UNIVERSITETI I PRISHTINËS

FAKULTETI I INXHINIERISË MEKANIKE

Studimet Master

INSTRUMENTET METALPRERESE

F3

F2

F1

FR

HYRJE

1.0 NOCIONET E E PERGJITHESHME

Në kushtet e përgjithshme përfshijmë edhe konstruktimi themelor te veglave te mprhta. Qe te mëund prodhimi te funksionoj rregullisht është e domosdoshme te nënshtrohet konstruktimi ne mënyre sistematike, qe siguron një konstruktim te mire teknik, te drejt dhe përurim ekonomik , si veglat e mprehta ashtu edhe ripërpunimi .

Ne këtë drejtim është e nevojshme ne menyrs sistematike te shqyrtohen me sa vijon :

- vegla dhe përgjegjësia e konstruksionit - ndarja e veglave- kuptimi I përgjithshëm për konstruktimin e veglave - rregullat përgjithshme për konstruktimin e veglave mbrehe- konstruktimi i veglave për përdorimin e heqjes se thermave te

gdhendura- zgjedhja e veglave prerëse (me teh)- rregullat për zgjedhjen e veglave mprehëse- faktorët te cilët mundësoj lidhje te mire dhe shkallë te

larte ,shfrytëzim te veglave me teh (mprehta)- përpunimi (prodhimi ) ekonomik i veglave me teh - vizatimi ne punëtori i veglave me teh dhe - rregullat teknike për veglat me teh.Ne baze te pikave te larte shënuara do te jene ne kryetitujt nga fig.1.1 deri

ne 2.25 te dhëna ne baze te konstruktimit te pajisjeve me teh.

1.1. VETITE DHE DETYRAT E KONSTRUKTORIT Produkti (copa punuese) ose prodhimi është pjese e cila ne çfarëdo forme

përdoret ne industri. Prodhimi është fryt idesh ose mendimesh, te cilat se pari duhet te qiten ne letër , te formulohen ne forme vizatimi. Kryesit e pare te këtyre punëve janë konstruktorët, sepse ne fillim te çdo pune teknike, qëndron puna kryesore e konstruktorëve.

Konstruktori kryen pune shpirtërore te kualitetit te larte, vepron kreativisht, jep dhe krijon ide, ashtu është nga pionieret e krijimit dhe përpunimit te teknikes ne përgjithësi.

2

Ideja e mire nuk ka vlere, nëse nënshtrohet konstruktimit te dobët. Konstruktimi i prodhimit ose te tjerave duhet ti kënaqe kualitetet dhe kërkesat teknikat, ekonomike dhe estetike. Për ketë konstruktori i mire i prodhimit ose veglave dhe përpunimit duhet te posedoj sipas mundësive

edhe aftësi te tjera personale:- shkathtësi natyrore krijuese- kuptim te shpejte- vete krtitk - aftësi komunikimi- vetiniciative- kembengulesi- saktësi- ndjenja e pergjegjesis dhe- lidheshmerin me jetën e perdireshme(vështrimin e rrjedhjes, përcjellja

e literaturave).Detyra kryesore e konstruktorit qëndron ne konstruktimin e konstrukteve

te reja te gatshme për prodhim, shtimin dhe përmirësimin e konstrukteve ekzistuese te cilat për shkaqe te ndryshme janë te pakompletuara ose jane ne riparim.

Ne kuadër te detyrave konstruktive , konstruktori i veglave dhe repartit kryesor kryen këto pune:

- vlerësim kritik i prodhimit , paraqitja teknologjike e tij- konstrukton vegla për prodhim,- konstrukton njësit (repartet) për rrjedhën e prodhimit dhe veglave,- konstrukton matjet dhe instrumentet matëse,- jap te gjitha parallogarit e nevojshme dhe adekuate konstruktuese,- verifikon materialin, formën dhe funksionimin,- vlerëson mundësin e prodhimit , montazhe, ekonomizimit,- jap rregulla te plota te vizatimeve te punëtorisë, shema lidhëse

eventuale, te gjitha imputet e nevojshme etj.

1.2. NDARJA E PAJISJEVE

Ne mjetet për prodhim numërojmë [1]

1.21. VEGLAT ME TEH

Veglat me teh janë mjete te cilat vijnë ne kontakt te drejtpërdrejte me materialin te cilat formojnë dhe ndikojnë ne formën e tyre përfundimtare dhe

3

ato te përpunimeve plastike, heqjen e ashklave te gdhendura (P.sh. brisqet, kunjat,burgitë).

1.22. VEGLAT ME QARK MBAJTESVeglat me qark mbajtës janë mjetet te cilat ndikojnë ne formën

përfundimtare dhe lloji i materialit si pjesëmarrës indirekt ne mes pajisjeve 1.21 ose si pjesëmarrës ne mes materialit i cili përpunohet dhe punohet atë qarkore dhe udhëheqjen e prodhimit, veglat dhe tjetra(shtypje te ndryshme, goditje, shpim etj)

1.23 VEGLAT E DORES

Veglat e dorës janë mjete te cilat shërbejnë si ndihmese për kryerjen e neve te dorës për formimin e materialit (veglat e montimit dhe mekanike).

1.24 VEGLAT E DORES LEVIZESE (me material lëvizës)

Veglat e dorës me drejtim janë mjete me drejtimet cilat paraqesin makinë te vegla, shërbejnë për kryerjen e punëve me dore ne formimin e materialit (shpueset e dorës, elektrike e te ngjashme).

Veglat makinerike ndikojnë ne formën dhe llojin përfundimtar te materialit indirekt si pjesëmarrës ne mes veglave nen 1.21. dhe fushat nen 1.22 ne te cilën materiali është ngjitur , ose si pjesëmarrës ne mes veglave 1.21 i cili përpunohet kurse direkt është bashkangjitur ne makinën (vegla te ndryshme makinerie,mjete goditëse , shpuese , lëmuese etj)

Duke u nisur nga definicionet e larta, por ne lidhje me organizimin dhe ndarjen e raporteve dhe shërbimit te veglave, veglat sipas përdorimit i ndajmë ne:

1. veglat për shkrirje ne te cilat i numërojmë: - modelet për shkrirje, - veglat e dorës për shkrirje, - veglat ndihmese për shkrirje. 2. veglat farkëtuese për plastike qe deformohen ne gjendje te nxehte te

cilat janë: - kalupet për kova(kavim, farkim) - veglat e dorës për farkim, - veglat ndihmese për farkëtim. 3. Veglat për zinkim dhe punimin e katanave.

4

4. Veglat për prerje dhe deformimin e materialit ne forme pllake dhe trake(shiriti), ne gjendje te ftohte dhe nenpresion te cilat i numërojmë:

- Gersheret për llamarine dhe profile te materialit, - Dorezat për mprehje dhe prerje, - dorezat për lidhje dhe formim, - dorezat për tërheqje ose shabllonet për nxjerrjen e llamarinës.Veglat për punimin e thërmijave (ashklave) te gdhendura ose shkurt

veglat mprehëse me nengypet si vjione: 1.Torno brisqet dhe veglat tjera torno, 2.Brisqit për thellim dhe zgjerim, 3.Burgjia shpuese, burgjia për lavra, thellimin dhe rrotullimin. 4.Freza, 5.Vegla për sharritje, 6.Vegla për lëmim, 7.Vegla për nxehje (kthim,lakim), 8.Veglat per mprehje- grisje, 9.Veglat e kombinuara (p.sh. mprehjen e lavrave) 10.Veglat speciale.Përdorimi i veglave mprehëse mund te renditen sipas konstruksionit,

formës dhe sipërfaqes se punuar.Sipas kësaj veglat mprehëse mund te renditen sipas konstruktimit ne

format si vijon:1.BURGIT MAKINERIKE. Ne tab.1.1a janë treguar burgitë fazonike

dhe makinerike. Brisku paraqet vegël të mprehtë njëanësore , te parapare per punim ne

torno, rrotullim, thellesi dhe me veglat tjera makinerike. Brisqit mund te jene te thjeshte dhe fazonik. Tek i fundit tehu i ashper ka forme sipas kerkesave te tornos punuese.Ne grupin e brisqeve mund te hyjnë edhe brisqet për dhëmbëzim.

2.LIMAT. Ne foton 1.16 është paraqitur vegla me teh ne forme prej përbërjes se çelikut ose brumit, por ne forma te ndryshme ne sipërfaqen e se cilës janë vendosur një numër i madhe i dhëmbëve te veglave me teh. Limat janë te parapara për pune dore ne sipërfaqe te ndryshme , munde te përdoren ne makinerinë per limim, si dhe ne makinerinë e veglave te dorës për limim.

3.GJILPERAT PER SHENJEZIM DHE VIJEZIM.Ne foton 1.1c është paraqitur vegla me teh me shume tehe te mprehta te vendosura ne dhembe pengues. Tek zgjatja dhembi i gjilperes lakohet ose largon pandërprerë një pas nje heq thermiat (ashklat) e gdhendura, sepse çdo dhembe i ardhshëm hjek me shume thërrmija se sa ai paraprak nje sasi te konsiderueshme.

5

4. BURGIAT.Ne foton 1.1d është paraqitur vegla me teh për shuarjen e vrimave ne material te plote, tek dy lakime njëkohësisht dhe ate rrotullimin rreth boshtit dhe ngadalë depërtimin e veglës përgjatë boshtit.

5.LESHOJSA- Ne foton 1.1e është paraqitur vegla me teh e cila parashihet për zgjerimin e vrimes.Per dallim nga burgia , leshojsa nuk mund te siguron punimin e vrimës ne materialin e plote.

6.KAQAVIDA- Ne foton 1.1f tregohet veglat te mprehta me shume tehe , te cilat si edhe leshojsa shërben për punimin e vrimës. Për dallim nga lëshuesja,kaçavida hjek shume pak shtrese te materialit dhe siguron vetëm fazën përfundimtare te punës se vrimës me lëshime te veglave.

7. FREZA- Ne foton 1.1g paraqitet vegla me teh ku ne këtë emër bashkëngjitet një grup me i madhe i veglave me teh dhe ne maje te trupit janë te shpërndarë dhembet, të cilat me rrotullimin ne boshtin e vet bën punimin e materialit.

8.GDHENDESIT – Ne fotone 1.1h tregohet vegla me teh, e parapare për gdhendjen e vijave ne vrima. Këto paraqesin pamjen ne te cilën shihen disa vrima spirale ose te metalta te cilat formojnë tehet e mpreha.

9.BRISQIT – Ne foton 1.1i paraqitet vegla me teh per gdhendje e vijave te jashtme ne gjësende . Ato paraqesin bulonat me pengesa (vija,dhembe), duke përpunuar ne ata dhembe ose vija teh te mprehte.

10.BRISKU PER THELLIM. Ne foton 1.1j paraqitet vegla me teh e parapare për thellimin e dhëmbëzoreve dhe profileve te tjera te ngjashme.

11.BRISKU PER GDHENDJE. Ne foton 1.1k paraqitet vegla me teh për heqjen e njollave te metalit nga sipërfaqja e dhëmbëve te dhëmbëzuar.

12.VEGLAT E KOMBINUARA. – Ne foton 1.1n paraqitet vegla e kombinuar me teh te përbëre nga dy ose me shume vegla te ndryshme.

13.VEGLAT PER LEMIM – Ne foton 1.1m paraqitet pllaka per lemuarje.

14.VEGLA PER LARGIM – Ne foton 1.1l paraqitet lëmuesja per largim.

