ulusal kanser programi 2009-2015 - sigara ve sağlık ...no ad-soyad kurumu 1 ... anesteziyoloji ve...
TRANSCRIPT
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI KANSERLE SAVAŞ DAİRESİ BAŞKANLIĞI
ULUSAL KANSER PROGRAMI 2009-2015
Editör Murat Tuncer
Yardımcı Editörler
Nejat Özgül Emire Özen Olcayto
Murat Gültekin Bengü Erdin
ISBN 978-975-590-285-2
BAKANLIK YAYIN NO 760
Nisan-2009
HAZIRLAYANLAR
p NO AD-SOYAD KURUMU 1 A. Murat TUNCER Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 2 Adnan ARI Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü 3 Ayşenur OKTAY Ege Ünv. Tıp Fak. Radyoloji AB 4 Âdem AKÇAKAYA İstanbul Okmeydanı Eğitim Araştırma Hastanesi 5 Alper HATİPOĞLU Ankara Türkkonut sağlık ocağı 6 Asuman KUŞCU Anadolu Sağlık Merkezi 7 Atilla ŞENAYLİ Sağlık Eğitim Genel Müdürlüğü 8 Ayhan ÇAVDAR TUBA ( Türkiye Bilimler Akademisi) 9 Aysen YÜCEL Anadolu Sağlık Merkezi 10 Ayşe CANATAN Gazi Ünv. Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü 11 Ayşe GÜRGÜN
EROL Maliye Bakanlığı
12 Bengü ERDİN Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 13 Bilgehan KARADAYI Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Biyomedikal Mühendislik Hizmetleri Daire Başkanlığı 14 Binnur ÖNAL Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt E.ve .A.Has.Patoloji
Kliniği
15 Bülent GEDİKLİ Çalışma Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
16 Cenap YILDIRIM Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı 17 Derya BALBAY Ankara Atatürk Eğitim Araştırma Hastanesi Üroloji Kliniği 18 Deniz YAMAÇ Gazi Ünv. Tıp Fak. Medikal Onkoloji BD 19 Derya AKBIYIK Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim
Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği 20 Dülger KARADENİz TEPAV 21 Ebru AYDIN Temel Sağlık hizmetleri Genel Müdürlüğü
Bağımlılık Yapıcı Maddelerle Mücadele Daire Başkanlığı
22 Ece ABAY Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü
23 Elvan ÖZALP Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim Araştırma Hastanesi Pskiyatri Kliniğii
24 Elif DAĞLI Marmara Ünv. Tıp Fak. Pediatrik Çocuk Hastalıkları AB 25 Elife AKBABA İstanbul Büyük Şehir Belediye Başkanlığı Evde Bakım
Bölümü 26 Emire ÖZEN
OLCAYTO Kanserle Savaş Daire Başkanlığı
27 Ercan A.KARAHALİLOĞLU
Ankara Numune Eğitim Araştırma Hastanesi Radyoterapi Kliniği
28 Fatma GÜNDOĞDU
Onkoloji Hemşireleri Derneği
29 Fatma KAYA Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 30 Fehime ZÜLFİKAR Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Hemşirelik Hizmetleri Daire Başkanlığı 31 Fehmi AYDINLI Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü 32 Fevzi HARORLU Bursa Ali Sönmez Onkoloji Hastanesi 33 Figen BAY Onkoloji Hemşireleri Derneği 34 Fikri İÇLİ Ankara Ün.Tıp Fak.Medikal Onkoloji BD 35 Funda TOPRAK Kanserle Savaş Daire Başkanlığı
HAZIRLAYANLAR 36 Gülay ÇELİK Milli Eğitim Bakanlığı Sağlık İşleri Daire Başkanlığı 37 Gülbeyaz CAN İstanbul Ünv. Florance Nightingale Hemşirelik Yüksek
Okulu 38 H.Hakan YILMAZ TEPAV (Ankara Ünv. Siyasal Bilimler Fak. Maliye Bölümü) 39 Haki PAMUK TEPAV 40 Haldun SOYGÜR Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim
Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği 41 Halil POLAT Milli Eğitim Bakanlığı Sağlık İşleri Daire Başkanlığı
42 Haluk ALAGÖL Ank. Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onk. Eğitim Araştırma
Hastanesi Genel Cerrahi Kliniği 43 Hamza ÖZDEMİR Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Bağışıklama Hizmetleri Daire Başkanlığı 44 Handan KARTAL İlaç ve Eczalık Genel Müdürlüğü 45 Hanife METE ÜNLÜ Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 46 Hayriye Elbi METE Ege Ünv. Tıp Fak. Psikiyatri AB 47 Hikmet AKGÜL Ankara Ünv. Tıp Fak. Onkoloji Cerrahi BD 48 Hülya AHISHA Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 49 İnci İLHAN Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim
Araştırma Hastanesi Çocuk Onkolojisi Kliniği 50 İsmail ÇELİK Hacettepe Ünv. Onkoloji enstitüsü Radyasyon
Onkolojisi BD 51 İsmet DEDE Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 52 Jan STJERNSWARD DSÖ Avrupa Temsilcisi 53 Kağan Karakaya Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Tütün ve Bağımlılık Yapıcı Maddelerle Mücadele Daire Başkanlığı
54 Mehmet Yavuz KONTAŞ
DSÖ Türkiye Ofis Başkanlığı
55 Melek YILMAZER Ankara Numune E ve A.H. Radyoterapi Kliniği 56 Melek ZORLU Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 57 Meltem UYAR Ege Ünv. Tıp Fak. Anesteziyoloji ve Reanimasyon A.B.D. 58 Meral BAKAR Onkoloji Hemşireleri Derneği 59 Mustafa BENEKLİ Gazi Ünv. Medikal Onkoloji B.D. 60 Mustafa
SEYDİOĞULLARI TAPDK(Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurulu)
61 Nejat ÖZGÜL Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 62 Neslihan EROĞLU Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim
Araştırma Hastanesi 63 Nevin ORAL Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 64 Nezir KAHRAMAN Milli Eğitim Bakanlığı
Sağlık İşleri Daire Başkanlığı 65 Nilgün ATALAY Temel Sağlık hizmetleri Genel Müdürlüğü
Aile Hekimliği Daire Başkanlığı 66 Nurdan TAÇYILDIZ Ankara Ün.Tıp Fak. Çocuk Onkolojisi BD 67 Nuray EMİRLER Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim
Araştırma Hastanesi 68 Nuray YAZIHAN Ankara Ünv. Biyoteknoloji Enstitüsü 69 Nurullah ZENGİN Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim
Araştırma Hastanesi 70 Özgü
KESMEZACAR İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü Kanser Kontrol Birimi
HAZIRLAYANLAR 71 Sait SEVİNÇ Balıkesir KETEM 72 Salih EMRİ Hacettepe Ünv. Tıp Fak. Göğüs Hastalıkları AB 73 Sedef SAVAŞ Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü 74 Selin ARSLANHAN TEPAV 75 Serdar ALTINAY Giresun KETEM Patoloji Kliniği 76 Serdar YALVAÇ Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları eğitim ve
Araştırma Has. 77 Sevil USANMAZ Anadolu Sağlık Merkezi 78 Sharon EREL Anadolu Sağlık Merkezi 79 Sibel GÖNEN Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Daire Başkanlığı 80 Sibel GÜVEN TEPAV 81 Sultan ESER İzmir İl Sağlık Müdürlüğü Kanser Kontrol Birimi 82 Sultan
GÜLERSÖNMEZ Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim Araştırma Hastanesi
83 Sultan KAV Başkent Ünv. Sağlık Bilimleri Fak. Hemşirelik ve Sağlık Hiz.Böl.
84 Süleyman ÖZYALÇIN
İstanbul Ünv. Çapa Tıp Fak. Anesteziyoloji ve Reanimasyon A.B.D.
85 Şadiye DÖNÜMCÜ Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu 86 Şeref KÖMÜRCÜ GATA Tıbbi Onkoloji B.D. 87 Şevket RUACAN Hacettepe Onkoloji Enstitüsü 88 Tezer Kutluk Hacettepe Üniversitesi Hastaneler Genel Koordinatörü 89 Toker ERGÜDER DSÖ Türkiye Ofis Başkanlığı 90 Uğur TOPAL Uludağ Ünv. Tıp Fak.Radyoloji AB 91 Uğur SELEK Hacettepe Ünv. Onkoloji enstitüsü Radyasyon
Onkolojisi BD 92 Vahit ÖZMEN İst.Ün.Tıp Fak.Genel Cerrahi AB 93 Vedat IŞIKHAN Hacettepe Ünv. İktisadi ve İdari Bilimler Fak. Sosyal
Hizmet Yüksekokulu 94 Xavıer Gomez
BATİSTE DSÖ Avrupa Temsilcisi
95 Yusuf EKŞİ İstanbul Büyük Şehir Belediye Başkanlığı Evde Bakım Bölümü
96 Zeki Aydın ÇALIM Kanserle Savaş Daire Başkanlığı 97 Zeynep ÇAKTA
ÇAY Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu
9
ULUSAL KANSER KONTROL PROGRAMI
Kanser son yıllarda dünyada olduğu gibi ülkemizde de en önemli halk sağlığı sorunu haline gelmektedir. Bakanlığımız kanser ile mücadelede birçok ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşla işbirliği yapmaktadır. Bakanlığımız aşağıdaki uluslar arası kuruluşlar ile işbirliği içinde Ulusal Kanser Kontrol programını oluşturmuştur. 1. WHO(DSÖ), 2. IARC (International Agency for Research on Cancer), 3. IACR (International Association for Cancer Registry), 4. UICC (International Union Against Cancer), 5. NCI (National Cancer Institute), 6. APOCP (Asian Pacific Organization for Cancer Prevention), 7. MECC (Middle East Cancer Consortium), 8. NHS (National Health Service)
Kanser Kontrol Programı:
Gelişmiş ve az gelişmiş ülkelere bakıldığında, bu ülkelerdeki kanser insidans hızlarının ve profillerinin farklı olduğu görülür. Gelişmiş ülkelerde, erkeklerde akciğer ve prostat kanseri, kadınlarda ise meme kanseri ve kolorektal kanserler daha sık görülürken, az gelişmiş ülkelerde ise erkeklerde akciğer, mide ve karaciğer kanseri, kadınlarda da meme ve serviks kanseri daha sık görülmektedir.
Türkiye’de ise erkek nüfusta akciğer, mesane ve mide kanserleri, kadın nüfusta da meme kanseri ve kolorektal kanserler daha sıklıkla izlenmektedir. Ülkemizin gelişmiş ülkelere göre en önemli farkı tütün nedenli kanserlerin daha fazla olmasıdır. Türkiye’de akciğer kanseri insidansı %63 ve larinks kanseri insidansı %10 iken Avrupa Birliği ülkelerinde ise aynı insidanslar %55 ve %8 dir.
Tütün problemi nedeniyle, kanser insidansının her yıl %6 arttığı biliniyor. 1993–1998 yılları arasında erkeklerde kanser insidans hızı 165,8 /100.000 iken, 2003 yılında bu hız 216.3/100.000 olmuştur. Kadınlarda ise bu on yıllık periodda kanser insidans hızı 97,3 ten 152,2 ye yükselmiştir.
Başkanlığımız öncelikle, kanserin önlenmesi ve kanser tarama programlarına odaklanmıştır. Bu amaçla, sivil toplum örgütleri ve üniversitelerle koordineli bir “Ulusal Kanser Kontrol Programı” organize edilmiştir. Meme ve serviks kanseri tarama programları da ülke genelinde sürdürülmekte olup 2009 yılından itibaren kolo-rektal kanserlerde tarama kapsamına alınmıştır.
Bir başka önemli sorun çevresel etkilenimdir. Özellikle mesothelioma en önemli çevresel problem olup, ülkemizin “Ulusal Mesothelioma Kontrol Programı” mevcuttur.
10
Türk çocukları için en önemli problem çevresel tütün içimi olarak da adlandırılan pasif içiciliktir. 10 yaş altındaki her üç çocuktan biri ne yazık ki pasif içicidir.
Ülkemizde çevresel etkilenim nedeniyle ortaya çıkan kanserlere yönelik değişik bölgelerimizde epidemiyolojik araştırmalar yürütülmektedir.
Kanser oluşumunda çok önemli faktörlerden birisi de çevresel faktörlerdir. Bu nedenle son yıllarda Türkiye’deki kanser açısından risk artışı olabilecek bölgelerde titiz çalışmalar yapılmıştır. Karadeniz Bölgemizde, 1986 yılında gerçekleşmiş olan Çernobil Nükleer Santral kazası sonucu ortaya çıkan radyasyonun etkilerinin araştırılması amacıyla dört komponentli bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalara göre
1. Karadeniz Bölgesinde kanserli oranı % 1,85 olup, kontrol grubu olan Isparta Eğirdir de kanserli oranı %1,85 olarak bulunmuştur. Karadeniz bölgesi ile kontrol grubu olan Isparta arasında kanser görülme oranı bakımından bir fark tespit edilmemiştir. Muhtar beyanlarında %90 hanede “kanser var” algılaması varken, anket sonuçlarında %90 hanede “kanser vakası yok” olarak bulunmuştur. Ayrıca Trabzon’dan göç eden hanelerde yapılan anket sonucundan kanser yönünden bir fark ortaya konulamamıştır. 2. Karadeniz Bölgesinde kanser diğer bölgelerimizden farklı bir artış ve dağılım göstermemektedir. 3. Karadeniz Bölgesi Kanser hastalarında ve hasta yakınlarında Sitogenetik Tekniklerle hastaların ve sağlıklı üçer yakınından kan örnekleri alınarak karşılaştırılmalı olarak iyonize radyasyon etkisine kromozomlarda bakılmıştır. Bu çalışma sonucunda radyasyona spesifik özel bulgulara rastlanılmamıştır. 4. Radyasyona bağlı gelişebilen ve radyasyonun gösterilebilen etkileri Tiroit kanserlerinde incelenmiştir. Bu çalışma sonucunda da Karadeniz bölgesi ile kontrol bölgeleri arasında bir fark ortaya çıkmamıştır. Bu araştırma sonuçları bölgede Çernobil nedenli bir kanser artışının olmadığını ancak vatandaşımızın bu konuda aşırı duyarlılığının olduğunu ortaya koymuştur.
Kocaeli Dilovası bölgesinde, yapmış olduğumuz epidemiyolojik araştırma sonucuna göre, kanserden ölümler kalp damar hastalıklarından ölümlerin önüne geçerek birinci sıraya yükselmiş, Kocaeli İl Sağlık Müdürlüğü tarafından Kocaeli ilinde 6 (altı) ayrı bölgede günlük olarak SO2 ve duman değerleri ölçülmeye başlanmış ve gerekli birimlerle temasa geçerek sorunun çözümü noktasında işbirliğinin önemi ortaya konmuştur.
Mezotelyoma dünyada oldukça nadir görülen akciğer ve karın zarı kanseri olup Nevşehir İli Gülşehir İlçesi Tuzköy Kasabasında dünyadan 4.000 kat daha fazla görülmektedir. Bu nedenle 1970 den beri bu bölgede süren bilimsel çalışmalar ile ortaya konulan sorunun çözümü için 2000 yılından sonra hazırlanan proje çerçevesinde kasabanın taşınmasına karar verilmiştir.
Şu an itibariyle bölgedeki evlerin inşaatı tamamlanmış olup, eski evlerin boşaltılarak yeni yerleşim yerlerine taşınma gerçekleşmiştir. Eski yerleşim yerlerinin ise ıslah çalışmasına başlanacaktır.
11
Mezotelyomanın oluşumunda “Eriyonit” adı verilen farklı bir mineral lifi de suçlanmakta olup yalnızca Türkiye’de Kapadokya bölgesinde bulunmaktadır. Bu nedenle Sarıhıdır, Karain ve Tuzköy’de yaşayan bireylerde görülen mezotelyoma vakalarının oluşumunda eriyonit maruziyeti ile genetik bir etkileşmenin olup olmadığını göstermek amacıyla çalışma yürütülmektedir. Çalışmanın sonucunda elde edilen bilgiler ile yüksek risk grubu önceden belirlenebilecek, hastalığın erken tanı için hedefe yönelik tarama yöntemleri geliştirilebilecek, hastalıktan korunmak için yeni yöntemler araştırılacak ve yeni tedavi yöntemleri geliştirilebilecektir.
Afşin-Elbistan Termik Santrali 1984 yılında enerji üretimine başlamış olup Santralin çevreye olumsuz etkileri konusunda bu bölgede çalışmalar devam etmektedir. Santralin baca rehabilitasyonu tamamlanmıştır.
Muğla Yatağan Termik santrali çevresinde de sağlık sorunları yaşanmaktadır. Sorunların en aza indirilmesi yönünde işbirliğine devam edilmektedir.
Elektromagnetik alanlar ile ilgili olarak AB uyum sürecinde çıkarılması gereken ilgili yönetmeliğe Başkanlığımızca son şekli verilmiş olup 2009 yılında çıkarılacaktır. Tıpta tanısal amaçlı kullanılan cihazların radyasyon güvenliği konusunun tartışılması amacıyla Başkanlığımızda TAEK, Radyoloji Derneği, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Kanser Danışma Kurulu üyeleri bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda, tıpta tanısal amaçlı kullanılan radyasyon yayan cihazların endikasyonu olması ve hekimin de uygun görmesi halinde tanı amaçlı kullanılmasında herhangi bir sakıncası olmadığı ortak görüşü vurgulanarak, toplumun sağlık konusundaki duyarlılığını destekleyici görüş ve öneriler prensip olarak kabul edilmiştir. Serviks Kanseri Etkenlerinden Human Papilloma Virus (HPV) Alt Gruplarının Türk Toplumundaki İnsidansının Belirlenmesinde; Erken Uyarı, Kayıt, İzlem, Analiz ve Eğitim Sistemi Projesi : Ülkemizdeki kadınlarda HPV düzeyi ve tipleri hakkında yeterli veri bulunmamaktadır. Bu nedenle tüm yaş gruplarındaki kadınlara yönelik serviks kanseri tarama programlarının desteklenmesi amacıyla ülkemizdeki kadın populasyonunda; İnsan Papillomavirus (HPV) sıklığının ve genotip çeşitliliğinin ortaya konmasını amaçlayan proje kapsamında, Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezlerine başvuran kadınlardan alınacak 3500 sıvı bazlı servikal smear örneğinden ve Sağlık Bakanlığı’na bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri Patoloji Laboratuvarlarından temin edilecek 2000 yılı itibariyle İnvazif Serviks Kanseri tanısı almış 1500 hastaya ait patoloji materyalinden elde edilmiş parafin blok ve/veya kesitlerinde HPV DNA tayini ve pozitif çıkanlarda HPV DNA tip tayini yapılması planlanmış ve çalışma başlamıştır. Ulusal Kanser Enstitüsü: Ulusal Kanser Enstitüsü Kurulması’na yönelik düzenleyici etki analizi TEPAV (Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı) tarafından sürdürülmektedir. Ulusal Kanser Enstitüsü Kurulması’na yönelik kanunun en geç 2010 yılında yürürlüğe girmesi hedeflenmektedir. Bu başlık altında değerlendirilebilecek kanser kontrolü
12
programımızın reorganizasyonu çalışmaları DSÖ nün teknik destekleri ile devam etmektedir. 28 Nisanda yapılacak bir basın toplantısı ile kamu oyuyla paylaşılacaktır.
Çeşitli Proje Faaliyetleri:
Başkent Üniversitesi Eskişehir ve Ankara ilçelerinde “Beslenme ve Kanser” projesi, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Moleküler Biyoloji Birimi yetkilileri ile ”Türk Toplumunda Mide Kanseri Genetiğinin Farmakogenomik Olarak İncelenmesi” projesi TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi ile Türkiye’ deki İçme suyu kaynaklarında bulunan karsinojenlerle bölgesel kanserler arasındaki ilişkinin inceleneği bir proje, Kanser hastaları ve hasta yakınlarının kurmuş olduğu 18 ayrı sivil toplum kuruluşu ve Sağlıkta Umut Vakfı ile birlikte “Kansere Karşı Elele” adlı “Kanser Kayıtçılığının Geliştirilmesi ve Hasta Savunuculuğu” isimli 3 yıl sürecek olan proje başlamış ve yürütülmektedir. Eğitimler
Kanser kontrolunun en üst düzey kalitede ve insana yakışır bir hizmet anlayışı ile verilmesi amacıyla hizmet içi eğitimlerin standartları belirlenmiş olup geçtiğimiz 6 yıl içinde Kendi Kendine Meme Muayenesi (KKMM) Eğitimine 84, KETEM Eğitimine 85, Kanser Kayıt Eğitimine 800, Tütün Kontrolü Kursuna 50, Sitoloji ve Kolpskospi Kursuna 268, Üreme Sağlığı ve Serviks Kanseri Tarama Kursuna 235 sağlık personeli katılmış, Ulusal Kanser Kontrol Programı Çalıştayı ise kendi alanında söz sahibi 176 bilim adamı ile birlikte düzenlenmiştir.
Kanser Tarama Hizmetleri; DSÖ tarafından tarama yapılması önerilen kanserlerde, toplum tabanlı tarama programlarını yürütmek üzere Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM) kurulmuştur. Ülkemizde toplum tabanlı tarama çalışmaları Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Birliği MEDA (Mediterranean Development and Aid Programme) programı çerçevesinde yürütülen KETEM projesi ile başlamıştır. Proje Kapsamında 11 Merkez Kurulmuştur 2008 Yılı Sonunda Bakanlık Kendi İmkanları İle 81 İlimizde 84 merkez kurmuştur. KETEM’lerin görevleri; Sağlık personeline ve halka, kanser konusunda bilgilendirme ve bilinçlendirmeye yönelik eğitimler düzenlenmesi (Farkındalığın arttırılması), tanımlanmış risk gruplarına, oluşturulmuş tarama standartları doğrultusunda yapılacak toplum tabanlı tarama programlarıyla (Meme, Serviks (Rahim ağzı), kolorektal kanserler, vb.) erken dönemde tanı konulması ve kanser tanısı konan hastalara gerekli tıbbi yönlendirme yapılıp tedavi merkezlerine sevk edilmesi, hasta takip ve değerlendirmelerinin yapılması, olanaklar ölçüsünde sosyal, ruhsal ve tıbbi destek sağlanmasıdır.
• 20 Temmuz 2004 tarihinde “Kadınlarda Meme Kanseri Taramaları için Ulusal Standartları” yayınlamıştır.
• 29 Mayıs 2007 tarihinde “Serviks Kanseri Ulusal Tarama Standartları” yayınlanmıştır.
13
• 25 Mart 2009 tarihinde “Kolorektal Kanser Ulusal Tarama Standartları” yayınlanmıştır.
• Bu merkezlerde ödeme gücü olmayan vatandaşlarımıza tarama hizmetleri ücretsiz verilmektedir.
• Deri kanserine yönelik pilot taramalar Adana ve Antalya KETEM’ lerde sürdürülmektedir.
• Ülkemizde 2008 yılında 955.214 serviks smear testi yapılmıştır. Bunun 108.039’u KETEM’ler tarafından yani tüm smear testinin %11.3’ü KETEM’lerde yapılmıştır.
• Ülkemizde 2008 yılında 938.779 mamografi çekimi yapılmıştır. Bunun 109.665’i KETEM’ler tarafından yani tüm mamografilerin %11.6’ sı KETEM’lerde yapılmıştır.
• 2015 yılında 280 KETEM’e ulaşılması planlanmaktadır. • 2011’e kadar toplumun %70’nin taranması planlanmaktadır.
KETEM Standart Hizmeti;
• Farkındalık Yaratacak Eğitimler
• Meme Kanseri Taraması
• Serviks Kanseri Taraması
• Kolo-Rektal Kanser Taraması
KETEM Standart Personeli;
• 1 sorumlu hekim
• En az 1 pratisyen hekim
• En az 1 hemşire
• En az 1 ebe
• En az 1 röntgen teknisyeni
• 1 Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı (Konsültan)
• 1 radyoloji Uzmanı (Konsültan)
• 1 Patoloji Uzmanı (Konsültan)
• 1 Genel Cerrahi Uzmanı (Konsültan)
KETEM Standart Teknik Donanımı;
• 1 Mammografi ve Banyo Cihazı
• 1 USG
14
• 1 Mikroskop
• 1 Kolposkop
• 1 Masaüstü Bilgisayar
• 1 Dizüstü Bilgisayar
• 1 Projeksiyon Cihazı
• 1 Meme Maketi
• Fotokopi Cihazı
ULUSAL KANSER TARAMA STANDARTLARIMIZ
Meme Kanseri
• 50-69 yaş arası tüm kadınlara, her iki yılda bir, her iki meme için, birisi medyolateral oblik, diğeri ise kraniokaudal olmak üzere ikişer poz mamografi filmi çekilir.
• Mamografi filmleri iki radyoloji uzmanı tarafından ve birbirlerinden bağımsız olarak değerlendirilmelidir.
• Asıl tarama metodu mamografi olmakla beraber, taramaya katılan her kadın hekim tarafından da muayene edilir.
Serviks Kanseri
• 35-40 yaş aralığındaki tüm kadınlardan en az bir kez smear alınmalıdır. • Smearler beş yıllık intervallerle tekrarlanmalı • Son iki testi negatif olan 65 yaşındaki kadınlarda taramaya son verilmelidir. • Benign jinekolojik nedenler ile total histerektomi yapılan olguların sitolojik takibi
gereksizdir. • CIN II/III nedeniyle histerektomize olmuş olgularda üç dökümente edilebilen,
teknik yeterli negatif sitoloji ve son 10 yılda anormal/pozitif sitoloji yokluğunda tarama kesilmelidir.
• HIV enfeksiyonu olanlar/ immunosupresif tedavi alan olgularda ilk yıl iki kez, sonuçları negatifse yılda bir kez alınmalıdır.
Kolorektal Kanserler
• 50-70 yaş arası tüm erkek ve kadınlarda her yıl gaytada Gizli Kan Testi (GGK) • Her 10 yılda bir kolonoskopi yapılmalıdır. • GGK poliklonal veya monoklonal antikorlar kullanarak gaytada hemoglobin
varlığını kantitatif olarak gösterebilmeli ve testlerde kullanılacak antijenler sadece insan hemoglobinine hassas olmalı.
15
Türkiye’de Kanser Kayıt Sistemi
Kanser Kayıtçılığı, ”Kanser kontrolü” çalışmalarının başlangıç noktasıdır. Bir kez
veri tabanı kurulduğunda etiyolojik ya da nedensel ajanları araştırmak, kanserleri önlemek için uygun girişimlerde bulunmak mümkündür.
Ülkemizde kanser kayıt çalışmalarının geçmişi çok eskilere dayanmamaktadır. Ülkemizdeki kanser kontrol çalışmalarının 1940’lı yıllarda kurumsallaşmaya başlamasına rağmen kanser kayıt çalışmaları 1982 yılında 14.09.1982 tarih ve 5621 sayılı Bakanlık genelgesi gereğince Kanser vakaları 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunun 57.maddesinde belirtilen ihbarı mecburi hastalıklar arasına alınması ile başlamıştır demek yanlış olamayacaktır. Dünyada Hamburg Kanser Kayıt Merkezi 1926 yılında kurulmuş, 1929’da resmi statü kazanmış 1937 yılında ise tam olarak işlev gören nüfus tabanlı bir kanser kayıt merkezi haline gelmiştir. Slovenya’da bulunmakta olan toplumsal tabanlı kanser kayıt merkezi ise 1950 yılından bu yana Slovenya nüfusuna ait insidans, prevelans ve sağ kalım verilerini yayınlamaktadır. Bu örneklerde olduğu gibi dünyada birçok gelişmiş ülkede kanser kayıt çalışmaları 1900’lü yılların başlarında başlamıştır.
Ülkemizde kanserin ihbarı zorunlu olması ile kayıt çalışmalarının yürütülebilmesi
amacı ile 1983 yılında 181 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile “Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı” kurulmuştur. Kanser kontrolünden sorumlu olan Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığının temel görevlerinden birisi de kanser kayıtlarının kaliteli, güvenilir ve doğru bir şekilde toplamaktadır.
1991 yılında T.C. Sağlık Bakanlığı, Türk-Amerikan Sağlık Araştırma Merkezi ve Ege Üniversitesi arasında imzalanan bir protokol ile "İzmir Kanser İnsidansı ve Veri Toplama Projesi"ni (İKİP) başlatılmıştır. 13 Mart 1993 tarihinde İzmir Sağlık Müdürlüğü bünyesinde kurulan KİDEM (Kanser İzlem ve Denetim Merkezi), proje çalışmalarının koordinasyonu ile görevlendirilmiştir. Bazı hastanelerde hastane tabanlı kanser kayıt merkezleri kurularak başlatılan bu projenin hedefi, İzmir il sınırları içinde mevcut kanser olgularının tek elden kaydedilip istatistiksel yönden izlenmesi ve değerlendirilmesi olarak belirtilmiş ve KİDEM’in çekirdeğini oluşturmuştur.
Proje çalışmalarının yürütülmesi için 30 Aralık 1991 tarihinde Ege Üniversitesi
Kanserle Savaş Uygulama ve Araştırma Merkezi (EÜKAM) kurulmuştur. 13 Mart 1993 tarihinde ise İl Sağlık Müdürlüğüne bağlı İzmir Kanser İzlem ve Denetim Merkezi (KİDEM) kurulmuş ve proje çalışmalarının koordinasyon görevi bu merkeze devredilmiştir. Bu kuruluş bir süre sonra nüfus tabanlı bir kanser kayıt merkezine dönüşmüş ve kanser kayıt elemanı eğitimi görmüş ekibiyle İzmir ilinde kanser tanısı koyan hastanelerden veri toplamaya başlamıştır.
Ancak mevcut sağlık sisteminde nüfus tabanlı kanser kayıt merkezlerinin kurulma
mantığı tam olarak anlaşılamamış ve süreç içinde değişik nedenlerle 29 ilimize daha kanser kayıt merkezi kurulmuştur. Bu merkezlerin elemanlarına eğitimler verilmiştir. Bu merkezler kurulurken ilk merkezlerin çalışıp çalışmadığı ya da ülkemizde kanser kayıt çalışmalarının şeklinin nasıl olacağı, olması gerektiği gibi konular ortaya konulamamıştır. Bazen il yönetimlerinin talebi bazen de Başkanlığın tasarrufu olarak bu merkezler kurulmuştur.
16
2000 yılına gelindiğinde halen bu 29 merkezin neredeyse tamamından ( İzmir ili
hariç) doğru veri elde edilememiştir. Bu yıl içerisinde kanser kayıt çalışmaları Başkanlık tarafından değerlendirilmiştir. 1982 yılından bu tarihe kadar evrak üzerinde gelen kanser kayıt formlarının Başkanlığa çok büyük bir yük oluşturduğu ve Başkanlığın bu formları girebilme işlemi dışında başka işlere zaman ayıramadığı görülmüştür. Her il Sağlık müdürlüğünde bilgisayar kullanımına geçilmiş olması formların bilgisayar ortamında illerden alınabileceği fikrini doğurmuştur. 2000 yılında 81 il personeline verilen bir eğitimle Başkanlığa gelen formların elektronik olarak alınması sağlanabilmiştir. Takip eden bir yıl içinde Başkanlıkta bekleyen tüm formlar bilgisayara girilmiş ve o tarihten sonra tüm kanser kayıt formları Başkanlığa elektronik ortamda gönderilmiştir. Bu yıllarda Ulusal Kanser Danışma Kurulu oluşturulmuş ve çalışmalarına başlamıştır. Danışma kurulu ve Başkanlık yetkilileri tarafından kanser kayıt sitemi ile ilgili şu kararlar alınmıştır.
- 29 Merkezin etkin olarak çalışmadığı, - Sadece İzmir Kanser Kayıt Merkezinin çalışmalarının başarıya ulaştığı ve
ülkemizde tek güvenilir verilere sahip olduğu, - 29 merkezin ülkemiz olanaklarında kanser kayıtçılığı açısından gereksiz
olduğu, - İzmir Kanser Kayıt Merkezinin örnek alınarak daha az sayıda seçilen
merkezde “Aktif Kanser Kayıt Sistemine” geçilmesi ve ülke projeksiyonu çıkarılması
- Mevcut merkezlerin kapasite ve çalışmalarına bakılarak bu merkezlerden de faydalanılması,
- Seçilen illerde İl yönetiminin Vali başta olmak üzere İl Sağlık Müdürü, Üniversite yetkilileri, hastane başhekimleri ve belediye başkanlarının Aktif kanser kayıt sistemine geçildiği ve illerinin de bu merkezlerden biri olduğu konusunda eğitilmesi toplantı ve görüşmeler yapılması,
- Bu illerde sağlık müdürlüğü kanser kayıt merkezine ve hastanelere eleman atamalarının yapılamasını takiben sistematik bir personel eğitim programının başlatılması.
