SiyasalAlannOluumuzerineBirDeneme

UlusBaker

KendiYaynlarhttp://kendiyayinlari.com

UlusBaker

2014

Srm:1

YayncnnNotuBudenemeilkolarakToplumveBilimdergisinin63.

saysnda(1994,Bahar)yaymlanm,dahasonra2005ylndaParagrafYaynlartarafndankitaplatrlmtr(ISBN:9789756134016).Elinizdekikitap,baskstkenmiolanbukitabnnszdndakiblmlerindenibarettir.YediylncearamzdanayrlmolanUlusBakerinolurunualmaansmzolmadndankitabbelirlibirlisansabalayamyoruz;yinededenemenincretsizolarakyenidendolamagirmesininUlusBakerefsanesininruhunauygunolduunudnyoruz.

GiriSava,iddet,terrvesoykrmbirtarafta,uluslararas

barngsz,paramparavekrkdkkkurumlartetarafta.Belkisiyasifaaliyetalannnbuikiucuarasndaehven-ierikabullenmekzorunlubuyruununbasksaltndagrebilirizgnmz.Belkidesonyirmiyl,yalnzcadevsiyasalglereveonlarngvenilirotoritelerinevurulandarbelerindnemiolarakdeil,siyasalalannsonsuzcadaraldbirdnemolarakanlacaktr.Yirmiylkadarnceyenitoplumsalhareketleradylavaftizedilenekolojizm,feminizmvehalkinisiyatifleritrndenhareketlerokgemedeniindeatoynatabileceklerialanlarnsnrlanverdiinigrmlerse,bununnedenleriniyalnzcabuhareketleriayaktatutandncelerinzayflndadeil,1975lerdensonrasahneyekanbazglobaloluumlarnzorunlusonucundaaramalyz.Eerbunalmyeniyse,eskiklielerinkullanmnndevamedii(slamikktencilik,eskimilliyetihnlarnuyantrnden)siyasalalanbirtartmaalanolarakbiimlendirenveyenidenretmekzorundaolaneskiAydnlanmaretoriininolgusalolarakiflasettiiyenibirdurumdandaszetmekgerekir.Hareketlervefikirlerzerindekiaydntasarrufununyavayava

glgelenmesinibelkiolumlubiradmolarakdnmeyedevamedeceklerbulunacaktr.Ancakbirbunalmnbireyler,toplumlarvednyalartarafndannaslalglandn(birbunalmtasarmolarakdnya)ortayakoyanbazolgularabaktmzdasiyasalalanyenitasarrufbiimlerinin(medya,enformasyonveteknolojik-toplumsalkarmaa)naslkurulduunuincelemekgnmzaydnnnenbyksorumluluuolarakkendisiniortayakoyuyor.

Yitmeyebaladnsyleyebileceimizsiyasalalannaslmmknolmutu?Busoruyaimdiyekadarenfarkltoplumsaloluumlarerevesindeverilmi,verilen,verilmeyeallan,verilmekteolanveverilecekolancevaplarnbtnnesiyasetfelsefesiadnverebiliriz.yleyse,siyasetfelsefesininalannyalnzcakendileriniakasiyasetalanndaortayakoyanvetanmlayandncelererevesindedeil,siyasetinolananedirsorusunaverilenaktelcevaplarsunabilecekheryeregeniletmekgerekiyor.Ancakhemenaklagelebileceksoru,tartmayaneredenbalanacadr.Siyasetalannnsonsuzcadaraldgzlemlenengnmzdenbakmak,siyasetinimkanszlnortayakoymakiinesaslbiryolduramazatenkaybedilmiolanbirsavangalibiniyenidentalandrmannbinbiryolundanbiriolarakkalacaktryalnzca.Siyasetadamiinsiyasalalandolayszcatand,iindekendivarlntanmlayabildii,baarvebaarszlkkoullarnnveriliolarakbulunduubirevdir.Bakabirdeyile,gnmzsiyasetalanbiimselverasyoneldir.Siyasetkurumlarnn,yanisiyasetininevininKafkaeskbirbrokratikmakinayadntmoderntoplum,siyasetidnmeyebalamanntekvezerkbalangnoktasnasahip

deildirbuyzden.nksiyaseteylemi,kurumsalatsndan(Devletaygt,ideolojikaygtlarvb.)farklolaraknerasyonelnedekuralldr.Devletsiz,parlamenteraygtsz,temsiliyetsizbirsiyasetinelealnamamasmodernsiyasaldncelerinbukrnoktassiyasetalanntanmlamaktafarklbalangnoktalarnziyaretetmeyezorluyorbizi.Elinizdekimetinbuolanaklbalangnoktalarndanbazlarnnaltnizmeyeadanmtr.

Siyasalalandakiyalnzcagreliolmayandaralmannnedenlerindenbalayabiliriz.BudaralmanesiviltoplumunalannngenilemesininmodernBatltoplumlardayarattyartekinsizbirvazgemeveinisiyatifsizliklenedesiyasaltoplumolaraktanmlamayakendimizioktandraltrdmzulus-devletlerinsunduusiyasalmeknnokdahagakmlarncaigaledilmiolmasdr(uluslarstoluumlar,okulusluirketler,kmenikiktisadiyaplamalarvb.).Butrdenoluumlarntarihinheranndagezegenimizinyzeyininasligaletmiolduklarn(farkltoplumsalformasyonlardafarklbiimleraltndaolmasnaramen)farketmekiinAntikadankapitalizmindouunavegloballemesinedekdnyatarihinikapsayanciddibirkaalmayagzatmakyeter.[1]Tarihalan,belkidebuyzden,siyasetfelsefecileriiinpekverimliolmayan,hattaneredeysesakncalbirkonuoluturmutur.[2]Althusserncesisiyasetfelsefesi,istersenizAntikYunanakadaruzann,isterseniztarihselolaylaradorudangndermelerledoluMachiavelliyebavurun,siyasetitarihselbirereveiindeelealmaktanpekuzaktr.Bunuelbettebireksiksizolarakkabuletmekkolayclkolurdu.Dahaok,siyasetinsiyasetzerinesylemleiselbayla

karkaryaolduumuzdncesiAntikYunandasiyasetfelsefesinin,dahadorusuKentvevatandalarlailgilidnmeninnedentarihalannaalamayacanyadaalmamasgerektiinigsterir.[3]

Ancaksiyasalalankonusundaherhangibiraratrmaartktarihsellikerevesinibiryanabrakamaz.Hereydennce,tarihselbak,siyasalalannbelirlitoplumsalformasyonlariindekievrimini,ykselivedn,yaplamasn,varolutarzlarnvesiyasaleylemcileresunduuolanaklartespitetmekzorundadr.Yzeyselbirbaklagnmzdnyasnnsiyasalalan,genelizgileriylebirkamuoyutoplumunukoymaktadrnmze.Budurumaslatoplumukamuoyununynetmesianlamnagelmediigibi,kamuoyununsiyasalalaniindekiyerikatlmsorunuerevesindezmlenebilecekbiraratrmayyapabilmemizeelverilideildir:Kamuoyugrlervekanlartarafndanynlendirilenbirtoplumailikindiryalnzca.Siyasalmilitanlaolduugibi,FranszDevrimininoradikalvatandalklklerinedesonsuzcayabancdr.Belirileriouzamansessiz(kamuoyuaratrmalarsankitoplumunsesiniaratrmakta,blkprkszparalarnadntrerekortayasalmaktadrlar),amaasladerindeildir.arpcolan,kamuoyutoplumununvarsaymlarnnbizzatmoderndemokrasininzdediimiztarihseldzenioluturmasdr.Kamuoyuaratrmalarylaseimlerarasndadiedokunurherhangibirfarkbulunmamas,hattabazdurumlardabuaratrmalarnsessizynlarheransankibirreferandumaarmasdemokrasiylekamuoyununileyiininbellibirzdeliiniortayakoyar.

Bylecekamuoyutoplumugrlerinifadesiyleeylemarasndabirincininlehindeyaplmbirseimdir.Siyasalyadatoplumsaleylembirgrnifadesiolarakbelirdiindekamuoyunezdindeyerbulurkeneylemolarakolsaolsarahatszlkvericidir.Protestodanterrekadaruzananbirmerdivenzerindetoplumsal-siyasaleylemlergittikekamuoyutoplumununncllerindenuzaklayorgibigrnrler.[4]

Ancakherzaman,bireyselolsunkitleselolsunancakanekdotlarlayryenprotestoeylemlerinindillevedileylemleriylezelbirbabulunur.Protestoveikyetyaynlanr;ardurumlarda,protestoistemininlgnbirgceeriebildiinoktalardaneredeyseKadimDevletlerdenbuyanakarlatmzenbelirginsimgeseltasavvurlarndilindenkonumayabalar:Devleti,Adaleti,TanryveOtoriteyitakliteder.Kohlhaasnyksbulgnprotestonunengzeldavurumudur:

KendisinekarsrlenikiaskeribirliidattktanbegnsonraKohlhaasLeipzignndeydivekentiheryerindenateeveriyordu.BuvesileyleyaynladkararnamedekendisiniBamelekMikailinvezirivesubayolaraksunuyor,buatmadajunkerintarafntutanherkesi,btndnyanniinegmldktldemirveatelecezalandrmayageldiinibildiriyordu.stelikelegeirdiivekararghnkurduuLtzenatosundandahaiyibirdzenkurmakurunakendietrafndatoplanmalariinhalkaardabulunuyordu.Vebu

yenikararnameninaltndabirdelilikbelirtisidevard;nkimzayleydi:Ltzende,geicidnyahkmetimizinkarargahnda,Bameleinatosundayazlmtr...(HeinrichvonKleist,1965).

OnaltncyzylnisyancsnnveKleistinsiyasalkuramakatksoldukabykgrnyor.Toplumsal-politiktopyayenson,enlgncanoktasnatayan,kendihalindebirtccarikenmparatorluklarnvekamudzeniadverileneyinbabelashalinegelenKohlhaas,siyasalalanadeliliinkollarndatanmaktadr.Ancakdelilikkiiyisiyasalalannsnrlarnzorlamaya,kendinedmeyendevileritekbanayrrlekoymayasevkedebiliyorsa,sorunubirazdakamudzenininkendisindearamakgerekmiyormu?[5]

Protestoveikyetinenlgnveyaygnlambiimlerininbilebireyseleylemlerolduklaraktr.Modernterrmodelinindebireysellikgdlerinitadnngenelkabulgrmolmasdaherhaldeterrnkaynanda,somutvetektekolaylaraynelikbireyselprotestoveikyetlerinarlamasnnbulunduuvarsaymnnsonucudur.Ancakhangibireysellikszkonusudur?Siyasetbilimivetoplumsalbilimlertoplumsalolanbireyselolandanayrdetmeyivekendizalanlarolaraktanmlamayamaedindikebireyselinalangitgidedahabelirginbirekildepsikolojininalannaatlr.Bireyseleylemilekolektifeylemarasndakikartlkbuepistemolojikveyntembilimselayrmlatrmannentemelaracolarakhizmetgrmektedir.Durkheimtoplumsalolguyutanmlarkentoplumbilimipsikolojidennesnesibakmndan

ayrdetmeyiamaladndanyntembilimselbirgiriimdebulunuyordu.Bunagretoplumsalolgubireyinkarsndabulduunesneldnyadr;neredebireyinzerindecezbedici,baskoluturucu,zorlayc"olguvarsaonatoplumsalolguadnvermekgerekir.ByleceDurkheimnyntembilimselbirayrmTardendeyiiylehakszolarakontolojikbirayrmavardrdngrrz:ncetoplumbilimlepsikolojininnesne"leriyntembilimselolarakayrdedilir;ardndanhertrlbireyselvekiiseleylempsikolojininalannabraklarak,bireyselilekolektifiniiegeebildiiaraalanlaryokedilir.leridegreceimizgibibutasarmdayokedilenzelliklesiyasal"adnverebileceimizeylemtrdr.Toplumbilimdisiplinleri,Durkheimnetkisiyleancaktoplumsalbirhareketebalananeylemlerimeruaratrmanesnesiolarakgrmekte,aktrleritekbalarnahareketedenisyan,protestoveikyeteylemlerinigzardetmekteyadabakaalanlara(sosyalpsikolojivepsikiyatri)devretmektedir.Daralmsiyasalalanayenibirtanmlamaveslupgetirilmesi,ancaktartmalarnbireyselvekolektifeylemlerinfaaliyetalannageniletilmesiylemmkndr.

1.ProtestoveTerrSiyasalalandakamuoyuaratrmalarprotestove

terrilekarkaryakalr.Biranlamdaprotestokendisinesorusorulmadanbirbireyyadatopluluun,birgrupyadahareketincevapveriidir.Enderinsosyalveiktisadisorunlarnbirersoruklndakarmzakarldklarmoderndemokrasilermedyadikvarolulariindesorusuolmayanbucevaplartanmak,evcilletirmeyeabalamakzorundakalmlardr.Protestoveterrondokuzuncuyzylsiyasalalanlarnngnmzemirasdr.

Varsaymlarelbetteyinegrvekantoplumudur.Grvekantoplumlarvarsaylmadndaherprotestobirterrklndakarkarmza.KleistnKohlhaasnnadaletsizliekarprotestosu,kylveserseriynlarnhareketegeiren,yazlbasnnnclnyapan,grlerdnyasndanokduygular,kinlervenefretlerdnyasnhareketegeiren,korkuylaumut,topyaylaideolojiarasndabulabildiiodaralandacereyanedenterredimlerindenoluur.Terr,Platonikveevcilletirilmitanmniddettebulur.Ancakiddetterrnyalnzcaikincilbirdlamas,kanamadsonucuolabilir,amahibirzamanolmazsaolmazkouluyadailkesideildir.EskiYunandanberibirbiimde,

ancakouzamanDevletvetoplumunmoderntarzlarnaboyuneerekvarlnsrdrebilmibirvatandamilitanl,birpartininhareketinde,siyasalaktrleringnllprotestolarnnglerinibirarayagetirerekmayalandrdklarkurumsuzpartilerdekendiniduyurur.OluanHabermasnkullandanlamdabirkamualandeil,siyasalalannolanaklarndanbiridir.Kamualanylazdeletirilemezyadaonaindirgenemezbirsiyasalalannvarl,iletiimyadazneleraraslndeil,grlervekanlardnyasndakihesaplamalarndeil,yaamparalarnn,deneyimlerinin,isteklerinvesloganlarnoynatbiryzeyinvarlniaretler.Kohlhaaskyamnnheretabndayazlhitab,bildirivekararnamelerdilinikullanmaktangerikalmaz.Merulatrlmaybekleyenbirboyutuvardrelbette.anslyeye,mparatorabirhakszlk,feodalkanemicilerinkyam,birikyetolarakduyurulacaktr.AmaKohlhaasnprotestosununveterrnnzikyetdeildir.Adaletibizzatkendiyerinegetirmetehdidini,serserilerordusunundesteiyleikyetmerciine,mparatoradahiyneltmektedir.Toplum,varoluununtekifadesiikyetolabilecekbirtarzlaoldukamoderndnemlerdekarlamtr.

ikyetveitirazdahaokmoderntoplumlarnkulakverilmeyenyaknmasolarakkarkarmza.AncienRgimeiseikyetinkurumlat,etiketlendii,hakaramapratiklerininkentlivekyltopluluklariinneredeysebirkuralhalinegetirilmiolduklarbirdzendir.[6]ikyetveitiraz,kyltoplumlarn,ouzamanaryavardrldkakanlabastrlan,ancakkadimtoplumlarnynetimilkesinin

nemlibirparasnoluturankurumlard.GnmztarihileriFranszDevrimininyaklamasnhaberverencahiersdedolancesnnemininayrtndadrlar.Gnmztoplumlarikyetveitirazlarnetkiligcndenpekuzaktalar:Hereydennce,ilerlemitoplumlaradnverdiimiztoplumlarda,saltitirazveikyetleyeterlibirgkazanlamayacaaktr.Bunlaraekolarak,kiminegreglinisiyatifleregirimek,bakalarnagreyseancakiddetveterrdeyerigeldiindeierendirenibiimlerininbenimsenmesigerekir.Toleransncelikliikyetveitirazahlaknvurmakta,btnnemihizmetsunabilmektenibaretolanbiriktidarbiimininvarolukoullarndanennemlisinioluturmaktadr.Artkikyetheryerdedir:halknherkesiminingrleriveisteklerisorulur,hattakkrtlr.steklerininvetaleplerininnedenlerininpekfarkndaolmayanhalkdacevapvermezorunluluundahissederkendini:saltgrnebavurulduu,deerlerinkaynannkendisineolduunainandrldiin.