Veglat me teh gjithashtu klasifikohen sipas formës se sipërfaqes prodhuese.

1 Veglat per punimin e sipërfaqeve te ndryshme si p.sh. te rrafshëta, cilindrike etj. Ne këto vegla mund te numërojmë:

a) Brisqet,b)Gjilpërat për nxjerrje për punim te jashtëm,c)Shpueset,d)Frezat,e)Pllaka e brusi.2. Veglat për punimin e vrimave. Ne këto vegla mund te numërojmë:

6

a)burgia,b)Lëshuesja(drejtuesja),c)rrotulluesja (Kthyesja)d)brisqet për zgjerim,e)gjilpërat për punim të brendshëm,f)pllakat e brusi.

Figura 1.1. instrumentet prerse me profilin përkatës së tehut prerës

3. Veglat për punimin e vijave. Në këto vegla mund ti numërojmë:a)brisqet për vija,b)freza për vija,c)burgjia për vija ose gdhendje,d)vijat nofull ose te gdhendura,e)koka për gdhendjen e vijave me brisqe te rrumbullaket,f)koka për gdhendjen e vijave me vendosjen paralele te brisqeve,g)koka për gdhendjen e vijave me brisqe ne forme tangjenti,h)pllaka brus për vija.4. Grupa e veçanet e veglave për punimin e vijave e përbejnë pllaket dhe

valaket per valim te vijave. Ato rrepsisht nuk bëjnë pjese në veglat me teh, sepse nuk heqin thermiat e gdhendura, veç material i lehte, por janë ne krye të veglave për gdhendje.

7

5. Veglat për punimin e sipërfaqes se dhëmbëve, dhe dhëmbëzim. Në këto vegla mundemi të numërojmë:

a) moduli i pllakës frezaveb) freza për largimc) freza bishtore

Naziv Standard Interna oznaka SlikaPrstasta glodala za cilindrične zupčanike i zupčaste letve za grubu obradu

DIN 3972 G.531

Prstasta glodala za cilindrične zupčanike za završnu obradu DIN 3972 G.532

Prstasta glodala za cilindrične zupčanike DIN 3972 G.533

8

9

d) brisku me teh për thellimin e dhëmbëzorevee) brisku për lëmimin e dhëmbëzorevef) krehrit për punimin e dhëmbëzoreveg) brisku prizmatik për punimin e dhëmbëzoreveh) freza konike për largimi) pllakat prej guri retifikuesVeglat mbajtëse te cilat ndahen sipas funksionit ne:veglat mbajtëse

ndihmese, e cila shërben per mbajtje ose dërgimin e veglave ne përpunim (p.sh: veglat mbajtëse me qarkje ndryshëm).

Fushat te cilat shërbejnë për rrjedhën e prodhimit dhe ndahen ne nënllojet e ndryshme:

1.Pajisjet rrjedhëse,te cilat shërbejnë për rrjedhën e prodhimit ne pozita adekuate dhe ne tipet makinerie adekuate (p.sh: mbajtja e kokës, takat shirit etj)

2.Njesit te cilat shërbejnë për pozite adekuate dhe rrjedhën e prodhimit e cila i përpunon dhe rendit ato vegla relativisht sipas prodhimit ose makinerisë (p,sh: reparti për tornim, shuarje, frezim)

Veglat e tipit te përgjithshëm dhe te kombinuara për punëtore janë sipas nëngrupeve te ardhshme:

1. Veglat qels ose (me qelsa)

10

2. Veglat montuese.Veglat e dorës me drejtim janë nëngrupet si vijon:1. Veglat pneumatike, 2. Veglat montuese.Kjo ndarje nuk paraqet sistematizim strikt sipas nevojave teknologjike

dhe fizike . Kjo i diferencon dhe vendos veglat ne grupe jo vetëm për kah funksionimi por edhe perka konkurrenca, prodhimi dhe organizimi i shërbimit te veglave sipas njësive prodhuese-ekonomike. Për këtë është e domosdoshme si baze për sistematizimin ne konstruktim, përgatitja teknike dhe shërbimi i veglave ne punëtori.

Sipas mënyrës se shfrytezimit dhe përdorimit veglat i ndajmë ne: 1.standarde, 2.tipizuara, 3.univerzale. Veglat standarde përdoren në prodhim për pune të ndryshme, në

punëtori të ndryshme dhe për artikuj të ndryshme.Përcaktohet sipas dimensioneve, ose shpesh edhe sipas kualitetit ne

standarde dhe udhëheqjet sipas pikave te cilat njëkohësisht definohen.Veglat standarde shpesh paraqiten si teh(mprehtë) , matëse dhe vegla

ndihmese. Format dhe dimensionet kryesore për këto vegla janë përcaktuar me standarde te një numri te madhe shtetesh te huaja.

Veglat e tipizuara kane forme te caktuar, por mund te dallojnë dimensioni ose munden me plotësime te ndryshme ose te ndahen për raste speciale. Si shembull i veglave te tipizuara mund te përmendim elementet e ndryshme për gërshet dhe shtëpiza te punuara për përshtatjen e mekanizmit.

Veglat speciale posaçërisht porositen dhe konstruktohen për nevoja dhe porosi te caktuara. Sipas rregullit veglat e tilla nuk mund te përdoren për nevoja tjera pa u ndryshuar. Si tersi veglat me shenje speciale. Vegla e tille mund te jete e vendosur edhe nga elemente e standarde te ndryshme.

1.3. KUSHTET THEMELORE PER KONSTRUKTIMIN E

PRODHIMEVE1.31.QKA ESHTE PRODHIMTARIA(PRODUKTI)

Prodhimi është mjet i formuar ashtu qe te kryej funksionin për te cilën është destinuar. Prodhohet nga materiali me tendence qe te jete sa me i llojllojshëm, ekonomik dhe estetik i dukshëm.

Para zgjedhjes se formës se produktit, te cilin dëshirojmë ta prodhojmë, duhet ti ikim folmeve te ngrira.

Themelore është:

11

1.Qe produkti te përmbushë kërkesën për te cilën është destinuar ,2.Qe forma e tij ti përshtatet përpunimit.Madje forma mund te jete e atille qe produkti mund te përpunohet- me vegla sa me te thjeshta,- me operacione sa më të vogla pune,- me sa me pake material te harxhuar,- me tolerim sa me te madhe etj.Me fushe me te gjere te lejuar nga matja e lejuara. Produktet hyjnë në

repart ne gjendje te papërpunuar, si gjysme produkte ose si copë e punuar.

1.32. LLOJET E PRODUKTEVE SIPAS MENYRES SE PUNIMIT DHE MATERIALIT

Produktet mund te jene: 1. te derdhura a) ne zalle b) ne kokile(kallepe) 2.Farkuara, 3.Saldimi, 4.Nga materiali shufra, te fituara me heqje ashkle 5. te shtancuara 6. Te baltuara a)presuara b)te përziera. 7. Nga masa plastike, 8. Shtypja e situra nga hinka, 9. Porcelani, shamoti etj.Para konstruktimit te prodhimit ekzistojnë katër principe te konstruktimit

me ndihmën e te cilave krijojmë idenë e mënguar dhe duhet mirë ta shqyrtojmë e ato jane:

- mënyra e funksionimit,- materiali për punim,- forma ose gjeometria dhe- dimensioni ose matja.1. Sipas menores se funksionimit nënkuptojmë destinimin ose

përdorimin, p,sh: përdorimi i ndërëpresës është qe ta kyç dhe qkyq pjesën e ngjitur.

12

2. Materiali për punimin e disa prodhimeve ka pronësinë te caktuar sakte te cilat janë vendimtare para zgjedhjes. Konstruktori duhet para përcaktimit te materialit për ndonjë konstruktim te këtë kujdese ne disa hollësi:

- A e ka materiali pronësinë e kërkuar,- Qe nuk ka pasoja te dëmshme gjate punës,- Qe te mos jete i shtrenjtë dhe- Qe te prodhohet ne asortimente standarde qe te mund te furnizohet.3. Përcaktimi i formës dhe kërkesave gjeometrike te përgatitura para se ti

nënshtrohet konstruktimit. Sipas kësaj është e nevojshme te kihet parasysh si vijon:

- fleteudhezimi dhe karakteristikat teknike te shkruara ne fletë udhëzim - kërkesat dhe dëshirat e porositësit,- veçorit me te cilat do te punohet,- standardet ekzistuese,- literatura etj.4.Dimensionet ose matjet përcaktojnë madhësinë e shumicës se pjesëve si

dhe madhësinë e gjithë konstruktimit.Janë te domosdoshme, sepse ne baze te dimensioneve kryhet punimi

plotësues i prodhimeve ne punëtori.Fig.1.2. paraqet elementet e konstruktimit dhe te gjithë faktorët te cilët

ndikojnë ne konstruktim.1.4. KUSHTET THEMELORE PER KONSTRUKTIMIN

E VEGLAVEPara konstruktimit te veglave duhet gjithashtu te kemi parasysh katër

principe tekonstruktimit me ndihmën e te cilave krijojmë idenë e menduar dhe atë:

1. mënyra e funksionimit te veglave, 2. materiali për punimin e veglave, 3. forma ose gjeometria e veglave, 4. dimensionet ose matjet e veglave.

13

Figura 1.2. Faktorët të cilët ndikojnë në konstruksion

Për te skjasuar themi se sipas mënyrës se funksionimit te veglave nënkuptojmë destiminin ose përdorimin e tij. P,sh: vegla për lemuarje ka funksionin qe me lëmim te punoje ndonjë sipërfaqe ne prodhimtari, burgia për lavra(Vija) te formoj ndonjë vi etj.

Me konstruktimin nënkuptojmë përcaktimin e dimensioneve te caktuara dhe format e veglave me teh te llogaritura dhe vizatuara grafikisht ne

Kerkesa e porositësit

Numri i copave:-Prodhimi individual,-Prodhimi serik,-Prodhimi masiv.

Fortësia

Çmimi

Kushtet e veprimit:-ftohtë-vapë-lagështi

Siguria gjatë punës

Ndikimi i korrozionit

Përpunimi sipërfaqsor

Qëndrueshmëria

Kushtet në vendin e përdorimit, (klima,viset tropikale, uji detar, pluhuri)

Pasqyra e faktorëve të cilët ndikojn në funksion, formë, material, dimensione dhe konstruktim

Mënyra e funksionimit te instrumenteve dhe pajisjeve

Materialet për punim

Formatë

Përmasat dimensionet

Konstruktimi

Mjetet për përpunim dhe metodat e punës

Ndikimi i deponimit të gjysmë fabrikantit, duke mos zgjeruar asortimanin ekzistues

Të drejtat ekzistuese dhe valide(patentet,licencat,prototipet)

Standardizimi dhe tipizimi

Tolerancat dhe përshtatja (lidhje me çmimin dhe koston)

Parashikimet për konstruktimet plotsuese

Pjeset e ndryshme ekzistuese në treg

Pesha

Pamja estetike, përshtatja mjedisit

Përdorimi, manipulimi, mundsia e revidimit

Mirëmbajtja(lubrifikimi, pastrimi)

Mbrojtja kunder aksidentit

Kërkesat speciale te porositsit

Ekonomiciteti

Vleshmëria e punimit(montimi i lehtë, instrument i thjesht )

Shfrytëzimi i materialit(lidhje me çmimin)

Simbolizimi i formës për lehtësim montimi

Sigurimi i konstruktimit

Deponimi (lidhje me çmimin)

Ambalazhimi dhe plasimi

14

punëtori te cilat munden qe ato vegla te punohen me veçorit e parashtruara teknike. Vizatimet,parallogarit dhe veçorit teknike thirren ne dokumentet teknike. Detyra e konstruktorit konsiston me sa vijon:

1. Ne shënimet ekzistuese teorike për mprehje (tehe) e përcakton forca e cila vepron ne pjesët e veglave, te gjejnë mënyrën me te mire për mprehje, përzgjedhja me e dhe adekuate e materialit per punimin e pjesëve te vogla, te zgjedh e aso forme te pjesëve punuese, i cili siguron veprim te lire te thërrmijave ne procesin e mprehjes.

