unicorns are real · 2020-06-04 · การบวกเลขอย่างง่าย (simple...
TRANSCRIPT
Unicorns Are Real65 กลวธพฒนาสมองสขดสงสดของศกยภาพ
Barbara Meister Vitale เขยนหมอมดษฎ บรพตร ณ อยธยา แปล
พมพครงท 1 มนาคม 2558
ราคา 135 บาท
Original Title: Unicorns Are Real Text copyright © Barbara Meister Vitale, 1983 Thai translation arranged with Jalmar Press PO Box 370, Fawnskin, CA 92333 USAAll rights reserved.© ลขสทธภาษาไทย 2558: ส�านกพมพนานมบคสพบลเคชนส
ขอมลทางบรรณานกรมของหอสมดแหงชาต วตาล, บารบารา ไมสเตอร. 65 กลวธพฒนาสมองสขดสงสดของศกยภาพ. -- กรงเทพฯ: นานมบคสพบลเคชนส, 2558. 152 หนา. 1. ความคดและการคด. I. ดษฎ บรพตร ณ อยธยา, หมอม, ผแปล. II. ชอเรอง. 153.42 ISBN 978-616-04-2363-7
กรรมการผจดการ สวด จงสถตยวฒนา ผชวยกรรมการผจดการ ราตร สงสกฤษ ผจดการ ส�านกพมพ สชาดา งามวฒนจนดา บรรณาธการบรหาร สภารตน ภไตรรตน หวหนากอง พสจนอกษรและตรวจสอบ ดวงพร วญญธรรมรตน พสจนอกษรและตรวจสอบ จดาภา เรองอมรววฒน ภทรทวา บษษะ ผจดการฝายศลปกรรม เบญจสงห สมบญ ผจดการกอง ศลปกรรม กฤษดา เสงสงค ผชวยผจดการกองศลปกรรม สนนท เพชรวาว ศลปกรรม สภาวด แพวขนทด คอมพวเตอรกราฟก ปทมา แดงวจตร หวหนากองประสานงานการผลต จรสศร พรหมเทพ ประสานงานการผลต ฉตรทพย กสสทธ ส�านกงาน บรษท นานมบคส พบลเคชนส จ�ากด เลขท 11 ซอยสขมวท 31 (สวสด) ถนนสขมวท แขวงคลองเตยเหนอ เขตวฒนา กรงเทพฯ 10110 โทร. 0-2670-9800, 0-2662-3000 โทรสาร 0-2662-0919 e-mail: [email protected]
เพลตท โอเชยนฟลม โทร. 0-2215-4760 พมพท อกษรสมพนธ โทร. 0-2428-7500จดจ�าหนายทวประเทศ บรษท นานมบคส จ�ากด เลขท 11 ซอยสขมวท 31 (สวสด) ถนนสขมวท แขวงคลองเตยเหนอ เขตวฒนา กรงเทพฯ 10110 www.nanmeebooks.com
กระดาษทใชพมพหนงสอเลมนผลตมาจากไมในปาปลก โดยไมท�าลายปาไมธรรมชาตและใชหมกธรรมชาตจากน�ามนถวเหลอง จงปลอดภยตอมนษยและเปนมตรตอสงแวดลอม
หากหนงสอเลมนผลตไมไดมาตรฐาน อาท หนากระดาษสลบกน หนาซ�า หนาขาดหายส�านกพมพยนดรบผดชอบเปลยนใหมให โปรดสงไปเปลยนตามทอยดานบน
หรอตดตอ Nanmeebooks Call Center โทร. 0-2662-3000 กด 1
คÓนÓสÓนกพมพ
65 กลวธพฒนาสมองสขดสงสดของศกยภาพ จดพมพขนใหม
จากชอเดม จนตนาการสการเรยนร เคยเปนหนงสอในโครงการ “พฒนา
ครในการสอนเดกปฐมวยใหมศกยภาพการเรยนรถงขดสงสด” เพอ
เผยแพรใหคร ผปกครอง และผสนใจทวไป ไดเขาใจถงวธการเรยนร
ของเดกทถนดใชสมองซกซายและซกขวา และพฒนาเขาใหมศกยภาพ
