uluslararasi İlİŞkİler kuraminda İngİlİz okulu

Yayn ilkeleri, izinler ve abonelik hakknda ayrntl bilgi: E-mail: [email protected] Web: www.uidergisi.com

Uluslararas likilerde ngiliz Okulu Kuram: Kkenleri, Kavramlar ve TartmalarBalkan Devlen, zgr zdamar* Yrd. Do. Dr., zmir Ekonomi niversitesi, Uluslararas likiler ve AB Blm * Yrd. Do. Dr., Bilkent niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bu makaleye atf iin: Devlen, Balkan ve zdamar, zgr, Uluslararas likilerde ngiliz Okulu Kuram: Kkenleri, Kavramlar ve Tartmalar, Uluslararas likiler, Cilt 7, Say 25 (Bahar 2010), s. 43-68.

Bu makalenin tm haklar Uluslararas likiler Konseyi Derneine aittir. nceden yazl izin alnmadan hi bir iletiim, kopyalama ya da yayn sistemi kullanlarak yeniden yaymlanamaz, oaltlamaz, datlamaz, satlamaz veya herhangi bir ekilde kamunun cretli/cretsiz kullanmna sunulamaz. Akademik ve haber amal ksa alntlar bu kuraln dndadr. Aksi belirtilmedii srece Uluslararas likilerde yaynlanan yazlarda belirtilen fikirler yalnzca yazarna/yazarlarna aittir. UK Derneini, editrleri ve dier yazarlar balamaz.

Uluslararas likiler Konseyi Dernei | Uluslararas likiler Dergisi Stz Cad. No. 43, TOBB-ET Binas, Oda No. 364, 06560 Stz | ANKARA Tel: (312) 2924108 | Faks: (312) 2924325 | Web: www.uidergisi.com | E- Posta: [email protected]

Uluslararas likilerde ngiliz Okulu Kuram: Kkenleri, Kavramlar ve Tartmalar Balkan DEVLEN ve zgr ZDAMAR1

ZETBu makale uluslararas ilikilere kuramsal yaklamlardan biri olan ngiliz Okulunu tantmay ve deerlendirmeyi amalamaktadr. ngiliz Okulunun ne olduunu anlatmak iin, ncelikle Okulun kkleri, kurucular, ontolojik ve yntembilimsel duruu tantlm ve tartlmtr. Daha sonra Okulun zn oluturan temel argmanlar belirlenmi ve kurucularnn tarttklar nemli sorular ele alnmtr. Makalenin ikinci blmnde ise, Okulun ikinci nesli diyebileceimiz kuramclarn rettikleri normatif ve yapsalc eserlere ve tartmalara yer verilmitir. Sonu olarak makale Okulun hem normatif hem de analitik analizlere imkn salad iin bir byk kuram potansiyeline sahip olduunu iddia etmektedir. Anahtar Kelimeler: ngiliz Okulu, Uluslararas likiler Teorileri, Martin Wight,

Hedley Bull, Barry Buzan, Uluslararas Toplum.

English School Theory of International Relations: Its Origins, Concepts, and DebatesABSTARCTThis article introduces and evaluates the English School of international relations theories. First we discuss the Schools roots, traditions, founding fathers and its ontology and methodology. Then the main arguments of the English School (ES) that constitute its core tenets and the grand questions that the founding fathers discussed are presented. In the second part, the two paths normative and structural taken by second generation ES scholars are discussed. This article argues that ES has a potential to be a grand theory for the IR literature due to its rich theoretical background that allows both analytical and normative analyses. Keywords: English School, IR Theory, Martin Wight, Hedley Bull, Barry Buzan, International Society.

Balkan Devlen, Yrd. Do. Dr., Uluslararas likiler ve AB Blm, zmir Ekonomi niversitesi, zmir. E-posta: [email protected]. zgr zdamar, Yrd. Do. Dr., Uluslararas likiler Blm, Bilkent niversitesi, Ankara. E-posta: [email protected]. Yazarlar hakemlere deerli yorumlarndan dolay teekkr ederler. Yazar sras alfabetik olarak verilmitir.

ULUSLARARASIiLiKiLER, Cilt 7, Say 25, Bahar 2010, s. 43 - 68.

ULUSLARARASILKLER / INTERNATIONALRELATIONS

Giringiliz Okulu, uluslararas ilikiler yaznnn en zengin kuramsal kaynaklarndan biri olmasna ramen hak ettii ilgiyi yeterince grmedii dnlen bir yaklamdr. 1940lardan 1970lere gereki ve yeni-gerekilerin hkim olduu yaznda sonraki on yllarda ounlukla liberallerin katklar izlendi. Ancak son yirmi ylda inacln bir kuram olarak ykselmesi ngiliz Okuluna olan ilgiyi de arttrd. naclarn adeta yeniden kefettikleri uluslararas ilikilerin toplumsal zellii ngiliz Okulu ierisinde yaklak yarm yzyllk gelimi ve oturmu bir tartma idi. Bu sayede yeniden okunan ngiliz Okulu, gl tarihsel, felse ve kuramsal temelleri yznden, en azndan Avrupa akademisinde, hem kuramsal hem grgl analiz iin ok tercih edilen bir yaklam haline tekrar geldi. ngiliz Okulu, kuramsal olarak ok zengin bir temele dayanr; gerekilik (realism), aklclk (rationalism) ve devrimcilik (revolutionism) geleneklerinin n de sentezleme becerisini gsterip zgn bir ereve yaratabilen tek yaklamdr;1 bu sayede gnmz uluslararas ilikilerinin hem analitik hem de normatif taraarn zmleme becerisine sahip bir ara olarak ne kar.2 Ayrca Okulun orijinal katks olan uluslararas toplum kavramn ortaya atarak, gnmz uluslararas ilikilerinin anlalmasna byk katklarda bulunur.1

2

ngiliz Okulu yaznnda Grotian rationalism olarak geen aklclk, iktisat ya da epistemoloji yaznlarndaki rationalism ile kartrlmamaldr. Grotiuscu aklclk, hukuk yaznndaki ilahi hukuk, pozitif hukuk ve pozitif tabii hukuk l tartmasnda sonuncusuna yakndr. Buradaki anlamyla rationalism, akl bilginin tek kayna olarak kabul etmez. Hukukun kaynann hem sosyal olaylarn ve ilikilerin gzlemi hem de bunlarn usavurum yoluyla zmlenmesi anlamna gelmektedir. Bu makalede kullanlan aklclk anlattmz Grotiuscu aklcla karlktr. te yandan devrimcilik de Trkedeki gnlk politikadaki anlamyla anlalmamaldr. Buradaki devrimcilikten kastmz Kantc devrimciliktir. Ancak bu terimlerin uluslararas ilikiler yaznndaki anlamlaryla da Trkeye yerlemesi umuduyla Trkelerini kullanmay yeledik. ngiliz Okulu hakkndaki Trkedeki ender eserlerden birinde, Nuri Yurdusev, aklclk iin makuliyetilik, devrimcilik iin de radikalizm terimlerini kullanmay uygun bulmutur. Daha fazla bilgi iin bkz. Nuri Yurdusev, Uluslararas likiler ncesi, Devlet Sistem ve Kimlik: Uluslararas likilerde Temel Yaklamlar, Atila Eralp (der.), stanbul, letiim Yaynlar, 1996, s. 47-51. Martin Wightn ortaya koyduu ve O kuramclarnn kulland bu l snandrmann kendine zg bir snandrma olduu unutulmamaldr. Yani siyasal dnceler tarihi genel perspektinden ele alndnda bu snandrma tikel bir yorumdur ve tartmaya aktr. rnein epistemoloji yaznnda tartlan aklclk genelde Kantc aklclktr. Genelde hukuk felsefesi yaznnda Kantclk rational natural law, Grotius ise tabii hukuk gelenei iinde grlr. Yani, aslnda esnek bir snandrma ierisinde hem Grotius hem de Kant genel tabii hukuk snandrmas iindedirler. Ancak Onun zgn snandrmasna gre Grotius aklclk, Kant ise devrimcilik akm iinde ele alnmaktadr. Martin Wight gibi Kantc felsefeyi devrimci olarak yorumlamak ok rastlanan bir rnek deildir. Martin Wight ve ngiliz Okulunun devrimci snandrmasnn, Kant felsefenin devletlerin ve bireylerin sahip olduu nc bir hukuk alan olarak kabul ettii kozmopolitan hukuk anlay, evrensel insan haklarna ve cumhuriyetilie vurgu yapan idealizmi, baka devletler iinde yaayan ortak karlara sahip kitlelerin ortak hareketine scak bakmas ve devrimlerin dnya tarihine nemli etkileri konusundaki nermeleri nedenleriyle ortaya atldn syleyebiliriz. Bu konuda zgn kaynaklar iin Immanuel Kantn Perpetual Peace: A Phiolosphical Sketch (1795), The Idea of a Universal History with a Cosmopolitan Purpose (1784) ve Hugo Grotiusun De Jure Belli ac Pacis (1625) incelenmelidir. Ayrca, ngiliz Okulu ve Martin Wightn neden bu snandrmay yaptn daha ayrntl incelemk iin baknz: Hedley Bull et al. Der. Hugo Grotius and International Relations, Oxford, Clarendon Press, 1990; Hedley Bull, The Grotian Conception of International Society, Herbert Buttereld ve Martin Wight (der.), Diplomatic Investigations, Londra, Allen and Unwin, 1966; Martin Wight, International Theory: the Three Traditions, Gabriele Wight ve Brian Porter (der.), Leicester, Leicester University Press, 1991.

44

Uluslararas likilerde ngiliz Okulu Kuram

Bu makalenin ilk ksmnda ngiliz Okulunun balangc, felse ve kuramsal kkenleri ve ksaca ontolojik ve yntembilimsel duruu tartlmaktadr. Burada amacmz Oya yeni balayanlara okulun nereden geldiini ve ne olduunu ksaca anlatabilmektir. kinci blmde Okulun kurucusu saydmz drt nemli dnrn zerine en ok eildikleri sorunlar tartlmtr. nc ve son blmde ise, Okul geleneinden gelen son dnem temsilcilerin gittii iki deiik kuramsal yol ve bunlarn Okulu ne gibi mecralara tayabilecei tartmas yaplmtr.