Terriseikyetveitiraznboyunduruualtndadeildirartk:Sessizletirilenadalettaleplerininszsylenebilecek,yaniyneltilenbirsoruolmakszngerekanlamdaifadeedilebilecektekitirazterennmeder.Konumadilindenokbedendiline,olaylarndilinedahayakndr.Heran,heryerdenfkrabilecekbirtehlikeolarakterr,virtikbirsiyasetalannasahiptir:Kentlilikvegloballik...Oynadalanitebunlardr.Siyasetiartkbirpozisyonmcadelesiolarakgrmeyen,mcadeleninbiiminideitirerekruhlarvecanlarzerindekitehdidibirbakmamutlaklatrantekmoderngerillapratiidirterr.

Terristtipininpsikolojisizerineokeyyazlpsylendi.Sayszaratrmalaryaplarak,terristinbirideolojiyesahipolmayan,aksinehertrlideolojiktasarmdanuzakbiryerde,genliinyetimeartlar,moderndnyanngetirdiiumutsuzluklarvb.trndenallageldikdurumlarnbirsonucuolarakkaymasbiimindekabuledilmekistendi.Sankihibirtoplumsal/ideolojikkonumasahipolmayan,iindeherhangibirdncenin,birkurgunun,birama-araseferberliininyeralmadbiryaantydterr.yiletirmeveyolagetirmearalariyiileseydisankiterrehimeydanverilmezdi.Hkmetler,zelliklegelimidemokratiklkelerde,buhesabnyanllnnfarknayavayavabelkideokgevaryorlar.Terristrgtlerinkmsenmesiyalnzcabellibirmerulatrcvemenedicierkinkaytszlnn,neyapacanbilmeyenbirotoritenintkanpkaldbirannitirafdryalnzca.

Terrrgtlerininbyleceyanlyorumlananmantnelealmaktansa,terrlekarkaryakalmbirtoplumun,biriktidarndncevetavrlarnelealmakadaterrolgusunudahaiyiaydnlatacaktrbuyzden.Terryalnzcakendiniifadeetmekisteyenlerinbunauygunsiyasalbiralan,birortambulamamaktandoanbirsapmasdeildir;varolansiyasalalanntakendisineyneltilenbirprotestodur.Amaherzamangizli,saklvefarkedilmezolmaktadr.Vuracayervezamanbellideildir.Moderndnyannaklkvesaydamlketiinin(buetikGlasnosttanbuyanasaltkendiiindebirdeermigibibenimsenmektedir)takendisinedorudanbirsaldrdr.Modernsiyasetalanhereyinyzeydeyeralmasnister;herhangibirderinlik,sakllk,

gizlilik;gzlernnekmayan,karmakiseherkesinanlayabileceidzeydebasitletirilmeyen,vlgarizeedilmeyenhereyherdnce,herahlak,herdavrankatlanlamazdr.Siyasetalanndakendinigrlmezklandannefretedilir:ShakespeareinCaesarimanvegrnrpikniktiplerigrmekisterevresinde;sskavednceleriokunamayanbelalhatipCassiusgibilerindennefreteder;siyasetitebugibilerindensaknmapratiinednmtrneredeyse.

Terrbirsahtesiyasetbiimiolarakdlamakmodernrejimlerinikiyzlldr.Bunamodernrejimlertarafndangdlenhalklarnterrkarsndakiaknlvesessizliikarr.Hkmetlerdenterrlebaetmeleriistenirdiereylerinyannda.talyada,ngilteredehattaAlmanyadaartkkendisindeniktisadivesiyasalalandahibirolumlueybeklenmeyen(glgeetmebakaihsanistemem)modernDevletyalnzcaterrortadankaldrmavegenelgvenlii,huzurusalamarolylemerulatrabilirkendivarln.Masumiyetitemsiledenhalk,iyiliitemsiledenDevletvektlntakendisiolanterrrgt...Bulememodernsiyasalalannkutbunuoluturmaktadr.Amadevletiyiliiyalnzcatemsileder:yilikkendineaitdeildirartk;siyasaldnrlermoderntoplumdaiyibirdzennaslkurulurunpeindedeildirler.Halkise(istersiviltoplumolarakanlayn,isterynlendirilmeyeakkamuoyuolarak)kendindenmasumdeildir;iktidartarafndankendisinehizmetedilecek,adanlacakbiramaolarakilanedilenvarlktr;insanlarnzerinebumasumiyetbiretiketolarak,zerlerindenancaksuveterraraclylaatabilecekleribiryklemolarak

yapmtr.teterrbuetiketi,masumetiketinivuranfaaliyetbiimidir.Birdneminanaristlerininsiyasetkurduetiketinesahipdevletbyklerinivuraneylemlerininyerini,heranheryerdeherhangibirmasumlaryelpazesiniyokedenterristeylemlerialmtr.

Terristeylemherzamandorudandr;anlamsz"olduudnlebiliramaherhangibiretkiyeyolamadsylenemez.Dorudanolumsuzeylemadnverebileceimizbirdavranetiinedayaldr.Biritiraz,biradaletsizlii,sregidenhisorgulanmambirkleliiyalnzcaiaretler:Aklamazveortadankaldrmaz.

Modernanti-terrfaaliyetininkendinimerulatrmakamacyladayandterrizminaslndabirideolojisiyokturretoriinintemelsizlii,ideolojiyigenianlamylaelealdmzdaortayakar;birpratikkuralvekoduolarakelealndndaterrideolojisi,dorudanolumsuzeylemolarakbelirir:Herakleitoshekimlerkonusundaylediyordu:Hekimlerkesipbitikleri,yakpdaladklarzamanhastalklarnyaptndanfarklhibireyyapmadklarhaldebirdegelipparaistiyorlar.Dorudanolumsuzeylem,maruzkalannideolojisiasndanyalnzcaolumsuzluu"grlen,talihsizvelanetlenmibireylemtrdr.Eylem(yaniinsannz),istem(insannznkurang)olduunapekbaklmazbile;zelliklededorudanmyoksadolaylmolduunailgigsterilmez.nkmoderndnyannolumluolumsuzhertrleylemidorudanolmaldr.Tanrinsansrlerininsadeceyaratcsdeil,obanolmal,onlarheranveheryerdegtmeli,kendinionlaraadamaldr.Hkmetyalnzca

halkgtmeklekalmamal,onahizmetetmeli,yaamnkolaylatrmal,gvenlikverahatlnsalamaldr.AsrlardrvarolanKadimDevletkendinimerulatrmakiinbudnvermelidir.yleyseterrizmindorudanolumsuzeylemininkarsndameruiyetDevletindorudanolumlueylemindedir.WeberyenlerDevletintekmeruiddetmirassolduunusyleyipdururlar.iddetindorudanm,yoksadolaylmolduuzerinednmemiolmasbizzatWeberinszgelimibirinuygarlnnileyiinikavrayamamassonucunuvermitir.Aadainin,HenryMillerindeyiiyleuygarlnbuktotununnaslfarklbireylemtrnesahipolduunuelealmayaalacaz.

2.DolaylEylemDolaysz(yadadorudan)eylem,actiondirecte,70li

yllarnsiyasalyeraltpratiininyalnzcaadndeil,geneltanmnifadeediyordu.Kendiniikyetkutusuna,LeMondegazetesininmektupsayfalarnasktrmadanhareketalanlarnamak,DorudanEyleminiarnoluturuyordu.Maoizmeilikingndermelerinbolluutartlmazd.Jean-PaulSartregibibirarfilozofubilesaflarnaekebilecek,belkideumutsuz,amaprotestonungcnayaktatutacakbireylemtasarm

Oysain,tmtarihiboyuncavebutarihtenMaoizminbazynlerinidtabrakmyoruzdorudaneylemindeil,dolayleyleminlkesiolmutur.AndrHaudricourt,actionindirecteinbeliribiimlerinietnolojik,mitolojik,ekolojikveiklimselzelliklerinekadarilerletmektedir:

Ignamenin(Lat.dioscoreaalata)ekimi,Yeni-KaledonyaMelanezyallarncauygulandbiimiyle,olumsuzdolayleylem(actionindirectengative)adnverdiimeyingzelbirrneinisunuyor.Kesinolaraksylemekgerekirseburadamekndahibirserttemas,evcilletirilmivarlkla

zamaniindehibiraynandalkyeralmaz.Birbitkiseltoprakalanitinaylainaedilir;ardndanignamekkleritopraayerletirilir.Eerdevbirkkeldeedilmekistenirseonauygunbirboluuntopraktabraklmasgerekir.Kknbymesinirahatszetmeyecekekildebykpalmiyeyapraklarbellibiruzakladikilir,ardndanpalmiyelerinzerine,kktenfkracakdevyapraklarnsarlacabirubukyerletirilir.Hasat,kktopraktannezaketleekipkardktansonrayapraklarasararakyaplr.Devkklerszkonusuolduundatopraevredenkazmak,kksamanbiryastnzerineitinaylayatrmak,hindistanceviziyapraklarylazerinirtmekvetamakzerebirubuabalamakgerekir...Btnbunlarbitkininkrlganlylailgilidir.

KolonizasyondnemindeevcilhayvanlarnYeni-Kaledonyayageliiyleyerlitarmbykbirdarbeyemitir.nktoprannzerindehayvanlardolaanbitkilmeklekalmaz,ryerekayntarlanndierbtnbitkilerinedehastalkbulatrr...SonolarakvahidurumdaignamelerindikenliallklarcaveiinesarndklarsarmaksynlarcakorunduunuveevcilletirilmelerininormankylarndayaayantropikalnfuslarntarmnnkaynaolduunueklemekgerekAkdenizblgesindeuygulandhaliylekkbahayvanclk,banaylegeliyorki,tamtersidorudanolumlueylemmodelinetekablediyor.

Evcilletirilmihayvanlasreklibirtemasgerekliklyor.obansrsngecevegndztakipediyorasasvekpekleriyle;ayrlarsemek,suimeyerleriningrmek,zorgeitlerdeyenidomukuzulartamakvezelliklesrlerinikurtlardankorumakzorunda.obanneylemidorudandr:Elileyadasopayladrtme,asaylasklpatlantoprakkesekleri,ynlendirmekzerekoyunudrtenkpek.obanneylemiaynzamandaolumludurda:Heransrnnnnekangzergahkendisiizmekzorundadr...(Haudricourt,1962).

Koyungtmeilebahecilikarasndakikartlk,yapsalolarak,dorudanvedolayleylemarasndakikartlkileaklanabilir.iniinolumsuzbireylemyoktur.Olumsuzluunyerinihertrdendorudaneylemalmtr;bizimisterolumlu,isterseolumsuzdediimiz.Menciusunbiryksdorudaneyleminneredeysebiraptallk,doayvehayatmahvedenbirgiriimolduunuanlatr:Birinlikyltarlayaektiibitkininbirtrlbymediinigrncesapndantutarakdardorueker,boyunuuzatr;evednnceoullarnabugntarladakibitkiyibyttmbirazdiyeanlatr.Oullarhementarlayakoarakbabalarnnbuinanlmazmarifetinigrmekisterler.Oysabitkininsapsararmayabalamtrbile

DorudantemasolmaksznynetiminDevletininidealmantnoluturur.intarihindegerekanlamylaherzamanfiilenilediinidnmediimizbumantk,gelimeyebrakmak;bymeyeverefahaengelolmamakolarak

tanmlanabilir.Valilerinsaraybrokratlarndllendirmeizelgelerindeeniyi,dnemindeaskersaysnndtkomutandr;ardndanordularakomutaettiisreiindeherhangibirsava,bastrlacakherhangibirkarklkkmayan,sonsradaise,snrlardabtngcylesavaanvesnrlarkoruyankomutangelmektedir.Ayndurumvergimemuruiindeszkonusudur:Refahngelimesiniengellememiolmakilksradadr,ardndaniininehliolmakvevergilerietkinveadilbirekildetoplamolmakgelir.BuizelgebirtmolarakAntikYunannarete(tuttuunukoparankiininerdemi)mefhumununkarsnakonabilir:yisavaiyisavaandr;bugndeiyipolisgzlerinikapayan,vazifesiniyapankiidir;iyikadniyibirevlilikyapar;indedebyledirbelkiama,ideallerdnyasndabirkadnnvaroluuyalnzcaevlilikleveaileyaamniyidzenlemekletanmlanmaz;bununyanndabakaerdemlerdeszkonusudur.

indncesindetemellenendolaylolumsuzeyleminekolojikbirkorumadncesinedayandiddiaedilmitir.Oysabueylemvarolanbirdoaykoruyabilirancak,mahvedilmibirdoayiseaynenolduugibikorumayahasrederkendini;byleceBatekolojizmiyleDouekolojizmiarasndabelirginbirkartlkvardr.

Dolaylolumsuzeylembellibirsiyasalalanoluturabilirmiyleyse?Yada,bakabirdeyile,bumodelzerineinaedilmibireylemingnmzsiyasalalanlarndayrtebileceifaaliyetlernelerolabilir?Grldkadarylabueylemmodelindevurgudolayllkzerindedir:nkhereylem

zatengenelbirolumsuzluunparasdr;ikinbirglehereyinkendiliindenyeerdii,geliipserpildiibirdnyadaeylemancakolumsuzolabilir:Geliiminnndekiengellerikaldrmak,pirintarlasndaki,bahedekiktotlartemizlemek;yamurmiktarntahminetmekvb.Doahereydenncekullanlacakbirvarlkdeil,kendiniifadeetmesisalanacakbirvarlktr:Krekyerineyelken,obanlkyerinebahecilik,savayerinediplomasi,saldryerinesaklanmainsiyasalveiktisadidncesinintemellerinirmlerdirasrlarboyunca.

ElbetteKarlWittfogelinoryantalizmlesulananDouDespotizmitezleribellibirdorulukoranbarndrmaktadr.Hidroliktoplumlar,suyolutoplumlar;UzakAsyauygarlgerektendeklealtran,hattaticarisermayebirikiminebileolanakverenbirdzenhibirzamansunmamtr.intccarbileancakbirdevletmemurudur.[7]DoudespotizminiszgelimiAvrupannbiraydnlanmdespotizmiylekarkaryagetirmekyerine;yadaenazndanbirAntikYunandemokrasisiylekarlatrmakyerinedespotizminikifarkldzeneindenszetmekgerekir:Dorudanolumlueylemedayalobanlkdzenei(Tektanrcdinler,OrtaDoumparatorluklarveKadimDevlet(Urstaat)vb.)veUzakDoumparatorluklarnndolaylolumsuzeylemedayalbahecilikdzenei.[8]Batlbirzihniyetyapsnninmparatorunuveherzamanvarolmumuazzambrokratikdevletaygtnkolaycagereksizveargrebilir.GerektendeDoudespotizmininatalanfeodalvesiyasallkkartdr.inDevrimideaslnda1949daKuomintangladeil,KltrDevrimiylebalamaktadr.Dolaylolumsuz

eylem...BelkiTiananmenolaynnortayaknveBatlzihniyettarafndanaslanedenlerikavranamayacakbaarszlndabutrbireyleminmantndaaramalyz.

