HARF ÇEŞİTLERİ1: ÜNLÜ HARFLER :

2: ÜNSÜZ HARFLER :

ÜNLÜ HARFLER : Tek başına okunup hece olabilen , ses yolunda hiçbir engele uğramadan çıkan harflerdir. Bunlar çıkış sırasında dilin , dudakların durumu ve ağzın biçimine göre çeşitlenir

ÜNLÜ HARFLER

A- E- I –İ- O- Ö – U- Ü

ÜNLÜ HARFLER

A- E- I –İ- O- Ö – U- Ü

1) Dilin durumuna göre :

Kalınlar ( a - ı - o - u ) İnceler ( e - i - ö - ü )

Dil bu ünlüleri söylerken Dil bu ünlüleri söylerken kalınlaşır. incelir.

ÜNLÜ HARFLER

A- E- I –İ- O- Ö – U- Ü

2) Dudakların durumuna göre :Düzler ( a - e - ı - i ) Yuvarlaklar ( o - ö - u - ü )

Dudaklar bu ünlüleri Dudaklar bu ünlüleri söylerken düzleşir. söylerken yuvarlaklaşır.

ÜNLÜ HARFLER

A- E- I –İ- O- Ö – U- Ü

B) Alt çenenin durumuna göre Genişler ( a - e - o - ö ) Darlar ( ı - i - u - ü

Bu ünlüler söylenirken Bu ünlüler söylenirken Alt çene üst çeneye yakındır. Alt çene üst çeneye uzaktır.

BÜYÜK SES UYUMU Türkçe'de bir sözcüğün ilk hecesinde kalın ünlü varsa ( a, ı, o, u ) sonraki ünlüler de kalın ünlülerle devam eder ve kalın ünlülerle biter.

İlk hecesinde ince ünlü varsa ( e, i, ö, ü ) ince ünlülerle devam eder ve ince ünlülerle biter. Dilimizi başka dillerden ayıran bu özelliğe Büyük Ünlü Uyumu denir. Ör : yazı , buğday , çuval , büyük , orman , uykucu , incecik , erkenden , ülkeyi

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA AYKIRI DURUMLAR

Büyük ünlü uyumuna uymayan bir sözcük Türkçe değildir.

Fakat dilimize sonradan girmiş bazı sözcükler büyük ünlü uyumuna uyarlar.

( horoz , hasta ,mendil , elektrik , müzik ... ) gibi.

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA AYKIRI DURUMLAR

Karındaş (kardeş) Alma ( elma ) Ana ( anne ) Duşman ( düşman ) Kangı ( hangi ) Ataş ( ateş )

Inan (inanç ) Kanı ( hani ) Şışman ( şişman ) Yukarıdaki sözcükler gibi Türkçe olup da zamanla değişikliğe uğrayarak büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler de vardır.

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA AYKIRI DURUMLAR

- yor , - ken , - ki , - leyin , - imtrak ekleri ünlülerini hiç değiştirmezler.Sonuna eklendikleri bazı sözcükleri

büyük ünlü uyumuna aykırı hale sokarlar -yor - ken - ki - leyinGüneşleniyor Koşarken Akşamki Sabahleyin Geliyor Çocukken Yarınki AkşamleyinSeviniyor Yatarken Arabadaki

- imtrak

Ekşimtrak Yeşilimtrak Mavimtrak

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA AYKIRI DURUMLAR

Bileşik sözcüklerde büyük ünlü uymu aranmaz. Çünkü bir sözcüğün başka bir sözcükle birleşirken ünlüsünün

değişmesi beklenemez. Ör : Yüzbaşı Atatürk Başkent

Karagöz İlkokul Denizaltı

Sabretmek Suçiçeği Hanımeli Denizanası Gecekondu

Bazı bileşik sözcükler de büyük ünlü uyumuna uyar Ör : Atlıkarınca , gökdelen , karnıyarık , ayakkabı ,

kuşpalazı , ateşböceği ... gibi.

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA AYKIRI DURUMLAR

Dilimize yabancı dillerden girmiş olan sözcükler büyük ünlü uyumuna uymazlar.

Ör : Aile,valiz,dükkan, kitap, televizyon, tiyatro,

seyahat , evlat, kalem, anten, telefon, insan, sandalye, otel ... gibi.

TÜRKÇE ÜNLÜ UYUMUNA AYKIRI DURUMLAR

Dilimize yabancı dillerden girmiş olan sözcükler büyük ünlü uyumuna uymazlar.

Ör : Aile,valiz,dükkan, kitap, televizyon, tiyatro,

seyahat , evlat, kalem, anten, telefon, insan, sandalye, otel ... gibi.