"Ultra Solutions": How to Fail Most Successfully

Υπάρχουν λύσεις για τις οποίες δεν έχουμε ακόμα βρει μια κατάλληλη ονομασία και θα μπορούσαμε να τις πούμε "Ultra Solutions» υπερ-λύσεις.

Η ονομασία ορίζει ένα τρόπο να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα μας και παρόλο που βασίζεται στις καλύτερες προθέσεις καταλήγει πάντα σε αντίθετα αποτελέσματα, όπως το bon mot των

γιατρών :η εγχείρηση πέτυχε, ο ασθενής πέθανε.

Mια φορά και ένα καιρό, uπήρχε κάποιος,ας τον ονομάσουμε «ο άνθρωπός μας» που ζούσε ευτυχισμένος και ικανοποιημένος μέχρι που μια μέρα, ίσως από περιέργεια, ίσως από ελαφρότητα, αναρωτήθηκε αν η

ζωή ρυθμίζεται από κανόνες, απόλυτους και σταθερούς.

Δεν τον ενδιέφεραν οι κανόνες και οι νόμοι που οι άνθρωποι φτιάχνουν για άλλους ανθρώπους. Αυτό που ήθελε απεγνωσμένα να μάθει ήταν, αν η ίδια η ζωή , ανεξάρτητα από τους ανθρώπους, ρυθμίζεται από δικούς της κανόνες.

Από την στιγμή που έθεσε αυτό το ερώτημα έχασε την ηρεμία του και βρέθηκε στη ίδια θέση με την σαρανταποδαρούσα που όταν ρωτήθηκε πως και καταφέρνει να συντονίζει όλα αυτά τα πόδια της για να περπατήσει: άρχισε να το σκέφτεται με αποτέλεσμα από κείνη την στιγμή και μετά να μην μπορεί να περπατήσει. Ο άνθρωπός μας ήταν ένας τίμιος σκεπτικιστής και ήξερε πως η απάντηση σχετικά με την τάξη του κόσμου θα πρεπε να είναι ένα ναι ή ένα όχι.

Αν ήταν ένα όχι, πως είχε καταφέρει μέχρι εκείνη την στιγμή να ζει σε ένα κόσμο χωρίς

τάξη; Βάσει ποιών παραμέτρων έπαιρνε τις αποφάσεις του;

Δεδομένου πως του ήταν δύσκολο να αποδεχτεί το ‘όχι’ σαν απάντηση στο ερώτημά του άρχισε να ψάχνει αποδείξεις που να τον βεβαιώσουν για ένα ‘ναι’.

Απευθύνθηκε σε ένα μαθηματικό που τον βεβαίωσε πως ένα πεδίο των μαθηματικών πράγματι δίνει απαντήσεις ξεκάθαρες στην ερώτησή του. Πρόκειται για την θεωρία των πιθανοτήτων και την στατιστική.

Ο μαθηματικός του εξήγησε με σχεδόν απόλυτη βεβαιότητα πως οι πιθανότητες να μην έχουν οι επιβάτες των αεροπλάνων ένα ατύχημα είναι της τάξεως του 99,2%. Όταν «ο άνθρωπός μας» τον ρώτησε αν μπορεί να του απαντήσει σε πιο ποσοστό ανήκε ο ίδιος προσωπικά, ο μαθηματικός έχασε την υπομονή του και τον έδιωξε.

Συνέχισε να αναζητά την απάντησή του μέσα από την φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, την

λογική, την θεολογία χωρίς να μπορεί να πάρει την απάντησή του. Όλο αυτό τον έκανε να νοιώθει όλο και πιο αβέβαιο και ανασφαλή και η ζωή του κάθε μέρα γινόταν όλο και πιο δύσκολη .Άρχισε να διαβάζει το ζώδιό του και ένα πρωί πληροφορήθηκε πως όσοι ήταν ίδιο ζώδιο με αυτόν (πάνω κάτω 350 εκατ) κινδύνευαν εκείνη την ημέρα να έχουν ένα ατύχημα.

Ο άνθρωπός μας αποφάσισε να πάει με τα πόδια στην δουλειά μιας και όλοι ξέρουμε πως το αυτοκίνητο είναι πιο επικίνδυνο από τα πόδια ,όπως και πως το πιο επικίνδυνο σκαλί μιας σκάλας είναι το δέκατο τρίτο. Έτσι όταν χρειάστηκε να κατέβει τα σκαλιά για περάσει την υπόγεια διάβαση στην προσπάθειά του να πηδήξει το 13ο σκαλί ……έσπασε το πόδι του. Ο «άνθρωπός μας» δυστυχώς αγνοούσε ένα φημισμένο πρόγονό του τον Οιδίποδα που για να διαψεύσει την προφητεία κατέληξε να την επιβεβαιώσει.(Εκ των υστέρων μπορούμε να πούμε πως όλο

αυτό θα είχε αποφευχθεί αν οι γονείς του είχαν απλά αγνοήσει την προφητεία της Πυθίας). Τον «άνθρωπό μας» θα τον συναντήσουμε και πάλι στο τέλος.

