “Su molekullarının quruluşu”

sxemində bu prinsip tamamilə pozulmuşdur.

Hətta bu prinsipə əməl etmək üçün

təsvirlərdə bir qayda olaraq, kənarda qalan

molekullarda yarımçıq rabitə xətti

göstərilmişdir.

43-cü səhifədə şəkillərin adları “Metal

cisimlər” deyil, “Metaldan hazırlanan

cisimlər”, “Qeyri-metal cisimlər” isə

“Qeyri-metaldan hazırlanan cisimlər”

olmalıdır.

50-ci səhifədə yazılmışdır: “Şəklə

baxın. Orada çoxlu hissəciklər var.

Onları bir yerə yığsaq, oyuncaq

avtomobil alınar”. Halbuki şəkildəkilər

“oyuncaq avtomobilin hissəcikləri” deyil,

əsl minik avtomobilinin hissələridir –

mühərrik, dinamo, karbürator, sürət qutusu

Şəkil düzgün verilmişdir.

Bu şəkillər şagirddə maddələrin sıxılması ilə

bağlı müəyyən təsəvvür yaratmaq üçündür.

İrad nəzərə alınar.

İradla razı deyilik. Şəkil düzgün verilmişdir.

İradla razı deyilik. Çünki nə mis, nə də daş

kömür hazırlanan cisim deyil.

Hesab edirik ki, şəkillərin adları düzgündür.

İradla razı deyilik. Hissələrin çoxu olmadığı

üçün də buna oyuncaq avtomobil deyilir.

İradla razı deyilik. Səh.11-də verilən şəkildə

aydın görünür ki, sinifdə şagird cavab vermək

istərkən əl qaldırmışdır. Bu da sinif daxilində

və s. Bundan əlavə göstərilən hissələrdən

avtomobil yığmaq mümkün deyil.

Hissələrin xeyli hissəsi çatışmır .

“Ümumi təhsil sistemində dərslik

siyasəti” sənədinin 3.1-ci maddəsi

“illüstrasiyaların yığcam və mövzulara

uyğun olması” tələbini qoyur. Dərslikdə bir

çox hallarda bu tələbə əməl olunmamışdır.

Məsələn, 11-ci səhifədəki ikinci şəkilin, 28-

ci səhifədəki 1-ci şəkilin mövzu ilə heç bir

əlaqəsi yoxdur. 18-ci səhifədəki şəkil

düzgün anlaşılmır. Belə ki, burada uşaq əli

ata və ananın biləyindən də böyük bir biləyə

sanki “calaq” edilmişdir. 57-ci səhifədəki

şəkil, eləcə də 62-ci səhifədəki ikinci şəkil

də, sadəcə olaraq, boş qalmış yeri doldurmaq

məqsədi daşıyır.

Səhiyyə sistemində qəbul olunmuş

qaydalara görə həkimlər iş başında müəyyən

olunmuş geyim formasında olmalı,

xəstələrin müayinəsi və müalicəsi zamanı

gigiyena qaydalarına uyğun olaraq ağız və

burunlarını xüsusi qoruyucu tənziflə

örtməlidirlər. Ona görə də həkimlərin iş

başında təsvirləri də bu qaydalar diqqətə

alınmaqla yerinə yetirilməlidir. Məsələn,

dərsliyin 59-cu səhifəsindəki şəkildə

şagirdi peyvənd edən şəxsin kim olması

geyimindən məlum deyil. Sanki kimsə

qızın qoluna nə isə yazmağa çalışır.

64-cü səhifədəki diş həkimi də

qoruyucu tənzifsiz təsvir olunmuşdur.