ngiliz Okulu: Balang, Kkler, Ontoloji ve Yntemngiliz Okulu II. Dnya Sava sonras dnem ngilteresinde ortaya km bir uluslararas ilikiler kuramdr. Kuramn temellerini Britanya Uluslararas Politika Kuram Komitesinde alan Herbert Buttereld, Martin Wight, Adam Watson ve Hedley Bull atmtr diyebiliriz. zellikle Martin Wightn Londra ktisat Okulunda verdii ve Komite yaynlarndan bastrd dersleri hem ngiltere iinde hem de dnda birok uluslararas ilikiler rencisini etkilemitir. Okulun kendi bana bir kuram haline gelmesine en nemli katky dier akademisyenin eserlerini temel alan, Wightn lmnden sonra bunlar dzenleyip yaynlayan ve kendi katklaryla gelitirerek kuramsallamay salayan, aslen Avustralyal, Hedley Bull yapmtr. ngiliz Okulu ile ilgili ilgin bir nokta da udur: 1940larn ortasndan 1980lere kadar geen srete bu drt akademisyen de ngiliz Okulu terimini gelitirdikleri ereve iin kullanmamlardr. Ayrca ngiliz Okulu, ngilterede alan tm U kuramclarn da iermez. E. H. Carr, C. A. W. Manning ve F. S. Northedge gibi nemli ngiliz kuramclar hem Okul erevesinde deerlendirilmez hem de Komitenin almalarna katlmamlardr.3 ngiliz Okulunun, dier U kuramlar ile karlatrldnda belki en nemli zellii eklektik yapsdr. Yani Okul, birden fazla dnya grn ierir ve bunlar birletirip kullanr. Daha balangta, Onun kurucusu kabul edilen Martin Wight tarih boyunca insanolunun uluslararas ilikiler davrann betimleyen geleneksel okulun da nemini ve kendi siyasal dncesine katksn belirtmitir. 4 Bunlar Makyavelci (ya da Hobbescu) gerekilik, Grotiuscu aklclk ve Kant devrimciliktir. Makyavelciler uluslararas ilikileri atma asndan incelerken Kant devrimciler deiik devletlerde yaayan insan gruplarnn veya snarn ortak kar, kir ve ideolojiler erevesinde hareket edebileceini iddia eder. O bu iki geleneksel bak as ile dorudan ilgilidir ve bunlarn baz varsaym ve nermelerinden yararlanmtr. te yandan Grotiuscu aklclk dier iki erevenin arasnda bir yerde durur ve O kendini daha ok bu gelenekten grr. Hollandal 17. yzyl hukuk felsefecisi Hugo Grotiustan esinlenen bu akmn 20. yzyldaki temsilcileri Ude devletlerin yaratt bir toplumdan (ya da uluslararas toplumdan) sz ederler. Grotiuscularn ana varsaym devletlerin esasnda potansiyel olarak dayanmac (solidarist) olduklar ve bu durumun hukukun uyguland bir uluslararas toplum yarattdr.5 Bull ve Wight, Grotiusu ge3 4 5

Chris Brown, Understanding International Relations, Houndmills, Mcmillan, 1997, s. 52. Wight,International Theory: The Three Traditions. Bull, The Grotian Conception of International Society.

45


lenein Makyavelci ve Kant yaklamlarn arasnda bir duruu olduunu iddia etmi ve Onu da bu erevede kurmulardr.6 Grotiuscular hem gerekilerin dnya siyasetini devletlerin atmasnn belirledii krine katlmazlar, hem de devrimcilerin topyac yaklamlarn eletirirler. Tersine Grotiuscular uluslararas politikay devletler toplumu ya da uluslararas toplum erevesinde tanmlarlar. O kuramclar devletleri uluslararas sistemin temel oyuncular olarak kabul ettiklerinden gerekilere, devrimlerin dnya siyasetine etkilerini kabul ettikleri iin de Kant devrimcilere yakndrlar. Ancak O ne devletleraras sabit atma halini (Makyavelciler gibi) ne de devletleraras karlarn tam uyuabileceini (Kantlar gibi) kabul eder. Ona gre uluslararas toplum atma ve ibirliinin bir arada gzlemlenebildii bir sosyal ve ekonomik ilikiler btndr. U kuramclarnn gzlemlemesi gereken de budur.7 Onun ontolojik temelleri de bu gr yanstr.8 Okul tartmaya yer brakmayacak ekilde devlet-merkezci bir analiz erevesi kullanr. Bu en azndan bu, Okulun kuruluu ve geliimi sresince byledir. Uluslararas siyaset, devletlerin stratejik etkileimlerinin bir sonucudur ve her ne kadar uluslararas toplumun nemi kabul edilse de aratrmaclar devleti analizlerinin temeline oturtmulardr. Her ne kadar O kuramclar ak ontoloji tartmasna girmemilerse de yaptlarndan kuramn ontolojik snrlarn sonradan kartmaya alan akademisyenler olmutur.9 Richard Littlea gre O yaznnda ok fazla yer alm devletler-sistemi kavram nemli bir balang noktasdr. Wighta gre devletler-sistemi ak ve snrlar belirsiz bir sistemdir. Buna gre devletlersistemleri genileyip daralabiliriler ve bu anlamda kapal deil ak sistemlerdir.10 rnein tm dnyaya yaylm II. Dnya Sava sonras oluan bir sistem bile SSCBnin aniden kmesiyle sonlanabilmitir. Bu tip son noktasna kadar genilemi sistemlerin bu noktaya ulatktan sonraki davranlar da O kuramclarnn tartt baka bir sorundur. Analiz birimi tartmasnda O kuramclar devletin yan sra uluslararas emperyal sistemler kavramn da de yazna kazandrmlardr. Watson, Wight ve Bull bir politik rgtlenme biimi olarak emperyal sistemlerle ilgilenmiler ve bunlarn devletler-sistemleriyle paralel var olabileceklerini iddia etmilerdir.11 Klasik rnek, Helen ehir devletleri zamannda hkm sren Pers mparatorluudur.126

Martin Wight, Why Is There No International Theory?, Herbert Buttereld ve Martin Wight (der.), Diplomatic Investigations, Londra, Allen and Unwin, 1966.

7

Hedley Bull, The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics, Londra, Macmillan, 1977, s. 26-27.

8

Bu makaledeki amacmz dorultusunda ontoloji (varlkbilim), gzlemlenmesi gereken eyler, bir kuramda tartlan ana konular, analiz birimleri ve bu birimlerin snrlar olarak tanmlanabilir. 9 Richard Little, Neorealism and the English School: A Methodological, Ontological, and Theoretical Reassessment, European Journal of International Relations, Cilt 1, Say 1, 1995, s. 934. s. 18; Richard Little,International System, International Society, and World Society: A Re-Evaluation of the English School, B.A Roberson (der.), International Relations Theory. Londra, Pinter, 1998. 10 Martin Wight, Systems of States, Hedley Bull(der.), 1977, Leicester, UK: Leicester University Press. 11 Adam Watson, Hedley Bull, State Systems, and International Studies, Review of International Studies, Cilt 13, Say 2, 1987, s. 147153; Wight, Systems of States; Bull, The Anarchical Society. 12 Wight, Systems of States.

46


Onun ontolojisinde nemli bir yer tutan baka bir tartma da uluslararas sistemlerin nasl uluslararas toplumlara dntdr. Tartma, sadece ortak ama, kar ve kurallarn bir toplum yaratmaya yetip yetmeyecei sorusu etrafnda dnmtr. Buradaki nemli nokta, Martin Wight ve Herbert Buttereld gibi Hristiyanl ve dini uluslararas ilikilerin nemli bir paras gren kuramclarn ortak kltr olmadan sadece karlarn, amalarn ve hukukun bir toplum yaratamayaca iddiasdr.13 Bu tartma youn olarak 15. yzyl sonras dnemde Avrupa devletleri ve Osmanl mparatorluu ilikilerine odaklanmtr. 15. yzyln ortasndan itibaren Osmanllar Avrupa Devlet sistemi iin byk bir tehdit haline gelmi, bir noktada ktann drtte birini kontrol altna alm, Avrupa devletleri ile youn ilikilere, zellikle de g dengesi siyasetine, girmitir. Ortak kurallar, kurumlar ve diplomatik yaplageliler bu dnemde iki taraf arasndaki ilikileri belirlemitir. O zaman Osmanl mparatorluunun Avrupa Devlet Toplumunun bir oyuncusu olduunu syleyebilir miyiz? Martin Wight bu soruya hayr yant vermitir. nk toplumlar ortak bir kltrn rndrler. Hristiyan Avrupa ve Mslman Osmanllar bir toplum oluturamazlard. te yandan Bull ve Watson, Wightn bu savna yakn durmakla birlikte son tahlilde bu ilikinin gevek bir tr uluslararas toplum yarattn kabul etmilerdir.14 Kuramsal bir zm olarak Grotiusun uluslararas toplumun i ve d halkalar olduu iddias ve Hristiyan dnyay simgeleyen i halkann yannda Osmanllarn da toplumun d halkas olarak deerlendirilebilecei kabul edilmitir.15 Bu tartma gnmzde Trkiyenin Avrupa Birliine yelii konusunda ABnin yakn zamanda birincil, ikincil ve ncl halkalar halinde rgtlenecei ve Trkiyenin ancak ncde kendine yer bulabilecei iddiasna ok benzemektedir. ngiliz Okulu kendisini etkileyen dnya grn aka belirtip tartmasna ramen, ontolojik pozisyonuna fazla eilmemi ve bu anlamda sonradan gelen kuramclara ak bir kap brakmtr. Belki de 1990 sonras dnemde devlet-merkezci analizden kanan kuramclarn bile kendilerini Okuldan saymalar bu ak kapnn yaratt avantajlardandr. Bir kuramn oluup gelimesinde hayati yeri olan teme argmanlar ise Okul iinde ontolojiden biraz daha ak tartlabilmitir.

Temel ArgmanlarBir kuramn temel argmanlar16 o kuramn gelimesi ve gerek dnyaya dair nermeler yaratabilmesi iin izilen snrlar belirler. Kuramn gerek dnyadaki gzlemlenebilen ilikilere dair nermeleri (hipotezleri) bu temel argmanlardan mantksal olarak tretilmelidirler; yani nermeler bu kavramlarla atamaz. Bu anlamda bir kuramn varsaymsal temeli, onun anayasas gibidir.17 ngiliz Okulunun temellerini Okulun en nemli kuru13

14 1516

17

Wight, Systems of States; Herbert Buttereld, Christianity, Diplomacy, and War, Londra, Epworth, 1953. Bull , The Anarchical Society; Watson, State Systems, and International Studies. Richard Little, Neorealism and the English School. Bahsettiimiz temel argman kavram pozitivist bilim felsefesi yaznndaki aksiyom terimine benzer bir anlamda kullanlmaktadr. O kuramclar daha ok tarihsel/klasik analizi tercih ettikleri ve felse olarak pozitivizme uzak durduklar iin bu makalede temel argman terimi aksiyoma tercih edilmitir. Patrick James, International Relations and Scientic Progress: Structural Realism Reconsidered, Columbus, Ohio State University Press, 2002.

47


cular kabul ettiimiz Martin Wight ve Hedley Bullun eserlerinden karabiliriz. Okulun kurulu aamasnda kabul edilen bu temeller, kendinden sonra gelen almalara k tutmu ve grgl almalarn snrlarn belirlemitir. Aratrmalarmzda tespit ettiimiz, ngiliz Okulunun temelini oluturan drt temel argman aadaki gibidir:18 1. Uluslararas ilikilerin birincil oyuncular egemen devletlerdir (ehir devleti ya da ulus-devletler).19 2. Uluslararas ilikilerde, iki ya da daha fazla devletin aralarnda iliki olduu ve birbirlerinin kararlarna yeterince etki edebildikleri srece, bir devletler-sistemi vardr.20 3. Uluslararas sistem anariktir. Anari ortak hkmet olmamas anlamna gelir.21 4. Uluslararas sistemde devletler, ortak karlar ve deerleri erevesinde kendilerini snrladn dndkleri ilikileri dzenleyen ortak kurallar ve birlikte yrtlen kurumlarn oluturduu bir uluslararas toplum iinde var olurlar.22 Bu temel argmanlar O iin belirleyici bir statye sahiptirler, kuramn zn olutururlar.23 Bu argmanlarla aka elien nermeleri ieren almalar Okulun dnda saylmaldr. Bu drt belirleyici statye sahip argman incelediimizde Okulu etkileyen yaklamlarn etkileri rahatlkla gzlenebilir. Martin Wightn zellikle erken dnem eserleri Amerikan gerekileri ile ok benzer zellikler gsterirler. I. ve III. argmanlar buna rnektir. Hem Wight hem de Bull iin devletler uluslararas politikann ana oyunculardr. Martin Wight, Power Politics eserinde dnya politikasnn devletler ya da gler tarafndan ynlendirildiini savunur. Bu, Wightn betimledii ana yaklam arasndan gerekilerden en etkilendii noktalardan biridir. Hatta Wight, gereki yaklamn devlet ve g politikasn, aklclk ve devrimcilik gibi dier iki okula gre ok daha iyi anlattn savunmutur: Modern insan genelde devlete, kilise, snf veya herhangi baka bir uluslararas badan daha fazla sadakat gstermitir. G, d balamda, modern egemen bir devlettir ve ayn zamanda bugn insanolunun uruna savaaca en st sadakat olarak da tanmlanabilir.24 Hedley Bull da aynen Wight gibi devletleri uluslararas ilikilerin analizinin odana oturtmu ve her trl topyacl reddetmi ve dnya hkmeti, yeni ortaaclk, blgeselcilik ve deiim iin devrimcilik gibi yaklamlar eletirmitir.2518