Tüm bu değerlendirmelerin ışığında 12 ilimiz Edirne, Trabzon, Samsun, Erzurum, Eskişehir, Ankara, Antalya, İzmir, Kayseri, Şanlıurfa, Adana ve Bursa Olmak üzere Aktif kanser kayıt çalışmalarına alınmışlardır. Günümüzde bu illerimize Kocaeli ( Dilovası bölgesinde kanserden ölümler birinci sırada yer almaktadır.) ve Van ( Doğu bölgesini temsiliyet açısından) ilerlide dâhil edilmiş ve sayı 14 ‘ü bulmuştur. Aktif Kanser Kayıt Merkezlerimizden İlk olarak İzmir Kanser Kayıt Merkezi 1995 yılında uluslararası yayınlarıyla WHO/ IARC/IACR (Dünya Sağlık Örgütü/Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı/ Uluslararası Kanser Kayıtçılığı Birliği) üyeliği, 1997 yılında da ENCR (Avrupa Kanser Kayıtçılar Ağı) üyeliği gerçekleşmiştir.2004 yılında ise Türkiye’nin resmen üyeliği ile, MECC(Orta Doğu Kanser Konsorsiyumu) çerçevesinde yürütülen Birleşik Kanser Kayıt Merkezi Projesine dahil olmuştur. 2002 yılında DSÖ IARC Globocan verilerinde İzmir kanser kayıt merkezinin verilerini kullanmış ve bu ilimize ait verilerin kalitesi böylece tescil edilmiştir.
17
2002 yılında Aktif Kanser Kayıt Sistemi üzerine çok yoğun çalışmalar yürütülmüştür. Bu illerimizin yönetici kadrolarının bilgilendirilmesi için eğitim ve toplantılar gerçekleştirilmiştir. Kanser kayıt elemanlarının atamaları gerçekleştirilmiş ve temel eğitimleri ve temel eğitimi takiben 1 yıl sonra yenileme eğitimleri ve daha sonrada yerinde eğitim ve denetim çalışmaları gerçekleştirilerek illerde aksayan yönlerin tespiti ve bunların giderilmesi çalışmaları yürütülebilmiştir. 2004 yılında Bakanımızın imzası Ülkemiz Ortadoğu Kanser Konsorsiyumunun ( MECC) resmen üyesi olmuştur. Çalışmalar MECC ile işbirliği içinde yürütülmeye başlanmıştır.
Ulusal Kanser Danışma Kurulu ile Başkanlık yetkilileri 2006 yılında Aktif Kanser Kayıt Sistemini yeniden değerlendirmişlerdir. 05.01.2006 tarihinde Toplanan Epidemiyoloji ve Kanser Kayıt Alt Danışma Kurulunda alınan kararla aktif kanser kayıt sistemi içerisinde yer alan illerin çalışmaları incelenerek; elde ki imkanların en etkin bir şekilde kullanılabilmesi ve en kısa sürede sonuç alınabilmesi için yapılacak küçük müdahalelerle kaliteli kayıt toplamayı başarabilecek iller belirlemiş ve Başkanlığın yayınlayacağı verilerinde bu illerin verilerinin yayınlanması kararlaştırılmıştır. 2006 yılından sonra bu illerin eğitimlerine yoğunlaşılmış ve bu illerde kapsamlı ve yoğun bir eğitim programı yürütülerek iller tek tek denetlenmişlerdir. Bu iller
• ANKARA • ANTALYA • SAMSUN • ERZURUM • TRABZON • İZMİR • EDİRNE • ESKİŞEHİR illeridir. Bu çalışmalar sonuç vermeye başlamış ve İzmir ve Antalya kanser kayıt
merkezlerinin verileri “Beş Kıtada Kanser Kitabında” yer almıştır. Samsun ve Trabzon illerimizin verileri de önümüzdeki birkaç yıl içerisinde bu kitapta yer almaya hak kazanacak kaliteye ulaşabilecek seviyeye getirilmiştir.
Ülkemizde halen aktif ve pasif sistemle kayıtlar toplanmaktadır.
Pasif Sistem; Hekimler ya da diğer sağlık personeli tarafından doldurulan kanser kayıt formu İl Sağlık Müdürlüğüne gönderilir ve bilgisayar programına girilir. İl Sağlık Müdürlüğü Kanser Kayıt Merkezi, bilgisayar ortamına girilen bu verileri üçer aylık dönemlerle Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığına elektronik ortamda göndermektedirler. Aktif Sistem; Kanser kayıt elemanları tarafından hasta dosyaları araştırılarak elde edilen bilgilerin IARC ve MECC standartları kullanılarak kanser kayıt formlarına aktarılmasıdır. Ülkemizde Yürütülen Aktif Kanser Kayıt Çalışmaları; 14 ilde yürütülen aktif kayıt çalışmalarında şöyle bir çalışma sistematiği uygulanmıştır.
18
— Kanser Kayıt Merkezlerinin yasal alt yapısının oluşturulması için 14.12.2000 tarih ve 24260 sayılı Resmi Gazetede Kanser Kayıt Merkezleri Yönetmeliği yayınlanmıştır.
— Öncelikli olarak her ilin konu ile ilgili sağlık yöneticileri bilgilendirilmiştir. Bilgilendirmelere Valilik düzeyinden başlanmıştır. Konuya yönetimin desteği alınmıştır.
— Her ilin nüfusu ve Hastane yapıları ile diğer kaynakları değerlendirilerek kanser kayıt eleman ihtiyaçları tespit edilmiştir.
— IARC ve MECC standartları çerçevesinde İzmir kanser kayıt merkezinin deneyimleri de gözetilerek Standart Eğitim programları oluşturulmuştur.
— Kullanılacak Kanser Kayıt Formu revize edilmiştir. — Kanser Kayıt elemanlarının atamaları gerçekleştirilmiştir. — Personel eğitimleri gerçekleştirilmiştir. — Personelin sahada yaklaşık 6 ay ile 1 yıl çalışmasını takiben yenileme
eğitimleri gerçekleştirilmiştir. — Bir denetim ekibi oluşturulmuş ve merkezler ilki 2006 yılında olmak üzere
periyodik olarak denetleneceği yerinde eğitim ve denetim çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Böylelikle eğitilen personel çalışma ortamında ziyaret edilerek çalışmaları denetlenmiş, görülen eksikliklere yönelik yerinde birebir personel eğimleri gerçekleştirilmiştir.
— İllerde yapılan ziyaretlerde il yönetimi hastane yönetimlerinden kaynaklı problemler de ortaya çıkarılarak çözülmeye çalışılmıştır.
— “14.12.2000 tarih ve 24260 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Kanser Kayıt Merkezleri Yönetmeliğine ve 24.01.2006 tarih ve 60 sayılı Kanser Kayıt Merkezleri gizlilik yönergesine” göre Kanser verileri gizlidir.
— 2008 yılında Sağlıkta Umut Vakfı işbirliği ile ‘’Kansere Karşı Savaşta İleri’’ projesi başlatılmış olup Samsun, Erzurum, İzmir ve Antalya illerinde kanser kayıtçılığının güçlendirilmesi amaçlanmıştır.
Aktif Kanser Kayıt Sisteminde Yapılan eğitimler; 1-Temel Kanser Kayıt Eğitimleri • Toplam 10 Kanser Kayıt Eğitimi verilmiştir. • Her eğitimde ortalama 30 KKE eğitim verilmiştir. • 5 Günlük bir eğitimdir. • 303 eleman eğitilmiş 2-SEER Özet Evreleme Eğitimi • Toplam 4 adet SEER Özet Evreleme Eğitimi yapılmıştır. • Her eğitimde ortalama 27 KKE Eğitim almıştır. • 5 Günlük bir eğitimdir. • 108 eleman eğitilmiştir 3-CANREG-4 Bilgisayar Programı • Canreg-4 Bilgisayar Programı Eğitimi bilgisayar kullanıcılarına verilmektedir. • 5 günlük bir eğitimdir. • 51 eleman eğitilmiştir 4-Kalite Kontrolü Eğitimleri • Kalite Kontrolü Eğitimleri sadece İl Sağlık Müdürlüğü elemanlarına verilmekte
olup, • 5 günlük bir eğitimdir.
19
• 17 eleman eğitilmiştir. Aktif Kanser Kayıt Sisteminde toplanan veriler; Demografik Veriler:
1. İsim(ler) -Ad,Soyad,Baba Adı 2. Tanı sırasındaki Adres Cadde, Şehir 3. Doğum yeri 4. Ulusal Kimlik Numarası 5. Tanı sırasındaki Yaş 6. Doğum Tarihi 7. Cinsiyet
Tıbbi Veriler: • Tanı tarihi:
1. İnsidans yılını ve sağkalım süresini belirlemek için kullanılır. 2. Doktorun, hastanın kanser olduğunu açıkladığı tarihtir.
• Tanı Yöntemi: 1. Anatomik (topografik) yer 2. Histolojik (morfolojik) tip 3. Davranış 4. Grade(Derece) 5. Lateralite 6. Tümör sırası 7. Tanı sırasındaki Evre
• Tedavi Verileri: 1. Cerrahi 2. Radyoterapi 3. Kemoterapi 4. Hormon terapisi 5. İmmunoterapi 6. Diğer terapiler 7. Tedavi Tarihi(tarihleri) 8. Cerrahi ve Radyasyonun Sırası
Aktif Kanser Kayıt Sisteminde Veri Kaynakları; • Tıbbi kayıtların bulunduğu:
– Hastaneler – Klinikler – Doktor muayenehaneleri – Patoloji laboratuvarları – Radyasyon (onkoloji) terapi merkezleri
• Tıbbi kayıtların bulunduğu: – Medikal onkoloji merkezleri – Bakımevleri – Adli tıp merkezleri
20
• Ölüm belgeleri
Aktif Kanser Kayıt Sisteminde Gizlilik;
Hasta Haklarına ilişkin Roma Kasım 2002 Avrupa Statüsü Özel ve Gizlilik Hakkı bölümünde “Her bireyin kişisel bilgilerinin; sağlık durumu, yapılan teşhis ve tedavi konularında bilginin yanı sıra teşhis ve tedavi yapılırken veya özel ziyaretlerinin gizliliğinin muhafazası hususunda, gizli tutulmasını talep etme hakkına sahiptir.” denilmektedir.
Sağlık Bakanlığı’nın yürürlüğe koyduğu Hasta Hakları Yönetmeliği’nin beşinci maddesinin (f) fıkrasına göre “kanun ile müsaade edilen haller ile tıbbi zorunluluklar dışında, hastanın özel hayatının ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz” denilmektedir.
Bu doğrultuda Kanser Kayıt Merkezleri toplanan verilerin gizliliğinden sorumludur. Bu sorumluluk kanser kayıtlarının gizliliği ile ilgili bir mevzuatla düzenlenmesini gerektirmektedir. Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı’nca bu ihtiyaç nedeniyle 24.01.2006 Tarih ve 60 Sayılı “Kanser Kayıt Merkezleri Gizlilik Yönergesi” çıkartılarak yürürlüğe konmuştur.
Bu yönergenin amacı, Kanser Kayıt Merkezleri’nin çalışmaları sırasında verilerin gizliliğini sağlamak üzere uyulması gereken kuralları belirlemektir. Bu yönerge Kanser Kayıt Merkezlerinin etkinlikleri çerçevesinde yürütülen her türlü veri toplama, veri değerlendirme, verileri kullanıma açma çalışmalarını kapsamaktadır.
Hastanın gizliliği ile ilgili hakları ölümünden sonra da devam eder. Veritabanında bulunan verilerin birinci derecede sorumluluğu ulusal düzeyde Bakanlığa, il düzeyinde ise Sağlık Müdürlüklerine aittir. Bu konudaki bütün resmi yazışmalar Sağlık Müdürlükleri veya onun yetkili kılacağı kişiler tarafından yapılır.
Bu yönergede yazılı kuralların uygulanmasını sağlamak, çıkan sorunları çözmek, aralıklı denetimleri yapmak Sağlık Müdürleri’nin ve onun yetkili kıldığı kişilerin sorumluluğundadır. Merkezlerde geçici ya da sürekli görev alan her eleman veri gizliliği ile ilgili yazılı bir bildirim imzalar. Merkezler verilerin gizliliği için alınan önlemlerini aralıklarla kontrol eder. Veri toplayan merkezlere gizlilik eğitimi almamış ve gizlilik bildiriminde bulunmamış kişiler görevlendirilmez.
Aktif Kanser Kayıt Sisteminde Kalite Kontrolü;
Tanımlanmış nüfuslarda kanser yükü hakkında doğru yargılara varabilmek için kesin ve tam kanser kayıt verisi gereklidir.
KARŞILAŞTIRILABİLİRLİK (COMPARABILITY)
Kanser kayıt merkezinin ürettiği istatistikler, farklı toplumlar ve/veya farklı zamanlar için karşılaştırılabilir olmalıdır. Karşılaştırılabilirliğin temel ön-gerekliliği evrensel standartların ve kuralların benimsenmesidir. Veri başlıkları ve ilgili terimler net olarak tanımlanmalı “kurallar ve tanımlar” rehberi hazırlanmalı yapılan değişiklikler de belgelenmelidir.
Hangi veri başlıkları toplanacağı, Hangi olgu veri tabanına dahil edileceği, Tanı tarihi, Tanı yöntemi,
21
Çoğul primer, Primer yerleşim yeri, Hastalığın evresi, vb. Verilerin ve bilgilerin kullanımı (gizlilik) konuları bu belge içerisinde yer almalıdır. Kurallarımızı oluştururken kullandığımız rehberler: WHO / IARC / IACR(Dünya Sağlık Örgütü / Uluslar arası Kanser Araştırmaları
Ajansı / Uluslar arası Kanser Kayıtçılar Birliği) ENCR(Avrupa Kanser Kayıt Merkezleri Ağı) SEER (Araştırma, Epidemiyoloji ve Sonuçlar, ABD) MECC (Orta Doğu Kanser Konsorsiyumu)
KESİNLİK (ACCURACY) kesin” (doğru, tam) (ACCURATE) 1)Kapsamda Tamlık (Completeness) Hedef nüfusta ortaya çıkan bütün kanser olgularının kayıt merkezinin veri tabanında ne ölçüde bulunduğu Tamlığı ölçmek için kullanılan yöntemler: 1) Veri kaynakları 2) Bağımsız olgu araştırması 3) Tarihsel veri yöntemi 2)Geçerlilik (Valıdıty) Kayıt merkezinde, özellikleri tanımlanmış olan olguların gerçekte o nitelikte olma oranı; kaynak, belgelerin doğruluğu, özetleme, kodlama, kaydetmede becerilerine bakılarak tespit edilir. Aktif Kanser Kayıt Sisteminde elde edilen son veriler;
22
TÜRKİYE KANSER İSTATİKLERİ (1999-2005)
58,1
3
64,4
3 79,6
7
133,
78 148,
48 167,
72
173,
85
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
50,51
78,0395,35
154,15168,69
194,25202,74
63,31
113,03
127,92140,75 144,54
0
50
100
150
200
250
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Erkek Kadın
Türkiye de Kadın ve Erkek Kanser İnsidans Değerleri (2000-2005)
23
30,1
3
24,3
3
18,9
1
17,9
6
9,92
9,59
7,51
6,63
6,04
5,38
0
5
10
15
20
25
30
35
Akc
iğer
ve
Bro
nş
Pro
stat
Der
i
Mem
e
Mid
e
Mes
ane
Kol
on
Kem
ik İl
iği
Ove
r
End
omet
rium
Türkiye İlk 10 Kanser Türü (2005)
52,7
3
24,3
3
20,0
0
16,3
9
12,9
9
8,69
7,22
7,14
5,74
4,51
0
10
20
30
40
50
60
Akc
iğer
ve
Bro
nş
Pro
stat
Der
i
Mes
ane
Mid
e
Kol
on
Kem
ik İl
iği
Larin
ks
Bey
in
Rek
tum
Erkeklerde Görülen İlk 10 Kanser Türü (2005)
24
35,4
7
17,8
0
8,44
7,20
6,80
6,31
6,04
6,03
5,38
5,31
0
5
10
15
20
25
30
35
40M
eme
Der
i
Tiro
id
Akc
iğer
ve
Bro
nş Mid
e
Kol
on
Ove
r
Kem
ik İl
iği
End
omet
rium
Ser
viks
Kadınlarda Görülen İlk 10 Kanser Türü (2005)
25
ULUSAL KANSER DANIŞMA KURULU
Kanserle ilgili ulusal politikaların oluşturulmasında, kanserden korunma
önlemlerinin alınmasında, kanserli hastaların tanı, tedavi ve izlemlerinde karşılaşılan
sorunlara çözüm aranmasında, kanserle ilgili çalışmaların ihtiyaç duyulan alanlara
yönlendirmesi ve koordinasyonunun sağlanmasında, kanserle ilgili konularda
toplumun bilgilendirilmesi ve eylem planları hazırlanmasında, tavsiye niteliğinde
görüş bildirmek üzere Ulusal Kanser Danışma Kurulu oluşturulmuştur.
Kurulun görevleri şunlardır:
a) Ulusal Kanser Politikasının belirlenmesi ve eylem planları geliştirilmesinde
danışmanlık yapmak, b) Kanserli hastaların tanı, tedavi ve izlemlerinde karşılaşılan sorunlarla ilgili
çözüm önerilerinde bulunmak, c) Bakanlığa ihtiyaç duyulan diğer konularda bilimsel danışmanlık hizmetinde
bulunmak, d) Ülke genelinde kanserle ilgili bilimsel çalışmalara yön verecek önerilerde
bulmak, e) Kanser konusunda çalışan, kamu, özel sektör ve sivil toplum örgütlerinin
koordinasyonuna yönelik çalışmalar yapmak, f) Toplumun kanser konusunda doğru bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi
için önerilerde bulunmak, g) İhtiyaç duyulan konularda Alt Kurulları kurmak ve çalışma alanlarını
belirlemek, h) Alt Kurul raporlarını görüşerek karara bağlamak.
Kanserle ilgili konularda çalışmalar yapmak üzere Danışma Kurulu bünyesinde alt
danışma kurulları oluşturulmuştur.
Kanser Alt Danışma Kurulları • Epidemiyoloji ve Kanser Kayıt
• Medikal Jeoloji
• Preventif Onkoloji
• Klinik Araştırmalar
• Kanserde Tedavi ve Tıbbi Etik
26
• İnsan Kaynakları
• Sosyal ve Psikososyal Destek
• Erken Tanı ve Tarama
• Alternatif Tıp ve Tamamlayıcı Tıp
• Radyasyon Güvenliği
27
Türkiye’de Primer Koruma’da Yapılması Gerekenler: Primer Koruma Grup Raporu Kansere karşı primer korunmada öncelikli olarak önlem alınması gereken risk faktörleri değerlendirilmiştir. Tütün kullanımı, enfeksiyonlar, çevresel ve mesleksel etkenler, obezite ve fiziksel aktivite azlığının ülkemiz için öncelikli risk faktörleri olduğuna karar verilmiştir. Risk faktörleri, toplumdaki yaygınlıkları,önleyici aktivitelerin ve ilgili kurumları farklı olduğundan ayrı başlıklar altında incelenmiştir.
1. Risk Faktörü :Tütün kullanımı
Amaç, tütün kullanımının kanserler ile ispat edilmiş neden-sonuç ilişkisi ve kullanım yaygınlığı dikkate alınarak, tüketimi azaltmak, yeni başlayacakları önlemek ve pasif sigara dumanına maruziyeti ortadan kaldırmaktır. Bu amaca ulaşırken hedeflenen 2012 yılına kadar tütün ürünü kullanmayanların oranını 15 yaşın üzerinde % 80’e, 15 yaşın altında % 100’e yaklaştırmaktır. Bu hedeflere ulaşmak için belirlenen stratejiler şöyledir:
a) Tütün ürünleri içmenin kapalı ortamlarda yasaklanması 4207 sayılı kanunda yapılan değişiklikle; iç ortamlarda uygulanan yasağın nedenleri, yasağa uymayanlar hakkında müeyyidelerin halka, işletme sahiplerine, yöneticilere aktarılması, konuyla ilgili farkındalık ve bilinç yaratılması, kanun hükümlerinin etkili şekilde uygulanması, uygulamada standardın sağlanması ve idari yaptırımların uygulanması kararlaştırılmıştır. Bu konuda ülkemiz için önerilen ve dünyada da benimsenmiş etkinlikler, medyada kanunun belirttiği sürelerdeki yayınlar ile özellikle pasif sigara içimi ve kanser ilişkisinin yer alması, ilgili Sivil Toplum Kurumlarının kamu yöneticilerinin, işletmecilerin ve halkın biraraya geleceği toplantılar planlaması ve kolluk kuvvetlerinin kanun ile ilgili bilgilendirilmesi için hizmet içi toplantıları düzenlenmesidir. Ayrıca tütün yasasının ihlali durumlarında kullanılmak üzere bir ihbar hattının kurulması öngörülmüştür. Konuyla ilişkili kurumlar, İçişleri Bakanlığı-Mülki amirler ve kolluk kuvvetleri, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Turizm ve Kültür Bakanlığı, TAPDK, RTÜK, TRT, Belediyeler olup, Turizm işletmecileri, Otelciler Fedarasyonu, TESK, Hasta dernekleri, Tüketici hakları ile ilgili dernekler gibi sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmaları öngörülmüştür. Bu önlem maddesinin gereklerinin 19.7.2009 tarihine kadar tamamlanması hedeflenmiştir. Bu süreçte olası engel olarak, benzer ülke örnekleri ve literatür bilgilerinden yola çıkarak, tütün endüstrisinin kanun işleyişini engelleyici faaliyetleri, işletme sahiplerinin karlılıklarının azalması konusunda yanlış
28
kanaatleri, kamuoyu ve kamu görevlilerinin kanun ile ilgili yetersiz bilgi sahibi olması belirlenmiş ve ilgili kurum yöneticilerinin strateji ve etkinlik belirlemede bu konulara yoğunlaşmaları önerilmiştir. Etkinliğin başarı ölçütleri, sigara bırakma kliniklerine başvuru sayılarındaki artış ve kanun ihlali ile ilgili şikâyet sayılarında azalma olacaktır. Kanun sonrası yıllara göre kanser kayıtları, kamuoyu anketlerindeki halk desteği, işletme ve kurum uyum oranları, işletmelerin karlılık oranlarındaki değişiklik izlemde kullanabilecek parametreler olarak belirlenmiştir.
b) Tütün ürünlerinin fiyatlarının yükseltilmesi Gençlerin sigaraya başlamasının engellenmesi için Dünya Bankasının ve diğer birçok bilimsel çalışmanın sonucunda, en önemli araç olarak belirlenen strateji, tütün ürünlerinin fiyatlarının tüketimi azaltacak düzeyde arttırılmasıdır. Bu hedefe ulaşırken yapılması gereken en önemli etkinlik, fiyatların birim sigara paketi yüzdesi dışında ayrı olarak vergilendirilmesi, Avrupa satış fiyatları ile aynı düzeye çıkarılmasıdır. Konuyla ilgili kurumlar Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, TAPDK olarak benimsenmiş olup, tüketici dernekleri ve çeşitli sivil toplum kurumları ile işbirliği yaparak 2009 yılı içinde etkinliklerin tamamlanması önerilmiştir. Hedefe ulaşmak için geçen süreçte öngörülen en olası engeller, yasadışı ticaret ve tütün endüstrisinin pazar payını ele geçirme uygulamalarıdır. Literatürdeki diğer ülke örneklerinden endüstrinin fiyat artışlarını kaçakçılık savları ile engellemeye çalıştığı ancak diğer taraftan, birçok ülkede kaçakçılığı organize suç örgütleri taşeronluğunda kolaylaştırdığı anlaşılmaktadır. Bu bilgiler ışığında fiyatların etkin bir şekilde tüketimi azaltma aracı olabilmesi için sadece vergi yüzdelerinin değil, birim fiyatların da Avrupa ülkeleri düzeyine çıkarılması gereklidir. İzlem parametreleri olarak yasal ticaret kayıtları, Maliye Bakanlığı Ürün İzleme Sistemi kayıtları ve sigara içme oranındaki değişiklikler önerilmiştir.
c) Reklâm, tanıtım ve sponsorluk yasaklarının uygulanması 4207, 4733 sayılı yasaların belirttiği reklâm yasakları gençlerin sigaraya başlamasını engelleyici çok önemli tedbirlerdir. Ayrıca sigara içenlerin bırakma motivasyonunu da etkilediği saptanmıştır Sponsorluk yasağı ile ilgili Sivil Toplum Kurumlarına ve yerel yönetimlere bilgilendirme yapılması, gizli reklâm ve ürün yerleştirmenin izlenmesi ve ihbarı yasanın hedeflerine ulaşması için elzem etkinliklerdir. Bu konuda öncelikle sorumlu kurumlar Sağlık Bakanlığı, RTÜK ve İçişleri Bakanlığı olup, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (Reklâm Kurulu), Basın Konseyi, Tüketici Hakları Derneği ve TRT ile işbirliği yapılarak 2009 için hedeflenen etkinliklerin tamamlanması önerilmiştir. Hedefe ulaşırken olası engeller arasında; Tütün endüstrisi taktikleri, konuyla ilgili bilgisi olmayan ve yanlış bilgilendirilen medya mensupları öngörülmektedir.
29
Konuyla ilgili ilerleme göstergesi Maliye Bakanlığının vergi beyannamelerindeki gider kayıtları ile anket çalışmaları ile çocuk, genç ve erişkin gruplarının reklâm algılarının belirlenmesi olacaktır. İzleme kriteri olarak RTÜK kayıtlarının izlenmesi önemlidir.
d) Medya kampanyaları Sigaranın sağlık etkileri konusunda yapılan sürekli vurucu medya kampanyalarının çok etkili olduğu bilimsel çalışmalar ile sabittir. Sivil Toplum Kurumları ve Sağlık Bakanlığı tarafından düzenli, vurucu ve sürekli nitelikli kanser ve sigara ilişkisini anlatan program ve basın toplantılarının yapılması bu nedenle öncelikli bir etkinlik olarak önerilmektedir. Konuyla ilgili kurumlar Sivil Toplum kurumları, Sağlık Bakanlığı, RTÜK ve TRT olup, Milli Eğitim Bakanlığı, Gazeteciler Cemiyeti ve TURÇEV ile işbirliği gerekli görülmektedir. Etkinlik sürekli olmalıdır. Bu arada olası engel, medya ve tütün endüstrisinin sektörel ilişkileridir. Başarı izlemi kamuoyu algı anketleri ile yapılmalıdır.
e) Paketlerde uyarı yazılarının bulunması ve ürün kontrolu Sigara paketleri üzerinde resimli uyarı yazılarının bulunması için yasal düzenlemenin yapılması tütün kullanımını azaltan önemli bir strateji olarak Dünya Sağlık örgütünce belirlenmiştir. Bu kapsamda yapılması önerilen etkinlikler; uluslararası normlara uygun, bağımsız, bilimsel olarak akredite laboratuar kurulması ve tütün ve tütün ürünlerinin nikotin, karbon monoksit ve zifir ölçümlerinin yanı sıra, içeriğinde bulunan kanserojen maddelerin AB standartlarına uygunluğunun denetiminin yapılması ve sonuçlar hakkında toplumun bilgilendirilmesi önerilmiştir. Ayrıca, üretilen veya ithal edilen veya piyasadan toplanan tütün veya tütün ürünlerinin standartlara uygunluğunun akredite laboratuarlarda analizi ve sonuçlarının kamuoyu ile paylaşılması, tütün ve tütün ürünlerinin her bir paket ve ambalajında ve bu ürünlerin dış paketleme ve ambalajları üzerinde formaldehit, azot, hidrojen siyanür, benzen miktarlarının ölçülerek yazılması olarak benimsenmiştir. Konuyla ilgili kurumlar TAPDK ve Sağlık Bakanlığı olup 2009 yılı içinde hedeflenen etkinlikleri tamamlamaları önerilmektedir. Olası engeller arasında, Tütün endüstrisinin tavrı ve nitelikli personel eksikliği olarak görülmüştür. Başarı ölçütü olarak akreditasyon işleminin tamamlanması, üretim tesislerinin ve ürünlerin denetim sıklığı ve sayısı, zifir, nikotin ve karbon monoksit bırakım miktarlarının ve diğer maddelerin standartlara uygunluğu ele alınmalıdır. İzlem parametresi olarak da analizi yapılan tütün ürünü (numune) sayısı, düzenli olarak yapılan analizlerin raporlanması ve mukayesesi, standarda uygun üretim yapmayan firmalara ilişkin takip ve kontrol kayıtları belirlenmiştir.
f) Sigara bırakma konusunda tıbbi destek sağlanması
30
Sigara bırakmanın birinci basamak tedavi hizmetlerine entegrasyonu, tedavi geri ödemesinin sağlanması, sigara bıraktırma ve eğitim veren hekimlerin etkinliklerinin performans olarak değerlendirilmesi, diğer ülke örneklerinde olduğu gibi sigara vergilerinin % 5’inin tütün bağımlılığı ile mücadeleye ayrılması yararlıdır. YÖK, Sağlık bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Tıp Fakülteleri, Türk Tabipleri Birliği TTB, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TRT öncelikli sorumlu kurumlar olup, Tıp Meslek Örgütleri, Özel işletmeler, SGK, Özel sağlık sigortaları, TÜİK ile işbirliği yaparak 2009 yılı içinde etkinlikleri tamamlamaları hedeflenmiştir. Olası engeller arasında tıp müfredatın yoğunluğu nedeniyle programda yer alamaması, kanıta dayalı olmayan tedavi yöntemlerinin denetimsizliği sayılabilir, Başarı ölçeklerimiz ise sigara bırakma oranları, hekim performans skorları arasında önleyici hekimliğin yaratacağı artış kullanılacaktır.
2. Risk Faktörü: Enfeksiyon
Enfeksiyon ile ilişkili kanser morbidite ve mortalitesini azaltmaya yönelik önlemler arasında Hepatit B enfeksiyonu, Human Palpilloma virus enfeksiyonu korunması ve enjeksiyon güvenliği öncelikler olarak belirlenmiştir.
a) Hepatit B enfeksiyonu: Amaç, toplumda Hep B Prevalansının azaltılmasıdır. Hedefler; 2010 yılı sonuna kadar toplumda hepatit B prevalansını % 5’in altına düşürmek, 2010 yılı sonuna kadar 20 yaş altı hepatit B prevalansını % 1’in altına düşürmek, 2010 yılı sonunda bebeklik çağı aşılama oranlarının tüm ülke genelinde % 90’ın üzerine çıkarmak olarak belirlenmiştir. Belirtilen hedeflere ulaşabilmek için yapılması gerekli stratejiler arasında erişkin yaş grubundaki aşılama hizmetlerinin yaygınlaştırılması yer almaktadır. Bu nedenle “Haydi Büyükler Aşıya” kampanyasının yürütülmesi önemli bir etkinliktir. Yanı sıra, erişkin bağışıklanmasında farkındalığın artırılması, Hepatit B bağışıklaması için tanımlanan hedef risk gruplarının genişletilmesi stratejiyi hayata geçirecek diğer etkinliklerdir. Sorumlu kurum Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olup Genel Kurmay Başkanlığı, İçişleri Bakanlığı, Meslek Odaları, Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü, Anadolu Ajansı ile işbirliği içinde etkinlikleri 2010 yılı sonuna kadar gerçekleştirilmesi önerilmiştir. Süreç içinde olası engeller, aşı karşıtı grupların faaliyetleri, aşı temini problemleri, aşı lojistik problemleri olarak öngörülmektedir. Çalışma sırasında ilerlemeyi gösterecek ölçütler; bağışıklama yüzdesi, HbsAg taşıyıcılık oranı, karaciğer kanser insidansının azalması olacaktır. İzlem sırasında
31
bağışıklama yüzdesi (lot çalışmaları), HbsAg taşıyıcılık oranı (prevalans çalışmaları) kanser kayıt merkezi verileri takip parametreleri olarak ele alınmalıdır. Aşılanması gerekli ikinci yaş grubu adölesan çağıdır. Adölesan çağı aşılama hizmetlerinin yaygınlığının sürdürülmesi ve ilköğretim çağı yakalama (catch-up) kampanyalarının sürdürülmesi stratejiyi gerçekleştirecek diğer bir etkinlik olmalıdır. Sorumlu kurum yine Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olup Milli Eğitim Bakanlığı ve Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü ile işbirliği yapılması önerilmektedir. Olası engeller erişkin yaş grubunda olduğu gibi aşı karşıtı grupların faaliyetleri, aşı temini problemleri ve aşı lojistik problemleridir. İlerleme göstergesi bağışıklama yüzdesi, izlem parametresi de okul aşılama faaliyet sonuçları olarak belirlenmiştir. Aşılanması gerekli üçüncü yaş grubu bebeklik çağıdır. Bebeklik çağı aşılama hizmetlerinin yaygınlığının sürdürülmesi üzere GBP (genişletilmiş bağışıklama programı) kapsamında primer immunizasyonun tamamlanması, doğum sonrası ilk 48 saat içerisinde Hepatit B ilk dozunun uygulanması hedefe ulaşmak için elzemdir. Konuyla ilişkili kurum Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olup, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü ile işbirliği gereklidir. İlerleme göstergesi bu yaş grubu için de bağışıklama yüzdesi olup, izlem parametresi Form 013 olarak benimsenmiştir. Tüm yaş gruplarında aşılama yaygınlaştırılması etkinliği 2010 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır.
b) Human Papilloma Virus Enfeksiyonu Toplumda serviks kanseri insidansının kontrol altında tutulması amaçlanmaktadır. Hedef 2010 yılı sonuna kadar toplumda serviks kanseri insidansının yüzbinde 8’i aşmamasının sağlanmasıdır. Hedefe ulaşmak için erişkin yaş grubuna yönelik strateji farkındalığının artırılmasıdır. Üreme sağlığı programlarına entegre halk eğitimleri ve riskli grupların eğitimi amaca yönelik etkinlikler olacaktır. Sorumlu kurum Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü olup Milli Eğitim Bakanlığı ve Genel Kurmay Başkanlığı ile işbirliği sağlanmalıdır. Olası engel kültürel kabul görme sorunu olabilecektir. İlerleme göstergesi olarak insidansın artmaması belirlenmiş olup, kanser kayıt merkezi verisi izlem ve kontrol için kullanılacak veridir. Adölesan yaş grubuna yönelik etkinlik olarak sağlıklı cinsel ilişki bilincinin geliştirilmesi ve savunuculuğunun artırılması olarak belirlenmiştir. Bu nedenle sağlıklı cinsel ilişki eğitimleri araştırılması önceliklidir. İlgili kurumlar Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğüdür. Milli Eğitim Bakanlığı, Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü ve Genel Kurmay Başkanlığıdır. Olası engel bu
32
yaş grubu içinde kültürel kabul görmede sorun olarak düşünülmektedir. İlerleme göstergeleri bilgi, tutum davranış çalışmaları olup, izlem ve kontrol parametresi tanımlayıcı ve kesitsel çalışma verileri olacaktır. Her yaş grubu için etkinliklerin 2010 yılı sonunda tamamlanması öngörülmektedir. c) Enjeksiyon Güvenliği Amaç enjeksiyon güvenliği sorunlarından kaynaklanan bulaşıcı hastalıkların önlenmesidir. Amaca ulaşmak için belirlenen bir strateji sağlık personeline güvenli enjeksiyon uygulama becerilerinin kazandırılmasıdır. Güvenli enjektör atık kullanımının yaygınlaştırılması, güvenli enjektör atık kutularının uygun bertarafının sağlanması, sağlık personeline yönelik eğitimlerin yaygınlaştırılması ve sürekliliğinin sağlanması stratejiyi gerçekleştirmek için uygulanacak etkinlikler olarak belirlenmiştir. Bu etkinlik için belirlenen kurum Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ve Çevre ve Orman Bakanlığıdır. İşbirliği yapılacak kurumlar Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve AÇSAP Genel Müdürlüğüdür. Etkinliklerin 2012 yılı sonuna kadar gerçekleştirilmesi gereklidir. Olası engel olarak sağlık personelinin el alışkanlıklarının önüne geçilememesi düşünülmüştür. İlerleme göstergeleri olarak güvenli atık kutusu yaygınlığı ve sağlık çalışanlarına yönelik bilgi, tutum ve davranış çalışma verileri alınacaktır. İzlem parametreleri güvenli atık kutusu sıklığı ve tanımlayıcı ve kesitsel çalışma verileri olacaktır. Madde bağımlısı ve ilaç kötü kullanımlarında enjeksiyon güvenliğinin teşviki diğer önemli bir strateji olarak tanımlanmıştır. Madde bağımlılığının prevalansının azaltılması ve madde kullanımında güvenli enjektör sağlanması stratejiyi gerçekleştirecek etkinliklerdir. Sorumlu kurum .Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olup, Milli Eğitim Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Üniversiteler ile işbirliği öngörülmüştür. 2012 yılında bu etkinliklerin tamamlanması hedeflenmektedir. Olası engel olarak kontrol dışı madde kullanımı düşünülmüştür. İlerleme göstergesi olarak bilgi, tutum ve davranış çalışmaları verileri, izleme parametresi olarak da tanımlayıcı ve kesitsel çalışma verileri belirlenmiştir.
