unite 01

8/9/2019 Unite 01

1/19

ANADOLU NVERSTESAIKGRETM FAKLTES

zel

LKRETM RETMENLLSANS TAMAMLAMA PROGRAMI

Eitim

nite 1-12

8/9/2019 Unite 01

2/19

Eitimzel

YazarlarProf.Dr. Sleyman ERPEK(nite: 4, 6)Prof.Dr. Ayegl ATAMAN(nite: 11)Prof.Dr. Mehmet ZYREK(nite: 9, 10)

Prof.Dr. Ahmet KONROT(nite: 7)Do.Dr. Gnl AKAMETE(nite: 12)Do.Dr. Umran TFEKOLU(nite: 8)Do.Dr. Gnl KIRCAAL-FTAR(nite: 1, 2, 3)Do.Dr. Seyhun TOPBA(nite: 5)

Editr:Prof.Dr. Sleyman ERPEK

T.C. ANADOLU N VERS TES YAYINLARI NO: 1018

AIKRETM FAKLTES YAYINLARI NO: 561

8/9/2019 Unite 01

3/19

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar

Anadolu niversitesine aittir.

"Uzaktan retim" tekniine uygun olarak haz

rlanan bu kitab

nbtn haklar sakldr.

lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da

blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt

veya baka ekillerde oaltlamaz,

baslamaz ve datlamaz.

Copyright 1998 by Anadolu University

All rights reserved

No part of this book may be reproduced

or stored in a retrieval system, or transmitted

in any form or by any means mechanical, electronic,

photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

Tasarm: Yrd.Do.Dr. Kazm SEZGN

ISBN 975-492-767-7

8/9/2019 Unite 01

4/19

iii

indekiler

nite 1zel Gereksinimli Bireyler ve zel EitimGiri 3 , zel Gereksinimli Bireyler ve zel Eitim 3 , Engelli Olu Nedenleri 4,Engel Gruplarnn Yaygnl6, Dnya'da zel Eitim 8, Trkiye'de zel Eitim11

nite 2Kaynatrma ve Destek zel Eitim HizmetleriGiri17 , Kaynatrma Kavram17 , Kaynatrmann Yararlar18 , KaynatrmayBaarya Ulatran Etmenler 19, Destek zel Eitim Hizmetleri 22

nite 3Erken ocukluk ve Okul ncesi Dnemlerinde zel EitimGiri29, Erken ocuklukta zel Eitim Hizmetleri 29, Okul ncesi zel EitimHizmetleri 32

nite 4Zihin EngellilerGiri39, Tanm 39, Snflandrma 42, Nedenler 43, Eitim Yaklamlar44, Trki-ye'de Zihin Engelli ocuklarn Eitimleri 48

nite 5renme Gl GzlenenlerGiri55, renme Glklerinin Tanm55, renme Glklerini Aklayan Yak-lamlar57, renme Glklerinin Deerlendirilmesi59, Eitim Yaklamlar64

nite 6Duygu ve Davran Bozukluu OlanlarGiri 77 , Tanm 77, Snflandrma 78 , zellikleri 79 , Nedenler 81 , Tanlama veDeerlendirme 82, Eitim Yaklamlar84, Eitimlerinde Ynetsel Dzenlemeler89, Trkiye'de Eitimleri 90

nite 7Szel Dil ve Konuma SorunlarGiri95, letiim-Dil-Konuma 95, Dil ve Konuma Sorunlarnn Tanm97, Yay-gnlk Oran99, Nedenleri 100, Trleri 100, retmene neriler 101

nite 8itme EngellilerGiri107 , Tanmlar 107, Snflandrma 108 , Nasl itiyoruz? 109 , Nasl itiyor-lar? 110, itmezlik Nedenleri 111, Eitim Yaklamlar113, Trkiye'de itme En-gelli ocuklarn Eitimi 120

A N A D O L U N V E R S T E S

8/9/2019 Unite 01

5/19

A I K R E T M F A K L T E S

nite 9Grme EngellilerGiri129, Tanm ve Snflandrma 129, Yaygnlk131, Nedenler 131, Temel Kav-

ramlar 132, Grme Yetersizliinin Trleri 132, Grme Engelinin Anlam133, Ta-nlama 134, Grme Engellilerin Eitimi 136

nite 10Bedensel Yetersizlii OlanlarGiri155, Tanm ve Snflandrma 157, Merkezi Sinir Sisteminin Zedelenmesi So-nucu Ortaya kan Ortopedik Yetersizlikler ve Sreen Hastalklar 159 , Kas veskelet Sisteminin Zedelenmesi Sonucunda Ortaya kan Ortopedik Yetersizliklerve Dier Sreen Hastalklar 164, Tanlama 165, Eitimleri 165

nite 11stn Zekallar ve stn YeteneklilerGiri173, zel Eitim Gerekeleri 174, Konuya likin Kavramlar 175, Zeka, Snf-landrma ve Tanlama Yntemleri 176, Dnya'da ve Trkiye'de Konunun Tarih-esi 181, stn Zekal ve stn Yetenekli ocuklarn zellikleri 183, Eitimlerin-de retmenlere Den Grevler 183, Eitim Uygulamalar 185 , UygulanabilirBir Eitim Modeli 190

nite 12Trkiye'de zel EitimGiri 197 , Trkiye'de zel Eitimin Tarihsel Geliimi ve rgtsel Yaps 197,

zel Eitimle lgili Yasal Dzenlemeler 198 , zel Eitim Hizmetlerinin Yaygn-latrlmas201