19

20 21 22 23

24 25

Balkan Devlen, Patrick James ve zgr zdamar, The English School, International Relations and Progress, International Studies Review, Cilt 7, 2005, s.171-197. Bull, Anarchical Society; Martin Wight, Power Politics, Hedley Bull ve Carsten Holbraad (der.), Londra, Penguin, 1986, 2. bask. Bull, Anarchical Society; Wight Systems of States. Bull, Anarchical Society; Wight Power Politics Bull, Anarchical Society; Wight Power Politics; Wight Systems of States. ngiliz Okulu kkenlerini incelediimizde temel argman niteliine benzer bir dnya toplumu kavramndan da sz edilebilir. Gerekten de dnya toplumu kavram Okulun tm kurucular tarafndan tartlm ve uluslararas toplum kavramyla olan ilikisi tartlmtr. Ancak bu tartma Okul ierisinde ortak ve kabullenilen bir kavramsallatrmaya yol amamtr. Barry Buzann (2004) da eletirdii gibi dnya toplumu kavram ok mulak ve gevek bir biimde kullanlm; titiz bir tanm yaplmamtr. Bu yzden dnya toplumu kavram temel argmanlar kategorisinde deerlendirilmemitir. Wight, Power Politics, s. 25. (eviren: makalenin yazar) Bull, Anarchical Society; Stanley Homann, International Society. J. D. B. Miller ve R. J. Vincent (der.), Order and Violence: Hedley Bull and International Relations, Oxford, Clarendon Press, 1990.

48


ngiliz Okulunun saydmz temel argmanlarndan ncs de Bull ve Wightn gerekilie yaklatklar bir noktadr. ki kuramc da, uluslararas sistemin doasnn anarik olduunu kabul ederek, Makyavelcilerle uzlamlardr. Wight, uluslararas sistemin anarik olarak tanmlanmasnn doru bir yorum olacan syler.26 Anariden kast ise, ortak bir ynetime (hkmete) sahip olmayan birok gcn varldr. Wight, ayn gerekiler gibi, savalarn ana nedeninin uluslararas anari ve Hobbesun tanmlad korku olduu krine de katlr.27 Ancak Wight, gerekilerin sava ve atmann uluslararas ilikilerin kanlmaz ve daimi zellii olduu grne katlmaz; Wighta gre anari tam dzensizlik demek deildir, sadece ortak bir ynetimin olmad anlamna gelir.28 Wight uluslararas ilikilerde atma kadar ibirliinin var olduunu vurgular ve diplomasinin, uluslararas hukukun, rgtlerin g politikalarn dzenlediine iaret eder. Martin Wight, Hobbesun uluslararas bir ynetimin olmay anlamnda anariyi kabul etse de Ude dzensizlik anlamndaki anariyi reddeder. Hedley Bull da anari konusunda Wighta yakn grler sunmutur. Bull her ne kadar baz anarik zellikleri kabul etse de, Hobbesun herkesin herkesle sava diye tanmlad bir uluslararas politika anlayn benimsemez.29 Bull, modern uluslararas sistemin Hobbesun doal durumda tanmlad toplumdan deiik olduunu; devletlerin bireyler gibi deerlendirilemeyeceini, gruplar ve bireyler aras dzenin sadece hkmetler tarafndan salanmad ve ayn zamanda ortak karlarn ve toplum dncesinin de dzeni salamaya yardm edebileceini iddia etmitir.30 Bu yzden Bull, eer hayali bir toplumsal szleme ncesi insan grubunu uluslararas ilikilerle karlatracaksak, John Lockeun doal durum tanmn daha uygun bulmutur. Ayn Lockeun doal durum tanmnda olduu gibi, bugnk devletler sisteminde de yasalar yorumlayp uygulayacak bir merkezi otorite olmadndan bunu topluluun bireyleri yapmaldrlar. Deerlendirdiimiz I. ve III. kavramlar ngiliz Okulunun gerekilik ve yeni gerekilik kuramlarna olduka yakn olduu varsaymlardr. Dier ikisi ise sui generis kavramlar olup Okulu dier kuramsal yaklamlardan belirgin bir ekilde ayrr. II. Vtemel argmana gre uluslararas sistemler, devletler birbirlerinin davranlarn hesaba katarak ilikiye girdiklerinde, ortaya kan bir olgudur. Wighta gre devletler-sisteminin iki olmazsa olmaz paras vardr: a) Kendisini oluturan politik birimler, yani devletler; b) Devletlerin etkileimlerinin oluturduu iletiim ve ilikinin srekli ya da gzlemleyene gre sistematik olmasdr.31 Hedley Bull da devletler-sistemini birbirleriyle ilikisi olan, kararlarn birbirlerini etkiledii ve bir lde bir btnn paralar gibi hareket eden devletlerin oluturduu bir olgu olarak tanmlamtr.32 ki kuramcnn vurgulad nemli baka bir konu da, bu sistemin ileyebilmesi iin devletlerin egemen olmas gerektiidir.26 27 28 29 30 31 32

Wight, Power Politics, s. 101. Ibid. Ibid. s. 105-106. Bull, The Grotian Conception of International Society, s. 52; Bull, Anarchical Society, s. 46-51. Bull, Anarchical Society, s. 46-49. Wight, Systems of States, s. 22. Bull, Anarchical Society, s. 10.

49


Yani, uluslararas devletler-sistemi, szeren (suzerain: hkmeden) devletler-sisteminden farkldr. Roma mparatorluunun Barbar devletlerle, in mparatorluunun szeren devletleriyle olan ilikisi bu snfta deerlendirilmemelidir. Tarihte birincil ve ikincil devletler-sistemleri ortaya kmtr. Birincil sistemler egemen devletlerden oluurken, ikincil sistemler genelde szeren-devletler sistemleri tarafndan meydana gelmilerdir.33 IV. temel argman Onun en zgn kavramdr diyebiliriz. Okulun erken dneminde Martin Wight, devletlerin iinde hareket ettikleri bir uluslararas toplum olduunu ve devlet adamlarnn sadece g erevesinde hareket edip doruluk ve adalet gibi kavramlar hi dikkate almadklarn varsaymann bir arlk olacan syler. Wight, uluslararas sistemde atmalar kadar diplomasi, uluslararas hukuk ve rgtler balamnda ibirliinin de var olduunu belirtir.34 Ona gre yeryzndeki dier btn toplumlardan daha kapsayc olduu iin uluslararas toplum baka hibir topluma benzemez. te yandan Bull, bu argman daha da sadeletirmi ve u tanm yapmtr: Birbirleriyle ilikilerinde kendilerini balayan belirli bir kurallar btnnn ve ortak rgtlerin ynetimini paylama anlamnda belirli ortak karlarn ve ortak deerlerin varlnn farknda olan devletler, bir toplum oluturduklarnda devletlerin toplumu (veya uluslararas toplum) ortaya kar.35 Bull, Wightn geleneksel yaklam erevesi ierisinde, uluslararas toplum kavramna yapt vurgu ile en ok Grotiusculara yakn olduunu ortaya koymutur; Eserlerinde gerekilerin uluslararas ilikiler anlayn tamamen kabul etmemi; Kant devrimcilikten (kozmopolitanclktan) honutsuzluunu dile getirmi ve sistemden ziyade toplumun allmas gerektiini desteklemitir. Bu drt ana temel argman ngiliz Okulunun temel erevesini oluturmu ve gnmze kadar gelen almalarn ounun zn belirlemitir. Son olarak Onun yntembilimsel (metodolojik) duruundan ksaca sz edebiliriz. ngiliz Okulu dnrleri yntem konusunu eserlerinde fazla tartmamlardr. Ancak neredeyse btn O yelerinin eserlerinde klasik, tarihsel yntemi kullandklarn grrz. Bu yzden U yaznndaki klasik-pozitivist analiz tartmasnda O kuramclar klasik tarafta deerlendirilmilerdir. Richard Little byle bir snandrmann yanl olduunu iddia eder.36 Ancak ad geen eserler incelendiinde Watson ve Buttereldn tarihsel, Wight ve Bullun da tarihsel ve felse zmlemeleri hep tercih ettikleri ve drt kurucunun da pozitivist yntemlerden yararlanmad grlr. Ksaca O kuramclar pozitivizme bir hayli uzak, klasik analize daha yakn durmulardr. te yandan, Wightn geleneinden de yararlandklar iin, bu eklektik ontolojik duru Okulun yelerinin her analiz dzeyinde de alabilmelerine olanak vermitir.37 Yani, sistemik, toplumsal ve dnya toplumu dzeylerinin her de Okul dnrleri tarafndan analiz dzeyi olarak kullanlmaktadr.

33 34 35 36

37

Wight, Systems of States; Bull, Anarchical Society. Wight, Power Politics, s. 29. Bull, Anarchical Society, s. 13. Little, Neorealism and the English School; Martin Hollis ve Steve Smith, Explaining and Understanding International Relations, Oxford, Clarendon Pres, 1990. Little, Neorealism and the English School.

50


Kurucularn Tarttklar SorunlarBu blmde ngiliz Okulunun kuruluunda bulunmu drt nemli dnrn zerinde en ok tarttklar konular inceleyeceiz. Bu drt dnr, yaklak eyrek yzyllk (1959-1984) bir sre boyunca toplanan Britanya Uluslararas Politika Kuram Komitesine srasyla bakanlk eden, Herbert Buttereld, Martin Wight, Adam Watson ve Hedley Bulldur.38 O gibi geni ve retken bir yazn bu kadar ksa bir makalede inceleyebilmek adna sadece bu dnrleri en ok megul eden sorunlarn bir zmlemesini yapmaya alacaz. Drt kurucunun eserleri ele alndnda, yle kaba bir genelleme yapabiliriz: Her ne kadar benzer sorunlarla ilgilenseler de, Wight ve Bull daha ok kuramsallamaya, Watson ve Buttereld ise daha ok kuramn ele ald sorunlarn tarihsel yntem kullanlarak grgl zmlemelerine katkda bulunmaya almlardr. Bu drt dnrn de ilgilendikleri birincil konu devletler-sistemleridir. Bu sistemlerin nasl gelitii, nasl daralp geniledii, zellikleri, sistem-anari ilikileri erken dnem O yelerinin ana aratrma konusu olmutur. Komitenin toplantlarna balad ilk yllarda diplomatik tarih almalarna eilme ve bu sayede devletler-sistemi diye adlandrlan yapy inceleme kri, aslen bir tarihi olan Herbert Buttereld tarafndan gndeme getirilmi ve dier yelerce de benimsenmitir. Klasik bir tarihi olan Buttereld kuramsal ya da bilimsel tarih almalarndan hi holanmadn defalarca dile getirmesine ramen, ironik bir biimde, Komitenin bu yola girmesinin nn amtr. 39 Buttereld, 1964 ylnda, Komitede daha yeni balayan devletler-sistemi almalarnn aslnda Avrupa devletler-sisteminin genilemi bir halini incelediklerini kefetmi ve Komite yelerine Avrupa sisteminin tamamen dnda var olmu devletler-sistemlerini de incelemeyi nermitir.40 Bu neriyi izleyenlerden Watson tarih boyunca deiik uygarlklarn yaratt devletler-sistemlerini ve bu sistemlerin nasl uluslararas toplumlara dntn inceledii The Evolution of International Society kitabyla konu zerindeki en nemli eserlerden birini vermitir.41 Bu kapsaml ciltte Watson, Smerlerden eski Yunana, inden slam uygarlna ok geni bir zaman aral ve corafyada ortaya kan devletler-sistemlerinin aktrler aras ilikileri dzenleyerek anarik yapnn nasl uluslararas toplumlara dntn, tarihsel inceleme yntemiyle aklar. Watson, tarih boyunca olumu sistemleri ekonomik ve stratejik basklarn bir arada tuttuunu iddia ederek, bu sistemleri dzenleyen devlet topluluklarnn da, dzenlemelerin derecesine gre bazen uluslararas toplumlar, bazen de Avrupa grande rpubliquei42 ile Osmanllar arasnda olduu gibi, daha snrl ancak bilinli sosyal szlemeler meydana getirdiini gsterir.43 Bu nemli inceleme tarih boyunca ortaya km uluslararas toplumlarn genellenebilir zelliklerinin belirlenmesi asndan da ok38 39