2. Ne baze te teknologjisë se metaleve te gjendet forma me e pershtatshme e punes se jashtme ose përforcimit te pjesëve te veglave, përcaktohen përshtatje ne disa dimensione te rëndësishme punuese dhe pjeseve percjellese sipas veqorive punuese dhe viskozitetit te caktuar te duhur.

3. Ne baze te studimeve ekzistuese per fortesine e materialet perpilohet parallogaria punuese dhe pjeset percjellese te veglave ne fortesi dhe ngurtesi.

4. Perpilimi i vizatimit te veglave ne punetori dhe veqorit teknike, barten ne vizatim te gjitha shenimet e domosdoshme ne formen dhe dimenzionet e veglave kurse ne veqorit teknike pershtatetn kerkesate dhena per vegla, shenimet e verifikimit.

Proqesi i mprehjes varet nga shume faktore dhe konstruktimi praktik baze do bjere ne grupen per tu njohur me disa modele te konstruktimit dhe te zgjedhet pas verifikimit ne pune modeli me i mire adekuate.

Sipas rregullit konstruktori i veglave te mprehta nuk ndryshojne te gjitha parallogarite lidhur me forcen, shpejtesite dhe faktoret tjere te mprehjes, per shkak te nderlikueshmeris se tyre, por prap secili konstruktor duhet te dij te gjithe faktoret themelor te cilet ndikojne ne formen dhe dimenzionet e veglave. Me dijen e ketyre faktoreve konstruktori duhet bere analizat veglave me teh percaktohen mangesit e tyre dhe veqorit e mira te tyre.

Para konstruktimit te veglave me teh paraqiten dy detyra te ndryshme:1.Konstruktmi i veglave me teh per veqorit punuese adekuate.Tekkjo kemi pune dhe detyra te perkryera me detyrat dhe veqorit e

mprehjes (materiali punues, shpejtesia e mprehjes, thellesia e mprehjes, pastrimi i punes etj)

2.Konstruktimi i veglave me teh me veqori joadekuate punuese.Keto detyra munde te gjendet per ndonje veqori mesatare punuese

(materiali, veqorit e mprehjes etj).Te ndalemi ne perpunimin e pergjithshem para konstruktimin e veglave

me teh sipas sistemit rendor.Mund ete konsiderohet si e kenaqshme konstruktimi i tille ne te cilat

punohen produktet themelore, definohen aftesit punuese dhe pranimi i

15

mjeteve për veçorit adekuate punuese. Sipas kësaj mundemi te konkludojme si vijon:

1. Zgjedhja e tipit te veglave, skema kinetike e mprehjes dhe skema e shpërndarjes se ngarkesës.

2. Zgjedhja e materialit për pjesët punuese te veglave me kërkesa adekuate te veçorive qëndruese.

3. Zgjedhje e aneve te pjesës mprehëse (i përparshëm, tehu, i larte etj).4. Shema rigoroze dhe mundësia e vendosjes se aftësive mprehëse te

veglave mprehëse gjete topitjes se tehut.5. llogaritja e dimensioneve dhe formë e tehut te mprehur, sigurimi i

dimensioneve te nevojshme dhe sipërfaqet e përpunuara.6. Vende te mjaftueshëm për vendosjen ose bartjen e shenjave te cilat

mbesin gjate mprehjes.7. Largimi i ashklave (bërllokut) nga tehu i mprehtë, kurse ne disa raste

pajisjet speciale për ftohje te pjesëve punuese gjate kohës se punës.8. Fortësi dhe ngurtësi e mjaftueshme e pjesëve te veglave punuese dhe

mbajtëse.9. Ngadalë, sigurt dhe përsosje e shpejt e pjesëve mbajtëse ne makineri.10.Shfrytëzimi racional i veglave te shtrenjta nga çeliku (çeliqet me teh

te shpejte, metalet e forta).11.Sigurimi i thjeshtesimit, paraqitjes për përpunimin e formës punuese

dhe pjesët mbajtëse.12.Mundësia e përdorimit shume e shkurtër me ane te rregullimit te

dimensioneve te veglave.Te gjitha këto probleme duhet me i rregullu konstruktori, konstruktimi i

pjesëve mbajtëse dhe veglave te komplikuara (p,sh: gjilpëra për largim, lëmuesja etj). Te projektimi i thjeshte i veglave (p,sh: brisku i thjesht punues) për shkak te konstruktimit te tij te thjesht, si problem te mbeturinave p,sh: nuk vjen parallogarit e profilit. Disa elemente(fortësia dhe ngurtësia e veglave) për shkak te aplikimit te mjaftueshëm dhe metodave te thjeshta llogaritëse, përcaktohet konstruktori perafersishte. Për te gjithë a problemet ne një mënyre duhet te jene te zgjedhura. Te kalojmë te përpunimi qeshjet e thjeshta te ndryshimit te tyre ne konstruktimin punues dhe mprehjes dhe pjesëve mbajtëse te veglave.

16

1.41. PARAMASAT E PERGJITHESHME PER KONSTRUKTIMIN E VEGLAVE TE MPREHTA

Secila vegël duhet te ketë pjesët punuese ne te cilat është mprehësja ose është e vendosur mprehësja tek mbajtësi për veglat me qark ne makinën. Shkurte këto quhen pjesët e thjeshta te veglave mprehëse. Vegla mundet te ketë një ose me shume mprehëse (teh mprehës).

Secili nga veglat e mprehta, brisku, burgia, rrotulluesja, gjilpëra për largim, shpuesja ose lëmuesja para formës se tyre te ndryshme përbehet nga pjesët e thjeshta përbërës. Secila nga veglat e përmendura e kane te ashtuquajturën pjese punuese te furnizuara me nje ose disa maje te mprehta si: brisku me nje maje te mpreht kryesore, burgia dy, rrotulluesja, gjilpëra, shpuesja dhe lëmuesja me disa maje te mbrehtë.

Tek shumica e veglave te mprehta pjesa punuese mund te ndahet ne dy pjese e cila shërben për pastrimin e sipërfaqeve te punuara dhe ngadalsimin e veglave ne pune. Edhe pse burgia, rrotulluesja, gjilpëra për largim kane pjesën e mprehtë, ose brisku, shpuesja dhe lëmuesja nuk kane pjese rrotullimi:

Pjesa punuese e veglave është njekohesishte pjese themelore e tyre.Sipas kësaj ne konstruktimin e veglave dhe themelore është te

përcaktohet forma , gjeometria dhe pjesa punuese e veglave. Nëse pjesa punese e veglave është përcaktuar për heqjen thërrmijave ne përpunimin e produkteve ,për atë çdo e dyta pjesë e secilës vegël është pjesë lidhse (mbajtëse ).Vlera e tyre thellohet me pjesën e forcës , zhvillimin e makinerisë ne pjesën punuese te veglave .Te brisku si pjesë lidhse shërben mbajtësi i cili vendoset ne kokën mbajtëse te makinerisë .Tek burgia dhe rrotulluesja është konus ose cilindrik mbajtës ,te gjilpëra mbajtëse e cila inkorporohet ne makineri ne përgjithësi ne cilën lineare ndikojnë ne boshtin e lëmueses .

Konstruktimi i pjesëve ngjiste te veglave gjithashtu osht e ndryshme dhe nuk është e lidhur me konstruktimin e pjesëve punues .veglat tek te cilat pjeset punues janë plotësisht te unisuara ,për shfrytëzim ne makineri te ndryshme dhe mënyra e te ndryshme fuqizimi ,ne konstruktimet e ndryshme te pjesëve ngjiste (mbajtëse ).P,sh. Burgia mund te ketë mbajtës konus per mbajtje ne hapje konike te vrimave te shpueses ,majtës cilindrik për mbajtje elastike ,mbajtës me katërshe për mbajtje ne njesin e dorës me hapje katërshe etj.

17

Format e llojllojshme te pjesëve ngjitëse te veglave me pjese punuese te unisuar, për këtë është vështire te sigurohet furnizimi me vegla dhe te përgatitet prodhimi i veglave ne seri te mëdha dhe prodhim masiv. për këtë arsye është e nevojshme te zvogëlohen pjesët ngjitëse sipas standardeve sipas bazës punuese dhe rregullave makinerie.

Nëse dëshiroj te konstruktohet vegla me nje ose me shumë tehe ,duhet pasur parasysh me sa vijon :

1. Vegla duhet te prezantohet ashtu qe te ketë gjeometri adekuate ,pjesë punues me mprehje nga kushtet adekuate si dhe mbajtësi për brisqe ,sipas JUS K.CL005.

2. Para matja e burgisë spirale duhet te prodhohet ne tolerancë ha me ISO sisteme menyr qe para matja te zvogëlohet nga maja ka mbajtësi për 0,02 deri 0,10 ne 100mm gjatësi sipas JUS K.03.010.

3. para matja e rretulluses duhet ndërtohet sipas tolerancës dhe en ne JUS K.03.110 ne shumën 3....5 herë me shumë kualitative nga vrima rrethore .

4. lëshuesja dhe rrotulluesja nga maja ka mbajtësi duhet te kenë konicitet nga 0,01 ....0,03 mm për shkak te dridhjes .

5. para matja e lëmueses ne krejt gjatesin nuk mund te ketë dallim me te madh se nga 0,02 deri 0,05mm sipas JUS K.02.010.

6. matjet e gjatësive duhet te jen te konstruktuara ashtu qe te mos gjendet ne fushën e tolerimit IS –JUS K.02.010.

7. Masat për vegla përcaktohen sipas materialit prodhues sipas JUS K.C1.005 me tolerancë :

8. siperfaqet mrehse duhen te kenë kualitet te lart punues te fshirjes ,kurse është me rendis sepse :

a-zvogëlimin e mbeturinave dhe ngjitjen e materialit b-mundësi me te mira te bartjes se thërrmijave .9. sipërfaqet mbajtëse duhet gjithashtu te jen te punuara mirë me fshisen

për arsye : a mundësi me te mirë te përshtatjes tek mbajtja b mbërritjes me te mirë elastike te veglave .10. Vrimat duhet te lëmohen thjesht ,por pa gunga .11. Duhet te parashikojmë tolerancën për centrimin e majeve te

mprehta ,ashtu qe te gjitha njëkohësisht te marrin pjesë ne mprehje .te parapara sipas JUS K.03.110.

12. vegla duhet te ket para par boshtin e mesëm për centrim qe te punoj lehtë dhe fshirjen e saktë sipas JUS M.A5.210.