70-ci səhifədə “şəkillərdə göstərilən

fövqəladə hadisələrdən necə qorunmaq

olar” sualı (7) qoyulmuşdur. Lakin burada

verilmiş 6 şəkildən üçünün fövqəladə

hadisələrlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Belə ki

1-ci şəkildə nəqliyyat qəzası, 3-cü şəkildə

borudan su sızması və 6-cı şəkildə isə

məişətdə işlədilən adi qaz pilətəsi təsvir

olunmuşdur. Yaxud da 2-ci şəkildə təsvir

olunmuş yanan neft tankerinin 12 yaşlı

şagirdə nə aidiyyəti var? Bu suala cavab

verməklə özü üçün hansı faydalı bacarıq

əldə edəcək? Onu harada tətbiq edəcək?

72-ci səhifədə verilmiş xəritədə şəhər və

rayon adlarının yazılışında şrift çox qarışıq

verilmişdir. Məsələn, “ZAQATALA” sözü

baş şriftlərlə, “Şəki” sözü sətri şriftlərlə,

“Astara” sözü “Lənkəran”dan daha böyük

şriftlə təqdim olunmuşdur. Ölkənin ikinci

gözlənilməsi vacib sayılan davranış qay-

dalarından biridir.

Səh.28-də verilən şəkil də mövzuya uyğundur.

Səh.29-da yazılmışdır: “Mədəni tərbiyə funksiyası

əhalinin mədəni tələblərinin ödənilməsi, dünya

mədəniyyəti ilə tanışlıq məqsədilə tədbirlər həyata

keçirir”. Deməli, Eyfel qülləsinin təsviri verilmiş

şəkil mətnə uyğundur.

57 və 62-ci səhifələrdəki şəkillər mövzuya

uyğun verilmişdir. Müəyyən iradlar təkrar nəşr-

lərdə nəzərə alınar.

İrad nəzərə alınar.

İrad nəzərə alınar.

Bacarıq müəyyən bir mərhələ üçün formalaş-

dırılmır. Şəkillərin üstündə verilən və hər birinə

aid olan sualı diqqətlə oxusaq, görərik ki, 12 yaşlı

şagird böyüyüb neft sahəsində çalışa bilər.

Zaman-zaman formalaşdırılan bacarıqlar sonralar

fərdin köməyinə gələ bilər. Ekspertlərin nəzərinə

çatdırmaq istərdik ki, standart vasitəsilə

formalaşdırılan bacarıqlar şagird müstəqil həyata

qədəm qoyandan sonra daha çox lazım olur.

İrad qəbul olunur.

4. Tapşırıqların elmi-metodiki

böyük şəhəri olan Gəncənin adı

yaxınlığındakı Göygöl rayon mərkəzi ilə

eyni şriftlə verilmişdir. Halbuki xəritələrdə

yaşayış məntəqələrinin adları onların

böyüklüyünə və statusuna uyğun şriftlərlə

fərqləndirilir.

4. Tapşırıqların elmi-metodiki

uyğunluğu baxımından

1. Pedaqoji və psixoloji prinsiplər

nəzərə alınmaqla dərsliklərdə sual və

tapşırıqlar adətən ümumən şagirdlərə deyil,

konkret şagirdə yönəlik olur və “izah et”,

“göstər”, “söylə”, “təqdim et”, “yaz”, “tərtib

et” kimi sözlərlə ifadə olunur. Bu dərslikdə

isə daha çox ümumi halda – “izah edin”,

“göstərin”, “söyləyin”, “təqdim edin”,

“yazın”, “tərtib edin” formasında ifadə

olunmuşdur. Hətta, bəzi səhifələrdə bu

yanaşmaların hər ikisindən istifadə

olunmuşdur. Bununla bağlı, 9-cu səhifədəki

4-cü və 54-cü səhifədəki 10-cu sualları

göstərmək olar.

Kurikulumun məzmun standartlarının

ifadə forması da bilik və bacarıqların

“şagirdlər” tərəfindən deyil, “şagird”

tərəfindən nümayiş etdirilməsini nəzərdə

tutur.

2. Dərslikdə bəzi hallarda verilən

tapşırıqlarda təhsilin humanizm prinsipləri,

sağlamlıqla bağlı tələblər pozulmuşdur.

