Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek … · 2019-05-10 · ilk sırada...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Muharrem GÖRGÜLÜ

YAPI ÜRETİMİNİN TEMEL AŞAMALARINDA ALINACAK SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ÖNERİ

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2008

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YAPI ÜRETİMİNİN TEMEL AŞAMALARINDA ALINACAK SAĞLIK

VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ÖNERİ

Muharrem GÖRGÜLÜ



Bu Tez 28/11/2008 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir.

İmza………………….. İmza………………….. İmza…………………….

Prof. Dr. M. Emin ÖCAL Doç. Dr. Emel ORAL Yrd. Doç. Dr. Seren GÜVEN

DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Bu tez Enstitümüz İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır.

Kod No : Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ

Enstitü Müdürü

İmza ve Mühür

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ


YAPI ÜRETİMİNİN TEMEL AŞAMALARINDA ALINACAK SAĞLIK

VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ÖNERİ

Muharrem GÖRGÜLÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ


Danışman : Prof. Dr. M. Emin ÖCAL

Yıl : 2008, Sayfa:81

Jüri : Prof. Dr. M. Emin ÖCAL

Doç. Dr. Emel ORAL

Yrd. Doc. Dr. Seren GÜVEN

İnşaat sektörü, ülkemizde iş kazaları ve meslek hastalıklarının en fazla

görüldüğü sektörlerden birisidir. Bunun önemli nedenlerinden birisi de inşaat

sektörünün kendine özgü çalışma koşullarının olmasıdır.

Bu çalışmada, yapı üretiminin temel aşamalarında karşılaşılabilecek iş kazası

risk faktörleri incelenerek; uygulama aşamasında kullanılmak üzere bir Sağlık ve

Güvenlik Planı (SGP) ile inşaat aşamalarına yönelik kontrol listeleri geliştirilmesi

amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: İnşaat Sektörü, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, Sağlık ve Güvenlik

Planı

II

ABSTRACT

MSc THESIS

A PROPOSAL ABOUT DEVELOPING THE HEALTH AND SAFETY PRECAUTIONS THAT ARE TAKEN AT THE PHASE OF BUILDING

PRODUCTİON

Muharrem GÖRGÜLÜ

DEPARTMAN OF CIVIL ENGINEERING

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERCIYT OF CUKUROVA

Supervisor : Prof. Dr. M. Emin ÖCAL

Year : 2008, Pages:81

Jury : Prof. Dr. M. Emin ÖCAL

Assoc. Prof. Dr. Emel ORAL

Assist. Prof. Dr. Seren GÜVEN

Constructive works is one of the leading industries in which occupational

accidents and diseases take mostly place frequently in our country. The reason is that

the building industry has unque working conditions.

In this study, by investigating the risk factors of occupational accidents and

diseases in the building industry, it is aimed to submit a proposal about safety and

health plan’s general frame and its contents for the application phase and to develop

a checklist for the building phase of the project.

Key Words: Building Industry, Occupational Safety, Safety and Health Plan

III

TEŞEKKÜR

Bu çalışmayı tamamlamamda bana desteklerini hiç esirgemeyen aileme, tez

konumun seçimi ile başlayıp, çalışma süreci içinde değerli katkı ve eleştirileriyle

beni yönlendiren tez danışmanım Prof. Dr. M. Emin ÖCAL ‘ a ve iş yerindeki yoğun

çalışma tempomuzun yanında yüksek lisans eğitimimi tamamlamam konusunda bana

anlayış gösteren VİT-VAROL İNŞAAT TİC.LTD. ŞTİ. şirket yöneticilerine

teşekkürlerimi sunarım.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ…………………………………………………………………….……........I

ABSTRACT…………………………………………………………………....II

TEŞEKKÜR……………………………………………………………….......III

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………......…IV

ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………………………………....….VII

TABLOLAR DİZİNİ..……………………………………………….....…......IX

KISALTMALAR…………………………………………………….....…........X

1.GİRİŞ…………………………………………………………………..………1

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR………………………………………...…….….....4

3. MATERYAL VE METOD…………………..………………....……..…..….7

4. İŞ GÜVENLİĞİ BAĞLAMINDA RİSK YÖNETİMİ……...….…….….....9

4.1. Risk Yönetimi…………………………………………………….............9

4.1.1. Tehlikenin Tanımı……………...…………………...………..........10

4.1.2. Risk Tanımı ve Değerlendirilmesi ………………...………............11

4.1.3. Risklerin Tahmin Edilmesi………………………...…..……..........12

4.1.4. Risk Değerlendirme Adımları…………..………...……......…...….12

4.1.5. Risk Analizi ve Yönetiminin Yararları.............................................13

4.2. Risk Yönetiminin İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlişkisi…...…………......…14

5. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞÇİ SAĞLIĞI VEİŞGÜVENLİĞİ...…............15

5.1. İnşaat Sektörünün İş Kazası Riskini Artıran Özel Koşulları……........…..17

5.1.1. İnşaat İşlerinin Çoğunlukla Doğal İklim Koşulları Altında

Gerçekleştirilmesi ............................................................................17

5.1.2. İnşaat İşlerinde İşçi Devir Hızının Fazla Olması ..................................17

5.1.3. Çalışma Alanının Genelde Zemin Seviyesinden Yukarıda veya

Aşağıda Olması ve Sürekli Değişiklik Göstermesi…….................17

5.1.4. Çalışanlar ve Malzemelerin Sürekli Hareket Halinde Olması ....... 18

5.1.5. Çalışma Alanının Geniş ve Dağınık Olması ...................................18

5.1.6. İşlerin Genellikle Farklı Organizasyon ve İş Disiplinine

Sahip Çeşitli Taşeronlarla Yapılması..............................................18

5.1.7. Şantiyedeki Hareketliliğin Sistematik Olmaması.............................19

V

5.1.8. Her Şantiyenin Kendine Özgü Koşullarının Olması .......................19

5.1.9. Kalıplaşmış Davranış Yaygınlığının Fazla Olması .........................19

5.1.10. İnşaat İşletmelerinin Kurumsallaşmamış ve İşletme Kültürünün

Gelişmemiş Olması ......................................................................19

6. TÜRKİYE’DE İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ HAKKINDA

RESMİ MEVZUAT........................................................................................20

6.1. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği İle İlgili Kanunlar ............................21

6.2. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği İle İlgili Yönetmelik ve Tüzükler .....22

6.2.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ............................................23

6.2.2. Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği ...........................23

6.2.3. Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü ......................24

7. İNŞAAT İŞLERİNDE SAĞLIK VE GÜVENLİK PLANI (SGP)................27

7.1. Kazı Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri .......................29

7.1.1. Kazı Çalışmaları Sırasında İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğini

Riske Edebilecek Durumlar ............................................................ 29

7.1.1.1. Kazı Kenarının Çökmesi.......................................................29

7.1.1.2. Kazıda Çalışanların Üzerine Malzeme Düşmesi ..................30

7.1.1.3. Kazı Alanına İnsan veya Araç Düşmesi................................30

7.1.1.4. Çalışanların İş Makinelerinden Zarar Görmesi ....................31

7.1.1.5. Kazı Çevresindeki Yapıların Zarar Görmesi ........................31

7.1.1.6. Altyapı Hizmetlerinin Zarar Görmesi ..................................31

7.1.2. Kazı Çalışmalarıyla İlgili Kontrol Listeleri .....................................31

7.2. Betonarme Kalıp Montajı ve Sökümü Sırasında Alınacak

Sağlık ve Güvenlik Önlemleri ...................................................................32

7.2.1. Kalıp Çalışmalarında İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğini Riske

Edebilecek Durumlar........................................................................32

7.2.1.1. Yüksekten Düşmeler ............................................................32

7.2.1.2. Çalışanların Üzerine Malzeme Düşmesi ..............................33

7.2.2. Kalıp Çalışmaları ile İlgili Kontrol Listesi .......................................35

7.3. Betonarme Demir Donatılarının İşlenmesi ve Montajı Sırasında

Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri....................................................36

VI

7.3.1. Demirlerin İşlenmesi ve Montaj Çalışmalarında İşçi Sağlığı ve

İş Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar ....................................36

7.3.2. Betonarme Demirlerinin İşlenmesi ve Montajı ile İlgili

Kontrol Listesi..................................................................................37

7.4. Beton Dökümü Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri......38

7.4.1. Betonun Üretilmesi ve Dökülmesi Çalışmalarında İşçi Sağlığı ve

İş Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar .....................................38

7.4.1.1 Yerinde Üretilen Beton Dökümünde Alınması

Gereken Tedbirler .................................................................38

7.4.1.2 Hazır Beton ile Yapılan Dökümlerde Alınması

Gereken Tedbirler .................................................................39

7.4.2. Betonun Üretilmesi ve Dökülmesi ile İlgili Kontrol Listesi ............40

7.5. İş İskelesi Kurulması ve İskelede Çalışılması Aşamalarında Alınacak

Sağlık ve Güvenlik Önlemleri............................................................41

7.5.1. İş İskelesi Kurulması ve İskelede Çalışılması Aşamalarında İşçi

Sağlığı ve İş Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar ....................41

7.5.2. İş İskelesi Kurulması ve İskelede Çalışılması ile İlgili

Kontrol Listesi...................................................................................43

7.6. Duvar Örülmesi Çalışmaları Sırasında Alınacak Sağlık ve

Güvenlik Önlemleri....................................................................................43

7.6.1. Duvar Örülmesi Çalışmaları Sırasında İşçi Sağlığı ve İş

Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar ........................................44

7.6.2. Duvar Örülmesi ile İlgili Kontrol Listesi .......................................45

7.7. Sıva, Boya, Badana ve Kaplama İşleri Yapılması Sırasında Alınacak

Sağlık ve Güvenlik Önlemleri ...................................................................46

7.7.1. Sıva, Boya, Badana ve Kaplama İşleri Yapılması Sırasında İşçi

Sağlığı ve İş Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar ...................46

7.7.2. Sıva, Boya, Badana ve Kaplama İşleri Yapılması ile İlgili

Kontrol Listesi .................................................................................47

7.8. Tesisat İşlerinin Yapılması Sırasında Alınacak Sağlık ve

Güvenlik Önlemleri ....................................................................................48

VII

7.8.1. Tesisat İşlerinin Yapılması Sırasında İşçi Sağlığı ve İş

Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar .........................................48

7.8.2. Tesisat İşlerinin Yapılması ile İlgili Kontrol Listesi ......................50

7.9. Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması Sırasında Alınacak

Sağlık ve Güvenlik Önlemleri ....................................................................50

7.9.1. Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması Sırasında İşçi

Sağlığı ve İş Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar ..................51

7.9.2. Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması ile İlgili

Kontrol Listesi …............................................................................52

8. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ..........................................................................53

KAYNAKLAR .......................................................................................................55

ÖZGEÇMİŞ ...........................................................................................................58

EKLER ...................................................................................................................59

EK-1 Kazı İşleri Kontrol Listesi ........................................................................60

EK-2 Kalıp İşleri Kontrol Listesi .......................................................................63

EK-3 Demir Donatı İşleri Kontrol Listesi ..........................................................65

EK-4 Beton İşleri Kontrol Listesi .......................................................................67

EK-5 İskele İşleri Kontrol Listesi .......................................................................69

EK-6 Duvar İşleri Kontrol Listesi ......................................................................71

EK-7 Sıva, Boya; Badana ve Kaplama İşleri Kontrol Listesi ............................74

EK-8 Tesisat İşleri Kontrol Listesi .....................................................................76

EK-9 Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması Kontrol Listesi ....................79

EK-10 Eksik ve Yetersiz İşlemler Listesi ...........................................................81

VIII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 4.1. Risk Değerlendirme Aşamaları……………….…………….……...........13

Şekil 5.2. Ölümle Sonuçlanan İş Kazalarının Sektörel Dağılımı ……..….……......16

Şekil 5.3. Sürekli İş Görmezliklerle Sonuçlanan İş Kazaların Sektörel Dağılımı....16

IX

TABLOLAR DİZİNİ SAYFA

Tablo 6.1. İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Kanunlar.................................. 21

Tablo 6.2. İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Yönetmelik ve Tüzükler........ 24

X

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği

ABD : Amerika Birleşik Devletleri

AS/NZS : Australian and New Zealand Standard on Risk Management

BYU : Brigham Young Üniversitesi

ÇSGB : Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Ç.Ü. : Çukurova Üniversitesi

EMO : Elektrik Mühendisleri Odası

ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü

İSG : İş Sağlığı ve Güvenliği

OHSAS : Occupational Health and Safety Advisory Service

OSHA : Occupational Safety & Health Administration

SGP : Sağlık ve Güvenlik Planı

SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu

TDK : Türk Dil Kurumu

THBB : Türkiye Hazır Beton Birliği

vb. : ve benzeri/ benzerleri

WHO : Dünya Sağlık Örgütü

1.GİRİŞ Muharrem GÖRGÜLÜ

1

1. GİRİŞ

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de iş kazaları ve meslek hastalıkları önemli

bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun en temel sebebi, sanayileşmenin

gelişimine paralel olarak iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli düzenleme ve

yatırımların yeterince yapılmamasıdır.

Bilim, teknoloji ve sanayileşme, toplumsal değişimlerin nedenlerini

oluşturmaktadır. Bilim teknolojiyi, teknoloji sanayileşmeyi ve artı değeri getirerek

toplumların refah düzeyini yükseltmektedir. Hızlı gelişen bilim, teknoloji, kalkınma

ve sanayileşme süreçleri kuşkusuz ülkelerin gelişme süreçlerine birçok faydalar

sağlamıştır. Ancak bu gelişmelere paralel olarak çalışma yaşamı ve güvenliği için

aynı başarının sağlandığını söylemek mümkün değildir.

Her geçen gün iş kazalarıyla maddi ve manevi kayıpların büyük boyutlara

ulaşması konunun önemini daha da arttırmaktadır. Bu bağlamda amaç, çalışanları

yalnız tehlikeden korumak değil, onların daha iyi bir iş ortamında uzun süre

çalışmalarını sürdürmelerini sağlamaktır. İş kazalarını ve bunların neden olduğu

kayıpları, en aza indirmek amacıyla, güvenlik önlemelerinin saptanması ve

uygulanması doğrultusundaki çalışmalar yıllardan beri süre gelmektedir. Bu

çalışmalar sonucunda “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği” kavramı doğmuş ve konuya

bilimsel olarak yaklaşılmaya başlanmıştır.

İşçi sağlığı ve iş güvenliğini, işyerlerinin sağlık ve güvenlik koşullarına

uygunluğu sağlanmak suretiyle iş kazaları ve meslek hastalıklarını azaltmaya yönelik

önlemlerin bütünü olarak tanımlamak mümkündür. İş sağlığı ve güvenliği,

“İşyerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa

zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel

çalışmalardır” şeklinde de tanımlanmaktadır (ÇSGB, 2003).

İş güvenliği hukuki açıdan da, “İşin yapılması sırasında işçilerin karşılaştığı

tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda, esas olarak işverene,

kamu hukuku temelinde getirilen yükümlülüklere ilişkin hukuk kurallarının

bütünüdür.” şeklinde tanımlanmıştır (Centel,1992).


2

Bu tanımlara bakıldığında işçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı, işçinin sağlık

ve emniyetinin işyeri sınırları ve iş dolayısıyla doğan tehlikeler karşısında

korunmasını kapsamaktadır. Ancak özellikle yaşama çevresinde de işçinin

korunmasının gerekli olduğu fikrinin ileri sürülmesiyle birlikte bu tanımlamaların

yeterli olmadıkları ortaya çıkmaya başlamıştır (Arıcı, 1999). Böylece içeriği daha

geniş olan bir tanımlamaya ihtiyaç duyulmuştur. Geniş anlamda işçi sağlığı ve iş

güvenliği kavramı, işyeri ile sınırlı sağlık ve emniyet tedbirlerinin yeterli koruma

sağlayamayacağını kabul eden ve işçinin sağlığını ve güvenliğini etkileyen ve

ilgilendiren ve işyeri dışından kaynaklanan riskleri de kapsamına dâhil eden bir

kavramdır (Sabuncuoğlu,1999).

Bu bağlamda her türlü işte çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal

durumlarının iyileştirilmesi, çalışma şartlarının düzenlenmesi, çalışanların fiziksel,

bedensel ve ruhsal niteliklerine uygun işlere yerleştirilmeleri, işin insana, insanın da

işe uyumunun sağlanması işçi sağlığı ve iş güvenliği konuları arasındadır.

İşçi sağlığı, sağlıklı bir yaşam çevresi için gereken sağlık kurallarını

içerirken; iş güvenliği, daha çok işçinin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik

tehlikelerin ortadan kaldırılması için gerekli teknik kuralları ele alır (Demircioğlu,

Cantel, 2002).

Ülkemizin ekonomik yönden hızla gelişmekte ve büyümekte olan bir yapısı

vardır. Bu büyümede inşaat sektörünün çok önemli payı bulunmaktadır. Yapı

üretiminin kaliteli ve şehircilik ilkelerine uygun nitelikte olması yanında, yapım

sürecinde çalışanlara rahat bir ortam sağlanarak, onların iş kazalarına ve meslek

hastalıklarına karşı korunmaları konusuna da gereken özen gösterilmelidir.

Ancak ülkemizde inşaat sektörü maalesef ölümlü iş kazası sayısı bakımından

ilk sırada yer almaktadır (SSK, 2006). 2003 yılında yayımlanan “Yapı İşlerinde İş

Sağlığı ve Güvenliği” isimli yönetmelikte konu ile ilgili önemli iyileştirmeler

öngörülmüştür. Bunlardan birisi de inşaat işlerinin projelendirme ve uygulama

aşamalarında sağlık ve güvenlik planı hazırlanması ve her işyerinde en az bir sağlık

ve güvenlikten sorumlu bir koordinatör istihdamının zorunlu kılınmış olmasıdır.


3

Ancak söz konusu yönetmelikte, sağlık ve güvenlik planının içeriğinin ne olması

gerektiği konusunda herhangi bir bilgi mevcut bulunmamaktadır. Bu durum pratikte

çeşitli tereddüt ve farklı uygulamalara neden olmaktadır.

Belirtilen nedenlerle bu çalışmada, yapı üretiminin uygulama aşamasında

gerçekleştirilecek işler için bir sağlık ve güvenlik planı ve bu planın hayata

geçirilmesinde yardımcı olacak kontrol listelerinin hazırlanması amaçlanmıştır. Bu

doğrultuda ayrıntılı iş analizlerine dayalı olarak kontrol listeleri geliştirilmiştir.

Ancak, işçi sağlığı konusu ayrıca tıp ve biyoloji bilgisi de gerektirdiğinden bu

çalışmada ağırlıklı olarak iş güvenliği konusu üzerinde durulmuştur.

Bu çalışma, iş güvenliği ve risk yönetimi, inşaat sektöründe işçi sağlığı ve iş

güvenliği, sağlık ve güvenlik planı hazırlanması olmak üzere üç ana bölümden

oluşmaktadır.

İş güvenliği ve risk yönetimi bölümünde, risk kavramı ele alınmış ve risk

yönetimi konusunda özet bilgiler verilmiş, iş güvenliği planlamasında risk

yönetiminin önemi üzerinde durulmuştur.

İnşaat sektöründe işçi sağlığı ve iş güvenliği bölümünde, inşaat sektöründe

yaşanan iş kazalarının genel değerlendirmesi yapılarak sektörün iş kazası riskini

artıran kendine özgü koşulları irdelenmiştir.