13. Materiali i veglave me teh duhet te jetë i drejt dhe kualitativ për ketë duhet te ketë aftësi te mira për mprehje .

18

14. Vegla duhet te punohet pret një materiali,si vijon: a veglat çelik (gati nuk përdoren) sipas JUS (Q. 1740 dhe Q. 1948) b veglat te mbështjella me çelik sipas JUS (Q. 4140 derë Q. 6842) c qelik me teh te shpejt sipas JUS (Q. 6880 deri Q. 6842) -pllaka e rrafshuar nga çeliku me teh te shpejt sipas JUS K.C1.100, -maja e vendosur ne mbajtës nga konstruktimet e çelikut te forta ...... -te gjitha veglat nga çeliku me teh te shpejt , d veglat me pllaka nga materiali i foro sipas JUS K.C1.151 . -pllaka e foro e ngjitur ne mbajtës nga konstruktimi i çelikut te foro

70N/mm-pllakat e përkryera mekanike ne mbajtës te konstruktuara nga çeliku i

foro 700/mm. e veglat me pllaka kimike nga materiali i fort zv i cili sodë me pak

përdoret , f veglat me pllaka qeramike ,zbulim i ri me prejardhje minerale kurse

vepron mekanikisht ne mbajtës, g veglat me teh diamant. tehet gjithashtu veprojn mekanikisht ne

mbajtës .15. Veglat nga vegla me teh te shpejt çeliku duhet ti nënshtrohen

përpunimit te nyje qe te arrihet fortësia e duhur.16. për çdo pjesë duhet të ketë fortësinë e duhur HRc dhe atë nga 61 deri

ne 64 HRc për brisqet ,kurse 61 deri 63 HRc për rrotulluese dhe lëmuese .

2.0 KONSTRUKTIMI I INSTRUMENTEVE PER

PERPUNIM ME PRERJE (HEQJE ASHKLE ,GDHENDJE)Dikur, si kalohej në konstruktimin e pjesës punuese të veglave ishte e

nevojshme të dihejt kinematika e prerjes.Cka është kinematika e prerjes ?Secila vegel prerese hjek ashklen vetem me ate raste, kur tehu i saj kalon

neper copen adekuate. Depertimi mund te kaloj ne nje trajektore te kryer me ane te mekanizmit te makinerise se veglave ose me dore. Zakonisht tehu i mpreht relativisht kthehet dhe arrihet nga rezultati i bashkangjitja apsolute e kthimit te briskut dhe prodhimit.P.SH. tek levizjet briskat qfardo qofte me hapsire cilindrike ne tornot e makinave rezultojn dz rrotullime: rrotullimi i perpunimit rreth boshtit te vet dhe tjetra kthimi i briskut ne dy drejtime. Trajektorja ose depertimi relativ i tehut te mpreht ne materialin perpunues paraqet ne ate raste limine e vijave ose spiralen(shif.fig.21)

19

Figura 2.1. Skema kinematike e prerjes me thikë

Nese i shqyrtojme te gjitha rrotullimet te aplikuara ne makinerin e veglave, shofim qe levizjet perbehen nga disa:

1.Progresive(paraqitura) te levizjeve ne nje vije te drejte dhe2. Levizjet rrotulluese.Kombinimet e atyre levizjeve japin te ashtuquajturen skemat makinerime

te veglave te ndryshme me teh.Te gjitha veglat makinerike japin nje nga kombinimet e levizjeve.Duhet permendur se nuk jane te mundshme teoritikisht te gjitha

kombinacionet te shfrytezohet te veglat makinerike.Do te paraqesim nje nga skemat e petrpunimit me teh.1. Nje levizja ne lime te drejt. Sipas asaj skeme rezulton puna ne

makineri per gdhendje, thellesia, per thellimin e dhembezoreve dhe per pershkrim.

2. Ne kthyese dhe nje lëvizje te limes se drejt: rezulton trajektorja ose levizja qe te kete vija te lakuara. Sipas kesaj skeme punohet makineri tornimi, makineri per shpuarje etj.

ZGJEDHJA E VEGLAVE MPREHESE

2.11. QELLIMI (DESTINIMI ) I VEGLAVE ME TEH Ciles pune i eshte destinuar cila vehel duhet ta percaktoj teknologu dhe

konstruktori i veglave me teh.Çdo vegël me teh duhet të siguroj qeshje themelore:1. të largoj një shtresë të caktuar të materialit dhe

tornimi gjatësor

F3

F2

F1

FR

Forca radiale

Forca rezultueseF1-forca

tangjenciale

Detali që përpunohet

Thika

Forca aksiale

s

n

20

2. Të siguroj dimensionet e duhura dhe kushtet gjeometrike si dhe kualitetin e sipërfaqeve të punuara.

Këto dy kushte janë të vetmet. Kemi edhe kërkesa tjera në vegla siç janë:1. Ekzistimi ose qëndrueshmëria2. Fortësia3. Ngurtësia etj.Të marrim cilën do vegël p.sh. Brisku, burgia, lëmuesja etj. Secila duhet

të siguroj dimensionet e duhura dhe gjeometrike si dhe kualitetet të copës në sipërfaqe të punuar.

Është e kjart se të veglat nuk arrijnë saktësi të njëjtë në punë.Si p.sh. brisku makinerikë i rrafsh për punim të vrazhdë në makinerinë e

madhe të tornimit mund të largoj shtresë deri në 25 mm .Mirëpo gdhendësja dhe gdhendja e vrimës së mesme largoj shtresë prej 0,1 deri 0,15 mm.

Gjithë ashtu të gjitha veglat nuk arrijnë të njëjtën saktësi pune.Keshtu p.sh. burgi 30mm devijon shpuarjen ne tolerancen prej 1,5 mm,

kurse gjilpera per nxjerrje perpunon hapjet me tolerance prej 0.027 deri ne 0.03. Ne funde qdo siperfaqe e punuar nuk eshte e kualitetit te njejte. Keshtu p.sh. brisku i vrazhde jape siperfaqe te vrazhda me lartesi te vrazhde deri ne 50 mm, kurse brisku i dijamantit arrin kualitet te larte te siperfaqes me lartesi vrazhdesie e cila nuk kalon 0.2 mm. Nga shembujt e me siperm mund te perfundoim se kushtet e punes dhe kerkesat te treguara me rezultatet e tyre te punes jane krejtesisht te ndryshme. Megjitheate ne te gjitha rastet e veglave te mprehta paraqitet heqja e shtreses se materialit, e cila si u pa mund te jene te ndryshme, por heqja e mbeturines mund te kete dimenzione te ndyshme.

Keshtu p.sh. heqja e mbeturinave me gryse te brusimi perfundimtar pothuajse gati eshte e padukshme per syrin e thjeshte dhe mund te shifet vetem me zmadhues ose mikroskop, kurse brisku megjithate hjek mbeturin te madhe e cila ka dimenzione me te medhaja.

Megjithate pamarrparasyshe nga heqja e shtreses se metalit edhe brusi edhe brisku paraqesin vegla me teh, sipas kesaj plotesisht ndryshojne sipas formes ashtu edhe sipas konstruktimit, materialit dhe menyres se perdorimit.

Mund te perfundohet qe teknologu, gjegjesisht konstruktori duhet te dihet sipas destinimit te vertetohet, cila vegel me teh do ti kenaq nevojat adekuate dhe ne baze te asaj te perpunohet gjegjesishte te konstruktohet vegla me teh.

2.12.ZGJEDHJA E LLOJIT DHE FORMA E VEGLAVE DHE SKEMA KINETIKE E MPREHTE

21

Te konstruktimi i formeve te reja te veglave arrijme ne zgjedhjen e duhur me racionale te llojit te veglave dhe metodes se perpunimit. Kete munde ta shofim ne shembullin e ardhshem.

Duhet te mprehen vijat ne funde te boshtit. Me qfare vegla te mprehta vijat.

Sipas teknologjise se punimit te metalit, per mprehje te vijave mundemi te perdorim briskun per mprehje te vijave ne mprehje te rrumbullaket, kryesisht per mprehje te vijave ose cilindri per mprehje te vijave etj. Cili nga keto vegla dhe menyren e punes prodhuese? Kete mund ta vendosim ateher kur ta percaktojme per secilin rast produktiviteti, qendrueshmeria e prodhimit, saktesia e prodhimit dhe pastrimi i siperfaqeve te punuara etj.

Zgjedhja e thjesht e menyres perpunuese , kurse sipas kesajdhe llojit te veglave vendos teknologu, ate shkruan ne procesin teknologjik per punimin e llojit te prodhimit te veglave. Konstruktorit i mbetet perpunimi i skemave kinetike te mprehjes dhe forca e veglave.

Jo qdo forme e veglave mund te kete skeme te ndryshme te shperndarjes se mprehjes. Per kete pune parashohim perpunimin e vijavene baze te makinerise se tornimit me ndihmen e briskut per mprehje. Boshtin duhet punuar ne anen e jashtme , kurse briskun per mprehjen e vijave. Mundemi ne menyra te ndryshme ta heqi materialin ne brendesi. Ne fig.2.2a eshte treguar mprehja ne thellsi shkall shkalle, kurse ne fig. 2.2b mprehja paralele e mbeturineve tek lakimi briskut paralelisht ne nje nga anet e formes se vijave.

Secila prej formave mprehese i ka perparesit dhe te metat, kurse konstruktori eshte i detyruar te zgjedhe formen me te pershtatshme.

Figura 2.2. Skema e renditjes së ngarkesave te filetimi i filetës: a) përpunimi i pastër b) përpunimi i ashper

Fig.2.3. Eshte treguar edhe nje shembull. Eshte e nevojshme te behen shpumjet ne predhimtari me ndihmen e gjilperes per nxjerrje.

Ne fotografi jane paraqitur dy raste perpunimi. Shperndajme te gjithe shtimin per heqjen e shtreses ne forme koncentrike ne gjithe

a) b)

22

vendin(fig.2.3a). Mbeturinat do te hiqen ne gjithe hapsiren, por shume te holle. Mundet gjithashtu te gjitha ate shtese ta hjeke pernjeher(Fig.2.3.b) Por veq eshte shume shtrese e thelle veshtir heqet, perpunojme gjilperen jo te rrafshte por me dhembe. Pjeset e tjera jane treguar me numra 1,2,3,4 dhe 5 hjek dhembin e gjilperes , pastaj hjekin pjeset e paperpunueshme.

Me pamje te tille mbeturina do te jete e thelle, por do te jene hjekur segmente te holla.

Nga pikpamja e studimit per mprehjen e rastit te dyte shpesh,me eshte e dobishme te punohet me me shume thellesi te mbeturinave dhe me gjeresi me te vogel (thellesia e mprehjes).

Por tek menyra e dyte e perpunimit te shpuarjes do te jete pak e paster. Sipas kesaj konstruktori per punim te paster e anashkalon menyren e kombinuar: mbeturinat e para hiqen sipas skemes, por sipas pamjes.

Figura 2.3. skema e prerjes të përpunimi te vrimes me përshkim

Tek punimi i vrazhd per tu arritur nje mbeturine behet levizja e briskut paralelisht me njeren pjese te profilit.Nese para se te behej puna e vrazhde levizja behet ne boshtin e mbeshtjellur, fitohen dy mbeturina te cilat do te ngaterrohen dhe bashkohen dhe me kete bejne penges mprehjen e drejte. Tek puna perfundimtare ktyhet levizja ne drejtim radial fig.2.2a, por ateher punohet vetem mprehja e vogel ne thellesi.

Nga shembujt e treguar eshte e qarte se menyra e ndarjes se mbeturinave(Skema e ndarjes se materialit) shume ndikon ne punen e veglave. Veglave eshte me rendesi te hiqet sa me shume material me force sa me te vogel dhe me hargjime sa me te vogla te energjise.

Veglat e parapara per pune te perkryer eshte me rendesi tu punohet siperfaqe e perkryer. Ne fund jo shume keto por edhe kushtet tjera ne

a) b)

5

1

2

3

4

23

skemen e mprehjes. Por keto jane kushtet me te rendesishme qfare duhet te jene rregullat te konstruktimi(projektimi).