Cevap Anahtar 108

iv

8/9/2019 Unite 01

6/19


Balarken

nsan geliiminin temel ilkelerinden birisi bireysel farkllklardr. Bunu anne baba-lar ocuklarnda, siz retmenler rencilerinizde rahatlkla gzleyebilirsiniz. Bufarkllklar bir yere kadar ocuun normal eitim olanaklarndan kapasitesi l-snde yararlanmasnda nemli bir problem yaratmaz. Ancak bir yerden sonra bazzel dzenlemelere gidilmesi gerekir. zel eitim adn verdiimiz bu dzenleme-lerin temel esi vardr.

zel eitim programlar zel olarak yetimi retmen ve dier personel zel eitim ortam ya da dzenlemeleri

zel eitime giri niteliinde olan kitabmzn ilk nitesinde engelli ocuklar veeitimlerine ilikin baz genel aklamalara yer verilmitir. Daha sonra 1. nitede s-ralanan herbir engel grubuna ilikin niteler yer almaktadr. Son nitede (12. nite)Trkiye'deki zel eitim hizmetleri aklanmaktadr.

Bu nitelerin hangi tarihlerde adresinize postalanaca, ara snav tarihleri ve bu s-navda hangi nitelerden sorumlu olacanza ilikin bilgiler retim Klavuzundayer almaktadr.

Kitabmzda yer alan engelli gruplarnn hemen herbirine ilikin zgn kitap ve ya-

z

l

kaynaklar vard

r. Bunlar her bir nitenin sonunda verilmitir. Gereksinim duy-duunuz takdirde bu kaynaklar yoluyla kendinizi daha da gelitirebilirsiniz. Fakl-temizin Eitim nlisans Programndan mezun iseniz, Rehberlik kitabnn "Rehber-lik ve zel Eitim" nitesini gzden geirerek bilgilerinizi tazelemeniz yararl ola-caktr.

Gnmzde engelli ocuklarn eitiminde geldiimiz nokta, bu ocuklarn zeleitim gereksinimlerinin onlar normal yatlarndan ayrmadan normal okul ve s-nf ortamlarnda karlanmasdr. Bu konuda sizlere nemli grevler dmektedir.

zel eitim genel eitimin ayrlmaz bir parasdr. Bugn genel eitimde izlenen

pek ok yaklam ve yntemin temelinde zel eitim alannda yaplan bilimsel a-lmalar ve uygulamalar yer almaktadr. Bu ynyle kitabmzda yer alan bilgi veaklamalarn snfnzdaki engelli rencilerin eitimine olduu kadar retmen-lik mesleinize de katklar getirmesini umut ediyor, baarlar diliyorum.

EditrProf.Dr. Sleyman ERPEK

v

8/9/2019 Unite 01

7/19

Amalar

Bu niteyi altktan sonra;

zel gereksinimli bireylere ve zel eitime ilikin temel kav-ramlar anlayabilecek,

engelli olu nedenlerine ilikin gr kazanabilecek,

eitli engel kategorilerinin toplam renci nfusu iindekioranlarn renecek,

Dnyada ve Trkiyede zel eitime ilikin yasal dzenleme-ler ve uygulamalar hakknda gr sahibi olabileceksiniz.

indekiler

Giri 3

zel Gereksinimli Bireyler ve zel Eitim 3

Engelli Olu Nedenleri 4

Engel Gruplarnn Yaygnl 6

Dnya'da zel Eitim 8

Trkiye'de zel Eitim 11

zet 11

Deerlendirme Sorular 12

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar 12

NTE

1zel GereksinimliBireyler ve zel Eitim

Yazar

Do.Dr. Gnl KIRCAAL-FTAR

8/9/2019 Unite 01

8/19


alma nerileri

1997 ylnda yrrle giren zel Eitim Yasas'na (KHK/573)baklmas.

8/9/2019 Unite 01

9/19


1. Giri

Eitimde frsat eitlii ilkesi, demokratik toplumlarn temel koullarndan biridir.Engelli, bir baka deyile zel gereksinimli rencilere, zel eitim hizmetleri su-nulmakszn bunu salayabilmek mmkn gzkmemektedir.

O halde, zel gereksinimli renciler kimdir? Bu rencilerin eitimlerinde neleryaplabilir? Neler yaplmaktadr? Bu nitede bu sorulara yant bulacaksnz.

