ÜRƏYİN İŞEMİK XƏSTƏLİYİNDƏÜRƏYİN İŞEMİK XƏSTƏLİYİNDƏ

REVASKULİRİZASİYAYA REVASKULİRİZASİYAYA

GÖSTƏRİŞLƏRGÖSTƏRİŞLƏR

Mərkəzi Neftçilər XəstəxanasıMərkəzi Neftçilər XəstəxanasıÜrək-damar xəstəlikləri mərkəziÜrək-damar xəstəlikləri mərkəzi

T.E.N Dr:Abbasəli Abbasəliyev

Miokardın Revaskulirizasiyasının (MR) Miokardın Revaskulirizasiyasının (MR) tarixitarixi

İlk aorto-koronar şuntlama (AKŞ) əməliyyatı 1962–ci ildə Sabiston tərəfindən aparılmışdır.

Perkutan Translüminal koronar angioplastika Perkutan Translüminal koronar angioplastika ((PTCAPTCA))

• İlk slektiv koronar angioqrafiya-ektiv koronar angioqrafiya-Mason Sones (1959).Mason Sones (1959).

• ilK PTCA - Andreas Gruentzig ilK PTCA - Andreas Gruentzig (1977). (1977).

• ilk dəfə koronar stent (1986).ilk dəfə koronar stent (1986).

1939-1985 Vıdeo PTCA,AKŞ

MR-dan əvvəl müayinə metodlarıMR-dan əvvəl müayinə metodlarıAsimptAsimptomatikomatik

SimptomatikSimptomatik Pozitiv Pozitiv Nəticənin Nəticənin prognuzuprognuzu

Neqativ nəticənin Neqativ nəticənin proqnuzuproqnuzu

Aşağı Aşağı OrtaOrta YüksəkYüksək

Anatomik TestlərAnatomik Testlər

AngioqrafiyaAngioqrafiya IIIAIIIA IIIAIIIA IIb AIIb A IAIA IAIA IAIAÇKBT ÇKBT angioqrafiyaangioqrafiya

IIIBIIIB IIb BIIb B IIa BIIa B IIIBIIIB IIb BIIb B IIa BIIa B

MRİ angioqrafiyaMRİ angioqrafiya IIIBIIIB III BIII B IIIBIIIB IIIBIIIB IIICIIIC IIICIIIC

Funksional TestlərFunksional Testlər

Stres ExoStres Exo IIIAIIIA IIIAIIIA IAIA IIIAIIIA IAIA IAIAMPSMPS IIIAIIIA IIIAIIIA IAIA IIIAIIIA IAIA IAIAStres MRİStres MRİ IIIBIIIB IIICIIIC IIa BIIa B IIIBIIIB IIa BIIa B IIa BIIa BPET PET IIIBIIIB IIICIIIC IIa BIIa B IIIBIIIB IIa BIIa B IIa BIIa B

Koronar angioqrafiya göstərişləriKoronar angioqrafiya göstərişləriStabil stenokardiya və ya asimptomatik Stabil stenokardiya və ya asimptomatik

xəstələrxəstələr

•Dərman müalicəsinə baxmayaraq III-IV FS stenokardiyası olanlar.Dərman müalicəsinə baxmayaraq III-IV FS stenokardiyası olanlar.

•Anginanın şiddətindən asılı olmayaraq non-invaziv sters testlerde yüksək risk Anginanın şiddətindən asılı olmayaraq non-invaziv sters testlerde yüksək risk

kriteriyası olanlar.kriteriyası olanlar.

•Ani ölüm və ya ciddi mədəcik aritmilyalarındən sonra həyatda qalan xəstələr.Ani ölüm və ya ciddi mədəcik aritmilyalarındən sonra həyatda qalan xəstələr.

•Ürək çatışmazlığı simptomları ilə birlikdə anginası olanlar.Ürək çatışmazlığı simptomları ilə birlikdə anginası olanlar.

•Ciddi LV disfunksiyası və I-II Fs stenokardiyası olanlar.Ciddi LV disfunksiyası və I-II Fs stenokardiyası olanlar.

•Non invaziv testlərdən sonra kifayət qədər proqnostik məlumat alınmayanlar.Non invaziv testlərdən sonra kifayət qədər proqnostik məlumat alınmayanlar.

•CCS III-IV fs stenokardiyası olan və müalicə ilə I-II fs qədər düzələn xəstələr.CCS III-IV fs stenokardiyası olan və müalicə ilə I-II fs qədər düzələn xəstələr.

•CCS I-II fs stenokardiyası olan və medikal müalicəyə toleransı olmayanlar. CCS I-II fs stenokardiyası olan və medikal müalicəyə toleransı olmayanlar.

•Atipik ağrıları olan və non-invaziv testlərdə yüksək riski olanlar.Atipik ağrıları olan və non-invaziv testlərdə yüksək riski olanlar.

•Döş ağrıları ilə tez-tez xəstəxanaya yatan və anormal simptomları olanlar .Döş ağrıları ilə tez-tez xəstəxanaya yatan və anormal simptomları olanlar .

Koronar angioqrafiya göstərişləriKoronar angioqrafiya göstərişləriQeyri stabil stenokardiya , NSTEMİ və STEMİQeyri stabil stenokardiya , NSTEMİ və STEMİ

•Optimal müalicəyə baxmayaraq simptom və işemiya əlamətləri olanlar.