Sağlık ve güvenlik planı hazırlanması bölümünde ise, inşaattın uygulanma

sürecindeki iş aşamalarına yönelik iş güvenliği planı ve kontrol tabloları

oluşturulmuştur. Sonra da bu çalışmada ulaşılan sonuçlar değerlendirilerek, iş sağlığı

ve güvenliği bağlamında yapılabilecek çalışmalara yönelik öneriler sunulmuştur

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Muharrem GÖRGÜLÜ

4

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

İşçi sağlığı ve iş güvenliği, özellik gelişmiş ülkelerde yıllardan beri üzerinde

çalışılan ve sürekli geliştirilen bir konudur. Son yıllarda bu konu ülkemizde de

günden oluşturmaya başlamıştır. Konu ile ilgili yurt içinde ve dışında inşaat, tekstil,

madencilik, tersane işletmeleri, fabrikasyon üretim gibi farklı iş kollarında önceden

yapılmış çeşitli çalışmalar mevcuttur. Aşağıda, bu çalışmalardan inşaat sektörü ile

alakalı olanların bazıları özetlenmiştir.

International Labour Office (Uluslararası Sağlık Örgütü - ILO), (1992),

“Safety and Health in Consructions” başlıklı bu çalışmasında öncelikle inşaatlarda iş

güvenliği ile ilgili yapılacak çalışmaların kimler ve nasıl yapılması gerektiği

hakkında bilgiler sunulmuştur. İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yürütülen

faaliyetlerde inşaat firmalarındaki çalışanların ne gibi sorumlulukları olduğu

açıklanmıştır. Bu genel bilgilerin ardından inşaat faaliyetleri sırasında iş kazası

riskinin fazla olduğu uygulamalarda (iskeleler, merdivenler, araçlar, kazı çalışmaları

vb.) alınabilecek önlemler hakkında detaylı bilgiler sunulmuştur.

Müngen, M.U. (1993), “Türkiye’de İnşaat İş Kazalarının Analizi ve İş

Güvenliği Sorunu” başlıklı Doktora Tezinde, iş güvenliğinin ülkemizde ve

yurtdışındaki tarihsel gelişimini incelemiş; ülkemizde iş güvenliği konusundaki

hukuksal sorumlulukları ele almış; Türkiye genelinde inşaat sektöründe karşılaşılan

kaza sıklığını araştırmış ve Türkiye’de inşaat sektöründe karşılaşılan iş kazalarının

analizini yaparak çeşitli istatistikî bilgilere yer vermiştir. Ayrıca bu çalışmada

ülkemizdeki iş güvenliği mevzuatı ve denetim organları konusu da

değerlendirilmiştir.

Aksöyek, A.R. (2002), “Türk İnşaat Sektöründe İş Kazalarının ve İş

Güvenliği Sorununun İncelenmesi” başlıklı Yüksek Lisans Tezinde, iş güvenliği ile

ilgili temel tanımları ayrıntılı bir şekilde ele almış; daha sonra iş kazalarıyla ilgili

kaza sıklığı, kaza tekrarlama oranı, kaza ağırlık oranı gibi sayısal değerlendirmelere

yer vermiş; inşaat sektöründe iş kazaları ile ilgili genel bir analiz yapmış ve bu

analizinde iş kazalarının zamansal dağılımı, iş kazalarının şantiye özelliklerine göre

dağılımı ve kaza tipleri gibi konuları irdelemiştir. Ayrıca çalışmada, Türkiye’de


5

karşılaşılan inşaat iş kazalarının nedenleri ve ülkemizdeki iş güvenliği mevzuatı ele

alınmıştır.

Yetkin, O. (2004), “Şantiyelerin İş Güvenliği Performans Analizi” başlıklı

Yüksek Lisans Tezinde, iş güvenliği ile ilgili temel kavramları açıkladıktan sonra

ülkemizdeki çalışma hayatı, iş güvenliği ve işçi sağlığı ile ilgili mevzuatı geniş bir

şekilde irdelemiştir. Bununla beraber çalışmada, uluslar arası iş güvenliği yönetim

sistemleri ve uygulama kriterleri ile ilgili bilgiler sunulmuştur. Türkiye’de inşaat iş

kazaları ve iş güvenliği sorunu ele alınarak, iş güvenliği ile ilgili performans

değerlendirme analizi yapmak amacıyla şantiye koşulları değerlendirme anketi,

şantiye tehlike analizi değerlendirme anketi gibi anketlere yer verilmiş ve bunların

sonuçları irdelenmiştir.

Karaca, S. (2004), “Yapı İşlerinde İş Güvenliği Açısından Risk

Değerlendirmesi ve Alınacak Önlemler” başlıklı Yüksek Lisans Tezinde,

ülkemizdeki iş güvenliği mevzuatı hakkında bilgiler vermiş ve iş güvenliğinde

kullanılan yönetim sistemleri (OHSAS 18001) hakkında özet bilgilendirmeler

yapmıştır. Ayrıca ülkemizde yurtiçi ve yurtdışı faaliyetleri olan çeşitli özel inşaat

şirketlerinin iş güvenliği açısından incelenmesi ve değerlendirilmesi yapılmış; yapı

işlerindeki tehlikeler göz önüne alınarak risk değerlendirilmesi ve risk

derecelendirilmesi hakkında bilgiler verilmiş; yapı işlerinde alınacak iş güvenliği

önlemleri hakkında genel öneriler ortaya konulmuştur.

Brigham Young Universitesi, (2006), “Risk Management & Safety”

Programında, Risk yönetiminin temel aşamaları açıklanmış, risk yönetimi konusu ile

iş güvenliği kavramlarının bağlantısı ortaya konmuş, şantiyelerde meydana

gelebilecek iş kazaları için alınacak güvenlik önlemleri verilmiş, inşaat işlerindeki

kazı, kalıp gibi belli başlı bazı uygulamalar için iş güvenliği kontrol listeleri

oluşturulmuştur.

Birecikli, B.M. (2007), “Şantiye Tekniği ve Şantiyede İş Güvenliği” başlıklı

kitabında, inşaat sektöründeki başlıca iş kazası risklerinden bahsetmiş, şantiyelerde iş

güvenliği ile ilgili sorumluluk dağılımının nasıl olması gerektiğini vurgulamış,

çalışanların kullanması gereken güvenlik ekipmanlarını tanıtmış, başlıca iş kolları ile

ilgili iş kazalarının önüne geçebilmek adına alınabilecek önlemleri aktarmıştır.


6

Ayrıca iş güvenliği ile ilgili ülkemizde uygulanan mevzuat hakkında bilgilendirme

yapılmıştır.

Özellikle ülkemizde yapılmış mevcut çalışmalarda, sağlık ve güvenlik planı

ve buna dayalı kontrol listeleri düzeyinde detaylara yer verilmemiş olduğundan bu

çalışmada bu eksikliğin giderilmesi hedeflenmiştir.

3. MATERYAL VE METOT Muharrem GÖRGÜLÜ

7

3. MATERYAL VE METOT

Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği, inşaat işlerini proje aşaması

ve uygulama aşaması olarak iki ana kısma ayırmış ve bu kısımlara özgü sağlık ve

güvenlik planı hazırlanmasını öngörmüştür. Ancak yönetmelikte istenilen bu

planların içeriği hakkında bir bilgi verilmemiştir. Yaptığımız bu çalışmada, yapı

üretiminin uygulama aşamasına yönelik sağlık ve güvenlik planı hazırlanması

amaçlanmıştır. Bu bağlamda önce uygulama aşamasında yürütülecek çalışmalar ve

bu çalışmalar sırasında oluşabilecek riskler göz önünde bulundurularak İşçi Sağlığı

ve İş Güvenliği çerçeve plan oluşturulmuştur. Oluşturduğumuz İşçi Sağlığı ve İş

Güvenliği çerçeve planında yapı üretiminin uygulama aşaması dokuz bölümde ele

alınmıştır. Bu bölümler;

ü Kazı yapılması,

ü Betonarme kalıbı montajı ve sökümü,

ü Betonarme çeliklerinin işlenmesi ve montajı,

ü Beton dökülmesi,

ü İş iskelesi kurulması ve kullanılması,

ü Duvar örülmesi,

ü Sıva, boya, badana ve kaplama yapılması,

ü Tesisat işleri,

ü Yapının temizliği ve şantiyenin taşınması,

olarak gruplandırılmıştır.

Çerçeve plan oluşturulduktan sonra, bu planda yer alan her bölümün içeriği

detaylandırılarak ilgili işlem basamaklarının kontrol listeleri hazırlanmıştır. Bu

listeler, takip ve raporlamada kolaylık olması bakımından yukarıda saydığımız

aşamaların adı ve sırasına göre isimlendirilmiştir. Örneğin, kazı yapılması sırasında

alınacak sağlık ve güvenlik tedbirleri ile ilgili liste LKZ01 (Liste Kazı 01) şeklinde,

kalıp ile ilgili liste LKL02 (Liste Kalıp 02) şeklinde düzenlenmiştir. Oluşturulan bu

kontrol listeleri, uygulamaları kontrol eden sorumlu kişinin kim olduğunu ve

görevini, kontrol günündeki hava koşullarını, kontrol edilecek konuları içermektedir.

Bu konuların karşılarında “evet” ve “hayır” sütunları oluşturulmuştur.

3. MATERYAL VE METOT Muharrem GÖRGÜLÜ

8

Listeyi takip eden kişi konu ile ilgili gerekli gözlemleri yaptıktan sonra eğer alınan

tedbirler yeterli ise “evet” sütununa “X” işareti koyacaktır. Ancak ilk kontrol

sırasında eksiklikler tespit edilirse listedeki “hayır” sütununa LSGP00 yazılacaktır.

LSGP00 olumsuzluk ve eksikliklerin raporlanmasını sağlayacak olan listedir. Bu

liste; görülen eksikliğin ait olduğu ana listedeki sıra no’su, yapılan kontrolün tarihi,

konunun açıklaması ve oluşan olumsuz durumun şantiyedeki sorumlusu ve yapılması

gerekenler için ayrılmış sütunlarından oluşmaktadır.

Detay planlar oluşturulurken ülkemiz ve yurtdışındaki bazı standart ve

kanunlardan yaralanılmıştır. Bunlardan ülkemizde halen geçerli olan resmi

dokümanlar; 4857 Sayılı İş Kanunu, Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği, Yapı İşlerinde

Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği ve Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği

Tüzüğü’dür.

Ayrıca ABD’nin kullandığı ve ülkemizde de 1999’da yayımlanan ve 2007’de

revize edilen OHSAS 18001, Avrupa Birliği ülkelerinin kullandığı OSHA

standartları ve yine ABD Savunma bakanlığının kullandığı sağlık ve güvenlik

standartlarından da yararlanılmıştır. Bu şekilde oluşturulan detay planları ile

uygulama aşamasında alınacak sağlık ve güvenlik tedbirlerinin kolay ve pratik bir

şekilde kontrol edilmesi amaçlanmıştır. Böylece oluşturulan kapsamlı ve ilgililerin

sorumluluklarını hatırlatıcı nitelikteki bu planların iş kazalarını önlenmesinde önemli

katkılar sağlayacağı umulmaktadır.

Hazırlanan sağlık ve güvenlik planında daha çok iş güvenliği konusu üzerinde

durulmuş, çalışanların yaptıkları iş sürecinde başlarına gelebilecek iş kazası riskleri

değerlendirilmiş ve bu risklere karşı alınması gereken güvenlik önlemleri detaylı bir

şekilde verilmiştir. İşçi sağlığı ve meslek hastalıkları konusu özellikle tıp biliminde

uzmanlık istediği için bu konularda fazla detaya inilememiştir. Bu konuda

çalışanların, iş ortamlarında meslek hastalıklarına yakalanmamak için nelere dikkat

etmeleri gerektikleri çok genel anlamda verilmiştir.

4.İŞ GÜVENLİĞİ BAĞLAMINDA RİSK YÖNETİMİ Muharrem GÖRGÜLÜ

9

4. İŞ GÜVENLİĞİ BAĞLAMINDA RİSK YÖNETİMİ

İşçi sağlığı ve iş güvenliğinde amaç çalışanların iş kazalarına uğramaları ve

meslek hastalıklarına yakalanmalarını önlemek, onlara sağlıklı ve güvenli bir çalışma

ortamı sağlamaktır (Özkılıç, 2005). Bu amaçla yürütülen çalışmalardan olumlu sonuç

alabilmek için risk yönetimi konusunun iyi anlaşılması gerekmektedir. Risk

yönetimi, iş güvenliği konusunun temelini oluşturmaktadır diyebiliriz. Çünkü iş

güvenliği, çalışma sırasında olabilecek kaza risklerine karşı alınan önlemleri

kapsamaktadır. Örneğin iskelede çalışan bir işçinin yüksekten düşmek suretiyle iş

kazasına uğrama riski yüksektir, bu nedenle onun güvende çalışması için gerekli

güvenlik önlemlerinin alınmış olması şarttır. Bunun gibi yapılan her türlü

uygulamada risk değerlendirmesi yapmak ve bu değerlendirme sonucuna göre önlem

almak gerekmektedir. Bu bölümde risk kavramı ve risk yönetimi konusu özetlenerek,

sağlık ve güvenlik planlamasında risk yönetiminin önemine değinilmiştir.

4.1. Risk Yönetimi

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ile Dünya Sağlık Örgütü’ nün (WHO) işçi

sağlığı ve iş güvenliği ortak komisyonunda işçi sağlığının esasları şöyle

belirlenmiştir (Bayır, Ergül, 2006):

• Bütün iş kollarında işçinin fiziksel, ruhsal ve sosyo-ekonomik bakımdan

sağlığını en üst düzeye çıkarmak ve bunun devamını sağlamak,

• Çalışma şartları ve kullanılan zararlı maddeler nedeni ile işçi sağlığının

bozulmasını engellemek,

• Her işçiyi kendi fiziksel ve ruhsal yapısına uygun işte çalıştırmak,

Özet olarak işin, işçiye ve işçinin işe uyumunu sağlamaktır.

Belirlenen bu amaçlara ulaşmak, dolayısıyla iş kazaları ve meslek

hastalıklarını önlemek için iş sağlığı ve güvenliği yönetiminin, sistemli önlemler

dâhilinde aşağıda belirtilenleri yapmak sorumluluğu bulunmaktadır:

1- Tehlikeleri tanımlamak,

2- Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek ve saptamak,


10

3- Riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek ve riski kontrol altına

almaktır.

4.1.1. Tehlikenin Tanımı

Tehlike kavramı, TDK sözlüğünde “Büyük zarar ya da yok olmaya yol

açabilecek durum” olarak tanımlanmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği konusunda

tehlikelerin belirlenmesi, doğabilecek riskleri ve bunların düzeylerinin belirlenmesi

açısından önemlidir (Canpolat, 2008).

Bir tehlikenin ortaya çıkması olasılığa dayalıdır. Bu olasılık söz konusu

tehlikeyi oluşturan koşullar ve etmenlerle birlikte değerlendirilmelidir. Tehlike

olasılığı değişkenlerini aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür (ÇSGB, İş

Sağlığı ve Güvenliği Kursu, 2006) :

1- Tehlikeye maruz kalan kişilerin sayısı,

2- Ne sıklıkla tehlikeye maruz kalındığı,

3- Ne kadar süreyle tehlikeye maruz kalındığı,

4- Eğitim düzeyi,

5- Denetimin etkinlik düzeyi,

6- Çalışma koşulları,

7- Yorgunluk, dikkatsizlik, halsizlik gibi etmenler.

İş kazları ve meslek hastalıklarının önlemesi için öncelikle risklerin

belirlenip, risk haritalarının oluşturulması gerekmektedir. Risk haritalarının

hazırlanabilmesi için de öncelikle olası tehlikelerin tespit edilmesi gerekmektedir.

Tehlikelerin belirlenmesi için tipik girdiler şunlardır (Özkılıç, 2005):

• İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hukuki ve diğer şartlar (Mevzuat),

• Ön gözden geçirme sonuçları,

• Çalışanlar ve diğer ilgili taraflardan alınan bilgiler,

• Çalışanlardan elde edilen İSG bilgileri, işyerindeki gözden geçirme ve

iyileştirme faaliyetleri,

• ISG politikası,

• Kaza ve olay kayıtları,


11

• Uygunsuzluklar,

• Denetim sonuçları,

• İletişim belgeleri,

• En iyi uygulamalar hakkında belgeler,

• Kuruluşa özgü tipik tehlike riskleri, benzer kuruluşlarda oluşmuş olan kaza ve

olaylar,

• Elektrik kullanımı,

• Kuruluşun tesisleri, prosesleri ve faaliyet hakkında bilgiler,

• Saha planları,

• Radyasyon kaynakları,

• Yangın,

• Proses akış şemaları

• Makine, ekipman vb. bilgiler,

• Malzeme envanterleri,

• Toksikoloji ve diğer sağlık ve iş güvenliği verileri,

• Verilerin izlenmesi,

• Kimyasal ve biyolojik maddeler,

• Malzeme güvenlik bilgi formları,

• Yöntemler, görevler,

• İnceleme raporları,

• Profesyonel destek, uzmanlık,

• Tıbbi/ ilkyardım raporları,

• Sağlık riskleri taraması.

Tehlikeleri ortaya çıkarabilmek için hazırlanacak olan bir kontrol tablosunda

yukarıda belirtilen girdilerden faydalanılarak risk haritaları da oluşturulabilir.

4.1.2. Risk Tanımı ve Değerlendirilmesi

Risk kavramının literatürde değişik tanımları vardır, bunlardan bazıları aşağıda

verilmiştir:


12

• Herhangi bir olayın potansiyel zarar meydana getirme olasılığı ve

sonucudur.(AS/NZS 4804)

• Belirlenmiş tehlikeli bir olayın oluşma olasılığı ve sonuçlarının

kombinasyonu (OHSAS 18001),

• Belli bir dönemde veya koşullar altında istenmeyen olayın ortaya çıkma

olasılığı, çevre koşullarına göre sıklık ve olasılık (ILO),

Risk değerlendirmesi, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 4. Maddesinde;

“İşyerlerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin, işçilere, işyerine ve

çevresine verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi

amacıyla yapılması gerekli çalışmalar” olarak tanımlanmıştır.

Risk değerlendirmesi, aşağıdaki sorulara cevap vermektedir (Özkılıç, 2005):

• Tehlikeler nelerdir?

• Potansiyel etki ve sonuçlar nelerdir ve bunlar kabul edilebilir midir?

• Bu etki ve sonuçların meydana gelme olasılıkları nedir?

• Riskin kabul edilebilir durumunun devam ettirilebilmesi için kontrol ve

koruma çalışmaları yeterli midir?

İş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemek veya sayılarını en aza indirmek

için, riskleri tespit etmek ve ilgili mevzuat ve kanunlar dâhilinde risklerin yok

edilmesi için yapılacak çalışmaları belirlemek ve bunu sistemli bir hale getirmek

gerekmektedir.

4.1.3. Risklerin Tahmin Edilmesi

Tehlikeler tanımlandıktan sonra, tehlikelerin meydana gelme ihtimali ve

etkilerinin şiddetleri belirlenerek riskler saptanmış olur. Böylece risklerin olasılıkları

ve sonuçları belirlenerek, gerekli önlemler alınabilir. Riskleri tahmin etme, iş

kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesinde önemli rol oynar.

4.1.4. Risk Değerlendirme Adımları

Risk değerlendirmede Şekil 4.1.’de görülen adımlar izlenebilir.


13

Şekil 4.1. Risk Değerlendirme Aşamaları (Bayır, Ergül, 2006)

4.1.5. Risk Analizi ve Yönetiminin Yararları

Risk analizi ve yönetiminin hedefi, kurum içerisinde olabilecek tehlikelere

uygun cevap verebilecek, kasıtlı ya da kasıtsız tehditlerin etkisini ve olma ihtimalini

azaltacak hazırlıkları, prosedürleri ve kontrolleri teşhis etmektir.

Risk analizi ve yönetiminin birçok yararları vardır. Bu yararların başta

gelenleri şu şekilde sıralanabilir (Özkılıç, 2005):

• İşyerinin yazılı prosedür ve politikalarının oluşmasını ya da olgunlaşmasını

sağlar.