2. zel Gereksinimli Bireyler ve zel Eitim

Her ocuk, bir dierinden farkldr. Bu farkllklar ok genel olarak bedensel, biliselve duyusal olarak gruplanabilir. Her ocuk kendine zg bedensel yapya ve ilev-lere, eitli alanlarda renme zelliklerine ve hzna, duygusal zelliklere sahiptir.Bu farkllklar belli snrlar iinde olduunda, renciler genel eitim hizmetlerin-den yararlanabilmektedirler. Ancak, farkllklarn daha byk boyutlu olduu o-cuklarda, genel eitim hizmetleri yetersiz kalmakta ve zel eitim hizmetleri gerekliolmaktadr.

zel eitim, ortalama renci zelliklerinden nemli lde farkllaan rencile-re salanan, bireysel olarak planlanm ve bireyin bamsz yaama olaslnen stdzeye karmay hedefleyen eitim hizmetlerinin btndr.

zel eitim gerektiren, dier bir deyile zel gereksinimli renciler, genellikleu gruplarda toplanmaktadr.

Zihin engelliler renme gl gzlenenler Duygu ve davran bozukluu olanlar Bedensel yetersizlii olanlar Konuma ve dil sorunlular itme engelliler stn zekallar ve stn yetenei olanlar

zel eitime gereksinim duyma durumunu nitelemek iin zr (yetersizlik) ve en-gel terimlerinden yararlanlmaktadr.

zr,bedenin belli bir blmnn (rnein, bacaklar) ya da organnn (rnein,gzler) ilevlerini yeterince yerine getirememesi durumudur. zre bal olarakkii, ou kiinin duyduu gibi duyamayabilir, gremeyebilir ya da renemeyebi-lir. Bu snrllklar, bireyin toplumsal yaamn (rnein, eitim ya da i yaam) s-nrlad zaman, birey yalnzca zrl olmakla kalmaz; ayn zamanda engelli deolur.

Z E L G E R E K S N M L B R E Y L E R V E Z E L E T M 3

8/9/2019 Unite 01

10/19


Engel, zrl bireyin toplumsal yaamn gereklerini yerine getirmede karlat- snrllklardr.

zrl, rnein gzleri grmeyen bir birey, eer eitim ortamnda, gnlk yaam-da, i yaamnda herhangi bir snrlamayla kar karya deilse, bu birey engelli de-ildir. Dier yandan zrl bir birey, belli ortamlarda engelli olabilirken, baka or-tamlarda engelli olmayabilir. rnein, grme zrl bir birey, uygun fiziksel dona-nma sahip (asansrlerde sesli sinyallerin, kaplarda Braille yazlarn yer almas, vb.)kendi i yerinde engelli olmazken, bu zelliklere sahip olmayan i yerlerinde engelliolabilir.

zrn engele dnmesinin nlenmesinde iki temel etmen vardr:

zel eitim araclyla zel gereksinimli bireylere bilgi ve beceri kazandr-mak.

Yaadmz evreyi zel gereksinimli bireylerin kullanabilecekleri hale ge-tirmek.

Trkiye'deki okullarda var olan eitim ortamlarnn ve eitim programlarnn nor-mal renciler dikkate alnarak dzenleniyor ve yrtlyor olmas, ou zrlrencinin bu ortam ve programlardan yararlanmalarnda ciddi snrllklar olu-turmaktadr. Bu varsaymdan hareket ederek, kitabmzda baz zel gereksinimiolan renci gruplar iin "engelli" terimi kullanlmtr.

Siz, zel gereksinimli bireyler iin hangi terimleri kullanmay yeliyorsunuz?Belirli bir nedeniniz var m?

3. Engelli Olu Nedenleri

Engelli olu nedenleri, pek ok lte gre snflandrlabilir. Bu nitede, engelliolu nedenleri doum ncesinde, doum srasnda ve doum sonrasnda olumala-rna gre snflandrlmtr.

3.1. Doum ncesinde Oluan Nedenler

Genetik Nedenler :Baz engellilik durumlar, ocua anne-babasndan kaltm yo-luyla, dier bir deyile, genetik olarak geen zelliklere bal olarak ortaya kar.rnein, bir zihin engellilik tr olan fenilktnri (PKU), genetik bir bozukluktankaynaklanr ve fenilalalin maddesinin karacierde birikmesi sonucunda beyindehasar olumasna bal olarak kendini gsterir. Her yeni doan bebein fenilkt-nri testine tabi tutulmas ve bu bozukluu tayanlara ergenlik dneminin sonunakadar zel bir diyet uygulanmas, beyinde oluacak hasar ve ortaya kacak zihinengelini byk lde nlemektedir.

Z E L G E R E K S N M L B R E Y L E R V E Z E L E T M4

?