•Yüksək və Orta dərəcədə riski olan xəstələr.

•Başlanğıcda aşağı riski olan amma non-invaziv testlərdə yüksək risk görülən

xəstələr.

•Başlanğıcda medikal müalicə ilə stabilləşən orta və yüksək riskli xəstələr.

•Prinsimetal stenokardiya şübhəsi olan xəstələr.

•Spontan və ya fiziki gərginliklə işemiya yaranan xəstələr.

•Mİ –na bağlı mexanik ağırlaşmalrın müalicəsindən əvvəl.

•Davam edən hemodinamik qeyri stabillik

• LVEF <40% olan , uğurlu PTCA olmuş və ciddi aritmiyası olan xəstələr.

•Kəskin işemiyası olmayan ciddi aritmiyalı xəstələr.

Koronar angioqrafiya göstərişləriKoronar angioqrafiya göstərişləri

Revaskulyarizasiyadan sonra Revaskulyarizasiyadan sonra

•PTCA sonrası kəskin tromboz və ya subakut tromboz şübhəsi olanlar.PTCA sonrası kəskin tromboz və ya subakut tromboz şübhəsi olanlar.

•PTCA sonrası 9 ay içərisində non-invaziv testlərədə yüksək risk kriteriyası və təkrarlanan PTCA sonrası 9 ay içərisində non-invaziv testlərədə yüksək risk kriteriyası və təkrarlanan

simptomları olanlar.simptomları olanlar.

•AKŞ sonrası 12 ay içərisində təkrarlanan ağrıları olanlar. AKŞ sonrası 12 ay içərisində təkrarlanan ağrıları olanlar.

•Postoperativ hər-hansı bir müddətdə non-invaziv yüksək risk kriteriyası olanlar.Postoperativ hər-hansı bir müddətdə non-invaziv yüksək risk kriteriyası olanlar.

•Revaskulirizasiya sonrası medikal müalicə ilə lazımi düzəlmə olmayan anginalı xəstələr.Revaskulirizasiya sonrası medikal müalicə ilə lazımi düzəlmə olmayan anginalı xəstələr.

•PTCA sonrası asimptomatik olan ,amma non-invaziv testlərdə restenozdan şübhələnilən PTCA sonrası asimptomatik olan ,amma non-invaziv testlərdə restenozdan şübhələnilən

hallarda.hallarda.

•Postoperativ 1 ili keçmiş xəstələrdə non-invaziv testlərdə yüksək riskli olmayan ancaq Postoperativ 1 ili keçmiş xəstələrdə non-invaziv testlərdə yüksək riskli olmayan ancaq

təkrarlanan anginası olanlarda.təkrarlanan anginası olanlarda.

•Asimptomatik amma non-invazivv testlərdə yüksək risk kriteri olan AKŞ sonrası xəstələr.Asimptomatik amma non-invazivv testlərdə yüksək risk kriteri olan AKŞ sonrası xəstələr.

Koronar angioqrafiya göstərişləriKoronar angioqrafiya göstərişləri

Qapaq xəstəliyi olanlar Qapaq xəstəliyi olanlar

Balon valvulotomi və ya cərrahi öncəsi , döş ağrıları, non-invaziv testlərdə işemiyası olanlar.Balon valvulotomi və ya cərrahi öncəsi , döş ağrıları, non-invaziv testlərdə işemiyası olanlar.

Döş ağrısı olmayan amma risk faktorları olan qapaq xəstələri.Döş ağrısı olmayan amma risk faktorları olan qapaq xəstələri.

Koronar embolizasiya olan infeksion endokardit xəstələri.Koronar embolizasiya olan infeksion endokardit xəstələri.

Risk faktorları və klinik şikayətləri olmayan amma aort və mitral qapak valvulotomiya və Risk faktorları və klinik şikayətləri olmayan amma aort və mitral qapak valvulotomiya və

kateterizasiya olacak xəstələr.kateterizasiya olacak xəstələr.

Ürək xarici əməliyyat olanlar Ürək xarici əməliyyat olanlar

Bilinən və ya şübhələnilən ÜİX olan xəstələr.Bilinən və ya şübhələnilən ÜİX olan xəstələr.

Non-invaziv testlərdə yüksək riski olan xəstələr.Non-invaziv testlərdə yüksək riski olan xəstələr.

Medikal müalicəMedikal müalicənin nin effekt verməeffekt vermədiyi diyi xəstələr.xəstələr.

Yüksək risk kriteri olmayan amma non-invaziv testlərdə işemiya aşkarlanan xəstələr.Yüksək risk kriteri olmayan amma non-invaziv testlərdə işemiya aşkarlanan xəstələr.

Perioperativ Mİ.Perioperativ Mİ.

CCS III-IV fs anginası olan və minor cərrahi planlanan xəstələr.CCS III-IV fs anginası olan və minor cərrahi planlanan xəstələr.

Koronar angioqrafiya göstərişləriKoronar angioqrafiya göstərişləri

Ürək çatışmazlığı olan Ürək çatışmazlığı olan

Angina və ya Angina və ya seqmentar seqmentar divar hərəkət pozğunluğu olan və/və ya işemiyası olan sistolik divar hərəkət pozğunluğu olan və/və ya işemiyası olan sistolik

disfunksiiyalı xəstələr.disfunksiiyalı xəstələr.

Ürək transplantasiyası öncəsi.Ürək transplantasiyası öncəsi.