Μεγαλύτερη ποσότητα = καλύτερη ποιότητα?

Ο γιατρός είναι πράγματι αξιόλογος, είπε ο Hypochon στην γυναίκα του. «Παίρνω αυτό το φάρμακο εδώ και μια μέρα μόνο και ήδη νοιώθω πολύ καλύτερα»

Η ικανοποίησή του είναι δικαιολογημένη μια και μέχρι τότε οι γιατροί δεν κατάφερναν και πολλά πράγματα στη βελτίωση των ασθενών τους. Δικαιολογημένη φαίνεται και η απόφασή του να επισπεύσει την θεραπεία του. Αλλά είναι ακριβώς αυτή η απόφαση που τον θυματοποιεί και στηρίζεται στην

πεποίθηση πως μια μεγαλύτερη ποσότητα ενός πράγματος μεταφράζεται σε καλύτερη ποιότητα. Παίρνοντας λοιπόν μια διπλή δόση από το φάρμακο κατέληξε στο νοσοκομείο με συμπτώματα δηλητηρίασης.

Αυτή ακριβώς η συμπεριφορά μας τυφλώνει μπροστά στον κίνδυνο. Κάποια δεδομένη στιγμή τα πράγματα κάνουν ένα άλμα όχι μόνο ποσοτικό αλλά και ποιοτικό. Είναι αναμενόμενο πως αν τρώμε κάθε μέρα γλυκό κάποια στιγμή αργά η γρήγορα θα το βαρεθούμε. Μια δεδομένη στιγμή κάτι γίνεται «πάρα πολύ». Αναρωτιόμαστε λοιπόν πια είναι η σχέση με την ποιότητα, δηλαδή το διαφορετικό.

Ας δούμε ένα παράδειγμα:

Είναι πιο οικονομικό να μεταφέρουμε την διπλάσια ποσότητα πετρελαίου με ένα τάνκερ παρά να μοιράσουμε την ίδια ποσότητα σε 2 μικρότερα. Προς μεγάλη έκπληξη των ειδικών όμως ,μια μεγαλύτερη

ποσότητα ενός πράγματος δεν είναι πια η ίδια: από μια ποσότητα και πάνω αυτά τα γιγάντια πλοία συμπεριφέρονται με ένα εντελώς διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τα μικρότερα. Μερικά από τα μεγαλύτερα ατυχήματα των τελευταίων δεκαετιών, έχουν γίνει σε στιγμές απρόσμενες , όταν είναι άδεια και το πλήρωμα καθαρίζει με τεράστιες ποσότητες νερού τις δεξαμενές.

Από το καλό στο χειρότερο

Αν ένα πράγμα είναι καλό το αντίθετό του είναι κακό .Φιλόσοφοι και ιστορικοί αποδίδουν αυτή την σύλληψη της ιδέας στον Μάνη(216-277), ο οποίος ήταν υποστηρικτής του δυαδισμού: φως-σκοτάδι, πνεύμα-ύλη, θεός-δαίμονας, μια αντίθεση που μπορεί να επιλυθεί μόνο με την απόλυτη νίκη του Καλού.

Αλλά δυστυχώς ή ευτυχώς τα πράγματα δεν είναι έτσι ακριβώς .Στο προηγούμενο

κεφάλαιο είδαμε πως μια μεγαλύτερη ποσότητα δεν ανταποκρίνεται πάντα σε καλύτερη ποιότητα. Εδώ γεννιέται η υποψία πως το αντίθετο του κακού δεν είναι απαραίτητα το καλό , αλλά απεναντίας το χειρότερο.

Γιατί? Γιατί η ιδέα πως το αντίθετο του κακού είναι το καλό δε λειτουργεί: και όχι γιατί το καλό δεν είναι αρκετά καλό ή γιατί το αντίθετό του δεν έχει ξεριζωθεί ακόμα;

Όποιος θέλει το summum bonum αναπόφευκτα δεν μπορεί παρά να λάβει υπόψη του και το summum malum. Η πίστη στο απόλυτο καλό- είτε αυτό είναι η ασφάλεια, η πατρίδα, η ειρήνη, η ελευθερία, η τύχη ή οτιδήποτε άλλο- είναι μία υπερ-λύση.

……………………………………………………………………

Tertium non datur

Οι δυσκολίες του νέου Franzl ξεκίνησαν όταν κάνοντας βόλτα στο δημόσιο πάρκο είδε

μπροστά σε ένα παρτέρι με λουλούδια μια πινακίδα που έλεγε: απαγορεύεται να πατήσετε στο παρτέρι. Οι παραβάτες τιμωρούνται από το νόμο. Η επιγραφή τον προβλημάτισε. Η κατάσταση φαινόταν να του προσφέρει μία μόνο δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε δύο εναλλακτικές που ήταν γι’ αυτόν και οι δύο μη αποδεκτές: να πατήσει το παρτέρι και να εναντιωθεί στην εντολή κινδυνεύοντας να τιμωρηθεί ή να υπακούσει την απαγόρευση; Αλλά και μόνο η ιδέα να υποταχθεί τον θύμωνε.