40 41 42 43

Adam Watson, The Evolution of International Society, Londra ve NY, Routledge, 1992. C.T. McIntire, Herbert Buttereld: Historian As Dissenter, New Haven ve Londra, Yale University Press, 2004. Ibid. Watson, The Evolution of International Society. Voltairein ortaa Latin Avrupasn tanmlamak iin kulland bir terim. Watson, The Evolution of International Society, s. 312.

51


yardmcdr. rnein birok antik sistemde hegemonik eilim (hegemonic propensity) gzlenebilir.44 Yani sisteme dhil aktrlerin kapld ve sonunda sistemin emperyal, hegemonik ya da iki kutuplu kontrolne yol aan bir hegemonik ekimden bahsedebiliriz. rnein Watson, Avrupa uluslararas toplumunda hegemonik kontroln her zaman belirli derecelerde sistemin bir paras olduunu gstermitir. Benzer ekilde bu inceleme; modern insann ve akademinin egemen devletleri uluslararas toplumun tek nemli aktr gibi grmeleri, tarih boyunca ve gnmzde ulus-devletten daha az egemenlie sahip politik yaplarn uluslararas ilikiler asndan incelemeye demeyecei dncelerinin, Uin anlalmas asndan ne kadar yanl olduunu da gsterir. Tarih boyunca var olmu imparatorluklar ve bunlara eklemlenmi politik birimlerle olan ilikileri incelendiinde, bugnk meruiyet ve egemenlik anlaylarmzn aslnda sadece modern zamana ait bir anomali olduu grlr.45 Martin Wightn yaptlarnda ise ana soruuluslararas toplum nedir? olmutur. Hem erken hem de ge dnem eserlerinde Wight bu soru ve getirdii alt sorunlarla ilgilenmitir. Wighta gre uluslararas toplumu gerekilerin uluslararas sistemi ve devrimcilerin dnya toplumundan ayran zellikleri vardr. Buna gre uluslararas toplum: 1) rgtlemesini tamamlam toplumlarn (devletlerin) ba aktrleri olduu ve oluturduu istisnai bir toplumdur 2) ye says azdr 3) yeleri bireylerden daha heterojendir 4) yeleri politikalarn beka amacyla oluturan lmsz birimlerdir.46 Wight, gerekilerin dnya politikasndaki deiimi g dalm veya hegemon devletlerin ini klaryla aklamalarna kar kendi zmlemesinin ortasna toplum kavramn oturtur. Toplumun en nemli kant da uluslararas hukuktur. Bu toplumda g dengesi, diplomasi ve hukuk sayesinde devam ettirilen ortak kurallar btn, Wightn ilk kez 1946da yaynlanan Power Politics kitabndan beri ana temasn oluturmutur diyebiliriz. Wight bu kyla gerekilerin sistemi ve devrimcilerin dnya toplumu yerine Grotiuscu uluslararas toplum dzeyini yazna kazandrmtr. Okulun hem dndan hem iinden, bu analiz dzeyinin aralarndaki snrlarn iyi izilmedii ve aralarndaki ilikinin tam belirtilmedii ynnde eletiriler yaplmtr. Bu tartmay zmek bu makalenin snrlarn amakla birlikte unu iddia edebiliriz: O, sistem, uluslararas toplum ve dnya toplumunun ayn anda hareket ettiini kabul eder. Yani O kuramclar hem sistemik dzeyin aktrlere yapsal basklarn (gerekilik), hem uluslararas toplum dzeyindeki kural ve aktrlerin nemini (aklclk) hem de birey ve ulus-tesi gruplarn dnya toplumu iindeki etkilerini (devrimcilik) kabullenir. Okula via media yaktrmasnn yaplmasnn sebebi de budur. Wightn sorduu ikinci ana soru ise uluslararas toplumun snrlarnn ne olduudur. Wight Systems of States ve International Theory eserlerinde bu soruya cevaplar bulmaya alr.47 Tarih boyunca olumu toplumlarn izini srerek bunlarn etkilerinin halen gr44 45 46 47

Ibid., s. 313. Ibid., s. 312-318. Wight, Power Politics, s. 105-107. Wight, Systems of States ve International Theory.

52


lp grlmediini ve bir toplumun nasl korunaca ve devam ettirilecei kuramsal sorularn cevaplamaya alr. Ancak modern dnyada uluslararas toplum ne kadar olumutur gibi sorulara verdii cevaplar ok ak deildir. Ayrca ok tartlan bir iddias da uluslararas toplumlarn, ortak karlara ramen, ortak kltr olmadan oluamayacadr. Daha nce belirttiimiz zere bu nerme Hedley Bull ve Adam Watson tarafndan fazla kabul grmemitir. Wightn cevaplar da tatmin edici deildir. Son olarak Wight, uluslararas toplumun varlnn, devletleraras ibirliine yol ap amadn hemen her eserinde tartmtr.48 Bu sorunun Wight iin karl phesiz evettir. Uluslararas toplum, ortak kltr, karlar, normlar, kurumlar ve hukuk vastasyla devletleraras ibirliinin artmasna byk katklarda bulunur. Okulun kurucularndan en genci ve The Anarchical Society eseriyle yazn belki en ok etkilemi olan Hedley Bullun tartt birincil soru ise uluslararas sistemde dzen ne anlama gelir? olmutur. Bull, uluslararas ilikilerde dzen var mdr, ne anlama gelir ve nasl korunur sorularna younlamtr. Bu anlamda Bull, dier dnre gre uluslararas toplumlarn kkeni ve tarihiyle daha az, modern uluslararas toplumun imdiki ve gelecekteki zellikleriyle daha fazla ilgilenmitir. The Anarchical Society (Anarik Toplum) eserinde, adndan da anlalaca gibi anarik bir sistemde toplum nasl oluur sorusunu aratrr. Bulla gre uluslararas sistem anarik de olsa, ortak karlar sz konusu olduka bir dzen salanabilir. Bu anlamda Bull, Martin Wightn uluslararas toplumun salanmas iin ortak kltr gerekir argmanna da kar kar ve sadece ortak karlarn da bir dzen yaratabileceini savunur. Eer ortak kltr toplumun olmazsa olmaz bir zellii olsayd, Avrupa devlet sisteminde kkleri olan bugnk uluslararas toplumun bu denli dnyaya yaylmas olanaksz olurdu. Yani ortak karlar erevesinde devletlerin baz norm, kural ve kurumlara adapte olmas dzen kurmak iin yeterlidir. Bu dzenin salanmas iin de be nemli unsur gereklidir; g dengesi mekanizmas, uluslararas hukuk, diplomasi, sava ve byk gler.49 Bu ereveye bal olarak Bullun ikinci byk sorusu dzen-adalet tartmasnda hangisinin nde geldiidir. Bull, bu konuda Edward Carrdan ayr dnr ve dzenin salanmas iin adaletten vazgeilebilecei krine kar kar. Aslnda adaletin salanmas dzenin ve uluslararas toplumun salanmasna katkda bulunabilir.50 Bu iddiasn desteklemek iin Bull adaletin ne olduunu da sorgulam ve dnya politikasnda tip adaletten sz edilebileceini ve bunlarn salanmas iin verilecek mcadelelerin deiik sonular olduunu iddia etmitir. Adalet, hem ykc hem de yapc bir g olabilir. Bull, tip adaletten sz eder; insani, uluslararas ve dnya apnda adalet. Bunlar arasnda sadece uluslararas adalet salanmaya allrsa, mesela zamann tartmalarna gre dekolonizasyon sreci gibi, bu uluslararas topluma katkda bulunur ve dzeni korur. Ama devrimcilerinki gibi bir dnya adaleti aranrsa, bu sistemin toplam dnm anlamna

48

49 50

Wight, Systems of States; Power Politics; International Theory ve Wight, Why Is There No International Theory. Bull, The Anarchical Society. Bull, Anarchical Society, s. 89-91.

53


gelecei iin dzen ykcdr.51 nsani dzeyde adalet aramak da problemlidir nk Bulla gre insan haklarndan ne anladmz ve bunun dnya politikas iin ne anlama geldii tartmaldr. Gz kapal bir insan haklar savunuculuu da dzen iin tehlike yaratabilir. Bull modern uluslararas sistemin egemenlik ve devletlerin iilerine mdahale etmeme zerine kurulduunu ve bu kurallarn andrlmasnn dzenin istikrarn azaltacan savunur. Bu ekilde Okul iindeki oulcu-dayanmac (pluralist-solidarist) tartmasn ilk ortaya koyan da Bull olmutur. Sonraki sayfalarda daha ayrntl inceleyeceimiz ve ge dnem ngiliz Okulunun byk tartmalarndan oulcu-dayanmac konusunda, Bull daha ok devlet-merkezci oulculardan yana tavr koymu ve insan haklar ve dnya apnda adaleti aramann sisteme olumsuz etkilerine dikkat ekmitir. Buraya kadar szn ettiimiz drt dnr, ngiliz Okulu yaklamnn temellerini atp, Okulun kendi bana zgn bir kuram olarak ortaya kmasn salamlardr. Genel olarak tarttklar, devletler sistemi, uluslararas toplum ve dnya toplumu gibi kavramlar kendilerinden sonra gelen yazn dorudan etkilemitir. Okulun kurucularnn lmlerinden sonraysa, oulcu-dayanmac tartmasnn bir yansmas olarak yazn yapsalclar ve normatifiler olarak iki gruba ayrlm ve gnmze kadar gelmitir.

ngiliz Okulu: kinci NesilKuruculardan sonra gelen ve ou zaman bilinli bir ekilde kendilerini O ile zdeletiren akademisyenler iin ngiliz Okulunun ikinci nesli demek mmkndr. Bu makalenin erevesi ierisinde biz sadece R.J. Vincent, Barry Buzan, Richard Little, Nicholas Wheeler, Timothy Dunne, Robert Jackson ve James Mayall zerinde duracaz. Genelde O erevesinde yazan ya da bu kuramsal yaklama yakn duran Andrew Linklater, Hidemi Suganami, Andrew Hurell gibi akademisyenlerden bahsetmeyeceiz. Bu bahsi geen yazarlar gz ard ettiimiz ya da katklarn deerli grmediimiz anlamna gelmiyor. Yerimizin kstl olmas bizi O ile en ok zdeletirilen ve bu kurama teorik olarak en ak katklar yapm olan yazarlara younlamaya itti.52 kinci nesil O yazarlarn iki gruba ayrmak mmkn; normatif ve yapsalc kanatlar. Hedley Bullun dzen-adalet ikilemi zerindeki almalarn temel alarak, dayanmac-oulcu tartmasn devam ettiren ve uluslararas dzen konusunda normatif kayglar ile yazan R.J. Vincent, Nicholas Wheeler, Timothy Dunne, Robert Jackson ve James Mayall bu normatif kanatta yer almaktadr. Dier tarafta ise bata Barry Buzan ve Richard Little olmak zere, son yllarda O ierisinde yeni bir aratrma program olarak51

52

Timothy Dunne, Inventing International Society: A History of the English School, Londra, Macmillan, 1998. Bu tercihimizi destekleyen kaynaklar iin: Dunne, Inventing International Society; Barry Buzan, From International to World Society?: English School Theory and the Social Structure of Globalization, Cambridge, Cambridge University Press, 2004; Andrew Linklater, English School, Scott Burchill et al. (der.), Theories of International Relations, Londra, Palgrave Macmillan, 3. bask, 2005; Joo M. Almeida, Hedley Bull, Embedded Cosmopolitanism, and the Pluralist Solidarist Debate, Richard Little ve John Williams (der.), The Anarchical Society in a Globalized World, Londra, Palgrave Macmillan, 2006.