• İşyeri çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi olmalarını

ve katılımını sağlar.

• İşyeri yönetiminin de iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi

olmalarını ve bu konularda karar vermelerini sağlar.

1.Adım: Tehlikeleri Belirle

2.Adım: Riskleri Değerlendir

3.Adım: Kontrol Tedbirlerine

Karar Ver

4.Adım: Kontrol Tedbirlerini

Tamamla

5.Adım: İzle ve Tekrar Et


14

• Risk analizi prosesinden alınan ilk sonuçlar ile organizasyon ya da

işletmedeki olası tehlikeler ve alınacak tedbirler belirlenir.

• İşletme, organizasyon ya da kurumdaki risklerin büyüklüğünün

hesaplamasına ve riskin tolere edilebilir olup olmadığına karar verilmesini

sağlar.

• İşyerinde yanlış güvenlik tedbirleri alınmış olabilir ya da insanlarda yanlış

güvenlik bilinci oluşmuş olabilir, tüm bu tedbirlerin ve güvenlik bilincinin

gözden geçirilmesini sağlar.

• İşyerinde yasal yükümlülükler ve iş sağlığı ve güvenliği politikası

çerçevesinde tahammül edilebilir düzeye indirilmiş risk ile çalışılmasını

sağlar.

• İşyerindeki gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin gerçekleştirilmesini

sağlayacak verilerin kaydedilmesini, sonuçların izlenmesini ve ölçülmesini

sağlar.

4.2. Risk Yönetiminin İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlişkisi

İş kazaları ve meslek hastalıklarının en aza indirilebilmesi için, iş kazaları ve

meslek hastalıklarını oluşturan nedenler ve bunları etkileyen faktörler ile ilgili en

geçerli ve doğru bilgiyi toplayarak, risklere karşı önlemlerin alınması gerekmektedir.

Bu açıdan iş kazaları ve meslek hastalıklarına neden olan tehlikeli durumlar tespit

edilerek, bu tehlikelerin taşıdıkları risklerin belirlenmesi ve bu risklere karşı

önlemlerin alınmasına yönelik faaliyetler, işveren ve çalışan açısından hayati önem

taşımaktadır.

5. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞÇİ SAĞLIĞI VE

İŞ GÜVENLİĞİ Muharrem GÖRGÜLÜ

15

5. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ

Türkiye’de inşaat sektörü, gerek toplam yatırımların ulusal gelir içindeki

payı, gerekse yatırılan işgücü olanaklarının boyutu itibarıyla ekonomimizin en canlı

ve en önemli sektörlerinden biridir. Ancak her yıl inşaat sektöründe çalışanların bir

kısmı, iş kazaları sonucunda ölüm ya da daimi iş görmezlikler sebebi ile işini

sürdürememektedir. Özellikle ölümle sonuçlanan kaza sayısının çokluğu bakımından

kıyaslama yapıldığında inşaat sektörü bu alanda ilk sırada yer almaktadır(SSK 2006).

Durumun bu şekilde ciddi boyutlarda olması bu alanda iş güvenliği çalışmasının çok

daha etkin hale getirilmesini zorunlu kılmaktadır.

İnşaat sektöründe meydana gelen iş kazalarının bir önemli özelliği de ölümle

sonuçlanan kaza sayısının diğer sektörlere oranla fazla olmasıdır. Türkiye genelinde

sürekli iş görmezlikle sonuçlanan iş kazalarının oranı %18,3 olurken, inşaat

sektöründe bu oran %38,7’ye çıkmaktadır. Yine Türkiye’deki tüm iş kazalarının

%0,7’si ölümle sonuçlanırken, inşaat sektöründeki iş kazalarının %1,5’i ölümle

sonuçlanmaktadır (SSK 2006). Şekil 5.2. ve Şekil:5.3’de verilen grafiklerde de SSK

2006 verilerine göre ölümle sonuçlanan iş kazalarının sektörel dağılımı ve sürekli iş

görmezliklerle sonuçlanan iş kazalarının sektörel dağılımı görülmektedir.

Sayısal verilerde de görüldüğü gibi inşaat sektöründe iş kazaları sonucunda

yaralanmalar ve ölüm riski diğer sektörlere nazaran daha fazladır. Bu sebeple, inşaat

sektöründe iş sağlığı ve güvenliğini tehdit eden risk faktörlerini azaltacak önlemler

geliştirilirken, bu sektörün kendine özgü koşullarının da göz önünde bulundurulması

gerekmektedir.



16

Faaliyet Grupları Toplam İş kazası sayısı Ölüm Sayısı

Kömür Madenciliği 6.722 35 Gıda Maddeleri Sanayi 2.452 39 Dokuma Sanayii 5.155 26 Taş,Toprak, Kil, Kum Vs. İma. 5.311 35 Metal Mütea. Esas Endüs. 5.506 19 Metalden Eş.İm.(Makina Hariç) 11.039 31 Makina İm. Ve Tamiratı 5.531 25 Nakil Araçları İmali 5.807 23 İnşaat 7.143 397 Toptan Ve Perakende Tic. 2.610 70 Nakliyat 4478 165

Şekil 5.2. Ölümle Sonuçlanan İş Kazalarının Sektörel Dağılımı (SSK 2006)

İnşaat 22%

Metal Eşya İm. 10%

Nakliyat 7%

Dokuma San. 6%Kömür Madenciliği 5%

Diğer Sektörler 50%

İnşaat Metalden Eşya İm.(Mak. Hariç)

Nakliyat Dokuma San.

Kömür Madenciliği Diğer Sektörler

Şekil 5.3. Sürekli İş Görmezliklerle Sonuçlanan İş Kazaların Sektörel Dağılımı (SSK 2006)



17

5.1. İnşaat Sektörünün İş Kazası Riskini Artıran Özel Koşulları

İnşaat sektörünün kendine özgü bazı özellikleri şantiyelerde iş kazası riskinin

artmasına sebep olmaktadır. Bundan dolayı inşaat sektöründe yaşanabilecek iş

kazalarını en aza indirebilmek adına yapılan çalışmalarda, bu kazaları artırıcı

özelliklerin göz önüne alınması gerekmektedir. Bu özellikleri aşağıdaki başlıklar

altında özetlemek mümkündür (Ç.Ü., İş Sağlığı ve Güvenliği Kursu 2006).

5.1.1. İnşaat İşlerinin Çoğunlukla Doğal İklim Koşulları Altında

Gerçekleştirilmesi

İnşaat işlerinin büyük çoğunluğu açık havada doğal iklim koşullarının altında

gerçekleştirilmektedir, bunun sonucunda çalışanların çalışma ortamlarında asgari

konfor koşullarını sağlamak çoğu zaman mümkün olamaz. Dolayısıyla aşırı soğuk ve

sıcak, çalışanların dikkatinin azalmasına, çabuk yorulmalarına ve daha dalgın olmalarına

neden olabilmekte; yağışın neden olduğu zemin kayganlığı, tutunma güçlüğü, iş kazası

riskini artırmaktadır.

5.1.2. İnşaat İşlerinde İşçi Devir Hızının Fazla Olması

Bir inşaatta çalışmaya başlayan işçi, işin sona ermesi, ücretini düşük bulması ya

da daha uygun koşullarda iş bulması sonucu başka işyerine geçmektedir. Bu şekildeki iş

değiştirmeler inşaat sektöründe diğer sektörlere kıyasla oldukça fazladır. Bu durum

inşaat çalışanlarının iş yerlerinde sürekli bir mesleki eğitim almalarını ve iş güvenliği

açısından kalıcı bir kurum kültürü oluşturulmasını güçleştirmektedir.



18

5.1.3. Çalışma Alanının Genelde Zemin Seviyesinden Yukarıda veya Aşağıda

Olması ve Sürekli Değişiklik Göstermesi

İnşaat işinin doğası gereği çalışma, zemin seviyesinin altında başlar ve

yükselerek devam eder. Bu yükselme yapılan yapının özelliklerine göre onlarca metreye

ulaşabilmektedir. Bu durum da, çalışanların kendilerinin düşmeleri ya da araç gereç

düşmesine bağlı iş kazalarına maruz kalma riskini artıran çok önemli bir etkendir.

Ayrıca çalışma ortamının sürekli yükselmesi ve/veya değişmesi, ortama alışmanın

sağladığı avantajı azaltması yanında, çalışanların her an beklenmeyen durumlarla

karşılaşmalarına ve dolayısıyla küçük dalgınlıkların büyük iş kazalarına neden olmasına

zemin hazırlamaktadır.

5.1.4. Çalışanlar ve Malzemelerin Sürekli Hareket Halinde Olması

Yapılan işler montaj veya yerinde imalat olsun, çoğunlukla insan gücü ile

yerine nakledilen ve uygulanan küçük parçalardan oluşur. Bu durum, kaldırma ve taşıma

kusurlarına bağlı düşme, çarpma, ayak takılması veya bel fıdığı gibi bir takım meslek

hastalıklarının oluşmasına zemin hazırlamaktadır.

5.1.5. Çalışma Alanının Geniş ve Dağınık Olması

İnşaatın farklı aşamalarında aynı anda iş yapmakta olan çeşitli çalışma gurupları

mevcuttur. Genellikle bu çalışma guruplarının denetim elemanlarınca hepsinin her an

görüp izlenebilmesi mümkün değildir. Bu durum, çalışanların iş güvenliği kurallarına

uygun şekilde çalıştıklarını ve gerekli koruyucu donanımları kullanıp kullanmadıklarını

kesintisiz ve sürekli olarak izlemeyi güçleştirmektedir.

5.1.6. İşlerin Genellikle Farklı Organizasyon ve İş Disiplinine Sahip Çeşitli

Taşeronlarla Yapılması

Alt yüklenicilerin (taşeronların) yönetimi çoğunlukla asıl yükleniciden

bağımsız olarak gerçekleşmektedir. Her birinin iş anlayışı ve davranış kültürü farklı



19

olan bu gruplar çoğunlukla bağımsız hareket ederler. Bu durum işyerinde, müşterek

davranış formatının oluşmasını ve kurumda bir iş güvenliği kültürü oluşmasını

güçleştirmektedir.

5.1.7. Şantiyedeki Hareketliliğin Sistematik Olmaması

Şantiye içerisinde malzeme ve insan hareketleri, belirlenmiş ve

kesinleştirilmiş güzergâhlara göre olmayıp, kişilerin insiyatifine bağlı ve her an

değişebilen şekilde gerçekleşir. Bu durum çalışanları, zemin düzensizliği, düşme ve

çarpmadan kaynaklanan kazalara karşı, korumayı güçleştirmekledir.

5.1.8. Her Şantiyenin Kendine Özgü Koşullarının Olması

Her şantiye, inşaatın fiziki boyutları, uygulanan üretim yöntemleri, inşaat

süresi, yörenin iklim koşulları ve zemin topografyası bakımından kendine özgü

koşullara sahiptir. Bu durum, geliştirilen güvenlik önlemlerinin şablon olarak her

şantiyede aynen uygulanmasını güçleştirir. Dolayısıyla iş güvenliği ve sağlığı ile

ilgili önlemlerin, her şantiyenin kendi koşullan dikkate alınarak güncellenmesi

gerekir.

5.1.9. Kalıplaşmış Davranış Yaygınlığının Fazla Olması

Çalışanlar bireysel deneyim ve çalışma alışkanlıklarına dayalı olarak

şekillenen davranış kalıplarına sahiptirler ve bunlardan vazgeçmeme konusunda

inatçıdırlar. Bu durum işyerindeki oluşması istenen ortak davranış formatının

oluşmasını güçleştirir.



20

5.1.10. İnşaat İşletmelerinin Kurumsallaşmamış ve İşletme Kültürünün

Gelişmemiş Olması

Ülkemizde inşaat işletmelerini çoğu bireysel nitelikli veya yalın ortaklık

şeklindedir. Bu nedenle, bünyesine katılan yeni çalışanları olumlu davranışla

şekillendirecek kurum kültürü oluşmamıştır. Bu durum işletmeye gelenlerin olumlu

yönde belirli davranış kalıplanı edinmesini güçleştirmektedir.

Dolayısıyla, inşaat sektöründe iş sağlığı ve güvenliği konusu ele alınıp önlem

geliştirilirken, yapı üretiminin yukarıda özetlenen kendine has koşullarının da

mutlaka dikkate alınması gerekmektedir.


RESMİ MEVZUAT Muharrem GÖRGÜLÜ

21

6. TÜRKİYE’DE İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ HAKKINDA RESMİ

MEVZUAT

Bu bölümde Türkiye’de yürürlükte bulunan iş güvenliği mevzuatı ana

hatlarıyla incelenerek ülkemizdeki genel durum değerlendirilmiştir. Bu

değerlendirme yapılırken de inşaat sektörü ile ilgili hususlara öncelik

verilmiştir.

Ülkemizde yürürlükte olan kanunların birçoğunda iş güvenliğini

doğrudan veya dolaylı olarak ilgilendiren maddeler bulunmaktadır. Ayrıca

kanunlar dışında konu ile ilgili birçok tüzük ve yönetmelik de mevcuttur. Bu

bölümde bu konu ile ilgili resmi düzenlemeler hakkında özet bilgi verilmiştir.

6.1. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği İle İlgili Kanunlar

Çalışma ortamında sağlık ve güvenlik konuları ile ilgili temel kanun,

01.09.1971 tarih ve 13943 sayılı resmi gazetede yayımlanan, 1475 sayılı İş

Kanunu’dur. Bu kanun, üzerinde bazı yenilikler yapılarak yerini günümüzde

yürürlükte olan 10.6.2003 tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanan, 4857

sayılı İş Kanunu'na bırakmıştır. İş Kanunu’nun haricinde de çeşitli kanunlarda işçi

sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili ibareler bulunmaktadır.

4857 sayılı yeni İş Kanunu toplam 8 bölüm ve 122 maddeden oluşmaktadır.

Ancak yasanın iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili düzenlemeleri beşinci bölümde “iş

sağlığı ve güvenliği” başlığı altında yer almaktadır. Bu başlık altında işçilerin ve

işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği bağlamında yükümlülükleri, işin durdurulması ve

işyerinin kapatılması ile ilgili hükümler, iş sağlığı ve güvenliği kurulu, iş yeri

hekimleri, iş güvenliği ile ilgili mühendis veya teknik elemanlar ile ilgili hükümler,

işçi hakları, ağır ve tehlikeli işler ve bu işlerde çalışanların alması gereken raporlar,

ons ekiz yaşından küçük çalışanlar ile ilgili raporlar ile ilgili konulara yönelik hüküm

ve düzenlemeler yer almaktadır.

İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda 4857 sayılı İş Kanunu’nun dışında

farklı kanunlarda da çeşitli ibareler bulunmaktadır. Örneğin Türkiye Cumhuriyeti



22

Anayasanın çalışma şartları ve dinlenme hakkı ile ilgili 50. maddesinde "Kimse

yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan islerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar

ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartlan bakımından özel olarak

korunurlar. Dinlenmek çalışanların hakkidir. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli

yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir." denilmektedir.

İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili konulara yer verilmiş bulunan diğer

kanunlar Tablo 6.1.’de verilmiştir.

Kanun Adı Resmi Gazete

Tarih/Sayı

Türk Ceza Kanunu 26.09.2004 / 26611

Borçlar Kanunu 29.4.1926 / 359

Umumi Hıfsızsıhha Kanunu 6.5.1930 / 1489

Belediyeler Kanunu 13.07.2005 / 25874

İmar Kanunu 09.05.1985 / 18749

Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu 19.06.1986 / 19139

Mühendislik ve Mimarlık Hakkında Kanun 28.06.1938 / 3945

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu 02.12.2002 / 24954

Sendikalar Kanunu 07.05.1983 / 18040

Karayolları Trafik Kanunu 18.10.1983 / 18195

Tablo 6.1. İş sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Kanunlar

6.2. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği İle İlgili Yönetmelik ve Tüzükler

1475 ve 4857 sayılı kanunlar kapsamında işçi sağlığı ve iş güvenliği ile

ilgili çeşitli tüzük ve yönetmelikler mevcuttur. Bu tüzük ve yönetmelikler farklı

sektörlerde işçiler için sağlıklı ve güvenli çalışma ortamı sağlamak adına alınması

gereken önlemleri kapsamaktadır.



23

6.2.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği

09.12.2003 tarih ve 25311 sayılı resmi gazetede yayımlanan “İş Sağlığı ve

Güvenliği Yönetmeliği” topam 5 bölüm ve 19 maddeden oluşmaktadır.

Yönetmeliğin amacı işyerlerinde sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için

alınacak önlemlerin belirlenmesidir. Bu amaçla, mesleki risklerin önlenmesi, sağlık

ve güvenliğin korunması, risk ve kaza faktörlerinin ortadan kaldırılması, iş sağlığı ve

güvenliği konusunda işçi ve temsilcilerinin eğitimi, bilgilendirilmesi, görüşlerinin

alınması ve dengeli katılımlarının sağlanması, yaş, cinsiyet ve özel durumları sebebi

ile özel olarak korunması gereken kişilerin çalışma şartları ile ilgili genel prensipler

ve diğer hususlar bu yönetmelikte düzenlenmiştir.

6.2.2. Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği

23.12.2003 tarih ve 25434 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Yapı

İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği” toplam 3 bölüm, 17 madde ve

yönetmeliğe ait 4 adet ekden oluşmaktadır. Yönetmeliğin amacı, yapı işyerlerinde

alınacak asgari sağlık ve güvenlik şartlarını belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda

yönetmeliğin ikinci bölümünde, koordinatörlerin atanması, sağlık ve güvenlik planı

ve bildirimi, proje hazırlık aşamasında işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili genel

prensipler, proje uygulama aşamasında işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili genel

prensipler, koordinatörlerin proje ve uygulama aşamasındaki görevleri,

işverenlerin sağlık ve güvenlik tedbirlerine ilişkin yükümlülükleri ve işçilerin

sağlık ve güvenlik ile ilgili alınan önlemler ve bu konuda yapılması gerekenler yer

almaktadır. Yönetmeliğin eklerinde de yine konu ile ilgili yapı işleri listesi, iş

sağlığı ve güvenliğin riskleri içeren çalışmaların listesi, bildirimde yer alması

gereken hususlar ve yapı alanları için asgari sağlı ve güvenlik koşulları yer

almaktadır.



24

6.2.2. Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü

12.09.1974 tarih ve 15004 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Yapı

İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü” toplam 7 kısım, 141 maddeden

oluşmaktadır.

Tüzüğün birinci kısmında yapım işlerinin kapsamı belirtilmiş, hangi iş

kollarının yapım işi sayılacağı açıklanmış, işverenlerin işçilerin güvende

çalışmalarını sağlamak adına alacakları sorumluluklar belirtilmiş ve işverenlerin

işyerlerinde bulundurması zorunlu olan yapı iş defterleri hakkında açıklamalara

yer verilmiştir. İkinci kısmında yapı işlerinde alınacak güvenlik tedbirleri

açıklanmış, yapı işlerinin gündüz yapılması gerektiği, gece çalışması olması

durumunda yeterli düzeyde aydınlatma sağlanması, yapı işinde kullanılan iskele,

platform, merdiven gibi yapı elemanlarının yeterli sağlamlıkta olması gerektiği,

çalışanlara gerekli kişisel koruma ekipmanlarının sağlanması gerektiği, işyerlerinde

gerekli uyarı levhalarının bulunması gerektiği ve yapı alanlarına araçların güvenli

giriş-çıkış yapabilecekleri yerlerin oluşması gerektiği gibi konulara yer verilmiştir.