3. Risk Faktörü : Mesleksel ve Çevresel Etkenler Amaç çevresel ve mesleksel etkenlerle oluşan kanserlerin sıklığının azaltılmasıdır. Hedefler bilinen çevresel karsinojenler asbest ve arsenik temasının önlenmesi, çalışma ortamından kaynaklanan ve kansere yol açan mesleki faktörlerden bütün çalışanların korunmaları ve iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tarafların bilinçlendirilmeleridir. Hedeflere ulaşmak için belirlenen stratejilerden biri mesleksel ve çevresel asbest temasının önlenmesidir. Bu nedenle uygulanacak etkinlikler kayıt dışı işletmelerin tespiti ve yasa-yönetmelikler çerçevesinde gerekli önlemlerin alınması, kırsal bölgede beyaz toprağın ev içi amaçlarla kullanımının
.
33
önlenmesi, eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarının planlanması, yoğun hasta gelen bölgelerde tanı – tedavi merkezlerinin kurulması, uluslararası işbirliği ile önceden başlanan çalışmaların bitirilmesi olarak belirlenmiştir Sorumlu kurum Sağlık Bakanlığı olup, Çevre ve Orman Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Üniversiteler, MTA, Sendikalar, Sivil toplum kuruluşları, Meslek Odaları, Medya ile işbirliği önerilmektedir. Olası engel olarak insan gücü eksikliği, halkın yeterince farkında olmaması, önlemelerin yüksek maliyetli olması düşünülmüştür. İlerleme göstergesi kanser olgu sayılarında azalma, izlem parametresi işe giriş muayeneleri ve işçilerin uzun süreli takiplerinin sağlanmasıdır. Diğer bir strateji çevresel arsenik temasının önlenmesidir. Bu nedenle su analizlerinin yapılması ve tekrarlanması, fosil yakıtların arsenik oranlarının tesbiti ve yüksek oranlı olanların kullanımının önlenmesi gereklidir. Sorumlu ve işbirliği yapılacak kurumlar Çevre ve Orman Bakanlığı, Üniversiteler – Toksikoloji departmanları, Sivil toplum kuruluşları, Belediyeler, MTA, Medyadır. Diğer bir çevresel etken olan Radon ile temasın azaltılması için Radon haritasının güncelleştirilmesi bu amaçla da, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ve Çevre ve Orman Bakanlığının Üniversiteler, Sivil toplum kuruluşları, Meslek Odaları ve Medya ile işbirliği yapması gerekli görülmüştür. Yine bu kapsamda yüksek gerilim hatları ve baz istasyonları ile ilgili yönetmeliklerin uygulanmasının sağlanması gereklidir. Ayrıca diğer çevresel etkenlerin hastalık oluşturmasını en aza indirmek için; Gemi söküm tersaneleri atıklarının önlenmesi ve bu girişimlere izin verilmemesi konusunda, taş ocakları ve kot taşlama atölyelerinin denetlenmesi hususunda, Çevre ve Orman Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı’nın bu konuyla ilgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Üniversiteler ve Sendikalar ile işbirliği yaparak gerekli tedbirlerin almasına karar verilmiştir. Ev içi kirliliğe yol açan biomass, unrafine biyolojik yakıtların kullanılmasının azaltılması ve iç ortam ventilasyonunun sağlanması için bilinç arttırılmasına yönelik eğitim yapılması, iyi ve uygun havalandırma düzeneklerinin, ısınma ve pişirme sistemlerinin sağlanması ve bu konuda Çevre ve Orman Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Üniversiteler, Sendikalar , Sivil toplum kuruluşları, ve meslek Odaları ile işbirliği yapması, Hava kirliliği (makro çevre); endüstriyel kirlilik, trafik ve partiküler madde ile dizel egsoz gaz temasları engellenmesi ile hava kirliliğinin azaltılması, güneş ışınlarına maruziyetin önlenmesi için bilinç ve farkındalık yaratıcı halk eğitimlerinin sağlanması, önerilmektedir. İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının tüm çalışanlara yaygınlaştırılması
34
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tasarısı’nın uygulamaya geçirilmesi ve bu konuyla ilgili olarak Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının İşçi ve işveren sendikaları, Üniversiteler, Meslek odaları, Sivil toplum örgütleri ile bilinçlendirme ve eğitim kampanyaları, iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri (işyeri hekimi-iş güvenliği uzmanı vs), işveren ve çalışanların bilinçlendirilmesi, işe giriş muayenesinde önleme (asbest-sigara gibi) ve periyodik muayenelerde erken tanı sağlanması amacıyla mesleksel etkenlerle oluşan kanserlere yönelik algoritma ve tanı rehberlerinin hazırlanması; Ulusal ve Uluslar arası kuruluşlarla ilgili verilere kolay ulaşım imkanı sağlanması amacıyla e-kütüphane oluşturulması yararlı bulunmuştur. Bu konuda Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, sorumlu olacaktır. Üniversitelerin Tıp Fakülteleri ile Eğitim ve araştırma hastaneleri bünyelerinde iş sağlığı ile ilgili bilimsel yapılandırmanın oluşturulması, Mesleksel ve çevresel karsinojenlerin ölçümü, akredite edilmiş özel ve resmi laboratuarların oluşturulması mezotelyoma araştırmalarının çevre ve genetik etkileşimi konusunda geliştirilmesine ağırlık verilmesi ve bu konuyla ilgili Sağlık Bakanlığı,YÖK, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, ve Meslek Odalarının işbirliği içinde çalışması önerilmiştir.
4. Risk faktörü: Obezite, diyet, inaktivite Amaç Ulusal Obezite ile Mücadele Programı kapsamında yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığının topluma kazandırılması, toplumda fiziksel hareketliliğin sağlığa olumlu katkıları konusunda farkındalık oluşturmaktır. Hedef 2012 yılına kadar toplumun %90’ında yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazandırmak, ve fiziksel inaktiviteye bağlı kanser prevelansını azaltmaktır. Ülkemizde veri eksikliği göz önüne alınarak hedefe ulaşmak için belirlenen stratejilerden biri beslenme alışkanlığı ile kanser oluşumu ilgisini araştıracak çalışmaların yapılması ve verilerin değerlendirilmesinin sağlanmasıdır. Bunun için ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının, üniversiteler, sivil toplum örgütleri, özel sektör ve meslek kuruluşlarının dahil olduğu; beslenme alışkanlığı ve kanser ilişkisini araştıracak danışma kurulunun oluşturulması önerilmiştir. Bu etkinliğin sorumlu kuruluşları Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Üniversiteler, Nüfus Etütleri Enstitusu ve TUIK olarak planlanmıştır. Çalışma sırasında Dünya Sağlık Örgütü ve Sivil Toplum Kuruluşları ile işbirliği öngörülmüştür. Bu etkinliğin 2012 yıl sonuna kadar tamamlanması düşünülmüştür. Olası engeller arasında eşgüdüm sağlanma zorluğu ve yeterli insan gücüne ulaşamama akla gelmektedir. İlerleme göstergesi olarak,
35
danışma kurullarının oluşturulması ve beş yılda bir verilerin yenilenmesi, izlem parametresi olarak da ilerleme analizi anket verileri belirlenmiştir. Belirtilen stratejinin gerçekleşmesi için planlanan başka bir etkinlik veri akışının sağlanmasıdır. Bu konuda sorumlu kurum Sağlık Bakanlığı ve KETEM olup, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Üniversiteler, Dünya Sağlık Örgütü, Sivil Toplum Kurumları ve TUIK ile işbirliği önerilmektedir. Etkinliğin olası engelleri, eşgüdüm sağlanamaması, teknik donanımın zamanında kurulamaması, politik kararsizlik olarak düşünülmüştür. İlerleme göstergeleri sağlanan veriler ve o veriler ışığında kullanılan politik kararlılık olarak gösterilmiş, izlem parametresi de yapılacak arastirmalardan gelecek olan veriler olacaktır. İkinci strateji yeterli ve dengeli beslenmenin ilk ayağı olarak anne sütü ile beslenmenin özendirilmesi olarak belirlenmiştir. Bebek dostu hastane ve il sayılarının arttırılması, sağlık personelinin hizmet içi eğitiminin sürdürülmesi, halkın bilgilendirilmesi etkinliğinin Sağlık Bakanlığı, Sivil Toplum Kurumları ve Üniversiteler aracılığıyla sağlanması ve Milli Eğitim Bakanlığı(Halk Egitim Merkezleri), Türk Silahlı Kuvvetleri, TRT ve diğer Medya kurumları ile işbirliği yapılması ve etkinliğin süreğen olması önerilmiştir. Olası engeller özel sektörün anne sütü karşıtı girişimleri, emziren annelerin izinleri konusunda yasal kısıtlamalar olarak tesbit edilmiştir. İlerleme göstergesi 6 ay anne sütü alan bebeklerin % 50 oranına varması, izlem parametresi olarak da, yıllık AÇSAP raporları ve Türkiye Nüfus Sağlık Araştırma verileri (TNSA) olarak belirlenmiştir. Üçüncü strateji olarak Sağlıklı beslenmenin sağlanması için halkın bilinç düzeyinin artırılması için gerekli eğitim ve bilgilendirme faaliyetlerinin artırılması ele alınmıştır. Bunun için yapılacak etkinlikler olarak eğitici eğitimlerin sürdürülmesi, beslenme ve kanser modüllerinin güncellenmesi, bilgi- eğitim- iletişim materyallerinin hazırlanması, toplumsal rol modellerinin kullanılması (sanatcı, sporcu , politikaci vs.) gibi aktiviteler saptanmıştır. Etkinliklerin Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Üniversiteler ve Sivil Toplum Örgütleri tarafından Türk Silahlı Kuvvetleri, medya, TRT , Yerel Yönetimler ve İçişleri Bakanlığı işbirliğinde süreğen olarak yürütülmesi önerilmiştir. Olası engel olarak bu etkinliklerin sağlık çalışanı performansına yansımaması, yetkin olmayan kişilerin görsel iletişim araçlarında doğru olmayan bilgiler vermesi, kanıta dayalı olmayan yöntemlerin popüler olması sayılmaktadır. İlerleme göstergesi olarak bu konuda medyada yer alan doğru bilgilendirme sayısı, beslenme ile ilgili kanser türlerinin prevalans ve insidans hızlarında azalma, araştırmalar ile toplumda davranış değişikliğinin saptanması kullanılacaktır. Halkın bilinçlendirilmesinde, yeterli ve dengeli bir beslenme alışkanlığı kazanmasında diyetisyenlere de önemli roller düşmektedir. Bu kapsamda mevcut diyetisyen sayısının arttırılması ve diyetisyenlik meslek yasasının çıkarılmasına karar verilmiştir. Ayrıca obesite ile mücadele de; zayıflama programlarının ve sağlıklı beslenme danışmanlıklarının da SGK kapsamına alınması uygun görülmüştür. Bu aktiviteden sağlık bakanlığı sorumlu olup, üniversiteler ve Türkiye Diyetisyenler Derneği ile işbirliği içerisinde
36
çalışacaktır. Diyetisyen sayısındaki artış ve meslek yasasının çıkmış olması da başarı ölçütü olarak kullanılacaktır. Dördüncü strateji , birinci basamak sağlık çalışanlarının sağlıklı beslenme konusunda hizmet içi eğitimlerinin yapılması olarak benimsenmiştir. Bu amaçla Sağlık Bakanlığı tarafından Dünya Sağlık Örgütü ve Üniversitelerin işbirliği ile, 2012 yılında tamamlanmak üzere eğitici eğitim programlarının düzenlenmesi ve eğitim modüllerinin hazırlanması önerilmektedir. Olası engel olarak sağlık personelinin performansı arasında konunun yer almaması, sağlık personelinin sık yer ve görev değiştirmesi, eğitim modüllerinin sisteme entegrasyonunda güçlük ve kurumlar arasında eşgüdüm zorlukları sayılabilmektedir. İlerleme göstergesi olarak eğitim alan personel sayısı izlem parametresi olarak pilot çalışmalar ile saptanacak eğitimin davranışa dönüşme başarısının izlenmesi belirlenmiştir. Ayrıca sağlık personelinin eğitim müfredatlarina beslenme ve fiziksel aktivite ve kanserle ilişkisi konusunun yerleştirilmesi önerilmiştir. Yukarıda bahsedilen stratejilerin sektörler arası yaygınlaştırılması önemlidir. Bu amaçla Sağlık bakanlığı tarafından İçişleri Bakanlığı, İşçi ve işveren sendikaları, Memur sendikaları, Medya, Diyanet Işleri Başkanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Üniversiteler, Sivil Toplum Kurumları, Türk Silahlı Kuvvetleri, TRT, TUIK ile iletişim ağı sağlanması yararlı olacaktır. Bu konuda yapılan çalıştay ve katılımcı sayısı ile etkinlik raporları ilerleme ve izleme göstergeleri olacaktır. Beslenme bilgisi yanı sıra toplumda fiziksel hareketliliğin sağlığa olumlu katkıları konusunda farkındalık oluşturmak stratejisi de benimsenmiştir. Bu amaçla kolay ulaşılabilir mesafede yeterli ve güvenli oyun ve spor alanları oluşturulması ve çevre düzenlenmesinin yapılması, toplumu fiziksel aktiviteye yönlendirecek ve farkındalık yaratacak medya kampanyalarının düzenlenmesi, sağlıklı kentler birliğine üye belediye ve şehirlerin sayılarının arttırılması önerilmiştir. Yerel yönetimler, Gençlik ve Spor İl Müdürlükleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığının bu etkinliklerden sorumlu olması ve Üniversiteler, Sivil Toplum Kurumları ve Spor klüpleri ile işbirliği yapması uygun bulunmuştur. Oyun ve park alanlarının artması, fiziksel aktivite ve ilişkili kanser oranlarının değişimi, sağlıklı kentler birliğine katılan belediye sayısının artması ilerleme göstergesi olarak kabul edilecektir.
37
BİRİN
CİL
KO
RU
MA
GR
UP
RA
POR
U
Müc
adel
e E
dile
cek
Ris
k Fa
ktör
leri
: 1) T
ütün
2) E
nfek
siyo
n 3)
Çev
rese
l ve
mes
leki
etk
enle
r 4)
Obe
site
A
maç
Tüt
ün k
ulla
nımının
kan
serle
r ile
ispa
t edi
lmiş
nede
n-so
nuç
ilişk
isi v
e ku
llanı
m y
aygı
nlığı d
ikka
te a
lınar
ak ,
tüke
timi a
zaltm
ak, y
eni b
aşla
yaca
kları ö
nlem
ek v
e pa
sif
siga
ra d
umanın
a m
aruz
iyet
i orta
dan
kaldırm
ak
Hed
efle
r 1.
201
2 yı
lına
kada
r tüt
ün ü
rünü
kul
lanm
ayan
ların
ora
nını
15
yaşı
n üz
erin
de %
80’
e, 1
5 yaşı
n al
tında
% 1
00’e
yak
laştırm
aktır
. St
rate
jiler
A
ktiv
itele
r (F
aaliy
etle
r)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
uş(la
r)
İşbi
rliğ
i Yapıla
cak
Kur
um/K
urul
uş(la
r)
Tam
amla
nma
Tar
ihi
Ola
sı E
ngel
ler
İl
erle
me
Gös
terg
eler
i İz
lem
e ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k V
eri
1. T
ütün
ürü
nler
i iç
men
in k
apalı
orta
mla
rda
yasa
klan
ması
a. 4
207
sayı
lı ka
nunu
nda
yapı
lan
değişi
klik
le iç
or
tam
lard
a uy
gula
nan
yasağı
n ne
denl
eri,
yasağa
uy
may
anla
r ha
kkın
da
müe
yyid
eler
in
öğre
ncile
re, h
alka
, iş
letm
e sa
hipl
erin
e,
yöne
ticile
re
akta
rılm
ası,
ko
nuyl
a ilg
ili
farkın
dalık
ve
bilin
ç ya
ratıl
ması
b.
Kan
un
hükü
mle
rinin
etk
ili
şeki
lde
uygu
lanm
ası,
uygu
lam
ada
stan
dardın
sağl
anm
ası,
idar
i ya
ptırı
mla
rın
uygu
lanm
ası
● M
edya
da
Kan
unun
bel
irttiğ
i sü
rele
rdek
i ya
yınl
arda
öze
llikl
e pa
sif s
igar
a iç
imi v
e ka
nser
iliş
kisi
nin
yer
alm
ası
● İlg
ili S
TKla
rın,
kam
u yö
netic
ilerin
in,
işle
tmec
ilerin
ve
halkın
bir
aray
a ge
leceği
topl
antıl
ar
plan
lanm
ası
● K
ollu
k ku
vvet
lerin
in k
anun
ile
ilgi
li bi
lgile
ndiri
lmes
i içi
n hi
zmet
içi
topl
antıl
arın
dü
zenl
enm
esi
● M
evzu
at v
e m
üfre
datın
kan
un
hükü
mle
ri ile
uy
umlaştırı
lması
• A
lo tü
tün şi
kaye
t ha
ttını
n ku
rulm
ası
○ İç
işle
ri B
akan
lığı-
Mül
ki a
mirl
er v
e ko
lluk
kuvv
etle
ri ○
Sağlık
B
akan
lığı
○ M
illi E
ğitim
B
akan
lı ğı
○ Tu
rizm
ve
kültü
r Bak
anlığı
○ TA
PDK
○
RTÜ
K
○ TR
T ○
Bel
ediy
eler
o
İl T
ütün
K
ontro
l K
urul
ları
○ Tu
rizm
işle
tmec
ileri
○ O
telc
iler
fede
rasy
onu
○ TE
SK
○ H
asta
der
nekl
eri
○ Tü
ketic
i hak
ları
ile
ilgili
der
nekl
er
19.7
.200
9 ●
Tütü
n en
düst
risin
in k
anun
iş
leyişi
ni e
ngel
leyi
ci
faal
iyet
leri
● İş
letm
e sa
hipl
erin
in
karlı
lıkla
rının
az
alm
ası k
onus
unda
ya
nlış
kan
aatle
ri ●
Kam
uoyu
ve
kam
u gö
revl
ilerin
in
kanu
n ile
ilgi
li ye
ters
iz b
ilgi s
ahib
i ol
ması
● Si
gara
bı
rakm
a kl
iniğ
i başv
uru
sayı
ları
● K
anun
ihla
li ile
ilgi
li şi
kâye
t sa
yıla
rında
az
alm
a ● İş
letm
eler
in
karlı
lık
oran
ların
daki
değişm
eme
veya
ar
tış
● K
amuo
yu
anke
tlerin
de
halk
des
teği
● K
anun
sonr
ası
yılla
ra g
öre
kans
er
kayı
tları
● K
amuo
yu
anke
tleri
● İş
letm
e ve
ku
rum
ların
kan
una
uyum
ora
nları
● İş
letm
eler
in
karlı
lık o
ranl
arı
38
4.M
edya
ka
mpa
nyal
arı
● ST
K v
e Sağlık
B
akan
lığı t
arafın
dan
vuru
cu, n
itelik
li ve
sü
rekl
i sig
ara-
sağlık
ilişk
isin
i anl
atan
pr
ogra
m v
e ba
sın
topl
antıl
arının
ya
pılm
ası
○ ST
K
○ Sağlık
B
akan
lığı
○ R
TÜK
○
TRT
o G
ençl
ik v
e Sp
or G
enel
M
üdür
lüğü
○ M
illi E
ğitim
Bak
anlığı
○ G
azet
ecile
r Cem
iyet
i ○
TUR
ÇEV
Süre
kli
● M
edya
, tüt
ün
endü
stris
i sek
töre
l ilişk
ileri
● K
amuo
yu a
lgı
anke
t son
uçla
rı
● K
amuo
yu a
lgı
anke
tleri
5. P
aket
lerd
e uy
arı
yazı
ları
nın
bulu
nması
● Si
gara
pak
etle
ri üz
erin
de re
sim
li uy
arı
yazı
larının
bul
unm
ası
için
yas
al
düze
nlem
enin
ya
pılm
ası
○
TAPD
K
○ Sağlık
B
akan
lığı
○ ST
K
2009
● G
örül
ebili
r-lik
ve
algı
düze
yind
eki
değişi
klik
●
Siga
ra iç
me
oran
ların
daki
az
alm
a
● G
örül
ebili
rlik
ve
algı
araştırm
aları
6. S
igar
a bı
rakm
a ko
nusu
nda
tıbbi
de
stek
sağl
anm
ası
● Si
gara
bıra
ktırm
anın
bi
rinci
bas
amak
sağlık
hi
zmet
lerin
e en
tegr
asyo
nu
● Si
gara
bıra
kma
teda
vi y
önte
mle
rinin
ge
ri öd
emes
inin
sağl
anm
ası
● Si
gara
bıra
kma
teda
visi
ve
siga
ra-
sağlık
eği
timi v
eren
he
kim
lerin
et
kinl
ikle
rinin
pe
rfor
man
s ola
rak
değe
rlend
irilm
esi
○ Y
ÖK
○
Sağlık
bak
anlığı
○ M
illi E
ğitim
B
akan
lığı
○ Tı
p Fa
külte
leri
○ TT
B
○ So
syal
G
üven
lik
Kur
umu
○ TR
T
○ Tı
p M
esle
k Ö
rgüt
leri
○ Ö
zel işl
etm
eler
○
SGK
○
Öze
l sağ
lık si
gorta
ları
○ TÜ
İK
2009
●
Siga
ra bıra
ktırm
a yö
ntem
lerin
in tı
p m
üfre
datının
yoğu
nluğ
u ne
deni
yle
prog
ram
da y
er
alam
aması
● K
anıta
day
alı
olm
ayan
teda
vi
yönt
emle
rinin
de
netim
sizl
iği
● Si
gara
bıra
kma
oran
ların
daki
az
alm
a ●
Siga
ra
bıra
ktırm
a yö
ntem
lerin
in
heki
m p
erfo
rman
s pu
anla
rında
ya
rattığı
artış
● Si
gara
bıra
kma
oran
ları
● H
ekim
pe
rfor
man
s pua
nları
39
● D
iğer
ülk
e ör
nekl
erin
de o
lduğ
u gi
bi si
gara
ve
rgile
rinin
% 5
’inin
tü
tün
bağı
mlılığı i
le
müc
adel
eye
ayrıl
ması
● Si
gara
bıra
kma
dest
eği v
eren
inte
rnet
si
tele
rinin
de
stek
lenm
esi v
e iz
lenm
esi
○ M
aliy
e B
akan
lığı
7. T
ütün
ve
tütü
n ür
ünle
rini
n ni
kotin
, ka
rbon
mon
oksi
t ve
zifir
ölç
ümle
rini
n ya
nı sı
ra iç
eriğ
inde
bu
luna
n ka
nser
ojen
m
adde
leri
n A
B
stan
dart
ları
na
uygu
nluğ
unun
de
netim
i ve
sonu
çlar
ha
kkın
da to
plum
un
bilg
ilend
irilm
esi
● U
lusl
arar
ası n
orm
lara
uy
gun,
bağım
sız,
bi
limse
l, ak
redi
te
labo
ratu
ar k
urul
ması
● La
bora
tuar
pe
rson
elin
e ge
rekl
i eğ
itim
lerin
ver
ilmes
i ●
Üre
tilen
, ith
al e
dile
n,
piya
sada
n to
plan
an
tütü
n ve
tütü
n ür
ünle
rinin
stan
dartl
ara
uygu
nluğ
unun
akr
edite
la
bora
tuar
da a
naliz
i ve
sonu
çlarının
kam
uoyu
ile
pay
laşı
lması
● Tü
tün
ve tü
tün
ürün
lerin
in h
er b
ir pa
ket,
karto
n gi
bi h
er
türlü
am
bala
jı üz
erin
de
form
alde
hit,
azot
, hi
droj
en si
yanü
r, be
nzen
mik
tarla
rının
öl
çüle
rek
yazı
lması
○ TA
PDK
○ D
SÖ
○ Sağlık
Bak
anlığı
○ TS
E ○
Üni
vers
itele
r ○
AB
○
ISO
○
Med
ya
○ Tü
ketic
i örg
ütle
ri ○
STK
2009
● B
ürok
ratik
yapı v
e ağır
işle
yiş
● Tü
tün
endü
stris
inin
ta
vrı
● Tü
tün
endü
stris
inin
et
kisi
altı
ndak
i m
edya
nın
tavrı
● Ü
retim
te
sisl
erin
in v
e ür
ünle
rin d
enet
im
sıklığı v
e sa
yısı
●
Zifir
, nik
otin
ve
karb
onm
onok
sit
bıra
kım
m
ikta
rlarının
ve
diğe
r mad
dele
rin
stan
dartl
ara
eriş
mes
i
● A
kred
itasy
on
rapo
rları
● D
üzen
li an
aliz
ra
porla
rı
● St
anda
rda
uygu
n ür
etim
yap
may
an
firm
alar
a ilişk
in
taki
p ve
kon
trol
kayı
tları
40
I.TÜ
TÜ
NE
BAĞ
LI K
AN
SER
LE
R
II
. EN
FEK
SİY
ON
LA
İLİŞ
KİLİ K
AN
SER
MO
RBİDİT
E V
E M
OR
TA
LİT
ESİ
Nİ A
ZA
LT
MA
YA
YÖ
NE
LİK
ÖN
LE
ML
ER
II
A. H
epat
it B
Am
aç:
Topl
umda
Hep
. B taşı
yıcı
lık P
reva
lansının
aza
ltılm
ası
Hed
efle
r: 1-
201
0 yı
lı so
nuna
kad
ar to
plum
da h
epat
it B
pre
vala
nsını %
5’in
altı
na d
üşür
mek
2- 2
010
yılı
sonu
na k
adar
20
yaş a
ltı h
epat
it B
pre
vala
nsını %
1’in
altı
na d
üşür
mek
3. 2
010
yılı
sonu
nda
bebe
klik
çağı aşı
lam
a or
anla
rının
tüm
ülk
e ge
nelin
de %
90’ın
üze
rine
çıka
rmak
St
rate
jiler
A
ktiv
itele
r (F
aaliy
etle
r)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
uş(la
r)
İşbi
rliğ
i Yapıla
cak
Kur
um/ K
urul
uş(la
r)
Tam
amla
nma
Tar
ihi
Ola
sı E
ngel
ler
İler
lem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve K
ontr
ol
İçin
Sağ
lana
cak
Ver
i 1.
Erişk
in y
aş
grub
un-d
aki
aşıla
ma
hizm
etle
rini
n ya
ygın
-laştırıl-
ması
● “H
aydi
Büy
ükle
r Aşı
ya”
kam
pany
asının
yür
ütül
mes
i ●
Eriş
kin
bağışı
klan
masın
da
farkın
dalığın
artı
rılm
ası
● H
epat
it B
bağışık
lam
ası i
çin
tanı
mla
nan
hede
f ris
k gr
upla
rının
gen
işle
tilm
esi
○ Te
mel
Sağ
lık
Hiz
met
leri
Gen
el
Müd
ürlüğü
○ M
illi S
avun
ma
B.
○ İç
işle
ri B
akan
lığı
○ M
esle
k O
dala
r ı ○
Sosy
al H
izm
etle
r G
enel
Müd
ürlüğü
○
Med
ya k
urul
uşla
rı
2010
sonu
●
Aşı
karşı
tı gr
upla
rın fa
aliy
etle
ri ●
Aşı
tem
ini
prob
lem
leri
● Aşı
lojis
tik
prob
lem
leri
● B
ağışık
lam
a yü
zdes
inde
artış
● H
bsA
g taşı
yıcı
lık
oranın
da a
zalm
a ●
Kar
aciğ
er
kans
er
insi
dansının
az
alm
ası
● B
ağışık
lam
a yü
zdes
i ( lo
t ça
lışm
aları)
● H
bsA
g taş ı
yıcı
lık
oranı (
prev
alan
s ça
lışm
aları)
● K
anse
r kayıt
mer
kezi
ver
ileri
2. A
dole
san
çağı
aşıla
ma
hizm
etle
rini
n ya
ygın
lığının
sü
rdür
ülm
esi
● İl
köğr
etim
çağı y
akal
ama
(cat
ch-u
p) k
ampa
nyal
arı-nın
sü
rdür
ülm
esi
○ Te
mel
Sağ
lık
Hiz
met
leri
Gen
el
Müd
ürlüğü
○ SB
ilgi
li bi
rimle
ri ○
MEB
○
Sosy
al H
izm
etle
r G
enel
Müd
ürlüğü
○M
edya
Süre
kli
● Aşı
karşı
tı gr
upla
rın fa
aliy
etle
ri ●
Aşı
tem
ini
prob
lem
leri
● Aşı
lojis
tik
prob
lem
leri
● B
ağışık
lam
a yü
zdes
inde
artış
● O
kul v
e yu
rt aşıla
ma
faal
iyet
so
nuçl
arı
3. B
ebek
lik ç
ağı
aşıla
ma
hizm
etle
rini
n ya
ygın
lığının
sü
rdür
ülm
esi
● D
oğum
sonr
ası i
lk 4
8 sa
at
içer
isin
de H
epat
it B
ilk
dozu
nun
uygu
lanm
ası
● G
BP
(gen
işle
tilm
iş
bağışı
klam
a pr
ogra
mı)
kaps
amın
da p
rimer
im
mun
izas
yonu
ntam
amla
nması
○ Te
mel
Sağ
lık
Hiz
met
leri
Gen
el
Müd
ürlüğü
○ SB
ilgi
li bi
rimle
ri ○
Sosy
al H
izm
etle
r G
enel
Müd
ürlüğü
Süre
kli
● Aşı
karşı
tı gr
upla
rın fa
aliy
etle
ri ●
Aşı
tem
ini
prob
lem
leri
● Aşı
lojis
tik
prob
lem
leri
● B
ağışı k
lam
a yü
zdes
inde
artış
● Fo
rm 0
13
41
II
B. H
PV
Am
aç:
Topl
umda
HPV
taşı
yıcı
lık p
reve
lansının
kon
trol a
ltınd
a tu
tulm
ası
Hed
efle
r: 1-
201
0 yı
lı so
nuna
kad
ar to
plum
da se
rvik
s kan
seri
insi
dansının
yüz
bin
de 8
’i aş
mam
asının
sağl
anm
ası
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
So
rum
lu K
urum
/ K
urul
uş(la
r)
İşbi
rliğ
i Yapıla
cak
Kur
um/ K
urul
uş(la
r)
Tam
amla
nma
Tar
ihi
Ola
sı E
ngel
ler
İler
lem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve K
ontr
ol
İçin
Sağ
lana
cak
Ver
i 1.