Məsələn, səhifə 33-də“Hüquqlarımızı

qoruyanlar” sərlövhəli mövzu ilə bağlı

“Sual və tapşırıqlar” bölməsindəki 3-cü

tapşırığı yerinə yetirmək üçün şagird

BMT-nin “Uşaq Hüquqları haqqında

Konvensiya”sını diqqətlə oxumalı və oradan

sağlamlıq və təhsil hüququnun qorunması

ilə bağlı bəndləri (?) seçib yazmalıdır.

Konvensiya 54 maddədən 48 460 işarədən

ibarətdir6. Bu, 12-lik şriftlə 20 kitab

səhifəsinə bərabərdir. Şagirdin seçib

yazmalı olduğu 25, 26, 28 və 29-cu

maddələr isə 5223 işarədən ibarətdir. Yəni

6 dəftər səhifəsidir. Təkcə bu tapşırığı

yerinə yetirmək üçün şagird ona ən azı bir

gününü sərf etməlidir. Ona görə də sual

uyğunluğu baxımından

1. Dərslikdə verilmiş tapşırıqların MMV-də

icrası göstərilmişdir. Tapşırıqların, əsasən, qrupla-

ra, cütlərə, kollektivə verilməsini nəzərə alaraq bu

şəkildə təqdim edilməsini səhv hesab etmirəm.

Qrup forması varsa, məhz şagirdlər olmalıdır.

2. MMV-də də qeyd olunmuşdur ki, paylama

materialından istifadə olunsun. Aydın məsələdir

ki, şagird 54 maddəni dərs müddətində oxuyub

təhlil edə bilməz. Müəllim əvvəlcədən iş vərəqinə

sin-findəki şagirdlərin potensialına müvafiq

maddə-ləri seçib salmalıdır.

olunur: Tapşırığın bu formada yerinə

yetirilməsi pedaqoji və psixoloji cəhətdən

nə dərəcədə düzgündür?

Hələ bu da görüləcək “iş”in hamısı

deyil. Belə ki, şagird 5-ci tapşırığın

tələblərinə görə dövlətimizin müvafiq

sənədlərindəki “Təhsil hüququ”na aid

bəndləri də eynən seçməli, 8-ci və 9-cu

tapşırıqlara görə, ombudsmanın fəaliyyəti

və xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların

hüquqlarının qorunması haqqında

məlumatlar da toplamalıdır. Üstəlik 11-ci

tapşırığa görə “İnsan hüquqlarının

pozulmasına aid hekayə qurmalı və insan

hüquqlarını qoruyan orqanlara məktub

hazırlamalıdır”.

3. Səhifə 39-da suallar və tapşırıqların

5-ci bəndi belədir: “Suyun fiziki

xassələrini havanın fiziki xassələrindən

fərqləndirin”. Suyun fiziki xassələrini

şagird sadalaya bilər. Çünki su – saf

maddədir. Onun fiziki xassələri sabitdir.

Lakin hava qarışıqdır. Onun sabit fiziki

xassələri yoxdur. Buna görə də hava və

suyun fiziki xassələrini fərqləndirmək

düzgün hesab edilmir.

4. Səhifə 41-də suallar və

tapşırıqlarda “Nə üçün qazlar

daha çox sıxıla bilir?” sualı bu

mövzuya aid deyil. Bu sual artıq

əvvəlki mövzuda soruşulmuşdur.

Burada “Xörək duzunu xörəyə əlavə

etdikdə onun ən kiçik hissəcikləri nələr

olacaq?” sualına şagirdlər düzgün cavab

verə bilməz. Xörək duzunu suya əlavə

etdikdə onun ən kiçik hissəcikləri ionlar

olacaq. Lakin hələ şagirdlər ion haqqında

məlumat almayıblar.