Üçüncü kısımda; kazı işlerinde alınacak güvenlik tedbirleri ile ilgili konulara yer

verilmiştir. Dördüncü kısımda; iskelelerde ve merdivenlerde alınacak güvenlik

tedbirleri ile ilgili konulara yerverilmiştir. Beşinci kısımda; yıkım işlerinde alınacak

güvenlik tedbirlerine yer verilmiş ve altıncı kısımda da; yapı işlerinde kullanılan

makine ve teçhizatta alınacak güvenlik tedbirleri ile ilgili konular açıklanmıştır.

İnşaat sektöründe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile doğrudan veya dolaylı

ilgisi bulunan diğer tüzük ve yönetmelikler Tablo 6.2.’de verilmiştir.

Yönetmelik / Tüzük Adı Resmi Gazete

Tarih/Sayı

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kuralları Hakkında Tüzük 19.02.1973 / 14453

Parlayıcı Patlatıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışan

İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük 24.12.1973 / 1472



25

Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat

veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Tüzük 27.07.1884 / 18471

İş Teftiş Tüzüğü 28.08.1979 / 16738

Fazla Çalışma Tüzüğü 04.04.1973 / 14497

Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü 22.6.1972 / 14223

Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği 30.11.2000 / 24246

Elektrik Tesislerinde Topraklama Yönetmeliği 21.08.2001 / 24500

Makına Koruyucuları Yönetmeliği 17.05.1983 / 18050

Gürültü Kontrol Yönetmeliği 11.12.1986 / 19308

İş Kolları Tüzüğü 06.12.1983 / 18243

İşyeri Sağlık Birimleri ve İşyeri Hekimlerinin Görevleri ile

Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 16.11.2003 / 25318

İş Güvenliği İle Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların

Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları

Hakkında Yönetmelik

20.01.2004 / 25352

Gürültü Yönetmeliği 23.11.2003 / 25325

Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği 23.11.2003 / 25325

Titreşim Yönetmeliği 23.11.2003 / 25325

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri

Hakında Yönetmelik 23.11.2003 / 25325

Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri

Hakında Yönetmelik 26.11.2003 / 25328

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik

Önlemleri Hakında Yönetmelik 26.11.2003 / 25328

Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve

Güvenlik Önlemleri Hakında Yönetmelik 26.11.2003 / 25328

Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Techizat ve

Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelik 27.10.2002 / 24919

İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik

Önlemleri Hakkında Yönetmelik 10.02.2004 / 25369



26

Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği 11.02.2004 / 25370

Kişisel Koruyucu Donanımların İş Yerlerinde Kullanılması

Hakkında Yönetmelik 11.02.2004 / 25370

Tablo 6.2. İş sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Yönetmelik ve Tüzükler

7. İNŞAAT İŞLERİNDE SAĞLIK VE GÜVENLİK

PLANI (SGP) Muharrem GÖRGÜLÜ

27

7. İNŞAAT İŞLERİNDE SAĞLIK VE GÜVENLİK PLANI (SGP)

Her konuda olduğu gibi, iş kazalarını azaltmada da en etkin yollardan birisi

her düzeydeki çalışanlarda rastgele davranışları en aza indirmek; diğer bir ifadeyle,

bu konuda planlı ve bilinçli hareket etme refleksini geliştirmektir. Çağdaş anlamda iş

sağlığı ve güvenliği ilkelerini düzenleyen OHSAS (Occupational Health & Safety

Assessment Series) standartlarında da konu bir “Yönetim” boyutu ve bütünlüğü

içinde ele alınarak planlı hareketin gerekliliği ön plana çıkartılmıştır (Gürcanlı,

Müngen, 2005).

Belirtilen nedenlerle hareket edilmiş olunmalı ki, 23.12.2003 Tarihinde

yayımlanmış olan “Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği” de yine “Sağlık

ve Güvenlik Planı (SGP)” hazırlanmasına özel önem verilmiştir.

Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği yapı üretimini iki ana bölüm

olarak ele almıştır. Bunlardan birincisi projenin hazırlanması aşaması, ikincisi ise

projenin uygulaması aşamasıdır. Yönetmelik bu her iki aşama için sağlık ve güvenlik

planı hazırlanmasını zorunlu kılmıştır.(Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik

Yönetmeliği).

Ancak yönetmelikte sağlık ve güvenlik planının hazırlanması zorunlu

kılınmış olmakla birlikte, bu konuda uygulayıcılara kılavuz olabilecek herhangi bir

plan örneği bulunmamaktadır. Bu nedenle bu çalışmada, inşaat projelerinin

uygulanması aşamasında kullanılabilecek “Sağlık ve Güvenlik Planı (SGP)” ile ilgili

bir öneri geliştirilmesi amaçlanmıştır.

SGP önerisi hazırlanırken, yapı üretiminin kendine özgün koşullarının

yanında, iş sağlığı ve güvenliği konusunun ülkemizde algılanma ve uygulanması

konusundaki bilinç düzeyi dikkate alınmaya özen gösterilmiştir. Bu bağlamda planın,

sadece yapılacak çalışmaların genel bir sıralaması yerine aynı zamanda olumlu

davranış kazandıracak unsurlar içermesinin uygun ve yararlı olacağı düşünülmüştür.

Diğer taraftan da bu planın, inşaat sektöründe farklı yapı üretimlerine uyarlanmasına

olanak verecek genellikte bir metin olması hedeflenmiştir.

Çalışmada inşaatın uygulama sürecindeki temel iş aşamaları esas alınmış ve

dolayısıyla bu iş aşamalar belirlenirken, şantiye yerleşim projesi hazırlanmış ve buna



28

göre şantiye binalarının yerleşimi tamamlanmış olduğu varsayılmıştır. Bu bağlamda

sağlık ve güvenlik planına dâhil edilmiş olan inşaat işlerli aşağıdaki şekilde

gruplandırılmıştır:

• Kazı yapılması

• Betonarme kalıbı yapılması ve sökümü

• Betonarme demir donatılarının işlenmesi ve montajı

• Beton dökülmesi

• İş iskelesi kurulması ve kullanılması

• Duvar örülmesi

• Sıva, boya, badana ve kaplama yapılması

• Tesisat işleri

• Yapının temizliği ve şantiyenin taşınması

Bu sıralama doğrultusunda ve yukarıda ifade edilen nedenlerle önce, her bir

aşamada alınacak sağlık ve güvenlik tedbirlerinin genel olarak belirlendiği ve

Uygulama Aşaması Sağlık ve Güvenlik Planı olarak adlandırılan EK’deki doküman

hazırlanmıştır. Daha sonra da bu iş aşamalarında iş sağlığı ve güvenliğini riske

edebilecek durumlardan korunmaya yönelik olarak yerine getirilmesi gereken

işlemler kontrol listesi şeklinde düzenlenmiştir (İSGGM, 2006., Birecikli, 2006.,

OHSAS 18001, 1999., OSHA, 1996).

Geliştirilen sağlık ve güvenlik planı, kontrol listeleri ve diğer tamamlayıcı

dokümanlar, izleme kolaylığı sağlamak amacıyla bir arada tezin ekinde

verilmişlerdir.

7.1. Kazı Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri

Kazı çalışmaları, inşaat sektöründe iş kazalarının sıkça karşılaşıldığı

evrelerden biridir. Bu çalışmalar sırasında meydana gelen iş kazaları, yaralanmalara,

sakatlıklara ve hatta ölümlere neden olabilmektedir. Kazı çalışmaları sırasında

meydana gelebilecek iş kazalarını önlemek ya da sayısını en aza indirebilmek için

kazıya başlamadan önce bir planlama yapılmalıdır. Yapılacak bu planda öncelikle



29

çalışma sırasında karşılaşılabilecek riskler göz önüne alınmalı ve bunlara karşı

alınabilecek tedbirler ortaya konmalıdır(BYU, Excavation Program, 2006).

Plan oluşturulduktan sonraki en önemli husus ise, uygulamaya sürecinde bu plan

öngörülerinin ne düzeyde çalışanların davranışlarına yansıtıldığı sorumlular

tarafından sistematik olarak kontrol edilmesidir. Ancak bu şekilde sürekli ve düzenli

bir kontrol mekanizmasıyla kazı çalışmaları sırasında iş kazalarının meydana gelme

olasılığı minimuma indirilebilecektir. Denetimin etkin bir şeklide yapılabilmesi için,

detaylı kontrol listeleri oluşturulmasının önemli katkısının olacağı kuşkusuzdur.

Belirtilen nedenle kazı çalışmaları sırasında iş güvenliği ile ilgili uyulması

gereken hususları içeren kontrol listeleri, aşağıdaki başlıklar altında ifade edilen risk

unsurları ve ilgili standartlar da göz önüne alınarak hazırlanmıştır.

7.1.1. Kazı Çalışmaları Sırasında İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğini Riske Edebilecek

Durumlar

Kazı sürecinde iş sağlığı ve güvenliğini riske edecek hususları aşağıdaki

başlıklar altında toplamak mümkündür:

7.1.1.1. Kazı Kenarının Çökmesi

Kazı kenarlarında çökme olmaması için, kazı alanındaki zeminin mekanik

özellikleri ve yapılacak kazının derinliği dikkate alınarak gerekli güvenlik önlemleri

alınmalıdır. Bu önlemler alınırken öncelikle ilgili teknik ekip arazinin zemin etüd

raporlarına göre zemin sınıfını belirlemelidir. Zemin sınıfı belirlendikten sonra

kazının derinliği de göz önüne alınarak uygulanacak güvenlik tedbirlerine karar

verilmelidir. Kenarların çökmesini engellemek amacıyla kazıyı yukardan aşağıya

doğru zeminin özellikleri ile orantılı bir şev açısı vererek açmak gereklidir. Zeminin

özelliklerine göre şevli kazının yeterli olmadığı veya şevsiz yapılmak zorunluluğu

bulunan yerlerde yan yüzler uygun şekilde desteklenmelidir (İSGGM, 2006).

Bu destek sistemleri kalaslardan oluşturulan iksalarla, metalden yapılan havalı veya

hidrolik destekleme araçlarıyla, dar ve derin kazılarda ise koruma kalkanları



30

oluşturmak suretiyle yapılabilir. Uygulanan bu destek sistemleri çalışma süresince

sorumlu teknik personel tarafından günlük kontrol edilmelidir.

7.1.1.2. Kazıda Çalışanların Üzerine Malzeme Düşmesi

Kazı yığınları veya diğer malzemeler, kazı alanını kenarlarına yakın olacak

şekilde depolanmamalıdır. Aksi takdirde biriken yığınlar kazı alanına dökülebilir

veya bunları getireceği ilave yük kazı kenarlarının çökmesine sebep olabilir. Bu

tedbirler alındıktan sonra da sorumlu teknik ekip tarafından, kazı alanının içerisinde

çalışan tüm personelin gerekli iş güvenliği ekipmanlarını kullanması sağlanmalıdır.

7.1.1.3. Kazı Alanına İnsan veya Araç Düşmesi

Kazı alanına insanların düşmesini önlemek amacıyla gerekli koruma

barıyerleri oluşturulmalıdır. Kazı alanının çevresi ortalama 2 metre yükseklikte tahta

perde ile çevrilmeli, payandalar içten vurularak ve bunlar yapının bitimine kadar bu

şekilde korunmalıdır(Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, 1974).

Ayrıca gerekli görülen yerlere parlak boya ile boyanmış kirişler ve koruma

bariyerleri oluşturulmalıdır. Şantiye içerisindeki araçlar için kazı alanından mümkün

olduğu kadar uzak yerlerde park alanları oluşturulmalıdır. Araçların kazı alanına

malzeme boşaltmasının gerekli olduğu durumlarda, aracın kazı içerisine kaymasını

önlemek amacıyla durdurma blokları oluşturulmalıdır. Bu durumlarda yüklü

araçların ağırlıklarından ötürü gelecek ilave yükler hesap edilerek kazı kenarlarında

alınacak destek sistemleri güçlendirilmelidir. Araçların kazı alanından malzeme

çekmesi durumunda ise güvenli giriş çıkış yapabilecekleri servis yolları

oluşturulmalıdır. Kazı alanına iniş ve çıkıştaki bu servis yollarında rampa açısı 35

dereceyi aşmamalıdır (İSGGM, 2006).



31

7.1.1.4 Çalışanların İş Makinelerinden Zarar Görmesi

Çalışanlar kazı alanı içindeki iş makinelerinden olabildiğince uzak olmalıdır.

Bunun mümkün olmadığı durumlarda, sorumlu teknik ekip tarafından çalışanların

zarar görmesini engelleyecek güvenli çalışma sistemleri oluşturulmalıdır. Ayrıca iş

makinelerinde çalışan operatorlerin tecrübeli ve gerekli kullanım lisanslarına sahip

olmaları gerekmektedir. Şantiye içerisinde, çalışanların iş makinelerin çalışma

alanlarına girmemesi için gerekli uyarı levhaları teşkil edilmelidir.

7.1.1.5. Kazı Çevresindeki Yapıların Zarar Görmesi

Kazı çalışmasının yakın çevredeki yapıların temellerini etkilemediğinden

emin olunmadan işe başlanmamalıdır. Çevrede küçük hendeklerden etkilenebilecek

duvarlar veya yüzeysel temellerin olup olmadığı araştırılmalıdır. Kazıya başlamadan

önce gerekli araştırmalar yapılıp, çevredeki yapıların geçici destek sistemlerine

ihtiyacı olup olmadığı ilgili teknik personel tarafından rapor edilmelidir.

7.1.1.6. Altyapı Hizmetlerinin Zarar Görmesi

Kazıya başlamadan önce ilgili kamu kurumlarından, inşaat sahasından geçen

altyapı şebekeleri ile ilgili bilgi alınmalıdır. Eğer kazı yapılacak alanda böyle bir

altyapı tesisat ve donanımı varsa ilgili kurumla beraber çalışarak gerekli tedbirler

alınmalıdır.

7.1.2. Kazı Çalışmalarıyla İlgili Kontrol Listeleri

Kazı çalışmaları ile ilgili yukarıda ifade edilen riskler dikkate alınarak kazı

sürecinde iş kazası olasılığını azalmada yardımcı olacağı düşünülen kontrol listeleri

oluşturulmuştur. Bu listelerin Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliğinde

tanımlanan “Uygulama Koordinatörü” tarafından raporlanması öngörülmüştür. EK-1

ve Liste LKZ-01’de “Kazı İşleri Kontrol Listesi” bulunmaktadır. Oluşturulan bu liste



32

sayesinde kazı çalışmalarının yapılması sırasında sağlık ve güvenlik planı

kapsamında hızlı ve pratik bir kontrol mekanizması oluşacağı umulmaktadır.

7.2. Betonarme Kalıp Montajı ve Sökümü Sırasında Alınacak Sağlık ve

Güvenlik Önlemleri

Şantiyelerde iş kazalarının sıkça rastlandığı evrelerden biri de kalıp montaj ve

sökümüdür. Kalıp montaj ve sökümünde meydana gelen iş kazalarının önüne

geçebilmek için öncelikle yapılması gereken, işe başlanmadan önce kalıpçı ekibine

şantiyedeki iş güvenliğinden sorumlu teknik eleman (uygulama koordinatörü)

tarafından iş güvenliği ile ilgili gerekli uyarıların ve bilgilendirmelerin yapılmasıdır.

Bu uyarı ve bilgilendirmeler kapsamında kalıpçı ekibine kullanmaları gereken kişisel

koruma ekipmanları tanıtılmalı, çalışma sırasında iş kazasına uğramamaları için

nelere dikkat etmeleri gerektiği açıklanmalıdır.

7.2.1. Kalıp Çalışmalarında İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğini Riske Edebilecek

Durumlar

Kalıp montajı ve sökümü sırasında meydana gelebilecek iş kazası riskini

artıran hususları aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür.

7.2.1.1. Yüksekten Düşmeler

Betonarme kalıbının montaj ve söküm işleri genellikle zemin seviyesinden

yüksekte yapılmaktadır. Aşağıda yüksekten düşmelere sebep olan davranışlar ve

bunlara karşı yapılması gerekenler açıklanmıştır (Birecikli 2007).

Dış Kanatların Montaj ve Sökümü Sırasında Yüksekten Düşmeler

Döşemeler ve kirişlerin dış kanatlarının montajı ve sökümü sırasında kalıpçı

emniyet kemerini veya bağlama halatını sağlam ve sabit bir yere bağladıktan sonra

işe başlamalı ve işlem bitene kadar bu kemer veya halatı kesinlikle çıkarmamalıdır.

Rüzgârlı havalarda dış kanat montaj ve söküm işleri tehir edilmelidir.



33

Kalıpların Üst Katlara Çıkarılması Sırasında Yüksekten Düşmeler

Kalıp malzemelerinin bir üst kata çıkarılması gerektiğinde bu işlemler

döşemelerde bırakılan tesisat boşlukları veya merdivenkovası kullanılarak

yapılmalıdır. Döşemelerin dış kenarlarından malzemelerin yukarı alınmasına izin

verilmemelidir. Dış taraftan malzeme alınmasının zorunlu olduğu durumlarda

malzemeyi alttan uzatan da yukarıdan alan da kesinlikle emniyet kemeri veya

bağlama halatı kullanmalıdır.

Döşeme Kenarlarında Malzemeye Takılmak Suretiyle Yüksekten Düşmeler

Döşeme kalıplarının montajında kullanılacak malzemelerin veya kalıpların

sökümü tamamlandıktan sonra çıkan malzemelerin döşeme kenarlarına yığılmasına

izin verilmemelidir. Ayrıca yine kullanılacak malzemelerin döşeme üzerine rastgele

atılarak yürümeyi zorlaştıracak yığınlar oluşturması engellenmelidir.

Döşeme Üzerindeki Asansör, Tesisat ve Baca Boşluklarından Düşmeler

İnşaat süresince asansör boşlukları her katta kesinlikle kapatılmalıdır. Ayrıca

merdiven sahanlıklarına bakan asansör boşlukarına yerden yüksekliği 90 cm ve

yatayda 100 kg’lık darbeye dayanacak sağlamlıkta ahşaptan bir korkuluk

yapılmalıdır.

Döşeme üzerindeki baca, tesisat kanalı, aydınlatma ve havalandırma

boşluklarının kalıpları sökülür sökülmez, bu boşluklar üzerleri sağlam tahtalar veya

kalaslarla üzerine basıldığı zaman oynamayacak şekilde kapatılmalıdır.

Seyyar Merdiven Kullanırken Yüksekten Düşmeler

Seyyar merdivenlerin kullanılması sırasında, bu medivenlerin yere bastığı ön

kısımları kaymaları engellemek üzere uygun takozlarla sabitlenmelidir. Merdivenler

kullanılırken fazla dik olmamalı, eğimleri ¼ oranını geçmemelidir.

7.2.1.2. Çalışanların Üzerine Malzeme Düşmesi

Betonarme kalıbının montaj ve söküm işleri genellikle zemin seviyesinden

yüksekte yapılmaktadır. Bu sebeple malzeme düşmeleri de sıklıkla iş kazalarına

sebep olabilmektedir. Aşağıda malzeme düşmesine sebep olan davranışlar ve bunlara

karşı yapılması gerekenler açıklanmıştır.



34

Yük Asansörlerinden Malzeme Düşmesi

Kalıp malzemesinin katlara yük asansörü ile çekilmesi durumunda

malzemeler halattan kayıp düşmeyecek şekilde sıkıca bağlanmalıdır. Asansörlerin

yük kancaları tutan halatların kolayca çıkmasını önlemek üzere sağlam bir kilit

tertibatı bulunmalıdır. Bu kilit tertibatının sağlamlığı en az haftada bir kez sorumlu

teknik personel tarafından kontrol edilmelidir. Aşağıdan yukarıya kalıp elemanlarının

alınması sırasında yük asansörü altında çalışma yapılmasına kesinlikle izin

verilmemelidir. Yukarıdan malzemeyi alan işçilerin emniyet kemeri veya bağlama

halatı ile kendilerini döşemede sağlam ve sabit bir yere bağlamaları sağlanmalıdır.