Έμεινε εκεί αναποφάσιστος στο τι να επιλέξει και ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι παρατηρούσε τα λουλούδια: τα λουλούδια ήτανε πανέμορφα. Αυτή η αίσθηση τον κατέκλυσε σαν ένα κύμα και αντιλήφθηκε ότι έχει την δυνατότητα μιας ακόμα εναλλακτικής. Άλλαξε η ματιά του για τον κόσμο: είμαι εγώ που θέλω τα λουλούδια να μείνουν έτσι, εγώ απολαμβάνω αυτήν την ομορφιά, είμαι εγώ ο ίδιος ο νόμος. Και από

την μια στιγμή στην άλλη η απαγόρευση γι ’αυτόν δεν είχε πια καμία σημασία.

Η μανιχαιστική αντίθεση ανάμεσα στην υποταγή- εναντίωση έπαψε να ισχύει γι’ αυτόν. Από κείνη την στιγμή και μετά άλλαξε όλη του την φιλοσοφία για την ζωή και οι παλιές καταστάσεις στις οποίες έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα σε δύο αντίθετα του φαίνονταν πια σαν άσχημα όνειρα.

Αυτή η παρομοίωση είναι κατάλληλη γιατί είναι γνωστό πως όταν κάποιος βλέπει έναν εφιάλτη οτιδήποτε προσπαθεί να κάνει (να ξεφύγει, να κρυφτεί, να αμυνθεί) δεν τον απελευθερώνει από τον εφιάλτη του. Από έναν εφιάλτη, μπορείς να ξεφύγεις μόνο εάν ξυπνήσεις, και το ξύπνημα δεν είναι μέρος του ονείρου, ίσα ίσα είναι εντελώς διαφορετικό, είναι έξω από το όνειρο.

Μια ευεργετική αλυσιδωτή αντίδραση

O κύριος Cacciavilliani ήταν η προσωποποίηση αυτού που με ορολογία της

θεωρίας των μαθηματικών παιχνιδιών ορίζεται σαν «παιχνίδι με άθροισμα μηδέν». Η έκφραση με άθροισμα μηδέν αναφέρεται σε κείνα τα παιχνίδια όπου σε κάθε περίσταση της ζωής υπάρχουν μόνο δύο δυνατότητες: ή χάνεις ή κερδίζεις. Και σε αυτήν την περίπτωση δεν υπάρχει η περίπτωση του tertium . Ο κύριος Cacciavilliani ζούσε για να κερδίζει και επομένως με το συνεχή τρόμο μη χάσει.

Πριν από ενάμιση χρόνο ο κύριος Cacciavilliani πάρκαρε το αυτοκίνητό του για να πάει στη δουλειά του, δεν είχε καλά καλά διασχίσει 200 μ. όταν ένας άγνωστος τρέχοντας προς το μέρος του, του φώναξε: έχεις αφήσει τα φώτα ανοιχτά. Και μετά από αυτό απομακρύνθηκε γρήγορα.

Ο κύριος Cacciavilliani έμεινε έκπληκτος. Γιατί άραγε ένας άγνωστος μπήκε στον κόπο να τον ακολουθήσει και να του πει για τα φώτα; Θυμήθηκε ανάλογες περιπτώσεις που είχε δει αυτός να ξεχνάν τα φώτα αναμμένα

και την ευχαρίστηση που ένιωθε όταν σκεφτόταν τον θυμό του ιδιοκτήτη που επιστρέφοντας θα είχε βρει την μπαταρία άδεια.

Ο Cacciavilliani μέχρι εκείνη την στιγμή αγνοούσε πως η ευγένεια του αγνώστου του είχε επιβάλλει τους κανόνες ενός παιχνιδιού εντελώς διαφορετικού. Προχωρώντας για να σβήσει τα φώτα του αυτοκινήτου του άρχισε να νιώθει ένα αίσθημα υποχρέωσης απέναντι σε οποιονδήποτε θα βρισκόταν σε ανάλογη κατάσταση.

Μερικούς μήνες αργότερα όταν βρήκε ένα πορτοφόλι με αρκετά χρήματα χάρηκε, μέχρι που θυμήθηκε τον άγνωστο που τον είχε ακολουθήσει. Αυτή η ανάμνηση τον σόκαρε και τον οδήγησε να ανέβει στο αυτοκίνητο και να κατευθυνθεί στο σπίτι του ιδιοκτήτη του πορτοφολιού για να το επιστρέψει.

Ο άγνωστος είχε ενεργοποιήσει μια αλυσιδωτή αντίδραση γιατί αυτή δεν

σταμάτησε στον Cacciavilliani και στον τύπο με το πορτοφόλι αλλά συνέχισε να διαδίδεται από τον έναν στον άλλο.