Mİ mexanik ağırlaşmalarından sonra ikincili əmələ gələn Ürək çatışmazlığı.Mİ mexanik ağırlaşmalarından sonra ikincili əmələ gələn Ürək çatışmazlığı.

Non-invaziv testlərə baxmayaraq səbəbi məlum olmayan LV disfunkNon-invaziv testlərə baxmayaraq səbəbi məlum olmayan LV disfunksiyalsiyalı xəstələr.ı xəstələr.

Normal sistolik funksiyası olan yalnız işemiya səbəbindən olan ürək çatışmazlığı əlamətləriNormal sistolik funksiyası olan yalnız işemiya səbəbindən olan ürək çatışmazlığı əlamətləri

Digər vəziyyətlərdə KA göstərişləriDigər vəziyyətlərdə KA göstərişləri

Aort anevrizması və ya disseksiyası.Aort anevrizması və ya disseksiyası.

Medikal müalicəyə baxmayaraq anginası olan hipertrofik kardiomiopatiyalı xəstələr.Medikal müalicəyə baxmayaraq anginası olan hipertrofik kardiomiopatiyalı xəstələr.

Ürək əməliyyatı planlanan hipertrofik kardiomiopatiyalı xəstələr.Ürək əməliyyatı planlanan hipertrofik kardiomiopatiyalı xəstələr.

ÜİX riski yüksək olan ürək transplantasiyası donoru.ÜİX riski yüksək olan ürək transplantasiyası donoru.

Exo da koronar arter anevrizması olanlarExo da koronar arter anevrizması olanlar

Risk skorlarıRisk skorları

SkorlarSkorlar Təsdiqlənmiş Təsdiqlənmiş nəticələrnəticələr

PTCA AKŞ

EuroSCOREEuroSCORE Mortalite Mortalite IIb BIIb B I BI B

SYNTAXSYNTAX Daralmarın Daralmarın yayğınlığıyayğınlığı

IIa BIIa B III BIII B

Mayo Clinic Mayo Clinic Risk SkoruRisk Skoru

MACE və işlem MACE və işlem elaqəli ölümelaqəli ölüm

IIb CIIb C III CIII C

NCDR NCDR CathPCİCathPCİ

Xəstəxana ölümləriXəstəxana ölümləri IIb BIIb B --

ParsonnetParsonnetScoreScore

30 günlük ölüm30 günlük ölüm -- III BIII B

STS SkoruSTS Skoru MACE MACE -- I BI B

ACEF skoruACEF skoru Planlı BYPASSPlanlı BYPASS -- IIb CIIb C

• PTCA olan xəstələrdə PTCA olan xəstələrdə

SYNTAX skoru lezyonların SYNTAX skoru lezyonların

Morfolojik qiymətləndirilməsi Morfolojik qiymətləndirilməsi

üçün istifadə edilirüçün istifadə edilir

• AKŞ olacaq xəstələrdə AKŞ olacaq xəstələrdə

riskin hesablanmasındariskin hesablanmasında

EuroSCORE və STS skoru EuroSCORE və STS skoru daha daha

çox istifadə edilirçox istifadə edilir

11

Müalicə

PTCA və ya Planlı MRPTCA və ya Planlı MR

• Hemodinamik stabil olmayan Hemodinamik stabil olmayan xəstələr (Kardiogen Şok)xəstələr (Kardiogen Şok)

• STEMİ və NSTE-AKS səbəb STEMİ və NSTE-AKS səbəb olan Lezyonlarolan Lezyonlar

• Tək və ya İki damar xəstəliyi Tək və ya İki damar xəstəliyi (Proksimal LAD olmayan) və (Proksimal LAD olmayan) və uygun morfoloji (RCA,non-uygun morfoloji (RCA,non-ostial Cx, mid-və ya distal ostial Cx, mid-və ya distal LAD) olan stabil və aşağı riskli LAD) olan stabil və aşağı riskli xəstələrxəstələr

• Restenoz riski az olan Restenoz riski az olan LezyonlarLezyonlar

• Yüksək riskli morfolojisi olan Yüksək riskli morfolojisi olan LezyonlarLezyonlar

• Xronik Ürək ÇatışmazlığıXronik Ürək Çatışmazlığı• Böyrək çatışmazlığı (kreatin Böyrək çatışmazlığı (kreatin

klirensi klirensi <<60 ml/dk, total kontrast 60 ml/dk, total kontrast maddə həcminin 4 ml/kg çox maddə həcminin 4 ml/kg çox olmasıolması

• LAD lezyonları daxil olmaqla çoxlu LAD lezyonları daxil olmaqla çoxlu damar xəstəliyi olan stabil damar xəstəliyi olan stabil xəstələrxəstələr

• Ostial və ya kompleks proksimal Ostial və ya kompleks proksimal LAD lezyonu olan stabil xəstələrLAD lezyonu olan stabil xəstələr

• Əvvəlcədən Əvvəlcədən PrimerPrimer PTCA ilə PTCA ilə yüksək risk göstərən xəstələryüksək risk göstərən xəstələr

PrimerPrimer PTCA PTCA Planlı revaskulyarizasiyaPlanlı revaskulyarizasiya

Stabil stenokardiya və ya səssiz işemiyası Stabil stenokardiya və ya səssiz işemiyası olan xəstələrdə MR göstərişləriolan xəstələrdə MR göstərişləri