54


ortaya kan yapsalc kanat bulunmaktadr. Bu blmde ncelikle normatif kanat zerinde duracaz. Yapsalc kanadn kurucu manifestosu diyebileceimiz Barry Buzann From International to World Society isimli eseri 2004 ylnda yaynlam olduu iin yapsalc kanattan eserler yeni yeni ortaya kmaktadr bu nedenle yapsalc kanat zerine yapacamz tartma daha snrl olacaktr.

kinci Nesil: Normatif KanatAz nce de belirttiimiz gibi normatif kanadn temel sorunsal dzen-adalet ikilemine bir zm bulmak erevesinde ekillenmitir. Bu grubu iki alt gruba ayrmak mmkndr; dayanmaclar ve oulcular. Dayanmaclar arasnda Vincent, Dunne ve Wheeler saylabilirken, oulcular Jackson ve Mayall olarak ne kmaktadr. Dayanmac-oulcu tartmasnn z uluslararas toplumun doas ve potansiyeli zerinedir. zellikle ortak kurallar, deerler ve kurumlarn u an iin ne kadar yerlemi olduu ve bu kurallar-deerlerkurumlar btnnn daha ne kadar uluslararas topluma nfuz edebilecei zerinde younlamaktadr.53 Bu tartmann O yaznndaki pratik yansmas uluslararas hukukun, doal hukuk mu yoksa pozitif hukuk mu olduu ya da olmas gerektiinden hareketle insan haklar ve insani mdahale kavramlar erevesinde verilen eserler olmutur.54 Temel pozisyonlar u ekilde zetlemek mmkndr. oulcular genelde devlet merkezli ve dolaysyla devletlerin yapt pozitif hukuka dayal bir uluslararas hukuk varsaymndan hareket ederler. Devlet temelli kavramlatrma yaptklar iin de egemenlik, uluslararas alanda, hukuki ve politik ncelik tar.55 Dier bir deyile oulcular iin devlet egemenlii ve onun mdahaleden korunmas nceliklidir. Dolaysyla insani mdahaleyi uluslararas toplumun temellerine, yani egemenlik ve mdahale etmeme prensiplerine aykr grrler. Barry Buzann da ne srd gibi bu argmann alt-metni dzenin ve farkllklarn korunmasnn adaletin yerine getirilmesinden nemli olduu savdr.56 Daha nce de deindiimiz gibi oulcular iin uluslararas toplumun bugnk ve gelecekteki kapsam olduka snrldr. Dayanmaclarn byk bir ounluu kozmopolitan kayglar tamakta ve bunun sonucu olarak devletlerin deil bireylerin haklarnn uluslararas alanda korunmas zerine younlamaktadrlar. Bireyi uluslararas hukukun bir znesi olarak gren dayanmaclar, pozitif hukuktan daha ziyade Grotius gibi doal hukuka dayanmaktadrlar. Dayanmaclarn yazlarnda insan haklar devletlerin egemenlik haklarnn nne gemekte ve dayanmaclar evrensel insan haklarna dayanan, ortak deerlerin yaygn olarak paylald ve dolaysyla daha mdahaleci bir uluslararas toplumun nasl ortaya kabilecei zerine eilmektedirler.53

54

55 56

Barry Buzan, From International to World Society?: English School Theory and the Social Structure of Globalization, Cambridge, Cambridge University pres, 2004, s. 45-46. Ibid. s. 46; Andrew Linklater ve Hidemi Suganami, The English School of International Relations A Contemporary Reassessment, Cambridge, Cambridge University Press, 2006; Linklater, English School. Ibid., s. 46. Ibid., s. 46.

55


Dayanmac-oulcu tartmas Bulla dayanmakla birlikte, R.J. Vincent dayanmac argmana yaslanan ilk almalar vermitir. Dier bir deyile Vincent ikinci nesil O yazarlarnn ilkidir diyebiliriz. Vincent uluslararas toplumun ne kadar dayanmac ve ne kadar oulcu olduunu incelemek iin insan haklar ve zellikle insani mdahale zerine almtr.57 Bu Okuldaki dier birok yazar gibi Vincent da tamamyla bir kalba sokmak mmkn deildir. lk eseri olan Non-Intervention and International Order iilerine mdahale etmeme (non-intervention) prensibinin uluslararas toplumun dayand dzenin temeli olduunu iddia ederken, Human Rights and International Relations isimli eserinde mdahale etmeme prensibinin temel haklarn korunmas iin esnetilebileceini savunmutur. Dier bir deyile Vincent ilk eserinde daha oulcu bir grnt sergilerken, daha sonraki eserlerinde ok daha dayanmac argmanlarda bulunmutur. Ancak unu da belirtmek gerekir ki her ne kadar Vincent, oulcu bir durutan dayanmac bir durua doru deiim gstermi olsa da yazlarnda her iki yaklamn da izlerini bulmak mmkndr. Vincentn en dayanmac eserinde bile bize hatrlatt nokta insani mdahalenin gl devletlerin dier devletlere, zellikle de nc Dnya devletlerine, mdahale iin ak ek anlamna gelemeyeceidir.58 Vincent, Wheelern da ne srd gibi, her ne kadar uluslararas toplumun insani mdahale sorumluluu olduunu iddia etmi olsa da o gnk koullarda devletlerin byle bir dnceyi pek de desteklemediklerini kabul etmekte ve insani mdahale doktrininin yerleme umudu pek uzak gzkyor demektedir.59 Vincentn insan haklar anlay temel haklar kavram erevesinde ekillenmitir. Vincenta gre devletlerin zerinde uzlaabilecei asgari insan haklar temel haklardr. Bunlar asgari beslenme ve yaama hakkdr.60 Vincent 20. yzylda insan haklarnn korunmasna ilikin taleplerin giderek meruluk kazandn ve bunlarn rneklerinin uluslararas hukukta grlebileceini syler.61 Bu haklarn daha da gelimesi ve temel haklarn korunmasna ancak bireylerin devletleri bu haklar korumaya ikna etmesiyle mmkn olacan iddia eder. Dier bir deyile, Vincent umudunu insanlar arasnda giderek yayldn varsayd kozmopolitan kayglara ve bu kayglarn bireyleri dier lkelerdeki insanlarn temel haklarn korumak iin aba harcamalarna balar. Ayn zamanda Bullun temel sorunsal olan dzen-adalet ikilemine de bu erevede bir zm nerir. Vincenta gre57

58 59 60 61

Buzan, From International to World Society; Iver Neumann, The English School and the Practices of World Society, Review of International Studies, Cilt 27, 2001, s. 503-507; N. J. Wheeler, Pluralist and Solidarist Conceptions of International Society: Bull and Vincent on Humanitarian Intervention, Millennium - Journal of International Studies, Cilt 21, 1992, s. 46389; R. J. Vincent, Nonintervention and International Order, Princeton, Princeton University Press, 1974; R. J. Vincent, Human Rights and International Relations, Cambridge, Cambridge University Press, 1986. Vincent, Human Rights; Wheeler, Pluralist and Solidarist Conceptions. Vincent, Human Rights, s. 252; Wheeler, Pluralist and Solidarist Conceptions, s. 481. Ibid. BM art 55 ve 56. maddeler, Evrensel nsan Haklar Beyannamesi, bireylere BM nsan Haklar alt komisyonuna bavuru hakk veren 1503 numaral ECOSOC karar vb gelimeleri rnek olarak ortaya koyar. Baknz Vincent Grotius, Human Rights and Intervention, Bull et.al., Hugo Grotius and International Relations; Wheeler, Pluralist and Solidarist Conceptions, s. 478.

56


eer bireyler yurttalar olduklar devletleri temel haklar kendi hukuklarnn korumas altna almaya ikna edebilirlerse, bu daha adaletli bir dnyay uluslararas dzeni bozmadan yaratma frsat verecektir.62 Temel haklar devletlerin i hukukunun bir paras olacandan, d mdahaleye gerek kalmayacaktr. Vincentn insan haklarnn ve insani mdahalenin uluslararas ilikilerdeki yeri zerine yapt almalar Onun ikinci nesil yazarlar zerinde ok etkili olmutur. Bull ile balayan ve Vincent ile daha da belirginleen oulcu-dayanmac tartmas ilk balarda grgl (uluslararas toplumun o an iin pratikte ne kadar dayanmac olduu sorusu) yapsn kaybederek, giderek uluslararas toplumun nasl olmas gerektii (oulcu mu yoksa dayanmac m?) zerine normatif bir tartmaya dnmtr. Vincent takiben Dunne ve Wheeler ak olarak dayanmac bir pozisyon ortaya koyarken, Jackson ve Mayall oulculuktan yana tavr almtr. Wheeler ve Dunnenin almalar Onun Bullun son yazlarnda ve Vincentn ge dnem eserlerinde belli olmaya balayan Okulun etik konularna yneliminin ve normatif kurama doru kaynn en ak rnekleridir. Dayanmaclarn nde gelen kuramclarndan olan Wheeler ve Dunne dikkatlerini, Vincent gibi, insani mdahaleye yapl artlarna ve nasl merulatrldna younlatrmlardr. ne srdkleri argman u ekilde zetlenebilir. Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi tarafndan desteklendii vakit, insani mdahale, artk uluslararas toplum tarafndan meru kabul edilmektedir. Bu zellikle Souk Savan sona ermesiyle ortaya kan siyasi artlarda mmkn olabilmitir. yleyse uygun artlar altnda ve adil sava doktrinine dayanan kriterler gz nne alnarak yaplacak tek tara insani mdahaleler de uluslararas toplum tarafndan meru kabul edilmek durumundadr. nk bu tip mdahaleler, uluslararas dzeni bozmadan daha adil bir dnya olumasna katkda bulunabilir. Bu hakk suistimal edecek olanlar ise dnya kamuoyu tarafndan yarglanacaktr.63 Burada dikkat ekilmesi gereken nokta Dunne ve Wheelern argmanlarn, adaleti dzenin kartym gibi konumlandrmaktan kanarak yapmalar ve devletlerin pratiklerine dayanan bir akl yrtme sonucu bu karma ulam olmalardr. Tabii bu dayanmaclarn argmanlarnn altnda yatan temel normatif gdleri ve kayglar deitirmez. Balang noktalar dnyadaki insan haklarnn durumuna ilikin ahlaki kayglardr ve yazlarnn temel amac, insan haklarnn ciddi bir ekilde ihlal edildii yerlere mdahaleyi uluslararas alanda meru klmann mekanizmalarn bulmaktr. Sivil toplum kurulularna, niversitelere ve medyaya insani mdahalenin gerektii durumlarda hkmetlerini zorlama konusunda olduka i dmektedir. Dier bir deyile dayanmaclar devlet pratiinin insan haklarnn korunmas ynnde deiebileceine inanrlar ve bu deiimi salamada bireylere ve sivil topluma nemli grevler addederler.6462 63

64

Vincent, Human Rights and International Relations, s. 150-151. Timothy Dunne ve N. J. Wheeler, Hedley Bulls Pluralism of the Intellect and Solidarism of the Will, International Aairs, Cilt 72, 1996, s.91108; Timothy Dunne ve N. J. Wheeler (der.), Human Rights in Global Politics, Cambridge, Cambridge University Press, 1999; N. J. Wheeler, Saving Strangers: Humanitarian Intervention in International Society, Oxford, Oxford University Press, 2000. Wheeler, Saving Strangers.