Sonolarak,dolaylolumsuzeyleminliberalizminDevletebitiiroldenzndesonderecefarklolduunueklemekgerekiyor.Liberalizm,gerekMichelFoucaultnun,gereksePaulVeyneingsterdiklerigibi,asgarimdahaleveyaenazynetim"ilkesininplanakoymaktadr(Foucault,1969:46-7;Veyne,1966:III,256-9).Devletmdahalesininazaltlmasndanokbellibirtasarrufilkesine,enazmdahaleyleenfazlaetkidiyeformleedilebilecekekonomikbirilkeyedayanmakta,hayatneitlialanlarndakiDevletvarlnbuilkeyeboyunemeyedavetetmektedir.Bakabirdeyile,birDevletkuramdrliberalizm.inDevletmantnnbalanddolaylolumsuzeylemsonderecedehantalyaplarlabiraradabulunabilir;ancakenazaindirileneyleminmiktardeil,ynetildiivarsaylanlarladorudantemasnmiktardr.

3.TemsilvefadeTemsilileifade,adasiyasalalannikikutbuolarak

grnyor.Hareketinsonsuzkarmaasnntemsiledildii(durdurulduu,baland)parlamenterveidariaygtlar,ynetiminartkbirhizmetykmllneyadayeteneinecevapverecektarzdargtlendiimoderntoplumundevletsiatsbirtarafta,bireyliklerinevrenselifadesininhareketalanlartetarafta.

Peki,nedirifade?LeibnizinMonadolojisindenbuyanaifadeninbtnbiimlerintemelbirzellii,davurumuolduunusyleyebiliyoruz.nemliolandavurumuntzselbiimleremi,yoksaifadeedilemezalttabakalarakadaruzanpuzanamayacansorgulamaktr.Davurumveifade,Leibnizegremonadlardnyasnn,mutlakbireylerdnyasnnortakbelirleniminioluturur.Varlklarnsonsuz-srekliskalasndaherbirikendidzeninintasarmdrvekendilerinibirbirlerineifadeederler(Serres,1979:657).Herbiimkendizbedeninitemsileder:akseiktenmphemeuzananbiryelpazezerinde.Scalaentium,varlklarskalaszerindesankihervarlkindirgenemezyerine,noktasnasahiptir.Buherbirininhereyi,hereyindeherbirinitemsilettiibirdzlemdir.

Byleceifadelerdnyasherbireyinkendiiinolduu,Stirnerindeyiiylebiricikolduu,etrafndandolalamazbiranarizmdnyasdraynzamanda.Leibnizinizdiiikinlikdzlemiyalnzcatarihseleylemintavrlarndeil,znelerinhertrleylemdnyalarn,tmyaamnherbireyiinoluturduumutlaknufkunubelirler.Aknlaveglobaltemsiliyeteolanaksalamayanbubakolumluanlamdaocukavemzmzolduysa(anarizmintarihibunukantlar)bununnedenimoderndnyannsiyasalyaplarnnkurallarngrmemesi,tanmamasdr.Bakunin:Doayakarisyaninsaniinkomikbirgiriimdir...Doaonusarar,iinenfuzeder,varlnnbtnnoluturur.Naslklabilirdoadan?Oradankmafikrinibilehibirzamankavrayamamolduunaalabilir;neredengeliyoryleysebugariphayal?Nereden?Kanlmazikinlik,varoluunartkpektandkolmayandoallocuksudnceningc,herhangibirahlakivarlnnihaiolanakszlnn,dolaysylasanallnnispat,tmPlatoniksapknlnreddedilmesininnkouludur.Ancakyalnzcankoulolduununaltnizmekgerek.AnarizminMarksizmiinkanlmaz,yaramazbiryandaolmas(Marx-Bakunin,Lenin-Kropotkin,Althusser-Foucault),Marksizmindeherdnemdeskbirnominalizmeihtiyaduymasndandr.AmpirizmasndanneaygtlarnndndabirDevlet,nebireylerindndazne,neynlarndndakltr,neiktidarilikilerinindndasiyasetvardr.[9]

Nominalistbirampirizminbizeretecekleri,yleysesiyasalalanailikinolmaktanok,siyasetiindekiilikilerinrnts,siyasetiindekiinsanntarihdncesinden,hattatarihselamalardanouzamanpekuzakolabilenmikro-

kozmosudur.Siyasalalannmmknolupolmadsiyasetiindekibireyasndanzatenbirsorunoluturmaz:Siyasetinilkelerinideil,olaylarnaknabalfrsatlardeerlendirmeye,kurgulamaya,dayananpratikamalarndnr.[10]Siyasetinaktrherzamanbulanksudadr.Kaostanparalaryakalamaya,umutlarnizlerinikovalamayayeltenir,ouzamanbaarszlamahkmolur.

Bylecetemsil"veifadednyasndasiyasetaktrnneylemtarzzelbirnemesahiptir:Dorudanyadadolayleylem;bunlarnherikisidetarihsel-siyasalfaaliyetboyutundakendinezgrollerinioynarlar.Siyasetadamherikieylemiglbirekildebirletirebilecekortambulduundasivrilecektir.BusivrilmeninennemlikuramclarndanbiriMachiavellidir:OnunHkmdartemsilyadaifadepeindedeil,dorudaneylemledolayleylemibiraradasrdrmeninyolunuarayankiidir.Machiavellininamacbellibirnfusuvebellibirtopramirasyadafetihyoluyladevralmbirkiininhangigleriseferberederek,netrdeneylemleraraclylabutopraeldetutmaybaarabileceinisorgulamaktr.ktidarbylecebelkideenmoderntanmnakavumaktadr:Biraraziyadahalkzerindeeylemdebulunmak.Oysasaltdorudaneylemzorunluolarakbaarszlagtrecektir:nandrma,kandrma,diplomasi...SiyasetinbuaralarelbetteMachiavellininbuluudeildirleramaonuneserindeenyksekveglifadelerinekavumaktadrlar.

AncakMachiavellibirdolaylolumsuzeylemkuramcsolarakkabuledilemez.Aksinebutrbireylemtrnn

vazgeilmezliinivurgulayaraksiyasalfaaliyetinzelliklehkmdarasndannetrdenzorluklartadngstermeyealmaktadr.Hkmdarntopravenfusuzerindekiiktidarneredeyseheranpamukipliinebaldr;herhangibirbeceriksizlik,hatalbirkararyadatavrbirdahakurulamazekildeortadankalkmasnayolaabilir.BylecedolaylolumsuzeyleminBatsiyasetindeegemenolmamaklabirliktenetrzorunluluklarcahareketegeirildiinieniyiMachiavellinineserindebulabiliriz.Siyasaleylemileeyleminkoullararasndakiba(konjonktr)vestratejininekillenmesiniaratrarakbizzatsiyasalalanngrnmlerinedenkdenbirtartmaynplanakarmalyz.

4.KonjonktrnGlgeleriveClinamen

mileDurkheim,yzylmznbalarndatoplumbilimiincelemenesnesivekonusubakmndantekiinsanbilimlerden(zelliklepsikoloji,ekonomivetarih)ayrdetmeyealrkenteyandankendibiliminiieridendedzenlemeyealyordu.Buikinciabayengenibiimdesosyolojininaltdallarntanmlamayavetasnifeynelikyazlarndagryoruz:ahlaksosyolojisi,dinsosyolojisi,iktisatsosyolojisivs.AkademikDurkheimnveyandalarnn(zellikleLabrousseveSeignobos)gariprakibisubilimciGabrielTarde,DurkheimilesregidentartmassrasndaAnnessociologiquesintoplumbilimlertasnifindeilginbireksiklie,belkidebirkrnoktayadeinir.Durkheimsosyolojininaltdallararasndasiyasetsosyolojisinisaymaz.Bubasitbirunutmaolaydeildir.Bylebirdisiplininodneminsiyasalkonjonktrlerinikavrayacakdzeydegelimemiolmasnnverdiibirgvensizlikdeszkonusudeildir.TardeagrebuDurkheimndncesininbirkrnoktasdr.Olgulardandeilkazalardan,olaylardan,aklardan,etkileimlerden,

kamuoyunundalgalanmalarndan,devrimlerdenvekavgalardanoluanbiralanbirDurkheimtoplumbilimininnesnesihalinezatengelemezdi.Subilimci,yargktibi,taraltopyac"dnrTardeelbettetoplumbilimininnesnesinikazalarndnyasndanseecektir.Dalgalanmavetesadf,yanitarihselaknHegeldenbuyanafarkedilmesipekmmknolmayanbiimleri,insanlarnsonsuzkklklerevaranistekkarmaalar,psikolojikidnyailesosyalolgularnddnyasnnbirbirleriniitmedikleri,dlamadklaralacakaranlkalanlar.

Alacakaranleniyisezenlerelbettesiyasetinaktrleridir.Bilirlerki,siyasetinnormlarnauygundavranmakouzaman(belkiherzaman)baarszlklarnenbyknedenidir.Stratejikuraldan,taktikisestratejidenncegelmelidir.Siyasetinalanburadaveimdininhakimiyetindegrnr.Byksiyasaltasarmlar,topyalar,derintoplumsalvesiyasalhareketlersrarvetekrarsrdrmelerineramen,sankideitirilemezbirkaderinoyununagelmigibiolaylarnaknabrakmakzorundakalrlarkendilerini.Gnmzsiyasetalannnkurumsaltemelleridiyeaddettiimizparlamentersistemin,demokratikyadaotoriterynetimbiimlerininbirzamanlar(enazndanhenzondokuzuncuyzylbalarnda)birerhareketten,hattabirertopyadanibaretolduklarnhatrlamakgerekir.amzdaherey,zelliklesiyasieyleminaldbiimler,bizikurumlarndeilhareketlerin,kimliklerindeilsapmalarn,makroolgularndeilmikroolgularnnemkazandbirdnceerevesioluturmayazorlamaktadr.teDurkheimnbelkidezorunluolarakgzardettiiolgubudur:Siyasetinsiyasibirolaytemasna

bamlolduu;sonsuzkklerekadarerienbirolaysallntemellendirdiibiralanzerindecereyanettii.Novalisinolayzerinederinsezgisiherolaynbiriidealtekirastlantsalikiboyutzerindetekrarlandnhatrlatyordu:dealDevrimvedevrimcieylemleriniiegetiikarmakbirsiyasifaaliyetler,savalar,istekvearzular,beceriksizlikler,cinayetlerveterrnoluturduubiryumakolarakDevrim.dealProtestanlkveProtestanlar,idealLuthercilik,idealsosyalizm,Asr-Saadetolarakidealslam...Gerekliiyleyseikidzlemdekavramakgerekiyor.dealindnyasnngerekdnyadankktenayrlmasmmkndeildir.dealvekazagerekliinikiboyutunuolutururlarvegereklikherikiboyutudazorunluolarakkapsamakzorundadr.BudncetemasndahadailerleterekHegelciliktenarnmbirkavramlardiyalektiinebavurulabilir:Eerherolayzndeidealindnyasnaaitse,gerekliiidealolannkartolarakkavramakdnyannsaltkazalardanolutuuanlamnagelecektir.Bunagrereelsosyalizmindndabirsosyalizm,reelslamndndabirslammmkndeildir.Oysabylebirbakfelsefeadnalmaktanokgryadakantoplumununmodasnalayksahtebiryzeysellievarr.[11]

Gerekliinzellikledetarihselgerekliktenszediyorsakbuikiboyutubiziardkzamansilsilesiolarakkavranandz,izgiselvehomojenbirtarihanlayndankurtarabilir.dealolannboyutubiridealleryadatopyalar",helehelesistemlerdnyasylakartrlmamal.HerzamanidealolanolayPguyningsterdiigibi,naslscaklnkritiknoktalarvarsa(erime,donma,kaynamavs.)gelecektekibirbakaolaylaancakdoyurulabilecekbiri

gerilimesahiptir(Pguy,1936:269).Siyasetibirolayolarakyaayansiyasieylemcinin(siyasetadamylakartrlmasn)eylemkoulununancakbugerilimanndatasarlanabilirolduunukabuletmekgerek.Siyasetingerilimi,kukusuz,yalnzcaDevrimanlarnneseriolmaklakalmaz,dahabelirginbirekilde,ousonusuzkalmayamahkmsiyasiedimlerinalanndakuatr.dealolanilekazaiolanarasndakiayrmnmutlaklatrlabilmesineolanaksalamayandaitesiyasaleylemprogramlarnn(strateji?)buniteliidir.Buradaveimdikarlatmzherhangibirbtnlk,herbiribizimleadaolmayanoksaydadeikeninveunsurunoluturduubiralandr.Siyasalalann(bakaheralangibi)bylecekabuledilmesiancaksiyasetininsezgisininbaedebilecei,ktmserliiilkeolaraktanmayanbirereveiziyornmzde.MarksistgelenekiindebelkideyalnzcaRosaLuxemburg,anlalmamasousosyalistikaramsarlaitmektengerikalmayanbirolguyuvurgulamt:Snftanenazikianlamdaszedilebilir;sosyalsnfolarak,ideal-toplumsalkonumlarniktisadialaniindeerevelendiisnf:Burjuvaziveproletarya,aristokrasivekyllk.Yadakavramlarsilsilesinidevamettirirken,birtoplumsalformasyonolarakkapitalizm,sosyalizm,giderekfaizm.teyandan,elbettekarmzdaherbiribirerbireyolan,uyadabuyndehareketeden,toplumsalszlemeyibozan,istekduyan,karlarnnpeindekoankadnveerkekler.Snfsalsnrlarnsilikletii,giderekyokolmayayztutabileceibirak,birkazalarsilsilesi.Siyasalanlamdaherhangibirsnfzmlemesininherikitanmboyutundandagemesininzorunluolduuaktr.[12]

Teoriannalannhareketsizvekendinezgneden-sonuzincirlemelerinebalbirgzergahzerindeyenidenizenStoaclarnretisineparalelbirbakareti,bukezhareketiyenidenkurgulayacaktr:EpikurosveLucretiusunatomculuu,zellikleclinamen,yaniatomlarnsavruluuilkesiuyarncateoriannbelkientemel,enPlatonikretisinisorgular.Kurallarn,yasalarnvedzenliilkelerintemelolarakalndhareketsizkuramsalmeknntesinde,artksapmalarn,savrulmalarnkuralhalinegelebildiibirdnyadammkndr.BelkideMarxnilkeserinde,EpikurosveDemokritosretilerininKarlatrlmasbalkldoktoratezinetmbirHegelcisistemdendahabykbirnematfedebilirizbiran.Bylebirvarsaym,diyalektiktenncemateryalizmitemellendirmeklekalmaz,naslbirdiyalektiiniindengeerekMarksizmiyenidenkurgulayabileceimizsorusunahideilsebellibiryndenktutar.

EpikurosumetafiziktentretebileceimizsiyasalsonularbiziDurkheimakarTardea,LeninizmekarRosaLuxemburga,HegelciliekarSpinozizmeyaklatracaktr.Durkheimiinbirsiyasetsosyolojisimmkndeildi;nkkurallarnncelikliolduubiralanntanmlanmaszorunluluubirpostlaolarakkabulediliyordu.Btnselliinplanndayeralmayanbirsiyasetalanyakurumlarnilerliktenyoksunluuyadatanmlanamazbirolaylarakntsolarakyorumlanabilirancak.AktrkiburadaDurkheimcibirsosyolojiye,modernbirsiyasetbilimineyeryoktur.

Duraanlkretilerininbazsiyasalsonularistemesek

debizitotaliterdzenlerinmantnagtrr;btnyleSAlerinhareketretoriine(sokaklarelegeirenkentielegeirir;kentielegeirenlkeyielegeirir)karHitlertarafndankarlanmutlakzdelikkuramdrbu:Rejimtarihseldeildirasla;ezeliveebediolduunainanlr;stelikebediyet,gerekHitler,gerekseMussolinitarafndanzaman"iindeanlalmaktadr;Reichbirkezkurulduundabinylyaayacaktr;Mussoliniiintalyaebediyenfaistkalacaktr.