5.10-cu tapşırıq “Elə maddələr yazın

ki, iki qazın birləşməsindən maye alınsın”

kimidir. Bu cümlə əslində“İki qazın

birləşməsindən yaranan maye halında

maddə yazın” kimi olmalı idi. Çünki

şagirdlər mövzuda sudan başqa maye

halında maddə ilə tanış olmurlar.

6. Səhifə 47-də suallar və tapşırıqların

6-cısı belədir: “Qəhvə bişirdikdə içində

neçə maddənin qarışığı olduğunu

dəftərinizdə yazın.” Bu düzgün tapşırıq

deyil. Birinci, qəhvə bişirilmir. İkinci, qəhvə

hazırlayan şagird onun tərkibinə daxil olan

3. Səhifə 39-dakı tapşırıqda saf su və havanın

müqayisəsi nəzərdə tutulur. Şagirdlər havanın iy-

siz, dadsız və s. olduğunu bilir.

http://scfwca.gov.az/up/news/article/2012/konvensiya.pdf

4. Sual bu mövzuya uyğundur. Çünki həmin

səhifədəki abzasda bu suala cavab vermək üçün

material verilmişdir. Əvvəlki paraqrafda isə

suallar başqa formada qoyulmuşdur:

1. Qaz, maye və bərk maddələrin sıxılma xü-

susiyyətləri eynidirmi?

2. Nə üçün maye qaza nisbətən az sıxılır?

5.Elə məqsəd də burada şagirdin “su” sözünü

yazmasıdır.

6. Tapşırığın şərti aydındır. Tapşırığın cütlərdə

icra olunacağını nəzərə alaraq paylama materia-

lından istifadə olunacaq.

7. Şagird bu tapşırığı gördüklərinə və təc-rübəsinə

əsasən icra edə bilər. Ən azından şagirdlər su və

südü qeyd edəcəklər.

5. “Müəllim üçün metodik vəsait”in

(MMV) məzmununun işlənməsi

baxımından

onlarla maddənin olduğunu bilməli deyil.

7. Səhifə 57-də suallar və tapşırıqlarda

2-ci sualda “Qarışıq maddə nədir?” deyil,

“qarışıq nədir?” olmalıdır.

5. “Müəllim üçün metodik

vəsait”in (MMV) məzmununun

işlənməsi baxımından

1. “Müəllim üçün metodik vəsait”-də

dərslik və MMV-dən istifadə qaydaları,

fənn üzrə məzmun standartları, tematik

planlaşdırma cədvəli, fənn üzrə məzmun

standartlarının reallaşma cədvəli, fənnin

tədrisində istifadə olunan təlim forma və

üsulları, mövzuların illik planlaşdırılmasına

dair nümunələr, şagird nailiyyətlərinin

qiymətləndirilməsinə dair tövsiyələr,

mövzuların gündəlik planlaşdırılmasına dair

nümunələr, summativ qiymətləndirmə

vasitələri haqqında məlumat verilmişdir.

MMV-nin təlim forma və üsulları ilə

bağlı bölməsində verilən materiallar demək

olar ki, aşağı siniflərdə təqdim olunanların

təkrarıdır. Hətta onların bəziləri

natamamdır. Məsələn, “Beyin həmləsi”

üsulunun reallaşdırılması mexanizmi

düzgün izah olunmamışdır. Bu üsulun

reallaşdırılması adətən, üç mərhələni əhatə

edir:

a) Problemin qoyulması. Müəllim problemi hamının yaxşı

anlayacağı şəkildə (şifahi və ya yazı

lövhəsində) elan edir və şagirdlərə onun

həlli ilə bağlı ən çoxu 10-12 dəqiqə ərzində

müxtəlif ideyalar irəli sürməyi təklif edir.

Bu zaman sinfi 3 qrupa bölmək və

problemin qruplar tərəfindən müstəqil

şəkildə çözülməsini də təşkil etmək olar:

problemin həlli üçün ideyalar irəli

sürən əsas qrup;

ideyaları qeydə alan qrup

(katiblik);

ideyaları qiymətləndirən qrup

(ekspertlər).

b) İdeyaların generasiyası.

