universiteti i prishtines fakulteti ekonomik
TRANSCRIPT
![Page 1: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/1.jpg)
UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti EkonomikStudime pasdiplomike
Lenda: Menaxhmenti i bazes se te dhenave
Dr. Mihane Berisha
![Page 2: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/2.jpg)
Ligjeratat:
Moduli I. Aspekte teorike lidhur me koncepti e BDH dhe modelimin e te dhenave ne BDH
Moduli II. Ne baze te koncepteve te mesuara ne Modulin 1 do te dizajnoni nje model logjik te nje BDH nga bota reale
![Page 3: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/3.jpg)
Moduli 1. Aspekte teorike lidhur me organizimin e te dhenave ne BDH
- teknikat e menaxhmentit te BDH duke perdorur konceptin e BDH-relacionale- Modelin E-R (Entity Relationship Model)
- diskutohet lidhur me relacionin midis entiteteve
- demonstrim praktik i modelit relacional
![Page 4: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/4.jpg)
Moduli 2. Dizajnimi, organizimi dhe
menaxhmenti i nje baze te te dhenave
![Page 5: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/5.jpg)
Si do te bejme menaxhmentin e BDH?
Do te shfrytezojm sistemin (softverin) per menaxhmentin e BDH te quajtur MS Access
BDH nuk jane komplekse.
Per te realizuar menaxhmentin e BDH nuk eshte e nevojshme te dini cdo gje ne MS Access.
![Page 6: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/6.jpg)
1. Aspekte teorike te organizimit te te dhenave ne BDH
![Page 7: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/7.jpg)
Zhvillimet teknologjike kanë lehtësuar mbledhjen e
të dhënave lidhur me kryerjen e operacioneve
afariste.
Bizneset, pavarësisht nga madhësia e tyre përpiqen që të organizojnë dhe të menaxhojnë të dhënat
masive me të cilat disponojnë, dhe të cilat pasi të përpunohen mund të shëndërrohen në informata të dobishme për të fituar përparësi në tregjet dinamike
në afarizmin bashkëkohor.
![Page 8: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/8.jpg)
Të dhënat janë:- një grumbull i palidhur, - i paorganizuar dhe i pa paperpunuar, - fakte dhe shenime lidhur me ndonje ngjarje.
Me qëllim që të bëhen të dobishme dhe funkcionalepër shfrytëzuesin, ato duhet të organizohen, te perpunohen dhe të bëhet administrimi i tyre.
![Page 9: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/9.jpg)
• Duhet të krijojm një sistem i cili do të na mundësonte organizimin dhe administrimin e te dhenave, në mënyrë që shfrytëzuesi ti gjejë ato lehte kurdoherë që nevojitet.
Të dhënat rregullohen në bashkësi nga lëmia e caktuar, e cila mundëson shfytëzimin efikas të tyre.
![Page 10: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/10.jpg)
Kjo bashkësi e rregulluar e të dhënave nga lemia e caktuar ku behet mbledhja,e
organizuar e te dhenave quhet bazë e të
dhënave (angl. database).
![Page 11: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/11.jpg)
Në bazën e të dhënave vendosen:
- të dhënat e formatizuara dhe- të dhënat jo të formatizuara.
a) Të dhënat e formatizuara-formatin e tyre, -struktur fikse dhe domethënje të përcaktuar (SI i
ndermarrjes).
b) Të dhënat jo të formatizuara-të dhëna tekstuale të cilat nuk janë të lidhura sipas një
rregulli rigoroz (BDH të bibliotekave, BDH të dhënave për botime etj.)
![Page 12: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/12.jpg)
Të dhënat në bazën e të dhënave mund të shtohen, të fshihen, të ndryshojnë etj. dmth. gjendja në bazën e të dhënave mund të ndryshoje kohë pas kohe (te dhena dinamike)si psh. evidencat në xhirrollogarinë bankare, niveli i pagave, gjendja lidhur me provimet e dhëna të studentit etj.
Disa nga të dhënat në bazën e të dhënave mund të jenë statike si p.sh. emri, mbiemri, adresa, kualifikimi etj.
![Page 13: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/13.jpg)
Bazat e te dhenave tradicionale:
te dhenat organizoheshin ne fajlla (angl. File) ose datoteka. Repsektivisht ne fusha dhe rreshta (sektore).- fusha- pjese e informates- reshti- nje grup i fushave-fajlli- nje bashkesi te fushave.