Kalıp Sökümü Sırasında Malzeme Düşmesi

Kalıp sökümünde çalışan işçilere kesinlikle baret kullandırılmalıdır. Kalıp

söküm alanına burada görevli işçilerin dışında kimse girmemelidir. Kalıpların

sökümüne sorumlu teknik personelin onayı alındıktan sonra başlanmalıdır. Kalıp

söküm işlemi şantiye şefinin kontrolünde projedeki kiriş aksları arası takip edilerek

belirli bir düzende yapılmalı, rastgele söküm yapılmasına izin verilmemelidir

(Birecikli, 2007).

Binalara Giriş ve Çıkışlarda Üstten Malzeme Düşmesi

Bina giriş ve çıkış yerlerinin üzerine mümkünse geçici olarak sundurma

yapılmalıdır. Üst katlarda çalışanlar aşağıya malzeme düşürmemeleri konusunda

uyarılmalıdır. Özelliklede malzeme kırıntılarının yukarıdan aşağıya gelişigüzel

atılmasına izin verilmemelidir. Görevli ve çalışanlar dışında yabancı kimselerin

inşaat alanına ve binalara girmesi kesinlikle engellenmelidir.

Kalıbın Açılması Sonucu Harcın Dökülmesi

Kalıp açılmalarının önüne geçebimek için kalıp montajının başlangıcından

beton dökümüne başlanmadan öncesine kadar sürekli ve düzenli bir kontrol

mekanizması oluşturulması gerekir. Kalıpta kullanılan malzemelerin yeterli ebat ve

adette olması gerekmektedir.

Kalıp ile ilgili kontroller beton dökümüne başlanmadan önce

tamamlanmalıdır. Özellikle döşeme betonlarının dökümü sırasında kalıbın altında

kesinlikle kimse bulunmamalıdır.



35

Yukarıda açıkladığımız hususların dışında kalıp montaj ve sökümü sırasında

iş kazalarına uğramamak için yapılması gerekenleri aşağıdaki gibi özetlemek

mümkündür.

• Kalıp malzemeleri ve kalıpçıların kullandıkları el aletleri çalışma sırasında

dikkatle kullanılmalı ve kolayca düşüp el veya ayak yaralanmalarına sebep

olmamalıdır.

• Malzeme istifleri düzenli bir şekilde yapılmalıdır. Ağırlık merkezleri dışta

kalan malzeme yığınları devrilerek yaralanmalara sebep olabilir.

• Kalıp sökümü sonrasında üzerleri çivili ahşap kalıp malzemeleri bulunduğu

katın bir köşesine veya şantiye alanının bir tarafına toplanarak burada çivileri

çekilip türlerine göre düzenli bir şekilde istif edilmelidir. Çivili tahtaların

rastgele yerlere, merdiven sahanlıklarına veya koridorlara atılması

engellenmelidir.

• Kalıp ekibinde çalışanlara çelik burunlu bot ve iş eldiveni giyme zorunluluğu

getirilmelidir.

• Döşeme kalıbı panolarında sağlam tahtalar kullanılmalıdır. Çatlakları,

kırıkları bulunan veya geniş aralıklı olan döşeme panoları kullanılmamalıdır.

Döşeme kalıbı üzerinde çalışırken, çalışanlar bastıkları yerlere dikkat

etmelidir.

7.2.2. Kalıp Çalışmaları ile İlgili Kontrol Listesi

Kalıp çalışmaları ile ilgili yukarıda ifade edilen riskler dikkate alınarak kalıp

montajı ve sökümü sürecinde iş kazası olasılığını azaltmada yardımcı olacağı

düşünülen kontrol listeleri oluşturulmuştur. Bu listelerin Yapı İşlerinde Sağlık ve

Güvenlik Yönetmeliğinde tanımlanan “Uygulama Koordinatörü” tarafından

raporlanması öngörülmüştür.

EK-2 ve Liste LKL-02’de “Kalıp İşleri Kontrol Listesi” bulunmaktadır.

Oluşturulan bu liste sayesinde kalıp montajı ve sökümü çalışmalarının yapılması

sırasında sağlık ve güvenlik planı kapsamında hızlı ve pratik bir kontrol mekanizması

oluşacağı umulmaktadır.



36

7.3. Betonarme Demir Donatılarının İşlenmesi ve Montajı Sırasında Alınacak

Sağlık ve Güvenlik Önlemleri

Şantiyelerde inşaat demirlerinin kaldırılması, işlenmesi, taşınması ve montajı

işleri iş kazası riskinin yüksek olduğu iş gruplarındandır. Bu çalışmalar sırasında iş

kazalarının önüne geçebilmek için olası tehlikeli durumlar önceden tespit edilmeli ve

bu durumlara karşı önlem alınmalıdır.

7.3.1. Demirlerin İşlenmesi ve Montaj Çalışmalarında İşçi Sağlığı ve İş

Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar

Betonarme demirlerinin kaldırılması, işlenmesi, taşınması ve montajı

sırasında meydana gelebilecek iş kazası riskini artıran hususlar ve alınması gereken

önlemleri aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.

• Şantiye yerleşim planına bakılarak şantiyeye gelecek olan demirin

indirileceği yer hazırlanmalıdır. Gelen demirin tırların üzerinden alınmasını

sağlayacak olan gerekli ekipmanlar temin edilmeli ve bu ekipmanların

sağlamlığı kontrol edilmelidir. Demirleri tırlardan kaldırmakta kullanılacak

kemer, zincir, halat vb. ekipmanları kullanacak olan çalışanlara demiri nasıl

bağlamaları gerektiği hakkında bilgi verilmelidir.

• Demiri kaldırmadan önce de sıkıca bağlandığından emin olunmalıdır.

Demirin tırlardan alınıp hazırlanan yere indirilmesi sırasında demir bağlarının

altında kesinlikle hiç kimse bulunmamalıdır.

• Demirlerin işlenmesi sırasında kesme ve bükme işlemlerinde kullanılan

yönteme göre demirci ekibine çalışırken almaları gereken sağlık ve güvenlik

tedbirleri açıklanmalıdır. Demir bükme ve kesme işlerinin tecrübeli ustalar

tarafından yapılmasına dikkat edilmelidir.

• Demir kesme işleminde kullanılan yer makaslarının bakımı en az haftada bir

yapılmalıdır. Makasları kullanan çalışanlar kesilen demirlerden çıkabilecek

parçalara karşı koruyucu gözlük kullanmalıdırlar. Demir kesim işlemi kesme

makinesi ile yapılıyorsa makinenin bakımı günlük yapılmalıdır. Kesme



37

makinesinin yönüne dikkat edilmelidir. Demirlerin kesildikten sonra düştüğü

taraf, parça sıçramalarında doğabilecek yaralanmalara karşı çalışma alanının

ters istikametinde olmalıdır.

• Demir bükme tezgâhlarının yeri ve yönüne dikkat edilmelidir. Uzun

demirlerin bükülmesi sırasında bükülen parçanın şantiyede çalışan diğer

işçilere zarar vermemesi için, demirlerin büküm yönü çalışma alanının ters

istikametinde olmalıdır. Bükme işlemi makine ile yapılıyorsa, makinede

çalışan ustalar ilk işe başlanmadan önce makine hakkında bilgilendirilmelidir.

Makine çalışırken büküm kollarına elle müdahaleye kesinlikle izin

verilmemelidir.

• Demirlerin montaj alanına taşınması elle yapılıyorsa demirci ekibinin iş

bölümü dikkatli yapılmalıdır. Ağır yük taşınmasından doğabilecek meslek

hastalıklarına karşı, aynı işçilerin sürekli demir taşımasına izin

verilmemelidir.

• Döşeme demirlerinin montajı sırasında, demirlere takılıp düşmelere engel

olması bakımından montajın tamamlandığı kısımlara geçilmesine izin

verilmemeli, demirlerin üzerinden geçilmesini gerektiren durumlarda

geçilecek kısımlara tahtalar veya kalaslar kullanılarak yol oluşturulmalıdır.

• Demir montajının tamamlandığı kısımlarda kesilmiş, kullanılmayan parça

demirler ve artan demir bağlama telleri toplatılmalıdır. Bu artan malzemeler

düzenli bir şekilde şantiyede uygun bir yere istif edilmelidir.

7.3.2. Betonarme Demirlerinin İşlenmesi ve Montajı ile İlgili Kontrol Listesi

Betonarme demirlerinin işlenmesi ve montajı ile ilgili yukarıda ifade edilen

riskler dikkate alınarak bu çalışma sürecinde iş kazası olma olasılığını azaltmada

yardımcı olacağı düşünülen kontrol listeleri oluşturulmuştur. Bu listelerin Yapı

İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliğinde tanımlanan “Uygulama Koordinatörü”

tarafından raporlanması öngörülmüştür.

EK-3 ve Liste LDM-03’de “Demir Donatı İşleri Kontrol Listesi”

bulunmaktadır. Oluşturulan bu liste sayesinde demirlerinin işlenmesi ve montajı



38



7.4. Beton Dökümü Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Tedbirleri

Betonun üretilmesi ve dökümesi işlemi, şantiyelerde iş kazalarının sıkça

meydana gelebildiği aşamalardandır. Özellikle beton dökülmesi işlemi, dökümün

başlangıcından bitimine kadar şantiyedeki sorumlu teknik personelin kontrolünde

gerçekleştirilmelidir. Çalışmaya başlanmadan önce betonun hazırlanması ve dökümü

sırasında iş kazasına sebep olabilecek durumlar değerlendirilmeli ve buna göre

gerekli tedbirler alınmalıdır.

7.4.1. Betonun Üretilmesi ve Dökülmesi Çalışmalarında İşçi Sağlığı ve İş


İnşaatlarda beton döküm işi şantiyede üretilip dökülen ve hazır beton

kullanılarak dökülen olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Bu iki durum için yapılan

çalışmalar sırasında meydana gelebilecek kaza risklerini artıran durumlar aşağıdaki

gibi açıklamak mümkündür.

7.4.1.1. Yerinde Üretilen Beton Dökümünde Alınması Gereken Tedbirler

Yerinde üretilen betonların dökümünde işçisağlığı ve iş güvenliğinin riske

edecek durumlar ve bu durumlara karşı alınması gereken tedbirler aşağıdaki gibidir.

• Beton üretiminde kullanılacak olan malzemeler, şantiye yerleşim planına göre

öngörülen yerlerde stoklanmalıdır. Bu şekilde gereksiz taşımalar ve bu

süreçte oluşabilecek iş kazalarının önüne geçilmiş olunur (İSGGM, 2006).

• Beton dökümüne başlanmadan önce beton üretiminde kullanılan

betoniyerlerin bakımı tamamlanmalıdır. Betoniyerleri kullanan çalışanlar

tecrübeli ustalar arasından seçilmeli, makinenin hareketli aksamından zarar



39

görmemeleri için çalışmaya başlanmadan önce bu konuda gerekli

bilgilendirmeler yapılmalıdır.

• Hazırlanan betonun üst katlara taşınması sırasında kullanılan asansör, vinç

gibi mekanik araçların bakımları yapılmalı ve bu makineler tecrübeli ustalar

ve operatörler tarafından kullanılmalıdır.

7.4.1.2. Hazır Beton ile Yapılan Dökümlerde Alınması Gereken Tedbirler

Hazır beton ile yapılan dökümlerde işçi sağlığı ve iş güvenliğini riske edecek

durumlar ve bu durumlara karşı alınması gereken güvenlik tedbirleri aşağıdaki

gibidir.

• Hazır beton ile yapılacak dökümlerde beton gününden önce, şantiye beton

dökümüne hazır hale getirilmelidir. Şantiye yerleşim planına göre beton

pompasının kurulacağı yer düzenlenmelidir. Transmikserlerin şantiyeye giriş-

çıkışlarında kullanılacak servis yolları ve şantiye içerisinde manevra

yapacakları alanlar kontrol edilmeli, yol güzergâhında veya manevra alanında

herhangi bir olumsuzluk varsa giderilmelidir.

• Beton dökümü harici diğer işlerde çalışan işçilerin transmikserlerin hareket

alanına girmemesine özen gösterilmelidir.

• Beton döküm anında, şantiyede beton pompasının oparatörü ile transmikser

şoförlerinin birbirleri ile iletişimini sağlayacak gerekli techizat bulunmalı,

tehlikeli bir durumda döküm hemen durdurabilmelidir(THBB, Beton

Dökümünde İş Güvenliği, 2007).

• Beton dökümünde kullanılacak vibratörlerin bakımları düzenli olarak

yapılmalıdır. Elektrkli vibratör kullanılacaksa işe başlanmadan önce

herhangi bir elektrik kaçağı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Beton

dökümü sırasında elektrikli vibratörlerin kumanda panellerinin su ile temas

etmemesine dikkat edilmelidir.

• Yüksek katlarda gerçekleştirilen beton dökümü sırasında özellikle de

döşemenin kenarlarının dökümünde beton pompasının hortumunu tutmakla



40

görevli çalışan, pompanın basıncından dolayı oluşan sarsıntılardan dolayı,

emniyet kemeri veya uzun bağlama halatı kullanmalıdır.

• Kolon ve perde gibi yüksekliği fazla kesit alanı dar olan yapı elemanlarının

dökümü, kalıbın betonun ve vibratörün yaptığı basınçtan etkileneceğinden

dolayı yavaş yavaş ve aralıklı olarak yapılmalı, tek seferde

doldurulmamalıdır.

• Döşeme betonları dökülürken, betonun ağırlığından dolayı, kalıbın altındaki

taşıyıcı iskeleye tek taraflı ve dengesiz yükleme yapmamak amacıyla,

dengeli bir şekilde dökülmelidir. Alanı geniş ve döşeme kalınlığı fazla olan

döşemelerin dökümünde, ağırlığın kısa zamanda iskeleye aktarılmasını

önlemek için, beton tek seferde döşeme kalınlığı yüksekliğinde

dökülmemeli, önce döşeme alanının tamamına belirlenen bir kalınlıkta beton

dökülüp taşıyıcı iskeleye dengeli bir yük aktarımı sağlanmalı, daha sonra

projedeki döşeme kalınlığının yüksekliğine tamamlanmalıdır.

• Döşeme betonlarının dökümü sırasında taşıyıcı kalıp iskelesinin altında

kesinlikle hiçbir çalışan olmamalıdır. İskele ve kalıpla ilgili kontroller beton

dökümüne başlanmadan önce tamamlanmalıdır.

• Döşeme betonlarının dökümünde, dökülen betonun dağıtılması ve

düzlenmesinde çalışan işçilere lastik, su geçirmeyen çizmeler

kullandırılmalıdır.

• Beton dökümlerinde pompanın hortumunu tutan çalışan, beton

sıçramalarından gözüne zarar gelmemesi amacıyla, koruma gözlüğü

olmadan çalışmamalıdır.

7.4.2. Betonun Üretilmesi ve Dökülmesi ile İlgili Kontrol Listesi

Şantiyelerde betonun üretilmesi ve dökülmesi ile ilgili yukarıda ifade edilen

riskler dikkate alınarak bu çalışma sürecinde iş kazası olma olasılığını azaltmada






41

EK-4 ve Liste LBT-04’de “Beton İşleri Kontrol Listesi” bulunmaktadır.

Oluşturulan bu liste sayesinde şantiyede beton üretilmesi ve dökülmesi sırasında

sağlık ve güvenlik planı kapsamında hızlı ve pratik bir kontrol mekanizması


7.5. İş İskelesi Kurulması ve İskelede Çalışılması Aşamalarında Alınacak Sağlık

ve Güvenlik Tedbirleri

İş iskelesi kurulması ve iskelede çalışılması sırasında şantiyelerde sıkça iş

kazaları yaşanabilmektedir. Bu kazalar iskelede çalışanların dikkatsizliklerinden,

iskelenin hatalı kurulmuş olabileceğinden, iskelede kullanılan malzemenin yeterli

sağlamlıkta olmamasından kaynaklanabilir. İskelede çalışılanların iş kazasına

uğramamaları için iskelenin kurulumundan itibaren sağlık ve güvenlik açısından

tehlike yaratabilecek durumlar değerlendirilmeli ve bu durumlara karşı önlem

alınmalıdır.

7.5.1. İş İskelesi Kurulması ve İskelede Çalışılması Aşamalarında İşçi Sağlığı ve

İş Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar

İş iskelesi kurulması ve iskelede çalışılması sırasında meydana gelebilecek iş

kazası riskini artıran hususlar ve alınması gereken önlemleri aşağıdaki gibi

açıklamak mümkündür (OSHA, 1996) .

• İnşaatlarda kullanılacak her türlü iskele, şantiyedeki sorumlu teknik elemanın

gözetimi altında, tecrübeli ustalarla, iskele ölçüleri ve malzeme özellikleri göz

önünde bulundurularak kurdurulmalı ve işi bittikten sonra da aynı şekilde

sorumlu teknik personel kontrolünde söktürülmelidir.

• Bina dış cephelerine yerden kurulacak olan iskelelerde, iskelenin dikmelerinin

oturacağı zemin kuruluma başlanmadan önce kontrol edilmelidir. Zeminin

yumuşak veya çökmeye elverişli olması durumunda, dikmelerin geleceği yerlere

yükü tabana yaymak için yeterli kalınlıkta ve boyutta, ahşap veya beton plaklar

yerleştirilmelidir.



42

• Ahşap iskelelerde kullanılacak malzemenin sağlamlığına dikkat edilmeli,

yıpranmış, çürümüş, tamir edilmiş veya boyanmış malzemelerin iskele

yapımında kullanılmasına izin verilmemelidir.

• İskelelerin binaya bağlantılarına çok özen gösterilmeli, kurulum tamamlanıp

iskele üzerinde çalışmaya başlanmadan önce bu bağlantılar kesinlikle kontrol

edilmelidir. İskele dikmeleri binadan ayrılmayacak, yanlara salınım yapmayacak

şekilde düz ve çapraz kuşaklarla desteklenmelidir. Ayrıca kurulan iskelenin her

katından kalın takviye telleri ile binanın betonarme demirlerine yeterli sıklıkta

bağlantılar yapılmalıdır.

• İskelelerde en önemli güvenlik önlemlerinden biri de korkuluklardır. Korkuluklar

yeterli sağlamlıkta ve kesitteki kerestelerden yapılmalı, tabandan çaprazlarla

desteklenmelidir.

• Çelik borulu iskelelerde kullanılacak bütün boru ve madeni malzemelerin

dayanıklılığı ve diğer teknik özellikleri iskelenin taşıyacağı yüke göre

seçilmelidir.

• Çelik borulu iskelenin kendi takımından olmayan ve başka imalatlarda kullanılan

boru veya metal malzemeler iskele yapında veya destek sistemlerinde

kullanılmamalıdır.

• Çelik borulu iskelelerde oluşturulan platformlarda kullanılacak kalas veya diğer

ahşap malzemelerin özellikleri, ahşap iskelelerde aranan özelliklere uygun

olacaktır.

• Asma iskeleler kullanılmaya başlanmadan önce, iskelelerin aşağı ve yukarı

hareketlerini sağlayan makina, teçhizat ve vinçlerin, kullanmaya elverişli

olduklarına ilişkin ve iskelelerin taşıyacağı yükler hakkında yetkili teknik

elemanlar tarafından hazırlanmış belge ve raporlar alınmalı bu raporlar

doğrultusunda çalışmalarına izin verilmelidir.

• Asma iskelelere yetkili teknik elemanların öngördüğü maksimum yükten fazla

yükleme yapılmasına kesinlikle izin verilmemelidir.