2.13.RREGULLAT PER ZGJEDHJEN E VEGLAVE TE MPREHTA

1.Tek siperfaqet jo te mprehta, ku mprehja eshte jo e barabarte , duhet perdore veglat me mesatare te larte dhe sa me pak kembe te lira. Mprehja e veglave duhet te jete mjafte e larte.

2.Te punimmi i siperfaqeve te mprehta te veglave duhet te jene me te forta e me pake muskuloze.

3. te punimi i panderprere i veglave me teh te mprehte duhet te jene me pake te forta a me shume muskuloze.

4.Te punimi i veglave makinerike te tipit te veter, te cilat nuk mund te punohen me shpejtesi te mprehjes, tehet e veglave duhet te kene fortesi me te vogel te rritja e temperatures , kurse me shume muskuj. Per kete te keto makineri preferohet te punohet me vegla me mprehje dhe teh te shpejt qeliku.

5. Vegla te cila ne kohen e punes shterngohen ne mbeshtjellje si burgia, leshuesja , dhembezoret, lemuesja etj. Duhet te mberthehen nga materiali muskuloz. Per kete lloj vegle perdorim mprehjen e shpejt dhe veglat te leguara ne qelik.

6. Veglat me teh te gjere duhet te kene teh muskulor.Per kete lloje perdoret tehu i shpejt qeliku. Te puna e materialit me force me te vogel, siq jane materialet e ndryshme dhe plastike , e te cilat i punojme me shume pake force te mprehjes, perdoren tehet me material te forte.

7. Te punimi ne makinerit e forta per punim te shume pjeseve, ne heqjen e shume materialit, duhet te perdoret vegla me teh te forte, me nje ose me shume tehe ; p.sh. punohet me shume brisqi pernjeher, kohe per lemuarje, vegla te kordinuara etj.

8. Te punimi i vrimave koncentrike perdoren veglat e kombinuara qe te arrihet saktesi mee madhe , vrima komcentrike dhe produktivitet sa me imadh.

9. Te punimi i qelikut duhet perdor vegla me teh te forte dhe ate ne makinerit qe mundesojne mprehje shume te madhe V>0.66m/s

2.2. FAKTORET TE CILET MUNDESOJNE MPREHJE TE MIRE DHE PARAQITJE TE KONSTRUKTIKIT TE LARTE TE VEGLAVE ME TEH

24

1. Mprehjet (tehet) hendore,2. Profilet ose formet gjeometroke tehore,3. Mprehja e drejt-p.sh. menyra dhe zgjedhja e brusit,4. Kualiteti i tehut- p.sh. mprehja dhe siperfaqja e tehut,5. Zgjedhja e drejt e materialit te veglave me teh te mpreht,6. Perdorimi i drejt i regjimit te punes – p.sh. thellesia e mprehjes dhe

shpejtesia,7. Siperfaqja e punuar e tehut nga mprehja e shpejt ose veglat e qelikut,8. Zgjedhja e drejt e llojit te pllakes nga materiali i forte,9. Ftohja e drejt para punimit , atje ku eshte e nevojshme cla 0.16-

0.231/s10.Zgjedhja me ekonomike e shpejtesise se mprehjes,11.Percaktimi me ekonomik i shekulli te perdorimit te veglave me teh.

2.21. Zgjedhja e materialit per konstruktimin e veglave me teh

Llojet e materialit te ketije ose atj materiali i veglave me teh percaktohet ne prodhimtarit e posaqme, regjimin e aftesive te se ciles forme te vegles per kushtet e punes se tyre. Rol te madhe te zgjedhjes te llojeve te qelikut ka paraqitja apo qendrueshmeria e tij. P.sh. qeliku shpejtpreres eshte me i shtrenjte per 10-15 here nga veglat e zeza te qelikut. Sipas kesaj eshte shume me rendesi te pershkruhet lloji i qelikut adekuat. Perfundimisht tehu i shpejt i qielikut dukshum osht me i qendrushum nga vegla e qelikut te yi ,ofron mundesi me te madhe punimi me shpejtsi me te madhe te mprhjes ,por osht plotsisht jo e drejt te perdoret per te gjitha llojet e veglave .P.sh dhombexoret e dores ose lemusja punon me shpejtesi me te vogel te mprehjes dhe te kushtet e tilla qendrim te lart te mprehjes ne shpejtsi te qelikut nuk do te jet i shfrytezushum.Sipas kesaj veglat mprehse te cilat punohen me dor plotesisht esht jo racionale te prodhohen nga mprehset e shpejta qeliku .

Do ta tregojm edhe nje shembull. Freza esht vegel shume e sinkronizuar te punimi dhe eshte e nevojshme te posedoj perafersisht saktesi dhe qendrushmeri te lart .Amundet vegla e tille te punohet nga qeliku i zi? Sigurisht qe jo .

Se pari te punohet freza nga qeliku i zi eshte shume veshtir ,sepse qeliku i zi dukshem ndrron dimenzjonet me rastin e punimit te nxehte .Dhe sa me e madhe te jete masa e vegles ,ai me shume ndryshon.Edyta pasi qe freza esht vegel precize (posaqerisht freza per pun te perkryera ) ,esht e nevojshme te

25

brusitet profili i tij, kurse te qeliku i zi osht veshtir te brusitet ne profil, sepse adaptohet tek temperaturat e caktuara leshon shtresen siperfaqsore te holl dhe freza nuke esht e afte per pun .

Me gjith at veqorit e materjalit per vegla duhet dalluar :1. Qendrushmerija ndaj temperatures ,etj.Veqorit e materjalit tembaj

fortsin ne mprehje tek ferkimi gjat kohes se punes .Veglat e qelikut te zi dhe flakruen (farketuara) mund te jen te

qendrushme me se shumti ne temperaturat nga 200-250 C .Me rritjen e me tejme te temperatures rezulton zbutjen e tehut te mpreht dhe hargjim te madh te vegles.Mprehset e shpejta qeliku mund te nzehen te proqesi i nxemjes ne temp.nga 550-600 C .Nxemja e mututjeshme shkakton dobsimin e fortsis .Veglat me teh nga materjalii fort mund te nxehen nga 900-1000C dhe mos ta humbin fortesin .

2. Rezistenca ne grisje etj, aftesija e tehit te mpreht ti rezistoj grimcimit. Provat kan treguar se hargjimi ne grimcim per llojet e qelikut ndryshojn.Me se paku jane te rezistushem ne grimcim veglat e qelikut te zi , pastaj tehu i shpejt i qelikut. Me te rezistueshmit jan materjalet e forta.

3. Mos ndryshimi i formes dhe dimenzjonit tek perpunimet e nxehta . Ket veqori te rendesishme e percaktojn rregullat e qelikut per kete ose at vegel. Sa me e madhe te jete masa, aqe me e madhe eshte deformimi. Ne kete marrdhenje rezultet me te mire tregojneqeliqete formeve te caktuara, (ç.6440). Ne lidhje me deformimet qeliqet e kromit jane me te miret, kurse te zite me te dobet. Veglat te punuara nga qeliku me teh te shpejt gjithashtueshte deri diku i ndryshojne dimensionet etk perpunimet e nxehta.

4. Thellesi egrryeses se qelikut. Tek ferkimi nuk tregojne te gjitha qeliqet gerrymje gjate gjithe procesit. Ajo nuk varet nga perberja e qelikut, por edhe nga kokrra e qelikut. Qeliku i zi me perberje kimike adekuate ose me kokrra te ndryshme ka thellesi te ndryshme te grrymjes.Tek perpunimi i materialit eshte e domosdoshme ti dihet thellesia e grryerjes. Per disa forma te veglave eshte e domosdoshme qe njejte te mberthehet,p.sh. burgia, per forma tjera te veglave te mberthehen krejt nuk eshte e domosdoshme.p.sh. dhembezoret ose tornot duhet te kene siperfaqe te forta te pjeseve mprehese(nga boshti) dhe mes te pakalitur. Qeliket e zi dhe vetem tek dimezionet e vogla te pjeseve dhe ne gerryerje te pergjitheshme.

Thellsija e gerryrrjes se shtreses se tyre varjon nga madhisija e kokrres se qelikut .Tek ne perqindje te madhe nuk tregojn grryrje te pergjithshme. Majet e lakuara te qelikut japin grryrje totale. Qeliqet me teh te shpejt munden gjithashtu te farketohen te tera.

26

5.largimi per grryrjen e shtreses siperfaqsore etj. Qeliqet e zi jan me pak te veshtir per largimin e mbeturinave. Qeliqet me teh te shpejt dhe disa qeliqe te lakura jan te largushem.

6.Vrima mekanike –paraqitet e fort i nenshtrohet largimit te mbeturinave dhe te ngjajshme kane veqori te dukshme, po vlersimi dhe zgjedhja e materjalit nga ky pikeveshtrim rrall prodhohet.

7.perpuni esht veqori e rendesishme e materjalit te veglave. Nuk jan te gjitha qeliqet e punushme njesoj.Qeliqet e zi punohen mire gjate mprehjes, mund te hasin ne veshtersi gjate brusimit dhe mprehjes se profileve, posaqerisht tek veglat per dhombezor dhe mprehjen e dhembeve, se tek brusimi ne zonene ku behet brusimi krijohet tempweratur e lart dhe shtresa e siperfaqes se vegles gjate djegjes. Kjo qon deri te humja e fortesis e shtreses siperfaqsore. Majet e qelikut te hekurt punohen me mprehje me veshtir, e me brusim me leht se sa qeliket e zi. Perpunimi i mrehjes se shpejt te qelikut eshte e ndryshme. Qeliket me mprehje te shpejt te hekurt pak q.8730 punohet me brisk njejt simajet e qelikut. Ky qelik brusohet shum dobete, per ket arsye duhet ikur ndryshimit te qelikut per punimin e veglave per mprehje dhe dhembezim me profile te brosuara. Qeliku imprehjes se shpejt me kualitet q.6882 punohet me brsk me lehte se maja e qelikut dhe brusohet shume mire. Me kete sqarohet ndryshimi i qelikute q.6882, edhe per pos qmimit te tyre te lart, per vegla per profilin e brusimite ( lemusja per vija, dhembezor,vegla per dhembezim me profil te brusimit ).

Tek zgjedhja e llojit te veglave te qelikut, per veq disa veqorive kujdes i veqant duhet kushtuar qmimit. Vlera e larte e qelikut me teh te shpejt, gjithashtu nje prezenc e shtuar e disa per masave te demshme paraqet ndryshimet e tyre te kufizuara dhe lejon shfrytezimin e qelikut me tehe te shpejt vetem per veglat adekuate.

Mundemi te formulojm rregullat e thjeshta te materjaleve te permendura per vegla:

1. Veglat te cilat punohen me dor me shpejtesi te vogel te mprehjes punohet nga veglat e qelikut te lakuar te qendrueshum ne lakim ose veglave te qelikut te zi. Rezistenca e materjalit ne temperatur , ruajtja e veqorive tehe mprehja e tehut per ato vegla nuk do te jen te shfrytezushme.

2. Ndryshimi i qelikut me mprehje te shpejt kemi vetem ne rastet kur vegla duhet te jet rezistente tek ferkimi i majve te mprehta ne temperaturen prej 550-600C .

Te shumica e ndermarrjeve parashihen rregulla kufizimi te ndryshimit te

qelikut me mprehje te shpejt te dimenxjoneve dhe formave adekuate te veglave.