สงสดของความสามารถ เนอหายงคงมความทนสมย และใชเปน
แนวทางในการพฒนาเดกปฐมวยไดเปนอยางดในปจจบน
นอกจากนยงเปนโอกาสอนดยงทอาจารยหมอมดษฎ บรพตร ณ
อยธยา ซงเปนผทคลกคลและมความตงใจแนวแนทจะพฒนาการศกษา
ของคนไทยใหมคณภาพมาเปนเวลามากกวา 60 ปแลว ทานไดสละเวลา
แปลหนงสอชดน เพอยงประโยชนใหแกเดกไทยและวงการศกษา
ของไทย
นานมบคสพบลเคชนส
สารบญ
อารมภบท 13
บทท 1 ความถนดของซกสมอง (hemispheric specialization) 19
บทท 2 รปแบบและวธคดแยกเบองตนเพอประเมนความถนด 44
(modality and dominance screening)
บทท 3 กลยทธการเรยนร (learning strategies) 69
● การเดนทใชแขนขาเคลอนไหวสลบขางกน 72
(cross-lateral march)
● กจกรรมสงเสรมประสาทสมผสทางแฮปตก 74
(haptic activities)
● การรสกดวยการแตะสมผส (sensing through touch) 75
● วธอานทงค�า (whole-word approach) 76
● การออกเสยงสะกดตวอกษร (phonics) 77
● การล�าดบเหตการณ (sequencing events) 78
● การฝกเรยงล�าดบดวยการใชการเคลอนไหวล�าตว 79
(sequencing using body movement)
● โจทยเลขทเปนเรองราว (story problems) 80
● การสอนพยางค (teaching syllables) 81
● สงทตรงกนขามกน (opposites) 82
● รางกายทจดวางเปนรปนาฬกา (the clock body) 83
● วธสอนชวโมง (teaching the hour) 85
● วธสอนครงชวโมง (teaching the half-hours) 87
● การอานคราว ๆ ในลกษณะปพน (grounding) 88
● การบวกเลขอยางงาย (simple addition) 89
● การบวกเลขหลายจ�านวนในแนวตง (column addition) 90
● การทดเลข (carrying) 91
● การลบเลข (subtraction) 93
● สตรคณแมเกา (nines tables) 94
● การเลนรปตดตอ (puzzles) 95
● การปรบและจดระบบความรสกของตนเอง 96
(organizing feelings)
● การจดระเบยบทบานและทโรงเรยน 98
(home and school organization)
● การเขยนตวหนงสอในแนวตง (vertical writing) 99
● ใหท�างานโดยวธสมหรอตามบญตามกรรม 100
(working at random)
● การจดระบบวธท�าเลข (organizing processes) 101
● การตอบขอสอบ (test taking) 102
● การจดระบบโจทยเลข (organizing math problems) 103
● ใหยดตดอยกบส แลวอะไร ๆ กจะดขน 104
(color grounding)
● การใชสเขยนตวหนงสอ (color writing) 106
● การเขยนตวอกษรเปนสรง (rainbow letters) 107
● การสอนทศทาง (teaching directionality) 108
● ขาวสารยอมส (dyed rice) 109
● ค�าทใชเปนรปแบบ (word patterns) 110
●การขอยม (borrowing) 111
●หลกหนวย หลกสบ หลกรอย (ones-tens-hundreds) 112