57


Bu dayanmac normatif argman, daha nce de belirtildii gibi, evrenselci bir halka anlayna dayand iin uluslararas alandaki eitlilii kendi bana bir deer olarak nemsemez. Dayanmaclar iin mhim olan daha adil bir dnyaya uluslararas dzeni fazlaca bozmadan ulaabilmek ve bu srete bireylerin haklarn devletlerin haklarndan, zellikle mdahaleden muaf olma ve egemenlik haklarndan, stte tutmaktadr. Devletlerin oluturduu uluslararas toplum, bu srete bir aratr. Dunnenin de dedii gibi Onun dayanmac kanad devletler toplumunu insan haklarna sayg gibi bir evrenselci etii icra etme potansiyeline sahip olarak grr.65 Buzann da belirttii gibi dayanmac bir uluslararas toplum dnya toplumuna giden yolda bir admdr. Nihai ama, devletlerin zne olduu uluslararas toplumun yerini bireylerin zne olduu dnya toplumuna brakmasdr.66 Anacak dayanmaclar bugn bulunduumuz durumun, insani mdahaleyi merulatracak potansiyel dayanmann var olmasna ramen, arzu ettikleri noktadan ok uzak olduunu ve uluslararas toplumdan dnya toplumuna geie ilikin emarelerin olmadn kabul ederler.67 Normatif kayglar tamalarna ve bu kayglarn argmanlarn ekillendirmesine ramen, topyac deillerdir. Grgl verileri deerlendirirken var olan ile olmasn arzu ettiklerini byk lde ayrt etmeyi baarmlar ancak var olann ortaya koyduklar ahlaki vizyonu da engellemesine izin vermemilerdir. Dier bir deyile O ierisindeki dayanmac kanat Okulu grgl verilere dayanan normatif bir yne doru gelitirmeye almtr. Doaldr ki dayanmaclarn argmanlar, Bullun daha oulcu ve dzene nem atfeden yann rnek alan ikinci nesil O kuramclarndan destek bulamamtr. Robert Jackson ve James Mayall bu oulcu grubun nde gelenlerindendir. Dayanmaclar insan haklar ve insani mdahale kavramlarna younlap, dzen-adalet ikileminde adaletten yana taraf tutarken, oulcular da uluslararas toplumun oulcu prensipler erevesinde nasl dzeni koruyabilecei sorusuna odaklanmtr. oulcular sadece uluslararas toplumun u anki durumunun dayanmacdan ziyade oulcu bir resim izdiini ifade etmekle kalmaz, ayn zamanda bunun ahlaki olarak da tercih edilir bir durum olduunu ne srer.68 Robert Jacksondan yaplacak u alnt oulcularn normatif duruunu ak biimde ortaya koymaktadr. Jackson Global Covenant isimli eserinde dayanmaclarn uluslararas toplumdaki dayanma potansiyeline ilikin argmanlarna kresel topum diye bir ey yoktur ve var olmas olanakl olsayd bile oulcularn buna kesin olarak kar kmas gerekirdi diye cevap verir.69 oulcularn dayanmaclara bu kar k, sadece uluslararas toplumda eitliliin korunmasnn normatif olarak nemli olmas deil, ayn zamanda insani mdahale ad altnda devletlerin egemenliklerine karlmasnn byk gler arasndaki dze65 66 67

68

69

Dunne, Inventing International Society, s. 11. Buzan, From International to World Society?, s. 57. Wheeler, Saving Strangers, s. 295-210; Linklater ve Suganami, The English School of International Relations. Andrew Hurrell, On Global Order: Power, Values, and the Constitution of International Society, Oxford, Oxford University Press, 2007; Linklater, English School. Robert H. Jackson, The Global Covenant: Human Conduct in a World of States, Oxford, Oxford University Press, 2000, s. 415.

58


ni bozabilecei endiesini tamalar sebebiyledir. Jackson bu konuda Rusyann 1999da NATOnun Kosovaya mdahalesine verdii tepkiyi rnek gsterir.70 Jacksonn buradaki temel argman insan haklarnn en ok savalar srasnda ihlal edildii ve dolaysyla insan haklarn korumak isteyenlerin ncelikle devletleraras savalar engellemeye almalar gerektiidir. nsani mdahale, uluslararas toplumun zerine kurulduu temelleri (mdahale etmeme ve egemenlik hakk) tehdit ettii ve sava olasln arttrd iin kanlmas gereken bir durumdur. Dier bir deyile Jackson ve Mayall dayanmac projeye kar karken iki temel kaygdan hareket ederler. Birincisi, daha dayanmac bir dnya yaratma abalarnn var olan dzeni bozarken yerine yenisini koyamama ihtimallerinin yksek oluudur. Buna temel olarak da devletin dnda dzeni salayabilecek bir merciin olmadn ne srerler.71 Dayanmac abann sonucu u andaki dzeni de yitirmemiz olabilir. kincisi ise siyasi ve kltrel eitlilii korunmas gereken bir deer olarak grmeleridir. Dier bir deyile evrensel, homojen bir siyasi kltre, bu insan haklar ve demokrasi temelinde olsa bile, pheyle bakmaktadrlar. Ahlaki olarak bu eitliliin korunmasna insani mdahalenin getirecei yararlardan daha fazla nem vermektedirler. Jacksonn bu oulculuu ahlaki anlamda da savunmas ok daha belirginken, Mayall oulculuun ahlaki boyutunu ne karma konusunda isteksiz davranmaktadr.72 Bu noktada Mayalldan ksa bir alnt yapmak, oulcularn temel durularn ksaca toparlamamza yardmc olacaktr. oulcu gre gre devletlerin, aynen bireyler gibi, farkl karlar ve deerleri olabilir ve vardr, dolaysyla da uluslararas toplum onlarn birlikte uyum ierisinde yaamalarn salayacak bir erevenin yaratlmasna msaade etmekle snrldr.73 Buzann belirttii gibi Jackson ve Mayalln oulcu-dayanmac kavramlarn birbirinin tam zdd olarak tanmlamas, dier bir deyile, devletlerin haklaryla bireylerin haklarn korumay birbirini dlayan tercihler olarak grmeleri doal olarak onlar bir taraf semeye zorlamaktadr. 74 Hlbuki dayanmac ve oulcu bak alarn bir70 71

72

73

74

Jackson, The Global Covenant. Barry Buzan, Special Book Review: James Mayall, World Politics: Progress and its Limits (Cambridge: Polity Press, 2000, 170) and: Robert Jackson, The Global Covenant: Human Conduct in a World of States (2000, 464), Millennium - Journal of International Studies, Cilt 31 Say 2, 2002, s. 363-366. s.363. Jackson, The Global Covenant; James Mayall, World Politics: Progress and its Limits, Cambridge, Polity Press, 2000; James Mayall, Tragedy, Progress and theInternational Order: A Response to Frost, International Relations, Cilt 17 Say 4, s. 497-503; Buzan, Special Book Review: James Mayall, World Politics: Progress and its Limits (Cambridge: Polity Press, 2000, 170 pp., no price given, pbk.) and: Robert Jackson, The Global Covenant: Human Conduct in a World of States (2000, 464 pp., no price given, pbk.); Buzan, From International to World Society?; John Williams, Pluralism, Solidarism and the Emergence of World Society in English School Theory, InternationalRelations, Cilt 19 Say 1, 2005, s. 19-38. James Mayall, Tragedy, Progress and the International Order: A Response to Frost, s. 14 (yazarn evirisi) Buzan, Special Book Review, s. 365.

59


yelpazenin iki ucu olarak da grmek mmkndr.75 Devletlerin zerinde anlat ortak deerlerin ve kurallarn az olduu bir uluslararas toplum, yani daha ince bir uluslararas toplum, oulcu olacakken, zerinde anlalan deer ve kurallarn daha ok olduu bir uluslararas toplum, yani daha sk/youn bir uluslararas toplum, dayanmac olabilecektir. Bu ekilde bir kavramsallatrma dayanmaclk ve oulculuu, devletlerin ortaya kard uluslararas toplumun derinliinin dereceleri olarak grme imkn salayarak kuramsal bir orta nokta bulma imkn da verebilecektir.76 Bylece ya dayanmac ya oulcu ikileminden de kurtulmamz mmkn olabilecektir. kinci nesil Onun yapsalc kanadn incelemeye gemeden nce dayanmac ve oulcu tartmasn ksaca zetlemekte fayda var. Bu tartma temel soru evresinde dnmektedir. Birincisi, uluslararas toplumun u an ne derece dayanmac olduu sorusudur. kincisi, uluslararas toplumun dayanmaclk potansiyelinin ne olduu sorusudur. ncs ise, dayanmac m yoksa oulcu bir uluslararas toplumun mu normatif olarak tercih edilmesi gerektii sorusudur. Dayanmaclar ve oulcular bu sorulara farkl cevaplar vermekte ve devletlerin haklar (egemenlik ve mdahaleden muaf olma) ile bireylerin haklarnn (insan haklar) att noktada yaplmas gerekenler hakknda farkl gr bildirmektedirler. O yaznnn giderek normatif kurama doru kaymas ve almalarn ounlukla insan haklar ve insani mdahale evresinde toplanmasna tepki olarak son yllarda yapsalc kanat diyebileceimiz ve Barry Buzan ile Richard Littlen ban ektii bir grup olumaya balamtr. Sonu blmne gemeden nce ksaca bu yapsalc kanattan da bahsetmek istiyoruz. Yapsalc O yazn grece yeni olduu iin ve her ne kadar bu yaklamn ilk iaretleri Buzan ve Little daha nceki yazlarnda ekillenmise de yapsalc kanadn kurucu ve u an iin nihai metni diyebileceimiz Barry Buzann From International to World Society isimli eseri zerinden analizimizi yapacaz.77

kinci Nesil: Yapsalc KanatOkulun giderek normatif kurama doru ynelmesi ve temel kavramlarnn (zellikle de uluslararas toplum ve dnya toplumu arasndaki izginin) mulklndan duyulan rahatszlk Buzann Okulu tekrar toplama arsnn temelinde yatmaktadr. Buzan yukarda ad geen eserde yapsalc O kuram uluslararas sistem, uluslararas toplum ve dnya toplumu kavramlarn uluslararas sistemin sosyal ve maddi yaplarn yakalamak iin ta75

76 77

Almedia, Hedley Bull, Embedded Cosmopolitanism, and; Linklater ve Suganami, The English School of International Relations; Buzan, Special Book Review; Buzan, From International to World Society?; John Williams, Pluralism, Solidarism and. Buzan, From International to World Society?, s. 69-71. Buzan, From International System to International Society, s. 32752; Barry Buzan, The English School: An Underexploited Resource in IR, Review of International Studies, Cilt 27, Say 3, 2001, s. 47188; Buzan, From International to World Society?; Barry Buzan ve Richard Little, International Systems in World History: Remakingthe Study of International Relations, Oxford, Oxford University Press, 2000; Little, Neorealism and the English School; Little, International System, International Society.