İşin müvəffəqiyyəti daha çox bu

mərhələdən asılı olduğundan, müəllim

aşağıdakı qaydalara əməl etməlidir:

hər bir şagirdin öz fikir və

ideyalarını sərbəst söyləyə biləcəyi mühit

1. MMV-nin təlim forma və üsulları ilə bağlı

bölməsində verilən materiallar nəyə görə başqa

olmalıdır. Müasir təlimdə 4 təlim forması var ki,

bu təlim formalarının hər birindən “Həyat bilgisi”

fən-ninin tədrisində geniş istifadə olunur.

Beyin həmləsi üsulunun konkret aparılması

forması MMV-də tam olaraq əhatə olunmuşdur.

Bu iradı, ümumiyyətlə, qəbul etmirəm.

yaratmaq;

söylənən fikir və ideyaların sayına

məhdudiyyət qoymamaq;

söylənən fikir və ideyaların bütün

şagirdlər tərəfindən eşidilməsini təmin

etmək;

fikir və ideyaların müzakirəsini

(tənqid və ya tərif) qadağan etmək;

söylənən fikir və ideyaların hamısını,

hətta ən absurd ideyaları belə qeydə almaq.

b) İdeyaların seçilməsi,

qruplaşdırılması və qiymətləndirilməsi. Bu mərhələdə katiblik söylənmiş

ideyaları bir daha elan edir. Sonra ekspert

qrupu onları katiblikdən təhvil alır, tənqidi-

incələmədən keçirməklə “Beyin

həmləsi”nin məqsədinə uyğun gələnləri,

gündəlik həyatda istifadəyə yararlıları seçib

qruplaşdırır və göstərir.

Amma vəsaitdə bu mexanizm görünmür.

Ona görə də belə hesab etmək olar ki,

dərslikdə “Beyin həmləsi” adı ilə

verilənlərin (M.V. 33, 37, 39, 43, 45 və s.)

bu üsula aidiyyəti yoxdur.

2. Vəsaitdə demək olar ki, hər yerdə

“alt-standart” əvəzinə “standart” ifadəsi

işlənmişdir. Halbuki bunlar fərqli

anlayışlardır.

3. MMV-nin yaradılmasında başlıca

məqsəd dərslikdə nəzərdə tutulan fikir və

ideyaları müəllimlərə daha aydın şəkildə

çatdırmaq, kurikulumda təsbit edilmiş bilik,

bacarıq və dəyərlərin formalaşdırılması

üçün onlara zəruri metodik tövsiyələr, eləcə

də nümunəvi, həm də orijinal dərslər təqdim

etməkdir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu

“nümunə”lərin içərisində orijinallığı ilə

seçilən və yadda qalan bircə dərsə belə rast

gəlmək mümkün deyil.

4. MMV-də dərsliyin bütün

səhifələrinin yalnız lupa ilə oxunacaq şəkil

formasında təkrar verilməsinin məntiqi

anlaşılmır. Aşağı siniflərdə (I-II siniflər)

məzmunun xeyli hissəsi şəkillərdən ibarət

olduğundan, bu, rəsmlərə istinad və onların

izahı baxımından özünü doğruldur. Lakin 6-

cı sinifdə bunların verilməsinə heç bir

2. Əsas və alt standartlar birlikdə məzmun

standartıdır. Və hər bir müəllim bunu çox gözəl

bi-lir ki, söhbət gündəlik dərsdən, mövzudan

gedirsə, deməli, bu, alt standartı reallaşdırmaq

üçündür. Heç bir gündəlik dərs planında alt

standart yazılmır və yazmağa ehtiyac duyulmur.

3. İradla razı deyilik. Rəyin əvvəlində

MMV haqqında verilmiş ilk məlumatla bir-birinə

tamamilə ziddir.