• Asma iskeleler açısından en büyük risk iskele askısı olarak kullanılan

malzemede olabilecek deformasyondur. İskele askısı için kullanılan çelik veya

kendir halatların yahut benzeri malzemenin her gün işe başlamadan önce



43

muayene edilerek ezik, kopuk, çürük veya başka bir özrü olup olmadığı kontrol

edilecek, ancak sağlam olduğu anlaşıldıktan sonra iskelede çalışmaya

başlanmasına izin verilmemelidir.

• İskeleler sürekli ve düzenli olarak bakım ve kontrolden geçirilmelidir. Özellikle

de olumsuz iklim koşullarından sonra gerekli incelemeler yapılmalı, eksik ve

yetersiz görülen malzeme ve kısımlar dehal onarılmalı, zayıf kısımlar

güçlendirilmeli veya yenileriyle değiştirilmelidir.

• İskeleler üzerinde geçişleri veya çalışmayı zorlaştıracak moloz, tahta kırığı

benzeri atıklar bulundurulmamalıdır.

• İskelelerin sökümü rastgele yapılmamalıdır. Söküme en üst kattan başlanmalı, kat

kat aşağı inilmelidir. Üst katlarda söküm yapılırken alt katlarda çalışılmasına

kesinlikle izin verilmemelidir.

7.5.2. İş İskelesi Kurulması ve İskelede Çalışılması ile İlgili Kontrol Listesi

Şantiyelerde iş iskelesi kurulması ve iskelede çalışılması ile ilgili yukarıda

ifade edilen riskler dikkate alınarak bu çalışma sürecinde iş kazası olma olasılığını

azaltmada yardımcı olacağı düşünülen kontrol listeleri oluşturulmuştur. Bu listelerin

Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliğinde tanımlanan “Uygulama

Koordinatörü” tarafından raporlanması öngörülmüştür.

EK-5 ve Liste LİS-05’de “İskele İşleri Kontrol Listesi” bulunmaktadır.

Oluşturulan bu liste sayesinde iskelenin kurulması, iskelede çalışılması ve iskelenin

sökülmesi sırasında sağlık ve güvenlik planı kapsamında hızlı ve pratik bir kontrol

mekanizması oluşacağı umulmaktadır.

7.6. Duvar Örülmesi Çalışmaları Sırasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik

Tedbirleri

Yapı üretiminde duvar örülmesi aşamasında, malzeme taşınması ve harç

hazırlanması sırasında çeşitli meslek hastalıkları görülebilmekte ve ayrıca yerden

yüksekte çalışmalar yapılması gerektiğinden iş kazaları meydana gelebilmektedir. Bu



44

çalışmalar sırasında meslek hastalıkları ve iş kazalarının önüne geçebilmek için

sağlık ve güvenlik açısından risk oluşturan durumlar önceden tespit edilmeli ve bu

tehlike oluşturabilecek durumları ortadan kaldırmak için gerekli sağlık ve güvenlik

tedbirleri alınmalıdır.

7.6.1. Duvar Örülmesi Çalışmaları Sırasında İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğini Riske

Edebilecek Durumlar

Duvar örme çalışmaları sırasında meydana gelebilecek iş kazası riskini artıran

hususlar ve alınması gereken önlemleri aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür.

• Duvar yapımında kullanılacak malzemenin şantiyede depolanacağı yer, şantiye

yerleşim planına bakılarak önceden hazırlanmalıdır.

• Duvar yapımında kullanılacak malzemenin türüne göre (gazbeton, tuğla, briket

vb.) gelen malzemenin araçlardan indirilmesini sağlayacak ekipman şantiyede

hazır bulundurulmalıdır. Duvar malzemeleri araçlardan insan gücü ile indirilecek

ise taşıma organizasyonu işçi sağlığını tehlikeye sokmayacak şekilde

yapılmalıdır.

• Şantiyeye gelen duvar malzemeleri iş makineleri (forklif, mobil vinç, kule vinç

vb.) yardımı ile araçlardan alınacak ise bu taşıyıcı araçların ve malzemenin

bağlanacağı mekanizmaların kontrolleri eksiksiz yapılmalıdır. Duvar

malzemelerinin taşıyıcılar ile kaldırılması sırasında zincir veya kemerlerin iyice

bağlandığı kontrol edilmelidir. Malzemeler araçtan alınıp yerine yerleştirilinceye

kadar hareket halindeki paketlere kesinlikle yaklaşılmamalıdır.

• Harç yapımında kullanılacak kum, çimento veya özel yapıştırıcı malzemeler

şantiye yerleşim planına göre depolanmalı, gereksiz taşımalara izin

verilmemelidir.

• Harç yapımında çalışan işçiler çimentonun zararlı etkilerinden korunmak

amacıyla ağız ve burun maskesi kullanmalıdır. Hazırlanan harcın kat içerisinde el

arabalarıyla taşınması gerekiyorsa taşıma işleminde aksaklıklar çıkmaması için el

arabasının geçeceği yerler temizletilmelidir (İSGGM, 2006).



45

• Duvar malzemelerinin üst katlara alınmasında kullanılan asansörlerin periyodik

bakımları düzenli olarak yapılmalı ve bakımların raporları şantiyede

dosyalanmalıdır.

• Duvar örülmesi çalışmalarında kullanılan sıpa iskeleler haftada bir kontrol

edilmelidir. Yıpranmış, çürümüş veya kırılmış kısımları varsa onarılmalıdır. Sıpa

iskelelerin üzerinde çalışılan kısımlarında kullanılan malzemeler yeterli kesit ve

dayanıklıkta olmalıdır. Bu bölgelerde kullanılan malzemeler yan yana boşluk

kalmayacak şekilde konulmalı ve olabilecek dönmelere karşı alttan birbirlerine

bağlantı tahtaları (kılapalar) ile bağlanmalıdır.

• Dış duvarların örülmesi sırasında, aşağıdaki çalışanlara veya şehir merkezlerinde

cadde kenarlarındaki şantiyelerde çalışılması durumunda yaya ve araç trafiğine

zarar verebilecek malzeme düşmelerini engellemek amacıyla, dış cepheler uygun

koruma malzemeleriyle kapatılmalıdır.

• Çalışma alanındaki malzeme kırıkları veya yapılan harcın atıklarının

toplatılmalıdır.

7.6.2. Duvar Örülmesi ile İlgili Kontrol Listesi

Yapı üretimi sırasında duvar örülmesi ile ilgili yukarıda ifade edilen riskler

dikkate alınarak bu çalışma sürecinde iş kazası olma olasılığını azaltmada yardımcı

olacağı düşünülen kontrol listeleri oluşturulmuştur. Bu listelerin Yapı İşlerinde

Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliğinde tanımlanan “Uygulama Koordinatörü”


EK-6 ve Liste LDV-06’de “Duvar İşleri Kontrol Listesi” bulunmaktadır.

Oluşturulan bu liste sayesinde duvar örülmesi çalışmaları sırasında sağlık ve

güvenlik planı kapsamında hızlı ve pratik bir kontrol mekanizması oluşacağı

umulmaktadır.



46

7.7. Sıva, Boya, Badana ve Kaplama İşleri Yapılması Sırasında Alınacak Sağlık

ve Güvenlik Önlemleri

Yapı üretimi sırasında ince işler olarak da bilinen sıva, boya, badana ve

kaplama işleri yapılırken sıklıkla iş kazasına maruz kalmalar veya meslek

hastalıklarına yakalanmalar olabilmektedir. İnşaatlarda sıva, boya, badana ve

kaplama işleri genellikle kapalı alanlarda ve havasız ortamlarda yapıldığından dolayı

bu işlerde çalışanlarda solunum yolları ve akciğerler ile ilgili çeşitli meslek

hastalıklarıyla karşılaşılabilmektedir. Bu imalatlar sırasında oluşabilecek meslek

hastalıkları ve iş kazalarına karşı önlem alabilmek için öncelikle bu iş gruplarında

çalışılırken iş kazasına uğrama ve meslek hastalıklarına yakalanma riskinin fazla

olduğu durumlar değerlendirilmeli ve bu olumsuz durumlara karşı tedbir alınmalıdır.

7.7.1. Sıva, Boya, Badana ve Kaplama İşleri Yapılması Sırasında İşçi Sağlığı ve

İş Güvenliğini Riske Edebilecek Durumlar

Sıva, boya, badana ve kaplama işleri yapılması sırasında meydana gelebilecek

iş kazası ve meslek hastalığı riskini artıran hususlar ve alınması gereken önlemleri

aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür.

• Sıva, boya, badana ve kaplama işlerinde hem işin düzenli ve hızlı

ilerleyebilmesi için hem de gereksiz taşımalar sonucunda çalışanlarda

görülebilecek meslek hastalıklarının önüne geçebilmek için, bu iş gruplarının

uygulaması sırasında gerekli olan malzemeler şantiye yerleşim planına

bakılarak arazideki öngörülen yerlerde depolanmalıdır.

• Şantiye içerisinde malzemelerin taşınacağı güzergâhlar temizlenmelidir.

Malzemeler insan gücü kullanılarak el arabası ile taşınıyorsa el arabasının

rahat çalışacağı yollar oluşturulmalıdır. Malzemeler iş makinesi yardımı ile

taşınacaksa iş makinelerinin manevra alanları tespit edilmeli ve bu alanlarda

güvenli çalışma zemini oluşturulmalıdır.

• Sıva ve badana çalışmaları sırasında, işçilerin çimento, kireç gibi tozlu,

solunum yolları hastalıklarına sebep olabilecek türdeki malzemelerden



47

olumsuz etkilenmemesi için gerekli koruyucu maskeler kullanması

sağlanmalıdır.

• Sıva ve badana uygulamaları makine yardımı ile yapılıyorsa (hazır sıva

makinesi, alçı püskürtme makinesi, harç karıştırma mikseri), işe başlanmadan

önce çalışanlara makineler hakkında eğitim verilmeli, makinelerde bu konuda

tecrubeli ustaların çalışmaları sağlanmalıdır. Makinaların periyodik bakımları

düzenli olarak yaptırılmalı, bakımlarla ilgili raporlar şantiyede

dosyalanmalıdır. Çalışma sırasında makinelerde olabilecek aksaklıklarda

işçilerin makineye rasgele müdahale etmesi engellenmeli ve derhal yetkili

servislere ulaşılmalıdır.

• Kapalı ortamlarda boya işlerinde çalışanların mesai saatleri ayarlanmalı.

Uzun süre havasız ortamda çalışmalarına izin verilmemelidir. Çalışanların

dinlenme saatlerinde mümkünse çalışma ortamının havalandırılması

sağlanmalıdır.

• Dış cephelerin sıva, badana, boya ve kaplaması sırasında iskelede çalışan

ekibe iskelede güvenli çalışabilmeleri adına gerekli bilgilendirmeler

yapılmalıdır.

• Dış cephe çalışmaları sırasında, aşağıdaki çalışanların üzerine malzeme

düşmelerine veya şehir merkezlerinde çalışılıyorsa alttan geçen yaya ve araç

trafiğini riske edebilecek durumlara karşı, çalışma alanının altına malzeme

düşmelerine karşı koruma platformu oluşturulmalıdır.

7.7.2. Sıva, Boya, Badana ve Kaplama İşleri Yapılması ile İlgili Kontrol Listesi

Yapı üretimi sırasında sıva, boya, badana ve kaplama işleri ile ilgili yukarıda

ifade edilen riskler dikkate alınarak bu çalışma süreçlerinde iş kazası olma olasılığını

azaltmada yardımcı olacağı düşünülen kontrol listeleri oluşturulmuştur. Bu listelerin

Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliğinde tanımlanan “Uygulama

Koordinatörü” tarafından raporlanması öngörülmüştür.

EK-7 ve Liste LSBBK-07’de “Sıva, Boya, Badana ve Kaplama İşleri Kontrol

Listesi” bulunmaktadır. Oluşturulan bu liste sayesinde duvar örülmesi çalışmaları



48



7.8. Tesisat İşlerinin Yapılması Sırasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik

Önlemleri

Yapılarda özelliklerine, kullanım amacına ve ihtiyaçlarına göre pek çok

tesisat şebekesi bulunmaktadır. Bunlar, başta elektrik ve su tesisatları olmak üzere

proje özelliklerine göre sadece ısıtmaya yönelik kalorifer tesisatları, doğalgaz

tesisatları, ısıtma, soğutma ve havalandırmayı bir arada sunabilen iklimlendirme

tesisatları, havalandırma tesisatları ve çok katlı yapılarda asansör sistemleri gibi

değişik özelliklerde olabilir. Yapım aşamasında bu tesisat işleri devam ederken

meslek hastalıkları ve iş kazalarının önüne geçebilmek için, bu uygulamalar sırasında

iş kazası riskini artıran faktörler değerlendirilmeli ve bunlara karşı tedbirler

alınmalıdır.

7.8.1. Tesisat İşlerinin Yapılması Sırasında İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğini Riske

Edebilecek Durumlar

Tesisat işleri yapılması sırasında meydana gelebilecek iş kazası ve meslek

hastalığı riskini artıran hususlar ve alınması gereken önlemleri aşağıdaki gibi

açıklamak mümkündür.

• Tesisat işlerinin tamamı, konusunda tecrübeli ve gerekli belgelere sahip

ustalar tarafından yaptırılmalıdır.

• Elektrikli el aletleri ve şantiye elektrik panoları çalışanların yeterince

bilgilendirilmemesinden dolayı çoğu zaman iş kazasına sebep olmaktadır. Bu

sebeple çalışanlar elektrik enerjisi hakkında bilgilendirilmeli, elektrik ile

çalışırken daha dikkatli olmaları sağlanmalıdır.

• Şantiyede yerleri değişmeyen sabit elektrikli makina ve araçlarla, elektrik

panolarının taban alanına tahta ızgara, lastik paspas vb. koruma elemanları

oluşturulmalıdır. Bu korunma önlemi, herhangi bir elektrik kaçağında insanı



49

toprağa karşı yalıttığı için elektik çarpılmasının gerçekleşmesi önlenmiş olur

(EMO, 2007).

• Elektrikle çalışan tüm makina ve tezgâhlar, tornalar, frezeler, planyalar,

vargeller, hızarlar, matkaplar, kompresörler vb. nin şaselerine dışardan gözle

görülüp kontrol etme olanağı sağlayacak şekilde topraklama hatları

çekilmelidir. Ayrıca çelik konstrüksiyonlu metal çatılar da yıldırıma karşı

etkili bir şekilde topraklanmalıdır.

• Elektrik tesisatının yıllık periyodik kontrol belgesinde, topraklama

levhalarının ölçülen direnç değerleri “ohm” cinsinden yazılmalı, direnci 10

ohm'dan büyük levhalara ek topraklama levhası eklenmelidir (EMO, 2007) .

• Şantiyedeki atölyelerde bulunan makina ve tezgâhların ayrı ayrı durdurma

tertibatından başka, acil bir durumda atölyedeki veya kısımdaki tezgâhları

tamamen durduracak bir ana şalter bulunmalıdır. Makine ve tezgâhların

çalıştırma düğmeleri yeşil, durdurma düğmeleri kırmızı renkte olmalıdır.

Kollu ve çevirmeli şalterlerde ise çalıştırma için "I" , durdurma için "0" gibi

yazıları bulunan etiketler bulunmalıdır.

• Şantiyede kullanılan elektrik kabloları muntazam döşenmiş olmalı, kırık fiş

ve prizler onarılmalı, sigortalar kapalı dolap içerisinde bulundurulmalıdır.

Aydınlatma lambaları, fiş ve prizler ile anahtarlar su damlalarına ve toza karşı

tamamen korunmuş tipte olmalıdır.

• Su tesisatı işlerinde temiz ve pis su borularının projelerine göre

yerleştirilmesi sırasında, gerekmedikçe duvarlarda ve döşemelerede kırım

yapılmasına izin verilmemelidir. Kırım işinin zorunlu olduğu durumlarda ise

bu çalışmalar sırasında olabilecek parça sıçraması veya tozdan etkilenme gibi

olumsuzluklara karşı tedbir alınmalıdır.

• Pis su borularının bina içinde birleşip bina dışında toplandığı rögarlar

arazinin durumuna göre teşkil edilmeli, tamamlanan rögarların kapakları

hemen konmalıdır. Şantiye sınırları içerisinde kesinlikle üzeri açık rögar

bulundurulmamalıdır.

• Asansör sistemlerinin montajında çalışan işçilere asansör boşluklarında

güvende çalışabilecekleri iskeleler hazırlanmalıdır. Bu iskeleler tasarlanırken



50

her katta iskeleden katlara geçiş için kullanılmak üzere yeterli genişlik ve

sağlamlıkta geçitler oluşturulmalıdır.

• Asansörlerin montajında kullanılacak ağır çelik malzemelerin montaj yerine

taşınması ve uygulanması sırasında işçi sağlığını tehlikeye sokmayacak

şekilde gerekli ekipmanlar şantiyede hazır bulundurulmalıdır.

• Asansör boşluğundaki iskelelerde çalışılırken üst katlarda montaj devam

ediyorsa alt katlarda çalışma yapılmasına kesinlikle izin verilmemelidir.

7.8.2. Tesisat İşlerinin Yapılması ile İlgili Kontrol Listesi

Yapı üretimi sırasında tesisat işleri ile ilgili yukarıda ifade edilen riskler

dikkate alınarak bu çalışma süreçlerinde iş kazası olma olasılığını azaltmada




EK-8 ve Liste LTS-08’de “Tesisat İşleri Kontrol Listesi” bulunmaktadır.

Oluşturulan bu liste sayesinde tesisat çalışmaları sırasında sağlık ve güvenlik planı

kapsamında hızlı ve pratik bir kontrol mekanizması oluşacağı umulmaktadır.

7.9. Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması Sırasında Alınacak Sağlık ve

Güvenlik Önlemleri

Yapım süreci tamamlanan inşaatlarda, yapının kullanıma açılabilmesi için

inşaat artıklarının temizlenmesi şarttır. Bu temizlik işleminin kolay ve daha kısa

zamanda yapılabilmesi için işin yapım sürecindeki çalışmalarda temizliğe büyük

önem verilmelidir. Çalışan her ekip iş bitiminde kendi inşaat artıklarını mümkün

olduğunca temizlemelidir. Örneğin sıvacı ekibi her gün mesai bitiminden yarım saat

önce kullanacağı harç miktarını belirlemeli fazla harç yapıp bu malzemenin artıp

donmasına fırsat vermemelidir. Şantiyelerin taşınması da bir bakıma temizlik işinin

sonudur. Tamamlanan yapılarda şantiye binalarının sökülmesi, artan, kullanılmayan



51

ve yeniden kullanılacak olan malzemelerin toplanması ve bu malzemelerin planlanan

yerlere götürülmesi belirli bir organizasyon dahilinde yapılması gereken işlerdir.

Yapıların temizliği ve şantiyelerin taşınması sırasında birçok iş kazası

yaşanabilmekte ve çalışanlar meslek hastalıklarına yakalanabilmektedir. Bu iş

kazalarının ve meslek hastalıklarının önüne geçebilmek için öncelikle bu faaliyetler

sırasında olabilecek kaza ve meslek hastalığı riskleri belirlenip, bu risklere karşı

tedbirler alınmalıdır.

7.9.1. Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması Sırasında İşçi Sağlığı ve İş


Yapının temizliği ve şantiyenin taşınması sırasında işçi sağlığı ve iş

güvenliğini tehlikeye sokabilecek durumları aşağıdaki gii sıralayabiliriz.

• İnşaat sonrası yapının temizliğinin kolay yapılabilmesi yapım sürecindeki

çalışmaların titizliğine bağlıdır. Yapım sürecinde her iş kaleminin

tamamlanmasıyla o işten artanlar toparlanırsa bu sayede hem temizlik işi

kolaylaşır hem de bu atıkların çalışanlara zarar vermesi önlenmiş olur.