8/9/2019 Unite 01

11/19


Kromozomal Nedenler: Kromozomal nedenler, dllenme srasnda ya da hemensonrasnda anne ya da babadan gelen kromozomlarla ilikili sorunlara bal olarak(eksiklik, fazlalk ya da bozukluk) baz engel durumlarna yol aabilmektedir. r-

nein, Down sendromu, 21. kromozomda fazladan nc bir gen olmasna balolarak ortaya kan ve en yaygn kromozomal zihin engellilik durumunu oluturandurumdur.

Doutan Getirilen Dier Nedenler: Genetik ya da kromozomal bir neden yokken,bedenin belli blmlerinin ya da organlarnn doum ncesindeki oluumununzelliklerine bal olarak ortaya kan engel durumlarna ok sk rastlanmaktadr.Doum ncesinde oluan bir engel tr olan spina-bifida, gebeliin ilk aylarndaomuriliin geliiminde meydana gelen bozukluklara bal olarak gvdenin alt ks-mnn ve bacaklarn tutmamasna yol aar. En yaygn bedensel engel trlerinden

olan serebral palsy de, anne-babadaki kan uyumazl

na bal

olarak ortaya

ka-bilmektedir.

evresel Nedenler:Hamilelik srasnda annenin hastalk geirmesi, dengeli bes-lenmemesi, ila kullanmas, vb. nedenlere ba lolarak da pek ok engellilik durumuortaya kabilmektedir. rnein, annenin hamileliin ilk aylarnda viral enfeksiyongeirmesine bal olarak bedensel engeller oluabilmektedir.

3.2. Doum Annda Oluan Nedenler

Doum annda oluan nedenler, doum srasnda ve doumdan hemen sonra orta-ya kan sorunlar kapsamaktadr.

Erken Doum: ok erken ve dk kilolu douma bal olarak baz engellilik du-rumlar oluabilmektedir. Bunlar ierisinde en yaygnlar, zihin engeli ve iitme en-gelidir.

Oksijen Yetmezlii: Doum srasnda, doumun uzun srmesi ya da zor olmasgibi nedenlere bal olarak zihin engeli ve serebral palsy bata olmak zere eitliengellilik durumlar ortaya kabilmektedir.

3.3. Doum Sonrasnda Oluan Nedenler

Beden Salyla likili Nedenler: Baz engellilik durumlar eitli hastalklar, ye-

tersiz beslenme ve kaza geirme gibi nedenlere bal olarak ortaya kmaktadr. r-

nein, menenjit sonras ortaya kan bedensel engeller, orta kulak enfeksiyonlarna

bal iitme engeli, beyin travmasna bal zihin engeli, eker hastalna bal gr-

me bozukluklar, bu grupta karlalan en yaygn durumlardandr.

Eitsel Nedenler: Aile ve eitim ortamlarnn, ocuklarn eitim gereksinimlerini


8/9/2019 Unite 01

12/19


karlayacak zelliklere sahip olmamasna bal olarak da engellilik durumu olua-

bilmektedir. Geliim ve renmenin gereklemesinde, ocua doduu andan

balayarak uygun yaantlarn salanmasnn tad nem herkes tarafndan ka-

bul edilmektedir. rnein, renme glnn en nemli nedenleri arasnda,

eitsel nedenler saylmaktadr. ocuklar, evrelerinde olup biten pek okeye kar

byk bir merak duyarlar ve sorularla, deneme-yanlmalarla bu meraklarn gider-

meye alrlar. Bu srete aile ve eitim ortam ne denli destekleyici olursa, geliim

ve renme de o denli hzl olur.

Duygusal-Toplumsal Nedenler: ocuklarn sevgi, kabul grme gibi duygusal vetoplumsal gereksinimlerinin yeterince karlanamamas, ocuklar n ihmal ya da is-tismar edilmesi sonucunda dorudan ya da dolayl olarak ortaya kan engellilikdurumlar da vard. renme gl, duygu ve davran bozukluu, bu grupta

yer alan en yaygn engel trleri olarak kabul edilmektedir.

4. Engel Gruplarnn Yaygnl

zel gereksinimli bireylerin toplam nfus iindeki oranlarn belirlemek oldukazordur. Ayrca, bir disiplin asndan engellilik olarak kabul edilen bir durum, bakabir disiplin asndan engellilik olmayabilir. rnein, bir elin iki parmann olma-mas tp asndan engellilik olarak kabul edilebilir; ancak, zel eitim gerektirme-mesi nedeniyle, eitim asndan engellilik olarak kabul edilmez. Dolaysyla, zeleitimciler iin nemli olan saylar, zel eitim kapsamndaki engel gruplarnn

yaygnlk oranlardr.

Trkiyede, eitli engel gruplarnn toplam renci nfusu iindeki oranlarn gs-teren salkl istatistikler yoktur. Ancak, farkl toplumlardaki engelli olu yaygnlk-lar, benzerlikler gstermektedir. Bu nedenle, aada, Amerika Birleik Devletle-rinde (A.B.D.) toplam renci nfusu iindeki engellilik oranlar verilmektedir vebu oranlarn ounun Trk Eitim Sistemi iin fikir verecei dnlmektedir.