Παιχνίδια με άθροισμα διαφορετικό από το μηδέν

Το 1981 διεξήχθη στην Αμερική, Ευρώπη, Ισραήλ μια έρευνα από 2 ψυχολόγους που απευθυνόταν σε αυτούς που δεν ήταν εβραίοι, και οι οποίοι είχαν ρισκάρει με κίνδυνο της ζωής τους να σώσουν από βέβαιο θάνατο εβραίους που ούτε καν τους γνώριζαν. Στην ερώτηση των ψυχολόγων γιατί το έκαναν αυτό οι απαντήσεις που έπαιρναν ήταν: «τι εννοείς;» , «μα τί άλλο θα μπορούσα να είχα κάνει;» ή «έκανα το καθήκον μου απέναντι στον πλησίον».

Ίσως πρόκειται για άτομα ή καταστάσεις ασυνήθιστες, σίγουρα όμως δεν είναι σπάνιες. Μπορούμε να τις βρούμε παντού: σε

ένα γάμο, στη δημόσια ζωή ή σε μία μεγάλη εταιρία. Με όρους της θεωρίας των μαθηματικών παιχνιδιών αυτές οι καταστάσεις φτιάχνουν τα «παιχνίδια με άθροισμα διαφορετικό από το μηδέν».

Σε σχέση με τον σύντροφό μας ή με τον ανταγωνιστή μας στη δουλειά η ήττα του ενός δεν σημαίνει απαραίτητα την νίκη του άλλου. Μπορούν και οι δύο να είναι ή ηττημένοι ή νικητές. Ένας πυρηνικός πόλεμος είναι εξαιρετικό παράδειγμα ενός παιχνιδιού «με άθροισμα διαφορετικό από το μηδέν» όπου όλοι θα είναι χαμένοι. Αλλά είναι δυνατό και το αντίθετο, δηλαδή μια συμπεριφορά συμφιλιωτική και διαπραγματεύσιμη όπου όλοι μπορεί να είναι ωφελημένοι.

Ωραίος κόσμος αναλογικός

Υπάρχουν δύο γλώσσες, η ψηφιακή και η αναλογική. Η μαγική λέξη πάνω στην οποία ακουμπάει η ελπίδα μας για μια ολική

κατανόηση του κόσμου και που είναι μαθηματική και ανεξάρτητη από την ανθρώπινη θέληση είναι η ψηφιακή γλώσσα. Για να μπορέσει να αποκωδικοποιήσει το computer μια πληροφορία είναι απαραίτητο να μεταφραστεί σε μια μαθηματική γλώσσα που λέγεται ψηφιακή (digit). Η ιδέα μιας τέτοιας επιστημονικής κατανόησης της αληθινής πραγματικότητας είναι του Lord Kelvin στον οποίο οφείλουμε την ρήση : everything that exists, exists in a quantity and can therefore be measured. Το computer καταλήγει σε λάθος συμπεράσματα μόνο όταν οι πληροφορίες που έχουμε εισάγει περιέχουν ανθρώπινα λάθη. Στα αγγλικά υπάρχει η ακροστιχίδα GIGO που σημαίνει Garbage In, Garbage out με άλλα λόγια μια λανθασμένη πληροφορία μας δίνει ένα λανθασμένο αποτέλεσμα.

Υπάρχει όμως μια άλλη γλώσσα, αυτή η αναλογική. Είναι γνωστό πως η αναλογία δεν είναι μονάδα μέτρησης αλλά εκφράζει την

ποιότητα. Έχουμε ήδη θίξει αυτή τη διαφορά σαν την διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο «κι άλλο από το ίδιο» και στο «διαφορετικό». Και αυτός είναι ο πυρήνας αυτής της θέσης: πολλά φαινόμενα του κόσμου μας δεν μπορούν να κατανοηθούν με την ψηφιακή γλώσσα όπως συναισθήματα, σύμβολα, ο κόσμος των χρωμάτων και των αρωμάτων. Όλα αυτά που με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους προσπαθούν να μας μεταφέρουν οι καλλιτέχνες και οι ποιητές. Από την άλλη βέβαια πλευρά είναι πολύ πιο απλό να συνάψεις μια σταθερή σχέση με ένα computer παρά με τα ανθρώπινα όντα. Το computer δεν έχει αλλαγές της διάθεσης, είναι απόλυτα τίμιο ,δεν λαθεύει και δεν μαλώνεις μαζί του.

Ξέρω πολύ καλά τι σκέφτεσαι

Οι άνθρωποι είναι πεπεισμένοι πως υπάρχει μία και μόνο σωστή οπτική της πραγματικότητας και αυτή είναι η δικιά τους. Ο κύριος Mac Nab φυσικός στο επάγγελμα,

είχε μια καταπληκτική ιδέα. Η ιδέα του δεν έμεινε στα χαρτιά αλλά δουλεύοντας στο υπόγειο γκαράζ του σπιτιού του κατασκεύασε το μηχάνημα το οποίο είχε επινοήσει και άρχισε να το πουλάει. Το μέγεθος της επιτυχίας του ήταν μεγαλύτερο από το αναμενόμενο. Όσο όμως αυξάνονταν οι παραγγελίες άρχισαν να δημιουργούνται προβλήματα στην επαγγελματική διαχείριση. Έτσι αποφάσισε να προσλάβει κάποιον πολύ ικανό που θα αναλάμβανε την διαχείριση της επιχείρησής του. Ακριβώς σε αυτό το σημείο άρχισαν τα προβλήματα του κυρίου Mac Nab.