Erişk
in y
aş
grub
unda
ki se
rvik
s ka
nser
i et
kenl
erin
den
HPV
fa
rkın
dalığının
ar
ttırılm
ası
● Ü
rem
e sağlığı
prog
ram
ların
a en
tegr
e ha
lk
eğiti
mle
ri ●
Ris
k gr
upla
rının
eğ
itim
i ●
HPV
-Ser
viks
ka
nser
i far
kınd
alık
an
ketle
rinin
ya
pılm
ası
○ A
na Ç
ocuk
Sağlığı v
e A
ile
Plan
lam
ası G
enel
M
üdür
lüğü
○ SB
İlgi
li bi
rimle
ri ○
MEB
○ İç
işle
ri B
akan
lığı
○ M
illi S
avun
ma
B.
○ D
iyan
et İş
leri
Baş
kanlığı
○ M
edya
kur
uluş
ları
○ ST
K’la
r ○
Topl
um li
derle
ri
Süre
kli
● K
ültü
rel k
abul
gö
rmed
e so
run
● A
nket
so
nuçl
arın
da
olum
lu d
eğiş
im
● İn
sida
nsın
ar
tmam
ası
● H
PV-S
ervi
ks
kans
eri f
arkı
ndalık
an
ketle
ri ●
Kan
ser k
ayıt
mer
kezi
ver
isi
2. A
dole
san
çağı
sağlık
lı ci
nsel
iliş
ki
bilin
cini
n ge
liştir
ilmes
i ve
savu
nucu
luğu
nun
artırılm
ası
● Ü
rem
e sağlığı v
e gü
venl
i cin
selli
k eğ
itim
i ●
Med
ya ç
alış
mal
arı
● Sağlık
lı ci
nsel
yaşa
m a
nket
lerin
in
düze
nlen
mes
i
○ A
na Ç
ocuk
Sağlığı v
e A
ile
Plan
lam
ası G
enel
M
üdür
lüğü
○ SB
İlgi
li bi
rimle
ri ○
MEB
○ İç
işle
ri B
akan
lığı
○ M
illi S
avun
ma
B.
○ D
iyan
et İş
leri
Baş
kanlığı
○ M
edya
kur
uluş
ları
○ ST
K’la
r ○
Topl
um li
derle
ri
Süre
kli
● K
ültü
rel k
abul
gö
rmed
e so
run
● A
dole
san
çağı
bi
lgi,
tutu
m v
e da
vranış
ların
da
değişi
klik
olm
ası
● Ta
nım
layı
cı v
e ke
sits
el ç
alış
mal
ar
3. Ü
lkem
iz H
PV aşı
po
litik
asının
be
lirle
nmes
i
● Tü
rk to
plum
unda
gö
rüle
n H
PV
tiple
rinin
be
lirle
nmes
i ●
Hed
ef k
itle
bilg
ilend
irme
çalış
mal
arı
● M
aliy
et e
tkin
lik
çalış
mal
arı
○
KSD
B
○
SB İl
gili
birim
leri
○ Ü
nive
rsite
ler
○ EA
Has
tane
leri
31.1
2.20
09
● K
arşı
kam
pany
alar
●
Yük
sek
mal
iyet
● Tü
rk
topl
umun
da
görü
len
HPV
tip
lerin
in ta
yin
edilm
iş o
lması
● H
PV
prev
elan
sını
n te
spit
edilm
iş
olm
ası
● Ti
p be
lirle
me
ve
prev
elan
s çalış
mal
arı
sonu
ç ra
porla
rı
42
II
C. E
NJE
KSİ
YO
N G
ÜV
ENLİĞİ
Am
aç:
Enje
ksiy
on G
üven
liği s
orun
ların
dan
kayn
akla
nan
bulaşı
cı h
asta
lıkla
rın ö
nlen
mes
i, H
edef
ler:
1- 2
012
yılın
a ka
dar t
üm sağlık
per
sone
linin
güv
enli
enje
ksiy
on u
ygul
amal
arın
a ge
çmes
inin
sağl
anm
ası
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliğ
i Yapıla
cak
Kur
um/ K
urul
uş(la
r)
Tam
amla
n-m
a T
arih
i O
lası
Eng
elle
r İl
erle
me
Gös
terg
eler
i İz
lem
e ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k V
eri
1. G
üven
li en
jeks
iyon
ve
güve
nli e
njek
tör
atık
imha
sı
● G
üven
li en
jekt
ör
atık
kul
lanı
mının
ya
ygın
laştırı
lması
● G
üven
li en
jekt
ör
atık
kut
ularının
uyg
un
berta
rafının
sağl
anm
ası
● Sağlık
per
sone
line
yöne
lik eği
timle
rin
yaygın
laştırı
lması v
e sü
rekl
iliği
nin
sağl
anm
ası
● Sağlık
çalış
anla
rına
özel
likle
iğne
ucu
ya
rala
nmal
arı i
le il
gili
bilg
i, tu
tum
ve
davr
anış
çalı ş
mal
arı
yapı
lması
○ Te
mel
Sağ
lık
Hiz
met
leri
○ Te
davi
H
izm
etle
ri G
enel
M
üdür
lüğü
○
Çev
re v
e O
rman
Bak
anlığı
○ SB
ilgi
li bi
rimle
ri ○
Yer
el İd
arel
er
○ ST
K’ l
ar
2012
●
Sağlık
per
sone
linin
tu
tum
ve
davr
anış
ları
● G
üven
li atık
ku
tusu
kul
lanı
m
yaygın
lığı
● Sağlık
ça
lışan
ların
a yö
nelik
bilg
i, tu
tum
ve
davr
anış
ların
da
olum
lu
geliş
mel
er
● İğ
ne u
cu
yara
lanm
a sa
yısı
nda
azal
ma
● G
üven
li atık
ku
tusu
kul
lanı
m
sıklığı,
● Ta
nım
layı
cı v
e ke
sits
el ç
alış
ma
sonu
çları
●İğn
e uc
u ya
rala
nması
kayı
tları
2. M
adde
bağım
lısı
ve il
aç k
ötü
kulla
nım
ları
nda
enje
ksiy
on
güve
nliğ
inin
teşv
iki
● M
adde
bağım
lılığı
prev
elan
sını
n az
altıl
ması
● M
adde
ku
llanı
mın
da g
üven
li en
jekt
ör k
ulla
nımının
sağl
anm
ası
○ Te
mel
Sağ
lık
Hiz
met
leri
Gen
el
Müd
ürlüğü
○ M
EB
○ İç
işle
ri B
akan
lığı
○ Ü
nive
rsite
ler
2012
●
Kon
trol dışı m
adde
ku
llanı
mı
●Mad
de
bağı
mlısı
sayı
sınd
a az
alm
a ●M
adde
bağı
mlıl
arın
da
olum
lu d
avra
nış
değişi
klik
leri
●Tanım
layı
cı v
e ke
sits
el
çalış
mal
arın
so
nuçl
arı
●Mad
de b
ağım
lısı
sayı
sı
43
III.
ÇE
VR
ESE
L v
e M
ESL
EK
SEL
ET
KE
NL
ER
LE
OL
UŞA
N K
AN
SER
LE
RİN
AZ
AL
TIL
MA
SI
A
maç
: Ç
evre
sel v
e m
esle
ksel
etk
enle
rle o
luşa
n ka
nser
lerin
aza
ltılm
ası
Hed
efle
r: B
iline
n çe
vres
el k
arsi
noje
nler
le t
emasının
önl
enm
esi,
St
rate
jiler
A
ktiv
itele
r (F
aaliy
etle
r)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
uş(la
r)
İşbi
rliğ
i Yapıla
cak
K
urum
/Kur
uluş
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
lası
Eng
elle
r
İler
lem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve K
ontr
ol
İçin
Sağ
lana
cak
Ver
i 1.
Mes
leks
el v
e çe
vres
el a
sbes
t te
masının
önl
enm
esi
● K
ayıt
dışı
iş
letm
eler
in te
spiti
●
Mev
zuat
a uy
gun
gere
kli ö
nlem
lerin
alın
ması
. İş s
ağlığı v
e gü
venl
iği
uygu
lam
alarının
tüm
ça
lışan
lara
ya
ygın
laştırılm
ası
● Kırs
al b
ölge
de b
eyaz
to
prağın
ev
içi
amaç
larla
kul
lanı
mının
ön
lenm
esi
● Y
oğun
has
ta g
elen
bö
lgel
erde
tanı
– te
davi
hi
zmet
lerin
in v
ar o
lan
ilgili
mer
kezl
ere
ente
gras
yonu
● İş
e gi
riş m
uaye
nele
ri ve
işçi
lerin
uzu
n sü
reli
taki
pler
inin
sağl
anm
ası
*Çalış
ma
orta
mın
dan
kayn
akla
nan
ve
kans
ere
yol a
çan
mes
leki
fakt
örle
rden
bü
tün
çalış
anla
rın
koru
nmal
arı v
e iş
sağlığı v
e gü
venl
iği i
le
ilgili
tara
fların
○ Ç
alış
ma
ve
Sosy
al G
üven
lik
Bak
anlığı
○ Sağlık
B
akan
lığı
○ Ç
evre
ve
Orm
an B
akan
lığı
○ Sa
nayi
ve
Tica
ret B
akan
lığı
○ D
eniz
cilik
M
üsteşa
rlığı
○
Üni
vers
itele
r ○
MTA
○
Send
ikal
ar
○ Si
vil t
oplu
m
kuru
luşl
arı
○ M
esle
k O
dala
rı
○ M
edya
○
GEM
İ SA
ND
ER
2010
Eğ
itim
et
kinl
ikle
ri sü
reğe
n
● İn
san
gücü
ye
ters
izliğ
i ●
Hal
k eğ
im e
ksik
liği
● K
ültü
rel
sını
rlam
alar
●
Mal
iyet
a)
San
ayid
e ye
ni
tekn
oloj
i b)
Yer
leşi
m a
lanı
değişi
kliğ
i
● İş
e gi
riş
mua
yene
si
yapı
lan
ve u
zun
süre
li ta
kip
edile
n iş
çi sa
yısı
nda
artış
R
isk
altı
nüfu
sdak
i fa
rkın
dalığın
ar
tışını g
öste
ren
kesi
tsel
çalış
ma
sonu
çları
●Pnö
mok
onyo
z ve
kan
serli
işçi
gö
rülm
e sı
klığın
da a
zalm
a (u
zun
döne
m)
Asb
est i
lişki
li ka
nser
sıklığın
da
topl
umda
aza
lma
görü
lmes
i
● İş
e gi
riş m
uaye
ne
ve iş
çile
rin u
zun
süre
li ta
kip
kayı
tları
● Pn
ömok
onyo
z ve
ka
nser
li ha
sta
sayı
sı
44
bilin
çlen
diril
mel
eri
* G
emi s
öküm
te
rsan
eler
i, atık
ları
n ön
lenm
esi.
Taş o
cakl
arının
de
netim
inin
sağl
anm
ası
Kot
fabr
ikal
arının
taşl
ama
atöl
yele
rinin
de
netim
i 2.
Çev
rese
l ars
enik
te
masının
önl
enm
esi
● İç
me
sula
rında
an
aliz
lerin
in p
eriy
odik
ol
arak
yapılm
ası
arse
nik
oranının
öl
çülm
esi v
e so
nuçl
arın
kam
uoyu
na
açık
lanm
ası
17.2
.200
5 ta
rih 2
5730
sa
yılı
resm
i gaz
eted
e ya
yınl
anan
İnsa
ni
Tüke
tim a
maç
lı su
lar
hakkın
da y
önet
mel
iğin
uy
gula
nması v
e ko
ntro
lu
İçm
e su
yund
a ar
seni
k or
anının
DSÖ
kab
ul
edili
r düz
eyin
e in
diril
mes
i A
ltern
atif
su
kayn
akla
rı bu
lunm
ası
ve a
rıtm
a te
sisl
erin
in
kuru
lması
● Fo
sil y
akıtl
arın
ar
seni
k or
anla
rının
○ Sağlık
B
akan
lığı
○ B
eled
iyel
er
○ Ç
evre
ve
Orm
an B
akan
lığı
Tarım
ve
Köy
İş
leri
Bak
anlığı
○ Ü
nive
rsite
ler -
To
ksik
oloj
i
○ Si
vil t
oplu
m
kuru
luşl
arı
○ M
TA
○ M
edya
2009
yılı
başı
ndan
iti
bare
n sü
rekl
i
Labr
atuv
ar a
lt ya
pısı
ge
liştir
me
mal
iyet
i Si
yasi
eng
elle
r
Su
num
unel
erin
de
arse
nik
oranının
düşm
esi
● R
efer
ans
labo
ratu
ar v
erile
ri
45
tesp
iti v
e yü
ksek
ol
anla
rın k
ulla
nımının
ön
lenm
esi
3.
Çev
rese
l ve
Mes
leks
el
Rad
yasy
onda
n K
orun
ma
a) R
adon
te
masınının
az
altıl
ması
b)N
ükle
er a
tıkla
rın
kont
rolu
c)
Rad
yolo
ji m
erke
zler
inin
/d
epar
tman
ları
nın
kont
rolu
• R
adon
ha
ritasının
gü
ncel
leşt
iril
mes
i •
Bin
alar
a ra
don
gazı
sızı
ntısını
en a
za
indi
rece
k ön
lem
lerin
alın
ması
• H
alkı
n ra
don
gazı
ola
sı
etki
leri
ve
koru
nması
konu
ların
da
bilin
çlen
diril
mes
i
• Sağlık
M
erke
zler
inde
R
adya
syon
gü
venl
ik
prog
ram
larını
n oluş
turu
lması
•
Mev
zuat
dü
zenl
emel
eri
• H
alk
eğiti
mle
ri •
Öze
llikl
e ço
cukl
uk ç
ağı
ve a
dole
san
○ TA
EK
○ Ç
evre
ve
Orm
an B
akan
lığı
○ Sağlık
B
akan
lığı
○ Tele
kom
nika
syon
K
urum
u ○
Çalış
ma
ve
Sosy
al G
üven
lik
Bak
anlığı
○ B
ayın
dırlı
k ve
İska
n B
akan
lığı
○ Tu
rizm
Bak
anlığı
○ En
erji
ve T
abii
Kay
nakl
ar B
akan
lığı
○ Ü
nive
rsite
ler
○ Si
vil t
oplu
m
kuru
luşl
arı
○ M
esle
k O
dala
rı
○ M
edya
2012
20
09-Y
ükse
k ge
rilim
için
Mal
iyet
H
alkı
n so
syo
kültü
rel
defa
nsı
Firm
aların
mal
iyet
ar
tışla
rı ne
deni
yle
defa
nsı
Tele
fon
firm
alarının
de
fansı
Rad
on ö
lçüm
ha
rital
arının
ya
yınl
anm
ası v
e gü
ncel
lenm
esi
Bin
a iç
i rad
on
düze
yler
inde
az
alm
a R
adyo
loji
birim
lerin
den
sıza
n ra
dyas
yon
ölçü
mle
rinde
az
alm
a R
adya
syon
gü
venl
ik
prog
ramı
uygu
laya
n bi
rim
sayı
sınd
a ar
tış
Baz
is
tasy
onla
rının
m
esku
l mah
alle
re
uzak
lıkla
rının
ar
tırılm
ası
Çoc
uklu
k ve
ad
oles
an ç
ağda
ce
p te
lefo
nu
kulla
nımın
da
azal
ma
Rad
on ö
lçüm
ha
rita
ları
B
ina
içi r
adon
dü
zeyl
eri
Rad
yolo
ji bi
rim
leri
nden
sı
zan
rady
asyo
n öl
çüm
leri
R
adya
syon
gü
venl
ik p
rogr
amı
uygu
laya
n bi
rim
sa
yısı
Ç
ocuk
luk
ve
adol
esan
çağ
da
kulla
nıla
n ce
p te
lefo
nu sa
yısı
46
d Y
ükse
k ge
rilim
ha
tları
, cep
te
lefo
nlarının
ku
llanı
mı v
e ba
z is
tasy
onla
rını
n ko
ntro
lu
çağd
a ce
p te
lefo
nlarının
ku
llanı
mının
az
altıl
ması
4.G
üneş
ışın
ları
na
aşırı m
aruz
iyet
in
önle
nmes
i
● G
üneş
ışın
ların
dan
koru
yucu
sist
emle
rin
uygu
lanm
ası
Hal
k eğ
itim
etk
inlik
leri
Sağlık
Bak
anlığı
Tarım
ve
Köy
İş
leri
Bak
anlığı
Çev
re v
e O
rman
B
akan
lığı
Turiz
m v
e K
ültü
r B
akan
lığı
STK
M
edya
20
10
Yay
gın
kültü
rel v
e da
vranış
sal y
aklaşı
m
Cilt
kan
seri
görü
lme
sıklığın
da
azal
ması
Cilt
kan
seri
görü
lme
sıklığı
5 İç
ve
dış o
rtam
ha
va k
irlil
iğin
in
azal
tılm
ası
.a)E
v iç
i kir
liliğ
e yo
l aç
an b
iom
ass,
unra
fine
biyo
lojik
ya
kıtla
rın
kulla
nılm
asının
az
altıl
ması v
e iç
or
tam
ven
tilas
yonu
sağl
anm
ası
. Katı y
akıtl
arın
LP
G,d
oğal
gaz
,ele
ktrik
ve
gün
eş e
neris
i gib
i et
kin
tem
iz e
nerji
ka
ynak
ların
a dö
ndür
ülm
esi
Biy
omas
kul
lanı
lması
gere
kiyo
r ise
ha
vala
ndırm
ası d
aha
iyi,
geliş
miş
oca
k si
stem
lerin
in
kulla
nılm
ası
Etki
li ha
vala
ndırm
a si
stem
lerin
in (b
aca,
pe
ncer
e vb
.) ge
liştir
ilmes
i Ö
zelli
kle
çocu
k ve
ge
nçle
rin b
u bi
yom
as
yak ı
t dum
anla
rında
n uz
ak tu
tulm
ası
Yer
el y
önet
imle
r Sağlık
Bak
anlığı
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
lığı
Ener
ji ve
Tab
ii K
ayna
klar
B
akan
lığı
Çev
re v
e O
rman
B
akan
lığı
○ Ü
nive
rsite
ler
○ Si
vil t
oplu
m
kuru
luşl
arı
○ M
edya
2012
En
düst
ri da
vranışı
Ölç
ülen
hav
a ki
rliliğ
inin
dış
or
tam
da a
zalm
ası
Sağlık
lı en
erji
kayn
akla
rının
ku
llanı
lmasının
ar
tması
Dış
ort
am P
artik
ül
ve S
O2
ölçü
mü
İç o
rtam
par
tikül
öl
çüm
ü
47
b) H
ava
kirl
iliği
(m
akro
çev
re);
en
düst
riye
l kir
lilik
, tr
afik
ve
part
ikül
er
mad
de il
e eg
zoz
gaz
tem
asla
rı
enge
llenm
esi
Dış
orta
m h
ava
kirli
liği
konu
sund
a ha
lk
eğiti
mle
ri ya
pılm
ası
Dış
orta
m h
ava
kirli
liği
ile il
gili
önle
mle
ri iç
eren
rehb
erle
rin
hazı
rlanm
ası
48
I
V. O
BE
SİT
E, D
İYE
T v
e İN
AK
TİVİT
E’Y
E B
AĞ
LI K
AN
SER
LE
R İL
E M
ÜC
AD
EL
E
Am
aç: U
lusa
l Obe
zite
ile
Müc
adel
e Pr
ogra
mı k
apsa
mın
da y
eter
li ve
den
geli
besl
enm
e alış
kanlığının
topl
uma
kaza
ndırı
lması
Top
lum
da F
izik
sel h
arek
etlil
iğin
Sağ
lığa
Olu
mlu
Kat
kıla
rı K
onus
unda
Far
kınd
alık
Oluşt
urm
ak
Hed
ef :
2012
yılı
na k
adar
topl
umun
%90
’ında
yet
erli
ve d
enge
li be
slen
me
alış
kanlığı k
azan
dırm
ak,
201
2 yı
lına
kada
r Fiz
ikse
l ina
ktiv
iteye
bağ
lı ka
nser
pre
vela
nsin
i aza
ltmak
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
uş(la
r)
İşbi
rliğ
i Yapıla
cak
Kur
um /
Kur
uluş
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
lası
Eng
elle
r
İler
lem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
Sağl
anac
ak
Ver
i 1)
Kan
ser
oluşu
mu
için
ris
k fa
ktör
ü ol
an
hazı
rlam
a ve
piş
irm
e yö
ntem
leri
nin
azal
tılm
ası
Hal
kın
bu k
onud
aki
bilg
i düz
eyin
in
arttı
rılm
ası i
çin
yapı
laca
k ka
mpa
nya
faal
iyet
leri(
med
ia
vb.)
G
ayrısıh
hi m
üess
ese
dene
timi i
le gıd
a ka
lite
kont
rolu
○ Sağlık
B
akan
lığı
○ Ta
rım v
e K
öy İş
leri
Bak
anlığı
○ Ü
nive
rsite
ler
○ ST
K
2012
● Eş
güdü
m
sağl
anam
aması
●sağ
lıksı
z gı
da
tüke
timin
in a
zalm
ası
● M
evcu
t dur
um
anal
izi a
nket
i ● İle
rlem
e an
aliz
i an
keti
2) K
anse
rden
ko
ruya
n be
sinl
erin
ye
teri
nce
tüke
tilm
esi
Yet
erli
ve d
enge
li be
slen
men
in il
k ay
ağı
olar
ak il
k al
tı ay
sa
dece
ann
e sü
tü il
e be
slen
men
in
özen
diril
mes
i Tü
rkiy
e’de
ki
besl
enm
e alış
kanlık
ları
ve
kans
er il
işki
sini
n ar
aştırılm
ası
Kan
serd
en k
orun
mak
iç
in sağlık
lı be
slen
me
rehb
eri o
luşt
urul
ması
● B
ebek
dos
tu h
asta
ne
○ Sağlık
B
akan
lığı
○ Tu
rk S
ilahl
i K
uvve
tleri
○ TR
T ○
Med
ya
○ M
illi E
gitim
B
akan
ligi(H
alk
Egiti
m
Mer
kezl
eri)
Süreğe
n En
düst
rinin
paz
arla
ma
takt
ikle
ri ●
Ann
enin
cal
ism
asi
ve iz
in k
ulla
nim
i ile
ilg
ili y
asal
duz
enle
me
eksi
kliğ
6 ay
sade
ce a
nne
sutu
ala
n be
bekl
erin
or
anla
rinin
% 5
0 ye
ci
karil
mas
i U
lusa
l Sag
likli
Bes
lenm
eReh
berin
in
Haz
irlan
mis
olm
asi
Yill
ik A
CSA
P ra
porla
ri ●
Turk
iye
Nuf
us
Sagl
ik
Ara
stirm
alar
i(TN
SA)
49
ve il
sa
yila
rinin
arti
rilm
asi
3) Gıd
aların
sağlık
lı koşu
llard
a sa
klan
ması v
e de
pola
nması v
e Gıd
a gü
venl
iğin
in
sağl
anm
ası
Mev
zuat
a uy
ulm
ası v
e de
netle
nmes
i M
edya
ara
cilig
i ile
ha
lkin
bi
lincl
endi
rilm
esi
○ Sağlık
B
akan
lığı
Tarım
ve
Köy
işle
ri B
akan
lığı
○ M
EB
○ ST
K
○ Ü
nive
rsite
ler
○ M
EB
○ TS
K
○ M
edya
○
TRT
○ Y
erel
Yön
etim
ler
○ İç
işle
ri B
akan
liği
Sure
gen
● Y
etki
n ol
may
an
kisi
lerin
gor
sel v
e ya
zili
med
yada
tica
ri am
acli
yer a
lmas
i ●
Kan
ita d
ayal
i ol
may
an y
onte
mle
rin
popu
ler o
lmas
i
● B
u ko
nuda
m
edya
da y
er a
lan
habe
r say
isi
● D
avra
nis
degi
sikl
igin
e yo
nelik
ar
astir
mal
arin
ya
pilm
asi
● B
esle
nme
ile
ilisk
ili k
anse
r tu
rlerin
deki
ve
riler
de(p
reve
lans
ve
insi
dans
hiz
lari)
ol
umlu
deg
isik
likle
r Y
illik
Den
etle
nen
mue
sses
e sa
yisi
● B
esle
nme
ile
ilisk
ili k
anse
r tu
rlerin
deki
ve
riler
(pre
vela
ns v
e in
sida
ns h
izla
ri)
50
4) Y
eter
li ve
den
geli
besl
enm
enin
sağl
anm
ası i
çin
bilin
ç dü
zeyi
nin
artırılm
ası,
gere
kli
eğiti
m v
e bi
lgile
ndir
me
faal
iyet
leri
nin
artırılm
ası
a) H
alk
eğiti
mi
b B
irin
ci b
asam
ak
sağlık
çalış
anla
rı
c) O
kul ö
nces
i ilk
ve
orta
öğr
etim
d)
Diy
etis
yenl
er
● Eg
itim
mod
ulle
rinin
ha
zirla
nmas
i ●
Eğiti
ci e
gitim
lerin
in
yapi
lmas
i ve
yayg
inla
stiri
lmas
i ●
Egiti
ci e
gitim
lerin
su
rdur
ulm
esi
● B
esle
nme
ve k
anse
r m
odul
lerin
in
gunc
elle
nmes
i ●
Bilg
i Egi
tim Il
etis
im
mte
ryal
lerin
in
hazi
rlanm
asi
● To
plum
sal r
ol
mod
elle
rinin
ku
llani
lmas
i (sa
natçı,
spor
cu, p
oliti
kaci
vs.)
●Z
ayıfl
ama
ve
besl
enm
e da
nışm
anlığı
prog
ram
larının
SG
K
kaps
amın
a alın
ması
• D
iyet
isye
n m
esle
k ya
sası
nın
çıka
rılm
ası
• D
iyet
isye
n sa
yısı
nın
arttırılm
ası
○ Sağlık
B
akan
lığı
Mill
i Eği
tim
Bak
anlığı
SGK
• D
SO
• Ü
nive
rsite
ler
• M
edya
•
Türk
iye
Diy
etis
yenl
er
Der
neği
2010
den
iti
bare
n sü
rekl
i ●
Bu
faal
iyet
lerin
sa
glik
cal
isan
larin
in
perf
orm
ansi
na
yans
itilm
amas
i ●
Sagl
ik p
erso
nelin
in
hare
ketli
ligi
● Eg
itim
mod
ulle
rinin
si
stem
e en
tegr
asyo
nund
aki
gucl
ukle
r ●
Kur
umla
rara
si
isbi
rligi
nin
sagl
anam
amas
i
● Eg
itim
ala
n sa
glik
pe
rson
eli s
ayis
i Eg
itim
ala
n O
kul
önce
si il
k ve
orta
ö ğ
retim
kur
umu
sayi
si
● D
iyet
isye
n M
esle
k Y
asasının
Y
ayın
lanmış
Olm
ası
●Diy
etis
yen
Sayı
sınd
aki a
rtışı
n te
spiti
●
Zayı
flam
a pr
ogra
mının
SG
K
kaps
amın
a alın
mış
ol
ması
● B
u eg
itim
lerin
ba
saris
ina
yone
lik
pilo
t cal
ism
alar
in
yapi
lmas
i ●
Diy
etis
yen
Mes
lek
yasa
sını
n ha
zırla
nması
●Diy
etis
yen
sayı
sını
n te
spiti
51
5. S
ektö
rler
ara
sı
işbi
rliğ
inin
ar
ttırılm
ası
● O
bezi
te v
e be
slen
me
ile k
anse
r ilişk
isin
e yö
nelik
to
plan
tılar
a ka
tılım
larının
sağl
anar
ak
farkın
dalık
larının
ar
ttırıl
ması
● Pa
ydaş
ların
ilet
işim
ağının
sağl
anm
ası
○ Sağlık
B
akan
lığı
○ İç
işle
ri B
akan
lığı
Tarım
ve
Koy
isle
ri B
akan
l ığı
○ Ç
alış
ma
ve S
osya
l G
üven
lik B
akan
lığı
○ M
EB
○ D
iyan
et İs
leri
Baş
kanlığı
○ Ü
nive
rsite
ler
○ ST
K’la
r ○
TSK
○
TRT
Sen
dika
lar
○ M
edya
○
TUIK
2012
●
Sekt
örle
rin
ilgis
izliğ
i ●
Topl
anti,
cal
ista
y sa
yisi
ve
katil
imci
or
anla
ri ●
Faal
iyet
ra
porla
rinin
su
nulm
asi
● A
ylik
Faa
liyet
R
apor
lari
6) S
ağlık
per
sone
li ye
tiştir
en o
kul v
e yü
ksek
oku
llar
muf
reda
tlari
na
besl
enm
e ve
fizi
ksel
ak
tivite
ve
kans
erle
ili
skis
i kon
usun
un
ekle
nmes
i
● M
ufre
dat i
cerig
inin
du
zenl
enm
esi
○ Y
OK
○
MEB
○
Sağlık
B
akan
lığı
○ U
nive
rsite
ler a
rasi
K
urul
○
Uni
vers
itele
r
2012
●
Kur
umla
rara
si
iletiş
imsi
zlik
●
Müf
reda
tın
uygu
lam
aya
konu
lması
● M
üfre
datı
uygu
laya
n ku
rum
sa
yısı
● M
üfre
datın
uy
gula
may
a ko
nulm
ası
7)T
oplu
mda
Fiz
ikse
l ha
reke
tliliğ
in
attırılm
ası v
e in
aktiv
iteni
n en
gelle
nmes
i
● K
olay
ulaşıl
abili
r m
esaf
ede
yete
rli v
e gü
venl
i oyu
n ve
spor
al
anla
rı ol
uştu
rulm
ası
● Fa
rkin
dalig
i ar
ttıra
cak
ve to
plum
u fiz
ikse
l akt
ivite
ye
yönl
endi
rece
k m
edya
ka
mpa
nyal
arının
dü
zenl
enm
esi
● Bu
am
aca
yöne
lik
cevr
e dü
zenl
emel
erin
in
yapı
lması
● Sağlık
lı ke
ntle
r bi
rliği
ne ü
ye b
eled
iye
ve şe
hirle
rin a
rtırıl
ması
○ İç
işle
ri B
akan
lığı ö
zel
İdar
eler
gen
el
Müd
ürlüğü
Y
erel
yön
etim
ler
○ G
ençl
ik v
e Sp
or G
enel
M
üdür
lüğü
○
Çalış
ma
ve
Sosy
al G
üven
lik
Bak
anlı ğı
○ M
EB
○ Ü
nive
rsite
ler
○ ST
K
○ Sp
or K
ulüp
leri
2012
●
Yet
erli
öden
ekle
rinin
vey
a m
ali k
ayna
kların
ol
mam
ası
● Ö
zel s
ektö
r ka
tılımının
yet
ersi
z ol
ması
● U
ygun
ala
n bu
luna
mam
ası
● O
yun
ve p
ark
alan
larının
sayı
sını
n ar
tması
● M
edya
ça
lışm
alarının
sa
yıla
rının
artışı
●
Fizi
ksel
akt
ivite
ve
kan
ser
oran
larının
değişi
min
in
değ e
rlend
irilm
esi
● Sağlık
lı ke
ntle
r bi
rliği
ne k
abul
ed
ilen
bele
diye
ve
şehi
r sayısı a
rtışı
● Ey
lem
pla
nını
n uy
gula
nmay
a ko
nması
52
Türkiye’de Primer Koruma’da Yapılması Gerekenler:
Kanser Erken Tanı ve Tarama Grubu Raporu
Bir toplumda kanserle ilgili en önemli faktör, bu kanserin erken evrede
yakalanabilmesidir. Kanserin erken evrede yakalandığı toplumlarda, kanser
mortalitesi daha düşüktür. Ülkemiz gibi orta/düşük gelirli ülkelerde sıklığı giderek
artan kanser hastalarında tarama programlarının uygulanması zorunlu bir hale
gelmiştir. Tarama programlarının mortalite ve morbiditeyi düşürmede etkin ve cost-
efektif olduğu, ülkemizde de sık görülen ve Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ) tarafından da
önerilen meme ve serviks kanseri konusunda ulusal bir program oluşturulması ve
uygulaması gerekir.