Zihin engelli renciler: Zeka blm (IQ) dikkate alndnda, zihin engelli -rencilerin toplam renci nfusu iindeki oranlar % 2.8dir. Ancak, zeka blmne

ek olarak uyumsal davran

lar da dikkate al

nd

nda, bu oran % 1e dmektedir.

renme gl gzlenenler:A.B.D.de renme gl kategorisindeki -renci says, son yllarda byk art gstermitir ve son istatistiklere gre, toplamrenci nfusunun % 4n oluturduu belirlenmitir. Ancak, renme glkategorisinin Trkiyede ok yeni bir engel kategorisi olduu ve hatta, A.B.D.de deolduka tartmal bir engel kategorisi olduu dikkate alndnda, bu orann Trki-yedeki durumu yanstma olasl yksek deildir.

Duygu ve davran bozukluu olan renciler:Kaynaklarda, rencilerin yakla-k % 8inin uyum gl, dier bir deyile, duygu ve davran bozukluklar gs-


8/9/2019 Unite 01

13/19


terdii belirtilmektedir. Duygu ve davran bozukluunun tanmlanmasndakifarkllklara bal olarak, bu oran Trkiye iin geerli olmayabilir.

Bedensel yetersizlii olan renciler:Ek engeli olanlar dnda yalnzca bedenselengeli olanlarn toplam renci nfusu iindeki oranlar % 2.4 olarak kaydedilmek-tedir.

Konuma ve dil sorunu olan renciler: Bu gruptaki rencilerin de toplam ren-ci nfusu iinde yaklak % 8lik bir yaygnla sahip olduklar kaynaklarda belirtil-mektedir.

itme engelli renciler: zel eitim gerektirecek dzeyde iitme engeline sahiprencilerin oran % 1 olarak ifade edilmektedir.

Grme engelli renciler: Grme engeli, en seyrek rastlanan engel grubunu olu-turmakta olup, toplam renci nfusu iinde grme engellilerin oran binde birdir(% 0.1).

stn zeka ve stn yetenei olan renciler: Bu grupta yaklak % 5 orannda -renci olduu belirtilmektedir.

Yukardaki oranlar gznne alndnda, A.B.D.de zel gereksinimli rencile-rin, genel renci nfusunun % 28ini oluturduu grlmektedir. ngilterede de,rencilerin yaklak % 20sinin zel gereksinimli olduu belirtilmektedir.

Sizce, Trkiye'deki oran bu oranlardan dk mdr, yksek midir? Niin?

Her bir engel grubunun tm zel gereksinimli rencilerin yzde kan oluturdu-una baktmzda ortaya kan dalm ekil 1.1. de gsterilmitir.


ekil 1.1: Engel Gruplarnn zel Eitim Gerektiren renciler erisindeki Oranlar.

8/9/2019 Unite 01

14/19


5. Dnya'da zel Eitim

5.1. Amerika Birleik Devletleri'nde zel Eitim

A.B.D.de 1975 ylnda yrrle giren ve 1990 ylnda kapsam geniletilen zrlBireyler Yasas, 0-21 ya arasndaki tm bireylerin, engelleri ne olursa olsun, devlettarafndan cretsiz eitilmelerini zorunlu klmtr. A.B.D. zrl Bireyler Yasasbe temel zellie sahiptir:

Uygun eitim hizmetleri Nesnel eitsel deerlendirme Bireyselletirmi eitim plan En az kstlayc eitim ortam Eitsel kararlar ve uygulamalar denetleme

Uygun Eitim Hizmetleri: Herhangi bir engele sahip olan 3-21 ya arasndaki herrenci, geresinimlerine uygun zel eitim hizmetlerinden cretsiz yararlanr. zeleitim hizmetleri kapsamna fizyoterapi, psikolojik danma, odyoloji hizmetleri gi-bi destek hizmetler de dahildir. zel eitim hizmetlerinden yararlanabilmek iinrencinin engelinin tanlanm olmas gerekir. 0-2 ya grubundaki ocuklarn ise,uygun zel eitim hizmetlerinden yararlanabilmeleri iin, yatlarna kyasla bazgeliim alanlarnda geri kalm olmalar ya da risk faktrne sahip olmalar yeterli-dir. 0-2 ya grubunda uygun zel eitim hizmetlerinden yararlanma hakkna ocukkadar aile de sahiptir.

Nesnel Eitsel Deerlendirme: zel eitim hizmetlerinden yararlanmaya hak ka-zanabilmek iin, 3-21 yaarasndaki rencilerin ayrntlbir formal deerlendirme-den geirilmeleri gerekir. Deerlendirme, disiplinlerarasbir deerlendirme kurulutarafndan gerekletirilmelidir. Ayrca, engelin trn ve derecesini tanlamak ka-dar, eitsel gereksinimleri belirlemek de dikkate alnmaldr. 0-2 ya grubundaki o-cuklarn hem kendileri, hem de aileleri deerlendirilir.