27

3. Veglat, punimi ite cilave esht i sinkronizuar, te lidhur me nje investim me te madh te punes. Qak nese shpejtesia e mprehjes per shfrytezimin e tyre eshte e vogel, duhet perpunuar nga kualiteti ilart i qelikut rezistues.

4. Veglat me dimenzjone te mdhaja ne qellimin ekonomik duhet punuar ne kombinimin p.sh.dhembet e ndryshum nga qeliku i mprehjes se shpejt (shpesh nga metali i fort), kurse trupi nga qeliku konstruktiv. Perdorimi i konstruktimit te kombinuar per veq nevojave ekonomike te materjalit, ofron mundesi me te mira te rregullimit te dimenzjoneve te veglave.

5. Veglat te cilat duhet te mbajtur gjat dimenzjonet etyre dhe te cilat lejojne shpejtesi te madhe te mprhjes duhet punuar nga materjali i forte.Per veglat e mprehta kan gjet llojet e ardhshme te qelikut dhe materjalet e forta:

- qeliket e zi (thengjill) - Veglat e qelikut te llakuar (majet)- Qeliku me mprehje te shpejt - Qeliket konstruktiv - Metalet e forta

2.22.ZGJEDHJA GJEOMETRIKE E PJESVE TE MPREHTA, MPREHJA ,LARGIMI I MBETURINAVE DHE NZEHTESIJA

2.221.gjeometrija e pjesve mprehse Secila vegel e mpreht ka pjesen punuse me nje ose me disa tehe.Shofim

veglat me nje tehe ( p.sh.brisqit) dhe veglat me shum tehe ( p.sh.burgija, lemuesja etj) .Secili dhomb i vegles mund te konsiderohet si brisk i ndar me tegjitha veqorit gjeometrike sipas fig.2.4. Kryesori i ketyre: kendi kerkues ose i lir 9, kendi i par Y ,kendi mprehs # , vendosesi kryesor alfa , kendi mbeshtets i tehve mprehse alfa dhe forma e parapjesve .

Kendi kerkus ose i lir alfa thirret kend ne mes te pjeses kryesore ferkuese dhe mprehjeve te rrafshta .

Kendi pran Y thirret kendi ne mes pjeses se par dhe rrafshit, rrethuar mprehjen e rrafsht, te instaluar per gjat tehut kryesor te mpreht

Kendi kryesor i nen darjes alfa eshte kendi i cili percakton drejtimin dhe projektimin e tehut kryesor te mpreht e cila gjendet kah mprehja e rrafsht dhe rrafshi i thjesht paralel.

Me se shumti renditja e formave te pjesve te para tregon fig.2.4.1. Maja e briskut me radijus per thyrjen e mbeturines dhe fazat

(fig.2.5a),

28

2. Maja e briskut te rrafsht pa faza (fig.2.5b)3. Maja e briskut te rrafsht me faza (fig.2.5c) Qfardo vegel e mir qe merret, gjithmon dhembi i mpreht i ka keta

parametra te thjesht .Studimi i mprehjes lejon konstruktorin te percakton drejt kendet e

thjeshta te pjesve mprehse dhe format e veglave .

2.222.Skema e mprehjes se dhembeve te veglave Te konstruktimi i instrumenteve prerse konstruktori duhet ta ket parasysh

edhe mprehjen shtes me rastin e tupitjes se instrumentit preres.Mprehja e dhembve te instrumentit preres mbeshtetet ne heqeje e shtres

se materjalit, te hargjuar ne procesin e mpehjes (fig.2.6).Mprehja mund te kryhet ne tri menyra:

fγ2

γ

γ

γ

f

γ2

γ

β

δ

λN

N

A

a)

b)

c)

Tehu kryesor

Figura 2.4. Këndet e pjesës prerëse te instrumentit prerës

Figura 2.5. Forma e pjesës së përparme e instrumentit prerës

29

1.Vetem nje pjes e kerkuar,2.Vetem nje pjes e perpunuar,3.Njokohsisht pjesen e perpunuar dhe te kerkuar .

FIG.2.6.SKEMA E MPREHJES SE DHEMBEZOREVE

Ndryshimii ketyre ose i atyre metodave te mprehjes se dhembeve ndikon ne konstruktimin e instrumentit preres dhe ndikon edhe ne shfrytzimin e tyre.

Tek instrumentet prerse te cilat i takojn konstruktorit te ndryshoj ket apo at metod te mprehjes kemi mardhonjet e ardhshme :

1.Karakteri hargjues: tek nje instrumen preres ( psh brisku me mprehje te shpejt tek punimi i qelikut ) hargjimi ne pjesen e perparme ka rendesi te madhe.Tek instrumentet prerse tjera ( psh te frezat fazore ) dhembi hargjohet dukshum ma shum ne pjesen e kerkuar. Sipas kesaj nga kypikveshtrim te instrumentet prerse te cilat kan hargjim me shum ne pjesen e meparme , parsore osht te mprehet dhembi ne pjesen e perparme .Tek instrumentet prerse qe hargjohen ne anet ansore te dhembve parsore eshe te mprehet ne anet ansore te dhembeve .

2. Ruajtja e domosdoshme e formes se tehut te mpreht te instrumentit preres te mprehja gjithashtu ndikon ne zgjedhjen e metodave te mprehjes se instrumentit preres.Rendesi te veqant e ruajtjes se formes se tehut te mpreht per instrumentet prerse te destinuara per punimin e siperfaqeve fazore (psh per brisqit fazor,burgijat fazore, frezat fazore,dhembezoret etj).Me mir dhe sukses ruhet te forma e tehut te mpreht te ndryshimi i metodave te mprehjes sipas anes se perparme (psh veglat e punuara prapthi,freza ,dhembezoret etj).Gjithasht kerkesat e ruajtjes se formes se tehut te mpreht tek mprehja nuk perjashton ndrushimin e metodave te mprehjes sipas anes se prapme, qe e veshterson teknologjin e mprehjes, por duhet perdorur makineri te posaqme dhe reparte.

3. Rujtja e dimenzjoneve te instrumentit preres per gjat mprerjes (psh gjatsija, thellsija,gjersija etj)ndikon ne ket apo ne at menyr te mprehjes.

2

1

30

Ne varsi nga llojet e instrumenteve prerse, mprehja nga para ose nga ana e prapme mun te siguroj disa raste te ruajtjes se dimenzjoneve te instrumenteve prerse.

2.223. Mprehja e dhembeve te instrumenteve prerse nga ana e prapme

Ne fig.2.7. tregohet rasti i perbashket i dhembit te instrumentit preres (psh freza, drejtusja, leshuesja, brisku etj). Heqja e shtreses se materjalit shkall shkall te mprehja nga ana e prapme e pjesve jep keto perparsi:

1. Fortesija e dhembit ne lakim, falenderuar thellsis se ngadalshme l(l>l1) dhembi rritet gjat mprehjes se instrumentit preres.

2. Mprehja nga ana e prapme siguron heqjen menimala te shtreses se materjali .

3. Mprehja nga prama siguron qe te arrihet pastrim me i madh i siperfaqes, sepse tek ato eliminohen pjeset jo te rrafshta ne pjesen e dhembit,i cili ndikon ne pastrimin e shum punimeve, se sa ndikimi jo i rrafsht i pjeseve te para. Pjeset e prapme jo te rrafshta do te ndryshojn gati ne gjith madhsin e punimit te pjesve. Jo rrafshimi prap se prap arrin ne pjesen e perparme te transmentohet ne mas me te vogel.

Forma te ketilla, qe te arrihet siperfaqja e rrafsht eshet e nevojshme te pastrohet (mprehet ) punohet ana e prapme, posaqerisht ne kalibrimin e pjeseve te dhembit te instrumentit preres.

FIG.2.7.Skema e mprehjes se dhembeve prapthi

ll1

D1D

b

31

Mangesit e mprehjes prapthi jan si vijon:1. Mprehja prapthi veshtersohet ne rastin kur duhet te arrihet profili

(instrumentet prerse fazore) .Ne disa raste psh te freza e modeluar, mprehja nga ana e prapme te behet prktikisht nuk eshe e mundur.

2. Mprehja nga ana e prapme qon ne ndryshimin e madhsis se dhembit te instrumenteve prerse.Nese aj eshe brisku, ky zvoglim nuk esht me rendesi, por nese eshte dhembi i instrumenteve prerse, tek i cili osht me rendesi te ruhet gjatsija nuk osht e nevojshme te mprehet prapthi. Menyra e ndikimit te mprehjes ne drushimin e diametrit eshte treguar qart ne figuren 2.8.

FIG 2.8. NDRySHIMI I DIAMETRIT TE INSTRUMENTEVE PRERSE TEK MPREHJA :A) NGA ANA E PRAPME ;B) NGA ANA E PERPARME

Ne fig.2.8a tregohet dhembi i mpreht i instrumenteve prerese nga ana e mprapme. Nese tek heqja e shtreses se thellesise ∆l2 ateher diametri do te zvoglohet ne madhesi.

, që eshte lehte te perqendrohet nga kendi ABC.Ne fig.2.8b tregohet dhembi i instrumenteve prerese te mprehta nga ana

e perparme.Nese tek mprehja heqim shtresen ∆l , ateher diametri do te zvoglohet ne

madhesi. ?????

D

A

C

Bl

D/2a

a)b)

D

D/2a

32

Nese i rendisim do te shohi veqorit: ????? Sipas kesaj ndryshimi i diametrit te instrumentit preres me dhembe ,

mprehja nga ana e prapme do te jete me e vogel tek ndikimi i heqjes se shtreses ∆l.

Keto mangesi ndryshojne perparase konstruktori te distancohet nga mprehja e instrumentit preres nga ana e perparme. Mirepo nje kalim i tille parashihet vetem ne rastet kur nuk mund te ndryshohet mprehja nga ana e preapme, por mprehja e pergjitheshme nga ana e pperparme ka me shume mangesi se sa mprehja nga ana e prapme.

2.224. MPREHJA NGA ANA E PERPARME Ne fig.2.9. eshte treguar shuma e mprehjes ne instrumentin preres nga

ana e perparme.Gjate mprehjes zvoglohet prefili idhembit dhe fortesia e dhembit (ndryshimi i dimenzionit a ). Sipas kesaj tek konstruktimi i dhembit te instrumentit preres, fortesia e dhembit llogaritet per dhembin me vrime, kurse dimenzioni 2 dhembi rritet per nje dhembe te ri, per të cilait i pershtatet mprehjes.

Fig.2.9.Skema e mprehjes se dhembit nga ana e perparme

Ndryshimi i diametrit te instrumentit preres tek mprehja nga ana e perparme varet nga madhesia e kendit te prapem dhe perafersisht mund te ndryshoj.

∆p = 2∆l tg

2

1

D

33

Nga kjo rrjedh, zvoglimi i kendit alfa diqka do te ndikoj ne ∆p. Kur ti afrohet zeros, ndryshimi i diagramit praktikisht do te jete e pandashme.

Sipas kesaj , tek konstruktimi i instrumenteve prerese, te te cilat duhet mbajtur diametrin ose ne qdo rast ndryshimi te jet minimal, te mprehja duhet mprehur nga ana e perprame. Mprehja nga ana e perparme ofron mundesine e mbajtjes se diametrit te instrumenteve prerese tek mprehja, qka eshte posaqerisht e rendesishme per instrumentet prerese fazonike, te cilat kane kombinimin e profilit te dhembeve (psh, freza muskulore, freza fazore pllakore, brisku fazor pllakor). Dhembi i tille ka formen punuese nga siperfaqja e prapme dhe mbane ecurine e dhembit te punuar prapthi.