• İnşaat alanlarının kaba pisliklerden temizlenmesi sırasında, çıkacak tozdan

etkilenmemek için önce yerler hafif ıslatılmalıdır. Ayrıca temizlikte çalışan

personelin maske kullanması sağlanmalıdır.

• Bodrum katlar ve sığınak gibi kapalı ve havasız yerlerin temizliği yapılırken

çalışanlara sık sık ara verdirilmeli, temiz hava almaları sağlanmalıdır.

• Dış cephe kaplamaları ve camların temizliğinde çalışanlar kesinlikle emniyet

kemeri ile çalışmalıdır.

• Şantiyenin taşınması işleri belirli bir organizasyon dâhilinde olmalıdır.

Öncelikle inşaattan artan ve tekrar kullanılacak olan malzemeler araçlara

yüklenerek planlanan yerlere taşınmalıdır. Daha sonra eğer varsa şantiye

binaları sökülmeli ve taşınmalıdır.

• Kamyonlara yapılacak yüklemelerde insan gücü kullanılıyorsa iş dağılımı işçi

sağlığını tehlikeye sokmayacak şekilde düzenlenmelidir. Yüklemeler



52

makineler yardımı ile yapılıyorsa malzemenin yeteri sağlamlıkta bağlanıp

öyle yüklenmesi sağlanmalıdır.

• Kamyonlara yükleme yapılırken araçların tonajlarına dikkat edilmeli, araçlara

taşıyabileceğinden fazla yük yüklenmemelidir.

• Kamyonlarda yükleme yapılırken üst kısımlara kayma ihtimali olan

malzemeler yüklenmemelidir. Yükleme tamamlandıktan sonra malzemeler

kamyona bağlama halatları yardımıyla sabitleştirilmeli kamyon üzerinde

olabilecek malzeme hareketleri engellenmelidir.

• Malzemelerin taşınması sırasında kamyon, tarktör gibi araçların römork ve

damperlerine işçilerin de binmesine kesinlikle izin verilmemelidir.

• Şantiyede yakıt tankları veya fıçıları bulunması halinde bunların taşınması

sırasında gerekli titizlik gösterilmeli ve ateşle yaklaşılmamalıdır.

• Şantiye binalarının sökümü ve araçlara yüklenmesi sorumlu teknik personel

nezaretinde yapılmalıdır.

• Şantiyedeki iş makinelerinin nakliyesi için bu konuda yetkili kurumlardan

gerekli izin belgeleri temin edilmelidir.

7.9.2. Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması ile İlgili Kontrol Listesi

Yapı üretimi tamamlandıktan sonra yapının temizliği ve şantiyenin taşınması

işleri ile ilgili yukarıda ifade edilen riskler dikkate alınarak bu süreçlerde iş kazası

olma olasılığını azaltmada yardımcı olacağı düşünülen kontrol listeleri

oluşturulmuştur. Bu listelerin Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliğinde

tanımlanan “Uygulama Koordinatörü” tarafından raporlanması öngörülmüştür.

EK-9 ve Liste LYTŞT-09’de “Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması

Kontrol Listesi” bulunmaktadır. Oluşturulan bu liste sayesinde yapının temizliği ve

şantiyenin taşınması çalışmaları sırasında sağlık ve güvenlik planı kapsamında hızlı

ve pratik bir kontrol mekanizması oluşacağı umulmaktadır.

8.SONUÇLAR VE ÖNERİLER Muharrem GÖRGÜLÜ

53

8.SONUÇLAR VE ÖNERİLER

İnşaat sektörü, dünyada ve ülkemizde iş kazaları ve meslek hastalıklarının en

sık görüldüğü sektörlerin başında gelmektedir. Her inşaat projesinin birbirinden

farklı olması, sürekli değişik çalışma şartlarında uygulanması, işçi devir hızının fazla

olması gibi sektöre özgü hususlar, iş kazası ve meslek hastalığı riskini artırmaktadır.

Dolayısıyla inşaat sektöründe işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması daha zor ve

karmaşıktır.

Avrupa Birliği’ne uyum bağlamında ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliği

konusunda birçok çalışma yapılarak, ülkemizdeki uygulamaların AB standartları

seviyesine getirilmesi yönünde çeşitli resmi düzenlemeler yapılmıştır. Ancak bu yeni

düzenlemelerin hayata geçirilmesi aşamasında hala sıkıntıların olduğu da bir

gerçektir. Ülkemizin sosyal, kültürel ve ekonomik yapısından kaynaklanan etkenler,

çalışma hayatında işçi ve işverenlerin işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunun önemini

kavranmalarını olumsuz yönde etkilemekte ve dolayısıyla bu bilinç eksikliği iş

kazası meydana gelme sıklığını artırmaktadır.

2003 yılında uygulamaya konulan “Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği

Yönetmeliği” ile inşaat sektöründe çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına

karşı korunmaları önemli yenilikler getirilmiştir. Bunlardan en önemlisi, tüm yapım

işlerinin, projelendirme ve uygulama aşamalarında ayrı ayrı olmak üzere, işçi sağlığı

ve iş güvenliği önlemlerini içeren sağlık ve güvenlik planı (SGP) hazırlanıp

uygulanması ve bu amaçla bir koordinatörün atanmasının zorunlu kılınmış olmasıdır.

Ancak söz konusu planın şekil ve içeriğine ilişkin bir açıklamanın bulunmaması,

uygulamada çeşitli tereddütlere neden olmaktadır. Bu sebeple bu çalışmada yapım

işlerinin uygulama aşaması sürecini kapsayan bir Sağlık ve Güvenlik Planı (SGP)

amaçlanmıştır. Bu plan önerisinde önce, kazı, kalıp, iskele, beton vb temel uygulama

aşamaları belirlenmiştir. Sonra bu aşamaların her birinde ayrı ayrı iş kazası risk

faktörleri ve bunlardan kaçınılması için alınabilecek önlemler saptanarak SGP genel

çerçevesi oluşturulmuştur. Daha sonra da, iş kazası riski bulunan durumlar işlem

basamakları düzeyinde analiz edilerek bunların önlenmesi amacıyla kontrol listeleri

oluşturulmuştur. Bu listeler oluşturulurken, öngörülen sağlık ve güvenlik

8.SONUÇLAR VE ÖNERİLER Muharrem GÖRGÜLÜ

54

önlemlerinin alınıp alınmadığı; şayet gerekli önlemler alınmamışsa, sonrasında

kimler tarafından neler yapıldığının denetlenmesi amaçlanmıştır. Bunu sağlam

amacıyla ayrıcı kontrol listelerini tamamlayan ek tablolar da oluşturtmuştur. Ayrıca,

tabloların uygun içerikte olması ve raporlanmasını sağlamak amacıyla bir kodlama

sistemi geliştirtmiştir.

Bu çalışmayla geliştirilmiş bulunan SGP’nın, uygulayıcıların almaları

gereken sağlık ve güvenlik önlemlerini kolayca belirlemeleri ve sonucunu

izleyebilmeleri konusunda önemli bir rehber olabileceği umulmaktadır.

Ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunun önemi gün geçtikçe daha iyi

anlaşılmaktadır. Ancak bu konudaki bilinçlenmenin daha da hızlandırılması için,

ilgili meslek odalarının konuya yönelik faaliyetlerini artırarak çeşitli kurs, seminer ve

eğitim programları düzenlemeleri yararlı olabilecektir. Ayrıca işçi sağlığı ve iş

güvenliği konusuna, üniversitelerin ilgili fakülte ve bölümlerinin ders

müfredatlarında daha fazla yer vermeleri, bu konudaki bilinçlenmenin eğitim

kurumlarında başlamasına katkı sağlayacaktır.

55

KAYNAKLAR

AKSÖYEK, A.R., (2002), “Türk İnşaat Sektöründe İş Kazalarının ve İş Güvenliği

Sorununun İncelenmesi” , İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü, İstanbul

ARICI, K., (1999), “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği”, Ankara.

AS/NZS 4360, (1999), Australian and New Zealand Standard on Risk Management,

Melbourne.

BAYIR, M., ERGÜL, M., (2006), “İş Güvenliği ve Risk Değerlendirme

Uygulamaları”, Martı Ajans, Bursa.

BİRECİKLİ, B. M., (2007) “Şantiye Tekniği ve Şantiyede İş Güvenliği”, Birsen

Yayınevi, İstanbul.

BRIGHAM YOUNG UNIVERSITY, (2006), “Risk Management & Safety,

Excavation Program, Utah.

CANPOLAT, P., (2008), “Projelendirme ve Şantiye Yerleşim Projesi Hazırlanması

Aşamasında İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Bir Öneri” Çukurova

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.

CENTEL, T., (1992), “Çocuklar İle Gençlerin İş Güvenliği”, İ.Ü. Yayınları No:

3041, İstanbul.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI (2003), “İşçi Sağlığı ve İş

Güvenliği ile İlgili Genel Bilgiler”

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ, (2006), “İş Güvenliği ve Risk Yönetimi Kursu”,

Adana.

DEMİRCİOĞLU,A.M., CENTEL, T. (2002), “İş Hukuku”, Gözden Geçirilmiş 8.

Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım A. Ş.,İstanbul.

DEPARTMENT OF ARMY, (2003), “Safety and Healty Requirements”, U.S. Army

Corps of Engineers, Washington.

ELEKTRİK MÜHENDİSLARİ ODASI, (2007), “Proje ve Yapı Denetçisi Elektrik

Mühendisleri İçin Eğitim Notları”

GÜRCANLİ, G. E., MÜNGEN, U., (2005),"OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği

Yönetim Sistemi ve Bir Uygulama Örneği. 3. Yapı İşletmesi Kongresi, İzmir.

56

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, (2006), “Küçük

Şantiyelerde İş Sağlığı ve Güvenliği”.

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, (2006), “İnşaat

Sektöründe Araç Kazalarının Önlenmesi”.

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, (2006), “Kazı İşlerinde

İş Güvenliği”.

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, (2006), “İnşaatta

İş Sağlığı Güvenliği ve Çimento Kullanımı”.

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ,(2006), “İnşaat

Sektöründe Kas- İskelet Sistemi Rahatsızlıkları”.

INTERNATİONAL LABOUR OFFİCE (ILO), (1992), “Safety and Health in

Consructions”

KARACA,S., (2004), “Yapı İşlerinde İş Güvenliği Açısından Risk

Değerlendirmesi ve Alınacak Önlemler”, İstanbul Teknik Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

MÜNGEN, U., (1993), “Türkiye’de İnşaat İş Kazalarının Analizi ve İş Güvenliği

Sorunu”, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

OHSAS 18001, (1999), Occupational Health and Safety Assessment Series, British

Standarts Institute, United Kingdom.

OSHA, (1996), "Safety Standards for Scaffolds Used in the Construction Industry"

ÖZKILIÇ, Ö., (2005) “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Risk

Değerlendirme Metodolojıleri”, TİSK Yayınları, No: 246

SABUNCUOĞLU, Z., (2000), “İnsan Kaynakları Yönetimi”, Ezgi Kitabevi

Yayınları, Bursa.

SOSYAL SİGORTALAR KURUMU, (2006), “2006 Yılı SSK İstatistikleri”

TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ, (2004), “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim

Sistemi Tetkikçi/Baş Tetkikçi Eğitimi Notları”

TÜRKİYE HAZIR BETON BİRLİĞİ, (2007), “Beton Dökümünde İş Güvenliği”,

THBB Eğitim Programları.

YETKİN,O., (2004), “Şantiyelerin İş Güvenliği Performans Analizi”,

İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

57

RESMİ MEVZUAT

12.09.1974/15004 Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü

23.12.2003/25325 Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği.

10.2.2004/25369 İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik

Önlemlerine İlişkin Yönetmelik.

11.2.2004/25370 Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması

Hakkında Yönetmelik.

23.10.2004/25622 Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği

11.2.2004/25370 Elle Taşıma İşleri Hakkında Yönetmelik.

23.12.2003/25325 Sayılı Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği.

58

ÖZGEÇMİŞ

16.08.1984 yılında Kahramanmaraş’ta doğdum. İlkokul eğitimimi

Kahramanmaraş Albayrak İlköğretim Okulunda, ortaokulu Kahramanmaraş

Çukurova Elektrik anadolu Lisesinde tamamladım. Lise eğitimime Kahramanmaraş

Süleyman Demirel Fen Lisesinde başlayıp, Kahramanmaraş Hoca Ahmad Yesevi

Lisesinden mezun oldum. 2006 yılı, Haziran ayında Çukurova Üniversitesi

Mühendislik-Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümünden mezun oldum ve

2006–2007 eğitim yılında Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat

Mühendisliği Anabilim Dalı Yapı Bölümünde yüksek lisans eğitimime başladım.

Ağustos 2006 ve Haziran 2007 tarihleri arasında Adana’da FHM YAPI

DENETİM TİC.LTD. ŞTİ.’nde Yardımcı Kontrol Mühendisi olarak çalıştım.

Haziran 2007 tarihinden itibaren Kahramanmaraş VİT-VAROL İNŞAAT

TİC.LTD. ŞTİ.’nde Şantiye Şefi olarak çalışmaktayım. Halen Kahramanmaraş Ağız

ve Diş Sağlığı Merkezi İnşaatı, Kahramanmaraş Gayberli İlköğretim Okulu İnşaatı

ve Kahramanmaraş Organize Sanayi Müdürlüğü 10.000 m3’ lük su deposu

inşaatlarında şantiye şefliği görevimi sürdürmekteyim.

59

EKLER

EK-1 KAZI İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

EK-2 KALIP İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

EK-3 DEMİR DONATI İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

EK-4 BETON İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

EK-5 İSKELE İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

EK-6 DUVAR İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

EK-7 SIVA, BOYA; BADANA VE KAPLAMA İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

EK-8 TESİSAT İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

EK-9 YAPININ TEMİZLİĞİ VE ŞANTİYENİN TAŞINMASI KONTROL

LİSTESİ

EK-10 EKSİK VE YETERSİZ İŞLEMLER LİSTESİ

60

EK-1 KAZI İŞLERİ KONTROL LİSTESİ

İşin Adı : Yüklenici : Formu Dolduranın Adı : Formu Dolduranın Görevi : Hava Durumu : Tarih : … / … / 200.

No Kontrol Edilecek Konular Evet* Hayır**

LKZ01–1 Kazı işinde çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LKZ01–2 Kazı işinde çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımları tanıtılıp, teslim edildi mi?

LKZ01–3 Kazı işinde çalışan ekibin kişisel koruma donanımlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LKZ01–4 Kazı alanının çevresi 2 m yüksekliğinde ahşap koruma perdeleriyle çevrildi mi?

LKZ01–5 Ahşap koruma perdeleri arka taraflarından payandalarla desteklenip sağlamlaştırıldı mı?

LKZ01–6 Kazı alanının geniş oluğu sahalarda 90–100 cm. yüksekliğinde koruma korkuluğu yapıldı mı?

LKZ01–7 Kazı alanına giriş-çıkış servis yolları yeterli genişlikte mi?

LKZ01–8 Gece çalışılması durumunda servis yollarında ve kazı alanında yeterli aydınlatma sağlandı mı?

LKZ01–9 Kazı derinliği ve zemin sınıfına göz önüne alınarak sorumlu teknik personelin kontrolünde gerekli ve yeteli şev verildi mi?

Liste No : LKZ01 Liste Adı : Kazı İşleri Kontrol Listesi

61

LKZ01–10 Kazı derinliği ve zemin sınıfına göre sorumlu teknik personelin kontrolünde gerekli ve yeteli iksa sistemleri uygulandı mı?

LKZ01–11 İksalarda kullanılan kalas veya demir profiller kazı yüksekliğinden en az 20 cm yukarda mı?

LKZ01–12 İksalarda kullanılan kalas veya demir profillerin birbiri ile olan bağlantıları kontrol edildi mi?

LKZ01–13 Geniş sahalarda kazı alanı içerisinde iş makineleri haricinde çalışma yapılıyor mu?

LKZ01–14 Kazı alanına yakın çevredeki yapıların kazıdan zarar görmesini önlemek amacıyla gerekli destek sistemleri kullanılıyor mu?

LKZ01–15 Çalışmalarda kullanılan iş makinelerinin periyodik bakımları düzenli olarak yaptırılıyor mu?

LKZ01–16 Çalışanların iş makinelerinden zarar görmemesi güvenli çalışma alanları oluşturulmuş mu?

LKZ01–17 Çalışanların, iş makinelerinden etkilenmeden kazı alanına güvenle giriş-çıkış yapacağı geçiş yolları hazırlanmış mı?

LKZ01–18 Kazıdan çıkartılan malzemeler kazı alanından yeteri kadar uzak mesafeye taşınıyor mu?

LKZ01–19 Kazı alanına hafriyat dökülmesi durumunda kamyonların kazı alanına düşmesini engelleyecek takozlar kullanılıyor mu?

LKZ01–20 Kazı sırasında arazideki muhtemel altyapı şebekelerinin yeri ilgili kurumlarla beraber çalışılarak tespit edildi mi?

LKZ01–21 Şantiye içerisinde muhtelif yerlerde kazıda çalışanların kullanması gereken güvenlik donanımı ile ilgili uyarı levhaları var mı?

62

LKZ01–22

Şantiye içindeki muhtelif yerlerde ve yol güzergâhında kazıda çalışan tüm personelin uyması gereken güvenlik tedbirleri ile ilgili levhalar yerleştirilmiş mi?

LKZ01–23 Kazı işinde çalışanların tamamının, “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?

* Cevap ‘Evet’ ise Evet Sütununa “X” işareti konacak. ** Cevap ‘Hayır’ ise Hayır Sütununa “LSGPG00” yazılarak LSGP00 listesi doldurulacak

63

EK-2 KALIP İŞLERİ KONTROL LİSTESİ



LKL02–1 Kalıp işinde çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LKL02–2 Kalıp işinde çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımı tanıtılıp, teslim edildi mi?

LKL02–3 Kalıp işinde çalışan ekibin kişisel koruma donanımlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LKL02–4 Kullanılacak kalıplar şantiye içinde uzun mesafeli taşıma gerektirmeyecek şekilde düzenli olarak istif edilmiş mi?

LKL02–5 Kalıp ekibinde çalışanların görev dağılımı meslek hastalıklarına yol açmayacak şekilde düzenli bir sistemde ayarlanıyor mu?

LKL02–6 Kalıpta çalışanların kullandıkları el merdivenlerinin sağlamlığı kontrol edildi mi?

LKL02–7 Kalıpta çalışanlar el merdivenlerini uygun eğimde kullanıyorlar mı? (Eğim 4/1)

LKL02–8 Çalışanlara kalıp montajı ve kalıpların taşınması sırasında birbirlerine zarar vermeyecek şekilde uygun bir çalışma sistemi düzenlenmiş mi?

LKL02–9 Döşeme kalıplarının montajı sırasında dış kenarlarda güvenli çalışmayı sağlayacak fazladan

Liste No : LKL02 Liste Adı : Kalıp İşleri Kontrol Listesi

64

yeterli genişlik bırakılmış mı?

LKL02–10 Döşeme kalıplarının dış yüzlerinde yeterli sağlamlıkta korkuluklar oluşturulmuş mu?

LKL02–11 Döşeme kalıplarının sökümü sırasında sökümde çalışanların dışında bu alanlara girişler kontrol ediliyor mu?

LKL02–12 Kalıpların söküm işi bittikten sonra etraftaki tahta kırıkları ve çiviler toplatılıyor mu?

LKL02–13 Kalıpların söküm işi bittikten sonra bina içerisindeki asansör boşluklarına yeteri sağlamlıkta korkuluklar yapılıyor mu?

LKL02–14 Kalıpların söküm işi bittikten sonra bina içerisindeki havalandırma boşluklarına yeteri sağlamlıkta korkuluklar yapılıyor mu?