TotaliterrejimlerinmutlakzdelikdncesiniaprioriolarakonyedinciyzyldaSpinoza,aposterioribireletiriolarakdayirminciyzylndnrBergsonalteder.Spinozadasonuolmayan,birDa-seinolarakkavrananvarlk,zamanvesrekonusunuelealmamznyasaklanmassonucunavarrken,SreninveHayatatlmnnreticisiLesdeuxsourcesdelamoraleetdelareligionda(1936)totaliterliinkendinebitiimuazzamsrelereevriminheranyenivengrlemezdurumlaryaratacateziylecevapverir.Cournotnungsterdiigibi,gerekleebileceksanaldnyalarnveolaslklarnsaysinanlabileceindenokdahafazladr.Busaytoplumlarmznkarmaklarttkabyr.

Bylecekuralnsapmadanoluturulabileceibirepistemoloji,siyasalalannincelenmesikonusundanemlikatklarsalayabilir.Devletsizihniyetyaplarnnrasyonel,llpbiilebilirsiyasetanlaynakarclinameningletkinlii...

5.KavramlarnTersyzEdilmesi

Koparlmkulaklarnvahisergisioketmitibeni.Ancakbirmotifolarakkanlmazd.Balangtauyandrdzafersarholuusonaermiteknikbirilerlemeninzorunlusonucudeilmiydibu?Dnyatarihininherhangibirdnemindebizimkindeolduukadarparalanmvcutlar,kopmukolvebacaklaroldumu?nsanlkdnyannbalangcndanberisavardurur,amabtnlyadadabirkolunyadabirbacankaybediliininanlatldtekbirrnekhatrlamyorum.Mitolojikopankolvebacaklarinsan-altyaratklara,TantalosveyaProcrustesgibihilkatgaribelerineyaktrr(...)Bizdefarklkurallarnilediinigrmekiinbirtrenistasyonununnndetoplanmdilencileriseyretmenizyeter.NapoleonSavalarnncerrahiLarreydenbuyanailerlemekaydettik.stelikyalnzcacerrahialanndadeil.Busakatlklarkazalarayormakbirgzaldanmasdr.Gerektekazalartabalangtadnyahenzreym

halindeykenbaagelensakatlklarnsonucudur.Kol-bacakkesmedekiartdaaslndaparalaypblenbirzihniyetinzaferkazandnniaretidir.Kaypgzlernneserilerekfarknavarlmasndanokncelerigereklemitir.Okyaydanokeskidenkmt;sonradanbilimselilerlemeklndabelirdiindeisekraterinalmasartkkanlmazd(...)nsannilerlemesiyleteknikilerlemebirbirlerineuygunhalegetirilemezler.Biriiinabagsterirsekdierinifedaetmekzorundayz;herdurumdabiryolayrmkyorkarmza.Bunuanlayanuyadabuyndedahatemizigrecektir(...)Teknikyetkinletirmehesaplanabilireyleriister;insannyetkinlemesiysehesaplanamaz.Byleceetrafndatekinsizamabyleyicibirparlaklkhalesioluanyetkinmeknizmalarhemkorku,hemdebilinledeil,yalnzfelaketleyattrlacakTitansbirgururuyandrrlar(...)Yetkinmeknizmalarabaktmzdayaadmzkorkuvecokuyetkinbirsanateserigrdmzdehissettiimizmutluluklatambirtezathalindedir.Tamlmza,btnlmzebirsaldrolduunuhissederiz.Kollarnbacaklarnkaybedilmesiyadasakatlanmashenzenbyktehlikedeildir.(Jnger,1960:XVI).

Yukardakialntnnmerkezindeheppaylatmzbirgzaldanmasndzeltmeyolundaatlmaszorunlubiradmgryoruz.Tmnedensellik"uylamlarmz,hattaalglarmzaltstedenbirhatrlatma,kendimizekotardmz

yadaylezannettiimizzgrlkalanlarnnouzamanbirhitenibaretolabildiklerinibunukakeziddetlevedehetduygusuylafarketmekzorundakaldk,kalacazbizegsterentarihimizinanlalmasnngerekbirnkouluolarakbeliriyor.Belkibirkural,genelletirmehakksakltutularak,bahsedilengzaldanmasnkukucubirruhalaykglevesrarlauygulamaartyla,tarihvesiyaseteilikinkuramlarmzauygulanmal:Rastladnztmnedensellikzincirlerinitersineevirin.Sonuolarakbildiinizineden,nedenolarakbildiinizisonuyerinekoyupylednn.Sakatlklarnnedenikazalardeil,aksinekazalarnnedenisakatlkolsun.ButersevirmeyieniyirnekleyenbelkidedepremlerzerineonsekizinciyzyldamodaolantartmalarailginkatksndaRousseauidi:Depremleryzbinlerceinsannlmnenedenolduysabunedoannyadatanrnnbircezasnedeancakilerlemeylezellikleteknikvebilimselilerlemeylebaedilebilecekbirbeladr.Vahilergibiyappyksekevlerdeoturmasalardbunlarbalarnagelmezdi.

TartmamznsacayanoluturacakikincibirgzlemNietzschedentretilebilir.

Biliminidealleribiledekadanstarafndanbilinsizce,amaderindenvetamamenetkilenmiolabilir:Sosyolojimizinbtnbununkantdr.Onundeneyimlerininyalnzcarmekteolanbirtoplumaaitolduklarn,bildiklerininyalnzdekadantoplumlarolduunu,dolaysylakanlmazolarakkendizlmeigdlerinisosyolojik

deerlendirmenormlarolarakalmalarbuadanyneltilebilecekennemlieletiridir.(Nietzsche,1942:III,234).

Elbetteyalnzcasosyolojimiz,zellikledegnmztoplumbilimleriiingeerliolmayanbugzlem,siyasalsylemimizinkarakteriniderindenbelirlemesizorunluolan,bilinmediktartmagzergahlarnaayorbizi.Hideilseunugzlemlemeliyiz:kmekteolanbirdnyanneletirisininplanakaranbireletireldnceaynknizlerinitamal,dncesiningmiktarnotoplumaayarlamaldr.Yaptmzelbettebirtemennideil,birdurumtespitindenibarettir.zlmekteolanbirMarksizminyaantsnyarmasrdanfazlabirsredenberisrdrenEletirelKuramlarsalteletireletiketinitamalarndandolaygldiyekabuledilemezler.[13]

Sistematikveyaratcaddettiimizdncelerinde,hideilsesiyasalsonularasndanyukardaandmzkaderden,dekadanlktankurtulabileceklerinisanmakdaHegelcibirsafdilliktir.Sistematiklikkendiiindebilebirekgretmez.Dahaok,aratrmannnneyntemikoyan,tartmannncesinekonsenssdayatanbirtutumunenbelirgingstergesidir.Byksistemdnrlerinin,Spinozann,Kantn,Hegelingleriileridebazvesilelerletartacamzgibiyntembilimselnceliktenokbelkidekurgularnnsistem-dniteliinedahaokborludur.Kaypakzeminler"felsefeninyeereceiuyguniklimisalamayadahaelverilidirler.

Bellibirsiyasalhareketinizdmolanfelsefelerise

Marxnbirfelsefesivarmyd?genellikleyanlanlalmayamahkmoldular:Siyasalhareketinihtiyalarnacevapverenangajeedebiyat,felsefeyadasiyasetbilimitrleribirsorunolarakondokuzuncuyzyldanmiraskalmtr.Buyzdenkendilerinizorunluolarakgeenyzylnufkunabalaypdururlar:SartreagrevaroluulukMarksizmeyamanmasalakbirsistemdi.

EletirelgeleneksonundadnpdolapyaLukcsilebirdneminGenHegelciliineyadaHabermastaolduugibiAydnlanmannyar-klasiklemiufkunabalanyor.MitolojiiletopyannoluturduukutuparasndakisiyasalfelsefeninoldukaverimlirnGeorgesSorelveErnstBlochiseilerlemeninevrenselolmayabileceihatrlatmasbiryanabraklrsa,tartmalarnaikinbirtersevrilmeilemitosunktvekapkarabiimlerincesalpsavruldu:FaizmveNazizminyedeinealnabilecekuzlamacalt-sistemleryaratmayeteneininhatrsaylrbirlyevarabileceiortayakt.

Bylecezelliklesiyasalfelsefeasndanbelkibirtanmdeeribiletayabilecekbirformleyerverebiliriz:Felsefekamplarnnyerlerinikolaycatoplamayadaalmakamplarnabrakabileceklerisiyasalkonjonktrleridefalarcayaambiryzylnsonlarnayaklatmzsralardayaplabilecektekgzlemsiyasaldncenin,kanlarnveeylemfelsefelerininkatsnrlarlabirbirlerindenayrdedilmelerininzorluudur.

tebuzorluunikinnedeninibizzatsiyasalalann,siyasieylemtrnn,iktidarmeknizmalarnnerevesinde

tanmlamayaalmakgerekiyor.Bylelikle,demokrasi,temsiliyet,aklk,toplumsalszlemegibigenelgeer,kuramclardansokaktakiinsana,siyasetidenhukukuyavarncayadek(bunlarntmussaljargonunakarn)anlalabilirvebuyzdensorgulanmazklnanbazkavramlartersyzedebilmeolananakavuabiliriz.

6.DemokrasiveAklkKavram

Temsiliyetvedemokrasininaklkzerindedurduklaranlatlr.Buaklkiseouzamansaydamlk(Glasnostmodeli),hattayzeysellik"ileetutulur.idbirolmak,syledikleriyleyaptklararasndakisaydamlkherzamaniyibirdzenin,salamveerdemlibiriktidarnnitelikleriolarakkabuledilmektedir.Demokratiksiyasetyzeybilimadnverebileceimizbirbilgitrneihtiyaduyar:Herkesinherkonudanhaberdarolabileceibirenformasyontoplumuideali,demokratikdnceninvarabileceiensonveenstdzeydir.Aynzamanda,demokrasininliberalyorumununenutayeralanmantksalsonucudur.AncakHabermasbiruzlam,kendiniakklmavedorulukiddialar(kamualannaatlanbirszndorulukykmnnvesorumluluununsznznesincestleniliyorolduubiriletiimmodeli)retoriigaripbirekildeenkabuledilemeztoplumsaldzenlerintemelunsurlarndanbirisihalinegelebilir:

Telgraf71:Eersavakaybedildiyseulusyok

olsun.(Hitler)

leriendstritoplumunun,atomtehlikesiniayaktatutarakdahazengin,dahagenivedahahoolduunukabuletmekzorundayz.Askeriamalarauyarlananekonomihayatsaysgittikeartaninsanlariindahakolayklmaktaveinsanndoazerindekihakimiyetiniyaygnlatrmaktadr.(Marcuse,1964).

AmerikanYardmProjeleri(1947)zerineHenryWallace:...bunlarYunanyadaTrkocuklarnnbesinihtiyalarndanokAmerikandenizkuvvetlerininihtiyacnaballar...

Nixon:Bizemperyalistdeiliz,sadecebiryaamtarzgetirmekistiyoruz.

Wilson1917de:Dnyayabarilanedeceiz...Nasl?UluslararasplandaAmerikanevhayatntercmeederek...

Yukardakiblkprkalntlarenmodern,enidealiletiimortamlarnvarsayyorvekullanyordeilmidirler?Akbasnveenformasyontoplumu...Ancakbutrhakllkiddialarnamaruzkalankamuoyutoplumlarnnseebileceiherhaldeikiyolvardr:Yakabuletmekyadakaytszkalmak.Buikitutumunaslndaistatistikitavrlarerevesindegereklikkazandklarnniddiaedilmesidurumudeitirmez.Jean-PierreFayeLangagesTotalitaireindeyapacan

sylemekilesylediiniyapmakarasndakitekfarkllnAlmanNazizmiyletalyanFaizmiarasndakitrdesizliinaltnizdiinibelirtmektedir(Faye,1972;Baker,1994).Dolamasokulanhakllkiddialarveszedimleriilerlenbirkamuoyualannnbirtmolarak,idealiletiimortamndahareketetmeolaslherzamanvardr:Bunumakro-siyasetalanndanmikro-siyasetalannahareketettiimizdeokdaharahatgrebiliriz.Clinamenbugeitebelkioldukaaklaycbirroloynayabilir:Ondokuzuncuyzylsiyasetdeikenleri(toplumsalhareket,sosyalsnf,demokrasi,burjuvaferahlvb.)okkksapmalarlabirbireyolansosyalistirahatlklafaistedntrebilir:EnidealrnekolarakMussolinininkiiliinielealmakdazorunludeildir;Fayenaratrmasdolamdakisiyasalszlkeiindecereyanedenokufaksapmalarnyepyenibirtoplumsalformasyonuyaratacakmakro-siyasaloluumlarnasloluturabileceinisylemleringenelplanzerindeiaretlemektebykbirbaargstermektedir:GillesDeleuzendeyimiylemolarsiyasaloluumlar(KPD,SPD,DDP)yavayavaikincibirlemeyetransferedilirken(Zentrum,DeutscheVolksparteiveDeutschnationaleVolkspartei);transferaktrki,ileriderksalgndermelerlegittikezenginleecekbirbirikimintaycsolarakvlkischszcnnsiyasalretorienihayetkatlmas(hattasiyasalpartiadlarnbelirlemesi)araclylagerekleecektir.Araalanlartmyleelikiliterimlerindolamnasahneolmaktadr:jungkonservativ(gentutucular),nationalrevolutionr(ulusaldevrimciler),nationalbolschewik(ulusalbolevikler).Partilerinvehareketlerineceresinitakipetmekyoluylaasla

anlayamayacamzbudnmleriveKombinationlar(Hitlercileriinsihirlibirszck)clinamenaraclyla,atomlarnsavrulmalarylaaklayabilirizancak.[14]Szcklereverilenyenianlamlarnyannda(ondokuzuncuyzyldaAlmanfolklorcularnnhalklanlamndakullandklaryaredebivlkischterimirkanlamnhangigzergahlardangeerekaldysa)dolamasokulmaveiletiimtarzlarnnelealnmaskksavrulmavesapmalarnnaslmolarhareketleriniinenfuzettiklerinianlamakyolundatekyoldur.Nebykhermeneutikaygtlar(siyasetiHukukyadaTanrbilimolarakalglamamzayolamaktanbakabirieyaramadklargibibirHeideggerinNazizmiyanlanlamasnayolaabilmilerdir)nedeWeimarnbugnyenidenyeertilensiyasetdnceleri(CarlSchmitt,ErnstJnger)bugnbilefaizmleveNazizmleilgilimefhumlarmzyeterincezenginletiremiyorlar.

BtnbugrnmleraltndakarmzakanIII.Reichdnyasiletiimsizliktenyadaarptlmiletiimdenokidealbiriletiimortamsunuyorgibidir.BirAlmannbirYahudiylecinselilikidebulunmastmulusubirbtnolaraksarsacaktr.Almanbirbedeninsatelinegelenbirzararnpeinebirtmolarakkomas;rmceinannheryannakoanduyarlbirmerkezioluturmasgibi.TopyekniletiiminalfabesinibalatanbelkideNazilerdi:JosephGoebbelsbirzamanlarStahlhelminkurucusu,gnmznbykbarfilozofuErnstJngerinondokuzuncuyzyldangeleceedemiralolaraknitelendirdiisrecidillerinsavaolarakyanklyordu:BuradaartkbakabirdilkonuulurMarksistlerinbusavakaybetmelerikanlmazd

Goebbelsegre;nkonlardncelerehitapedenyazlpropagandaykullanrkenduygularnvecokularnpatladyenibirdilde,grsel-iitselbirdillekarkaryaydlar

Dilveiletiimhalihazrdakisiyasalmeknnbelkisnrlarnizmekte,belkiaklanmasnnenrahatortamnvearalarnoluturmaktalar.Dilveiletiimmhendislerinin,reklamclarnnveteknokratlarnnsiyasalalanbelirlemektebykbirgkazanmalarisebunosyonlarakarbirtrgvensizliinvekukunundevreyesokulmasgerektiinigstermektedir.Thyssenin1941ylndaLondradaIpaidHitlerdemesibalbanatopyeknrejiminnaslilediininportresinisunmaktadr:Nazilerbyksanayicilerdenaldklarparannkarlnyalnzcasziledemilerdi(Thyssen,1941).