Erken tanının önemi toplum tarafından bilinmedikçe, erken tanı ve tarama
programlarının başarılı olması mümkün değildir. Bu nedenle, halkın eğitimi ve kanser
farkındalığının oluşturulması ilk basamak olmalıdır. Topluma sağlık hizmeti veren
elemanların (doktor, hemşire, ebe vs.) ve bunları yöneten idarecilerin (Sağlık Müdürü,
Başhekim, vs.) kanser, erken tanı ve tarama programları konusunda eğitilmesi ve
uygulama içerisine alınması da şarttır. Bu projelerin uygulanmasında gerçek bir bütçe
oluşturulması ve uygulanması, uygulamayı yapacak olan kurum ve kuruluşlar
arasında uyumlu bir çalışmanın sağlanması gerekir. Projelerin gerçekleştirilmesini
önleyecek sosyal, kültürel ve diğer bölgesel faktörler ortaya konulmalı ve bunlarla
mücadele edilmelidir. Uygulamalar, belirli aralıklarla kontrol edilmeli, elde edilecek
veriler değerlendirilmeli ve düzenli olarak yayımlanmalıdır. Hazırlanan tablolarda,
hedefler, stratejiler, aktiviteler, ilgili kuruluşlar, olası engeller ve ilerleme göstergeleri
belirlenmiştir.
Herhangi bir erken tanı ve tarama programına yaklaşım ve uygulamadaki
başarı, tanı sırasında kanser evresinde küçülme ve ayrılan kaynakların yerinde ve
zamanında kullanılması ile mümkün olacaktır.
Kanser, düşük ve orta gelirli ülkelerde ikinci sıklıkta ölüm nedenidir ve
53
infeksiyöz hastalıklardan (solunum yolu, HIV/AIDS, ishal, tüberküloz vs.) daha sıktır
(Anderson GF, Chu E. Expanding priorities--confronting chronic disease in countries
with low income. N Engl J Med 2007;356(3):209-11.). Dünya Sağlık Örgütü’nün
(DSÖ) 2005 yılında yaptığı 58. Dünya Sağlık Kurulu’nda [58th World Health Assembly
in 2005, the World Health Organization (WHO) Resolution on Cancer Prevention and
Control (WHA58.22)], özellikle düşük/orta gelirli ülkelere kanser mortalitesini
azaltacak ve kanser hastaları ve bunların ailelerinin yaşam kalitelerinin arttıracak
programların geliştirilmesinde kendisi ile işbirliğine girilmesini önermiştir (58th World
Health Assembly approved resolution on cancer prevention and control WHA58.22
Geneva: World Health Organization, 2005:2.). DSÖ, bu ülkelere kanser kontrol
programlarını mevcut sağlık sistemlerine entegre etmelerini, kanser erken tanı ve
tedavisinde kanıta dayalı, kaynakların en verimli bir şekilde kullanılabileceği
programlar geliştirmelerini tavsiye etmiştir.
Meme kanseri, tüm insanlarda akciğer kanserinden sonra ikinci sıklıkta
görülmektedir. Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerde en sık görülen
kadın kanseridir. Kadınlarda kanserden ölüm nedenlerininde başında gelmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) 1990 yılında yaptığı çalışmada, 796.000 yeni meme
kanserli olgu ve 314.000 meme kanserinden ölüm saptanmışken, yine WHO’ya bağlı
International Agency on Cancer for Research’ün (IARC) 2002 yılındaki
değerlendirmesinde; 1.152.000 yeni meme kanserli olgu ve 411.000 meme
kanserinden ölüm hesaplanmıştır. Bu süre içerisinde meme kanserinin sıklık ve
mortalite oranlarında %25’lik artış görülmektedir. Meme kanserli hastalarda tüm
evrelere göre 5 yıllık sağkalım oranları, gelişmiş ülkelerde %73 iken, gelişmekte olan
ülkelerde %53 olarak bildirilmektedir. Aradaki bu önemli fark, gelişmiş olan ülkelerde
tarama mamografisi sayesinde erken tanı ve daha iyi tedavi olanakları ile
açıklanabilir. Meme kanseri mortalite oranı; gelişmiş olan ülkelerde %30 (190.000
ölüm / 636.000 olgu), az gelişmiş ülkelerde ise %43’dür.(221.000 ölüm / 514.000
olgu).
Ülkemizde mevcut verilere göre, doğu bölgelerimizde 20/100.000, batı
bölgelerimizde ise 40-50/100.000 oranında bir sıklık verilebilir. Bu sıklık farkı, batı
Türkiye’deki yaşamın Avrupa’dakine benzerliğinden kaynaklanmaktadır. Kadınlardaki
54
4 kanserden biri memede yerleşmekte olup, meme kanseri en sık kanserden ölüm
nedenidir.
Serviks kanseri tüm dünyadaki kadın kanserlerinin meme ve rektum
kanserinden sonra 3. sıklıkta görülenidir. Gelişmekte olan ülkelerde 2. sıklıkta görülür
iken, gelişmiş ülkelerde tarama programlarının başarılı uygulamaları nedeniyle 6.
hatta bazı ülkelerde 10. sıraya inmiştir. Dünyada her yıl yaklaşık 400.000-500.000
yeni serviks kanseri saptanır iken, bunların 190.000 tanesi ölmekte, ölümlerin de
%78’i gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. Bu sayılar serviks kanserinde tarama
programlarının bu kanserin görülme sıklığını ve bu kanserden ölüm oranlarını
azaltmakta ne kadar önemli olduğunu göstermektedir(1,2).
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı verilerine göre ise 1996’da 623 tane
serviks kanseri saptanmış olup tüm kadın kanserleri arasında 7. sırada iken 2002
yılında bu sayı 708’e çıkmış ancak tüm kadın kanserleri arasında 10. sıraya
gerilemiştir. 2003 yılı verilerinde serviks kanseri sayısı 763’e çıkarken tüm kadın
kanserleri arasında da 9. Sıraya yükselmiştir. International Agency for Research on
Cancer’in 2002 yılında yaptığı GLOBOCAN çalışmasına göre ise Türkiye’deki serviks
kanseri insidansı yüz binde 4,5’tir, aynı yıl içinde 1364 yeni serviks kanseri vakası ve
serviks kanserine bağlı 726 ölüm olması beklenmektedir. 2003 yılında Türkiye
Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Daire Başkanlığı’nın Türkiye’yi temsil
edeceği düşünülen 8 il çalışması yayınlanmıştır. Bu çalışmada seçilen iller Ankara,
Antalya, Edirne, Erzurum, Eskişehir, İzmir, Samsun, Trabzon olup bu illerin nüfusu
Türkiye’nin nüfusunun % 19.71’ini oluştururken, Türkiye’de görülen kanserlerin %
36.82’si bu illerde meydana gelmektedir. Bu nedenlerle bu 8 il çalışması Türkiye’deki
rakamları temsil etme özelliğine sahiptir. Bu çalışmanın sonucu ise serviks kanseri
tüm kadın kanserleri içerisinde 10.sırada olup insidansı yüz binde 4.76’dır.
55
YÖNTEMLER
Ulusal Kanser Tarama ve Erken Tanı Gurubu 2-3 Haziran 2008 tarihlerinde
Kızılcahamam / Ankara’da toplanarak, ülkemizde uygulanmaya başlanacak olan
kanser tarama ve erken tanı programları üzerinde mültidisipliner bir çalışma
gerçekleştirmiştir. Bu çalışmaya, Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Dairesi
Başkanlığı’nca belirlenen bir üye ve aile hekimliği temsilcisi ile genel cerrahi,
radyoloji, kadın doğum ve patoloji uzmanları katılmıştır. Öncelikle ülkemizde sık
görülen, tarama programları sayesinde erken tanı ve mortalitede azalma saptanan
meme ve serviks kanseri konularında hedefler, stratejiler belirlenmiş, olası engeller
ve izlem yöntemleri ortaya konulmuştur. Diğer tarama programı uygulanabilecek
kanserler (kolo-rektal kanser vs.) konusunda ön çalışmalar yapılmıştır. Elde edilen
bulgular için 2 ayrı Tablo (Tablo I ve II) üzerinde çalışılmıştır.
SONUÇLAR
Türkiye’de erken tanı için ulusal tarama programı oluşturulması gereken,
Dünya Sağlık Örgütünün de tarama programı için önermiş olduğu iki kanser vardır.
Bunlar meme ve serviks kanseridir. Diğer kanserlerde ulusal tarama programları
geliştirmek ve uygulamak şu aşamada kanserlerin görülme sıklığı ve maliyet-etkinlik
açısından incelendiğinde gerekli görülmemektedir. Ancak rektum kanserleri için de
yakın gelecekte ulusal tarama programı geliştirilmesi ve uygulanması gerekli olacaktır
gibi görünmektedir.
Ulusal kanser kontrol programında, meme, serviks ve kolorektal kanserlerin
ulusal tarama programları geliştirilerek uygulanmasının amacı erken tanı ve tarama
ile bu kanserlerin erken evrelerde yakalanması ve bu kanserlerdeki mortalite
oranlarının azaltılmasıdır. Bu amaca ulaşmak için aşağıdaki hedefler göz önünde
bulundurulmalıdır:
1. Kanser farkındalığını oluşturmak,
2. Tarama yapılan kanserlerde (meme-serviks-kolorektal) kanser evresini
ve mortaliteyi azaltmak. Yeni kanserler için tarama standartlarını
oluşturmak.
56
HEDEF 1:KANSER FARKINDALIĞINI OLUŞTURMAK
Bu konuda hedeflere ulaşmak için geliştirilecek en önemli strateji eğitim ve
savunuculuk olmalıdır. Bu stratejinin uygulanmasında sırasıyla:
1. Eğitim modülünün hazırlanması a. Eğitim faaliyetlerini yürütecek olan EĞİTİCİ’lerin eğitimi(Yurt dışı
ihtisas merkezlerine gözlem ziyaretleri)
b. Sağlık Çalışanlarının Eğitimi i. Birinci basamak pratisyen, aile hekimi, ebe, hemşire, sağlık
memuru, sağlık teknisyenlerinin eğitimi
ii. Erken tanı ve tarama ile ilgili sağlık elemanlarını bünyesinde
bulunduran kuruluşlardaki yöneticilerin (sağlık müdürü,
başhekim vs) eğitimi
iii. Kanser Erken tanı ve tarama programı ile ilgili Uzmanlık
dallarındaki hekimlerin eğitimi
iv. Standart eğitim için basılı materyalin hazırlanması
c. Toplum Eğitimi(Kültürel Farklılıkları Gözeten Eğitim Programı) i. Halk eğitimi
ii. Okullarda eğitim
iii. Medya ile işbirliği
iv. Sivil toplum kuruluşları ile işbirliği
v. Toplum liderleri ile işbirliği (öğretmenler, muhtarlar,
imamlar)
vi. Standart eğitim için basılı materyalin hazırlanması
Bu aktivitelerin uygulanmasında T.C. Sağlık Bakanlığı ve Kanserle Savaş Daire
Başkanlığı sorumlu kuruluşlar olup aşağıdaki kuruluşlar ile işbirliği yapmalıdırlar.
1. Milli Eğitim Bakanlığı
2. T.C. Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürlüğü, Temel Sağlık Hizmetleri
Genel Müdürlüğü Aile Hekimliği Daire Başkanlığı, Tedavi Hizmetleri Genel
Müdürlüğü, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü
3. Üniversiteler
4. Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
57
5. Sağlık Müdürlükleri
6. Uzmanlık Dernekleri;
i. Servikal Patolojiler ve Kolposkopi Derneği,
ii. Türk Jinekolojik Onkoloji Derneği
iii. Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği
iv. Sitopatoloji Derneği,
v. Türk Cerrahi Derneği,
vi. Ulusal meme hastalıkları dernekleri federasyonu,
vii. Patoloji Dernekleri Federasyonu
viii. Türk Radyoloji Derneği,
7. Medya kuruluşları
8. Sivil Toplum Örgütleri
9. Dünya Sağlık Örgütü
10. Dünya Meme Sağlığı Derneği(World Society for Breast Health)
11. The Breast Health Global Initiative
12. IARC
13. UICC
Bu aktivitelerin tamamlanması için 31.12.2009 tarihi hedef olmalıdır.
Bu aktiviteler uygulanırken halkın bilinç düzeyinin yetersizliği, eğitime katılan
personelin motivasyonundaki yetersizlik, işbirliği yapılan kuruluşlar arasında
koordinasyon eksikliği, finansal yetersizlik, eğitimin standardizasyonundaki yetersizlik
gibi faktörler olası engeller olarak karşımıza çıkabilir gibi görünmektedir.
Bu aktivitelerin ilerlemesini takipte kullanılacak ilerleme göstergeleri:
1. Kısa dönem göstergeleri: a. Tarama ve erken tanı ile ilgili eğitim toplantıları ve katılımcı sayısının
(halk ve sağlık çalışanları) artması
b. İlgili kuruluşlar arasında düzenli olarak yapılan durum değerlendirilmesi
ve eksiklerin giderilmesi ile ilgili toplantıların artması
c. Tarama ve erken tanı programlarına katılanların sayısında belirgin ve
düzenli bir artış
d. Erken evre kanser ve kanser öncesi lezyonlara sahip olan hasta
sayısında artış
58
2. Uzun dönem göstergeleri: a. Sağlık Çalışanlarının %80 nin eğitilimiş olması
b. Hedef kitlenin %80 nin eğitilmiş olması
c. Lokal İleri ve metastatik evrede tanı konulan hasta sayısında azalma,
d. Kanserle ilgili hastalıksız sağkalım ve ortalama sağkalım oranlarında
artış,
e. Kanserle ilgili tedavi giderlerinin erken tanıya bağlı olarak azaldığının
tespiti
İzleme ve kontrol için sağlanacak veriler ise:
1. Mevcut veri tespiti
a. Mevcut veri
b. Yapılacak anketler
2. Erken evre kanser ve kanser öncesi lezyonların sayısı
3. İleri evrede tespit edilen kanser sayısı ve oranı
4. Lokal İleri ve metastatik evrede tanı konulan hasta sayısı
5. Kanserden ölüm oranları(mortalite)
6. Düzenlenen Eğitim sayısı,
7. Eğitimlere katılan sayısı,
8. Eğiticinin Eğitimi Ekibinin yurt dışı ziyaretine katılımının gözlenmesi
9. Kanserle ilgili tedavi giderleri
59
HEDEF 2: TARAMA YAPILAN KANSERLERDE(MEME-SERVİKS-KOLO REKTAL)KANSER EVRESİNİ VE MORTALİTEYİ AZALTMAK. YENİ KANSERLER İÇİN TARAMA STANDARTLARINI OLUŞTURMAK
Erken tanı için tarama programı uygulanacak olan kanserlerde (meme- kolorektal-
serviks) stratejilerin, aktivitelerin, işbirliği yapılacak ilgili kuruluşların ve olası
engellerin belirlenmesi, tarama programlarının ilerleme göstergelerinin, izlem ve
kontrol verilerinin ortaya konulması, tarama programları sayesinde meme, kolorektal
ve serviks kanserlerinde erken evredeki tanının sağlanması, bu sayede bu kanserlere
bağlı morbidite ve mortalite oranlarının azaltılması, erken tanı ve tedavi sayesinde
sağlık harcamalarının azaltılması, ülkemizde diğer sık görülen kanserler (deri , mide,
özefagus kanseri vs.) için tarama ve erken tanı standartlarının belirlenmesi bu
başlıktaki hedeflerdir
Bu konuda hedeflere ulaşmak için geliştirilecek en önemli stratejiler şunlardır:
1. Tarama programlarının maliyet etkinlik analizlerinin değerlendirilmesi
2. KETEM’lerde tarama kayıt sisteminin geliştirilmesi
3. KETEM dışı tarama yapılan merkezlerdeki veri akışını sağlamak için işbirliği
yapmak
4. Tarama merkezlerinde görevli personelin istihdamı
5. Tarama Merkezlerinde Standardizasyon ve Kalite Güvencesinin Sağlanması
6. Taraması planlanan Kolorektal kanserler için tarama standardı oluşturulması
ve yayınlanması
7. Ulusal Toplum Bazlı Meme, Serviks ve Kolorektal Kanseri Taramasının Aynı
Anda Uygulanabilir Hale Getirilmesi
60
Tarama programlarının maliyet etkinlik analizlerinin değerlendirilmesi
Bu stratejinin uygulanmasında sırasıyla:
• Taramalar için maliyet- etkinlik analizinin yapılması ve sonuçlandırılması
1. Meme kanseri taraması için mevcut pilot çalışmalar çerçevesinde
değerlendirme yapılması,
2. Kolorektal kanserler konusunda maliyet etkinlik çalışmasının yapılması
3. Şanlıurfa ve Van servikal kanser tarama pilot projelerinden
yararlanılarak servikal kanser maliyet etkinlik analizinin en önemli
aktiviteler olacaktır.
Bu aktivitelerin uygulanmasında T.C. Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Daire
Başkanlığı sorumlu kuruluş olup aşağıdaki kuruluşlar ile işbirliği yapmalıdırlar.
1. Sağlık Bakanlığı ilgili birimleri
2. Maliye Bakanlığı
3. DSÖ
4. Üniversiteler
5. Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
6. KETEM’ler
7. IARC
8. Ulusal ve Uluslar arası sivil toplum örgütleri
a. Dünya Meme sağlığı Derneği (WSBH)
b. The Breast Health Global Initiative
9. Diğer ilgili ulusal ve uluslar arası STK’lar ve konu ile ilgili uzmanlık dernekleri
Bu aktivitelerin tamamlanması için 31.12.2009 tarihi hedef olmalıdır.
Bu aktiviteler uygulanırken işbirliği yapılan kurum ve kuruluşlar arasında
yetki/sorumluluk paylaşım sorunu, tarama için örnek alınacak pilot çalışmaların
tamamlanamaması / değerlendirilememesi ekonomik yetersizlik, mevcut BUT ‘da
tanımlanmamış olması kaynakların verimli kullanılamaması olası engel olarak
karşımıza çıkabilir gibi görünmektedir.
61
Bu aktivitelerin ilerlemesini takipte kullanılacak ilerleme göstergesi analiz raporunun
hazır hale gelmesi, izleme ve kontrol için sağlanacak veri ise rapor sonuçlarına göre
mevcut politikaların değerlendirilmiş olması olmalıdır.
KETEM’lerde Tarama Kayıt Sisteminin Geliştirilmesi:
Bu stratejinin uygulanmasında sırasıyla:
1. Standart formlar oluşturulması,
2. Web tabanlı yazılım oluşturulması,
3. İnternet üzerinden bilgi akışının sağlanması,
4. T.C.Kimlik no’su kullanılarak hastanın sevk zincirini izlemeye olanak sağlayan
sistemin oluşturulması,
Bu aktivitelerin uygulanmasında T.C. Sağlık Bakanlığı ve Kanserle Savaş Daire
Başkanlığı sorumlu kuruluşlar olup aşağıdaki kuruluşlar ile işbirliği yapmalıdırlar.
1. S. B. ilgili birimleri
2. Üniversiteler
3. Eğitim ve araştırma Hastaneleri
4. Sağlık Müdürlükleri
5. Uzmanlık Dernekleri;
a. Servikal Patolojiler ve Kolposkopi Derneği,
b. Türk Jinekolojik Onkoloji Derneği
c. Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği
d. SitoPatoloji Derneği,
e. Türk Cerrahi Derneği,
f. Ulusal Meme Hastalıkları Dernekleri Federasyonu,
g. Patoloji Dernekleri Federasyonu
h. Türk Radyoloji Derneği
6. Diğer ilgili dernekler
7. Yazılım Firmaları
Bu aktivitelerin tamamlanması için 31.12.2009 tarihi hedef olmalıdır.
Bu aktiviteler uygulanırken verilerin saklanmasındaki yetersizlikler, yazılımda
62
çıkabilecek aksaklıklar, finansal sorunlar, çalışmaların kontrolü ve devamlılığının
sağlanmasındaki yetersizlikler, işbirliği yapılan kuruluşlar arasında koordinasyon
eksikliği, veri kayıtlarını tutacak personelin yetersizliği olası engeller olarak karşımıza
çıkabilir gibi görünmektedir.
Bu aktivitelerin ilerlemesini takipte kullanılacak ilerleme göstergeleri
1. Tarama yapılan kişi sayısındaki artış
2. İlgili formların hazır hale getirilmesi
3. İlgili formların kullanılmaya başlanması
4. İnternet üzerinden bilgi akışının başlaması
İzleme ve kontrol için sağlanacak veriler ise:
1. Mevcut veri analizi
2. Tarama yapılan kişi sayısı
3. İlgili formların hazır halinin görülmesi
4. İlgili formların kullanılmaya başlandığının görülmesi
5. İnternet üzerinden bilgi akışının başladığının görülmesi olmalıdır.
KETEM Dışı Tarama Yapılan Merkezlerdeki Veri Akışını Sağlamak İçin İşbirliği Yapmak:
Bu stratejinin uygulanmasında sırasıyla:
1. KETEM dışı tarama yapılan merkezlerdeki personele tarama programları
konusunda eğitim yapılması
2. İlgili merkezlerle işbirliği yaparak verilerin toplanması
3. Mevcut standart formların ilgili merkezler tarafından kullanılmasının
sağlanması ve KSDB’ğına bildirilmesinin sağlanması en önemli aktiviteler
olacaktır.
Bu aktivitelerin uygulanmasında T.C. Sağlık Bakanlığı ve Kanserle Savaş Daire
Başkanlığı sorumlu kuruluşlar olup aşağıdaki kuruluşlar ile işbirliği yapmalıdırlar.
1. S.B. ilgili birimleri
2. Üniversiteler
63
3. Sağlık Müdürlükleri
4. Sağlık Ocakları
5. AÇSAP Merkezleri
6. Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
7. Belediye Hastaneleri
8. Özel Hastaneler ve Poliklinikler
9. Uzmanlık Dernekleri
10. Sivil toplum kuruluşları
Bu aktivitelerin tamamlanması için 31.12.2009 tarihi hedef olmalıdır.
Bu aktiviteler uygulanırken finansal sorunlar, yetişmiş personel azlığı, teknik alt yapı
yetersizliği ve işbirliği yapılan kuruluşlar arasında koordinasyon eksikliği olası
engeller olarak karşımıza çıkabilir gibi görünmektedir.
Bu aktivitelerin ilerlemesini takipte kullanılacak ilerleme göstergeleri
1. Eğitim sayısı ve eğitim alanların sayısında artış
2. Verilerin toplanmasındaki düzenin sağlanması
3. Standart formların ilgili merkezler tarafından kullanılmasının sağlanması
İzleme ve kontrol için sağlanacak veriler ise:
1. Verilen eğitim sayısı ve eğitim alanların sayısı
2. Verilerin toplanmasındaki düzenin sağlandığının gözlenmesi
3. Standart formların ilgili merkezler tarafından kullanılmasının sağlandığının
gözlenmesi olmalıdır.
Tarama Merkezlerindeki Taramada Görevli Personelin İstihdamı:
Bu stratejinin uygulanmasında sırasıyla:
1. S.B.Personel Gn.Md., İl Sağlık Müdürlükleri ve Hastane Başhekimleri ile planlama
yapılması
2. Sağlık Müdürleri ve ilgili hastane başhekimlerine KETEM’lerin ve kanserde erken
tanının önemi konusunda eğitim verilmesi
3. Konsültasyon hizmeti verecek uzman sayısının ihtiyaca göre arttırılması(Genel
64
Cerrahi, Jinekoloji, Radyoloji, Dermatoloji, Patoloji)
4. Smear testinin değerlendirilmesin de sitoteknologların kadrolarının tanımlanması,
ihtiyaca göre eleman yetiştirilmesi ve görevlendirilmesi
5. Mamografi filmlerinin okunmasında ulusal standartlara uyulması
6. İlgili meslek örgütleriyle işbirliği ile interaktif yöntemler kullanılarak sürekli eğitim
verilmesi ve sertifikalandırılması
7. Sertifikalandırılan personelin tarama hizmetleri dışında görevlendirilmemesi
8. Tarama hizmetlerine katılan personele ek ödeme yapılarak teşvik edilmesi en
önemli aktiviteler olacaktır.
Bu aktivitelerin uygulanmasında T.C. Sağlık Bakanlığı, Kanserle Savaş Daire
Başkanlığı sorumlu kuruluşlar olup aşağıdaki kuruluşlar ile işbirliği yapmalıdırlar.
1. Başbakanlık
2. S.B. İlgili birimleri
3. YÖK
4. Üniversiteler
5. Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
6. Belediye Hastaneleri
7. Uzmanlık Dernekleri
a. Servikal Patolojiler ve Kolposkopi Derneği
b. Türk Jinekolojik Onkoloji Derneği
c. Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği
d. Sitopatoloji Derneği
e. Türk Cerrahi Derneği
f. Ulusal meme hastalıkları dernekleri federasyonu
g. Patoloji Dernekleri Federasyonu
h. Türk kolorektal Cerrahi Derneği
i. Türk Radyoloji Derneği
j. Türk Radyoteknoloji Derneği
8. Sivil toplum kuruluşları
Bu aktivitelerin tamamlanması için 31.12.2009 tarihi hedef olmalıdır.
Bu aktiviteler uygulanırken finansal sorunlar, yetişmiş personel azlığı, işbirliği yapılan
65
kuruluşlar arasında koordinasyon eksikliği, yetiştirilmiş personelin başka görevlerde
istihdamı, yetiştirilmiş personeldeki sık yapılan tayinler olası engeller olarak karşımıza
çıkabilir gibi görünmektedir.
Bu aktivitelerin ilerlemesini takipte kullanılacak ilerleme göstergeleri
1. Eğitim alan Sağlık Müdürü ve Başhekim sayısındaki artış
2. Tarama ile ilgili interaktif eğitim sayısındaki artış
3. Tarama ile ilgili sertifika sahibi personel sayısındaki artış
4. Tarama hizmetlerinde çalışan personelin görev sürelerinin artması
5. Tarama hizmetlerinde çalışan personelin ek ödemelerinin artmış olması
6. Yeni oluşturulan kadro sayısı
İzleme ve kontrol için sağlanacak veriler ise:
1. Mevcut veri analizi
2. Eğitim alan Sağlık Müdürü ve Başhekim sayısı
3. Tarama ile ilgili eğitim sayısı
4. Tarama ile ilgili personel sayısı
5. Tarama hizmetlerinde çalışan personelin görev süreleri
6. Tarama hizmetlerinde çalışan personelin ek ödemeleri tespiti
Tarama Merkezlerinde Standardizasyon ve Kalite Güvencesinin Sağlanması:
Bu stratejinin uygulanmasında sırasıyla:
1. Merkezlerdeki cihaz, ekipman ve teknik hizmet kalitesinin artırılması
2. Tarama ile ilgili dernekler ve Ulusal Kanser Danışma Kurulu Erken Tanı ve
Tarama Alt Kurullarının hazırladığı standardizasyon programlarının uygulanması
3. Eğitim programlarının standart hale getirilmesi
4. Kalite kontrol çalışmalarının yapılması ve KETEM Kalite Kitapçığının hazırlanması
en önemli aktiviteler olacaktır.
66
Bu aktivitelerin uygulanmasında T.C. Sağlık Bakanlığı, T.C. Sağlık Bakanlığı
Kanserle Savaş Daire Başkanlığı sorumlu kuruluş olup S.B. ilgili birimleri, Ulusal
Kanser Danışma Kurulu, Erken Tanı ve Tarama Alt Kurulları ve ilgili dernekler ile
işbirliği yapmalıdır.
Bu aktivitelerin tamamlanması için 31.12.2009 tarihi hedef olmalıdır.
Bu aktiviteler uygulanırken finansal sorunlar ve işbirliği yapılan kuruluşlar arasında
koordinasyon eksikliği olası engeller olarak karşımıza çıkabilir gibi görünmektedir.
Bu aktivitelerin ilerlemesini takipte kullanılacak ilerleme göstergeleri
1. Kullanılan cihazlarda teknolojik olarak artış olmasının gözlenmesi
2. Taramalarla ilgili standart programların hazırlanmış olmasının gözlenmesi
3. Eğitim programlarının standart hale getirilmiş olmasının gözlenmesi
4. Kalite kontrol mekanizmalarının kurulmuş olmasının gözlenmesi
İzleme ve kontrol için sağlanacak veriler ise:
1. Kullanılan cihazlarda teknolojik olarak artış olması
2. Taramalarla ilgili standart programların hazırlanmış olması
3. Eğitim programlarının standart hale getirilmiş olması
4. Kalite kontrol mekanizmalarının kurulmuş olması olmalıdır.
Ulusal Meme Ve Serviks Kanseri Taramasının Tüm Ülkede Aynı Anda Uygulanabilir Hale Getirilmesi:
Bu stratejinin uygulanmasında sırasıyla:
1. Sağlık ocaklarındaki ETF’ler, Belediye ve Nüfus Müdürlükleri kayıtlarından
yararlanılarak taranacak olan hedef nüfusun belirlenmesi
2. Toplumun %70’ini taramayı hedef alan çalışmanın planlanması
3. Bu çalışmaların planlaması öncesinde daha küçük grupları içeren pilot çalışmalar
yapılması en önemli aktiviteler olacaktır.
Bu aktivitelerin uygulanmasında T.C. Sağlık Bakanlığı, Kanserle Savaş Daire
Başkanlığı sorumlu kuruluşlar olup aşağıdaki kuruluşlar ile işbirliği yapmalıdırlar.
67
1. S.B ilgili birimler.
2. Ulusal Kanser Danışma Kurulu
3. Sağlık Müdürlükleri
4. İlgili hastane başhekimle ri
5. KETEM’ler(kamu ve özel)
6. Sağlık Müdürlükleri
7. İlgili Hastane Başhekimlikleri
8. Sağlık Ocakları
9. Belediyeler
10. Nüfus Müdürlükleri
11. TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu)
Bu aktivitelerin tamamlanması için 31.12.2010 tarihi hedef olmalıdır.
Bu aktiviteler uygulanırken finansal sorunlar, yetişmiş personel azlığı, teknik alt yapı
yetersizliği ve işbirliği yapılan kuruluşlar arasında koordinasyon eksikliği olası
engeller olarak karşımıza çıkabilir gibi görünmektedir.
Bu aktivitelerin ilerlemesini takipte kullanılacak ilerleme göstergeleri
1. Yapılmış olan Pilot çalışma sayısındaki artış
2. Tarama yapılan popülasyonun %70’i kapsamış olması
İzleme ve kontrol için sağlanacak veriler ise:
1. Yapılmış olan Pilot çalışma sayısı
2. Tarama yapılan popülasyon oranı olmalıdır.
TARTIŞMA
Sonuç olarak, meme kanseri, ülkemizde de en sık görülen kadın kanseri olup,
modern ve sürekli bir tarama ve kayıt programı uygulanmalıdır. Serviks kanseri ise şu
anda ülkemizde sıklık açısından bir sorun yaratmıyor gibi görünsede son yıllarda
premalign lezyonların tespitinde görülen sayısal artışlar bizim daha sonraki yıllar için
tarama programları geliştirerek ve uygulayarak bu hastalığa karşı tedbirli olmamızı
68
gerektirmektedir. Türkiye’de bu projelerin uygulanmasında çok önemli güçlükler
(bürokrasi, yetki, birlikte çalışma güçlüğü, bilgisizlik…) vardır. Ancak, Kanserle Savaş
Dairesi Başkanlığı, Üniversiteler, Ulusal Kanser Danışma Kurulu, Bilimsel ve Sosyal
Dernekler birlikte çalışarak, ulusalkanser politikasını belirlemeye ve uygulamaya
çalışmaktadırlar. Gelişmişliğin ölçüsü ve Türk kadınının ihtiyacı olan bu programların
uygulanması; konunun kişisel değil ulusal bir dava olarak benimsenmesini,
karşılaşılan güçlüklerle mücadele edilmesini, sabırlı kararlı olmayı ve konu ile ilgili
tüm birimlerin özveri ile desteğini gerektirmektedir.
69
Kan
ser
Erk
en T
anı v
e T
aram
a G
rubu
Rap
oru
T
AB
LO
LA
R
Ank
ara,
27-
29 AĞ
UST
OS
2008
Am
açla
r :
1.
Tara
ma
prog
ram
larının
mor
talit
eyi a
zalttığı k
anıtl
anmış
ola
n ka
nser
ler (
Mem
e ka
nser
i, K
olor
ekta
l kan
ser,
Serv
iks k
anse
ri v
s.) b
aşta
olm
ak ü
zere
ülk
emiz
koş
ulla
rına
uy
gun
tar
ama
prog
ram
ları
hazı
rlam
ak.
2.
Hazırl
anan
tara
ma
prog
ram
larının
etk
in b
ir şe
kild
e uy
gula
nabi
lmes
i içi
n ge
rekl
i stra
tejil
eri,
aktiv
itele
ri, iş
birliği
yapıla
cak
kuru
luşl
arı b
elirl
emek
, bu
prog
ram
ların
ge
rçek
leşm
esin
i aks
atac
ak e
ngel
leri
orta
ya k
oym
ak, i
lerle
me
göst
erge
lerin
i ve
izle
m-k
ontro
l ver
ilerin
i sap
tam
ak
3.
Tara
ma
ve E
rken
Tanı S
ayes
inde
: a.
To
plum
un eği
timi i
le k
anse
r far
kınd
alığının
oluşt
urul
ması v
e fa
rkın
dalığının
arttırı
lması.
b.
Kan
serin
erk
en e
vred
e ya
kala
nması.
c.
Kan
serli
has
tala
rda
orta
lam
a sağk
alım
ve
hast
alık
sız
sağk
alım
ora
nlarının
arttırı
lması
d.
Kan
serli
has
tala
rda
yaşa
m k
alite
sini
n ar
ttırıl
ması
e.