![Page 14: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/14.jpg)
![Page 15: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/15.jpg)
Organizimi i te dhënave në fajlla
Një varg problemesh. Procesimi i informatave behej përmes automatizimit të një aplikacioni.
Kontabiliteti, financat, prodhimi, marketingu zhvillonin sistemet e tyre dhe fajllat e tyre me të dhëna. Çdo sektor kërkonte fajllat e vet dhe programin e vet kompjuteristik për të operuar duke u izoluar nga hapsira tjeter funksionale.
![Page 16: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/16.jpg)
Pasojë
Mblidheshin të dhëna të njejta në fajlla të ndryshëm dhe si rezultat paraqiteshin probleme siq ishin: - të dhënat redundante -mungesa e fleksibilitetit të të dhënave-sigurimi i dobet I të dhënave- pamundësia e këmbimit të të dhënave midis aplikacioneve-Në aplikacione (programe) nuk janë të zhvilluara funksionet e manipulimit
fizik me të dhëna
- Rritja e BDH dhe kompleksiteti
![Page 17: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/17.jpg)
Baza e te dhenave
![Page 18: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/18.jpg)
Shprehja BDH i referohet mbledhjes se organizuar te te dhenve ashtu qe programi kompjuterik te mund te gjeje lehte pjese te ndara te te dhenave.
*Burimi: www.wikipedia.org
![Page 19: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/19.jpg)
![Page 20: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/20.jpg)
• BDH një sistem i fajllave elektronik, respektivisht nje bashkesi e te dhenave te deponuara ne kompjuter ne menyre sistematike, ashtu qe programi kompjuterik mund ti konsultoje per tu pergjigjur ne pyetje*.
![Page 21: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/21.jpg)
Sot…Të dhenat në BDH deponohen fizikisht në një lokacion të njejtë.
![Page 22: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/22.jpg)
Të dhënat në BDH tani paraqesin një koleksion të të dhënave të organizuara, ashtu që:- të ju shërbejn në mënyr efikase shfrytëzuesve,- të bëhet administrimi i tyre me i lehtë- të përdorën në më shumë aplikacionepërmes centralizimit të të dhënave ose shperndarrjes se te dhenave dhe minimizimit të
redundancës së të dhënave.
![Page 23: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/23.jpg)
Duke i vendosur të dhënat në bazën e të dhënave:
¬ mund të gjejmë më shpejtë të dhënat e cakrtuara (tiu qasemi më shpejtë)
¬ BDH është elastike (gjendja ndryshon)
¬ BDH është e fuqishme (mund të mbajë me qindra të dhëna)
![Page 24: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/24.jpg)
• të nxjerrim përfundime të sakta (shpjetë dhe lehtë mund të nxirren të dhënat e regjistruara në të).
• ¬ pengojmë qasjen e personave të paautorizuar në BDH dmth. vetëm personat e autorizuar mund te shtojnë ose te ndërrojn informatat në BDH
• ¬te qasemi vetëm ne të dhënat të cilat nevojiten
![Page 25: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/25.jpg)
Disa koncepte te BDH:entitetetatrubutetdomeni
relationship
![Page 26: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/26.jpg)
Entitetet (angl. Entity) - koncepte konkrete ose abstrakte: të dhëna lidhur me punetoret, studentët, njerëzit, librat në bibliotekë, fakturat,
projektet, porositë, llogaritë etj.
![Page 27: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/27.jpg)
Entitetet e të dhënave pershkruhet permes vetive te tij ose atributeve (angl. Atributtes).
Shembull:Objekti punëtori e ka emrin, mbiemrin, adresën etj. Objekti studenti, i cili poashtu i ka vetit e veta: emri, mbiemri, numri i indeksit, vendi i lindjes etj. me të cilat
dallohet nga objekti tjetër.
![Page 28: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/28.jpg)
Bashkesia e disa vetive te mundeshme te nje entiteti quhet domen (angl. Domain)
ose fushe.
Relacioni (angl. Relationship) paraqet lidhjen logjike ndërmjet dy ose me shume entiteteve dhe pershkruan se si jane lidhur ato njera me tjetren.
![Page 29: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/29.jpg)
Modelimi i te dhenave
![Page 30: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/30.jpg)
Modelimi i te dhenave:
Paraqet nje plan per projektimin e bazes se te
dhenave.
Konceptin e struktures se te dhenave te cilat dizajnohen ne bazen e te dhenave. Respektivisht, objektet e te dhenave te cilat vendosen ne BDH dhe lidhjen ndermjet objekteve te te dhenave.