Η επιτυχία του κύριου Mac Nab οφειλόταν σε μεγάλο μέρος στην εκ γενετής ικανότητά του να ελευθερώνεται από τα παραδοσιακά σχήματα και να έχει ιδέες πρωτότυπες. Ήταν μία προσωπικότητα στην οποία κυριαρχούσε τα δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου. Τώρα ήταν υποχρεωμένος να ζει με ένα άτομο που ο κόσμος του ήταν αναγκαστικά χτισμένος από μικρές και ακριβείς λεπτομέρειες που

έβλεπε τα δέντρα και έχανε το δάσος. Μια προσωπικότητα δηλαδή στην οποία κυριαρχούσε το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου.

Το μόνο κοινό που είχαν ήταν η πλήρης ανικανότητα του ενός να καταλάβει τον κόσμο του άλλου. Ο καθένας από την δικιά του οπτική γωνία είχε δίκιο και οι δύο εφάρμοζαν την υπερ-λύση «έχω περισσότερο δίκιο από σένα».

Παρόμοιες συμπεριφορές μπορούμε να δούμε και στις συγκρούσεις που γεννιούνται ανάμεσα στα ζευγάρια. Θυμάμαι ακόμα με ευγνωμοσύνη μία αναλογία που χρησιμοποίησε ένας καθηγητής μου κατά την διάρκεια μαθημάτων και που παρομοίωσε τον άντρα με έλικα και με την ιδιότητα του να έχει δύο πόλους στις άκρες: το πρώτο το ονόμαζε Logos εννοώντας με αυτό την αντικειμενική πραγματικότητα, την επιστήμη και οτιδήποτε είναι συγκεκριμένο. Το

δεύτερο το ονόμαζε Eros, τη σχέση δηλαδή με το άλλο υποκείμενο.

Σε κάθε στιγμή ο άντρας μπορεί να τοποθετηθεί σε έναν από τους δύο πόλους και αυτό του δημιουργεί ένα ιδιαίτερο πρόβλημα: ανάλογα με τις απαιτήσεις μετακινείται αδιάκριτα από το ένα σημείο στο άλλο.

Αντιθέτως η γυναίκα παρομοιάζεται με ένα κύκλο όπου μπορούμε να θεωρήσουμε ότι και οι δύο πόλοι συμπίπτουν. Η γυναίκα λοιπόν μπορεί με ευκολία να τοποθετηθεί ταυτόχρονα και στο Logos και στο Eros.

Το πρόβλημα είναι λοιπόν ότι ούτε ο άντρας, ούτε η γυναίκα έχουν την παραμικρή υποψία ότι ο σύντροφός τους μπορεί να είναι φτιαγμένος διαφορετικά και επομένως να δρα και να αντιδρά με διαφορετικούς τρόπους.

-Γυναίκα: μου φαίνεται ότι αυτό το κέικ δεν θα πετύχει γιατί το ζυμάρι δεν φουσκώνει.

-Άντρας: ίσως δεν έβαλες αρκετή μαγιά, έλεγξες τη συνταγή;

-Γυναίκα: να τα μας πάλι…

-Άντρας: να τα μας πάλι, τι;

-Γυναίκα: η μαγιά..

-Άντρας: που κολλάει η μαγιά;

-Γυναίκα: ξέρεις πάρα πολύ καλά, ξέρεις ότι μου την δίνει στα νεύρα αλλά το κάνεις πάντα.

-Άντρας: για όνομα του θεού, μπορώ να καταλάβω για ποιο πράγμα μιλάς; Λες πως το κέικ δεν φουσκώνει και γω λέω πως ο μοναδικός λογικός λόγος φαίνεται να είναι η έλλειψη μαγιάς. Και ξαφνικά η μαγιά δεν κολλάει πουθενά και το φταίξιμο όλο αποδίδεται στον χαρακτήρα μου.

-Γυναίκα: βέβαια, σε ενδιαφέρει περισσότερο η μαγιά από μένα. Και γω το ξέρω πως μπορεί να φταίει η μαγιά. Αυτό που εσύ δεν

βλέπεις είναι το γεγονός πως εγώ το κέικ το έκανα για να σε ευχαριστήσω.

-Άντρας: μα δεν αμφιβάλλω, ίσα ίσα χαίρομαι. Εγώ αναφερόμουν στην μαγιά, όχι σε σένα.

-Γυναίκα: δεν μπορώ να καταλάβω πως εσείς οι άντρες καταφέρνετε να κρατάτε τα πράγματα έτσι ξεχωριστά.

-Άντρας: όχι, αντιθέτως το πρόβλημα είναι πώς εσείς οι γυναίκες μπορείτε να μετατρέψετε την μαγιά σε θερμόμετρο αγάπης.