A.B.D.de son yllarda hzla yaygnlaan eilim, normal snf retmeninin bir -renciyi zel eitime aday olduu gerekesiyle formal deerlendirmeye yollamadannce baz giriimlerde bulunmasdr. Bu n giriimlerde retmenin, renciyi s-

nfta glk ektii alanlarda deerlendirmesi ve eitim programlarnda deiik-likler yapmas beklenmektedir. Bu etkinlikler srasnda retmene eitim hizmetle-rinin salanabilmesi iin rencilerin engelli diye nitelendirilmi olma zorunlu-luu kaldrlmaya allmaktadr.

BireyselletirilmiEitim Plan: zel eitim kapsamna alnan her renci iin, herretim yl yenilenmek zere, bir bireyselletirilmi eitim plan hazrlanr. 0-2 yagrubundaki ocuklar iin, bireyselletirilmi eitim plan yerine, bireysel aile hiz-metleri plan hazrlanr ve bu planda ocuk kadar ailenin zelliklerine de yer verilir.Bireysel aile hizmetleri plannn hazrlanabilmesi iin, engellilik durumunun tan-lanm olmas gerekmez.

Formal deerlendirmerencilerin eitli alanlar-daki (rnein, bilisel be-ceriler, duygusal geliim,vb.) durumlarnn, aynya grubundaki dier bi-reylere kyasla nasl oldu-unu belirlemek amacylagerekletirilir. Formal de-erlendirme sonular en-

geli tan

lamaya ve eitimortamna yerletirmeyehizmet eder.

nformal deerlendirmerencilerin eitli retimalanlarndaki (rnein,okuma, matematik, zba-km becerileri, vb.) ilevde bulunma dzeylerini be-lirlemek amacyla gerek-letirilir. Belirlenen ilev-de bulunma dzeyleri, bi-reyselletirilmi eitimplanlarnn hazrlanmas-

na hizmet eder.


8/9/2019 Unite 01

15/19


En Az Kstlayc Eitim Ortam: ocua, eitsel gereksinimlerini en iyi ekildekarlayacak, en az kstlayc eitim ortam salanr. Kstlayclk, (a) ocuun nor-mal yatlaryla ne derece birarada bulunduu ile, dier bir deyile, kaynatrmaya

ne derece yer verildii ile, (b) eitsel gereksinimlerin ne lde karland ile iliki-li bir zelliktir.

Bu konu, nite 2de daha ayrntl olarak ele alnmaktadr.

Eitsel Kararlar ve Uygulamalar Denetleme: zel eitime ilikin verilen kararla-r ve uygulamalar denetlemek iin yaplabilecekler maddede zetlenebilir:

a. Tanlama, deerlendirme ya da eitsel uygulamalarla ilgili olarak aileler ya

da eitim kurumlar

soruturma isteinde bulunabilirler.

b. Aileler yaplan formal deerlendirmeden memnun kalmazlarsa, yeni bir de-erlendirme yaplmas isteinde bulunabilirler.

c. rencinin eitimi ile ilgili yeni bir karar alnacanda, aile bu konuda bilgi-lendirilir ve ailenin onay alnr.

5.2. ngiltere'de zel Eitim

ngilterede 1994 ylnda yrrle giren zel Eitim Uygulama Klavuzu ile tmzel gereksinimli ocuklara ilikin eitsel dzenlemelerin esaslarbelirlenmitir. n-gilteredeki son zel eitim dzenlemelerinin en nemli zellii, zel eitim kapsa-mna girecek ocuklarn nemli bir blmnn eitimlerinin, formal eitim sre-lerine yer vermeksizin, normal snflarda yaplabileceini ngrmesidir. Tek tipdeerlendirme ve eitim yaklamnn, tm zel gereksinimli ocuklar iin uygunolamayaca gr benimsenmektedir. Bu grten hareketle, be aamal bir zeleitim deerlendirme ve retim sistemi oluturulmutur. lk aama, informaldeerlendirme ve kaynatrmay, 4. ve 5. aamalar ise formal deerlendirme ve ge-rekli grlen durumlarda, ayr zel eitim ortamlarnda eitimi iermektedir.

ngilterede, her okulda bir zel eitim koordinatr bulunmaktadr. zel eitimkoordinatr, tm zel gereksinimli rencilerin dosyalarn tutmak, snf ret-menlerine danmanlk yapmak, okul d kurum ve kiilerle ilikileri organize et-mek gibi ileri yrtmektedir. Her okulun yazl bir zel eitim dzenlemesi bulun-mas gerekmektedir. Bu dzenlemede, zel eitim koordinatrnn grevleri, in-formal deerlendirmelerin nasl gerekletirilecei, verilecek hizmetii eitimprogramlar, vb. konular ayrntl olarak yer almaktadr. Yerel eitim ynetimleri,formal deerlendirme ve kararlardan sorumludur.