Alntlarmzadevamedelim:

Teknokrasinincanicekarakterininukesinlt:lerlemeveakladna,dnlemezolanndnlebilirhale,hogrlemezolannhogrlebilirhalegelebileceiniolumlamas...(T.Roszak)

TotalBar-PaxRomanave1914...

Foust:Sava,ticaretvekorsanlk,hepsibirarada,ayrlmazbirekilde...

BirinciDnyaSavazerineRoth:Topyekndnyasava...gerektesnrszveamasz

bilinmeyenbirmaddisrecintetiininekilmesi...1918deDevletadamlar1913tekiiktisadirejimiumutsuzcayenidenkurmayumutediyorlard...bugnkimse1939unuluslararasdzenininyenidengelmesiniartkistemiyor,nkaslndabutarihtebirsisteminykntlarndanbakabireyyoktuortada...artkileriyebakmazorundayz...

6Ocak1941deRoosevelt:FreedomofSpeech,FreedomforAdorningGod,FreedomforWant,FreedomfromFear...

Luckhardtkardeler:Kentkaybolmakzorundaolanbirtaldr,amakentlerinyokoluubirikimiortadankaldracakm?

Nietzsche:Buadamlar;derinliklerinadamlar;yeraltalanlar,kazarlar,ararlar,hepdahaderinegirerler...isteyerekhavadanyoksunbrakrlarkendilerini,geceyisevmeyebalarlar......Doakaybolurveonunlabirliktenesnelinsann,sonutayabancbirdnyannyanss,yanksolannesnelinsannkalntlardayokolur...

BerlinerZeitung,1942:nsanlarngrnmezolmaryas,dnyannyakadareskiolanburyakukusuzhenzgereklemedurumundadeil;amabaktankapkurtulmaalanndabykilerlemelerkatedilmidurumda;okadarokuygulanyorki,nemibasitbirsaklambaoyununufersahfersah

ayor...Yapraklkasknbanageirenyadarengievreyeuyanbirrtyzerinealanaskerokyksekanlamolanbiriyapar:Mimyaparkendoannenesrarlalanlarndanbirinenfuzeder...

SiyasalalannakbiralanolmasgerektiidncesibelkidebiziAntikYunanllarayaklatrmaktadrhl.Kapalkaplarardndadnendolaplar,yinede,siyasetalannnvekamuoyununmeraknveouzamancokusunueker,basnnvazgeemediisiyasalhammaddeyisunarlar:Skandallarsiyasetinneredeysetuzubiberi,ortayakarlmalarrejiminiyiilediininvemeruiyetiningvencesiveiaretidir.Okadarki,paparazzilerinmagazinsayfalarylaarsiyasetinsayfalarouzamanbirbirlerinekarr,ortakbirsylemidevreyesokarlar.

Aklkmodernanenbykmitosudurvedemokrasinintanmnadtankatlmolmasnaramenouzamankavramntmntketebilecekbiristemgcntariindebiruyaranolarak.Kamualanylazelalanlararasndakiayrmoldukaeskidir;ancakAntikYunandapekdekavramsallatrlmolduusylenemez.OlsaolsaKarlMeieringsterdiigibiYunanllarnbelkidetarihteilkkez,polisdediimiztoplumunbarndaolupbitenlerin,siyasalyaamailikinolaraktanmlanacakbirneden-sonuilikisinesahipolduklarnsezmiolduklarsylenebilir(Meier,1954:51-2).Solonzamannnkentindebazolaylarntoplumsalbakmdanikinbirnedensonubalamndacereyanettiklerinikefetmiti:Bulutlardankarvefrtnanngcgelir;gkgrltsdeparlakimektendoar;birpolisde

bykadamlarncaykmauratlr;halkdayarmakllyzndentiranlnhizmetkardurumunader.[15]Siyasalbirnedensellikmefhumunanaslulalabiliriz.HerhaldebunedensellikEskiYunanllariinapakdeildi;insaneylemlerininbirneticesivenedenselliiolarakkavranmasimkanszd.Halknyarmakllszcnnaltnizmekgerek.Birbakmatiranlnnedeniolarakbetimlendiianlalanbuyarmaklllk,sregidentoplumdzenininhibirekildeakolmadniaretliyorolmaldr.yleyseaklksiyasalbirfaaliyetaraclylakurulmal;tiranlkdolaylbireylemtryleengellenmeliydi.SiyasalnedensellikherzamanfarklbiimlerdetartmakonusuolmuturAntikYunanda;ancaktoplumsaldnyaybirvatandalarcemaatiolarakyenidenoluturmakvazgeilmezbiridealolarakbelirmektedir.tebuyzdenPaulVeyne,PlatonunYasalarnnbirtopyametni,hattadaranlamdabiridealtoplumbetimlemesiolarakanlalmasnakarkmaktadr.[16]

Ancaksiyasalnedensellikzerindegerekletirilenbirdizioperasyonszkonusudurki,yalnzcaAntikKentintarihinideil,siyasalkuramnvetemelsiyasikavramlarn(isonomiavedemokratiakavramlarbunlararasndanemlibiryertutar)douunubatanbaakoullandrmtr.BuoperasyonlarncelikleSolonveKleisthenestarafndangerekletirildiler.Jean-PaulVernantzellikleKleisthenesreformuylabirtaraftandemokrasinindouunu,teyandanAnaksimandrosundoafelsefesinibirbirinebalamaktadr.HerodotosunaktardtiranPolykratesinyksdeYunansiyasalalannnoluumununbirilkmodelini,mitolojikbir

tasarmnvermektedir:homoioilar(benzerleri)arasndahkmsrenSamosTiranPolykrateslrveiktidartakipisiMaiandrosunstlenmesigerekir.Demokratiadavasnakazanlmolanyenitiraniktidarelindetutmayreddeder.Meclisitoplar.ByleceagorannayrcalklmeknndakentinbtnvatandalarnbirarayagetirerekPolykratesinhepsikendibenzeriolanvatandalarzerindehkmetmesinihibirzamantasvipetmediinibildirir.Bukoullaraltndakratosu,yaniiktidar,enmeso,yanienortalkyerebrakmayakararvermitir.Yanitekbirbireyinelkoyduueyibtnvatandalarcemaatinegeriverecektir.Buisonomiannilandr(Vernant,1981:125-6).Isonomia,e-yasallk,ncelikleaynuzaklktaolmaylailgilibirmefhumdur.[17]

Anaksimandros,hattadahasonraPlatonortannbykkuramclarolarakortayakarlar:Anaksimandrosiineeryeryzhareketsizduruyorsabuonunkozmosuniindeigaletmekteolduuyerebaldr.Okozmosunmerkezindedirvednyannularnoluturanhereydeneituzaklktadr:buyzdenuyadabuynekmldamasiinhibirnedenbulunmamaktadr.Bylecednyannolduuyerdedurmaseuzakln,isonomianneseridir.ArtkHesiodostaolduugibikklerevekaynaklara,ThalesinsuyuyadaAnaksimenesinhavastrndendayanakveilkelere(arkhai)ihtiyayoktur.Duranherey,uzamngeometrikzelliklerisayesinde,dahadorusueuzaklksayesindedengesinikorumaktadr(Vernant,1981:218).ByleceAnaksagorasnilkesiolanapeiron(snrsz,kuatc,ucubucaolmayan)enbelirginvenemliykleminimesonda,ortanoktadabulmaktadr.Birtanr(toTheion)olan

apeironbirmonarkgibi,birkralyadabirtirangibiynetmezdnyay.HesiodosunZeusundanyonyafilozoflarnnTanrsnakadaroldukauzunbirmesafekatedilmiolmaldr.Apeiron,evreninherunsurunaaynilkeyi(dike=adalet)dayatanortakbiryasadr.

AnaksimandrosuntomesonilkesininsiyasalalanatercmesiniKleisthenesanayasasndabuluruz.VI.yzylsonlarndaYunankentininbirbunalmdnemigeirdii,dinsel,siyasalveiktisadibiryenidenyaplanmasreciiinegirdiibiliniyor.BusrecieniyizetleyenkurumsaldnmleriKleisthenesinreformlarndabuluyoruz.PaulLvqueveVidal-Naquet,Kleisthenesreformlarnnsunduukurumsaldnmlersreciniyalnzcabirdnmolarakdeil,Yunanllarntoplumsalyaamnasiyasetadnverebileceimizbirdzlemikatmolanderinbirdnmolarakgrmeyineriyorlar(LvqueveVidal-Naquet,1964:168).Solonreformlarnnkarakterihereydennceekonomikiken(borlarnaffedilii,toprakreformuvevergilendirmesistemleri)yaklakbiryzylsonragerekleenKleisthenesreformlarnnsivilbirkaraktertadklarnsyleyebiliriz.Toplumsalsorunartkyepyenibirbiimdeifadeedilmektedir:Toplumsal,ailevi,blgesel,dinselstatlercehenzbirbirlerindenokfarklolmaysrdreninsantopluluklarnbirarayagetirecekkurumsalsisteminaslyaratmal;bireylerieskidayanmabalarndan,gelenekselbamllklarndanskpkararakonlarnaslhomojenbirkenthalindergtlemeli;ylekitmvatandalarbenzerveeitolsunlar,kamuilerininynetiminekatlmdaaynhaklarasahipolsunlar...(LvqueveVidal-Naquet,1964:56).Bu

yepyenibirsorununformleedilmesidir.Sorununzmdeeskikurumlarcaartkverilemeyecektir:Solondnemindeherhangibirkargaalkvedabunalmbagsterdiindehenzolaanstyetenekleresahipkiilereileridzeltmeleriiinarkarld(YediBilgelera):Hakem,ouzamanbakclaradanaraktayinedilenyabancyasakoyucularyadabirtiran...sonomiaidealinebavurulanKleisthenesdnemindeisekentbunalmvesorunlarnkurumlarnnnormalileyiisayesindezmelidir;yanikendiznomosunauygunolarak

KleisthenesdemokratianninasnngerekliliiniAtinallaranaslkantlamtr?Elbettezarifbirhitabetle.AncakbuhitabetineldebulunankalntlargsteriyorkiYunanllarnouzamandemokrasiyedmanolanPlatonveAristotelesgibibykfilozoflarnnherzamankukuylavesaknmaylayaklatklarusnrszinandrmavekandrmagcnesahipretoriktenoldukafarklbirgiriimlekarkaryayz.KleisthenesncelikleAntikYunantoplumununtoplumsalfaaliyetleriniveyaamlarnyrttsiyasalereveyiayrntlarylaizerekbalamaktadrhitabna.nsannesasolarakbirvatandaolduunu;eniyiyaantsnnkamuhayatiindegerekletiinivurgulamaktadr.Kamuyaamnnizdiibusiyasalerevevefaaliyetalaninsandavranlarna,deerlerineveruhhalinekendinezgbirbiimkazandrmtr.

erevesiniizdiireformlarnceliklegeometriktasarmizlerinitamaktadr.[18]Doulularnaritmetiinekargeometri,Yunankozmolojisini,bilimini,felsefesini,

siyasetinivemeknkullanmtarzlarnbelirlemektedir.Geometrisayesindevatandalarnigalettikleriherkonumtersinirolabilmektedir:Bakabirdeyilebirdnembirvatandanigalettiikonumubakabirvatandagelipigaletmekte,konumlararasndaherhangibirfarkllkbulunmamaktadr.Mekn,zamanvesay;isterYunanbiliminde,isterrneimizdekikurumsalrgtlenmeilkelerindemerkezibirnemtamaktadrlar.Siyasalalanbylecemeknn,zamannvesaynnrgtleniindebirussallamasrecinineseridir.Artkmekneskilerindinselmekndeil;zamanUranosveGaiadangnmzeHesiodosunizdiimitiksredeil;saydaPythagorastarikatlarnkutsaltasarmlardeildir.

Kleisthenesreformuilkolarakpolisinrgtleniindekigensilkesininzerinemeknsalbirrtgiydirmekteydi.Artkkentimeknsalbirdzenlemeerevesindegrmeliydik.Kabileler,trytteler,demelersankitoprakzerineizilenizgileriniindeyaayanvergtlenenoluumlard.Bylecergtlenenbuuzamnbirmerkezivard:ehir,yaniAttikannkalbiolanAthena.Herkabilebumerkezdetemsiledilecekti.ehrindemerkezindeyenidenrgtlenenveyepyenibirmodelkazandrlanagora,toplanmavemeclisyeriyeralyordu.tebunoktada,yaniagoradakamualannntakendisinibuluyoruz.AgorannmerkezindeBouleuterion,yanibeyzlermeclisiinaediliyordu.Herkabilenintemsiledildiivednmlolarakoturumbakanlklarnstlendikleribirmeclis.Merkezinzerindearbirsimgeselykdevard:Hestiakoine,yanortakocak;eskidininevveocaktanrasevredekihanelerdenkoparlpgetirilerekdinselliitamda

merkezde,ortakalandaodaklatrmayahizmetedenbirsembolkonumunageliyordu.[19]stersenizbunasiyasaldzleminiindekibirlaiklemegzylebakabilirsiniz.Ancakussallamaboyutunudahadavurgulamakistemiyorum.LvqueveVidal-Naquet,buszckullanrlarkenIV.yzyldalaikszcndenneanlalmasgerekirsediyeeklemektedirler(Lvque,Vidal-Naquet,1964:274).Ancakbusreiinde,meknn,zellikleoikosun,haneninkalbiolanHestianngeometriklemesiyzndensoyutveussalbirvaroluakavutuudaaktr.Birbakadeyilednyakutsallndanarnmaktadr.[20]

Agoranndininaslbirdindiyleyse?Hereydenncesiyasalniteliklibirdindenszedilebilir.Kleisthenessonrasndaruhbanlkkurumlarndanpekoununynetselkurumlarhalinednmeyebaladklarnaahitoluyoruz.Busivilruhbankurumlareskigenseaitrahipstatsndenokfarklbirsiyasalgrevistlenmekteydiler.[21]

Bumuazzamdnmlererevesindesaltbirynetimbiimitanmylasnrlandrlanbirdemokrasinosyonugerektenpekyzeyselkalmaktadr.Agoralaiklemeninolduukadaryenibirkutsallatrmann,yenibirrgtndemeknyd.Birsiyasalalantapncndanszedilebilirse,zamanlabutapntakiesasolumluluunaklk,saydamlkveiletiimolarakanlalandemokrasikavramnaaktarlmaskanlmazdr.

SiyasetalannilkkezdnyatarihinesokanveussallatranYunandnyasysasiyasalakl"ilkkezterennmedendezellikletoplumsalszlemevesiviltoplumalanlarn

siyasetdzleminegetirenklasikaAvrupasolmutur.