Καμιά φορά νομίζουμε πως οι άντρες και οι γυναίκες μιλούν διαφορετικές γλώσσες, ίσως όμως είναι πιο κατάλληλο κ αληθινό να πούμε ότι αυτό που τους χωρίζει είναι μια κοινή γλώσσα. Δηλαδή το να έχεις μία κοινή γλώσσα γεννάει την αυταπάτη πως ο σύντροφος πρέπει αναγκαστικά να βλέπει την πραγματικότητα όπως αυτή είναι – που σημαίνει όπως εγώ την βλέπω. Και όταν

ανακαλύπτουμε πως δεν την βλέπει με τον ίδιο τρόπο τότε είναι ή τρελός ή μη έμπιστος. Γυρνώντας λοιπόν στο σχήμα του « ξέρω πολύ καλά τι σκέφτεσαι» θέλουμε να αναφέρουμε τον Αυστροκαναδό Anatol Rapoport ο οποίος ήδη το 1960 στο βιβλίο του “ Fight, games and debates ’’ περιέγραψε μια ενδιαφέρουσα τεχνική επίλυσης προβλημάτων. Σε περίπτωση διαφωνίας ανάμεσα σε δύο άτομα α και β, ο Rapoport προτείνει να παρουσιάσει την θέση του ο α παρουσία του β και μετά ο β πριν παρουσιάσει την δική του να αναλύσει πρώτα την θέση του α. Αυτή η τεχνική της διαπραγμάτευσης μείωσε στο ελάχιστο τις αντιθέσεις ανάμεσα στα δύο μέρη.

Αταξία και τάξη

Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί βάση της δεύτερης θεμελιώδους αρχής της θερμοδυναμικής, τείνουν να περνάνε από την τάξη στην αταξία. Αυτή η διεργασία, ονομάζεται εντροπία. Να προσθέσουμε ότι οι

επιστήμονες γνωρίζουν και την αντίστροφη διεργασία όπου η εξέλιξη περνάει από μία κατώτερη τάξη σε μία ανώτερη και αυτή η διεργασία ονομάζεται ανωτροπία. Για να μην επιμείνουμε πολύ στην θεωρία ας δούμε πρακτικά παραδείγματα. Δύο άτομα υδρογόνου και ένα άτομο οξυγόνου όταν αντιδρούν μεταξύ τους σχηματίζουν H2O. το νερό είναι κάτι το διαφορετικό, δεν είναι απλά το άθροισμα των ατομικών ιδιοτήτων του κάθε στοιχείου και κάθε προσπάθειά μας να απομονώσουμε αυτά τα στοιχεία είναι χωρίς νόημα.

Αν πάρουμε την απλή περίπτωση ενός ζευγαριού θα παρατηρήσουμε συχνά ότι σε μία σύγκρουση ο ένας αποδίδει την ευθύνη στον άλλον. Και πως αλλιώς να το δούμε; Με το να είναι δύο άτομα που εμπλέκονται σε μία σχέση δεν υπάρχει tertium. Κι όμως υπάρχει. Γιατί, κάθε σχέση ( ανάμεσα σε άτομα, κύτταρα, οργανισμούς, ανθρώπους, έθνη) είναι κάτι διαφορετικό από το

άθροισμα των στοιχείων που οι δύο σύντροφοι φέρνουν μαζί τους μέσα σε μια σχέση. Από την αλχημεία προκύπτει μια ποιότητα πάνω από τα άτομα ή με όρους της ψυχολογίας μία gestalt.

Το καινούριο για να εκδηλωθεί χρειάζεται τέτοιες ιδιότητες που με την σειρά τους γεννιούνται από έναν κάποιο βαθμό αταξίας.

Ανθρωπότητα, θεότητα, κτηνωδία

Όποιος θέλει να κάνει το καλό, το κάνει με τα μικρά πράγματα. Το κοινό καλό είναι η δικαιολογία των πατριωτών, των πολιτικών ανδρών και των απατεώνων λέει ο σατυρικός συγγραφέας Samuel Batler. Η φύση του δίνει δίκιο. Ότι εξελίσσεται, αναπτύσσεται και ανθίζει κινείται με μικρά βήματα. Οι μεγάλες αλλαγές είναι πάντοτε της τάξης των καταστροφών.

Το μεγάλο εμπεριέχεται στο μικρό.

Ας δούμε αυτή την ιστορία από την Ανατολή και πως ακόμα και σε περασμένες εποχές αναγνωριζόταν η αξία του μικρού.

Ο Abu Bakr πεθαίνει το 1945. Μετά τον θάνατό του εμφανίζεται στον ύπνο ενός φίλου του και αυτός τον ρωτάει ( ο φίλος):

-πως σου συμπεριφέρθηκε ο Θεός;

Αυτός απαντάει, με έβαλε δίπλα του και με ρώτησε:

-Abu Bakr ξέρεις γιατί σε συγχώρεσα;

Απάντησα:

-Εξαιτίας των καλών μου πράξεων.

Και αυτός απάντησε όχι. Και εγώ είπα:

-Γιατί ήμουν πιστός στην πίστη μου.

Και αυτός είπε όχι.

-Εξαιτίας των νηστειών και των προσευχών μου.

Και αυτός είπε:

-Όχι δεν σε συγχώρεσα γι’ αυτό.