Anatomik qruplaşdırmaAnatomik qruplaşdırma

Proqnoz Proqnoz üçünüçün

Ana koronar Ana koronar >>50%50% II AA

Proksimal LAD Proksimal LAD >>50%50% II AA

LV funksiya pozulması ilə 2 və ya 3 damarLV funksiya pozulması ilə 2 və ya 3 damar II BB

LV-nin 10% çoxunun işemiyası olanLV-nin 10% çoxunun işemiyası olan II BB

Qalan tək açıq damar Qalan tək açıq damar >>50% darlıq 50% darlıq II CC

Proksimal LAD və LV 10% işemiya olmayan 1 damarProksimal LAD və LV 10% işemiya olmayan 1 damar IIIIII AA

Simptomlar Simptomlar üçünüçün

Optimal müalicə effekt verməyən anginası olan Optimal müalicə effekt verməyən anginası olan >>50% 50% her hansı bir darlıq her hansı bir darlıq

II AA

>> 50% daralma olan damarla bəslənən və LV 10% çox 50% daralma olan damarla bəslənən və LV 10% çox işemiyası olan xəstələrişemiyası olan xəstələr

IIaIIa BB

Optimal müalicə ilə azalan simptomu olmayanOptimal müalicə ilə azalan simptomu olmayan IIIIII CC

PTCA və AKŞ əməliyyatlarına uygun olan cərrahi riski az olan PTCA və AKŞ əməliyyatlarına uygun olan cərrahi riski az olan stabil stenokardiyalı xəstələrdə PTCA və AKŞ göstərişləristabil stenokardiyalı xəstələrdə PTCA və AKŞ göstərişləri

Anatomiyaya görə KAH qruplaşdırmaAnatomiyaya görə KAH qruplaşdırma AKŞAKŞ PTCAPTCA

1 və ya 2 damar proksimal LAD olmayan1 və ya 2 damar proksimal LAD olmayan IIbCIIbC ICIC

1 və ya 2 damar proksimal LAD1 və ya 2 damar proksimal LAD IAIA IIaBIIaB

3 damar bəsit lezyon, SYNTAX skoru 3 damar bəsit lezyon, SYNTAX skoru < 22< 22 IAIA IIaBIIaB

3 damar kompleks lezyon , SYNTAX skoru 3 damar kompleks lezyon , SYNTAX skoru > 22> 22 IAIA IIIAIIIA

Sol ana koronar (IzolSol ana koronar (Izolə və ya ə və ya 1 damar 1 damar, ostium/gövdə), ostium/gövdə) IAIA IIaBIIaB

Sol ana koronar (izolə və ya 1 damar, distal Sol ana koronar (izolə və ya 1 damar, distal bifurkasiya)bifurkasiya)

IAIA IIbBIIbB

Sol ana koronar+2 damar və ya 3 damar, SYNTAX Sol ana koronar+2 damar və ya 3 damar, SYNTAX skoru skoru <32<32

IAIA IIbBIIbB

Sol ana koronar+2 damar və ya 3 damar, SYNTAX Sol ana koronar+2 damar və ya 3 damar, SYNTAX skoru skoru >32>32

IAIA IIIBIIIB

ST elevasiyasız Mİ xəstələrində MR ST elevasiyasız Mİ xəstələrində MR töfsiyələritöfsiyələri

Aşağıdakı xəstələrdə invaziv strategiya göstərişdirAşağıdakı xəstələrdə invaziv strategiya göstərişdir•GRACE skoruGRACE skoru>>140 və ya ən az 1 yüksək risk kriteriyası140 və ya ən az 1 yüksək risk kriteriyası•Təkrarlanan simptomlarTəkrarlanan simptomlar•Stres testde işemiya əlamətləriStres testde işemiya əlamətləri

II AA

GRACE skoruGRACE skoru>>140 olan və ya 1-dən çox yüksək risk 140 olan və ya 1-dən çox yüksək risk kriteriyası olan xəstələrdə erkən invaziv strategiya (kriteriyası olan xəstələrdə erkən invaziv strategiya (<24 <24 saat) saat) göstərişdirgöstərişdir

II AA

GRACE skoruGRACE skoru < <140 olan və ya 1-dən çox yüksək risk 140 olan və ya 1-dən çox yüksək risk kriteriyası olmayan amma təkrarlanan işemiya kriteriyası olmayan amma təkrarlanan işemiya simptomları olan xəstələrdə gec invaziv strategiya (72simptomları olan xəstələrdə gec invaziv strategiya (72 saatsaat içində içində) ) göstərişdirgöstərişdir

II AA

Çox yüksək riskli xəstələrdə ( ÜÇ, Aritmiya, Unstabil Çox yüksək riskli xəstələrdə ( ÜÇ, Aritmiya, Unstabil hemodinamiya ) təcili koronar angioqrafiya göstərişdir hemodinamiya ) təcili koronar angioqrafiya göstərişdir ((<<2 saat)2 saat)

IIaIIa CC

Aşağıdakı xəstələrdə invaziv strategiya olmamalıdırAşağıdakı xəstələrdə invaziv strategiya olmamalıdır•Ümumi Riski aşağı olan Ümumi Riski aşağı olan •İnvaziv diaqnostika və ya müalicə riski çox yüksək olanİnvaziv diaqnostika və ya müalicə riski çox yüksək olan