7.ToplumsalSzlemeKavram

Hobbesun,birbakmamerulatrlmaskonusundaepeycegayretsarfettiikralclartarafndanbilekinikliklesulanmasnayolaanskandalyaratmbircmlesi,insanlarnneistediklerineinanmalariinegemenleaynhareketiindedudaklarnkprdatmalarnnyeterliolduudur.[22]Yarattskandalanlalabilir,amaarkaplandakitehlikelivarsaymnyanndaherhangibirahlakknkesinlikleitirafedemeyeceibirtasarmyatmaktadr.Monarknsznnmutlaktemellendirilmesi,herkesinortasndayksekseslekendikendinekonuabilmeyeteneininyalnzcabirkralaaitolabileceidncesininapaklatrlmasnadayanr.Bunagreegemeninbirsylemikesintiyeuratlabilirvezerindekomanterverilebilirbirszanlamndayoktur.Monarknsz,DnyayyaratanTanrKelam(balangtaszvard...)yaratlmlariinneise,ToplumSzlemesi,yanitoplumundnlebilirkendisiiinodur.Tebannsessizkonumasbirbakmabusznkendisinin(anlattnndeilyadaanlatlanndoruluunundeil)tescili,Kralnmerumhrnnkazanlmasdr.Tanr

KelamylamonarknsznnbuparalelliiOrtaalariinbiryansma,birbenzetmednyasndayeralyordu.Tanrnndnyayyaratrken,ruhunbedeniynetirkenyaptklarnkraldaDevletiynetirkenyapacaktr.ThomasAquinasnkaynanAristotelesiimitatiomefhumundanalanburetisibelkidegnmziinsiyasetinolanakszltasarmnnmodernsylemegirinoktasnoluturmaktadr.[23]

steklerinmerulatrlmasolarakdnlebileceksiyasetnedenolanakszdr?nksiyasetalannnsnrlarnizensz,yalnzcasonsuzbiryinelemeyekonuolabilir:Egemeninszyletebaanndudakkprtsarasnda,hibirfarkllktartmasnaolanakvermeyengaripbiruyum,zdelievaranbiruzlamakonulmutur.

Busonsuzuyumnasltasarlanabilir?Hereydenncefiziksel"alann,doadurumunundlanmasyla.Birsavadurumuylazdeletirilendoadurumubar,yanitoplumunimkannmutlakolarakdardabrakr.Uyumubirzdelikkavrayiindetemsiledenproto-BarokdnceninbirkaosolarakdoatasarsenyounanlatmnHobbestabulmaktadr.HobbesunYunandncesindensrarlauzakdurmayaalmasnnnedenlerindenbiridebudur:DoannKenteaittoplumdzeninigarantilediiAristocuveTanrnnKrallnntemsiledildiidnyeviDevletanlaylar,siyasalgcnmerkezineyerletirilecekolanmonarkiinbirermahkemeortamyaratabilirler.YnetimindoayayadadoaladetlereuygunolupolmadtartmasEskiYunanda,TanrsaldogmayavebuyruauyupuymadysaOrtaaHristiyanlndasreklibirtartmakaynadr.

Gerekten,KlasikabalarnnveRnesanssonrasdnemindnrleriarasndaHobbes(tarihidzletirmeyiyeleyenMachiavellidenfarklolarak)AntikYunantoplumunubiraradatutanesaslaracaipvetekinsizbuluyorolmaldr:dzenisalayabilmekiinKentlerarasndasreklibirsavahalinidestekleyensiyasetadamlar:SenatusilemparatorarasndaRomaemperyaldzenini,Machiavellinin,oksonralardaRousseaunungsterdiigibiuzunsreayaktatutansreklibirekimevesavadurumununvarl...Btnbunlar,EskilerileYenilerarasndakisavaailikinRnesanssonrastartmanniindeHobbesuntuttuuyerinneolduunugstermektedir.

HobbesunkonumusiyasetkurumlarnnRnesanssonrasbunalmndanayrtutulamaz.Merulatrmasorunububunalmlarn(dinsavalar,nfusbasks,iktisadiyaplardakihatrsaylrdnmsrelerininufuktabelirmesi)zorunlukldyepyenibirsorundu:AntikYunanliinDoanngizlidzeni,HristiyanOrtaaAvrupasiinTanrveonuniradesiniyanstangeleneklertmyleaknbirdzlemivarsayyorlar,ayrcamerulatrlmalarnagerekkalmayantemsilisiyasalyaplarayaktatutabiliyorlard.ToplumyaamdoayadaTanrtarafndangarantilenmiti.RnesanssonrasBodindenMachiavelliye,BossuetdenHobbesatmbirmerulatrmasorunununortayaktnizleyebiliyoruz.VaroluunardndakiTanrgeriekilmektedir;insanlkartkkendibalarnabraklmlardr.Savalarla,yoksullukvehastalklaryzndenkitlelerhalindeyokolmakta,isyanveprotestolklarheryankaplayabilmekte,ufuktahidealkolunmayandevrimlergrnmektedir.Birbirini

durmaksznyiyenbukitleler,Hobbesun,buktipfilozofunbaktyerdenkurtkanunundanbakabiryasannhkmsrmediiinsafszbirengeltablosusunmaktadrlar.Hobbesunsiyasetidnmeyebalamasnnilkdrtsnherhaldebugenelufkunzerindeiaretlemeliyiz.

Hobbessiyasetisiyasetolarakdeilhukuksalterimlerlednmeyideyeniden-kurgulamaynermektedir.Hukukvemeruiyetbirbirlerindenayrlamazlar.DoannyadaTanrnngarantisinintoplumsal-siyasalyaamnardndanekildiininhissedilmesiyleklasiksiyasaldncedekentinbarndakiilikilerneden-sonuilikileribalamndayeralmazlar:Akitveszlemelerleinsanlaregemenliikendileriistemilerdir.stelikkimseyidardabrakmadan.ToplumsalSzlemekuramnaengelikinformlasyonunukazandranRousseaubudardabrakmamaykuramlatranilkdnrdr:Merulatrmadasonsuzbirgeriyegidilekarkaryakalmakistenmiyorsatoplumsalszlemeninhukuktandancegelenidealbirilkanndan,Durkheimintoptantoplumsalolguadnverdiidzlemdeyeralanbirilketabndanszetmekgerekir:Henzhangihaklarnhalkaykleneceininngrlemeyeceibuantoplumutoplumyapanandr:Oybirliiylegerekleen,toplumsalvarlkolarakinsaninsanhalinegetirenvekimseninherhaldedtabraklmamolduubirilkszlemedirbu.

Grlyorki,toplumsalszlemeyekpareolmaktanokuzaktr.Hideilseikianvardr.Birincisinisessizilkanoluturur:Herhangibirkararnoluturulmas,birtercihinnormolarakkabuledilmesideildirsorun;topyekntoplumsal

olguadnverebileceimizbirszlemeedimi,dahadailginci,hertrlznelkarlamaydtalayan,giderektarihselbakmdankendindenmenkulbirglekarmzadikilenbiriktidaredimidir.Toplumvarolduunagre,insanlarntoplumlarhalindeyaadklaraikrolduunagre,toplumsalszlemeninbuilkandahaimdiden,herhangibirussalkantlamayabavurmaygerektirmeksizinvarsaylmakzorundadr.

Pekoknedendendolay,toplumsalszlemeninbuilkankolektifbirdildzeneinivarsayar.Bakabirdeyile,bireyselkararlardanveszlemeninikinciannoluturanbilinliuylamlardanokfarkltoplumsalbirbilindnartkoar.Byleceopekeskiananke,zorunluluktemasylayenidenkarlayoruz.Tmtoplumsalszlemekuramlarbuzorunluluurtkvarsaymlarolaraksaklarlar.Artktoplumuntemelirastlantsalkarlamalar,dostlukbalar,evrenselkardelikduygulardeil,szlemeninikinciadmndazgrolarakkabuledilenbireylerinilkadmdakarlatklarzorunluluktur.Toplumsalszlemeveonabalolarakonyedinciyzyldanbuyanaformleedilensivilhukukkuramlarmodelolaraksankidoalbirkaderindayatttoplumsal-tarihseldzenekleritemelalrlar:aile,ulus,kabile,kavim,siviltoplum.Birdevlette,birkentte,birmahalledekiinaslkomusunuseemezse,toplumsalszlemeninilkanbireylerehibirseimhakktanmaz.Buyzdentoplumsalszlemeninmodelinindostlukmodelininkarsndayeraldsylenebilir.Dostluknaslailenin,siviltoplumkurumlarnn,devleterkininmutlakolarakdndabarnanbirilikitryse,onyedinciyzyldanbugnedekmodernAvrupannsiyasal

alan,ksmentoplumsalszleme,ksmendeHegelvaridevletkuramlarncabiimlendirilmibiranankeninegemenliialtndadr.

8.DostlukveOrtaklkKavramlar

Herey,dostlararasndaortaktr;bilgelerTanrlarndostlardr;hereyTanrlaraaittir;yleysehereybilgelereaittir.BueskiformlnThaleseaitolduubiliniyor.Belkide,Bilgelikdeali,Platonunbilesezdirdiigibihibirzamaneriilemeyecekbiramatr;amaBilgeasndan,belkidetekynlendiricidncebuolabilir.[24]

Boyuneideil,ortakduyudeil,yalnzbanamalvemlkortakldeil...hattamodernfelsefeninsonolaraksarldiletiimbiledeil.A.M.Deborininforml:Eerbenvesenbirbirlerininiindeerirlerse,benimilesenindeortadankalkar.HukuksalkurallaryadakurumsalkstlamalarbulunmayanbirKomnizm:Devletkendiyararszlnnkoullarnyarattktansonraerirbiter.(Deborin,1966:115-6).

Spinozanngerektenbuikiformlnenzgnbileiminisunduugrlr.Kralnbirbilgelertoplumundafazladaneklenensanalbirg,birprotestasolduudncesiMonari,ynetsellik,insantoplumlarsaltbilgeve

dostlardanolusaydtmylegereksizolacaklard.AmaSpinoza,gereklikplannBilgelikdealininmutlakplanndanayrmasngerektirenbiradayayordu.BirkezdahaNovalisinhatrlatmasnadnersek,tarihteherolaynbirigerek,biriidealikidzlemdehareketettiidncesinenemlibireklemedahayaplabilir:Devrimleringerektarihteeriemediklerihereyikiidealdzlemdegereklemitir:Gerekliktedomayanyadayaamadndrlemeyenkolektivizmbirtaraftantopyalaryadakuramlarierisindedonupkuaklarboyusreceksessizseyahatinebalar.ArtkYunandemokrasisinegeridnlemezdemeninpekbiranlamyoktur;buadanbaktmzdazatenYunandemokrasininAntikYunangerekliininneresindebulunduusorusunabilecevapbulamayz.dealdzlemlerbirbirleriylekarlatrlabilirler.Gerekliklerisepekazortaknoktalara,aklaycbelirlenimleresahiptirler:Bugnekadarancakretimtarzlar,iktidarbiimlerigibi,ideallerdnyasndadahatrsaylrbiroluturucuparayasahipkavramlarsnanabilmitir.Grtoplumununcenderesindendarkabilmeknceliklegereklik"dzleminintarihselkoullarndanbamszidealizgilerintaranabilmesine,tekbirdzlemzerindebirletirilebilmesinebaldr.Dostlukveortaklk,aynenDevrimgibi,tarihvegereklik-aridealdzlemleregnderirler.Siyasaleylemdedebykolan,gereklikdzlemindekihedeflerikltmek,ideallerdzlemindekihedeflerisonsuzcabytmektir.

Siyasaltarihtedostluklarnzelbiryerivardr.HattaPlutarkhosunParalelHayatlardagsterdiiuzaktanyaknlklarbilemmkndr:skenderileCaesararasnda,

hattakurumlararasnda:RomasenatosuileRousseaununidealCenevresi:YunanPolisiileHanseLigininburjuvakentleri.Siyasalvezelliklehukuksalyaptrmbalarnakarkmakdostluk"evrenleriasndanancakikincilbirnemtar.Yunanpolisininsiyasal-brokratikbiraygtasahipolmamasonuDevletvemillettrndenbirletirici,hizayagetiriciaygtlardantmyleyoksunburjuvakentleriyle,ncelikleHansekentleriyleidealdzlemzerindebirarayagetirir.Amaklelik,rklkizgisi,yineaynPolisibelkiNazizme,totalitarizmebalayacaktr.Aynekildehertoplumsaltipin(Ozan,DouluBilge,Filozof,SiyasetAdam)grvekanlarn,giderekyarglarnbirermilitanvatandaolarakortayaatmayakkrtlmalarYunantoplumununeredeysegnmzngrvekamuoyutoplumunabalar.Bylecesiyasalalanideallerdzlemizerindesonsuzizgilerlebirbirinebalanan,gereklikzerindeeylemdebulunmayasayszolanaklarsalayanbirdiyagramdr.ModernliinbykdnrGeorgSimmel,sankiYunanagorasndahergngrdmzbuidealtiplerszkonusuymugibitoplumsaltipleraraclylaalr:Yabanc,Yahudi,Burjuva,blasGeneldesiyasetalandiyekabuledilenalandanok,siyasetalannkullanmayetileridumurauratlm,apriorisakatlnacsnfarknavarmakszneken,kitlelerszkonusudurdahaok.Ondokuzuncuyzylterminolojisininmirastoplumsalyadasiyasalhareketkavramnnuygulanamayaca,amatamdagerekanlamylabirhareketolduklarilkbaktaanlalacaktiplerdirbunlar.Temsilledeilyaamanslaryla,konumlarladeilglerleilgilidirlerdahaok.

Dostlukmilitanln,siyasetdiyebildiimizalanndnda,gizlivesekinevrelerinevrelerinideolojisidir.Enazikikiiyigerektirenenbasitiliki(hayvanlardzlemindedostluunrolnnaratrlmasdaherhaldenemlidir)olmasonuailegibidahakarmak(dipal)yaplardan,hattacinselilikininoluturduubadanbiledahatemel,dahayaknvedolayszbirdzlemeyerletirir.Toplumsalvesiyasalhareketlergnmzdeouzamansiyasetalanlarnyanlyerlerde,hideilseikincilolanalanlardaamaktadrlar:

Feministlerailenineletirisi,kadn-erkekayrmnnsklmesiadnasiyasetvemcadeleortamolarakaileyiseerler:Gndelikyaamnzorunluaknakarbirrgtlenme,sahipsizolansahiplenerekbyyen,amaevednlebirlikteherankrlmayaurayanbiruzlamaaranpdurur.ok-seslilikensonbulunannafilearedir.Farkllklarnm,ortaklklarnmvurgulanaca,stratejilerinvekonumlarnnaslblleceiveuygulanacabitmeztkenmezsorunlararasndadr.Birdostlukoluturmakgelenekseltoplanmayerimantnafedaedilir.Bakascehennemdirilkesininyerineancakbencehennemintakendisiyimilkesikonulabilir.Dostlukherhangibiriylebakaherhangibiriarasndaoluabilecektekuyumvekartlkbadr.Oysasiyasalhareketherzamanbirkonumsavaverir;sloganherzamanbirstratejiye,birkonuma(kadnnaileiindekikonumu,proletaryannretimilikileriiindekikonumuvb.)ilikindir.Siyasalalan,bubakasndantepedentrnaaveherdzeydebirbloklarsavaolarakgrnr.