4. MMV-də mövzular qruplaşdırıldığından

bu şəkillərin mikroskopik olsa belə,

yerləşdirilməsinə ehtiyac duyulur.

5. İradla razı deyilik. Mənbələr

mündəricatda

göstərilənlərdir.

ehtiyac yoxdur.

5. Dərslikdə konstitusiyadan,

qanunlardan, siyasət, elm və mədəniyyət

xadimlərinə (H. Əliyev, A. Bakıxanov,

Ş. Monteskyö, Sofokl, A. Şopenhauer) aid

çoxlu sayda kəlamlardan və xeyli başqa

məlumatlardan istifadə olunsa da, MMV-də

verilmiş “Ədəbiyyat siyahısı”nda bunlarla

bağlı heç bir mənbə verilməmişdir. Hətta

yol nişanlarının hansı rəsmi mənbədən

götürüldüyü belə göstərilməmişdir.

6. Vəsaitdə heç bir konkret resursun adı

və mənbəyi göstərilməmişdir. Hər şey

ümumi şəkildə verilmişdir. Məsələn,

“Dərslik, müxtəlif şəkillər, iş dəftəri,

ensiklopediya, İKT vasitələri, videoçarx,

CD” formasında. Bu cür “tövsiyə”nin

müəllimə hansı köməyi ola bilər? Halbuki

burada hər mövzuya uyğun konkret

mənbələr göstərilməli idi. Elə “Dərsliklərin

qiymətləndirilməsi meyarları”nın7 2.1.5-ci

maddəsi də “əlavə vəsaitlərə (elektron

resurslar, əyani vəsaitlər, xəritələr, sxemlər və

s.) istiqamətləndirmə” tələbi qoyur. 7. Bəzi mövzuların tədrisi zamanı

qoyulan məqsəd mövzunu və alt-standartı

reallaşdırmır.

Məsələn “Elementlər” mövzusunun

planlaşdırılmasında (səh. 53) alt-standart:

1.1.1. Maddələrin xassələrini onların

daxili quruluşu ilə əlaqələndirir.

8. Məqsəd olaraq “Element anlayışını

atom və maddə anlayışlarından

fərqləndirmək” nəzərdə tutulmuşdur. Nə

MMV-də, nə də dərslikdə bu məqsəd lazımi

səviyyədə izah olunmamışdır. Burada yalnız

element və atom anlayışları arasında

əlaqələrdən danışılmışdır. Müəllim və ya

şagird bu mövzunu öyrənməklə element və

maddə anlayışlarını heç vaxt fərqləndirə

bilməz. Bu mövzuda fənlərarası inteqrasiya

müəyyənləşdirilməmişdir. Ona görə də

“Mövzu üzrə reallaşacaq standartların

digər fənn kurikulumlarının 6-cı sinif

standartları ilə inteqrasiya imkanlarını

6. Adı çəkilən resursların açıqlaması mövzu-

lar üzrə göstərilmiş və eyni zamanda səh. 85-də

“İstifadə edilmiş və müəllimin istifadə edə

biləcəyi mənbələr”də verilmişdir.

MMV-də və dərslikdə kifayət qədər əlavə

resurslar, sxemlər, xəritə, şəkillər, istinad ediləcək

mənbələr verilmişdir.

http://edu.gov.az/view.php?lang=az&menu=162&id=22

7. 1.1.1 standartının reallaşdırılması üçün bu

mövzuların verilməsi mütləqdir. Fənn kurikulum-

larına əsasən planlaşdırılmanın aparılmasında da,

qeyd olunduğu kimi, standartların bir qismi bir

mövzuda tam, digər mövzuda isə qismən reallaş-

dırıla bilər.

8. İradla razı deyilik. Yalnız 1 cümləni

nəzərinizə çatdırmaq kifayətdir: atom və element

anlayışlarını eyniləşdirmək olmaz. Sonrakı fikirlər

bu fikrin açılmasına xidmət edir.