IIIIII AA

ST elevasiyalı Mİ xəstələrində MR ST elevasiyalı Mİ xəstələrində MR tövsiyələritövsiyələri

Göstəriş Müddət

Primer PTCA

<12 saat ağrı/narahatlıq+ davam edən ST dəyişikliyi və ya sol ayaqcıq bloku olan xəstələrdə töfsiyə edilir

<2 saat içində yaxşı

I A

>12 saat ağrı/narahatlıq+ davam edən ST dəyişikliyi və ya sol ayaqcıq bloku olan xəstələrdə töfsiyə edilir

Mümkün olduğunca tez

IIa C

>12 saat və <24saat + davam edən ST dəyişikliyi və ya sol ayaqcıq bloku olan xəstələrdə düşünülməlidir

Mümkün olduğunca tez

IIb B

Fibrinolizis sonrasında PTCA

Effektli fibrinolizis sonrasında rutin PTCA göstərişdir 24 saat içində I A

Fibrinolizis effektsiz olarsa qurtarıcı PTCA düşünülməlidir tez IIa A

Planlı PTCA/AKŞ

Ağrı/Pozitiv provokativ testlərdən sonra göstərişdir I B

Q dişi olan və miokarda canlılıq olmayan xəstələrdə tövsiyə edilmir

>24 saat qəbul edilən xəstələr

III A

KKəskin Miokard İnfarktı və Ürək Çatışmazlığı əskin Miokard İnfarktı və Ürək Çatışmazlığı olan xəstələrə aid tövsiyələrolan xəstələrə aid tövsiyələr

NSTE-AKS və ya STEMİ və stabil hemodinamikası olmayan NSTE-AKS və ya STEMİ və stabil hemodinamikası olmayan xəstələrə hedef damar revaskulirizasiyasıxəstələrə hedef damar revaskulirizasiyası

II AA

Davam edən işemiyası olan Kəskin ÜÇ erkən reperfuziya Davam edən işemiyası olan Kəskin ÜÇ erkən reperfuziya göstərişdirgöstərişdir

II BB

LV funksiyalarını qiymətləndirmək və mexanik ağırlaşmaları LV funksiyalarını qiymətləndirmək və mexanik ağırlaşmaları müəyyən etmək üçün ExO olunmalımüəyyən etmək üçün ExO olunmalı

II CC

Kardiogen şokda olan xəstələrdə təcili ciddi lezyon olan bütün Kardiogen şokda olan xəstələrdə təcili ciddi lezyon olan bütün damarlar revaskulirizə edilməlidir.damarlar revaskulirizə edilməlidir.

II BB

Hemodinamik stabil olmayan xəstələrdə İntra aortik balon Hemodinamik stabil olmayan xəstələrdə İntra aortik balon qoyulmalıqoyulmalı

II CC

İABP taxılan xəstədə hemodinamika stabilləşmirsə və mexanik İABP taxılan xəstədə hemodinamika stabilləşmirsə və mexanik ağırlaşmalar varsa cərrahi əməliyyat məsləhətdirağırlaşmalar varsa cərrahi əməliyyat məsləhətdir

II BB

PTCA və fibrinolizis fayda verməzsə hemodinamiya və işemiyanın PTCA və fibrinolizis fayda verməzsə hemodinamiya və işemiyanın böyüklüyü nəzərə alınaraq təcili AKŞ qərarı verilməlidir. böyüklüyü nəzərə alınaraq təcili AKŞ qərarı verilməlidir.

II CC

LV sistolik fuksiyalarının pozulması davam edərsə keçici mexanik LV sistolik fuksiyalarının pozulması davam edərsə keçici mexanik dəstək cihazları istifadə edilə bilər ( LVAD/BİVAD).dəstək cihazları istifadə edilə bilər ( LVAD/BİVAD).

IIaIIa CC

Diyabeti olan xəstələrə aid xüsusi tövsiyələrDiyabeti olan xəstələrə aid xüsusi tövsiyələr

STEMİ olan xəstədə töfsiyə edilən zaman müddətində STEMİ olan xəstədə töfsiyə edilən zaman müddətində fibrinolizisdən çox PTCA –ya üstünlük verilməlidirfibrinolizisdən çox PTCA –ya üstünlük verilməlidir

II AA

Koronar arteryalarında yayılmış daralmalar olan stabil xəstələrdə Koronar arteryalarında yayılmış daralmalar olan stabil xəstələrdə proqnozu yaxşılaşdırmaq üçün revaskulirizasiya töfsiyə edilirproqnozu yaxşılaşdırmaq üçün revaskulirizasiya töfsiyə edilir

II AA

Restenozu və təkrar revaskulirizasiyanın qarşısını almaq üçün Restenozu və təkrar revaskulirizasiyanın qarşısını almaq üçün dərmanlı stentlər istifadə edilməsi töfsiyə edilirdərmanlı stentlər istifadə edilməsi töfsiyə edilir

II AA

Metformin alan xəstələrdə PTCA sonrasında böyrək funksiyaları Metformin alan xəstələrdə PTCA sonrasında böyrək funksiyaları ciddi izlənməlidirciddi izlənməlidir

II CC

Çoxlu damarlarda daralmalar olarsa və risk qəbul ediləcək Çoxlu damarlarda daralmalar olarsa və risk qəbul ediləcək səviyyədəsə Cərrahi müalicəyə üstünlük verilməlidirsəviyyədəsə Cərrahi müalicəyə üstünlük verilməlidir