9.SiyasalVarlnOntolojisia.AntikSiyaset/ModernSiyaset

Yunanllarnbirdefadaveherzamaniinsiyasetinkurucularolaraktannmalarkanksanm,imdilerdebiletarihiindemodernliinveilerlemeninkendinegveninisalayanbirvarsaymolmutur.Yunanllarsiyaseti,demokrasiyi,temelsiyasalkavramlarmzicatettiler.Yunanllardagnmzsiyasetalanndanaktarlmfigrlerrahataatoynatyorlardgrnte:PlatonunDevletisansrvebasknntotaliterbirprojesiolarakokunabiliyor.Aristosiyasetbiliminin,hattasosyolojinintemelleriniatyor,siyasalretorikalanndagnmznartkpekvnkaynaolamayanhaklarboygsteriyorlard:Eitlik,szhakkvs.YunanllartarihiindeAvrupayavemoderndnyayabukadaryaknlatranbirtasarrufbtnyleuydurmaveanakronikbirbakortayakoymaktadr.Yunandemokratiasylamoderntemsilidemokrasiyizdeletirmeninzorluklargenellikletoplumsalformasyonlarnfarkllylayadailerlemeninkanlmazlylartlmeyeallr.Sankitekvebirdefadaizilendemokratikbirzvarmgibi,siyasaldnce

kendisiniYunanllaraoranlar,kaynaklarnoradabulabilir.

b.HalknMasumiyeti

Siyasetinbirhizmet,nfusunyardmnakomapratiiolarakanlalmayabalandmoderndnya,yleysenfusunvehalknmasumiyetininvarsayldbirdnyadr.Hernekadarszkonusuhizmetkarlndahalkn(zellikleulus-devletlerde)borcunun(vergisistemleri,askerihizmet,zorunlueitimvb.)ortadankalkmadbirveriolsada,halknmasumiyetininnaslortayaktn,hangikuramlardangetiinivenaslbirsiyasalmerulatrmatemelinedayandnelealmamzgerekiyor.

Halknmasumlatrlmassreci,Hobbesunteolojikveantiksiyasidnyaimgeleminiykaneserinde,DeCivedeoldukabelirginbirtemadr.Sorunesasolarak,Leviathandancelikkazanangvenlikteolmahakknnzorunlubirihtiyacnagndermeyapmaktadr:Gvenlikhakk(evrensel,doalbirhakolarak)ktynetimlervebaskkarsndaolmahakkn,direnmeveitaatsizlik,giderekbelkidedevrimhakknvarsayyordeilmidir?Devrimyapanbirhalknmasumiyetinasltemellendirilecektir?Elbettebironyedinciyzyldnrndenkendisinibugndevrimcidediimizkonumagetirmesibeklenemez.BuyalnzcaHobbesiindeil,oandemokratikdnrSpinozaiindegeerlidir.Ancakitaatsizlikhakkherdurumda.Hertrlegemenliinkarsna,yabirretiolarakyadasomutsiyasetalanndagerekleenbirolguolarakdikilecektir.SonutaLeviathanntoplumutemellendirmevebirszlemetemelinde

merulatrmaperspektifibusoruyuertelemekzorundakalacaktr:Halkfikrinintoplumsalszlemedoktrinindenmmknolduuncauzaktutulmasbununsonucudur.Toplumsalszlemeninvarsaydsektrlerinsanoulluklardrvebuyzdengereklikbuoulluklarn(multitudo)tmntemsiledenegemenintasarmnadayanmaldr.Halk,Hobbesiinkiiletirilebilirbirvarlkdeildiryleyse;szedilebilecektekkii,szedebilecektekkiidiraynzamanda.Buikidizi,bakabirdeyile,szcelemeznesivesznznesitekbirkiilikte,yaniEgemeninkiiliindebtnletirilir.tebuyzdenHobbes,tebalarndudakkprtlarnnEgemeninsylenitakipetmesiniartryor.[25]

Egemenintekaktr,dahadorususankiaynzamandahembirromankahraman,hemdeaktrolmasnnzorunlusonucu,birkiiolarakdnlebilecekbirsiyasizneninhalkolarakdnlememesidir.BakabirdeyileHobbestavetoplumsalszlemeretilerindehalkdiyebirzneyoktur.Buyokluk,elbettekendisiniilknceAvrupannRnesanssonrastoplumsalmcadelelerindedavuruyordu:Devletinveegemenliinyenibirnesnesi,saltkendihikmetincebeslenenkendihedefi,buhedefevarmakiinkullanacakendikaynaklarolacaktr:RatioStatisretilerininyaygnlatbuahalknbiroulluklarkmesiiindekiiolmaktankverdii,seilmihalklarnProtestanlkveKar-ReformundarbelerialtndayklmayayadaMusevileriinszkonusuolduuzeredlanmayayztuttuubirsreciyanstmaktadr.

SeilmiHalkretisi,bilindiigibi,seilmibirey

eklindetecelliedenProtestanretisindennceMusevi-Hristiyancemaatlarnndayananoluturmaktadr.srailoullarylaYehovaarasndakiszlemeikikiiarasndakibirszlemedir.Egemenihalknabiradanmlkla,halkdaegemeninebiritaatbaylabalayaniftebirbadrbu.Musevisiyasalretisinde,sonralarSiyonizmdeolacagibiseilmihalkkiiletirilmihalktr.teRnesanssonrasAvrupasndayitmekteolansre,halkn,populusunkiiletirilebilirliidir.Machiavelli,HobbesveSpinozagibiRnesanssonrasbyksiyasetdnrlerinibusrecindiyagramiineyerletirirsek,srecinikiucunun,kiiolarakhalkile,kiiolarakegemenolduubirereveizerek,Avrupatarihininszkonusuperiyodunabalayabiliriz:Machiavelli,Rnesanssonrastalyasnnbirlikidnrolaraktannr.AncakTitus-Liviustaolduugibiulusalbirliin,dahadorubirdeyileulusunmu,yoksaHkmdardaolduugibiPrensinmikiiolduupekanlalmaz.Bubelirsizlik,Machiavellinineserlerininardniyetlerineyorulduouzaman.AncakMachiavellininiindeyaadtarihselsrecintandksiyasakiilerininbirzlmednemiolduu,sonuolarakdayenibirkiiliinyaratlmaszorunluluununarlklahissedildiidnlebilir.BuanlamdaMachiavellibasiteulus-devletretmenideil,varlnsrdrmesigarantiolmayan(Kilisenindnyevialandagirdiigenelbunalmngstergeleriortadayd)birsiyasadnyasnnhangikiitarafndanelealnacasorusunusoranilkdnrolarakkyorkarmza.Henzulus-devletinbirzne,ulusunisebirzneolarakgrnmediibirdnemdibu.Yaamvevarlnsrdrmesi

birpamukipliinebalbirsiyasetadam,isterHkmdarda,isterTitus-LiviusunOnKitabndagzmzearpmaktangerikalmaz.RnesanssonrasbelkidemoderniteveFranszDevrimincesienderinveyaygnsarsntlarn,birKopernikDevrimininbaladadr.Bylebirsiyasetdnyasndahkmdarveulusszlemeyapabilecekikikiiolarakkmamaktadrkarmza.Bakabirdeyile,Machiavelliretilerinitoplumsalszlemencesidneminenkarakteristik,amaenaykrsiyasaldnrnekleriolarakyorumlayabiliriz.

Hobbesise,halknsiyasalkiiliinintehlikedeolduudeil,zldbiranadamdr.LeviathannbazparalarndaHobbesunhalkdiyebirkiihibirzamankesinliklevarolmamgibidavrandgzlenebilir.[26]Hobbesundikkatleuzakdurmayazengsterdii,bellikibirbakmakendisiniiledenkaranAntikasiyasetretilerikarmzakiilerdenbakabireykarmyorlard.Besbelli,AntikYunanpoliteiasnnvarsayddoalbirkenttasarm,Hobbesunbakncakatlanlabilirdeildir.

Herkesindoalhakknnyalnzcagc(potentia)tarafndansnrlandrldngsterdiimizdenbugcistergnlrzasyla,isterbaskaltndabakabirineaktarncakiininzorunluolarakhakkndabraktaktr;dahas,herkesstndeenyksekhakdaherkesizorlayabilecek,evrenselolarakenkorkulur,enyksekcezatehdidiyleherkesisnrlayabilecekenyksekiktidara(potestas)sahipkiiyeaittir.Elbetteobuhakkistediihereyiyapabilecekgcelindetutabildikekoruyacaktr;bakatrlonunegemenlii

temelsizkalacakvekendindenglolanherhangibirionaboyunemeyiistemedenyapacaktr.Buyoldan,yleyse,doalhakknhiinenmeyeceibirtoplumoluturulabilirveszlemeherzamaniyiinanlaayaktatutulabilir,yanieerherkesgcnnbtnntoplumaaktarrsatoplumdabylecehereyiyapabilmeninenstndoalhakknasahipolacaktr,yanioenstnDevletolacaktrveherkesenstncezannacsylaonaboyuneecektir.ButrbirtoplumaDemokrasidenir.Budzentminsanlarnyapabileceihereyiyapabilecekenstnhakkolanbirtoplumiindebirliiolaraktanmlanabilir.Enstniktidarherhangibiryasaylakstlanmamtramaherkesherkonudaboyunemekzorundadr,nkbyleyapmayabtnkendini-korumagcn,bakabirdeyilebtnhaklarnonaaktarrkengizliyadaakaszlemiolmaldrlar.(Spinoza,B.:XVI:193)

Spinoza,grlyorkiMutlakktidarileDemokrasiyiallmadkbirdnmeizgisizerindezdeletirmektedir.AncakSpinozannGilektidararasna,potentiailepotestasarasndaizdiiayrmizgisinihatrlarsakbuzdeletirmedegaripyadaaykrhibireykalmaz.Hervarlnvaroluunsonsuzluuiindekendigcoranndavarlnsrdrmeyeabalamas,hervarlnyappedebilmegcnnonundoalhakkilezdeolduusonucunavarr:Doahakkyadakarardemekle,basiteherbireyselvarlndoasnaaitkurallaranlyorum;yanionudoalolarakvarolmayavebellibirtarzdaeylemeyegtrenkurallar.[27]

GrotiusveHobbesunaksine,Spinozaydoalhak"

kuramclarnnuzandabrakanokkktenbirkonumgrmekteyiz:Doalhakktmylebirterminolojisorusunabirandaindiriveren,gcnhakkbelirlediidncesinevaranbirkonumdurbu.Akasylemekgerekirse,Spinozanntoplumsal,hukuksalvesiyasaldncesidoalhakretisinedahildeildir.Gerekten,Ethicannnda,budnceninhaklarvezgrlklerstnebirtartmadanok,hertrlmerulatrmafelsefesinitabatadardabrakanbirtutkularzmlemesikisvesinebrndngryoruz.[28]Buzmlemeninsiyasaldnceasndanennemlinoktalarndanbiribirkolektivitenin,tekbalarna,aklnyardmolmaksznyadakarlklyardmlamaveyadayanmaolmaksznancaksefaletiindebiryaamsrebilecekolaninsanlarnbirarayagelmelerisayesindeherkeseaitolandoalhakkgarantileyebileceifikridir.Toplumsallamayoluylabireylerdahastnbirgcesahipbirbireyoluturacak,onuncismanivarlnuzamdakuracaklardr(Devlet?).Bylecetoplumsalyaamherbirinintektekalnanglerinideil,hepsininortakgcniindetayacaktr.

Spinozannkonumubunoktada,eerHobbesavegenelolarakdoalhukukkuramclarnaynelttiieletirilerhesabakatlrsa,nemlibirzorlukortayakarmaktadr:nsanlarnglerinibylecebirletirmelerizorunluolarakbirszlemeninvarlnvarsayacandan,sonutaortayakanDevletingerektenyapayveyauydurma(ficta)olupolmadsorusutartmayaaktr.Spinozannpotentia/potestasayrmnda,bireyliktentoplumsallageisrecindehibirgcn(potentia)gerekanlamdaaktarlmadn,hattabunabalolarakhibirhakknterk

edilmediini,olsaolsaSpinozannaklnndaynlendirmeyinerdiibirimaginationun,imgeleminmantksalbirkesintisizlikyanlsamasiindehayalibiraktarmgerekletirdiigrlebilir.[29]

10.SonuYerine:PolitikEyleminDinamikParadigmas

Hertrsiyasaleylemliliizetleyenhareketszcondokuzuncuyzylnbirmiras,belkidebiruzantsolarakyaamnyzylmzdasrdryor.BelkiSSCBvencDnyannuradykmnardndanbiranlamdaayaadmesine,bakabiranlamdadagekapitalizminortamiindesilikleerekyokolmayayztutmasnaramen,hareket(movement,mouvement,movemento)szcsiyasaleyleminalannnneredeysebtnnenazndangnmzedekaklyordu.Trkiyevedierbenzerilkelerdesiyasalalanlarnnrgtlenmebiimiasndanbuterimleyaklakyzyldrtanyorlar(JnTrkler,Baashareketivb.).Hideilse,bugnartkkurumlam"vebellibirgreyadaideolojiyeyukardanbakanbirevrensellik"iddiasndaolantoplumsal-siyasaloluumvedzeneklerinbirzamanlaryalnzcabirhareketolduklarnanmsamakgerekir:Ondokuzuncuyzylboyuncasuffrageuniverselmcadelesiverilirken-adaanlamyla-parlamentarizmhenzbir

harekettenibaretti.yleyseyalnzcakurumlam,rasyonellemisiyasetalanlarolarakilevgrmeyisrdrensiyasalpartilerdeil,siyasietkinliinufkununbelkidetmnizenvazgeilmezsiyasetmeknizmalarnnbilebirzamanlaralakgnllbirerhareketolarakbelirdiklerinisyleyebiliriz.

Hareketretoriininsiliklemeyeyztuttuunusylediimizgnmzdehareketgenelolarakkurumlamambirsiyasalgr,ideolojiyiadlandrmakiinkullanlmayabaland.Szgelimibinlerceyllkbirtarihlellenslamdan,dinsel-kltrelbiruygarlksistemi,birdnyaolarakszedilirken,slamihareketyadaaynanlamagelmekzereslamclkszkonusuedildiindesiyasallam"birretorii,kendisinisiyasalalandapazarlamayaabalayanbirgr,ideolojikbirdizgeyianlyoruz.

Hareketfikriylesiyasaleylemarasndakibasorunu,hideilsebirkanoktada,dahanceyrttmztartmatarafndanaydnlatlabilir.Sonyllardasiyasetvemuhalefetalanlaryenidenhareketnosyonuylabalantlandrlmayabalad.Bunlaryenitrdiyetanmlanan,bakabirdeyile,imdiyedekiitilmedikbirsiyasalalanbiiminivarsaydklarkabuledilenhareketlerdi.Birletiriciunsurlarhegemonya,oulcudemokrasiveradikallikolanbuyenisiyasalalannyaslandkavramlarndatersyzedilmesigittikenemkazanyor.BuunsuryenisiyasalretoriintemeleletirelkavramlarnadntlervebelkidebirzamanlarGramscininbiletahminedemeyeceiboyutlardaMarksizmin

bunalmsonrasndatopluma,YeniDnyaDzeniadverileneyeveyakarmzasiyasalklktaksnkmasn,tartlabilecekveeletirilebilecekhertrlsorunaradikalliketiketialtndaykseltilebilecekhertrlitirazazeminhazrlayabileceidnlentemelkavramsaldzeneklerhalinegeldiler.Birzamanlarsiyasetszctelaffuzedildiindeherhangibirarmlakagelmesiokzorterimlerin,imgelerinvemefhumlarnartksiyasalalanakolaycaalabileceklerinitespitetmemekolanaksz.

Hereyekarn,yukardasylediklerimizelinizdekimetningiriblmndebahsedilensiyasaldaralmaylaakbirtezat,hattabirelikioluturuyor.Ancakbuelikininyzeyselolduu,bakabirdeyile(dahadorusuLaclauveMouffeundeyiiyle)yenisiyasalznelerinkendialanlarntanmlarkenartkevrenselsiyasalzne"tasarmndanzorunluolarakuzaklamalarnnbirdavurumundanibaretolduueklenmeli:[30]Oysabirkezsiyasalalannnceliiadnverebileceimizbirperspektiftenhareketedildiindeartkbraknzevrenselsiyasalzneyi,yenisiyasalznelerdenbileszetmekzorlaacaktr.Bylebirperspektifkarmzadahaoksiyasetinyeniznelerinikaryorgibidir.Kukusuz,ilkbaktaterimlerleoynamasonucueldeedildiisylenebilecekbukavramaslndapolistenbuyanabirkamualanndanokzneleritayinetmeklevesiyasalrolleritaksimetmeklekendinisnrlandrmayan,aynzamandatoplumsal,ekonomikvesiyasalgleriileten,datanvergtleyen,tamanlamylasiyasalbiruzamvarsaymaktadr.