Και γω είπα:

-Εξαιτίας των ταξιδιών μου για να αποκτήσω γνώση και γιατί στεκόμουνα κοντά στους πιστούς.

Και αυτός είπε όχι. Εγώ είπα:

-Ω κύριε, αυτά είναι τα έργα που οδηγούν στην σωτηρία της ψυχής. Αυτά έβαλα πάνω απ’ όλα. Πιστεύοντας ότι χάρη σε αυτά θα με είχες συγχωρέσει.

Και αυτός είπε:

-Κι όμως, δεν σε συγχώρεσα για όλα αυτά.

Εγώ ρώτησα:

- Γιατί τότε κύριε;

Και αυτός είπε:

-Θυμάσαι τότε που περπατώντας στους δρόμους της Βαγδάτης βρήκες ένα γατάκι που το κρύο το είχε κάνει τόσο αδύναμο και περπατούσε από τον έναν τοίχο στον άλλον

για να βρει καταφύγιο από το κρύο και το χιόνι; Και συ γεμίζοντας από συμπόνια το πήρες και το έβαλες κάτω από τη γούνα που φόραγες και με αυτή σου την πράξη το προστάτευσες από την τρομερή παγωνιά;

Εγώ είπα:

-Ναι, το θυμάμαι.

Και αυτός είπε:

-Ακριβώς επειδή είχες pieta γι’ αυτόν τον γάτο γι’ αυτό έχω και γω pieta για σένα.

Θλιμμένη Κυριακή

Ο Janos Janko κάτοικος της Ουγγαρίας, παρ’ όλο που δεν ήταν φιλάνθρωπος δεν είχε εχθρούς. Βίωσε όλες τις πολιτικές δυσκολίες της χώρας του μέχρι το 1956 όπου ως πρόσφυγας κατέληξε σε μία άλλη χώρα. Ήταν ένας μοναχικός άνθρωπος, έως εκείνο το πρωινό των πεντηκοστών τρίτων γενεθλίων του που άρχισε να σκέφτεται μια μουσική, τη μελωδία της θλιμμένης Κυριακής. Εκείνη την

εποχή, η συγκεκριμένη μελωδία εξαιτίας της μελαγχολίας που προκαλούσε είχε οδηγήσει σε ένα κύμα αυτοκτονιών και γι’ αυτό είχε απαγορευθεί από την πολιτική ηγεσία. Λίγο η μελωδία, λίγο η μέρα των γενεθλίων του -που ας σημειωθεί, ήταν Κυριακή- οδήγησαν τον Janko να κάνει έναν απολογισμό της ύπαρξής του. Ξαφνικά ένιωσε ότι δεν άντεχε τον ίδιο του τον εαυτό, ένιωθε ένα εσωτερικό κενό και μια εχθρότητα απέναντι στον εαυτό του που δεν είχε νιώσει ποτέ για κανέναν άλλο. Αδυνάτιζε και υπέφερε από αϋπνίες που ο γιατρός δεν μπορούσε να τις αποδώσει σε κανένα φυσικό αίτιο. Περνάγανε οι μήνες αλλά όχι η ματαιότητά του γι’ αυτόν τον κόσμο. Αν η ζωή δεν είχε νόημα τότε ποιο το νόημα του να ζει; Αποφάσισε πως η λύση ήταν ο θάνατος και το εργαλείο το πιστόλι. Και ξαφνικά συνειδητοποίησε πως άλλες δύο φορές στο παρελθόν είχε βρεθεί ξανά σε αυτό το κατώφλι. Παλαιότερα είχε αποφασίσει πως σε περίπτωση που του

διαγνωστεί μία ασθένεια και παρ’ όλες τις θεραπείες αυτή παραμένει ανυπόφορη, θα είχε κάθε δικαίωμα να δώσει τέλος στη ζωή του. Τότε, θυμήθηκε μια φορά που ο παθολόγος του είχε πει ότι υπήρχε πιθανότητα να έχει καρκίνο και πως έπρεπε να περιμένει 48 ώρες μέχρι να βγουν τα αποτελέσματα της βιοψίας: και ξαφνικά ο θάνατος έπαψε να είναι μία εναλλακτική. Αυτό που μέτραγε ήταν μόνο η ζωή, απλά και μόνο το να βρεθεί κοντά στον θάνατο τον έκανε να νιώσει έναν απεριόριστο σεβασμό για την ζωή. Και όταν βγήκαν τα αποτελέσματα και ήταν όλα καλά τίποτα δεν τον έκανε να αλλάξει τον σεβασμό που είχε νιώσει για την ζωή. Με τα χρόνια αυτή η συνειδητοποίηση σιγά- σιγά ξεθώριασε.