IIaIIa BB

Böyrək xəstəliyi olan xəstələrdə PTCA planlanırsa Metformin 48 Böyrək xəstəliyi olan xəstələrdə PTCA planlanırsa Metformin 48 saat əvvəl kəsilməlidirsaat əvvəl kəsilməlidir

IIbIIb CC

Revaskulirizasiya olacak diabetli xəstələrdə Glukoz-İnsulin Revaskulirizasiya olacak diabetli xəstələrdə Glukoz-İnsulin pompasının rutin istifadə edilməsi töfsiyə edilmirpompasının rutin istifadə edilməsi töfsiyə edilmir

IIIIII BB

Aşağı və Orta dərəcədə Xronik Böyrək çatışmazlığı Aşağı və Orta dərəcədə Xronik Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrə aid xüsusi tövsiyələrolan xəstələrə aid xüsusi tövsiyələr

Koronar arteriyalarda olan lezyonlar Koronar arteriyalarda olan lezyonlar cərrahi müalicəyə uyğundursa və xəstənin cərrahi müalicəyə uyğundursa və xəstənin riski qəbul edilə biləcək səviyyədəysə PTCA riski qəbul edilə biləcək səviyyədəysə PTCA yerinə Cərrahi müalicəyə üstünlük yerinə Cərrahi müalicəyə üstünlük verilməlidirverilməlidir

IIaIIa BB

ON-pump AKŞ yerinə , off-pump AKŞ –yə ON-pump AKŞ yerinə , off-pump AKŞ –yə üstünlük verilməlidirüstünlük verilməlidir

IIbIIb BB

PTCA olan xəstələrdə dərmansız stent PTCA olan xəstələrdə dərmansız stent yerinə Dərmanlı stentlərdən istifadə yerinə Dərmanlı stentlərdən istifadə edilməlidiredilməlidir

IIbIIb CC

Kombinə qapak cərrahiyəsi və AKŞ Kombinə qapak cərrahiyəsi və AKŞ tövsiyələritövsiyələri

Kombinə qapaq cərrahiyəsi və:Kombinə qapaq cərrahiyəsi və:

Aort/mitral qapaq cərrahisi üçün primer göstəriş olan və koronar Aort/mitral qapaq cərrahisi üçün primer göstəriş olan və koronar arterdə olan daralma arterdə olan daralma >>70% olan xəstədə AKŞ töfsiyə edilir70% olan xəstədə AKŞ töfsiyə edilir

II CC

Aort/mitral qapaq cərrahisi üçün primer göstəriş olan və koronar Aort/mitral qapaq cərrahisi üçün primer göstəriş olan və koronar arterdə olan daralma 50-70% olan xəstədə AKŞ düşünülə bilər.arterdə olan daralma 50-70% olan xəstədə AKŞ düşünülə bilər.

IIaIIa CC

Kombinə AKŞ və:Kombinə AKŞ və:

AKŞ üçün primer göstəriş olan və ciddi işemik MY olan və EF AKŞ üçün primer göstəriş olan və ciddi işemik MY olan və EF >>30% olan xəstələrdə mitral qapaq cərrahisi göstərişdir30% olan xəstələrdə mitral qapaq cərrahisi göstərişdir

II CC

AKŞ üçün primer göstəriş olan və orta dərəcədə işemik MY olan AKŞ üçün primer göstəriş olan və orta dərəcədə işemik MY olan xəstələrdə mitral qapaq cərrahisi göstərişdirxəstələrdə mitral qapaq cərrahisi göstərişdir

IIaIIa CC

AKŞ üçün primer göstəriş olan və orta dərəcədə aort darlığı AKŞ üçün primer göstəriş olan və orta dərəcədə aort darlığı (ortalama qradient 30-50mmHg və ya dopler velositə 3-4m/s və (ortalama qradient 30-50mmHg və ya dopler velositə 3-4m/s və ya dopler velositə 2.5-3 m/s kalsifik qapaq) olan xəstələrdə aort ya dopler velositə 2.5-3 m/s kalsifik qapaq) olan xəstələrdə aort qapaq cərrahiyəsi düşünülməlidirqapaq cərrahiyəsi düşünülməlidir

IIaIIa CC

AKŞ sonrası uzun müddətdə greft açıqlığıAKŞ sonrası uzun müddətdə greft açıqlığı

GreftGreft 1 ildə açıklıq1 ildə açıklıq 4-5 ildə 4-5 ildə açıklıqaçıklıq

10-15 ildə 10-15 ildə açıqlıqaçıqlıq

SVGSVG >>90%90% 65-80%65-80% 25-50%25-50%

Radial arterRadial arter 86-96%86-96% 89%89% bilinmirbilinmir

LİMALİMA >>91%91% 88%88% 88%88%

RİMARİMA bilinmirbilinmir 96%96% 65%65%

Planlı PTCA–da antitrombotik müalicə Planlı PTCA–da antitrombotik müalicə

Planlı PTCAPlanlı PTCA

AntiaqreqantAntiaqreqant

ASA (75-165 mg)ASA (75-165 mg) II BB

Klopidoqrel 75 mg (PTCA-dan 6 Klopidoqrel 75 mg (PTCA-dan 6 saat əvvəl 300 mg və ya 2 saat saat əvvəl 300 mg və ya 2 saat əvvəl 600 mg yükləmə dozu )əvvəl 600 mg yükləmə dozu )