1ความถนดของซกสมอง
hemispheric specialization
20
ดภายนอก สมองเปนอวยวะทเรยนรและเขาใจไดไมยาก แต
แททจรงมลกษณะซบซอนมากกวาความซบซอนของเครองคอมพวเตอร
สมองหนกประมาณ 3 ปอนด (ประมาณ 1.5 กโลกรม) ม 2 ซกคอ
ซกซายและขวา มคอรปสแคลโลซม (corpus callosum) ซงเปนสวน
ทเชอมโยง อนทจรงกคอกอนเนอเยอของประสาท ท�าหนาทประสานการ
ท�างานของสมองทง 2 ซก (ดรปท 1) เปนสวนทตดตอสอสารระหวาง
สมองทง 2 ซก ถายทอดความจ�าและการเรยนร
เวลาเราใชตามองดอะไร ระบบการท�างานของสมองทง 2 ซก
ดเหมอนจะท�างานเหมอนกนแตกลบขางกน (bilaterally symmetrical)
นนกคอสมองทงทางซกซายและซกขวาจะมลกษณะเหมอนการสอง
กระจก (สงทอยหนากระจกกบเงาในกระจกเหมอนกน แตอยตรงกน
ขามกน) อยางไรกตาม ระบบการท�างานของสมองกมลกษณะทตางกน
ไมเหมอนกนทง 2 ซกดวยเชนกน (organized asymmetrically) ซง
นนกหมายความวา โครงสรางกด การท�างานกด แตกตางกนโดยสนเชง
สมองสวนทควบคมการเคลอนไหวอยสวนบนของสมองทง 2 ซก
มระบบการท�างานทเหมอนกน (แตกลบขางกน) เบองหลงสมองสวนน
เปนอาณาบรเวณของประสาทสมผส ซงเปนสวนทรบและยอยขอมลท
ผานมาทางผวหนง กระดกขอตอ และกลามเนอ รวมทงการเคลอนไหว
ของรางกายทเปนไปในเนอททงปวง อาณาบรเวณสวนนมชอเรยกวา
แฮปตก (haptic) ระบบการท�างานเหมอนกนทง 2 ขางแตกลบขางกน
ความถนดของซกสมองhemispheric specialization
..........................................................................
21
รปท 1 แสดงบรเวณสมองซกซาย - ขวา และบรเวณคอรปสแคลโลซม
เปนระบบของสมองสวนทควบคมการเคลอนไหวและสวนทควบคม
ประสาทสมผส สมองซกซายจะควบคมมอและเทาทางดานขวาและ
สมองทางซกขวากจะควบคมการท�างานทางซกซายของรางกาย สวน
สมองทควบคมประสาทสมผสและการเคลอนไหวเปนสวนทท�างานอยาง
ซบซอนและในระดบสงถงขนควบคมหลายสวนของรางกายนนเทยว
(ดรปท 2)
สมองซกซาย สมองซ
กขวา
บรเวณคอรปสแคลโลซม
22
บรเวณทายทอยซงเปนสวนหลงของศรษะ อยเหนอฐานสมองขน
ไปเลกนอย เปนสวนทท�าใหเกดการรบรทางตาหรอการมองเหน ระบบ
การท�างานของสวนนกเชนเดยวกน เปนระบบทท�างานเหมอนกนทง 2
ขาง ขอมลทผานทางตาขางซายจะถกสงไปยงสมองซกขวา และขอมล
ทผานตาขางขวากจะถกสงไปยงสมองซกซาย ถงแมสมองแตละซกจะ
ไดรบขอมลอยางละครงผานทางตาทง 2 ขาง ความถนดการใชตาขางหนง
ยอมมมากกวาอกขางหนงอยเสมอ ขอมลทสงไปจงมเปอรเซนตไมเทากน
ผทถนดใชตาขางขวาจะปอนขอมลไปยงสมองซกซายมากกวาสมองอก
ซกหนง ผทถนดใชตาขางซายกจะปอนขอมลไปยงสมองซกขวามากกวา