Metoda e treguar e mprehjes nga ana e prapme ose perparme percakton dimensionet gjeometrike kryesore te dhembit dhe formes se tij. Shqyrtuar veqorite e punes se instrumenteve prerese konstruktori zgjedh metoden adekaute te mprehjes dhe sipas kesaj edhe formen e dhembit. Pasi qe hargjimi i instrumenteve prerese me te nga ana e prapme dhe e perparme, dhe kur vendi i hargjimit eshte intensiv edhe ne njeren dhe tjetren ane (humbja e briskut) merren metodat e kombinuara te mprehjse se briskut etj, sipas anes se perparme dhe te prapme njekohesisht.

2.225. HAPESIRA PER VENDOSJEN OSE KANALIZIMIN E THRMIJAVE

Gjate kohes se mprehjse krijohen intesivisht therimia (ashkla, bujashka).Veqorite e pandryshuara te punes se drejt te mprehjes se instrumenteve

prerese dhe hapesira e mjaftueshme per vendosjen e thermijave nuk e pengon kanalizimin e thermijave nga tehu gjate mprehjes se instrumeneteve prerese. Kanalizimi i mire e thermiave permireson transmetimin e nxehtesise e cila krijohet te mprehja, permireson pastrimin e perpunimit, sepse thermiat nuk perfshihen ne dhembet e ardhshem te instrumenteve prerese, nuk perfshin hapesriren para tehut te mprehte dhe me vet kete nuk e demton siperfaqene punuar.

Tek konstruktimi mund te dallohen tri forma te vendosjes se thermiave:1)Hapesirat per vendosjen dhe kanalizimine thermiave, thermiat mund te

shkojn pa pengese ne te gjith drejtimet (fig.2.10a).

34

Fig.2.10. forma e vendosjes se thermiave, a) hapesira e hapur, b) hapesira e mbyllur, c) xhepat per kanalizim.

2) Metali per kanalizimin e thermiave te drejtuara ne nje drejtim (fig.2.10c)

3)Hapesira e mbyllur per vendosjen e thermiave ( fig.2.10b).Nen hapesiren e hapur nenkuptohet qe ajo foreme e vendosjes se

thermiave, tek e cila gdhenden e me tutje thermia nga tehu i mprehte i instrumenteve prerese kalon lirisht. Psh tek puna kalimtare e briskut tornues (fig.2.10a) thermiat nuk hasin pengesa ne rrugen e saj, lirisht largohet.

Kjo eshte e mire kur shpejtesia e mprehjes nuk eshte e madhe. Tek formimi me shpejtesi te madhe shpesh paraqitet ne menyre suksesshme dhe ofron mundesine qe thermia te kanalizohen dukshem ose te zhduken. Ne kete rast nxjerret mbeturina e thermiave ne form shkalle ne maje te briskut ose ne form te hedhurines, gjithashtu edhe konstruksionet tjera te cila sigurojn lakimin e thermiave ne gishterinje te vegjel.

Me hapesiren e mbyllur per vendosjen e thermiave nenkuptohet se forma e tille e vendosjes se thermiave, te te cilat ne proqesin e mprehjes thermiat lirisht dalin dhe mebesin ne vijat para dhembit. Shembulli i instrumeneteve prerese per hapesiren e mbyllur, per vendosjen e thermiave eshte treguar ne fig. 2.10v. Nga figura shihet se tek lakimi i gjilperes ose lima se cilit dhemb hjek thermiat te cilat munden me qene varesisht nga karakteri (materiali) te perpunuar, te lakuar ose te demtuar. Lakimi por edhe thermiat e demtuara duhet te jene te vendosura ne thellesin ne mes dhembeve te instrumenteve prerese.

a)b)

c)

35

Volumi i grumbullimit te thermiave ne thellesite e instrumenteve prerese merren nga faktoret si vijojne:

1.Gjatesia qe perfshine siperfaqja e punuar L,2.Thellesia e heqjes se thermiave (distanca ne mes te dhembeve S)3.Forma e gdhendjes se thermiave, te cila varen nga ana e tyre nga vrima

e punimit te materialit.Me tutje, per perpunimin e volumit te pergithshem te thellesise se

instrumenteve prerese duhet te verifikohet:1.Volumi i metalit, heqet me dhembet e instrumenteve prerese me

perfshirjen e perpunimit.2.Rritja e atij volumi tek shnderrimi imetalit ne thermia. Kjo rritje

percakton madhesine ne distance dhe veqorine e metalit te perpunuar. Tek perpunimi i metaleve te qelikut krijohet thermiat e lakuara, do te mar nje volum me te madh sesa qe eshte volumi i heqjes se metalit, sepse thermia e lakuar ne forme spirale dhe duke falenderuar elasticitetin e tij, ajo mund te jet e lakuar ngusht, pa mbyllje ne mes lakimeve, dhe sipas kesaj zen me shum volum.

Te perpunimi i metaleve te forta krijohen thermiat e llomitura, e cilamerr gjithashtu me shum volum, me shum se volumi i hequr i metalit, por duke iu falenderuar keasj, volumi i hapesires qe zen do te jet volum me i vogel nga marrja e thermiave te lakuara.

Na rastin e pare dhe te dyte volumi i hapsires te cilen e zejne thermiat mund te llogaritet sipas formules:

Ku eshte: Vsta – Volumi te cilin e zejna thermijat(m)

Vmer – Volumi i metalit te gdhendur (m) k- koeficienti i rritjes se volumit te thrmijave. Volumi i heqjes se metalit

llogaritet:

Ku eshtea- gjatesia e thermiave (m)b- gjersia e thermiave(m)c- thellsia e siperfaqes se perpunuar(m) (ose thellsia e harkut

dikton dhembet e instrumenteve prerese)Volum te cilat e zejn thermiat mund me ne fund te percaktohet:

Nga fig.2.11. shihet se volumi... i thellsise se punes se pjese se dhembit Vu , tek punimi i materialit e cila jep thermia duhet te jet volumi i njejt te cilin e zejn thermiat:

36

Volumi i hapesires se lire Vsp ne vendosjen e thermiave te lakuara nuk merr pjese dhe nuik eshte e nevojshme temerret parasysh tek perpunimi i thellesise se volumit per metalet e qelikut.

Fig.2.11 Hapesira te cilen e zejne thermiat ne thellesine e dhembit

Tek perpunimi e metalit qe i jep thermia te llomitura, duhet marr parasysh dhe volumin e hapesires se lire Vsp sepse thermiat e lloomitura munden lirisht dhe me ate pjese te thellesise. Ajo merret:

Ne formulen e volumit punues te hapesires per thermija vlene koeficienti k, e cila percaktohet me prova. Per percaktimin e volumit te thellesise gjilperat per nxjerrje vlera e koeficientit k perfshine : K=3......6

Thermiat e nxjerra mund te dalin nga tehu i mpreht sipas perberjes se metalit te instrumenteve prerese.

Ne fig.2.10c eshte treguar shembulli i shkurjes se thermijave tek shpuarja.

Ne praktik, tek konstruktimi i instrumenteve prerse me teh i takon gjepat e jashtum dhe te mbrendeshum per hargjimin e thermijave.

Te bergija spirale egzistojn edhe tehet te mbrehta, thermijat nga ato largohen sipas gjepave spiral. Sot eshte profili spirali gypave i ndertuar me mjaft kujdes dhe ne varsi nga vlera e perpunimit te burgis. Gjepat e materjalit kan volumin adekuat. Thermijat e krijuara metehin e mpreht lakohen tek shpurja e metaleve ngjitse ne spirale dhe percjell sipas gjepit ne form spirale.

Gjithashtu te shpurja e vrimave te thella me shum se pes diametra, largimi i thermijave eshe i veshtersuar per shkak te ngjitjes se ashlave dhe per kete eshte e nevojshme shpesh te nxirret burgija nga vrima per shkak te pastrimit nga thermijat. Tek shpimi i vrimave te thella te materialit rezistojn

37

thermiat jane nene presjon dhe ajo mund te vije edhe deri te thyrja e burgis, sepse shum rritet momenti i rrotullimit nga ferkimi i thermijave te imta ne muret e vrimes.

Sipas kesaj konstruktori per shpurjen e vrimave te thella duhet te gjet menyr per lehtesimin e largimin e thermijave nga zona, te cilat ajoi ka krijuar nga mprehja e tehut te burgis.

Largimi i thermijave eshet vendosur dhe siguron ashtu qe nga muret e vrimes qe punohet dergohet me shtypje te madhe mjete per ftohje, e cila i hedh mbetjet e imta te thermijave nga vrima.

Percaktimi i vrimes se mjaftueshme per vendosjen e thermijave eshte e obliguar. Nese thermijat tek volumi i pamjaftueshum i gjepit te instrumenteve prerse bllokohet, ajo domesdoshmerisht do te jet shkak i thyrjes se dhembit te instrumentit preres. Natyrisht kujdes duhet ti kushtohet volumit te mjaftueshum gjat perpunimit por thermijat tek instrumentet prerse per punim te vrimes me instrumente prerse te kombinuara, gjilpera per nzerrje, freza, dhembezoret etj. Tek rastet e veqanta konstruktori i instrumenteve prerse me tehe me qellimin me te mir per hargjimin e thermijave i shmanget largimit te ti me dhune. Ajo mund te arrihet me mjetet e ftohjes me shtypje, format spirale te metalit ose xhepat dhe kendet e tyre. Psh. Tek konstruktimi i dhembezoreve per bulon eshte e mundur te drejtohen thermiat ne kendin e xhepit i cili eshte parapare sipas nevojes. Tek brisqit arrihet me zgjedhjen e kendit adekuat te lakimit te tehut te mpreht.

2.226. Eleminimi i nxehetesise nga tehu i mprehte i instrumenteve prerese

Procesi i formimit dhe nxjerrjes se thermiave percillet me krijimin e nje sasie te nxehtesis tek deformimit te metalit.

Kjo nxehtesi mund te jet shkak i hargjimit te tehut te mprehte, sepse me ngritjen e temperatures ne tehun e mprehte ne kufije jo te lejuar vie deri te dobesimi i tehut te materialit te instrumenteve prerese.

Nje nder prioriteteve themelore te konstruktorit te trupit te instrumenteve prerese te punes, e cilaparaqitet tek projektimi i instrumenteve prerese esht sigurimi i eleminimit te nxehetesise nga tehu i mpreht. Tek brisqit kjo arrihet mekosntruktimin e kendeve adekuate te tehut te mprehte, psh. Kendi i prapem alfa , kendi i perparem y, kendi i vendosjes x, dhe perpos kesaj perdorimin e mjeteve per ftohje. Tek konstruktimet e nderlikuara sipas fig. 2.12 me shqetesimin perlargimin e nxehetesise dhe shqetesimin e formesimit te profilit te instrumeneteve prerese.

38

Fig.2.12. Prurja dhe largimi i mjeteve per ftohje tek instrumentet prerese te kombinuara burgiaj-leshuesja

2.227. FORTESIA DHE NGURTESIA E DHEMBIT TE PJESES SE MPREHTE TE INSTRUMENTEVE PRERESE

Paraqesin tehun e mprehte te cilit do dhembe te instrumentit preres. Nga rezultatet e lakimit te tyre ne siperfaqe, d.m.th. nga materiali i perpunuar del materiali i gdhendur, krijohet thermia.