LKL02–15 Kalıpların söküm işi bittikten sonra çıkan kalıplardan çiviler temizlenip uygun şekilde tekrar istif ediliyor mu?

LKL02–16 Şantiye içerisinde muhtelif yerlerde kalıpta çalışanların kullanması gereken güvenlik donanımları ile ilgili uyarı levhaları var mı?

LKL02–17 Kalıp işinde çalışanların tamamının, “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?


65

EK-3 DEMİR DONATI İŞLERİ KONTROL LİSTESİ



LDM03–1 Demir işinde çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LDM03–2 Demir işinde çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımları tanıtılıp, teslim edildi mi?

LDM03–3 Demir işinde çalışan ekibin kişisel koruma donanımlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LDM03–4 Şantiyeye indirilecek demirin yeri gereksiz taşımalara izin verilmeyecek şekilde şantiye yerleşim planına uygun şekilde hazırlanmış mı?

LDM03–5 Şantiyeye gelen demiri tırların üzerinden indirebilecek gerekli ekipman ve makine mevcut mu?

LDM03–6 Şantiyeye gelen demiri tırların üzerinden indirirken kullanılan ekipmanın sağlamlığı kontrol edilmiş mi?

LDM03–7 Şantiyeye gelen demiri tırların üzerinden indirirken çalışanların güvenliği sağlanıyor mu?

LDM03–8 Demirci ekibi demirleri kesme ve bükme işleri için kesim ve büküm makineleri kullanıyor mu?

Liste No : LDM03 Liste Adı : Demir Donatı İşleri Kontrol Listesi

66

LDM03–9 Her gün işe başlamadan önce demirci ekibinin kesme ve bükme işlerinde kullandığı makinelerin bakımı yapılıyor mu?

LDM03–10 Demirci ekibinin elle demir bükmede kullandığı tezgâhların sağlamlığı kontrol ediliyor mu?

LDM03–11 Demirci ekibinin elle demir kesmede kullandığı makasların bakımı düzenli olarak yapılıyor mu?

LDM03–12 Kesilen demirlerden çıkan parça demirler toplatılıp düzenli bir şekilde istif ediliyor mu?

LDM03–13 Demir ekibinde çalışanların görev dağılımı işçi sağlığını zorlamayacak şekilde düzenli bir sistemde ayarlanıyor mu?

LDM03–14 Çalışanlara demirlerin montajı ve taşınması sırasında birbirlerine zarar vermeyecek şekilde uygun bir çalışma düzeni verilmiş mi?

LDM03–16 Demirlerin üst katlara çekilmesine olanak sağlayacak gerekli ekipman ve makine mevcut mu?

LDM03–17 Demirleri üst katlara çekmekte kullanılan asansörlerin bakımları yapılıyor mu?

LDM03–18 Demirleri üst katlara çekmekte kullanılan halat ve zincirlerin sağlamlığı kontrol edildi mi?

LDM03–19 Şantiye içerisinde muhtelif yerlerde demirde çalışanların kullanması gereken güvenlik ekipmanları ile ilgili uyarı levhaları var mı?

LDM03–20 Demir işinde çalışanların tamamının, “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?


67

EK-4 BETON İŞLERİ KONTROL LİSTESİ



LBT04–1 Beton işinde çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LBT04–2 Beton işinde çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımları tanıtılıp, teslim edildi mi?

LBT04–3 Beton işinde çalışan ekibin kişisel koruma donanımlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LBT04–4 Şantiye yerleşim planına göre önceden belirlenmiş olan beton pompasının kurulacağı yer hazırlandı mı?

LBT04–5 Beton pompasını kullanan operatörlerin gerekli kullanım belgeleri var mı?

LBT04–6 Transmikserlerin manevraları için şantiye içinde uygun bir alan oluşturuldu mu?

LBT04–7 Transmikserlerin şantiyeye giriş-çıkışı diğer işçilerin çalışmalarını olumsuz yönde etkiliyor mu?

LBT04–8 Transmikserlerle beton pompasının operatörü arasında acil bir durumda dökümü durdurabilecek iletişim sistemi var mı?

LBT04–9 Beton dökümüne başlanmadan önce kalıplar ve destekleri sorumlu teknik personel tarafından kontrol edildi mi?

Liste No : LBT04 Liste Adı : Beton İşleri Kontrol Listesi

68

LBT04–10 Beton dökümünün gece yapılmasının gerektiği durumlarda şantiyede gerekli ve yeterli düzeyde aydınlatma sağlandı mı?

LBT04–11 Beton dökülürken kullanılan vibratörler olası bir elektrik kaçağına karşı kontrol edildi mi?

LBT04–12 Kullanılan elektrikli vibratörlerin kumanda aksamının su ile temas etmemesine dikkat ediliyor mu?

LBT04–13

Kolon ve perde betonları dökülürken kalıbın açılma tehlikesi dikkate alınarak döküm işlemi yavaş yavaş ve aralıklı olarak gerçekleştiriliyor mu?

LBT04–14 Döşeme betonlarının dökümü, beton yükünü kalıba dengeli dağıtacak şekilde ayarlanarak dökülüyor mu?

LBT04–15 Beton dökümü şantiyedeki sorumlu teknik personelin nezaretinde yapılıyor mu?

LBT04–16

Şantiye içerisinde muhtelif yerlerde beton dökümünde çalışanların kullanması gereken güvenlik donanımları ile ilgili uyarı levhaları var mı?

LBT04–17 Beton dökümünde çalışanların tamamının, “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?


69

EK-5 İSKELE İŞLERİ KONTROL LİSTESİ



LİS05–1 İskelede çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LİS05–2 İskelede çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımları tanıtılıp, teslim edildi mi?

LİS05–3 İskelede çalışan ekibin kişisel koruma donanımlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LİS05–4 İskelenin kurulumu sorumlu teknik personel kontrolünde yapılıyor mu?

LİS05–5 Ahşap iskelelerde kullanılan malzeme yeterli sağlamlıkta mı?

LİS05–6 Ahşap iskelede kullanılan malzemelerin taşıma kapasitesi bakımından kesitleri yeterli mi?

LİS05–7 İskelelerde platform ve geçitlerde kullanılan malzemeler yeterli sağlamlıkta ve kesitte mi?

LİS05–8 İskelenin platform ve geçitlerinde çalışmayı zorlaştıracak malzeme atıkları var mı?

LİS05–9 İskelenin bina ile bağlantıları yeterli sıklıkta ve sağlamlıkta yapılmış mı?

Liste No : LİS05 Liste Adı : İskele İşleri Kontrol Listesi

70

LİS05–10 İskeledeki korkuluklar yeterli sağlamlıktaki ve uygun kesitli malzeme kullanılarak yapılmış mı?

LİS05–11 İskelede iklim koşullarından dolayı oluşabilecek kayganlaşmaya karşı tedbir alınmış mı?

LİS05–12 Çelik borulu iskelelerde kullanılan malzemenin sağlamlığı konusunda belgeler alınmış mı?

LİS05–13

Çelik borulu iskelelerin platform veya geçitlerinde kullanılan ahşap malzemelerin rijitliğini korumaları için çelik iskele dikmelere sıkıca bağlanmış mı?

LİS05–14

Yüksek katlı yapılarda kurulan çelik borulu iskelede topraklama bağlantısının yetkili teknik eleman kontrolünde projesine uygun olarak yapılması sağlanmış mı?

LİS05–15 Asma iskelelerin kurulumu yetkili teknik personel kontrolünde yapılıyor mu?

LİS05–16 Asma iskelenin mekanik aksamı ve özellikle de askı malzemesi işe başlanmadan önce günlük kontrol ediliyor mu?

LİS05–17 Asma iskelelerin bakım ve kontrolleri günlük raporlanıyor mu?

LİS05–18 İskelelerde gece çalışma yapılması durumunda yeterli düzeyde aydınlatma sağlanıyor mu?

LİS05–19 Yük taşıyan çok katlı iskelelerde iskelenin ara katlarına çalışma rahatlığı için platformlar oluşturulmuş mu?

LİS05–20 İskelede oluşturulan platformlarda ve geçit yerlerinde kullanılan malzemeler yeterli sağlamlıkta mı?

LİS05–21 İskelenin taşıyabileceği maksimum yük miktarı uyarı levhaları ile iskelenin muhtelif yerlerine yazılmış mı?

71

LİS05–22 İskelenin sökümü şantiyedeki sorumlu teknik personel kontrolünde en üst kattan başlanarak yapılıyor mu?

LİS05–23 İskelenin üst katlardaki sökümü sırasında alt katlarda işçi çalıştırılmamasına dikkat ediliyor mu?

LİS05–24 İskelede çalışanların kullanması gereken güvenlik donanımları ile ilgili levhalar iskeleye asılmış mı?

LİS05–25

İskelede çalışanların uyması gereken sağlık ve güvenlik kuralları ile ilgili uyarıcı levhalar iskeleye ve şantiyenin muhtelif yerlerine asılmış mı?

LİS05–26 İskelede çalışanların tamamının, “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?


72

EK-6 DUVAR İŞLERİ KONTROL LİSTESİ



LDV06–1 Duvar işinde çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LDV06–2 Duvar işinde çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımları tanıtılıp, teslim edildi mi?

LDV06–3 Duvar işinde çalışan ekibin kişisel koruma donanımlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LDV06–4 Şantiyeye gelen duvar malzemelerini araçların üzerinden alabilecek gerekli ekipman mevcut mu?

LDV06–5 Şantiyeye gelen duvar malzemeleri şantiye yerleşim planına uygun şekilde belirlenen yerlere indiriliyor mu?

LDV06–6

Harç yapımında kullanılmak üzere getirilen kum ve çimento gereksiz taşımaları önleyecek şekilde şantiye yerleşim planına uygun belirlenen yerlere indiriliyor mu?

LDV06–7 Araçlardan malzeme alırken kullanılan kemerlerin sağlamlığı kontrol edildi mi?

Liste No : LDV06 Liste Adı : Duvar İşleri Kontrol Listesi

73

LDV06–8 Üst katlara malzeme çekmekte kullanılan asansörlerin bakımları düzenli olarak yapılıyor mu?

LDV06–9 Duvar işinde çalışan ekibin kullandığı iskelelerin sağlamlığı kontrol ediliyor mu?

LDV06–10 Duvar işinde çalışan ekibin kullandığı el aletlerinin sağlamlığı kontrol ediliyor mu?

LDV06–11 Harç taşınmasında kullanılan el arabalarının sağlamlığı kontrol ediliyor mu?

LDV06–12

Dış duvarların örülmesi sırasında aşağıya malzeme düşmesinden kaynaklanabilecek kazalara karşı gerekli güvenlik tedbirleri alınmış mı?

LDV06–13

Duvar örülmesi tamamlanmış kısımlarda dış cephelerde kalan kenarlar ve boşluklardan insan veya malzeme düşme tehlikesine karşı güvenlik tedbirleri alınmış mı?

LDV06–14

Duvar işinde çalışan ekibin uyması gereken sağlık ve güvenlik kuralları ile ilgili uyarı levhaları şantiyenin muhtelif yerlerine asılmış mı?

LDV06–15 Duvar işinde çalışanların tamamının, “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?


74

EK-7 SIVA, BOYA; BADANA VE KAPLAMA İŞLERİ KONTROL LİSTESİ



LSBBK07–01 Sıva, boya, badana ve kaplama işlerinde çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LSBBK07–02

Sıva, boya, badana ve kaplama işlerinde çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımları tanıtılıp, teslim edildi mi?

LSBBK07–03

Sıva, boya, badana ve kaplama işlerinde çalışan ekibin kişisel koruma donanmlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LSBBK07–04

Sıva, boya, badana ve kaplama işlerinde kullanılacak malzemeler şantiye yerleşim planına bakılarak öngörülen yerlere depolanmış mı?

LSBBK07–05

Malzemelerin şantiyede depolandığı alandan inşaat içerisine taşınmasını sağlayacak gerekli makine ve techizat şantiyede mevcut mu?

LSBBK07–06

Malzemeler insan gücü ile taşınıyorsa, çalışanların taşıma organizasyonu işçi sağlığını olumsuz etkilemeyecek şekilde yapılıyor mu?

Liste No : LSBBK07 Liste Adı : Sıva, Boya, Badana, Kaplama Kontrol Listesi

75

LSBBK07–07

Malzemeler iş makinesi yardımı ile taşınıp üst katlara alınıyorsa, bu işlemler sırasında olabilecek iş kazalarına karşı gerekli güvenlik tedbirleri alınmış mı?

LSBBK07–08

Dış cephelerede sıva, boya, badana veya kaplama işlerinde çalışanlara iskelede güvenli çalışmaları açısından gerekli bilgilendirmeler yapılmıs mı?

LSBBK07–09

Dış cephelerede sıva, boya, badana veya kaplama işlerinde çalışılırken aşağıya malzeme düşmesini engelleyecek güvenlik tedbirleri alınmış mı?

LSBBK07–10

Kapalı alanlarda yapılan boya işlerinde, çalışanların boya kokusundan olumsuz etkilenmemeleri için gerekli havalandırma sağlanıyor mu?

LSBBK07–11

Bodrum katlar gibi havasız ve karanlık mekânlarda çalışanlar için yeterli düzeyde havalandırma ve aydınlatma sağlanıyor mu?

LSBBK07–12

Yanıcı ve/veya parlayıcı boya malzemelerinin kullanılması durumunda çalışanlara bu konuda gerekli sağlık ve güvenlik eğitimi verilmiş mi?

LSBBK07–13

Sıva, boya, badana ve kaplama işlerinde çalışan ekibin uyması gereken sağlık ve güvenlik kuralları ile ilgili uyarıcı levhalar şantiyenin muhtelif yerlerine asılmış mı?

LSBBK07–14

Sıva, boya, badana ve kaplama işlerinde çalışan ekibin tamamının, “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?


76

EK-8 TESİSAT İŞLERİ KONTROL LİSTESİ



LTS08–01 Tesisat işlerinde çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LTS08–02

Tesisat işlerinde çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımları tanıtılıp, teslim edildi mi?

LTS08–03

Tesisat işlerinde çalışan ekibin kişisel koruma donanımlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LTS08–04 Tesisat işlerinde çalıştırılan elemanların yaptıkları imalatlarla ilgili gerekli ustalık belgeleri var mı?

LTS08–05

Şantiyede kullanılan elektrik panoları ve diğer elektrik ile çalışan techizatın topraklama bağlantıları yapılmış mı?

LTS08–06

Şantiyede kullanılan elektrik kabloları, fişler, prizler düzenli olarak kontrol edilip kırık veya ucu açık kablolar onarılıyor mu?

LTS08–07

Uzun süreli işlerde şantiyelerdeki topraklama bağlantıları 6 ayda bir kontrol ediliyor ve kontroller raporlanıyor mu? Ölçülerin sınır değerlerin (10ohm) üzerinde olması durumunda bu bağlantılar güçlendirilmelidir.

Liste No : LTS08 Liste Adı : Tesisat İşleri Kontrol Listesi

77

LTS08–08

Tesisat işlerinde kırım yapılıyorsa, bu çalışma sırasında olabilecek kazalara ve hastalıklara karşı tedbir alınmış mı?

LTS08–09

Yapılara şehir elektrik şebekeden enerji hattı bağlanması sırasında yetkili kurumların görevlileri işin başında hazır bulunuyor mu?

LTS08–10 Yıldırımlıkların montajı sırasında yüksekte çalışmaya karşı gerekli tedbirler alınıyor mu?

LTS08–11 Yapı dışında teşkil edilen pis su rögarlarının kapakları konulmuş mu?

LTS08–12 Yapı dışında teşkil edilen foseptik çukurlarının üzerleri kapatılmış mı?

LTS08–13

Asasör montaj ekibinin üzerinde rahat çalışmasını sağlayacak şekilde, asansör boşluğuna iskele kurulmuş mu?

LTS08–14

Asansör boşluğuna kurulan iskelden her kata güvenle geçiş sağlayacak geçitler oluşturulmuş mu?

LTS08–15

Asansör montajı sırasında kullanılacak ağır malzemelerin yerine konması için gerekli techizat şantiyede bulunuyor mu?

LTS08–16 Montajı tamamlanan asansörlerin kapalıları kilitli şekilde kapatılmış mı?

LTS08–17

Katlar içerisindeki tesisat galerilerinin çevresi yeterli sağlamlıkta koruma bariyerleri ile çevrilmiş mi?

LTS08–18

Tesisat işlerinde çalışan ekibin uyması gereken sağlık ve güvenlik kuralları ile ilgili uyarı levhaları şantiyenin muhtelif yerlerine asılmış mı?

78

LTS08–19

Tesisat işlerinde çalışanların tamamının, , “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?

* Cevap ‘Evet’ ise ‘Açıklama’ bölümündeki bilgiler değerlendirilecek. ** Cevap ‘Hayır’ ise Form: ISG 00 ‘a bakılacak

79

EK-9 YAPININ TEMİZLİĞİ VE ŞANTİYENİN TAŞINMASI KONTROL LİSTESİ



LYTŞT–01

Yapıların temizliği ve şantiyenin taşınmasında çalışan ekibe işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gerekli bilgiler verildi mi?

LYTŞT–02

Yapıların temizliği ve şantiyenin taşınmasında çalışan ekibe iş güvenliği ile ilgili kullanılacak kişisel koruma donanımları tanıtılıp, teslim edildi mi?

LYTŞT–03

Yapıların temizliği ve şantiyenin taşınmasında çalışan ekibin kişisel koruma donanımlarını kullanıp kullanmadıkları düzenli olarak takip ediliyor mu?

LYTŞT–04

Kapalı ve/veya havasız alanların temizliğinde çalışanlara sık sık ara verilip temiz hava almaları sağlanıyor mu?

LYTŞT–05 Yapıların kaba pislikleri temizlenirken yerden toz kalkmaması için sulama yapılmış mı?

LYTŞT–06

Yapı dış cephelerinin temizliğinde çalışanların yüksekte güvende çalışabilmeleri adına gerekli tedbirler alınmış mı?

LYTŞT–07 Yapıların temizliği sonrası çıkan tüm atıklar uygun yerlere götürülüp dökülüyor mu?

Liste No : LYTŞT Liste Adı : Yapıların Temizliği ve Şantiyenin Taşınması

Kontrol Listesi

80

LYTŞT–08

Şantiyenin taşınması sırasında araçlara yüklenecek malzemeler kısım kısım düzenli bir şekilde toplanmış mı?

LYTŞT–09

Araçlara malzeme yüklenirken araçların taşımasına izin verilen maksimum ağırlık miktarı dikkate alınmış mı?

LYTŞT–10

Araçlara yüklenen malzemelerin hareket yol boyunca hareket etmemesi için uygun şekilde bağlamalar yapılmış mı?

LYTŞT–11

Malzemelerin taşınması sırasında kamyon ve/veya traktörlerin arka kısımlarında çalışanların da gitmesi engelleniyor mu?

LYTŞT–12

Şantiye binalarının sökümü sırasında sorumlu teknik personel işin başında çalışanları yönlendiriyor mu?

LYTŞT–13

Yapıların temizliği ve şantiyenin taşınmasında çalışanların uyması gereken sağlık ve güvenlik kuralları ile ilgili uyarıcı levhalar iskeleye ve şantiyenin muhtelif yerlerine asılmış mı?

LYTŞT–14

Yapıların temizliği ve şantiyenin taşınmasında çalışanların tamamının, “ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında bir engel yoktur” ibareli sağlık raporları var mı?


81

EK-10 EKSİZ VE YETERSİZ İŞLEMLER LİSTESİ


İşlem No Yerine Getirilmeyen Konular Kim Ne Yapacak

Liste No : LSGP00 Liste Adı : Eksiz ve Yetersiz İşlemler Listesi

Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek … · 2019-05-10 · ilk sırada...

Documents