Kan
serli
has
tala
r,yakın
ları
ve to
plum
için
sosy
al, e
kono
mik
ve
psik
oloj
ik o
lum
suzl
ukla
rın a
zaltı
lması
H
edef
ler
: 1.
Eği
tim:
a-T
oplu
mun
kan
ser,
erk
en ta
nı v
e ta
ram
a pr
ogra
mla
rı k
onus
unda
eği
tilm
esi v
e fa
rkın
dalığın
oluşt
urul
ması
b-Sağlık
çalış
anla
rını
n (d
okto
r, h
emşi
re, s
ağlık
mem
uru,
ebe
ve
tekn
isye
nler
vb.
) kan
ser,
erk
en ta
nı v
e ta
ram
a pr
ogra
mla
rı k
onus
unda
eği
tilm
esi v
e ka
tkıd
a bu
lunm
alarının
sağl
anm
ası
2-K
anse
r tar
ma
ve e
rken
tanı
kon
usun
da il
gili
kuru
luşl
ar a
rası
nda
işbi
rliği
nin
ve k
oord
inas
yonu
n sağl
anm
ası
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliğ
i Yapıla
cak
K
urum
/Kur
uluş
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
lası
Eng
elle
r İl
erle
me
Gös
terg
eler
i İz
lem
e ve
K
ontr
ol İç
in
Sağl
anac
ak V
eri
Eği
tim
Faal
iyet
leri
ile
kans
er
farkın
dalığını
oluş
turm
ak
Eği
tim m
odül
ünün
ha
zırl
anm
ası
a-Eği
tim fa
aliy
etle
rini
yü
rüte
cek
olan
EĞİTİCİ’
leri
n eğ
itim
i(*Y
urt dışı i
htis
as
mer
kezl
erin
e gö
zlem
zi
yare
tleri
) b-
Sağlık
Çalış
anla
rını
n Eği
timi
1.
B
irinc
i bas
amak
pr
atis
yen,
aile
hek
imi,
○ K
SDB
○ M
EB
○ Sağlık
Bak
anlığı
●AÇ
SAP
Gn.
Md.
●T
emel
Sağ
lık
Hiz
met
leri
Gn.
Md.
●T
edav
i H
izm
etle
ri G
n.
Md.
●S
ağlık
Eğ
itim
i Gn.
M
d.
31.1
2.20
09
●Hal
kın
bilin
ç ve
eği
tim d
üzey
inin
ye
ters
izliğ
i, ●K
anse
rde
tara
ma
ve e
rken
tanı
nın
halkın
önc
elik
li ko
nusu
hal
ine
getir
ilem
emes
i ●S
ağlık
çalış
anla
rının
bu
konu
da
yete
rli b
ilgiy
e sa
hip
olm
aması,
erke
n ta
nı v
e ta
ram
a pr
ogra
mla
rına
inan
mam
ası
●Eği
time
katıl
an p
erso
nelin
m
otiv
asyo
nu,
●İşb
irliğ
i yapıla
n ku
ruluşl
ar
arasın
da k
oord
inas
yon
eksi
kliğ
i,
a-Kıs
a D
önem
G
öste
rgel
eri
●Tar
ama
ve e
rken
ta
nı il
e ilg
ilieğ
itim
to
plan
tıları v
e ka
tılım
cı sa
yısı
nın
(hal
k ve
sağ lık
ça
lışan
ları)
artm
ası
●İlg
ili k
urul
uşla
r ar
asın
da d
üzen
li ol
arak
yapıla
n du
rum
değe
rlend
irilm
esi
●Mev
cut v
eri
tesp
iti
○Mev
cut v
eri
○Yapıla
cak
anke
tler
●Erk
en e
vre
kans
er v
e ka
nser
ön
cesi
lezy
onla
rın
sayı
sı
●İle
ri ev
rede
te
spit
edile
n ka
nser
sayı
sı v
e or
anı
70
ebe,
hem
şire
, sağ
lık
mem
uru,
sağlık
te
knis
yenl
erin
in
eğiti
mi
2.
Erke
n ta
nı v
e ta
ram
a ile
ilgi
li sağlık
el
eman
larını
büny
esin
de
bulu
ndur
an
kuru
luşl
arda
ki
yöne
ticile
rin (s
ağlık
m
üdür
ü, b
aşhe
kim
vs)
eğ
itim
i 3.
K
anse
r Erk
en ta
nı v
e ta
ram
a pr
ogra
mı i
le
ilgili
U
zman
lık
dalla
rında
ki
heki
mle
rin eği
timi
4.
Stan
dart
eğiti
m iç
in
bası
lı m
ater
yalin
ha
zırla
nması
c-T
oplu
m Eği
timi
(Kül
türe
l Fa
rklılık
ları
Göz
eten
Eği
tim P
rogr
amı)
1.
Hal
k eğ
itim
i 2.
O
kulla
rda
eğiti
m
3.
Med
ya il
e iş
birliği
4.
Si
vil t
oplu
m
kuru
luşl
arı i
le iş
birliği
5.
Topl
um li
derle
ri ile
iş
birliği
(öğr
etm
enle
r, m
uhta
rlar,
imam
lar)
5.
St
anda
rt eğ
itim
için
ba
sılı
mat
erya
lin
hazı
rlanm
ası
●Diğ
er il
gili
birim
ler
○ Ü
nive
rsite
ler
○ Eğ
itim
ve
araş
tırm
a H
asta
nele
ri ○
Sağlık
Müd
ürlü
kler
i ○
Uzm
anlık
Der
nekl
eri;
●Ser
vika
l Pa
tolo
jiler
ve
Kol
posk
opi
Der
neği
, ●T
ürk
Jine
kolo
jik
Onk
oloj
i D
erneği
●T
ürk
Jine
kolo
ji ve
O
bste
trik
Der
neği
●S
itoPa
tolo
ji D
erneği
, ●T
ürk
Cer
rahi
D
erneği
, ●U
lusa
l Mem
e H
asta
lıkla
rı D
erne
kler
i Fe
dera
syon
u,
●Pat
oloj
i D
erne
kler
i Fe
dera
syon
u ●T
ürk
Rad
yolo
ji D
erneği
, ●D
iğer
ilgi
li uz
man
lık
dern
ekle
ri ○
Med
ya k
urul
uşla
rı ○
Sivi
l Top
lum
Ö
rgüt
leri
○ D
ünya
Sağ
lık Ö
rgüt
ü○
Dün
ya M
eme
Sağlığı
Der
neği
(Wor
ld S
ocie
ty 31
.12.
2013
soru
mlu
luk
ve y
etki
tartışm
ası
●Kay
nakl
arın
yer
inde
ve
verim
li ol
arak
kul
lanı
lam
aması
●Fin
ansa
l yet
ersi
zlik
, ●H
alkı
n ve
sağlık
çalış
anla
rını n
eğ
itim
inin
stan
dard
izas
yonu
ndak
i ye
ters
izlik
ve e
ksik
lerin
gi
deril
mes
i ile
ilgi
li to
plan
tıların
ar
tması
●Tar
ama
ve e
rken
ta
nı p
rogr
amla
rına
katıl
anla
rın
sayı
sınd
a be
lirgi
n ve
düz
enli
bir a
rtış
●Erk
en e
vre
kans
er
ve k
anse
r önc
esi
lezy
onla
ra sa
hip
olan
has
ta
sayı
sınd
a ar
tış
b- U
zun
Dön
em
Gös
terg
eler
i a.
Sağlık
Ç
alış
anla
rının
%80
ni
n eğ
itilim
iş
olm
ası
b.
Hed
ef
kitle
nin
%80
nin
eğ
itilm
iş
olm
ası
●Lok
al İl
eri v
e m
etas
tatik
evr
ede
tanı
kon
ulan
has
ta
sayı
sınd
a az
alm
a,
● Kan
serle
ilgi
li ha
stalık
sız
sağk
alım
ve
orta
lam
a sağk
alım
or
anla
rında
artış,
●Kan
serle
ilgi
li te
davi
gid
erle
rinin
er
ken
tanı
ya b
ağlı
olar
ak a
zaldığının
te
spiti
●Lok
al İl
eri v
e m
etas
tatik
evr
ede
tanı
kon
ulan
has
ta
sayı
sı
●Kan
serd
en ö
lüm
or
anla
rı(m
orta
lite)
●D
üzen
lene
n Eğ
itim
sayı
sı,
●Eği
timle
re
katıl
an sa
yısı
, ●E
ğitic
inin
Eğ
itim
i Ek
ibin
in
yurt
dışı
zi
yare
tine
katılımının
gö
zlen
mes
i ●K
anse
rle il
gili
teda
vi g
ider
leri
71
(*Eğ
itici
nin
Eğiti
mi
Ekib
inde
gör
evli
olan
lar)
for B
reas
t Hea
lth)
○ Th
e B
reas
t Hea
lth
Glo
bal I
nitia
tive
○ IA
RC
○
UIC
C
Hed
efle
r 2:
a.
Erk
en ta
nı iç
in ta
ram
a pr
ogra
mı u
ygul
anac
ak o
lan
kans
erle
rde
(mem
e- k
olor
ekta
l-ser
viks
) stra
tejil
erin
, akt
ivite
lerin
, işb
irliğ
i yapıla
cak
ilgili
kur
uluş
ların
ve
olası e
ngel
lerin
be
lirle
nmes
i b.
Tara
ma
prog
ram
larının
iler
lem
e gö
ster
gele
rinin
, izl
em v
e ko
ntro
l ver
ilerin
in o
rtaya
kon
ulm
ası
c.Ta
ram
a pr
ogra
mla
rı sa
yesi
nde
mem
e, k
olor
ekta
l ve
serv
iks k
anse
rlerin
de e
rken
evr
edek
i tanının
sağl
anm
ası,
bu sa
yede
bu
kans
erle
re b
ağlı
mor
bidi
te v
e m
orta
lite
oran
larının
az
altıl
ması
d.Er
ken
tanı
ve
teda
vi sa
yesi
nde
sağlık
har
cam
alarının
aza
ltılm
ası
e.Ü
lkem
izde
diğ
er sı
k gö
rüle
n ka
nser
ler (
deri
, mid
e, ö
zefa
gus k
anse
ri vs
.) iç
in ta
ram
a ve
erk
en ta
nı st
anda
rtlarının
bel
irlen
mes
i. St
rate
jiler
A
ktiv
itele
r (F
aaliy
etle
r)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
uş(la
r)
İşbi
rliğ
i Yapıla
cak
K
urum
/Kur
uluş
(lar)
Tam
amla
nma
Tar
ihi
Ola
sı E
ngel
ler
İler
lem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve K
ontr
ol
İçin
Sağ
lana
cak
Ver
i T
aram
a pr
ogra
mla
rını
n m
aliy
et e
tkin
lik
anal
izle
rini
n değe
rlen
diri
lmes
i1.
Tara
mal
ar iç
in m
aliy
et-
etki
nlik
ana
lizin
in
yapı
lması v
e so
nuçl
andı
rılm
ası
a.
Mem
e ka
nser
i ta
ram
ası i
çin
mev
cut
pilo
t çalış
mal
ar
çerç
eves
inde
değe
rlend
irme
yapı
lması,
b.
Kol
orek
tal k
anse
rler
konu
sund
a m
aliy
et
etki
nlik
çalış
masının
ya
pılm
ası
c.
Şanlıu
rfa
ve V
an
serv
ikal
kan
ser
tara
ma
pilo
t pr
ojel
erin
den
yara
rlanı
lara
k
○ K
SDB
○
Sağlık
Bak
anlığı
ilgili
biri
mle
ri ○M
aliy
e B
akan
lığı
○ D
SÖ
○ Ü
nive
rsite
ler
○ Eğ
itim
ve
Araştırm
a H
asta
nele
ri○
KET
EM’le
r ○
IAR
C
○ U
lusa
l ve
Ulu
slar
ar
ası s
ivil
topl
um
örgü
tleri
●Dün
ya M
eme
sağlığı D
erneği
(W
SBH
) ●T
he B
reas
t H
ealth
Glo
bal
Initi
ativ
e ●D
iğer
ilgi
li
31.1
2.20
09
●İşb
irliğ
i yapıla
cak
olan
kur
um v
e ku
ruluşl
ar a
rası
nda
yetk
i/sor
umlu
luk
payl
aşım
soru
nu,
●Tar
ama
için
örn
ek a
lınac
ak p
ilot
çalış
mal
arın
tam
amla
nam
aması /
değe
rlend
irile
mem
esi
●Eko
nom
ik y
eter
sizl
ik, m
evcu
t B
UT
‘da
tanı
mla
nmamış
olm
ası
●Kay
nakl
arın
ver
imli
kulla
nıla
mam
ası
●Ana
liz
rapo
runu
n ha
zır
hale
get
irilm
esi
●Rap
or
sonu
çların
a gö
re
mev
cut
polit
ikal
arın
değe
rlend
irilm
iş
olm
ası
●Ana
liz
rapo
rlarının
son
hali
72
serv
ikal
kan
ser
mal
iyet
etk
inlik
an
aliz
inin
yapılm
ası
ulus
al v
e ul
usla
r ar
ası S
TK’la
r ve
ko
nu il
e ilg
ili
uzm
anlık
de
rnek
leri
KE
TE
M’le
rde
tara
ma
kayı
t si
stem
inin
ge
liştir
ilmes
i
1.
Stan
dart
form
lar
oluş
turu
lması,
2.
Web
taba
nlı y
azılı
m
oluş
turu
lması,
3. İn
tern
et ü
zerin
den
bilg
i akışının
sağl
anm
ası,
4.
T.C
.Kim
lik n
o’su
ku
llanı
lara
k ha
stanın
sevk
ve ta
kip
zinc
irini
iz
lem
eye
olan
ak sağl
ayan
si
stem
in o
luşt
urul
ması v
e bu
saye
de te
krar
ların
ön
lenm
esi
○ K
SDB
○
S. B
. ilg
ili b
irim
leri
○ Ü
nive
rsite
ler
○ Eğ
itim
ve
araş
tırm
a H
asta
nele
ri ○
Sağlık
M
üdür
lükl
eri
○ U
zman
lık
Der
nekl
eri;
●Ser
vika
l Pa
tolo
jiler
ve
Kol
posk
opi
Der
neği
, ●T
ürk
Jine
kolo
jik
Onk
oloj
i Der
neğ i
●Tür
k Ji
neko
loji
ve O
bste
trik
Der
neği
●S
itoPa
tolo
ji D
erneği
, ●T
ürk
Cer
rahi
D
erneği
, ●U
lusa
l Mem
e H
asta
lıkla
rı D
erne
kler
i Fe
dera
syon
u,
●Pat
oloj
i D
erne
kler
i Fe
dera
syon
u ●T
ürk
Rad
yolo
ji D
erneği
●D
iğer
ilgi
li de
rnek
ler
○ Y
azılı
m F
irmal
arı
31.1
2.20
09
●Ver
ilerin
sakl
anm
asın
daki
ye
ters
izlik
ler
●Yazılı
mda
çık
abile
cek
aksa
klık
lar
●Fin
ansa
l sor
unla
r ●Ç
alış
mal
arın
kon
trolü
ve
deva
mlılığının
sağl
anm
asın
daki
ye
ters
izlik
ler
●İşb
irliğ
i yapıla
n ku
ruluşl
ar
arasın
da k
oord
inas
yon
eksi
kliğ
i, ●V
eri k
ayıtl
arını t
utac
akpe
rson
elin
ye
ters
izliğ
i
●Tar
ama
yapı
lan
kişi
sayı
sınd
aki
artış
●İ
lgili
form
ların
ha
zır h
alin
in
görü
lmes
i ●İ
lgili
form
ların
ku
llanı
lmay
a başl
andığı
nın
görü
lmes
i ●İ
nter
net
üzer
inde
n bi
lgi
akışının
başl
adığının
gö
rülm
esi
●Mev
cut v
eri
anal
izi
●Tar
ama
yapı
lan
kişi
sayı
sı
●İlg
ili fo
rmla
rın
hazı
r hal
e ge
tirilm
esi
●İlg
ili fo
rmla
rın
kulla
nılm
aya
başl
anm
ası
●İnt
erne
t üze
rinde
n bi
lgi a
kışı
nın
başl
aması
73
KE
TE
M dışı
tara
ma
yapı
lan
mer
kezl
erde
ki
veri
akışı
nı
sağl
amak
için
iş
birl
iği y
apm
ak
1.
KET
EM dışı t
aram
a ya
pıla
n m
erke
zler
deki
pe
rson
ele
tara
ma
prog
ram
ları
konu
sund
a eğ
itim
yapılm
ası
2. İlg
ili m
erke
zler
le iş
birliği
ya
para
k ve
riler
in
topl
anm
ası
3.
Mev
cut s
tand
art f
orm
ların
ilg
ili m
erke
zler
tara
fında
n ku
llanı
lmasının
sağl
anm
ası v
e K
SDB
’ğın
a bi
ldiri
lmes
inin
sağl
anm
ası○
KSD
B
○ S.
B. i
lgili
biri
mle
ri ○
Üni
vers
itele
r ○
Sağlık
M
üdür
lükl
eri
○ Sağlık
Oca
kları
○ A
ÇSA
P M
erke
zler
i○
Eğiti
m v
e A
raştırm
a H
asta
nele
ri○
Bel
ediy
e H
asta
nele
ri ○
Öze
l Has
tane
ler v
e Po
liklin
ikle
r ○
Uzm
anlık
D
erne
kler
i ○
Sivi
l top
lum
ku
ruluşl
arı
31.1
2.20
10
●Fin
ansm
an
●Yet
işm
iş p
erso
nel a
zlığı
●Tek
nik
alt y
apı y
eter
sizl
iği
●İlg
ili k
urul
uşla
r ara
sınd
a ko
ordi
nasy
on y
eter
sizl
iği
●Eği
tim sa
yısı
ve
eğiti
m a
lanl
arın
sa
yısı
nda
artış
●V
erile
rin
topl
anm
asın
daki
dü
zeni
n sağl
andığı
nın
gözl
enm
esi
● Sta
ndar
t fo
rmla
rın il
gili
mer
kezl
er
tara
fında
n ku
llanı
lmasının
sağl
andığı
nın
gözl
enm
esi
●Ver
ilen
eğiti
m
sayı
sı v
e eğ
itim
al
anla
rın sa
yısı
●V
erile
rin
topl
anm
asın
daki
dü
zeni
n sağl
anm
ası
●Sta
ndar
t for
mla
rın
ilgili
mer
kezl
er
tara
fında
n ku
llanı
lmasının
sağl
anm
ası
Tar
ama
mer
kezl
erin
de
göre
vli
pers
onel
in
istih
damı
1.
S.B
.Per
sone
l Gn.
Md.
, İl
Sağlık
Müd
ürlü
kler
i ve
Has
tane
Baş
heki
mle
ri ile
pl
anla
ma
yapı
lması
2.
Sağlık
Müd
ürle
ri ve
ilgi
li ha
stan
e başh
ekim
lerin
e K
ETEM
’lerin
ve
kans
erde
er
ken
tanı
nın
önem
i ko
nusu
nda
eğiti
m
veril
mes
i 3.
K
onsü
ltasy
on h
izm
eti
vere
cek
uzm
an sa
yısı
nın
ihtiy
aca
göre
ar
ttırıl
ması(G
enel
Cer
rahi
, Ji
neko
loji,
Rad
yolo
ji,
Der
mat
oloj
i, Pa
tolo
ji)
4.
Smea
r tes
tinin
değe
rlend
irilm
esin
de
sito
tekn
olog
ların
ka
drol
arının
ta
nım
lanm
ası,
ihtiy
aca
göre
ele
man
yet
iştir
ilmes
i ve
gör
evle
ndiri
lmes
i 5.
M
amog
rafi
film
lerin
in
okun
masın
da u
lusa
l
○ K
SDB
○ B
aşba
kanlık
○
S.B
. İlg
ili b
irim
leri
○ Y
ÖK
○
Üni
vers
itele
r ○
Eğiti
m v
e A
raştırm
a H
asta
nele
ri○
Bel
ediy
e H
asta
nele
ri ○
Uzm
anlık
D
erne
kler
i ●S
ervi
kal
Pato
lojil
er v
e K
olpo
skop
i D
erneği
●J
inek
oloj
ik
Onk
oloj
i Der
neği
●Tür
k Ji
neko
loji
ve O
bste
trik
Der
neği
●S
itopa
tolo
ji D
erneği
●T
ürk
Cer
rahi
D
erneği
●U
lusa
l mem
e ha
stalık
ları
31.1
2.20
09
●Fin
ansm
an
●Yet
işm
iş P
erso
nel A
zlığı
●İlg
ili k
urul
uşla
r ara
sınd
a ko
ordi
nasy
on y
eter
sizl
iği
●Yet
iştir
ilmiş
per
sone
lin b
aşka
gö
revl
erde
istih
damı
●Yet
iştir
ilmiş
per
sone
ldek
i ha
reke
tlilik
●Eği
tim a
lan
Sağlık
Müd
ürü
ve
Baş
heki
m
sayı
sınd
aki a
rtış
●Tar
ama
ile il
gili
inte
rakt
if eğ
itim
sa
yısı
ndak
i artış
●Tar
ama
ile il
gili
serti
fika
sahi
bi
pers
onel
sa
yısı
ndak
i artış
●Tar
ama
hizm
etle
rinde
ça
lışan
per
sone
lin
göre
v sü
rele
rinin
ar
tması
●Tar
ama
hizm
etle
rinde
ça
lışan
per
sone
lin
ek ö
dem
eler
inin
ar
tmış
olm
ası
●Yen
i oluşt
urul
an
kadr
o sa
yısı
●Mev
cut v
eri
anal
izi
●Eği
tim a
lan
Sağlık
Müd
ürü
ve
Baş
heki
m sa
yısı
●T
aram
a ile
ilgi
li eğ
itim
sayı
sı
●Tar
ama
ile il
gili
pers
onel
sayı
sı
●Tar
ama
hizm
etle
rinde
ça
lışan
per
sone
lin
göre
v sü
rele
ri ●T
aram
a hi
zmet
lerin
de
çalış
an p
erso
nelin
ek
öde
mel
eri t
espi
ti
74
stan
dartl
ara
uyul
ması
6. İlg
ili m
esle
k ör
gütle
riyle
iş
birliği
ile
inte
rakt
if yö
ntem
ler k
ulla
nıla
rak
süre
kli eği
tim v
erilm
esi
ve se
rtifik
alan
dırıl
ması
7.
Serti
fikal
andı
rılan
pe
rson
elin
tara
ma
hizm
etle
ri dışı
nda
göre
vlen
diril
mem
esi
8.
Tara
ma
hizm
etle
rine
katıl
an p
erso
nele
ek
ödem
e ya
pıla
rak
teşv
ik
edilm
esi
dern
ekle
ri fe
dera
syon
u ●P
atol
oji
Der
nekl
eri
Fede
rasy
onu
●Tür
k ko
lore
ktal
C
erra
hi D
erneği
●T
ürk
Rad
yolo
ji D
erneği
●T
ürk
Rad
yote
knol
oji
Der
neği
○
Sivi
l top
lum
ku
ruluşl
arı
T
aram
a M
erke
zler
inde
St
anda
rdiz
asyo
n ve
Kal
ite
Güv
ence
sini
n Sağl
anm
ası
1.
Mer
kezl
erde
ki c
ihaz
, ek
ipm
an v
e te
knik
hiz
met
ka
lites
inin
artı
rılm
ası
2.
Tara
ma
ile il
gili
dern
ekle
r ve
Ulu
sal K
anse
r D
anış
ma
Kur
ulu
Erke
n Ta
nı v
e Ta
ram
a A
lt K
urul
larının
hazırl
adığı
stan
dard
izas
yon
prog
ram
larının
uy
gula
nması
3.
Eğiti
m p
rogr
amla
rının
st
anda
rt ha
line
getir
ilmes
i4.
K
alite
kon
trol
çalış
mal
arının
yapılm
ası
a.
KET
EM K
alite
K
riter
leri
kita
pçığının
ha
zırla
nması
○ K
SDB
○
S.B
. ilg
ili b
irim
ler
○ U
lusa
l Kan
ser
Danış
ma
Kur
ulu
●Erk
en T
anı
ve T
aram
a A
lt K
urul
ları
○ İlg
ili D
erne
kler
31.1
2.20
09
●Fin
ansa
l sor
unla
r ●İşb
irliğ
i yapıla
n ku
ruluşl
ar
arasın
da k
oord
inas
yon
eksi
kliğ
i,
●Kul
lanı
lan
ciha
zlar
da
tekn
oloj
ik o
lara
k ar
tış o
lmasının
gö
zlen
mes
i ●T
aram
alar
la
ilgili
stan
dart
prog
ram
ların
ha
zırla
nmış
ol
masının
gö
zlen
mes
i ●E
ğitim
pr
ogra
mla
rının
st
anda
rt ha
le
getir
ilmiş
ol
masının
gö
zlen
mes
i ●K
alite
kon
trol
mek
aniz
mal
arının
ku
rulm
uş
olm
asının
gö
zlen
mes
i
●Kul
lanı
lan
ciha
zlar
da
tekn
oloj
ik o
lara
k ar
tış o
lması
●Tar
amal
arla
ilgi
li st
anda
rt pr
ogra
mla
rın
hazı
rlanmış
olm
ası
●Eği
tim
prog
ram
larının
st
anda
rt ha
le
getir
ilmiş
olm
ası
●Kal
ite k
ontro
l m
ekan
izm
alarının
ku
rulm
uş o
lması
75
Ulu
sal T
oplu
m
Baz
lı M
eme,
Se
rvik
s ve
Kol
orek
tal
Kan
seri
T
aram
asının
A
ynı A
nda
Uyg
ulan
abili
r H
ale
Get
irilm
esi
1.
Sağlık
oca
kların
daki
ET
F’le
r, B
eled
iye
ve
Nüf
us M
üdür
lükl
eri
kayı
tların
dan
yara
rlanı
lara
k ta
rana
cak
olan
hed
ef n
üfus
un
belir
lenm
esi
2.
Topl
umun
%70
’ini
tara
mayı h
edef
ala
n ça
lışm
anın
pla
nlan
ması
3.
Bu
çalış
mal
arın
pl
anla
ması ö
nces
inde
da
ha k
üçük
gru
pları
içer
en p
ilot ç
alış
mal
ar
yapı
lması
○ K
SDB
○
S.B
ilgi
li bi
rimle
r. ○
Ulu
sal K
anse
r D
anış
ma
Kur
ulu
○ Sağlık
M
üdür
lükl
eri
○ İlg
ili h
asta
ne
başh
ekim
le ri
○
KET
EM’le
r(ka
mu
ve ö
zel)
○ Sağlık
M
üdür
lükl
eri
○ İlg
ili H
asta
ne
Baş
heki
mlik
leri
○ Sağlık
Oca
kları
○ B
eled
iyel
er
○ N
üfus
Müd
ürlü
kler
i○
TUİK
(Tür
kiye
İs
tatis
tik K
urum
u)
31.1
2.20
10
●Fin
ansa
l sor
unla
r ●E
ğitil
miş
per
sone
l yet
ersi
zliğ
i ●T
ekni
k al
t yapı y
eter
sizl
iği
●İşb
irliğ
i yapıla
n ku
ruluşl
ar
arasın
da k
oord
inas
yon
eksi
kliğ
i,
●Yapılmış
ola
n Pi
lot ç
alış
ma
sayı
sınd
aki a
rtış
●Tar
ama
yapı
lan
popü
lasy
onun
%
70’i
kaps
amış
ol
ması
●Yapılmış
ola
n Pi
lot ç
alış
ma
sayı
sı
●Tar
ama
yapı
lan
popü
lasy
on o
ranı
76
ULUSAL KANSER KONTROL PROGRAMI TEDAVİ GRUBU RAPORU
Kanser insidansı gelişmekte olan ülkelerde daha belirgin olmak üzere, tüm dünyada
artmaktadır. Ülkemizde de benzer biçimde kanser insidansında bir artış beklenmektedir. Mevcut verilere göre ülkemizde kanser insidansı 100.000’de 180-200 olarak hesaplanmaktadır ve bu rakam Avrupa Birliği ülkelerinin yarısı kadardır. Türkiye ile Avrupa Birliği ülkeleri arasındaki bu insidans farkının önemli bir nedeni nüfusun yaş dağılımıdır. Kanser asıl olarak orta-ileri yaş hastalığıdır ve yeni kanser tanısı alanların %90’ı 45 yaş ve üzerindeki hastalardır. 2000 yılı verilerine göre ülkemizdeki 45 yaş ve üzeri kişiler nüfusun %20.6’sını oluştururken aynı yılda Fransa nüfusunun ise %39.2’si 45 yaş ve üzerindedir. Yetmişiki milyon nüfus ve 100.000’de 200 insidans ile ülkemizde her yıl 144.000 yeni kanser vakası beklenmektedir. Geniş bir coğrafyaya yayılmış ve kalkınmışlıkta farklı bölgelerin bulunduğu ülkemizde bu hasta yükünün karşılanabilmesinde pek çok farklı parametrelerin geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Bu amaçla kanserde tedavi edici hizmetlerin geliştirilmesinde 5 ana başlık belirlenmiştir;
A. İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi B. Teknolojik ve Fiziki Alt Yapının Geliştirilmesi C. Tanı, Tedavi ve İlaç Uygulamaları Konusunda Ulusal Politika Geliştirilmesi D. Kanser Konusunda Ulusal Bir Organizasyon Yapısının Oluşturulması
Kanser Tanısı, Tedavisi ve Bilimsel Araştırmaları Alanında Ulusal Sağlık Kurum/Kuruluşları ve Sevk Zinciri Yapısının Oluşturulması
A. İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi
Başarılı bir kanser teşhis ve tedavi süreci ancak ilgili tüm tıp branşlarının işbirliği ile yürütülebilir. Ulusal Kanser Kontrol Programında bu nedenle alanında uzmanlaşmış sağlık çalışanların sayısının ve niteliklerinin arttırılması yer almalıdır. Bu kapsamda özellikle ihtiyaç duyulan alanlar şu şekilde belirlenmiştir; • Medikal onkoloji, pediatrik onkoloji, patoloji/sitopatoloji uzmanlarının ve tıbbi epidemiyolog sayısının arttırılması. • Cerrahi onkoloji, jinekolojik onkoloji, üroonkoloji, KBB onkolojisi ve ortopedik onkoloji yan dal uzmanlıklarının tanımlanması ve zorunlu hale getirilmesi. Bu nedenle kendi branşında en az 10 yıl kanser deneyimi olan cerrahların ilk eğitim grubunu oluşturmak üzere ihtisas belgesinin verilmesi. Adı geçen cerrahi branşlarda kurslarla sertifakalandırma programlarının oluşturulması. • Palyatif Bakım Uzmanlığı ihtisas eğitiminin tanımlanması. • Tıbbi fizik uzmanlığı ve alt dallarının tanımlanması. • Algoloji alanında hizmet içi eğitimi ve kadro tahsisi yapılması. • Kanser konusunda deneyimli psikiyatri uzmanının denetiminde olmak üzere psiko-onkoloji uzmanlığı ve uzman psikolog hizmet içi eğitimi ve kadro tahsisi yapılması. • Onkoloji konusunda uzmanlaşmış hemşirelere (en az 5 yıl) kadro tahsisi, sayının arttırılması; onkoloji uzman hemşirelerin eğitim –sertifikasyon programlarının geliştirilmesi. • Palyatif bakım hemşireliğinin sertifikalandırılma ve hizmet içi eğitimlerinin sağlanması. • Diyetisyenlerin kanser beslenmesine yönelik hizmet içi eğitim, sertifikalandırma ve kadro tahsisi çalışması yapılması. • Onkoloji ile ilgi diğer yardımcı personel (dozimetrist vs) kadro tanımlanması ve sertifikalandırılması.