Gerektende,imdiyedektarttklarmzksaca

zetleyerek,siyasetinyeniznelerinikarakterizeedensiyasetuzamnnzellikleriniaratrmakonusundahideilsebirkaadmatlabilir.

Birrgtlenmeilkesiolaraksiyaset,dininkarsnda,KlasikYunandanberigerekleenyenirgtlenmelerlebirlikteuzamsalbirolguolmaeilimigsteriyor.Kleisthenesreformlarndanberi,topluluklarnuzamsal-meknsalbiimlenmeleri,kentliliin,ehirliliin,vatandalnsaysalvemeknsaltaksimlerisiyasalfaaliyetinayrcalklkategorileriolmaysrdrmeklekalmadlar,aynzamandasiyasetindorudanarachalinegeldiler.Birbakmayaammeknlarnnrgtlenmesisiyasetinkozmikdzeninioluturuyordu.Bylecegeometrikbiriktidarnussallamasdininvedinselyaamnmistiknerilerininkarsnadikiliyordu.Aynekildeamafarkltarzlaraltndamodernulus-devletlerde,globallemeadnverdiimizsrelerdehereydenncezerindetoplumsalyaamnbirimlerinin,aralarnnveparalarnntaksimedildii,datldvekullanmasunulduumeknsal-corafibiralanicatetmekleiebaladlar.Uzam,zamanvesayaraclylatanmlananbirmeknsalrgtlenmemant,emek,mbadele,pazar-akmlarvekltrolaylarnnyeraldgeometrikbirboyutubiimlendiriyordu.

Belkidebirazacelecilikleyenisiyasetalannnennemlikullancsolarakkabuledilmeyebalanandinisemekndanokzamanhesabakatanbirolguolarakkarmzakmaktadr;hideilseznediniindegemiini,geleceiniveoludnyasnbulabiliyordu.Dinde,enaz

siyasetkadarbirrgtlenmeilkesiydi,ancakgeometrikdzlemlerdenoksaylar,kitleleri,srlerirgtlyordu.Ksacasylemekgerekirse,yakntarihlerekadarsosyolojikdncenintartmaybiranolsunbrakmadsrvekalabalklarolgusu,derinkurulumantnsiyasettedeil,dindebulmaktadr.Heterojenlik,katlanlamazolsabilehemdinhemdesiyasetinrgtlenmemantklarnnkarsnadikiliyordu.Dininbuzdelik-dnacevabsiyasettenfarklyd:Zamanaboyuneenbirmekn,birdnya.Bylecedingelecekdnyalaryaratyor,uandakidnyayadaMsrllarnakabirmahkemeolarakimgeledikleribirtednyatehdidiniyneltiyordu.Buaynzamandavefiilenzamannmeknaalverdiinoktayd:Gevekbirgeometriyeancakglbiryaylmadayanankmenikbirrgtlenme.Buouzamandininsiyaseteveyaplarnaoynadbiroyundu.Dinmeknzamannilkelerinegrebiimlendiriyordu:Periyodikolaylaraboyuneenayrcalklyerlervemeknlarhacyolculuklar,duaveayinyerleri...Meknsalrgtlenmenindzenleniiniayaktatutanperiyodikbirilkeydi.Dinselyetkedesaylarzerinde,hedefizamansalbirson,biramaolaraktayinedilenbirsryadakalabalkzerindeuyguluyorduiktidarn.Mekn,zamanvesaylarcaifadeedilenbirzamansalrgtlenmeilkesi,emek,mbadele,pazar-akmlarvekltrelolaylargibitoplumsalfaaliyetlerinyeraldaritmetikbirboyututanmlyordu.

Ondokuzuncuyzylbuikirgtlenmebiiminikarkaryagetirmekzorundahissettikendini.Ancakaslailkelerininderinliklerineinmeden:Bukartlamamoderndevletyaplarnnicatedildii,ncelikleKiliseninbir

zamanlarsahipolduuheterojenboyutlardzenlemegcnyitirdiibirsreiindecereyanetti.Oysadneminbtnbudevtartmavekartlamalaryalnzcayzeydeyeralanolaylardvebirisiyasal,tekidinselkisvealtndakibuikirgtlenmeilkesininoluturduklarbileimdnceninbirkabykdevrimcisinindndakimseningznearpmadMarx,NietzscheveFreud.Denilebilirkimoderntoplumsalyaamdabuilkelerinderinbirbileimiifadebulmaktadrvehemdinselhemdesiyasalyaantlarszkonususrecinyenidavurumlarolarakelealnmaldrlar.Budavurum,enbelirgintarzdaarasallkolaraknitelendirilebilir.Siyasetvedin,beerivetoplumsalyaamnbuikiderin,rgtleyicigc,moderndnyadakitanmlarndatmderinliklerinikaybederekbirara-amadiyalektiineboyunemilerdir.Buarasallkgittikedahayounsiyasalmotiflerceetkialtnaalnandinselinsanabirgistemiolarakgrnmektedir.Siyasetyaantsasndandaaynarasallkinsankarlarndayeralmbykbirdnmeyadayerdeitirmeyetekabletmektedir:Bunlarolumluveaktifolaraknitelenenkarlardrveonlarnaraclylahomoreligiosusunhomooeconomicusadnmsrecitamamlanmtr.

Derinilkelerdzeyindekikartlamayzeyde-bilinleralannda-biratmaolarakbeliriyordu:Modernyaamdnyasnneitlialanlarndabirpozisyonkavgasnatutumubilimiledinarasndabirkartlkolarak.KantnbirzamanlarbirKampfplatz,sankibirRomaarenasgibitanmladfelsefealanbile,modernliinibulduusreciProtestanlnlaiklemesiolarakyenidentanmlyordu:

Artkyaylmgcnedeil,idnyalar,kiiselyaantlarzerindekigcnedayananbirdininseklerlemibiimindenbakabireydeildifelsefe.Bununyannda,MaxWeberdenTawneyekadar,iktisadiyaamdaenincedetaylarnavarncayakadardinselliinerevesindeyenidengzdengeiriliyordu.Elbettebuereveyisalayacakdin,yineProtestanlktanbakasdeildi.Naslklasikekonomi-politikaslndadeerinzamanlalmnden,kendisinetekabledenideolojikbiimdesermayedenbakabireydeilse(Marx),iktisadiilikilerindinselyaamnsunduukaltndayenidenelealnmasnnarkaplanndadinlesiyasetinbileimininetkilerinisezmemekolanaksz:Doayelegeirmenin,kullanmasokmann,meknlarbiriktirmevekullanmann(kentilik,retimvetketim)yeniyollarveussallszettiimizderinliklerdepekzorfarkedilebilecekyenibirrgtlenmebiimi...Kabacasylemekgerekirse,dinzamann,siyasetdemeknnrgtlenmeilkesiydi.Ancakuzamnyenirgtlenmesiyzeydevebilincedorudanhitapedendzlemdesiyaset-dvedin-dym,ksacasussalmgibibeliriyor(manfaktryadafabrikauzamndaemeinrgtlenmesi,mbadeleninpazarbiimialtndargtlenmesi,tketiminticaretbiimialtndargtlenmesi).

SiyasetvedininderinyaplarndakibileimzemininifarkedebilmekiinbyktotalitermakinelerinNazizmveFaizmortayaknbeklemekgerekiyordu:Binlerceyllkiktidarimgelemleriniyenidentasarmalannasokanmitolojiyeyenidendn,binlerceylntopikzamanncisimletirencanlbirftrizm,siyasetinestetizeedilii,birtoptankve

intiharmant,sonolarakdalmclglerinyeniperspektifleri...Bununlayenicorafi-meknsalkavramlardouyordu:AlmanyannLebenswelti,tmdnyannpaylalmasurunaEmperyalistSava...steliksiyasetinbuyenikavramlartmyleuzamlarnynetimiadnverebileceimizbirsiyasetkavraynifadeediyorlard.ktisatyanlbirekildebuynetimasndansafbirkarlardnyasndaoynananbiroyunolarakyenidentanmlanyordu.ktisadiiktidarvegbiruzamzerindeuygulanansiyasalbiriktidaraayrlmazbirekildebaldr(buformlAntikYunanakadargerigtrebiliriz).Dinselunsurdaenazokadarbykbiriddetlekendiniaavuruyordu:Aynandahembireyleri,hemdekitleleriynlendirenvegdebilenzamansalbiriktidar;batabirlider(Fhrer),biroban...Buiktidarkendinibirmekn,birarazizerindedeil,toplumlarvebireylerzerindeuyguluyordu.

Birturnusolkdgibibinlerceyllkrgtlenmeilkelerininyanbamzdaolduklarngzlernneserendeemperyalizmsemptomuydutarihselsrelerinenderinkatmanlarnda,sreklibirkarmhalindeydibuilkeler.Gleriaknbirilkeyleikinbireylemilkesinibirarayagetirmeyeyaryordu.Buderinyeraltgleriokadartehditkr,okadartehlikeligrnyorlardkikinciDnyaSavasonrasndakisiyasalyaamnbtnbirsouklukmantncabelirlenmigibidir:Soukhkmet,ideolojininsonu,aktoplumlarbunlarnyanndasoukbirsavamzbilevard.Nkleertehlikeadnverdiimiztehditbubakmdanyenideildiasla;yadaTeknolojistneSorudakiHeideggerianarsak,tarihselbakmdaneski,

kronolojikbakmdanyeniydi.GlobalcorafyayatercmeedildiindebuereveiindedahaeskivedahaderinKuzey-GneyeksenininayaktatutulmasiinaraolarakkullanlanbirDou-Bateksenidnyasahnesinihakimiyetialtnaalyordu.YadabugnlerdelanetlenenOryantalistayrmlarbirkezdahaveyepyenibirgleimgelemvebilgialann,toplumlarnsiyasal-dinselyaamlarnigalediyorlard.Yeraltglerinintehdidimodernsiyasetvedinleribuglerisaklamaya(konservevepaketlemeanlamndakullanyorum)vegizlemeye,bastrmayayneltiyordu.OysaszkonusugleringnmzOryantalizmeletirmenlerininsandnnaksineneManiheistnedeikiliolduklarnnaltnnizilmesigerek.Yeraltndazamanvemeknbirbirlerinekartolmadklargibizamansalvemeknsalglerdekartlkzerindetemellendirilemezler.Onlardahaokeylemivehayatritimlerinidzenleyenilkelerdir.ErosileThanatosgibi,daranlamdabilimvedingibiyadaBatileDougibibirbirlerinekartlkiindekavranamazlar.

Bylecemodernsiyasetinyzeyiniynlendirenbirsaklamamotifininvarlszkonusuydu:WilsonDoktrinleri,biryerelsavapolitikas,iletiiminyaygnlamas,modernlemeveilerleme,sanayileme,refahtoplumu,BirlemiMilletlervesiyasitemsilcilerinyuvarlakmasassiyasetindevbiryzeytarihibiziderinliklerinalacatenkoruyacakt.Grntentrrejimszcyleyenidenvaftizedilensiyasaliktidarmerulatrabilecektekeyaklk,saydamlkvegrlebilirlikti.Zatenbunlardagrntekikutuplardanbirisini,dolaysylakartnda

ortadankaldranGlasnostubelirleyenilkelerdeilmiydi?deolojilerinSonudeklarasyonundanyirmiylkadarsonrabukezTarihinSonudeklarasyonuylakarlayoruz.TeddyRoosevelttarafndan1946dailanedilenDrtTemelnsanzgrl(stediiTanryaTapmazgrl,GeleceindenKorkmamazgrl,KonumavefadezgrlvehtiyalarnTeminEtmezgrl)arasndayalnzcasonuncusu,ihtiyalarailikinolaninsanyaamasndanzseldir.Elbettebuzselliidinvesiyasetinoluturduuderinyapdaaradmzlde:Gerektende,stediiTanryaTapmazgrldinilkesinecevapvermez,nktanrsz,ikindinlerkarsndaolduugibitanrtanmazlkkarsndadatanmszdr;GeleceiKonusundaKorkudanKurtulmazgrlancakgrntezamansalvaroluagndermeyapar,nkgerektekorkuyayolaacakkoullarnmodernemniyetkemerleriylevedevbirkamugvenliisanayisiyleortadankaldrlpetkisizletirilebileceklerinivarsaymaktadr.Konumavefadezgrliseznelalana,olutuklarvarsaylandncelerinsaltifadesinevencedenkurulmubirkanlardnyasnabalanr.Bunlararasndayalnzcaihtiyaveisteklerderinliklerdenkpgeliyorgibidir:stekler,insannzntanmlayarakamaherdurumdazorunluluklaarptlarakyadabastrlarakykselirler.Demokrasilerinyalnzcasnrszvedurakszinsanisteklerinisnrlandrmalarveancakbunlarzerindeyaptrmuygulamalargerektiisylenir;oysailkzgrlkasndanbylebirsnrlamaszkonusudeildir:nkKonumaderinliiyanstmaz,aksineonukanlarnifadeedilmetarznadntrr.Tanrkonusundakicevapdaon

dokuzuncuyzylsonlarndaNietzschetarafndanverilmitibile:BuermiinTanrnnldndehlhaberdarolmamasmmknm?ntiharndanbirkagnnceTarihFelsefesizerineTezlerinikalemealanWalterBenjamindegvenlikvegelecekfikirlerinekarverilebilecekensertyantortayaatyordu:Tarihtekimcadelegcnnarlgeleceinvegetireceirefahdnyasnntasarmglendii,karlarntemelgdshalinegeldiiorandaazalmaktayd;KleeninBameleigibigelecektebirgvenlikaramaktanokgemiemdahaleetmek,gemiincnalmakgerekirdi.

YalnzcaisteinderinlerdenkagelerekbirTruvaAtgibigibitemelzgrlklerinsonuncusunubiimlendirdiinisyledik.Yinedebirokevcilletirmegiriiminekonuolarak:Hereydennceisteklerinihtiyaterimiyleyenidentanmlanmasszkonusu.Yaniteknikanlamdatketim,iktisat,malvehizmetleralannaindirgenmesi.kinciolarak,kanunveyasalarla,snrszihtiyalarurunasnrtanmazbirmcadelenindenetimaltnaalnmaszorunluluu:Bylecederinliklerle,isteinarlklarylakarlamaktankaynaklananbirHazlkesindenokGerekliklkesineboyunemeyedavetedilenihtiyalarntanmlanmas...Soukynetimbuikidntrmeveevcilletirmemeknizmasaraclylabirhizmetznesi,kamusalvebireyselgvenliisalamaveakmlar,faaliyetleridzenleyerekyaamnsrmesinigarantialtnaalanbiriktidarhalinegeliyor.Kendinihibirzamandinselvesiyasalbiriktidarnmirass,temsilcisiolarakgstermemeyedikkatediyor.Ancakyinedebumoderniktidarnkaynaklarnnderinliklerdeyeraldngrmemekolanaksz.

Bylece,hayatzerindesondereceeitlenmiiktidarlarnveyaamnfarklalanlarndakullanllarnnardnasaklananbiriktidaruzamnvezamannrgtlenmesinibirletirenbirzeminzerindeboygstermektedir.Yenitoplumsalhareketleryadasiyasetinyenizneleri,karamsarladmekiinpekbirnedenbulunmamaklabirlikte,yalnzcaznelliklerierevesindebuderin,katedilemezalanhakimiyetlerialtnaalmaarzusuylahareketediyorlar.imdilikbuhareketlerinmoderntoplumlardadayandklarvedayanabilecekleriglerarasndakifarkllklartartacakdurumdadeilizhenz.Budahaokilerideyaplacakdahaderinbiralmannkonusuolabilir.

OnYlSonrasi