อกซกหนง สมองซกทท�างานมากกวาหรอถนดกวากคอซกสมองดานทม
ปฏกรยาตอบสนองบอยกวาและมากกวาดานตรงขาม (ดรปท 3)
รปท 2 สมองซกซาย - ขวาควบคมการท�างานสวนตาง ๆ ของรางกาย มระบบ การท�างานทเหมอนกน แตกลบขางกน
23
รปท 3 ระบบการท�างานของสมองทง 2 ซก
แมสมองทง 2 ซกจะรบร สงทกระต นโสตประสาททง 2 ขาง
แตขอมลทไดรบจากประสาทสมผสจะไมเทากน พดงาย ๆ กคอ ขอมล
ทผานหขวาจะถกสงไปยงสมองซกซาย แลวจงจะสงกลบไปยงสมอง
ซกขวา
สงทพงสงเกตกคอสมองทกสวนไมไดมระบบการท�างาน 2 ซก
เหมอนกนทกประการ การท�างานของหลายสวนจะโนมเอยงมาทาง
ซกหนงมากกวาอกซกหนง สวนทควบคมการพดและโสตประสาทอย
ทางดานซายของสมองเหนอบรเวณโบรคา (Broca’s area) เลกนอย
ความจ�าเกยวกบเสยงอยหลงโสตประสาท แมคนสวนมากจะมสวนท
ควบคมการเรยนรทางภาษา หรอสวนทเรยกวา บรเวณเวอรนก (Wer-
nicke’s area) อยทางสมองซกซาย แตการเรยนรทางภาษากสามารถ
จะพฒนาใหมขนไดในสมองทง 2 ซก (ดรปท 4)
ตาขวา
สมองซกซายตาซาย
สมองซกขวา
24
กอนทเราจะพดกนตอไปถงเรองสมองดานสรระ เราลองมาสนก
กบการท�างานของสมองกนสกคร ขอใหหลบตาแลวสรางจนตภาพของ
แปงกรอบรปกรวย (โคน) บรรจไอศกรมชอกโกแลต ใหเอานวแตะศรษะ
สวนททานคดวาเปนสวนทมองเหนแปงกรอบรปกรวยชนนน หากทาน
มองไมเหนอะไรเลยกโปรดอยาไดกงวลใจ จงพยายามสรางจนตภาพ
อยางอนเสยกแลวกน แลวเอานวแตะศรษะสวนทคดวาเหนภาพนน
หากทานสรางมโนภาพอะไรไมไดสกอยางกจงพยายามใหไดยนค�าวา
รปท 4 สมองซกซายบรเวณทควบคมทกษะตาง ๆ
ทกษะการเคลอนไหวซงอาศยกลามเนอและประสาทสมผส
ทกษะทางความจ�าโดยอาศยการเหน
ทกษะทางภาษา
ทกษะการมองเหน
ทกษะทางการฟง
ทกษะการพดจา
25
“โคนไอศกรมชอกโกแลต” คราวนเอานวจมลงไป ณ ททเราจนตนาการ
วาเปนรางกายสวนทไดยนและรบรค�าพดดงกลาว ตอไปใหลมตาทง ๆ ท
นวมอยงจมอยทเดม
การท�าแบบฝกหดแบบนจะท�าใหทานร วา สวนใดของสมองท
ควบคมจกษประสาทและโสตประสาท โสตประสาทสมผสจะอยเหนอ
หขางซาย จกษประสาทอยตอนกลางหนาผาก หรอเยองไปทางขวา
เลกนอย ประสาทสมผสทางแฮปตกหรอประสาทสมผสสมพนธกบ
กลามเนอ (haptic or motor sensory) อยตรงกลางกระหมอม
การมกจกรรมทท�าเปนกลมจะท�าใหเปนทประจกษแจงวา การ
ท�างานของสมองนนหลากหลายอยางไร บางคนรสกวา การรบรทาง
จกษประสาทอยตรงบรเวณดานหนา บางคนกรสกวาสวนทรบรทางน
อยเอยงไปทางดานขวาเลกนอย หลาย ๆ คนรสกไมไดเลยวารบร ณ ทใด
คนทสามารถรบรทางจกษประสาทไดอยางดเลศมกจะเปนเพราะ
ระบบการท�างานของสมองซกขวา เราตองเหนเสยกอนจงจะเขาใจได