Η άλλη εμπειρία του τοποθετείται στην εποχή που τόσο σε αυτόν όσο και στους υπολοίπους έλειπαν τα απαραίτητα για να ζήσουνε, που οι εχθροί ήταν γύρω τους και οι βομβαρδισμοί καθημερινοί. Και τότε είχε

στην κατοχή του ένα πιστόλι: μόνο τώρα όμως συνειδητοποίησε ότι ποτέ δεν είχε σκεφτεί να το χρησιμοποιήσει παρ’ όλους τους ατελείωτους μήνες πείνας και φόβου. Αλλά το μόνο που σκεφτόταν τότε ήταν το πώς θα επιβιώσει. Από τη στιγμή που του ήρθαν αυτές οι αναμνήσεις και παρ’ όλη την απελπισία του κατάλαβε πως ούτε αυτή τη φορά ήθελε πραγματικά να πεθάνει. Ήθελε μια ολοκληρωτική αλλαγή. Έτσι εγκατέλειψε την υπερ-λύση του όπλου και προχώρησε στην ανωτροπία. Δηλαδή άφησε τα δύο άκρα: την ματαιότητα της ζωής ή την ματαιότητα του θανάτου και ακολούθησε τον λανθασμένο δρόμο της έρευνας.

Είναι αυτό που ψάχνω;

Για να καταλάβουμε ότι έχουμε πάρει λάθος δρόμο πρέπει να τον διασχίσουμε. Αυτή η θεώρηση ανταποκρίνεται σε μία από τις αρχές του κονστρουκτιβισμού. Η μελέτη του κόσμου μέσα στον οποίο εμείς δημιουργούμε τις πραγματικότητές μας – βάση της

«αληθινής» πραγματικότητας - εμείς γνωρίζουμε μόνο αυτό που αυτή δεν είναι. Επιστρέφοντας λοιπόν στον «δικό μας άνθρωπο» ας υποθέσουμε ότι αυτός ψάχνοντας εγγυήσεις, βεβαιώσεις και την απόλυτη ευτυχία ακολούθησε όλους τους λανθασμένους δρόμους που έχουμε περιγράψει μέχρι τώρα. Αυτός έψαχνε χωρίς να ξέρει τί ψάχνει. Όχι μόνο δεν ήξερε που να ψάξει αλλά ούτε και ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνάς του. Όμως τώρα αντιλαμβάνεται πως σε κάθε λεπτό της ζωής του με κάθε πράξη του ακόμα και την πιο μικρή ρωτούσε: είναι αυτό που ψάχνω; Ψάχνοντας λοιπόν να δώσει ένα νόημα και ένα όνομα ο «άνθρωπός μας» γυρνώντας στον κόσμο αναρωτιόταν: είναι αυτό που ψάχνω; Αλλά η απάντηση πάντα ήταν, όχι, δεν είναι αυτό. Και κάθε φορά που πίστευε ότι το βρήκε, αυτό που έβρισκε δεν ήταν αυτό που έψαχνε. Και κάθε φορά ακολουθούσε ξανά το κενό, ένιωθε

προδομένος, απομονωμένος, απατημένος. Αν πίστευε στον θεό θα κατηγορούσε αυτόν, όντας όμως άθεος φλέρταρε με την υπερ-λύση της αυτοκτονίας γιατί οι αμφιβολίες του γινόντουσαν όλο και πιο έντονες μέχρι να καλύψουν οτιδήποτε. Για ποιο σκοπό να συνεχίσει να ζει; Αν το πρόβλημά του το δούμε απ’ έξω τότε: αυτός αναρωτιόταν κάθε φορά για τον στόχο και όχι για την ίδια την έρευνα και μ’ αυτό τον τρόπο η έρευνα δεν τελείωνε ποτέ. Ο «άνθρωπός μας» ήταν παγιδευμένος ανάμεσα στο να βρει η να μη βρει. Παγιδευμένος αυτού του «παιχνιδιού με άθροισμα μηδέν» που έπαιζε με τον εαυτό του.

Μια μέρα όμως είχε μια πολύ μικρή στροφή που ακριβώς επειδή ήταν πολύ μικρή προκάλεσε μεγάλες αλλαγές. Σταμάτησε να αναρωτιέται εάν επιτέλους είχε πετύχει τον στόχο της έρευνάς του και αντιλήφθηκε πως οποιοδήποτε αυτό που έψαχνε δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο παρά ένα όνομα που

απέδιδε σε κάτι που ήταν μέσα σε αυτόν και όχι στον εξωτερικό κόσμο και οτι το όνομα δεν είναι παρά ήχος και καπνός. Εκείνη την στιγμή εξαφανίστηκε, χάθηκε ο διαχωρισμός ανάμεσα σε υποκείμενο και αντικείμενο. Συνέχισε να επαναλαμβάνει μια φράση που γι’ αυτόν ήταν γεμάτη νόημα: εγώ είμαι κάτι περισσότερο από εμένα τον ίδιο. Και ξαφνικά κατάλαβε πως ο μόνος λόγος που δεν έβρισκε ήταν πως έψαχνε. Και επομένως μέσα στον κόσμο δεν μπορείς να βρεις και δεν μπορείς να έχεις, αυτό που υπάρχει από πάντα. Στην προσπάθειά του όμως να σταματήσει το χρόνο και να το ξανά βιώσει αυτό πέφτει πάλι στην παγίδα της υπερ- λύσης, να δώσει ένα όνομα στην εμπειρία και να προσπαθήσει να την αναπαράγει…..