![Page 31: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/31.jpg)
• Në bazën e të dhënave të dhenat janë të organizuara logjikishtë sipas ndonjë modeli.
• Modeli paraqet një bazë për definimin dhe implementimin e bazës së të dhënave.
![Page 32: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/32.jpg)
Modelimi i te dhenave:
Fokusohet ne ate se: cilat te dhena kerkohen dhe si
duhet te organizohen ato, e jo cfare operacionesh
duhet te kryhen me te dhena.
Gjatë këtij procesi përcaktojm se cilat të dhëna do të hyjnë në BDH dhe çfarë vetish do të kenë ato.
![Page 33: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/33.jpg)
Rëndësi të veqantë gjatë procesit të modelimit të të dhënave duhet kushtuar dizajnimit të të
dhënave, sepse dizajni i varfër i BDH:
£ menaxhmentin e dobët të të dhënave në
BDH,
£ prodhimin e raporteve të dobëta dhe
£ rezultate jo korrekte dhe jo të qëndrueshme.
![Page 34: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/34.jpg)
Modelet e organizimit te te dhenave ne BDH
![Page 35: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/35.jpg)
Modelet e organizimit te te dhenave ne BDH:
Tri modele të organizimit të të dhënave në bazën e të dhënave: 1) modeli hierarhik, 2) modeli rrjetor dhe
3) modeli relacional.
![Page 36: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/36.jpg)
Modeli hierarhik
përdorë strukturë hierarhike për të
shprehur relacionin midis te dhenave. Ky model paraqitet nëpërmjet të teknikës së trungut me degë e gjethe. Në model kemi të bëjm me relacionin një-me-shumë midis
të dhënave.
![Page 37: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/37.jpg)
Modeli hierarhik
![Page 38: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/38.jpg)
Modeli rrejtor
Mundëson më shumë rrugë të qasjes deri te e dhëna e caktuar. Këtu një varg i të
dhënave i subordinohet dy e më shumë vargjeve. Prandaj, themi se këtu lidhjet
ndërmjet të të dhënave kemi të bëjm me
relacionin shumë-me -shumë midis të dhënave.
![Page 39: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/39.jpg)
Modeli rrjetore
![Page 40: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/40.jpg)
Modeli relacionalËshtë më fleksibil se dy modelet e përmendura dhe perparesi eshte krijimi i relacionit midis entiteteve.
Sipas ketij modeli bota reale shiqohet si relacion i entiteteve, kurse komponentë bazë e modelit është
Diagrami Entity-Relationship (E-R), i cili përdoret për të prezentuar objektet e të dhenave.
![Page 41: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/41.jpg)
Modeli relacional
• Modelin Relacional i cili bazohet në shprehjen matematikore të relacioneve.
• Të dhënat dhe lidhjet ndërmjet të të dhënave paraqiten nëpërmjet të tabelave dy dimenzionale.
• Shumica e bazave bashkëkohore shërbehen me këtë model.
![Page 42: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/42.jpg)
Ne modelin relacional ne Microsoft Access
nje entitet, eshte analog me nje tabele ne bazen e te dhenave, ku te gjitha të dhënat ne BDH paraqiten nëpërmjet të tabelave të cilat kanë lidhje njëra me tjetrën dhe në vend se të dhënat të mbahen të ndara në fajlla të ndryshëm për çdo aplikacion, të dhënat
deponohen fizikisht në një lokacion të njejtë.
![Page 43: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/43.jpg)
Shembull:
![Page 44: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/44.jpg)
Midis këtyre tabelave mund të krijohet një ndërlidhje lidhur me porosin e caktuar.
Nje relacion mund te krijohet midis entiteteve (tabelave) bleresi dhe porosia, duke vendosur kolonat: numri identifikues i porosis (NI i porosise) në të dy tabelat: bleresi dhe porosia.
![Page 45: UNIVERSITETI I PRISHTINES Fakulteti Ekonomik](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070300/616a216f11a7b741a34f21d2/html5/thumbnails/45.jpg)
Javen e ardhshme…
• Parakushtet e krijimit te lidhjes midis tabelave:qelesi primar, sekondar dhe I jashtem
• Llojet e relacionit midis tabelave
• Arkitektura e bazes se te dhenave
(Pamja fizike dhe logjike)
- Jetëgjatësia e bazës së të dhënave
-Menaxhimi i bazës së të dhënave