บคคลเหลานไดชอวาเปนผเรยนทางตา หรอเรยนรโดยอาศยจกษประสาท
(visual learners) สวนคนทถนดทจะรบรสงตาง ๆ ทางโสตประสาทคอ
ตองไดยนดวยหจงจะเขาใจ พวกนไดชอวาเปนคนเรยนรทางห (auditory
learners) มกจะเปนผทถนดใชสมองทางซกซาย สวนคนทไมสามารถ
จะรไดวาตนถนดเรยนรทางดานไหนอยางไร มกจะเปนคนทเรยนดวย
ประสาทสมผสทางผวหนงผสมผสานประสาทสมผสทางกลามเนอและ
ขอตอ อยางทเรยกวาประสาทสมผสทางแฮปตก พวกนไดชอวาเปน
คนเรยนรทางแฮปตก (haptic learners) เขาเปนพวกทตองเรยนรจาก
ประสบการณจรง ขาพเจาไดพบวาบคคลประเภทน บางทกเปนคนทถนด
ใชสมองซกขวา หรอบางทกเปลยนไปมาจากซายไปขวาจากขวาไปซาย
อยตลอดเวลา
26
เวลาเราพดถงบคคลใดวาเปนคนทถนดเรยนดวยสมองซกขวา
หรอซกซาย เราหมายถงความถนดทจะเรยนรโดยอาศยการท�างานท
ตางกนของสมองทง 2 ซกทละซก (hemispheric specialization)
มทฤษฎมากหลายทอธบายถงความถนดของสมองทง 2 ซก
วาพฒนาแตกตางกนอยางไร ทฤษฎหนงเชอวาในระยะอาย 4 ขวบแรก
สมองทง 2 ซกพฒนาไปพรอมกนและเปนไปในทางเดยวกน แตใน
ลกษณะทกลบกน (symmetrically) สมองซกหนงท�างานอยางไร อกซก
กท�าเชนเดยวกน ทง 2 ซกเปนกระจกเงาของกนและกน ดงนนถาหาก
สมองซกหนงของเดกมอนเปนไปกอนอาย 4 ขวบ สมองซกทยงปกต
กจะมความสามารถทจะท�าหนาทแทนซกทพการได เดกกจะเตบโตเปน
ผทมมนสมองท�างานไดเปนปกต เมออายครบ 4 ขวบแลวสมองทง 2 ซก
เรมท�างานตามความถนดของมน แตละซกจะพฒนาทางพทธปญญา
ในดานทตางกน ความถนดจะพฒนาโดยสมบรณเมออายครบ 5 ขวบ
เมออายได 5 ขวบ การท�างานประสานสมพนธทางแนวขวางหรอ
แนวราบ (lateral integration) กเรมขน การท�างานแบบนเกดขนเมอ
สมองทง 2 ซกเรมมปฏสมพนธตอกน สงทผานจกษประสาททางดาน
ซายเขามากจะถกสงตอไปยงสมองซกขวา แลวสงตอไปอกทอดหนงไป
ยงสมองซกซาย เพอท�าหนาทแปลความหมาย และถายทอดออกมา
ทางการเขยน หรอน�ามายกยายถายเทตามความถนด ผทสนบสนน
ทฤษฎน เชอวา แมการท�างานตามความถนดของสมองของเดกสวนใหญ
จะพฒนาอยางสมบรณเมอเรมชนอนบาล แตการท�างานอยางประสาน
สมพนธของสมองสวนสงการ (lateralization) ทง 2 ซกจะไมสมบรณ
จนกระทงอายครบ 9 ขวบ
ทฤษฎท 2 เสนอความคดเหนวาการท�างานกนอยางผสมผสาน
ของสมองทง 2 ซกกด ความถนดการใชสมองไมเทากนกด (dominance)
27
และการท�างานแยกออกมาอยางพเศษ (functional specialization)
เหลานลวนมตดตวมากอนเกดหรอตงแตจดปฏสนธ ผทเชอทฤษฎน
เหนวา การท�างานแยกออกมาเปนพเศษของสมองนนจะเรมเหนเดนชด
เมอเดกอยในสงแวดลอมทมลกษณะกระตนพฒนาการ การท�างาน
อยางผสมผสานของสมองทง 2 ซกจะเหนไดไมชดเจนจนกวาเสนประสาท