60


sarlanan analitik kavramlar olarak grr diye tanmlamaktadr.78 Yapsalc kanat temel olarak bu sosyal yaplara eilir ve normatif kanadn aksine ne olmas gerektii ile deil ne olduu ile ilgilenir.79 Buzana gre yapsalc bir O aratrma program ikinci-derece toplumlarn [yani uluslararas toplumlarn] baz zelliklerini znesi, dayanmac-oulcu yelpazesini karlatrma lt ve birincil kurumlar ana aratrma nesnesi olarak alr.80 Buradan da aka grlebilecei zere yapsalc kanadn insan haklar ve insani mdahale gibi normatif sorulara ilgisi pek yoktur. Buzann da belirttii gibi amac Onun yapsalc eleri ile Wendtin sosyal yapsalc kuramnn bir sentezini yaratmaktr.81 Bu ekilde O bir byk (grand) kuram olma potansiyelini geree dntrebilecektir. Buzan yapsalc bir Onun zellikle kreselleme sorunsalna ilikin tatmin edici cevaplar verebileceini ne srer.82 Byk lde kuramsal bir alma olan bu eserinde Buzan O kuramna iki temel eletiri getirir. Birincisi, uluslararas toplum ile dnya toplumu kavramlar arasndaki snrn mulkldr. Buzan gre dnya toplumu kavram kuramsal bir plk olarak kullanlm ve yeterince gelitirilmemi olan ne varsa buraya dklmtr. Hlbuki bu kavram zellikle kresellemeyi anlamada anahtar rol oynayabilir. kincisi, Okul ekonomi ve corafyay hem grgl hem kuramsal olarak ihmal etmitir. Bu ihmal, zellikle uluslararas politik ekonominin ve giderek artan blgeselciliin (regionalism) gz ard edilmesi Onun, aklayc gcn ciddi anlamda zayatmaktadr.83 Buzann bu sorunlara ilikin zmleri ksaca u ekilde zetlenebilir. ncelikle dnya toplumunu devlet-d aktrlerin toplam olarak yeniden tanmlar. Bylece ilk etapta Onun klasik lemesini (uluslararas sistem, uluslararas toplum ve dnya toplumu) uluslararas toplum (devletlerin oluturduu) ve dnya toplumu (bireylerin ve ulusar[transnational] aktrlerin oluturduu) olarak ikiye indirger.84 Daha sonra da dnya toplumu kavramn insanlar-aras ve ulus-ar olarak tekrar ikiye blerek yeni bir leme ortaya karr. Buzann yeniden tanmlad Onun lemesi devletleraras toplumlar (interstate societies), insanlar-aras toplumlar (interhuman societies) ve ulus-ar toplumlar (transnational societies) olarak tezahr eder.85 Bu ekilde Buzan Oya kavramsal netlik kazandrm olduunu ve bu yeni dzenlemenin zellikle kresellemeyi anlamada bize ok daha fazla yardmc olacan iddia etmektedir. Ekonominin ve corafyann gz ard edilmesine ilikin olarak da Buzan, grgl olarak blgelere ve alt-blgelere ynelmenin Okul asndan yeni ve bereketli bir ara78 79

80 81 82 83 84 85

Buzan, From International to World Society?, s. 14. Laust Schouenborg, Applying English School Structural Theory: The Pioneering Stages of a Research Program, ISA 2009da sunulan bildiri, 2009. Buzan, From International to World Society?, s. 270. Ibid. s. 2-3. Ibid. s. 3. Ibid. s. 1-6, s. 228-231. Ibid. s. 90-109. Ibid. s. 133-138.

61


trma alan aacan ve bylece giderek artan blgeselcilii de inceleyerek uluslararas toplumlarn ortaya k ve yayl zerine daha verimli grgl almalar yaplabileceini savunmaktadr. Bu konudaki temel kuramsal argman blgelerin nc (vanguard) rol oynayabildikleri ve uluslararas sosyal yaplarn gelimesinin temel mekanizmasnn blgeler olduudur. 86 Yapsalc kanadn geliiminde nemli rol oynayan gelimelerden biri de O ile naclk, zellikle de Wendti naclk, arasnda bir diyalog kurma abasdr.87Bu etkileim sadece Buzan ile snrl kalmamakta, Reus-Smit ve Dunne gibi isimler de deiik dzlemlerde inaclk ile O arasnda kuramsal bir diyalog kurmaya almaktadrlar.88 Bu etkileim tabii ki iki ynldr. Zaten Wendtin argmanlarna baktmz vakit Onun kuramsal erevesinden olduka etkilendii aikardr.89 Hem O hem de Wendti inaclk devleti analizlerinin merkezine almakta ve uluslararas sistemi intersbjektif pratikler erevesinde incelemeye ve anlamlandrmaya almaktadr.90 Reus-Smitin iaret ettii gibi her iki kuram da devlet kimliinin kltrel temelleri, uluslararas toplumun kural-temelli doas ve anari altnda deiik yaam biimleri zerine kafa yormaktadr.91Onun yapsalc kanadnn geliimi asndan bu diyalogun nemi nacln temel kavramlar olan kimlik, kltr, intersbjektif deerler gibi kavramlarn devletlerin kar ve tercihlerini nasl biimlendirdiine ilikin analizin Onun uluslararas toplumun oluumu, geliimini ve ileyiini sistem seviyesinde (system level) aklamasna nemli katk salayaca gereidir. Dier bir deyile Wendti naclk, Onun yapsalc kanadna sosyal yapsalc (inac) ve sistem dzeyinde (systemic) argmanlar gelitirmek iin gereken kavramsal aralar salamaktadr.92 rnein Buzann yapsalc Onun ana aratrma nesnesi olarak tanmlad birincil kurumlarn (egemenlik, diplomasi, gler dengesi vs.) nasl, kltr, kimlik, deerler ve normlar araclyla devletler tarafndan intersbjektif olarak kurulduklarna, muhafaza edildiklerine ve dnmlerine ilikin Okul tarafndan yaplacak analizlerin naclktan yararlanmamas dnlemez. Buzann yukarda bahsi geen almasnda da aka Wendti nacl sistem seviyesinde bir yapsal bir O kuram oluturmak iin kullanmas bu ibirliinin ne kadar verimli olabileceinin nemli bir gstergesidir.86 87 88

89

90 91 92

Ibid. s. 205-227. Bu noktaya dikkatimizi ektii iin makalemizi deerlendiren sayn hakeme teekkr ederiz. Christian Reus-Smit, Imagining society: constructivism and the English School, British Journal of Politics and International Studies, Cilt 4, No 3, 2002, s. 487509; Timothy Dunne, The Social Construction of International Society, The European Journal of International Relations, Cilt 1, No 3, 1995, s. 367389; Dunne, Inventing International Society. rnein Wendtin Hobbesu, Lockeu ve Kant anari kavramlar Onun lemesinden esinlenmitir. Dunne, Inventing International Society, s. 384 Reus-Smit, Imagining Society, s. 489 O ile naclk arasndaki tek ba tabii ki yapsalc kanat Wendt balants deildir. Daha eletirel nac kuramlar ile Onun normatif kanad arasndaki ibirlii imkanlarnn ayrntl bir tartmas iin ltfen baknz: Reus-Smit, Imagining Society.

62


Burada ksaca tantmaya altmz yapsalc kanat Okul ierisinden deiik dzeyde de olsa ilgi grmeye balamtr.93 Yapsalc argmanlarn O ierisinde maya tutup tutmayacan zaman gsterecektir. Ancak bizce bu yapsalc giriim, Oyu ve Okulun uluslararas ilikileri anlamamza katksn zenginletirecek ve Okulun son yllarda normatif kuram tarafna doru fazlaca eilmesini dengeleyecek bir potansiyele sahiptir. Buzann da zerine basa basa dedii gibi yapsalc kanadn amac Onun normatif versiyonunun yerine gemek deildir. Daha ziyade Onun ierisinde bulunan yapsalc elerin sistematik bir biimde toparlanmas ve su yzne karlmasdr.94 Yapsalc ve normatif kanatlar birbirlerinin rakibi deil tamamlaycsdr.

SonuUluslararas likiler alannn eski kuramlarndan biri olmasna ramen geni evrelerde yeni yeni rabet grmeye balayan ngiliz Okulunu tantmak iin kaleme aldmz bu yazy, zerinde durduumuz noktalar tekrar ksaca zetleyerek bitirmek istiyoruz.95 O iki adet leme zerine kurulmutur. Bunlar, analiz seviyesi (uluslararas sistem, uluslararas toplum ve dnya toplumu) ile dnce geleneidir (gerekilik/ Makyavelizm, aklclk/Grotiusculuk ve devrimcilik/Kantlk). Onun kurucular diyebileceimiz Martin Wight, Adam Watson, Herbert Buttereld ve Hedley Bull bu seviyenin de dnce geleneinin de -bazen birinin bazen tekinin daha belirgin olmasna ramen- ayn anda var olduunu ve uluslararas ilikileri anlamak iin bu gerein anlalmas gerektiini ne srmlerdir. Onun en nemli ve merkezi kavram uluslararas toplumdur. Bull uluslararas toplumu [b]irbirleriyle ilikilerinde kendilerini balayan belirli bir kurallar btnnn ve ortak rgtlerin ynetimini paylama anlamnda belirli ortak karlarn ve ortak deerlerin varlnn farknda olan devletler, bir toplum oluturduklarnda devletlerin toplumu (veya uluslararas toplum) ortaya kar. diye tanmlamaktadr.96 Onun kurucular ya da ilk nesli temel olarak uluslararas toplum, ortaya k, yayl ve snrlar zerine almtr. Kurucularn sonuncusu olan Bull ise ayn zamanda uluslararas toplumda dzen-adalet arasndaki ikilem zerine younlam ve dzenin adalet karsnda ncelii olduunu ne srmtr. Bullun dzen-adalet ikilemine ilikin almalarndan hareket eden ikinci nesil O yazarlar Onun normatif kanad diye tanmlamak mmkndr. Bu normatif kanat da93

94 95

96

Bkz. Timothy Dunne, System, State and Society: How Does It All Hang Together?, Millennium Journal of International Studies, Cilt 34, Say 1, 2005, s. 157-170; Emanuel Adler, Barry Buzans Use of Constructivism to Reconstruct the English School: Not All the Way Down, Millennium - Journal of International Studies, Cilt 34, Say 1, 2005, s. 171-182; Schouenborg, Applying English School Structural Theory. Buzan, From International to World Society?, s. 228-230. Oya son zamanlarda artan ilgi Barry Buzan tarafndan derlenen O kaynakasndan da grlebilir http://www.polis.leeds.ac.uk/research/international-relations-security/english-school/ resources.php. Bull, The Anarchical Society, s. 13.