II AA

+GPIIb-IIIa antoqonistləri+GPIIb-IIIa antoqonistləri IIaIIa CC

AntikuaqulyantAntikuaqulyant

UFHUFH II CC

EnoksiparinEnoksiparin IIaIIa BB

ST elevasiyasız Mİ–da antitrombotik müalicə ST elevasiyasız Mİ–da antitrombotik müalicə

NSTE-AKSNSTE-AKS

AntiaqreqantAntiaqreqant

ASA (75-165 mg)ASA (75-165 mg) II CC

Klopidoqrel 75 mg (PTCA-dan 6 saat əvvəl Klopidoqrel 75 mg (PTCA-dan 6 saat əvvəl 300 mg və ya 2 saat əvvəl 600 mg yükləmə 300 mg və ya 2 saat əvvəl 600 mg yükləmə dozu ), prasugrel, Tikagrelordozu ), prasugrel, Tikagrelor

II CC

+GPIIb-IIIa antoqonistləri (Tirofiban,Eptifibad)+GPIIb-IIIa antoqonistləri (Tirofiban,Eptifibad) I, IIaI, IIa BB

AntikuaqulyantAntikuaqulyant

Çox yüksək riskliÇox yüksək riskli UFH (+ GPIIb-IIIaantoqonistləri) və ya UFH (+ GPIIb-IIIaantoqonistləri) və ya II CC

bivaluridinbivaluridin II BB

Orta riskliOrta riskli UFH UFH II CC

BivaluridinBivaluridin II BB

FondaparinoksFondaparinoks II BB

Aşağı riskliAşağı riskli FondaparinoksFondaparinoks II BB

EnoksiparinEnoksiparin IIaIIa BB

ST elevə Mİ-da antitrombotik müalicəST elevə Mİ-da antitrombotik müalicə

NSTE-AKSNSTE-AKS

AntiaqreqantAntiaqreqant

ASA (75-165 mg)ASA (75-165 mg) II BB

Klopidoqrel 75 mg (PTCA-dan 6 Klopidoqrel 75 mg (PTCA-dan 6 saat əvvəl 300 mg və ya 2 saat saat əvvəl 300 mg və ya 2 saat əvvəl 600 mg yükləmə dozu ), əvvəl 600 mg yükləmə dozu ), prasugrel, Tikagrelorprasugrel, Tikagrelor

II CC

+GPIIb-IIIa antoqonistləri +GPIIb-IIIa antoqonistləri (Tirofiban,Eptifibad)(Tirofiban,Eptifibad)

IIb, IIb, IIaIIa

B,B,BB

AntikuaqulyantAntikuaqulyant

Bivaluridin (monoterapiya)Bivaluridin (monoterapiya) II BB

UFH UFH II CC

FondaparinoksFondaparinoks IIIIII BB

İkili antiaqreqant müalicə alan və cərrahi əməliyyat İkili antiaqreqant müalicə alan və cərrahi əməliyyat olacak xəstələrdə müalicə alqoritmasıolacak xəstələrdə müalicə alqoritması

TəciliTəcili PlanlıPlanlıYarı planlı və təcili

Kardial/nonkardial cərrahiyəKardial/nonkardial cərrahiyə

Cərrahiyəyə Cərrahiyəyə

göndərilirgöndərilirMüzakirə Müzakirə

ediliredilirİkili antiaqreqant İkili antiaqreqant

müalicə gözlənilirmüalicə gözlənilir

Tromboz riski Tromboz riski

Qanama riskiQanama riski

• ASA+Klopidoqrel davamASA+Klopidoqrel davam• ASA-ya davam, ASA-ya davam,

klopidoqrel dayandırılmalıklopidoqrel dayandırılmalı• ASA+Klopidoqrel dayandırılmalıASA+Klopidoqrel dayandırılmalı

PTCA sonrası reablitasiya alqoritmasıPTCA sonrası reablitasiya alqoritmasıPTCA sonrasında xəstələr

Klinik,hemodinamik və ritm pozulmaları

yoyoxxNatamam koronar revaskulirizasiya

və/və ya EF <40%

yoxyoxhəhə

Stres testi təxirə salınmalı

Submaksimal yerimə testi

6 dəqiqəlik submaksimal yerimə testi

hə

AKŞ sonrası reablitasiya alqoritmasıAKŞ sonrası reablitasiya alqoritması

AKŞ sonrasında xəstələr

Klinik,hemodinamik və ritm pozulmaları

Hb<10 g\dl və/və ya sternumda olan ağrılar

yoyoxx

Natamam koronar revaskulirizasiya və/və ya EF <40%

yoyoxx

yoxyoxhəhə

Stres testi təxirə salınmalı

Submaksimal yerimə testi

6 dəqiqəlik submaksimal yerimə testi

hhəə

həhə

MR sonrasında uzun müddətli həyat tərzi və MR sonrasında uzun müddətli həyat tərzi və risk faktorlarına aid tövsiyələrrisk faktorlarına aid tövsiyələr

Riski dəyərləndirmək üçün Riski dəyərləndirmək üçün Klinik müayinə,EKQ, laborator, HbA1c, ExokardioqrafiyaKlinik müayinə,EKQ, laborator, HbA1c, Exokardioqrafiya