77
Bu çalışmaların gerçekleştirilmesinde karşımıza olası çıkabilecek engelleri ilgili kuruluşlar arasında koordinasyon yetersizliği, finansman azlığı, erken dönemde yetişmiş personel azlığı olarak sıralamak mümkün olacaktır. Bu sorunların çözümü için Sağlık Bakanlığının koordinasyonunda Maliye Bakanlığı, DPT, YÖK, Üniversiteler, Eğitim ve Araştırma Hastaneleri, İlgili Meslek Dernekleri, ( Türk Cerrahi, Cerrahi Onkoloji, Ulusal Meme Hastalıkları Federasyonu, Türk Jinekolojik Onkoloji, Servikal Patolojiler ve Kolposkopi, Türk Akciğer Kanseri, Üroonkoloji, Ortopedik Onkoloji, Tıbbi Onkoloji, Radyasyon Onkolojisi, Türk Pediatrik Onkoloji Grubu, Onkoloji Hemşireliği, Psiko-onkoloji, Medikal Fizik, Palyatif Bakım, Türkiye Diyetisyenler, Enfeksiyon Hastalıkları vb., ) DSÖ, TAEK gibi kurumlar ile işbirliği içerisinde çalışmalar yürütmek gerekmektedir. Yapılan çalışmaların sonucunun değerlendirilmesi için gerekli branşalardaki personel sayısındaki artış, sürekli eğitim ve sertifikasyon programlarının düzenlenme sayısı, sertifikasyon programlarına katılımcı sayısındaki artış, yeni onkoloji yan dal ihtisaslarının kabul edilmesi ve ilgili yeni meslek tanımlarının yapılması göstergeleri takip edilmelidir. B. Teknolojik ve Fiziki Alt Yapının Geliştirilmesi Ülkemizde son yıllarda tıbbi cihaz yatırımlarında belirgin gelişmeler sağlanmıştır. Kanser teşhis ve tedavi sürecinde teknolojik ve fiziki alt yapı konusunda eksikliği hissedilen az sayıda başlık mevcuttur. Bu başlıklar içinde önde gelen konu radyoterapi cihazlarının sayıca azlığı ve teknolojik anlamda nitelik yetersizliğidir. Bu alanın yatırım ve işletme maliyetlerinin yüksek olması bir diğer bağlantılı sorun olarak sayılabilir. Tüm kanserli hastaların %50-60’ının tedavinin bir aşamasında radyoterapiye ihtiyaç duyacağı bildirilmektedir. Batı Avrupa kaynaklı literatürlerde aynı şekilde yıllık radyoterapi alan hasta sayısının, yıllık yeni tanı almış kanserli hasta sayısının %50-60’ı kadar olduğu bildirilmektedir. Bu durumda her yıl 72.000-86.000 yeni hastanın ülkemizde radyoterapi alması beklenmektedir. Bir radyoterapi cihazında ideal olarak yıllık 400-500 hasta tedavi edilebilir. Yoğun çalışma şartları altında bu sayı yıllık 600 hastaya çıkartılabilir. Ülkemizde de cihaz başına 500 hasta hedef olarak seçilirse toplam 140 ila 180 cihaz mevcut olmalı ve coğrafi olarak yaygın bir şekilde dağılımı sağlanmalıdır. Ülkemizdeki radyoterapi cihazlarının yarısı Co60 bazlı cihazlardır. Lineer hızlandırıcı(LH) cihazlarla daha başarılı radyoterapi uygulamaları yapılabilmektedir. Radyasyon güvenliği açısından da daha sorunlu olduklarından Co60 cihazları Batı’da giderek terk edilmektedir. Ülkemizde bu nedenle mevcut cihaz ihtiyacı LH cihazlar ile karşılanmaya çalışılmalıdır. Teknolojik ve fiziki alt yapının genel olarak geliştirilmesinde stratejiler aşağıdaki gibi sayılabilir; • Merkezlerde ihtiyaç tespit edilmesi. • Yeni cihaz alınması; Halen mevcut radyoterapi cihaz sayısının artırılması. • Toplam cihazların yarısını teşkil eden Lineer Hızlandırıcı cihazlarının zamanla arttırılması ve radyasyon güvenliğinin geliştirilmesi. • Radyoloji, nükleer tıp ve radyasyon onkolojisi birimlerinde radyasyon güvenliği standartlarının sağlanması. • Onkoloji merkezlerinde planlanmış kemoterapi protokollerini standart şartlarda uygulayabilecek ünitelerin il/ilçe düzeyinde yaygınlaştırılması. • Bu yapılanma yönünde hastane idarelerinin yetişmiş personel ve teknik donanım açısından desteklenmesi.
78
• Kemoterapi üniteleri için cihaz profili ve uygulamalar için standartlar belirlenmesi ve kalite kontrol programları uygulanması. • Hasta açısından kullanım kolaylığı sağlayan tıbbi cihazların kullanımının yaygınlaştırılması. • Kemoterapi uygulamalarında hasta ve sağlık personeli için güvenlik ve kolaylık sağlayan cihazların kullanımının yaygınlaştırılması. • Stereotaksik radyocerrahi, brakiterapi, intraoperatif radyoterapi gibi özellikli ekipman ve tecrübe isteyen tedavi seçeneklerine ayrıca önem verilmesi ve bu konuyla ilgili alt yapının oluşturulması. • Finansman kaynaklarının geliştirilmesi; örneğin Kansere neden olan maddelerin satış fiyatlarına kanser korunma, teşhis, tedavi ve araştırmaları için fon payı eklenmesi ki bu satışlarındaki kar payından belli oranlar ayrılarak sağlanabilmelidir. • Özellikle kanser konusunda özelleşmiş merkezlerin yeni gelişen cerrahi teknolojileri kullanması için eğitim ve teknik alt yapı desteklenmelidir.(CUSA, Robotic Cerrahi v.b) • Sağlık Bakanlığınca yayımlanmış rehber dökümanlar/tedavi protokolleri • Jenerik ilaçlarla araştırmayı kolaylaştıran mevzuat Bu çalışmaların gerçekleştirilmesinde karşımıza çıkabilecek olası engelleri ilgili kuruluşlar arasında koordinasyon yetersizliği, finansman azlığı, erken dönemde yetişmiş personel azlığı olarak sıralamak mümkün olacaktır. Bu sorunların çözümü için Sağlık Bakanlığının koordinasyonunda sağlık bakanlığı ilgili birimleri, DPT, Maliye bakanlığı, Türkiye atom enerjisi kurumu, İlgili meslek dernekleri gibi kurumlar ile işbirliği içerisinde çalışmalar yürütmek gerekmektedir. Yapılan çalışmaların sonucunun değerlendirilmesi için cihaz sayısındaki artış, güvenli cihaz kullanan merkez sayısındaki artış, gerçekleştirilen hizmet içi eğitim sayısındaki artış, eğitimlere katılan sayısındaki artış, ileri cerrahi teknoloji uygulayan merkez sayısındaki artış, kanser tedavi merkezlerinin belirlenen ihtiyaç sayısına uygun yıllar içindeki artış göstergeleri takip edilmelidir. C. Tanı, Tedavi ve İlaç Uygulamaları Konusunda Ulusal Politika Geliştirilmesi Ülkemizde kanser ilaçlarının temini ve kullanımı aşamalarında yaşanan sorunların çözümüne yönelik olarak aşağıdaki stratejiler gerçekleştirilmesi uygun olacaktır. • Standart tedavide kullanılan temel kemoterapi ilaçlarının yurtiçinde temininin sağlanması. • Kanser tedavisi planlanırken palyatif bakımın her aşamada belirlenmesi. • Kanser tedavisinde kullanılan yeni ilaçların fiyatlandırılmasında maliyet/etkinlik kavramının esas alınarak sınırlama getirilmesi için politika belirlenmesi • Akademik araştırma komiteleri kurulması ve rehber dokümanların hazırlanarak yayımlanması • Ulusal tedavi protokolleri hazırlanması. • Jenerik hakkı kazanmış kanser ilaçlarının endikasyon dışı rutin uygulamada kullanılmaları için ilgili en az iki uzmanın imzasının bulunduğu bir kurul raporu ile reçetelendirildiğinde geri ödeme yapılabilmenin sağlanması. Sosyal Güvenlik Kurumunca geri ödeme kapsamına alınacak ilaç listelerinin ve ödeme koşullarının güncel tutulmasıdır. Bu çalışmaların gerçekleştirilmesinde karşımıza çıkabilecek olası engel ilgili kuruluşlar arasında koordinasyon yetersizliği olacaktır. Bu faaliyetlerin yürütülmesi için Sağlık Bakanlığının koordinasyonunda Sağlık Bakanlığı ilgili birimleri, Maliye bakanlığı, Sosyal
79
Güvenlik Kurumu, Üniversiteler ve İlaç Endüstrisi gibi kurumlar ile işbirliği yapmak gerekmektedir. Yapılan çalışmaların sonucunun değerlendirilmesi için Temel onkoloji ilaçlarının piyasada mevcudiyeti, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumunun kurulması, bağlayıcı ilaç kullanım tebliğleri, Sağlık Bakanlığınca yayımlanmış rehber dökümanlar/tedavi protokoller, jenerik ilaçlarla araştırmayı kolaylaştıran mevzuatın yayınlanması, yeni kanser ilaçlarının ruhsatlandırılması aşamasında ilaç firmalarıyla yapılacak özel anlaşmaların yerine getirildiğinin gözlemlenmesi gerekmektedir. D.Kanser Konusunda Ulusal Bir Organizasyon Yapısının oluşturulması
Türkiye’de kanser konusundaki araştırmalara destek vermek, kanserle savaş eğitiminin çağdaş standartlarda verilmesini sağlamak, ülkenin her yerinde kanser tanı ve tedavi standartlarının oluşturulmasına çalışmak, çağdaş tedavi yöntemlerini duyurmak, kanser tedavi yan etkilerini izlemek, bazı bölgelerdeki kanser artış oranlarını sürekli incelemek ve gerektiğinde alınacak önlemleri belirlemek, eylem planları hazırlayarak sunmak, bu konuda Devletin diğer kurumlarıyla işbirliği yapmak, kanser konusunda ülkemizde hizmet veren kamu veya özel sektöre bağlı kurumları koordine etmek, kanser konusunda her türlü güncel bilgiye kolay erişebilmeyi temin etmek, kanser verilerini sağlıklı olarak toplamak amacıyla, Ulusal Kanser Kurumunun kurulması gerekmektedir. Bu konu ile ilgili strateji şu şekildedir.
• Doğrudan Sağlık Bakanına bağlı özerk yapıda (araştırma, planlama ve danışma amaçlı, akademisyen ağırlıklı) Ulusal Kanser Kurumunun kurulması için yasal düzenleme yapılmalıdır.
Bu çalışmaların gerçekleştirilmesinde karşımıza çıkabilecek olası engel ilgili kuruluşlar arasında koordinasyon yetersizliği, finansman azlığı, erken dönemde yetişmiş personel azlığı olacaktır. Bu faaliyetlerin yürütülmesi için Sağlık Bakanlığı ve Başbakanlık koordinasyonunda TBMM, DPT, YÖK, Üniversiteler, TÜBİTAK, Eğitim ve Araştırma Hastaneleri, İlgili meslek dernekleri, DSÖ, AB ülkeleri Ulusal Enstitüleri, NCI gibi kurumlar ile işbirliği yapmak gerekmektedir. Yapılan çalışmaların sonucunun değerlendirilmesi için Ulusal Kanser Kurumu Kanununun yürürlüğe girmesi ve Kurumun kuruluş çalışmalarının gerçekleştirilmesi takip edilmelidir. E.Kanser Tanısı, Tedavisi ve Bilimsel Araştırmaları Alanında Ulusal Sağlık Kurum/kuruluşları ve Sevk Zinciri Yapısının Oluşturulması
Kanser konusunda ihtiyaç duyan bütün vatandaşlarımızın ülkenin her yerinden
kanserle ilgili faaliyet gösteren kurumlara erişebilirliği sağlanmalıdır. Bu nedenle kanser alanında faaliyet gösterecek olan sağlık kurumları ile bu kurumların ülke geneline dağılımları belirlenmelidir. Sevk zincirinde yapılacak düzenleme ile bu erişim kolaylaştırılmalıdır.
• Nüfus yoğunluğu, kanser görülme hızı, göç hareketleri, başvuru evreleri ve benzer faktörleri dikkate alarak bölgesel anlamda tedavi merkezlerinin belirlenmeli. • Merkezler arası tedavi ihtiyaçları ve bilimsel araştırma projeleri doğrultusunda sevk zinciri yapısının oluşturulmalı. • Bu alanda denetimlerin standardize edilmelidir.
80
Bu çalışmaların gerçekleştirilmesinde karşımıza çıkabilecek olası engeller ilgili kuruluşlar arasında koordinasyon yetersizliği, finansman azlığı, erken dönemde yetişmiş personel azlığı olacaktır. Bu faaliyetlerin yürütülmesi için Sağlık Bakanlığı koordinasyonunda, Sağlık Bakanlığı ilgili birimleri, üniversiteler, eğitim ve araştırma hastaneleri, özel hastaneler gibi kurumlar ile işbirliği yapmak gerekmektedir. Yapılan çalışmaların sonucunun değerlendirilmesi için planlanan merkezlerin kurulum oranları ve sevk zinciri yapısının oluşturulması takip edilmelidir.
81
Am
aç
Ulu
sal K
anse
r Kon
trol P
rogr
amı k
apsa
mın
da k
anse
r ted
avi h
izm
etle
rinin
iyileşt
irilm
esi
Hed
efle
r 1.
İn
san
Kay
nakl
arının
Gel
iştir
ilmes
i 2.
Te
knol
ojik
ve
Fizi
ki A
lt Ya
pını
n G
eliş
tirilm
esi
3. İla
ç ve
Ted
avi Y
aklaşı
mı K
onus
unda
Ulu
sal P
oliti
ka G
eliş
tirilm
esi
4.
Kan
ser K
onus
unda
Ulu
sal B
ir O
rgan
izas
yon
Yapı
sını
n O
luşt
urul
ması
5.
Kan
ser T
anısı,
Teda
visi
ve
Bili
mse
l Araştırm
aları A
lanı
nda
Ulu
sal S
ağlık
Kur
umla
rı Se
vk Z
inci
ri Ya
pısı
nın
Oluşt
urul
ması
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler/F
aaliy
etle
r So
rum
lu
Kur
um
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
umla
r
Tam
amla
nma
Tarih
i O
lası
En
gelle
r İle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İçin
Sa
ğlan
acak
Ve
ri 1.
İns
an
Kay
nakl
arının
G
eliş
tirilm
esi
• Med
ikal
onk
oloj
i, pe
diat
rik o
nkol
oji,
pato
loji/
sito
pato
loji
uzm
anla
rının
ve
tıbbi
epi
dem
iyol
og
sayı
sını
n ar
ttırıl
ması
• Cer
rahi
onk
oloj
i, jin
ekol
ojik
onk
oloj
i, ür
oonk
oloj
i, K
BB
on
kolo
jisi v
e or
tope
dik
onko
loji
yan
dal
uzm
anlık
larının
ta
nım
lanm
ası v
e zo
runl
u ha
le
getir
ilmes
i. B
u
• Sağ
lık
Bak
anlığı
• Mal
iye
Bak
anlığı
• DPT
• Y
ÖK
• Ü
nive
rsite
ler
• Eği
tim v
e A
raştırm
a H
asta
nele
ri • İ
lgili
Mes
lek
Der
nekl
eri
• Tür
k C
erra
hi
• Cer
rahi
O
nkol
oji
• Ulu
sal M
eme
Has
talık
ları
Fede
rasy
onu
2009
-20
13
• Fin
ansm
an
azlığı
• Erk
en
döne
mde
ye
tişm
iş
pers
onel
az
lığı
• İlg
ili ku
ruluşl
ar
arasın
da
koor
dina
syo
n ye
ters
izliğ
i
• G
erek
li pe
rson
el
sayı
sınd
aki
artış
ora
nı
• S
ürek
li eğ
itim
ve
serti
fikas
yon
prog
ram
larının
dü
zenl
enm
e sa
yısı
•
Ser
tifik
asyo
n prog
ram
ların
a ka
tılım
cı
sayı
sınd
aki
artış
•
Yen
i onk
oloj
i
• Mev
cut d
urum
an
aliz
i • P
erso
nel
Sayı
sı,
• Ser
tifik
asyo
n pr
ogra
m v
e ka
tılım
cı s
ayısı,
• Y
an d
al
ihtis
as s
ayısı,
• Y
eni
mes
lek
tanı
mı
sayı
sını
n iz
lem
i
KA
NSE
RD
E T
ED
AVİ G
RU
P R
APO
RU
82
nede
nle
kend
i br
anşı
nda
en a
z 10
yıl
kans
er
dene
yim
i ola
n ce
rrahl
arın
ilk
eğiti
m g
rubu
nu
oluş
turm
ak ü
zere
ih
tisas
bel
gesi
nin
veril
mes
i. A
dı
geçe
n ce
rrahi
br
anşl
arda
ku
rsla
rla
serti
faka
landırm
a pr
ogra
mla
rının
ol
uştu
rulm
ası.
• Pal
yatif
Bakım
U
zman
lığı i
htis
as
eğiti
min
in
tanı
mla
nması
• Tıb
bi fi
zik
uzm
anlığı v
e al
t da
llarının
ta
nım
lanm
ası
• Alg
oloj
i ala
nınd
a hi
zmet
içi eği
timi
ve k
adro
tahs
isi
yapı
lması
• Tür
k Ji
neko
lojik
O
nkol
oji
• Ser
vika
l P
atol
ojile
r ve
Kol
posk
opi
• Tür
k A
kciğ
er
Kan
seri
• Üro
onko
loji
• Orto
pedi
k O
nkol
oji
• Tıb
bi
Onk
oloj
i • R
adya
syon
O
nkol
ojis
i • T
ürk
Ped
iatri
k O
nkol
oji
Gru
bu
• Onk
oloj
i H
emşi
reliğ
i • P
siko
-on
kolo
ji • M
edik
al F
izik
• P
alya
tif
Bakı
m
• Tür
kiye
D
iyet
isye
nler
• E
nfek
siyo
n H
asta
lıkla
rı • D
SÖ
yan
dal
ihtis
asla
rının
ka
bul e
dilm
esi
• İlg
ili ye
ni
mes
lek
tanı
mla
rının
ya
pılm
ası
83
• Kan
ser
konu
sund
a de
neyi
mli
psik
iyat
ri uz
manının
de
netim
inde
olm
ak
üzer
e ps
iko-
onko
loji
uzm
anlığı
ve u
zman
psi
kolo
g hi
zmet
içi eği
timi
ve k
adro
tahs
isi
yapı
lması
• Onk
oloj
i ko
nusu
nda
uzm
anlaşmış
he
mşi
rele
re (e
n az
5
yıl)
kadr
o ta
hsis
i, sa
yını
n ar
ttırıl
ması;
onko
loji
uzm
an
hemşi
rele
rin eği
tim
–ser
tifik
asyo
n pr
ogra
mla
rının
ge
liştir
ilmes
i P
alya
tif b
akım
he
mşi
reliğ
inin
se
rtifik
alan
dırıl
ma
ve h
izm
et iç
i eğ
itim
lerin
in
sağl
anm
ası
• TAE
K
84
• Diy
etis
yenl
erin
ka
nser
be
slen
mes
ine
yöne
lik h
izm
et iç
i eğ
itim
, se
rtifik
alan
dırm
a ve
kad
ro ta
hsis
i ça
lışm
ası
yapı
lması
• Onk
oloj
i ile
ilgi
diğe
r yar
dım
cı
pers
onel
(d
ozim
etris
t vs)
ka
dro
tanı
mla
nması v
e ,
serti
fikal
andı
rılm
ası • U
lusa
l kan
ser
veri
taba
nını
n ol
uştu
rulm
ası i
çin
epid
emiy
oloj
i eğ
itim
i almış
pe
rson
el s
ayısının
ar
ttırıl
ması v
e pe
rson
el ta
hsis
inin
ya
pılm
ası
2. T
ekno
lojik
ve
Fizi
ki A
lt Ya
pını
n G
eliş
tirilm
esi
• Mer
kezl
erde
ih
tiyaç
tesp
iti
• Sağ
lık
Bak
anlığı
• SB İlg
ili B
irim
leri
• DPT
• M
aliy
e B
akan
lığı
2015
• F
inan
sman
• Y
etiş
miş
P
erso
nel
Azlığı
• İlg
ili
• C
ihaz
sa
yısı
ndak
i ar
tış
• G
üven
li ci
haz
kulla
nan
• Mev
cut d
urum
an
aliz
i • C
ihaz
sayısı
• Güv
enli
ciha
z ku
llana
n
85
• Yen
i cih
az
alın
ması;
Hal
en
mev
cut
rady
oter
api c
ihaz
sa
yısı
nın
artırılm
ası
• Top
lam
ci
hazl
arın
yarısını
teşk
il ed
en L
inee
r Hız
landırı
cı
ciha
zlarının
za
man
la
arttı
rılm
ası v
e ra
dyas
yon
güve
nliğ
inin
ge
liştir
ilmes
i. • R
adyo
loji,
nü
klee
r tıp
ve
rady
asyo
n on
kolo
jisi
birim
lerin
de
rady
asyo
n gü
venl
iği
stan
dartl
arının
sağl
anm
ası.
• Onk
oloj
i m
erke
zler
inde
pl
anla
nmış
ke
mot
erap
i
• Tür
kiye
Ato
m
Ene
rjisi
K
urum
u • İ
lgili
Mes
lek
Der
nekl
eri
kuru
luşl
ar
arasın
da
koor
dina
syo
n ye
ters
izliğ
i
mer
kez
sayı
sınd
aki
artış
•
Ger
çekl
eştir
ile
n hi
zmet
içi
eğiti
m
sayı
sınd
aki
artış
•
Eğiti
mle
re
katıl
an
sayı
sınd
aki
artış
• İle
ri ce
rrahi
te
knol
oji
uygu
laya
n m
erke
z sa
yısı
ndak
i ar
tış
• K
anse
r te
davi
m
erke
zler
inin
be
lirle
nen
ihtiy
aç
sayı
sına
uy
gun
yılla
r iç
inde
ki a
rtışı
mer
kez
sayı
sı
• Ger
çekl
eştir
ilen
hizm
et iç
i eğ
itim
sayısı
• Eği
timle
re
katıl
an s
ayısı
86
prot
okol
lerin
i st
anda
rt şa
rtlar
da
uygu
laya
bile
cek
ünite
lerin
il/il
çe
düze
yind
e ya
ygın
laştırı
lması
• Bu
yapı
lanm
a yö
nünd
e ha
stan
e id
arel
erin
in
yetiş
miş
per
sone
l ve
tekn
ik d
onanım
açısın
dan
dest
ekle
nmes
i • K
emot
erap
i ün
itele
ri iç
in c
ihaz
pr
ofili
ve
uygu
lam
alar
için
st
anda
rtlar
be
lirle
nmes
i ve
kalit
e ko
ntro
l pr
ogra
mla
rı uy
gula
nması
• Has
ta a
çısı
ndan
ku
llanı
m k
olay
lığı
sağl
ayan
tıbb
i ci
hazl
arın
ku
llanı
mının
ya
ygın
laştırı
lması
• Kem
oter
api
uygu
lam
aların
da
hast
a ve
sağ
lık
pers
onel
i içi
n
87
güve
nlik
ve
kola
ylık
sağ
laya
n ci
hazl
arın
ku
llanı
mının
ya
ygın
laştırı
lması
• Ste
reot
aksi
k ra
dyoc
erra
hi,
brak
itera
pi,
intra
oper
atif
rady
oter
api g
ibi
özel
likli
ekip
man
ve
tecr
übe
iste
yen
teda
vi
seçe
nekl
erin
e ay
rıca
önem
ve
rilm
esi v
e bu
ko
nuyl
a ilg
ili al
t ya
pını
n ol
uştu
rulm
ası
• Fin
ansm
an
kayn
akla
rının
ge
liştir
ilmes
i; ör
neği
n K
anse
re
nede
n ol
an
mad
dele
rin s
atış
fiy
atla
rına
kans
er
koru
nma,
teşh
is,
teda
vi v
e ar
aştır
mal
arı i
çin
fon
payı
ekl
enm
esi
ki b
u sa
tışla
rında
ki
kar p
ayın
dan
belli
88
oran
lar a
yrıla
rak
sağl
anab
ilir,
• Öze
llikle
kan
ser
konu
sund
a öz
elleşm
iş
mer
kezl
erin
yen
i ge
lişen
cer
rahi
te
knol
ojile
ri ku
llanm
ası i
çin
eğiti
m v
e te
knik
alt
yapı
nın
dest
ekle
nmes
i(CU
SA
, Rob
otic
C
erra
hi v
.b)
3. T
anı,
Teda
vi v
e İla
ç U
ygul
amal
arı
Kon
usun
da
Ulu
sal P
oliti
ka
Gel
iştir
ilmes
i
• Sta
ndar
t te
davi
de k
ulla
nıla
n te
mel
kem
oter
api
ilaçl
arının
yu
rtiçi
nde
tem
inin
in
sağl
anm
ası.
• Kan
ser t
edav
isi
plan
lanı
rken
pa
lyat
if ba
kımın
he
r aşa
mad
a be
lirle
nmes
i. • K
anse
r te
davi
sind
e ku
llanı
lan
yeni
ila
çların
fiy
atla
ndırı
lmasın
da
mal
iyet
/etk
inlik
• Sağ
lık
Bak
anlığı
• SB İlg
ili B
irim
leri
• Ü
nive
rsite
ler
• SG
K
• İla
ç E
ndüs
trisi
2015
• İ
lgili
kuru
luşl
ar
arasın
da
koor
dina
syo
n ye
ters
izliğ
i
• Te
mel
on
kolo
ji ila
çlarının
pi
yasa
da
mev
cudi
yeti
• Tü
rkiy
e İla
ç ve
Tıb
bi C
ihaz
K
urum
unun
ku
rulm
ası
• Ba
ğlayıcı
ilaç
kulla
nım
te
bliğ
leri
• Sa
ğlık
B
akan
lığın
ca
yayı
mla
nmış
re
hber
dö
küm
anla
r/te
davi
• M
evcu
t du
rum
te
spiti
89
kavr
amının
esa
s alın
arak
sınırl
ama
getir
ilmes
i içi
n po
litik
a be
lirle
nmes
i • A
kade
mik
ar
aştır
ma
kom
itele
ri ku
rulm
ası v
e re
hber
do
küm
anla
rın
hazı
rlana
rak
yayı
mla
nması
• U
lusa
l ted
avi
prot
okol
leri
hazı
rlanm
ası.
• Jen
erik
hak
kı
kaza
nmış
kan
ser
ilaçl
arının
en
dika
syon
dışı
rutin
uyg
ulam
ada
kulla
nılm
aları i
çin
ilgili
en a
z ik
i uz
manın
imza
sını
n bu
lund
uğu
bir
kuru
l rap
oru
ile
reçe
tele
ndiri
ldiğ
ind
e ge
ri öd
eme
yapı
labi
lmen
in
sağl
anm
ası
• Sos
yal G
üven
lik
Kur
umun
ca g
eri
prot
okol
leri
• Je
nerik
ila
çlar
la
araş
tırm
ayı
kola
yla ş
tıran
m
evzu
at
• Y
eni k
anse
r ila
çlarının
ru
hsat
landırı
lm
ası
aşam
asın
da
ilaç
firm
alarıy
la
yapı
laca
k öz
el
anlaşm
aların
ye
rine
getir
ildiğ
inin
gö
zlem
lenm
esi
90
ödem
e ka
psamın
a alın
acak
ilaç
lis
tele
rinin
ve
ödem
e koşu
llarının
gün
cel
tutu
lması
4. K
anse
r K
onus
unda
Ulu
sal
Bir
Org
aniz
asyo
n Ya
pısı
nın
Oluşt
urul
ması
• Doğ
ruda
n S
ağlık
B
akanın
a bağlı
özer
k ya
pıda
(a
raştırm
a,
plan
lam
a ve
da
nışm
a am
açlı,
ak
adem
isye
n ağırlık
lı) U
lusa
l K
anse
r K
urum
unun
ku
rulm
ası i
çin
yasa
l dü
zenl
emen
in
yapı
lması
• Sağ
lık
Bak
anlığı
• Baş
baka
nlık
• Ba
şbak
anlık
•
TBM
M
• D
PT
• Y
ÖK
•
Üni
vers
itele
r •
TÜBİ
TAK
• Eğ
itim
ve
Araştırm
a H
asta
nele
ri • İlg
ili m
esle
k de
rnek
leri
• D
SÖ
•
AB
ülk
eler
i U
lusa
l E
nstit
üler
i •
NC
I •
IAR
C
31.1
2.20
09
• Fin
ansm
an
• Yet
işm
iş
Per
sone
l A
zlığı
• İlg
ili ku
ruluşl
ar
arasın
da
koor
dina
syo
n ye
ters
izliğ
i
• İlg
ili m
evzu
atın
yü
rürlüğe
gi
rmes
i • K
urum
un
kuru
luş
çalış
mal
arı
• İlg
ili m
evzu
atın
yü
rürlüğe
gi
rmes
i içi
n ya
pıla
n ça
lışm
aların
te
spiti
5. K
anse
r tanısı,
teda
visi
ve
bilim
sel
araş
tırm
aları
alanın
da u
lusa
l sağlık
kur
umla
rı se
vk z
inci
ri ya
pısı
nın
oluş
turu
lması
• Nüf
us y
oğun
luğu
, ka
nser
gör
ülm
e hı
zı, g
öç
hare
ketle
ri,
başv
uru
evre
leri
ve b
enze
r fa
ktör
leri
dikk
ate
alar
ak b
ölge
sel
• Sağ
lık
Bak
anlığı
• SB İlg
ili bi
rimle
ri • Ü
nive
rsite
ler
• Eği
tim
Araştırm
a H
asta
nele
ri
2015
• F
inan
sman
• Y
etiş
miş
P
erso
nel
Eks
ikliğ
i • İ
letiş
im,
koor
dina
syo
• Pla
nlan
an
mer
kezl
erin
ku
rulu
m o
ranı
• Mev
cut d
urum
an
aliz
i • K
urul
an v
e iş
lerliği
ola
n m
erke
z sa
yısı
91
anla
mda
teda
vi
mer
kezl
erin
in
belir
lenm
esi.
• Mer
kezl
er a
rası
te
davi
ihtiy
açla
rı ve
bilim
sel
araş
tırm
a pr
ojel
eri
doğr
ultu
sund
a se
vk z
inci
ri ya
pısı
nın
oluş
turu
lması
• Bu
alan
da
dene
timle
rin
stan
dard
ize
edilm
esi.
• Öze
l H
asta
nele
r n
ve iş
birliği
so
runl
arı
92
PALYATİF BAKIM PROGRAMI Palyatif Bakım Programının hedefi; Kanser hastalarının ve yakınlarının sadece
terminal dönemde değil tedavinin devam ettiği süre boyunca da yaşam kalitelerini arttırmaktır. Bu hedefe ulaşmak için uygulanacak stratejiler aşağıdaki gibi sıralanabilir; a) Sağlık çalışanları ve halk arasında palyatif bakım bilincini geliştirmek, b) Palyatif bakım hizmet birimlerini tüm yurtta yaygınlaştırmak, c) Palyatif bakım ihtiyacı duyan tüm kanser hastalarının bu hizmeti almasını sağlamak. 1. Palyatif Bakımın tanımlanması ve kurumsallaşması: Palyatif Bakım bir insan
hakkıdır. Palyatif bakım “Kanserin kendisinden kaynaklanan veya tedavi yöntemleri nedeniyle meydana gelen problemleri ortadan kaldırmayı, hasta ve yakınının yaşam kalitesini yükseltmeyi amaçlayan yaklaşımdır”. Buna göre yeni tanı almış, tedavi sürecinde ve terminal dönemde olan hastalara uygulanabilir. Palyatif bakımda yaşam ve ölüm normal süreçler olarak görülür. Ölüm ne geciktirilir ne hızlandırılır. Yaşam süresinden çok yaşamın niteliğiyle ilgilenen bu yaklaşım bilincinin Ülkemizde sağlık çalışanları ve toplum tarafından benimsenmesi ve palyatif bakım hizmeti veren kurumların çoğaltılması gerekmektedir.
Bu stratejinin uygulanmasında ana sorumlu olan Sağlık Bakanlığı ilgili tüm kurum
ve kuruluşlar ile işbirliği içinde belirlenen aktiviteleri 2009 yılı sonuna kadar gerçekleştirmelidir. Bu konuda işbirliği yapılması gereken kurumlar aşağıda listelenmiştir:
a) Üniversite hastaneleri ve özel hastaneler b) Dünya Sağlık Örgütü c) Sivil Toplum Kuruluşları d) Medya e) TRT
Uygulamada karşılaşılması olası olan en önemli engel kurumlararası işbirliğinde yaşanacak sorunlardır. Yayınlanmış olan Ulusal Kanser Kontrol Programında palyatif bakım modelinin tanımlanmış olması stratejinin başarısına dair göstergedir. Hedef kitle: Palyatif bakım bilinci geliştirilerek yaşam kalitesinin yükseltilmesi planlanan hedef kitle esas olarak; İlerleyici kanser hastalarında spesifik tedaviye yanıt vermeyenler Multifaktoriyel mutiple semptomları olan ve sınırlı yaşam beklentisi olanlar, Hastalık süresince aralıklı bakım ve desteğe ihtiyaç duyan hastalardır. 2. Palyatif Bakım modelinin oluşturulması; Mevcut kanser datası ve insan
kaynakları analiz edilerek Ülkemiz için gerekli palyatif bakım hizmet modeli geliştirilmelidir.
93
Bu stratejinin uygulanmasında ana sorumlu olan Sağlık Bakanlığı ilgili tüm kurum ve kuruluşlar ile işbirliği içinde belirlenen aktiviteleri 2010 yılı sonuna kadar gerçekleştirmelidir. Bu konuda işbirliği yapılması gereken kurumlar aşağıda listelenmiştir:
a) SGK b) Üniversite hastaneleri ve özel hastaneler c) Dünya Sağlık Örgütü d) Sivil Toplum Kuruluşları e) Medya f) TRT
• Oluşturulan palyatif bakım modelinde modelinde şu bileşenler bulunmalıdır; - Primer hastalığın kontrolu - Fiziksel semptomlar - Psikiyatik sorunlar - Manevi sorunlar - Sosyal sorunlar - Ekonomik sorunlar - Yaşam sonu ihtiyaçların saptanması - Yas dönemiyle başetme
1.1 Bakım Sürecinin standardizasyonu
- Semptomların değerlendirilmesi- saptanması - Bilgi paylaşılması - Bakımın hastaya özel planlanması - Bakım amaçlarının hasta ve ailesiyle paylaşılması - Planlanan bakımn uygulanması - Bakımın etkinliği sorularının değerlendirilmesi için gerekli yöntemler
belirlenmeli, palyatif bakım hizmeti verilen her merkezde standart olarak uygulanması sağlanmalıdır. 1.2 Palyatif bakım organizasyon modeli geliştirilmesi; standardize
edilmiş olan bakım sürecinin en etkili şekilde işletilebilmesi için gerekli birim ve/ veya merkezlerin tanımlanması gerekmektedir.