63


yanmaclar ve oulcular olarak ikiye ayrlabilir. Temel anlamazlk noktalar devletlerin haklarnn m (egemenlik hakk ve iilerine mdahaleden muaf olma) yoksa bireylerin haklarnn m (insan haklar) ncelii olduu konusundadr. Dayanmaclar insan haklarna ncelik verirken oulcular devletlerin haklarna ncelik vermektedirler. Grgl olarak bu grubun almalarnn byk ounluu insan haklar ve insani mdahale zerinedir. Son zamanlarda ortaya kan bir dier grup ikinci nesil Ocu ise yapsalclar olarak isimlendirilebilir. Yapsalclarn temel argman Onun sosyal yapsalc bir okumasnn gnmzn nemli sorularna, rnein kreselleme olgusuna, k tutabileceidir. Uluslararas likiler alannda Oya olan ilgi her geen gn artmaktadr. Bunun altnda yatan en nemli nedenlerden biri Onun hem normatif hem analitik analizlere imkn salayan bir byk kuram (grand theory) potansiyeline sahip olmasdr. Umarz bu makale Onun Trk Uluslararas likiler camiasnda da daha da yakndan tannmasna ve akademisyenlerimizin de bu olduka verimli kuram ile ilikiye gemesine vesile olabilir.

64


KaynakaAdler, Emanuel Barry Buzans Use of Constructivism to Reconstruct the English School: Not All the Way Down, Millennium - Journal of International Studies, Cilt 34, Say 1, 2005, s. 171-182. Almeida, Joo M. Hedley Bull, Embedded Cosmopolitanism, and the PluralistSolidarist Debate, Richard Little ve John Williams (der.), The Anarchical Society in a Globalized World, London, Palgrave Macmillan, 2006. Brown, Chris Understanding International Relations, Houndmills, Mcmillan, 1997. Bull, Hedley The Grotian Conception of International Society Herbert Buttereld ve Martin Wight(ed.), Diplomatic Investigations, London, Allen and Unwin, 1966. Bull, Hedley The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics, London, Macmillan, 1977. Bull, Hedley et al. (der.) Hugo Grotius and International Relations Oxford: Clarendon Press, 1990. Buttereld, Herbert Christianity, Diplomacy, and War, London, Epworth, 1953. Buzan, Barry ve Richard Little, International Systems in World History: Remaking the Study of International Relations, Oxford, Oxford University Press, 2000. Buzan, Barry From International System to International Society: Structural Realism and Regime Theory Meet the English School, International Organization, Cilt 47, Say 3, 1993, s. 32752. Buzan, Barry Special Book Review: James Mayall, World Politics: Progress and its Limits (Cambridge: Polity Press, 2000, 170 pp., no price given, pbk.) and: Robert Jackson, The Global Covenant: Human Conduct in a World of States (2000, 464 pp., no price given, pbk.), Millennium - Journal of International Studies, Cilt 31, Say 2, 2002, s. 363-366. Buzan, Barry The English School: An Underexploited Resource in IR, Review of International Studies, Cilt 27, Say 3, 2001, s. 47188. Buzan, Barry From International to World Society?: English School Theory and the Social Structure of Globalization, Cambridge, Cambridge University Press, 2004. Devlen, Balkan Patrick James ve zgr zdamar, The English School, International Relations and Progress, International Studies Review, Cilt 7, 2005, s.171-197. Dunne, Timothy The social construction of international society, The European Journal of International Relations, Cilt 1, No 3, 1995, s. 367 389. Dunne, Timothy Inventing International Society: A History of the English School, London, Macmillan, 1998. Dunne, Timothy ve N. J. Wheeler (der.) Human Rights in Global Politics, Cambridge, Cambridge University Press, 1999. Dunne, Timothy ve N. J. Wheeler, Good Citizenship: A Third Way for British Foreign Policy, International Aairs, Cilt 74, Say 4, 1998, s. 84770. Dunne, Timothy ve N. J. Wheeler, Hedley Bulls Pluralism of the Intellect and Solidarism of the Will, International Aairs, Cilt 72, 1996, s. 91108. Dunne, Timothy System, State and Society: How Does It All Hang Together?, Millennium - Journal of International Studies, Cilt 34, Say 1, 2005, s. 157-170. Homann, Stanley International Society. J. D. B. Miller ve R. J. Vincent (der.), Order and Violence: Hedley Bull and International Relations, Oxford, Clarendon Press. 1990. Hollis, Martin ve Steve Smith, Explaining and Understanding International Relations, Oxford, Clarendon Pres, 1990. Hurrell, Andrew On Global Order: Power, Values, and the Constitution of International Society, Oxford, Oxford University Press, 2007. Jackson, Robert H. The Global Covenant: Human Conduct in a World of States, Oxford, Oxford University Press, 2000. James, Patrick International Relations and Scientic Progress: Structural Realism Reconsidered, Columbus, Ohio State University Press, 2002. Linklater, Andrew ve Hidemi Suganami, The English School of International Relations A Contemporary Reassessment, Cambridge, Cambridge University Press, 2006.

65


Linklater, Andrew English School, Scott Burchill et al. (der), Theories of International Relations, London, Palgrave Macmillan, 3. bask, 2005. Little, Richard International System, International Society and World Society: A Re-Evaluation of the English School, B. A. Roberson (der.), International Society and the Development of International Relations Theory, London, Continuum, 2002. Little, Richard Neorealism and the English School: A Methodological, Ontological, and Theoretical Reassessment, European Journal of International Relations, Cilt 1, Say 1, 1995, s. 934. s. 18. Little, RichardInternational System, International Society, and World Society: A Re-Evaluation of the English School, B.A Roberson (der.), International Relations Theory. London, Pinter, 1998. Mayall, James Tragedy, Progress and the International Order: A Response to Frost, International Relations, Cilt 17, Say 4, 2003, s. 497-503. Mayall, James World Politics: Progress and its Limits, Cambridge, Polity Press, 2000. McIntire, C.T. Herbert Buttereld: Historian As Dissenter, New Haven ve London, Yale University Press, 2004. Neumann, Iver The English School and the Practices of World Society, Review of International Studies, Cilt 27, 2001, s. 503-507 Reus-Smit, Christian Imagining society: constructivism and the English School, British Journal of Politics and International Studies, Cilt 4, No 3, 2002, s. 487 509. Schouenborg, Laust Applying English School Structural Theory: The Pioneering Stages of a Research Program ISA 2009da sunulan bildiri, 2009. Suganami, Hidemi British Institutionalists, or the English School, Twenty Years On, International Relations, Cilt 17 Say 3, s.25371, 2003. Vincent, R. J. ve P. Wilson, Beyond Non-Intervention, I. Forbes ve M. Homan (der.), Political Theory, International Relations and the Ethics of Intervention, London, Macmillan, 1993. Vincent, R. J. Grotius, Human Rights and Intervention, H. Bull, B. Kingsbury ve A. Roberts (der.), Hugo Grotius and International Relations, Oxford, Clarendon Press, 1990. Vincent, R. J. Human Rights and International Relations, Cambridge, Cambridge University Press, 1986. Vincent, R. J. Nonintervention and International Order, Princeton, Princeton University Press, 1974. Watson, Adam Hedley Bull, State Systems, and International Studies, Review of International Studies, Cilt 13, Say 2, 1987. Watson, Adam The Evolution of International Society, London ve NY, Routledge, 1992. Wheeler, N. J. Guardian Angel or Global Gangster: The Ethical Claims of International Society Revisited, Political Studies, Cilt 44, Say 1, 1996, s.12335. Wheeler, N. J. Pluralist and Solidarist Conceptions of International Society: Bull and Vincent on Humanitarian Intervention, Millennium: Journal of International Studies, Cilt 21, 1992, s.46389. Wheeler, N. J. Saving Strangers: Humanitarian Intervention in International Society, Oxford, Oxford University Press, 2000. Wight, Martin International Theory: The Three Traditions, Brian Porter ve Gabriele Wight (der.), Leicester, UK: Leicester University Press/Royal Institute of International Aairs, 1991. Wight, Martin Systems of StatesHedley Bull(ed.), Leicester, UK: Leicester University Pres, 1977. Wight, Martin Why Is There No International Theory?, Herbert Buttereld ve Martin Wight(der.), Diplomatic Investigations, London, Allen and Unwin, 1966. Wight, Martin Power Politics, Hedley Bull ve Carsten Holbraad (ed.), London, Penguin, 1986, 2. bask. Williams, John Pluralism, Solidarism and the Emergence of World Society in English School Theory, InternationalRelations, Cilt 19 Say 1, 2005, s. 19-38. Yurdusev, Nuri Uluslararas likiler ncesi, Devlet Sistem ve Kimlik: Uluslararas likilerde Temel Yaklamlar, Atila Eralp (der.), stanbul, letiim Yaynlar, 1996, s. 47-51.

66


SummaryIn this paper we aim to provide an overview of the English School (ES) of International Relations. We focus on its origins, main arguments, concepts and debates. The ES appeared as a theoretical construct in post-war England as a result of the studies conducted at the British Committee on International Politics. Its leading gures and founding fathers include Martin Wight, Herbert Buttereld, Adam Watson and Hedley Bull. The Committee investigated the nature of international politics through the study of its institutions (such as diplomacy, war, balance of power) norms, and rules. They relied on political philosophy, international law, and history to form their international theory. The founding fathers focused on two sets of triads in their analysis of international politics. The rst triad was concerned with the level of analysis and included the international system, international society, and world society to capture various levels of interaction in world politics. International system refers to the most basic form of interaction among states. International society refers to a group of states bound by shared norms, rules, and institutions. World society refers to the community of humankind. The second triad was closely related with the rst and is based on three traditions of international thought identied by Wight as Realism (associated with Machievelli), Rationalism (associated with Grotius), and Revolutionism (associated with Kant). They are closely related with the levels of international system, international society, and world society, respectively. International society is the central concept of ES and the founding fathers focused on the nature and extent of the international society in their writings. Martin Wight and Hedley Bull engaged in more theoretical work on the nature, extent, and potential of international society while Adam Watson and Herbert Buttereld investigated the historical origins, evolution, and expansion of European and other international societies in their writings. Hedley Bull also concerned himself with the problem of order in world politics, especially with the tensions between preservation of the international order and demands for justice. He identied two strands of thought, labeled pluralism and solidarism, in international theory and international law that are based on positive and natural law traditions, respectively. Pluralists favor order and rights of states over demands of justice and individual rights, while solidarists favor justice and individual rights against the state. A second generation of ES scholars picked up this debate between the pluralists and the solidarists. This normative wing of the ES includes R. J. Vincent, Tim Dunne, and Nicholas Wheeler on the solidarist side and Robert Jackson and James Mayall on the pluralist side. They focus their energies on the issue of human rights and humanitarian intervention. They investigated under what circumstances humanitarian intervention is justied, if ever. Solidarists argue that it is acceptable and legitimate to violate the principles of non-intervention and sovereignty in order to stop gross human rights violations. Pluralists, on the other hand, argue that such a move is not legitimate as it can destabilize the international order. They also argue that the current norms of international behavior do not support such interventions. Therefore, they are against solidarism on both empirical and normative grounds. Recent years have also witnessed the emergence of a structural wing out of the second generation of ES scholars. Led by Barry Buzan and Richard Little, the structuralists argue against the overwhelming attention paid by ES scholars to normative theorizing and suggests an alternative, structural reading of the key ES concepts and debates. They argue for clarifying the key concepts of international society and world society. They also try to bring economics and geography back into ES theorizing. The ES is a rich paradigm in its theorizing empirical work and allows its followers to use both normative and analytical analyses. In this sense the ES has the potential to become a grand theory for the IR literature.

67

uluslararasi İlİŞkİler kuraminda İngİlİz okulu

Documents