9. İradla razı deyilik.

müəyyən edə bilərsiniz.” yazılmışdır.

Lakin məlumdur ki, element anlayışı kimya

fənninə aid olub, 8-ci sinifdə tədris olunur.

Belə olan halda, deməli, bu mövzu verilmiş

alt-standartı reallaşdırmaq üçün düzgün

seçilməmişdir.

9. Bəzi mövzuların tədrisi zamanı

izahlarda elmi və üslubi səhvlərə yol

verilmişdir. Məsələn, səhifə 49-damövzu

izah olunarkən kömür, xörək duzu, su və

oksigenin fərqləndirilməsini göstərən cədvəl

verilmişdir. Burada xörək duzunun rəngi

ağ göstərilmişdir. Əslində isə xörək duzu

şəffafdır.

10. ə

Səhifə 51-də ümumiləşdirmə və nəticələrdə

“malekulları” deyil, “molekulları”

olmalıdır.

11. S

Səhifə 57-də dəmir tozu və oduncaqdan

alınan kəpək qarışığının ayrılması üsulu

səhv verilmişdir. Əslində, dəmir tozu və

oduncaqdan alınan qarışıqdan dəmir tozunu

maqnitin köməyilə ayırmaq daha düzgün

olardı.

12. Vəsaitin sonunda verilmiş“Summativ

qiymətləndirmə vasitələri”bölməsində

tövsiyə edilən test tapşırıqlarında xeyli

səhvlər var. Məsələn:

Test tapşırığı 13 (MMV., səh. 81).

Respublikamızda Milli Məclisin verdiyi

qanunları hansı qurum yerinə yetirir?

a) Məhkəmə; b) İcra Hakimiyyəti; c)

BMT; d) ATƏT; e) Məktəb.

Burada a, b və e bəndlərinin hər üçü

doğrudur. Deməli, test tapşırığı düzgün

tərtib olunmamışdır.

13. Test tapşırığı 21 (MMV., səh. 82).

Hansı sırada verilənlər doğrudur?

Burada sıra olmadığına görə, şagirdlər

çaşa bilər.

14. Test tapşırığı 27 (MMV., səh. 83).

Maddənin kimyəvi xassələri hansılardır?

a) Rəngi; b) Qaynama temperaturu; c)

Digər maddələrə çevrilməsi; d) Dadı.

Şagird dərsliyin 38-ci səhifəsindən

rəngin və dadın, 44-cü səhifəsindən isə

qaynama temperaturunun maddənin fiziki

xassələrinə aid olduğunu öyrənmişdir. Ona

görə də digər bəndlərə fikir vermədən,

10. Texniki səhvdir.

11. İradla razı deyilik. Hesab edirəm ki, hər

iki yanaşma doğrudur. Ancaq MMV-də göstərilən

forma səhv deyil.

12. İradla razı deyilik. Testin cavabı– “İcra

Hakimiyyəti”.

13. TQDK tərəfindən hazırlanan, əsasən də,

“Azərbaycan dili”, “Kimya” və s. fənlər üzrə test

kitabçalarında “sıra”, “cərgə” sözlərinin işləndiyi

kifayət qədər test nümunəsi tapmaq mümkündür.

14. Suallar hazırlanarkən 4 səviyyə nəzərə

alın-malıdır. Bu tapşırıq 1-ci (aşağı) səviyyə üçün

nə-zərdə tutulur.

15.Müəllim üçün metodik vəsaitdə həmin

mənbələr təqdim olunmuşdur.

doğru cavab görünür. Deməli, test tapşırığı

düzgün tərtib olunmamışdır.

15. Müəllim üçün əlavə materiallar

verilməmişdir. Lakin “Qiymətləndirmə

meyarları”nın 5-ci maddəsi MMV-də əlavə

materialların olmasını tələb edir.

Hazırladı:

Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün “Həyat bilgisi – 6” dərsliyinin müəllifi Nüşabə Məmmədova