Bakım modeli eğitimli, yetkin, multidisipliner bir ekip tarafından uygulanır. Bu
ekip hastaya bakar, etik kuralara uyarak karar alır, izleme, değerlendirme, araştırma, eğitim, kalite geliştirme uygulamalarını yapar. Uygulama yataklı serviste, poliklinikte, ayaktan tedavi ünitelerinde, evde vb yapılabilir.
Uygulamada karşılaşılması olası olan engeller insan kaynakalrında yetersizlik ve kurumlararası işbirliğinde yaşanacak sorunlardır. İlgili mevzuatın yayınlanmış olması, eğitim programlarının başlamış olması, pilot merkezlerin kurulmuş olması, sertifika programlarının uygulanmaya başlaması, sertifikalı personel sayısındaki artış, sertifikalı eğitim sayısındaki artışstratejinin başarısına dair göstergelerdir.
94
1.3 Aktiviteler - Evde - Ayaktan tedavi ünitelerinde -Yataklı servislerde - İletişim kaynakları ile yapılabilir.
1.4 Palyatif Bakım Modeline işlerlik kazandırılması
i. Eğitim (sağlık çalışanları, hasta-aile eğitimi ) ii. Opioidlere ulaşılabilirlik iii. Hasta ve aile bilgilendirilmesi iv. Multidisipliner ve interdisipliner ekip yaklaşımı v. İşleyen organizasyonda palyatif bakım anlayışnın yerleştirilmesi
1. Palyatif Bakıma Yönelik sertifikası olan hemşire 2. Temel Destek Ekibi (Doktor, en az üç hemşire, psikolog, sosyal
hizmet uzmanı) 3. Akut Palyatif Bakım Ünitesi: Akut sorunlar için kısa süreli bakımın
sağlandığı yataklı ünitedir. Doktor, hemşire, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, diyetisyen, fizyoterapist, eczacı, gönüllüler, din görevlisi gibi ekip üyelerini içerir.
4. Kronik Palyatif Bakım Ünitesi: Kronik sorunlar için daha uzun süreli bakımın sağlandığı yataklı ünitedir. Doktor, hemşire, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, diyetisyen, fizyoterapist, eczacı, gönüllüler, din görevlisi gibi ekip üyelerini içerir.
1.5Gerekli yasal düzenlemelerin yapılması
a) Palyatif bakım merkezlerinin kurulmasına dair mevzuatın
yayınlanması b) Hastaya kardiyopulmoner canlandırma yapmama hakkının
düzenlenmesi c) Terminal sedasyon hakkına yönelik yasal düzenlemenin
yapılması 3. Palyatif bakım bilincinin geliştirilmesi;
a. Sağlık çalışanlarında b. Toplumda
Bu stratejinin uygulanmasında amaç palyatif Bakım anlayışını yaymak,
benimsetmek ve palyatif bakım hizmetlerinin belirlenen standartlar doğrultusunda uygulanması için gerekli bilgi ve beceriyi kazandırmak, örnek merkezleri kuracak ekiplerin eğitimini sağlamak.tır. Bu stratejinin uygulanmasında ana sorumluları olan Sağlık Bakanlığı ve YÖK ilgili tüm kurum ve kuruluşlar ile işbirliği içinde belirlenen aktiviteleri 2010 yılı Eylül ayına kadar gerçekleştirmelidir. İşbirliği yapılması gereken kurumlar aşağıda listelenmiştir:
a) Üniversiteler b) Eğitim Araştırma Hastaneleri c) STK
95
Tıbbi Onkoloji Derneği, Onkoloji Hemşireliği Derneği, Psikoonkoloji Derneği, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği, Radyasyon Onkolojisi Derneği,Palyatif Bakım Derneği Hasta yakınları dernekleri,International Palliative Care Association, European Palliative Care Association, ASCO, Hospice Association
Uygulamada karşılaşılması olası olan engeller insan kaynaklarında yetersizlik, teknik yetersizlikler, kurumlararası koordinasyon eksikliği ve personel hareketliliğidir.
Çekirdek grubun oluşturulmuş olması, mezuniyet sonrası verilen eğitim sayısında artış, eğitime katılan hasta ve hasta yakını sayısında artış, palyatif bakımın müfredatlara alınmış olması stratejinin başarısına dair göstergelerdir.
96
Hedefler
1. Multidisipliner çekirdek bir grup oluşturulması 2. Mezuniyet sonrası sertifikasyonlu eğitim modülü geliştirilmesi 3. Mezuniyet öncesi eğitim müfredatına palyatif bakım konusunun entegre
edilmesi 4. Toplumu bilinçlendirmek
1. Palyatif bakım hizmetlerinin yürütülmesi konusunda çekirdek bir grup oluşturulması 1.1. Çekirdek grupta yer alacak meslek gruplarının belirlenmesi - Doktor - Hemşire - Sosyal çalışmacı - Diyetisyen - Psikolog 2. Mezuniyet sonrası sertifikasyonlu eğitim modülü geliştirilmesi Palyatif Bakım Hizmet-içi eğitim ve sürekli eğitim programlarının oluşturulması - Core curriculum: farklı düzeylerine göre hazırlanması
- Temel düzeyde eğitim; - orta düzeyde - ileri (advanced) eğitim;
1. Mezuniyet Öncesi Eğitim- Temel Eğitim Tıp Fakülteleri, Hemşirelik Okulları ve İlgili Meslek Gruplarının lisans ve lisansüstü eğitim müfredatında Palyatif Bakım konusunun yer almasının sağlanması
5.Toplum eğitimi
Hasta, hasta ailesi ve topluma yönelik palyatif bakım konusunda eğitim ve konferansların düzenlenmesi; Ulusal Kanserli Hasta Kongresi kapsamında ele alınması Hasta ve hasta yakınlarına yönelik kurumsal ve bölgesel destek gruplarının (Hasta, hasta yakını, aile ve kayıp/yas sürecinde olan bireyler için)oluşturulması, mevcut bulunanların koordine edilmesi 4. Palyatif bakım hizmetlerinin yaygınlaştırılması; palyatif bakım hizmetinin tüm ihtiyaç sahiplerine ulaştırılabilmesi için ilgili merkezlerin gerekli sayıya ulaştırılması gerekmektedir. Bu stratejinin uygulanmasında ana sorumlusu olan Sağlık Bakanlığı ilgili tüm kurum ve kuruluşlar ile işbirliği içinde belirlenen aktiviteleri 2015 yılı Eylül ayına kadar gerçekleştirmelidir. İşbirliği yapılması gereken kurumlar aşağıda listelenmiştir:
97
a) Maliye Bakanlığı b) SB İlgili Kurumları c) Üniversiteler d) Eğitim Araştırma Hastaneleri e) SGK f) STK Tıbbi Onkoloji Derneği, Onkoloji Hemşireliği Derneği, Psikoonkoloji Derneği, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği, Radyasyon Onkolojisi Derneği, Palyatif Bakım Derneği, Hasta yakınları dernekleri, International Palliative Care Association, European Palliative Care Association, ASCO, Hospice Association
Mevzuatın yayınlanmış olması, palyatif bakım ile ilgilenen prsonel sayısındaki artış, 1. basamak hekimleri tarafından yazılan opioid reçete sayısındaki artış ve işbirliği yapılan sivil toplum kuruluşu sayısındaki artış stratejinin başarısına dair göstergelerdir. Gereksinimler Dört Ana Başlık Altında İncelenmiştir; 1- Hasta ve ailesi ile ilgili gereksinimler 2- Sağlık çalışanı ile ilgili gereksinimler 3- Toplumda farkındalık çalışmaları 4- Ek gereksinimler
1- Hasta Ve Ailesi İle İlgili Gereksinimler • Gerekli ilacların ulkeye getirilmesi, doz sınırlamalarının bilimsel verilerle
guncellenmesi ve hekim kararına gore degistirilebilecek esneklikte olması (Örneğin: Türkiyede Opioid ilaç kotasının Avrupa Birliği kotasına çıkartılması)
• İthal ilaç fiyatlamaları ile ilgili kontrol • Hastanın ilaç, tıbbi malzeme ve tedavi ile ilgili gereksinimlerine
ulasabilmesi, mevcut olanakların kolaylastırılması için gerekli mevzuatın hazırlanması
• Sosyal güvenlik sistemlerinin (SGK, özel sigortalar) bilgilendirilmesi, kapsama alanlarının belirlenmesi. (Ozel sigortaların kanseri de kapsam icine almasını zorunlu tutmak)
• Hastanın ve ailesinin psikososyal açıdan desteklenmesi (aile terapileri, bireysel psikoterapiler, vb.)
• Palyatif bakım hastasına birinci derecede bakım veren aile üyelerine sosyal yardım (ayni nakdi yardım, ucretli izinler, vb.) yapılması için gerekli çalışmaların yapılması
• Hastalara haklarının anlatılması, yaşamın son dönemi içinde yapılacak işleri hakkında destek ve yardım sağlamak (vasiyet, ölüm yeri, defin şekli, dini istekleri, “yeniden canlandırma yapmayın” isteği, vb.)
2- Sağlık Çalışanları İle İlgili Gereksinimler • Palyatif bakım alanında çalışanlar açısından mevcut durumun saptanması ve
gereksinim duyulabilecek sayının belirlenmesi,
Uygulamada karşılaşılması olası olan engeller insan kaynaklarında yetersizlik, teknik yetersizlikler, kurumlararası koordinasyon eksikliği ve personel hareketliliğidir.
98
• Bu alanda çalışanların özlük haklarının korunması ve iyileştirilmesi için gerekli düzenlemenin yapılması (Örneğin alanda kıdemli olmanın farklı değerlendirilmesi)
• Personelin tükenmişlik yaşama olasılığına karşı önlemlerin alınması (ödül, çalışma saatlerinde esneklik sağlanması, sosyal organizasyonlar, vb.)
• Sağlık çalışanlarının üniversite eğitim programlarının içerisine palyatif bakımın zorunlu ders olarak konulması
• Yardımcı sağlık personelinin, destek personelinin ve değişik çalışma alanlarında kalifiye elemanların yetistirilmesi ve bu eğitimin standardize edilerek sertifikalandırılması, sertifikası olmayanın çalışmasının engellenmesi.
• Gönüllülerin eğitim süreci sonunda vereceği desteğin planlanması, (ihtiyaca göre sınırlandırmalar ya da yetkilendirmeler)
• Ekip üyelerinin görev tanımlarının netleştirilmesi ve gerekli prosedürleri (yönetmeliklerle standartlarının dışına çıkmadan ama her kurumun olanaklarına göre) belirlemek.
3- Toplumda farkındalık çalışmaları • Belirlenen tanım doğrultusunda ülke bazında, palyatif bakıma ihtiyacı olacak
hasta grubunu ve tahmini sayıları belirlemek • Belirli pilot hastaneler seçerek model oluşturulması • Sivil toplum örgütlerinin ve medyanın hasta ve ailesini destekleyecek yönde
geliştirilmesi • Alternatif tedavi ve destek malzemelerinin kontrolü 4- Opioid Analjezik Gereksinimleri • Opioid ithalat kurallarının düzenlenmesi ve fiyatların kontrolü • Hızlı salınımlı oral morfinin sağlanması, gerekise üretiminin ulusal kaynaklar
tarafından gerçekleştirilmesi • Türkiyede Opioid ilaç kotasının Avrupa Birliği kotasına çıkartılması • Farklı opioid analjezik ilaçların sağlanması • Opioid reçelendirilmesinin 1.basamak hekimlik tarafından yazılmasının
sağlanması ve yaygınlaştırılması • Opioid reçete limitlerinin hastanın gereksinimine göre artırılması • Opioid reçete yazılımının ve takibinin kolaylaştırılması • Opioid analjezik kullanımının kurallarının eğitimini hekimler ve sağlık
personeline verilmesi 5- Yasal Düzenlemeler Ve Yönetmelikler • Palyatif bakım merkezlerinin kurulmasına dair yönetmeliğin hazırlanması ve
geliştirilmesi • Hastanın kardiyopulmoner canlandırma yapmama hakkının düzenlenmesi • Terminal sedasyon hakkının sağlanacağı yasal düzelemelerin yapılması
(Hasta hakları Madde 14’ün geliştirilmesi) 6- Ek Gereksinimler • Palyatif bakımla ilgili yerli ve yabancı eğitim kaynaklarının oluşturulması,
geliştirilmesi, standardize edilerek yaygınlaştırılması. • Hizmetin uzun vadede kontrolü için kalite çalışmalarının yapılması
99
• Palyatif bakım konusu tanımlanıp yerleştikten sonra hospis sisteminin oluşturulması için çalışmalar yapılması
“Yaşlı bakımı”, “palyatif bakım”, “hospis” ve “evde bakım” kavramlarının ayırıcı tanımlamalarının yapılması
100
PALYATİF BAKIM EYLEM PLANI
ÖZET Ulusal Kanser Kontrol Programı içinde Palyatif Bakım eylem planı belirlenmiştir. Ülkemizin koşulları ve önceliklerine göre hedefler aşağıda belirtilmiştir.
AMAÇLAR I: En az üç pilot palyatif bakım merkezi kurulması II: Palyatif Bakım alanında (uygulama ve yönetim) eğitimli ve deneyimli profesyonel ekiplerin oluşturulması
III: Opioid bulunabilirliğinin ve kullanılabilirliğinin kolaylaştırılması
HEDEFLER
I- Referans merkezlerinin oluşturulması ve uygulamaya başlanması I.1. Tanımlanan organizasyonel standartlar doğrultusunda pilot merkezlerin oluşturulması:
1. En az iki ya da dört evde bakım destek ekibi
2. En az iki ya da dört temel destek ekibi
3. En az üç ya da dört kanser merkezinde akut palyatif bakım ünitesi
4. En az üç ya da dört bakım merkezinde palyatif bakım ünitesi
I.2. Palyatif bakım hizmetlerinin Bütçe Uygulama Talimatı listesinde yer alması
1. Palyatif bakım kuruluşlarının maliyet ve giderlerinin tanımlanması
2. Palyatif bakım kuruluşlarının ana çıktı ve sonuçlarının tanımlanması
II- Palyatif Bakım hizmetlerinin uygulanması ve deneyimin yaygınlaştırılması konusunda lider, çekirdek bir ekip oluşturulması
101
1. Lider ekibin farklı meslek gruplarını içermesi
2. Pilot merkezlerde çalışacak ekip üyelerine “Palyatif Bakım Kursu” planlanması ve uygulanması (derneklerle DSÖ vb ile işbirliği içerisinde)
3. Kurulacak merkezlerde çalışacak ekip üyelerinin palyatif bakım alanında
gelişmiş merkezlerde deneyim kazanması
4. Palyatif Bakım organizasyonu ve yönetim konusunda uluslararası eğitimlere katılımın sağlanması
III: Opioid bulunabilirliğinin ve kullanılabilirliğinin kolaylaştırılması
1. Mevcut Opioid limitinin/kotasının arttırılması
2. Opioid reçelendirilmesinin 1.basamak hekimlik tarafından yazılmasının
sağlanması ve yaygınlaştırılması
3. Opioid reçete limitlerinin hastanın gereksinimine göre artırılması
4. Opioid reçete yazılımının ve takibinin kolaylaştırılması
5. Hızlı salınımlı oral morfinin sağlanması, gerekise üretiminin ulusal kaynaklar
tarafından gerçekleştirilmesi
6. Opioid kullanımına dair eğitim verilmesi ve rehber geliştirilmesi SONUÇ
1. Beş yıl içerisinde ülke genelinde palyatif bakım ilkelerinin benimsenmesi,
standartların uygulanması, tüm kanser hasta ve ailelerinin yaşam kalitesini
bozan ağrı ve diğer semptomların kontrolünün sağlanması
2. Belirlenen palyatif bakım eylem planının ülkemizde kurulacak olan Ulusal
Kanser Enstitü’sü yapısı içerisinde yer alması
102
A. P
ALY
ATİ
F B
AK
IM P
RO
GR
AM
I EYL
EM P
LAN
I 27
-28-
29 Ağu
stos
200
8 A
nkar
a
Hed
ef:
Kan
ser h
asta
larının
ve
yakı
nlarının
sade
ce te
rmin
al d
önem
de d
eğil
teda
vini
n de
vam
ettiği
süre
boy
unca
da
yaşa
m k
alite
lerin
i arttırm
ak;
a) S
ağlık
çalış
anla
rı ve
hal
k ar
asın
da p
alya
tif b
akım
bili
ncin
i gel
iştir
mek
, b)
Pal
yatif
bakım
hiz
met
biri
mle
rini t
üm y
urtta
yay
gınl
aştır
mak
, c)
Pal
yatif
bakım
ihtiy
acı d
uyan
tüm
kan
ser h
asta
larının
bu
hizm
eti a
lmasını s
ağla
mak
.
Stra
teji
Akt
ivite
ler
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
uş(la
r)
İşbi
rliği
Yapıla
cak
Kur
um/K
urul
uş(la
r)
Tam
am
lan
ma
Tarih
i O
lası
Eng
elle
r İle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İçin
Sa
ğlan
acak
Ve
ri
1. P
alya
tif
Bakımın
ta
nım
lanm
ası v
e ku
rum
sallaşm
ası
●Pal
yatif
ba
kımın
;
“Kan
serin
ke
ndis
inde
n ka
ynak
lana
n ve
ya t
edav
i yö
ntem
leri
nede
niyl
e m
eyda
na
gele
n pr
oble
mle
ri or
tada
n ka
ldırm
ayı,
hast
a ve
ya
kını
nın
yaşa
m
kalit
esin
i yü
ksel
tmey
i am
açla
yan
yakl
aşım
” ol
duğu
nun
kabu
lü
●Pal
yatif
bakımın
ilgi
li ku
ruluşl
arla
işbi
rliği
iç
eris
inde
ülk
e ba
zınd
a ta
nınm
asını v
e ya
ygın
laşm
asını
sağl
amak
??
Sağ
lık
Bak
anlığı
● S
B il
gili
birim
leri
● Ü
nive
rsite
ve
Öze
l Has
tane
ler
●WH
O
●STK
●M
edya
●T
RT
Ara
lık
2009
K
urum
lara
rası
iş
birliğn
de
çıka
cak
prob
lem
ler
Ulu
sal k
anse
r pr
ogra
mın
da
paly
atif
bakı
m
tanı
mının
ya
yınl
anmış
ol
ması
Mev
cut V
eri
Tesp
iti
2. P
alya
tif
Bakım
m
odel
inin
ol
uştu
rulm
ası
1. P
rimer
has
talığın
ko
ntro
lü, F
izik
sel
sem
ptom
lar,
psik
iyat
rik
soru
nlar
, man
evi
soru
nlar
, sos
yal s
orun
lar,
ekon
omik
sor
unla
r, yaşa
m s
onu
ihtiy
açla
rın
sapt
anm
ası,
yas
döne
miy
le b
aş e
tme
Sağ
lık
Bak
anlığı
● S
B il
gili
birim
leri
●SG
K
●Üni
vers
ite v
e Ö
zel H
asta
nele
r ●W
HO
●S
TK
●Med
ya
●TR
T
Ara
lık
2010
•
Kur
umla
rara
sı
işbi
rliğn
de
çıka
cak
prob
lem
ler
• Pe
rson
el
yete
rsiz
liği
• İlg
ili y
asal
m
evzu
atın
çı
kmış
ol
ması
• Eği
tim
prog
ram
ları
nın
başl
amış
ol
ması
• M
evcu
t Ve
ri Te
spiti
•
Pilo
t m
erke
z sa
yısı
•
Sert
ifika
lı pe
rson
el
sayı
sı
103
konu
larının
mod
el
içer
isin
e alın
ması
1.1.
Bakım
Sür
ecin
in
stan
dard
izas
yonu
•
Sem
ptom
ların
değe
rlend
irilm
esi-
sapt
anm
ası,
• B
ilgi p
aylaşı
lması,
• B
akımın
has
taya
öze
l pl
anla
nması,
• B
akım
am
açla
rının
ha
sta
ve a
ilesi
yle
payl
aşılm
ası,
• P
lanl
anan
bakımın
uy
gula
nması,
• B
akımın
etk
inliğ
i so
rula
rının
değe
rlend
irilm
esi i
çin
yönt
emle
rin
belir
lenm
esi
1.2.
Pal
yatif
bakım
or
gani
zasy
on m
odel
i ge
liştir
ilmes
i B
akım
mod
elin
in eği
timli,
ye
tkin
, mul
tidis
iplin
er b
ir ek
ip ta
rafın
dan
uygu
lanm
asının
sağl
anm
ası v
e bu
eki
bin
• H
asta
ya b
akım
•
Etik
kur
alar
a uy
arak
kar
ar
alm
a •
İzle
me,
•
Değ
erle
ndirm
e,
• A
raştırm
a,
• Eği
tim,
• K
alite
gel
iştir
me
• P
ilot
mer
kezl
erin
ku
rulm
uş
olm
ası
• S
ertif
ika
prog
ram
ları
nın
uygu
lam
aya başl
aması
• S
ertif
ikalı
pers
onel
sa
yısı
ndak
i ar
tış
• S
ertif
ikalı
eğiti
m
sayı
sınd
aki
artış
• Se
rtifi
kalı
eğiti
m
sayı
sı
104
yete
nekl
erin
in
geliş
tirilm
esi
1. 3
. Pal
yatif
bakım
hi
zmet
i;
• E
vde
•
Aya
ktan
teda
vi
ünite
lerin
de
• Y
atak
lı se
rvis
lerd
e
• İle
tişim
ara
çları
ile p
alya
tif b
akım
uy
gula
nması i
çin
pilo
t mer
kezl
er
kuru
lması.
1.4.
Pal
yatif
Bakım
M
odel
ine
işle
rlik
kaza
ndırı
lması
• Eği
tim v
e B
ilgile
ndirm
e
o
sağlık
ça
lışan
ları
, o
ha
sta
o
aile
•
Opi
oidl
ere
ulaşıla
bilir
lik
• M
ultid
isip
liner
ve
inte
rdis
iplin
er
ekip
yak
laşı
mı
uygu
lam
ası
• İş
leye
n or
gani
zasy
onla
rda
paly
atif
bakı
m
anla
yış ı
nın
yerleşt
irilm
esi
• S
ertif
ikal
andı
rılm
a pr
ogra
mla
rının
ol
uştu
rulm
ası
105
• P
ilot M
erke
zler
K
urul
ması
• P
ilot h
ospi
s ku
rulm
ası
• Te
mel
Des
tek
Eki
bi K
urul
ması
• P
alya
tif B
akım
Ü
nite
lerin
in
Kur
ulm
ası
• E
vde
Bakım
H
izm
etle
rinin
B
aşla
tılm
ası
1.5.
Ger
ekli
yasa
l dü
zenl
emel
erin
ya
pılm
ası
P
alya
tif b
akım
m
erke
zler
inin
ku
rulm
asın
a da
ir m
evzu
atın
ya
yınl
anm
ası
H
asta
nın
“Kar
diyo
pulm
oner
C
anla
ndırm
a Y
apm
ama
Hak
kı”nın
dü
zenl
enm
esi
“T
erm
inal
S
edas
yon
Hak
kı”n
a yö
nelik
ya
sal
düze
mem
eler
in
yapı
lması (
Has
ta
hakl
arı M
adde
14
’ün
geliş
tirilm
esi)
1.
Paly
atif
bakı
m
3.1.
Pal
yatif
hiz
met
lerin
in
yürü
tülm
esi k
onus
unda
çe
kird
ek b
ir gr
up
Sağ
lık
Bak
anlığı
YÖ
K
◊ Ü
nive
rsite
ler
◊ Eği
tim
Araştırm
a
Eyl
ül
2010
K
urum
lar a
rası
ko
ordi
nasy
on
eksi
kliğ
i
Ç
ekird
ek
grub
un
oluş
turu
lmu
M
evcu
t Ve
ri Te
spiti
106
bilin
cini
n ge
liştir
ilm
esi;
1.
Sağlık
ça
lışan
ların
da
2.
Topl
umd
a
oluş
turu
lması
• D
okto
r •
Hem
şire
•
Sos
yal ç
alış
macı
• P
siko
log
3.
2 Eği
timin
Pla
nlan
ması
• Y
urtiç
i •
Yur
tdışı
• K
ongr
eler
e ka
tılım
3.
3. M
ezun
iyet
son
rası
se
rtifik
asyo
nlu
eğiti
m
mod
ülü
geliş
tirilm
esi
• Te
mel
•
İleri
düze
yde
3.4.
Mez
uniy
et Ö
nces
i Eği
tim
• Tı
p Fa
külte
leri,
H
emşi
relik
O
kulla
rı ve
İ lgi
li M
esle
k G
rupl
arının
lisa
ns
ve li
sans
üstü
eğ
itim
m
üfre
datın
da
Pal
yatif
Bakım
ko
nusu
nun
yer
alm
asının
sağl
anm
ası
3 .5
Hal
k Eği
timi
• H
asta
ve
yakı
nların
a yö
nelik
; (H
asta
lara
ha
klarının
H
asta
nele
ri ◊
STK
•
Tıbb
i O
nkol
oji
Der
neği
, •
Onk
oloj
i H
emşi
reliğ
i D
erneği
, •
Psi
koon
kol
oji D
erneği
, •
Sos
yal
Hiz
met
U
zman
ları
Der
neği
, •
Rad
yasy
on
Onk
oloj
isi
Der
neği
, •
Pal
yatif
B
akım
D
erneği
•
Has
ta
yakı
nları
dern
ekle
ri •
V.b
. •
Inte
rnat
iona
l Pal
liativ
e C
are
Ass
ocia
tion
• E
urop
ean
Pal
liativ
e C
are
Ass
ocia
tion
• A
SC
O
• H
ospi
ce
Ass
ocia
tion
İnsa
n ka
ynak
ları
ve
tekn
ik
yete
rsiz
lik
Per
sone
l ha
reke
tliliğ
i
ş ol
ması
M
ezun
iyet
so
nrası
veril
en
eğiti
m
sayı
sınd
a ar
tış
Eği
time
katıl
an
hast
a ve
ha
sta
yakı
nı
sayı
sınd
a ar
tış
P
alya
tif
bakı
mın
m
üfre
datla
ra
alın
mış
ol
ması
M
ezun
iye
t son
rası
eğ
itim
sa
yısı
Hal
k eğ
itim
i sa
yısı
107
anla
tılm
ası,
yaşa
mın
son
dö
nem
i içi
nde
yapı
laca
k iş
ler
hakkın
da d
este
k ve
yar
dım
sağl
amak
, va
siye
t, öl
üm
yeri,
def
in ş
ekli,
di
ni is
tekl
eri,
“yen
iden
ca
nlan
dırm
a ya
pmayın
” ist
eği,
vb.)
• To
plum
a yö
nelik
4.Pa
lyat
if ba
kım
hi
zmet
lerin
in
yaygın
laştırı
lma
sı
4.1.
Has
ta v
e ai
lesi
ile
ilgili
uyg
ulam
alar
?
4.1.
1 M
evcu
t ol
anak
ların
ko
layl
aştırılm
ası
için
ger
ekli
mev
zuatın
ha
zırla
nması
İla
ç,
Tı
bbi
mal
zem
e
Te
davi
Sos
yal G
üven
lik
Kur
umun
un
kans
erde
pal
yatif
ba
kım
uy
gula
mal
arını
kaps
am iç
ine
alm
ası
4.1.
2. H
asta
nın
ve
aile
sini
n ps
ikos
osya
l açıd
an d
este
klen
mes
i
Aile
tera
pile
ri,
B
ireys
el
Sağ
lık
Bak
anlığı
◊ M
aliy
e B
akan
lığı
◊ S
B İl
gili
Kur
umla
rı ◊
Üni
vers
itele
r ◊
Eği
tim
Araştırm
a H
asta
nele
ri ◊
SG
K
◊ S
TK
• Tı
bbi
Onk
oloj
i D
erneği
, •
Onk
oloj
i H
emşi
reliğ
i D
erneği
, •
Psi
koon
kol
oji D
erneği
, •
Sos
yal
Hiz
met
U
zman
ları
Der
neği
, •
Rad
yasy
on
Ara
lık
2015
Kur
umla
r ar
ası
koor
dina
syon
eks
ikliğ
i
İnsa
n ka
ynak
ları
ve
tekn
ik
yete
rsiz
lik
P
erso
nel
hare
ketli
liği
M
evzu
atın
ya
yınl
anmı
ş ol
ması
P
alya
tif
bakı
m il
e ilg
ilene
n pe
rson
el
sayı
sınd
aki
artış
1.ba
sam
ak
heki
mle
rinc
e ya
zıla
n op
ioid
re
çete
sa
yısı
ndak
i ar
tış
İş
birliği
ya
pıla
n S
TK
sayı
sınd
aki
artış
M
evcu
t V
eri
Tesp
iti
P
alya
tif
bakı
m il
e ilg
ilene
n pe
rson
el
sayı
sı
1.
basa
ma
k heki
mle
rinc
e ya
zıla
n op
ioid
re
çete
sa
yısı
İşbi
rliği
ya
pıla
n S
TK
sayı
sı
108
psik
oter
apile
r,
4.1.
3. P
alya
tif b
akım
ha
stasın
a bi
rinci
de
rece
de b
akım
ver
en
aile
üye
lerin
e so
syal
ya
rdım
Ayn
i nak
di,
Ü
cret
li iz
in
4.2.
Sağ
lık ç
alış
anı i
le
ilgili
uyg
ulam
alar
4.
2.1.
Pal
yatif
bakım
al
anın
da ü
lked
eki
çalış
an ih
tiyacının
sa
ptan
ması
4.2.
2 B
u al
anda
ça
lışan
ların
özl
ük
hakl
arının
kor
unm
ası v
e iy
ileşt
irilm
esi i
çin
gere
kli
düze
nlem
enin
yapılm
ası
4.2.
3.P
erso
nelin
tü
kenm
işlik
kon
usun
da
dest
ekle
nmes
i
Ödü
l,
Ç
alış
ma
saat
lerin
de
esne
klik
Sos
yal
orga
niza
syon
lar,
4.
3. T
oplu
mda
fa
rkın
dalık
çalış
mal
arı
4.3.
1. G
önül
lüle
rin eği
tim
süre
ci s
onun
da v
erec
eği
dest
eğin
pla
nlan
ması,
4.
3.2.
Eki
p üy
eler
inin
gö
rev
tanı
mla
rının
ne
tleşt
irilm
esi v
e ge
rekl
i pr
osed
ürle
rin
Onk
oloj
isi
Der
neği
, •
Pal
yatif
B
akım
D
erneği
•
Has
ta
yakı
nları
dern
ekle
ri •
V.b
. •
Inte
rnat
iona
l Pal
liativ
e C
are
Ass
ocia
tion
• E
urop
ean
Pal
liativ
e C
are
Ass
ocia
tion
• A
SC
O
• H
ospi
ce
Ass
ocia
tion
109
belir
lenm
esi.
4.3.
3. S
ivil
topl
um
örgü
tlerin
in v
e m
edya
nın
hast
a ve
aile
sini
de
stek
leye
cek
yönd
e ge
liştir
ilmes
i 4.
3.4.
Alte
rnat
if ve
ta
mam
layı
cı te
davi
ve
dest
ek m
alze
mel
erin
in
kont
rolü
4.
4. O
pioi
d an
alje
zik
uygu
lam
aları
4.4.
1. O
pioi
d ith
alat
ku
ralla
rının
dü
zenl
enm
esi v
e fiy
atla
rın k
ontro
lü
4.4.
2. Hız
lı sa
lınım
lı or
al
mor
finin
sağ
lanm
ası,
gere
kirs
e ür
etim
inin
ul
usal
kay
nakl
ar
tara
fında
n ge
rçek
leşt
irilm
esi
4.4.
3. T
ürki
yede
Opi
oid
ilaç
kota
sını
n A
vrup
a B
irliğ
i kot
asın
a çı
kartı
lması
4.4.
4. F
arklı o
pioi
d ve
ye
ni a
nalje
zikl
erin
ku
llanı
ma
sunu
lması
4.4.
5. O
pioi
d re
çete
lend
irilm
esin
in
1.ba
sam
ak h
ekim
lerin
ce
yazı
lmasının
sağ
lanm
ası
ve y
aygı
nlaş
tırılm
ası
4.4.
6. O
pioi
d re
çete
lim
itler
inin
has
tanı
n ge
reks
inim
ine
göre
ar
tırılm
ası
110
4.4.
7. O
pioi
d an
alje
zik
eğiti
min
in tü
m s
ağlık
pe
rson
elin
e ve
rilm
esi
4.4.
8.İth
al il
aç
fiyat
lam
aları i
le il
gili
kont
rol
4.5.
Ek
G
erek
sini
mle
r
Hiz
met
in u
zun
vade
de k
ontro
lü
için
kal
ite
çalış
mal
arının
ya
pılm
ası