II B,CB,C

PTCA-dan əvvəl və sonra ExokardioqrafiyaPTCA-dan əvvəl və sonra Exokardioqrafiya IIaIIa CC

Gündə 30-60 dəqiqə aerobik hərəkətlər töfsiyə edilirGündə 30-60 dəqiqə aerobik hərəkətlər töfsiyə edilir II AA

Bədən çəkisi əvvəlki çəkiyə görə 10% azaltılmalıdırBədən çəkisi əvvəlki çəkiyə görə 10% azaltılmalıdır II BB

LDL xolesterini 100 mg\dl aşağı salınmalıLDL xolesterini 100 mg\dl aşağı salınmalıYüksək riskli xəstələrdə 70 mg\dl-dən aşağı salınmalıYüksək riskli xəstələrdə 70 mg\dl-dən aşağı salınmalı

II AA

Balıq yağı kimi omeqa-3 istifadəsi artırılmalıBalıq yağı kimi omeqa-3 istifadəsi artırılmalı IIbIIb BB

Qan təzyiqi Qan təzyiqi <<130/80 mm.c.s düşürülməli (B-bloker, AÇF-ing.ARB)130/80 mm.c.s düşürülməli (B-bloker, AÇF-ing.ARB) II AA

Sigaret istifadəsi dayandırılmalıSigaret istifadəsi dayandırılmalı II BB

Diabeti olan xəstələrdə HbA1cDiabeti olan xəstələrdə HbA1c<<6.5% qədər endirilməli 6.5% qədər endirilməli II BB

Psixolojik problemlər həll edilməliPsixolojik problemlər həll edilməli II CC

Illik grip peyvəndi olunmalıIllik grip peyvəndi olunmalı II BB

MR sonrasında uzun müddətli müalicəMR sonrasında uzun müddətli müalicə

EFEF<<40% , AH,Diabet və XBÇ olan bütün xəstələrdə əks 40% , AH,Diabet və XBÇ olan bütün xəstələrdə əks göstəriş yoxsa AÇF–inqibitorları təyin edilməli göstəriş yoxsa AÇF–inqibitorları təyin edilməli

II AA

AÇF-inqibitorlarına tolerantlıq olarsa ARB istifadə edilməliAÇF-inqibitorlarına tolerantlıq olarsa ARB istifadə edilməli II AA

Mİ ,AKS və LV disfunksiyası olan bütün xəstələrə B-Mİ ,AKS və LV disfunksiyası olan bütün xəstələrə B-blokerlər təyin edilməliblokerlər təyin edilməli

II AA

Lipid səviyyəsindən asılı olmayaraq bütün xəstələrdə əks Lipid səviyyəsindən asılı olmayaraq bütün xəstələrdə əks göstəriş yoxsa STATİNLƏR təyin edilməligöstəriş yoxsa STATİNLƏR təyin edilməli

II AA

Statinlərlə birlikdə və ya statinlərə tolerantlıq olarsa Statinlərlə birlikdə və ya statinlərə tolerantlıq olarsa Fibratlar və Omega-3-yağ turşuları təyin edilməliFibratlar və Omega-3-yağ turşuları təyin edilməli

IIaIIa BB

HDL səviyyəsini artırmaq üçün niasin təyin edilə bilərHDL səviyyəsini artırmaq üçün niasin təyin edilə bilər IIbIIb BB

PTCA Hansı daha yaxşı? AKŞ PTCA Hansı daha yaxşı? AKŞ

ÜİX ÜİX : 2004 : 2004 ABŞABŞ sayısayı: 15.8 mil: 15.8 milyyon on

Prosedura nisbəti: AKŞ- N: 249,000 PTCA- N: 664,000

The The BBypass ypass AAngioplasty ngioplasty RRevascularization evascularization IInvestigation ( nvestigation ( BARIBARI ) Çalışması ) Çalışması

• Çox damar xəstəliyi olanlarda BYPASS və ya PTCA• AKŞ (n=914) x PTCA (n=915)• Ortalama izlem müddəti 5.4 il. Nəticə AKŞ PTCA p

Xəstəxana daxili hadisələr

Ölüm 1.3 1.1 AD

Q dişli Mİ 4.6 2.1 <0.01

İnsult 0.8 0.2 AD

Er revask. ehtiyacı %8 %54

5 illik yaşama 89.3 86.3 0.19

Diabetlilərdə yaşam 80.6 65.5 0.003

**ÇoÇoxx damar damar xəstələrindəxəstələrində AKŞ AKŞ vvə ə PTPTCACA arasında 5 arasında 5 illikillikyaşamada yaşamada ön önəəmli fmli fərqərq yoyoxdxdur.ur. * Anca* Ancaqq diyabetikl diyabetikləərdrdəə 5 5 illikillik yaşamayaşama AKŞAKŞ il iləə daha daha yaxşıdıryaxşıdır..

**ÇoÇoxx damar damar xəstələrindəxəstələrində AKŞ AKŞ vvə ə PTPTCACA arasında 5 arasında 5 illikillikyaşamada yaşamada ön önəəmli fmli fərqərq yoyoxdxdur.ur. * Anca* Ancaqq diyabetikl diyabetikləərdrdəə 5 5 illikillik yaşamayaşama AKŞAKŞ il iləə daha daha yaxşıdıryaxşıdır..

N Eng J Med 1997;336(2):137

TƏŞƏKKÜRLƏRTƏŞƏKKÜRLƏR

33