8/9/2019 Unite 01

16/19


Aada, zel eitim hizmetlerinin her bir aamasnn zellikleri ksaca tantlmak-tadr.

1. Aama: Snf ya da bran retmeni, ald eitimden tam olarak yararlanamad-n dnd bir renciyi informal olarak deerlendirerek, rencinin eitimprogramn bireyselletirir. Bu almalarnda retmen, zel eitim koordinatr-ne danr ve koordinatr bu rencilerin kaytlarn tutar.

2. Aama:zel gereksinimli renciden ncelikle zel eitim koordinatr sorum-lu olur. Koordinatr, retmenle birlikte alarak informal deerlendirme yapar vebireyselletirilmi eitim plan hazrlar.

3. Aama:zel eitim koordinatr, okul d uzmanlara danarak ve onlardandestek hizmet alarak, informal deerlendirme yapar ve bireyselletirilmi eitimplan hazrlar. Destek hizmet personeli, rnein, odyolog ya da dil ve konuma uz-man, yerel eitim ynetimlerinden ya da zel kurululardan salanabilir.

4. Aama:zel gereksinimli renci, formal deerlendirme istemiyle yerel eitimynetimine gnderilir. Burada, renciye daha nce okulunda retmeni ve zeleitim koordinatr tarafndan salanm olan hizmetler gzden geirilerek, for-mal deerlendirmeye gerek olup olmadna karar verilir. Eer gerek grlrse, di-siplinlerarasbir ekip tarafndan, formal deerlendirmenin gerekletirilmesi sala-nr. Bu deerlendirme sonucunda, rencinin renimini srdrecei eitim orta-mna karar verilir. Bu ortam, normal snf olabilecei gibi, zel eitim snf ya da

okulu da olabilir.

5. Aama:Yerel eitim ynetimi, ocuun resmen zel gereksinimli olarak nitelen-dirilmesinin gerekli olup olmadna karar verir. Resmi tanlama, baz zel eitimhizmetlerinin salanmas iin gerekli olabilmektedir.

Bu sistemde, rencilerin nemli bir blmnn sorunlarnn ilk aamada z-lecei; dolaysyla, 4. ve 5. aamalarn, tm ocuklarn yalnzca yaklak % 2si iingerekli olaca varsaylmaktadr. Dolaysyla, zel gereksinimli rencilerin bykbir ounluunun normal eitim ortamlarnda zel gereksinimli diye nitelendiril-meksizin eitilebilecei ne srlmektedir.

A.B.D.nin ve ngilterenin zel eitim dzenlemelerinin en nemli farkll,A.B.Dde 3-21 ya arasndaki rencilerin zel eitim hizmetlerinden yararlanabil-meleri iin zel gereksinimli olarak tanlanm olmalarnn gerekmesi, ngilte-rede ise byle bir tanlama olmakszn zel eitim hizmetlerinin salanabilmesidir.Ancak, A.B.Dde de, yukarda da belirtildii gibi, formal tanlama olmakszn zeleitim hizmetlerinin verilebilmesinin yollar aranmaktdr.

A.B.D. ve ngiltere'de halen yrrlkte olan zel eitim sistemlerinin yarar ve s-nrllklar neler olabilir? Sralaynz.


8/9/2019 Unite 01

17/19


6. Trkiye' de zel Eitim

Trkiyede zel eitimle ilgili yasal dzenlemelere baktmzda, A.B.D.deki ve n-

gilteredeki yasal dzenlemelerden yararlanldn grmekteyiz. Trkiyede 6 Ha-ziran 1997 tarihinde yrrle giren zel Eitim Yasas'nda (KHK/573) zel eiti-min temel ilkeleri yle ifade edilmektedir:

a) zel eitim gerektiren tm bireyler, ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri do-rultusunda ve lsnde zel eitim hizmetlerinden yararlandrlr.

b) zel eitime erken balamak esastr.c) zel eitim hizmetleri, zel eitim gerektiren bireyleri sosyal ve fiziksel

evrelerinden mmkn olduu kadar ayrmadan planlanr ve yrtlr.d) zel eitim gerektiren bireylerin, eitsel performanslar dikkate alnarak,

ama, muhteva ve retim srelerinde uyarlamalar yap

larak dier bireylerlebirlikte eitilmelerine ncelik verilir.e) zel eitim gerektiren bireylerin her tr ve kademedeki eitimlerinin kesin-

tisiz srdrlebilmesi iin her tr rehabilitasyonlarn salayacak kurum vekurulularla ibirlii yaplmaldr.

f) zel eitim gerektiren bireyler iin bireyselletirilmi eitim plan gelitiril-mesi ve eitim programlarnn bireyselletirilerek uygulanmas esastr.

g) Ailelerin, zel eitim srecinin her boyutuna aktif katlmlarnn salanmasesastr.

h) zel eitim politikalarnn gelitirilmesinde, zel eitim gerektiren bireyle-rin rgtlerinin grlerine nem verilir.