จะประสานกนสนททบรเวณคอรปสแคลโลซม ซงอยระหวางสมอง
ทง 2 ซกจะพฒนาอยางสมบรณเมออายได 5 หรอ 6 ขวบ การท�างาน
ประสานสมพนธระหวางสมองสวนสงการกบความสามารถพเศษ
(specialization) เชอวาจะสมบรณเมออาย 9 ขวบ
ทฤษฎท 3 เชอวา การท�างานของสมองทง 2 ซกในดานภาษา
จะมมาแตเกด สวนความสามารถพเศษดานอนของสมองจะมลกษณะ
คอยเปนคอยไป จะไมสมบรณจนยางเขาวยรน
ทฤษฎเทาทกลาวมานอาจจะถกตองทงหมด ความสามารถพเศษ
ของสมองดานภาษาอาจจะมมากอนเกดหรอเมอตอนทเกด สวนความ
ช�านาญดานอนจะพฒนาไปเรอย ๆ ขณะทเดกเตบโตเจรญวย ความ
สามารถพเศษตาง ๆ อาจจะพฒนาตามวยเปนขนตอน ขนแรกกคอเมอ
เดกเรมพด ล�าดบตอมากคอวย 5 ขวบ เมอเดกเรมเขาใจวาสญลกษณ
ใชแทนความหมายตาง ๆ และเรมทจะใชมอขางทถนด ขนตอนขนสดทาย
เกดขนตอนวยร น ซงเปนวยทความสามารถพเศษจะพฒนาถงขด
สมบรณ
เปนจรงกระนนหรอ
หากเราจะไมค�านงถงทฤษฎทกลาวถงมาทงหมดน ทงครและ
พอแมคงจะสงเกตเหนวา เดกอาย 5 ขวบหลายคนมกจะเปลยนมอใช
อปกรณเวลาวาดรป เวลาตดกระดาษ หรอแมเวลาเลนอะไรตอมอะไร
ครรวาเดกอนบาลเปนจ�านวนมากเรยนรทจะฝกทกษะ หรอเขาใจแนว
28
ความคดตาง ๆ ไดยากเยนแสนเขญ แตพอถง 9 ขวบ การเรยนไมวาวชา
อะไร ทางดานไหนกจะกลบเปนเรองงายส�าหรบเดกคนเดมนนแหละ
เดกหลายคนเมออยในวยอนบาลไมสามารถพฒนาการเคลอนไหว
โดยเฉพาะมอขางทถนดไดเทาใดเลย ทงนเพราะสมองทง 2 ซกยงอย
ในระหวางการพฒนาการท�างานใหประสานสมพนธกนทง 2 ขาง และ
แยกกนท�างานเฉพาะดาน เดกอาย 5 ขวบหรอแมแต 6 ขวบกยงไม
พรอมทจะท�างานหรอเรยนตามหลกสตรทก�าหนดไวในปจจบน โดยปกต
เดกยงไมพรอมทจะเขาใจอะไรเกยวกบนามธรรมจนกระทงขนชนประถม
ปท 3
โดยทวไปเดกเลกไมพรอมทจะรบการฝกหดใหท�างานขดเขยน
เกยวกบสญลกษณและความคดทางนามธรรมเหมอนดงทปฏบตกน
มากหลายอยในขณะน เวลาทดเหมอนเขาจะท�างานได เชน ตอบค�าถามได
เดกอาจจะเพยงลอกจ�าขอมล เสมอนกนอะไรเขาไปกจะส�ารอกออกมา
อยางนน โดยมไดมการรบรภายในหรอมความเขาใจอยางลกซงอะไรเลย
เดกเหลานตองการเรยนโดยประสบการณ ดวยการจบตองของจรง
และไดทดลองเลนแรแปรธาตดวยตนเอง เขาตองการระยะเวลาทจะ
เตบโตงอกงามเพอบรรลวฒภาวะ
เปนเวลาหลายปทเดยวทเขาใจกนวา สมองซกทไดชอวาถนดกคอ
สมองซกทถนดในทางใชภาษา นนกคอสมองซกซาย แตจากการคนควา
วจยใหม ๆ เราไดเรยนรวา คนบางคนใชสมองซกขวาท�างานเกยวกบ
ภาษาไดดเชนเดยวกน ดงนนความเขาใจเดมนนไมถกตองเสยแลว
เมอใดขาพเจาพดถงสมองซกทถนด ขาพเจาหมายถงสมองซกทม
ปฏสมพนธตอสงกระตนมากกวาอกซกหนง เปนซกทท�างานแกรงกวา
อกซกหนง