) zel eitim hizmetleri, zel eitim gerektiren bireylerin toplumla etkileimve karlkl uyum salama srecini kapsayacakekilde planlanr.

Bu yasal dzenleme, zel eitim hizmetlerinin yaygnlatrlmasna ve daha nite-likli hale getirilmesine katkda bulunacak zelliklere sahip gzkmektedir.

Kitabmzn son nitesinde (12. nite) Trkiye'de zel eitim hizmetlerininTrk Eitim Sistemindeki yeri ve ileyii, bu konudaki yasal dzenlemeler dahaayrntl bir biimde aklanacaktr.

zet

zel eitim, ortalama renci zelliklerinden nemli lde farkllaan rencilere sala-nan, bireysel olarak planlanm ve bireyin bamsz yaama olasln en st dzeye kadarkarmay hedefleyen eitim hizmetleri btndr.

Engelli olu nedenleri, doum ncesinde, doum annda ve doum sonrasnda oluan ne-denler olmak zere grupta toplanabilir.


8/9/2019 Unite 01

18/19


Tm rencilerin yaklak %20sinin, renim yaamlarnn tmnde ya da belli bir dne-minde zel eitime gereksinim duyacaklar varsaylmaktadr.

Trkiyede zel eitime ilikin son yaplan yasal dzenlemeler, zel eitime erken balanma-sn, zel eitim almalarna ailelerin de katlmlarnn salanmasn, zel gereksinimli bi-reylerin dier bireylerle birarada eitilmeleri iin frsatlar yaratlmasn ve zel eitimin bi-reyselletirilmi eitim planlar dorultusunda gerekletirilmesini ngrmektedir.

Deerlendirme Sorular

Aadaki sorularn yantlarn verilen seenekler arasndan bulunuz.

1. zel gereksinimli bireyin toplumsal yaamn gereklerini yerine getirmedekarlat snrllklara ne ad verilir?A. YetersizlikB. EngelC. zel gereksinimD. zrE. Hibiri

2. Aadakilerden hangisi doum ncesinde ortaya kan bir engel tr de-ildir?

A. Erken douma bal

zihin engeliB. FenilktnriC. Kan uyumazlna bal bedensel yetersizlikD. Down sendromuE. Hamilelikte geirilen viral enfeksiyona bal bedensel yetersizlik

3. Aadakilerden hangisi, en az rastlanan engel grubudur?A. itme engeliB. renme glC. Bedensel yetersizlikD. Grme engeli

E. Duygu ve davran bozukluu

4. Be aamal zel eitim sistemi, hangi lkede uygulanmaktadr?A. ngiltereB. TrkiyeC. svireD. AlmanyaE. Amerika Birleik Devletleri


8/9/2019 Unite 01

19/19


5. Aadakilerden hangisi, Trkiyede son kan zel Eitime Yasas'nda yeralan temel ilkelerden deildir?A. Ailelerin, zel eitim srecinin her boyutuna aktif katlmlarnn salan-

mas.B. Bireyselletirilmi eitim planlarnn gelitirilmesi.C. Rehabilitasyon hizmetlerini salayacak kurum ve kurulularla ibirlii

yaplmas.D. zel eitime erken balanmas.E. zel eitim hizmetlerinin zel eitim koordinatrleri tarafndan yr-

tlmesi.

Yararlan

lan ve Bavurulabilecek KaynaklarHeward, W. L. Exceptional Children: An Introduction to Secial Education (5. Bas-

k). Englewood Cliffs, NJ: Merrill, 1996.

Krcaali-ftar, G. Kuzey Amerika'da zrllere ve Eitimlerine likin Gr veUygulamalar. Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi , 6 (1), 67-73,1996.

Krcaali-ftar, G. 'Dnya'da zel Eitim'. VI. zel Eitim Gnleri'nde sunulan pa-nel bildirisi. Ankara: 1996.

Meyen, E. L., ve T. M. Skrtic. Special Education and Student Disability (4. Bask).Denver, CO: Love Publishing Company, 1995.

zel Eitim Hakknda Kanun Hkmnde Kararname. Resmi Gazete, Say: 23011(Mkerrer), 6 Haziran 1997.

zsoy, Y., M. zyrek ve S. Eripek. zel Eitime Muhta ocuklar: zel EitimeGiri (8. Bask). Ankara: Karatepe Yaynlar, 1997.

Turnbull, A. P., ve dierleri. Exceptional Lives: Special Education n Today's

Schools. Englewood Cliffs, NJ: Merrill, 1995.

Ysseldeyke, J., ve B. Algozzine. Introduction to Special Education, Boston: Ho-ughton Mifflin Company, 1984.

Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi. zel Eitim Dergileri


unite 01

Documents