Forca F e cil;a vepron ne tehun e mprehte mundemi me e rendit ne komponentet Fx, Fy dhe Fz te cilat veprojn ne baze te koordinatave.

Kete mund ta paraqesimne menyren si vijon:

Ku eshte:t- thellesia re mprehjes (m)s- distanca (m/ork)

Cpx1 Xpy Cpz = Koeficienti i cili karakterizon materialin ,perpunimin ose edhe me mire rezistencen e materialit thellesin dhe distancen.

Xpz, Xpy, Xpz - - eksponentet te cilat gjithashtu varen nga materiali i YPz, Ypy,Ypz - - perpunimit

Madhesia e forces se rezultuar: ...................................................................2.7Por tehu i mprehte nuk mund te jete vija e menduar ne hapesire. Ajo

gjithmon paraqet prerjen e trupit perpara dhe mbrapa te nje dhembi te krijuar te instrumentit preres. Dhembin mund ta konsiderojm si nje shtylle te nje pjese te ngjitur ne trupin e instrumentit preres, si tregon fig.2.13. Percaktojm burimin e dhembit, lartesia e cila buron nga trupi i germes L.

39

Tash mundemi te percaktojm psh. Momenti i lakimit nga forca Fz e cila vepron ne dhembe:

Mm = Fz · l......................................................2.8Ku eshte:Mm – diametri i lakimit (N/m)Fz – forca e mprehjes (N)L – gjatesia boshtore e dhembit (m)

Fig.2.13.Forcat te cilat ndikojne ne dhembet e frezes

Por ne anen tjeter ne ketemoment i kundervihet rezistenca ne material, te cilin mundemi ta shprehim ne momentin intern:

Mp=W.gy........................................2.9Ku eshte:W-momenti i inercise(m3)Abdaz- ferkimet e lejuara (N/mm2)Nese i barazojm te dy momenetet , mundemi te llogarisimi momentin e

rezistences se dhembit:

Kjo formul e pergjithshme percakton presionin e dhembit te instrumenteve prerese ne vendet e rrezikshme qka del veqorite e forces.

Te permendim se praktikisht nga forma e kombinuar e dhembit, ky lloj i llogaritjes eshte veshtire te percaktohet.

Te percaktohet momenti i rezistences IV , eshte e nevojshme te dihet ferkimi i lejuar ......... Ne burikmet egzistuese te literatures ...........eshte parapare per kosntruktimin e qelikut. Ferkimi i lejuar i perpunimit ne instrumentet prerese nga qeliku eshte detyre e nderlikuar , sepse ferkimi i lejuar, varet nga shume faktore edhe per instrumenete prerese nga qeliku me pa te retifikuar.

Ne tabelen 2.1 jane dhene ferkimet e lejuara per instrumentet prerese nga qeliku:

Fr

r

40

Forma e dhembit te instrumenteve prerese dhe rezistenca e cila vepron ne dhembe japin ferkime te sinkronizuara dhe sipas kesaj eshte detyre e veshtire qe te llogaritet fortesia e dhembit. Tek konstruktimi i instrumeneteve pre4rese kjo parallogari nuk aplikohet qdo here .

Praktikisht vlera e fortesise zvogelohet edhe per ate se eshte veshtire te llogariten ndryshimet e ferkimit, e cila gjithashtu nga kuptimi i panjohur i tehut te mprehte , ato ndryshime lidhen me ngarkesen ne drejtimi te rrafshet ne dhembin e instrumenteve prerese. (psh. Tek goditja e frezes ne tehet e mprehta , pjesa e dhembit zakonisht nuk mer pjes ne punimin dhe rritjen e ferkimit ku kalon ne dhembet e tjere te frezes. Prap se prap tekkonstruktimi i instrumeneteve prerese eshte e nevojshme te kryhen disa verifikime te ndryshme te varianteve te konstruktmit dhe zgjidhet me e mira nga to.

Ne ferkimin e instrumenteve prerese me se shumti ndikon nxehtesia gjate punes. Tek kalitja e veglave prej qeliku fitohet nje ferkim i konsiderueshem i brendshem, e cila mund te sjell deri tek pelcitja (kersitja) dhe shkaperderdhja e instrumenteve prerese. Ko9nstruktimi i ferkimit te brendshemparaqitet ne vendet e ndryshimit te dhunshem ne muret e kendeve te mprehta ).

Kjo eshte e kjarte se bash te kendet e mprehta ndodh ftohja e shpejt. Ne fig.2.14 jane treguar disa shembuj te drejte dhe jo te drejt te konstruktimit te instrumenteve prerese. Ne anen e majt jane treguar kosntruktimet jo te drejta te instrumenteve prerese. Ne kende nuk eshte parapare grumbullimi qe paraqet gabim. Ne anen e djathet eshte treguar konstruktimi i drejt e instrumenteve prerese, jne te cilen te gjitha kendet e mprehta jane te grumbulluara.

Ata zvogeloujne fortesine disa here dhe vjen deri te pelcitja dhe shkaperderdhja e instrumenteve prerese , ne procesin e punes gjate nxehtesise. Konstruktori duhet tu ike kalimeve te dhunshme dhe te gjitha kendet e mprehta ti grumbulloj.

41

Fig 2.14 Shembuj te konstruktimit te drejt dhe jo te drejt te instrumenteve prerese; a) jodrejt ,b) drejt.

2.23.PUNA EKONOMIKE E INSTRUMENTEVE PRERESE

2.231. Shfrytezimi racional i instrumenteve prerese nga qeliku

Tek konstruktimi instrumenteve prerese konstruktori duhet te kete parasysh te gjitha qeshtjet te lidhura me shpenzimet ekonomike te instrumenteve prerese dhe materialet. Qeliku per instrumentet prerese te mprehta, psaqerisht qeliku per prehje te shpejt , dukshem eshte me i shtrenjte dhe per kete konstruktimi i qelikut eshte deficit: metalet e forta disa here jane me te shtrenjta se sa qeliku per mprehje te shpejte .

Keshu ne makinerine moderne shume mire jane renditur keto instrumente prerese te mprehta nga te cilat pjesa mprehese punohet nga qeliku per mprehje te shpejte ose nga materiali i foret, kurse konstruktohet nga qeliku ose nga qeliku i llakuar me i lire.

Sot industria e instrumenteve prerese ndryshon lloojet e konstruktimit ose konstruktimitn me pllaka te lemuara nga materiali i forte.

Te projektimi i keyre instrumenteve prerese te mprehta paraqitet pyetja e rregullsise dhe ngujimin e boshtit te perforcuar, pllakave dhe pjeseve te mprehta ne trupin e instrumenteve prerese.

Te gjitha perforcimet e dukshme mund te tregohen ne :

r

r

ra) b)

42

1. Perforcimi mekanik i pllakave (brisku, dhembi) ne trup, me ngulitjen e pykave ose sjelljen e vides. Kjo menyre e konstruktimit te varianteve te ndryshme pjeserisht eshte shfrytezuar per brisqit me mprehjse te shpejte dhe shume me pak per brisqit nga metali i forte.

2. Lyerja e pllakave- menyra e shtruarjes per pllaka nga metalet e forta, e me pak per pllakat nga qeliku me mprehje te shpejte dhe perforcim imekanik.

3. Saldimi i trupave- menyra me e perhapur e punimit te instrumenteve prerese.

Pjesa e tehut te instrumenteve prerese punohet zakonisht nga qeliku me teh te shpejt. Sot saldohen instrumentet prerese te medha dhe te vogle (psh. Burgia deri ne 80 mm).

4. Derdhja e instrumenteve prerese dy-shtresore ; trupi derdhet nga qeliku konstruktiv, dhembet punohen nga qeliku shpejt-preres ose nga metali i forte.

Ka qene perpjekja ngjitja me ngjites karbit, ose kjo menyre megjithate nuk eshte perfshire per shkak te zvogelimit te dukshem te fortesise tek nxenja gjate punimit.

2.232.Pershtatja e dimenisioneve te veglave

Perveq shpenzimit ekonomik te materialit veglat e percaktuara kane edhe nje perparesi te rendesishme para veglave nga nje pjese, dhe ate: vegla e percaktuar lejon pershtatjen e dimenyioneve .P.sh. tek montimi i alezatorve me burgi te vendosur mund te pershtatet diametri gjet hargjimit tehut gjate gdhendjes. Pershtatje e lejon rritjen e afatit te qendrimit. Per kete shkak pjesae perparme e veglave perpunohet si pjese e perbere vetem per mundesin e pershtatjes. Konstruktori gjithmon eshte i detyruare te krijoj mundesin e pershtatjes ne konstruktimin e veglave te mprehta, sepse ne llogarine pershtatjes se dimensioneve tek puna e veglave dhe te fitoj kualitet te rritur tek puna e caktuar.

2.233. ZGJEDHJA E PJESEVE NGJITESE TE VEGLAVEPjesa ngjitese e veglave te mprehta (krejt ose tersisht) etj. Mbajtesi duhet te jape force te ndryshme makinave alezator ne pjesen e veglave me teh. Nese pjesa e perfshire nuk eshte mjafte e forte, parashikimi jo i drejte , ateher kufizuar me shfrytezimit e forces se vegles.Konstruktimi i veglave per ngjitje eshte i ndryshem. Pjeset ngjitese me te perdorshme jane:Per veglat me nje pjese me lakim rrethor:

1. Alezatori cilindrik me teh preres gjatesor,

43

2. Alezatori cilindrik me tehun nga qeliku,3. Kanalet e mbyllura te konstruksioneve te ndryshme

Per veglat me bisht me lakim rrethore.1.Alezatori cilindrike me pyk per se gjati,2. Alezatori cilindrik me teh preres gjatesor,3. Kanalet e mbyllura konstruksione te ndryshme.Per instrumentet me lakim pergjat boshtit pershkues

1. Mbajtesi me shterngues ne form pyke,2. Kohat shpejt ndryshojne ne kanale te mbyllura te konstruktimeve te

ndryshme.Ngjitjae instrumenteve prerese me makineri ose me ndertim (torno, boshte) mund ti ndajme ne tri grupe .Tab.5.14.

1) Lidhja e forte – paraqet force dhe moment kthyes te pykave ose qfardo detyre qofte. Ne kete grup behet fjale per ngjitjen e mbajtesit ose instrumentit preres kuadrovik, pykat shpuese cilindrike, koha e shpejt e ndrrimit me metale te mbyllura etj. Kjo ngjitje jep force pjeseve. Tek ngarkesa e ketyre lidheseve vendi me i dobet i konstruktimit duhet te keputet. Tek konstruktimi i veglave ato lidhese zene njerin nga vendet ktyesore dhe pjeserisht jane te renditura.

2.Lidhjet transporti- keso lidhjesh te cilat percjellin forcen ose momentin kthyes i cili ngurtson lidhjen me force ne mes te pjeseve te instrumentit preres te perforcuara dhe makines. Tek ky grup i lidhjev mund te prcjellim mbajtesin e instrumenteve prerese , furnuzimin e konusave, shpurjete instrumenteve prerese konuse me bisht, instrumentet prerse te perforcuara, p.sh. brisqit me vida te shternguara etj. Lidhja transporti eshte shume e sinkronizuar tek konstruktimi i instrumenteve preres. Karakteristik themelore e ketyre lidhjeve eshte paraqitja e mundesive e kercimit ose rreshqitjes tek mbingarkesa. Gjithashtu lidhja duhet te jete llogaritur ne percjelljen e te gjitha forceve dhe nuk guxon te shpresohet ne hyrje te mire te mbingarkuara.3. Ne praktik shpesh tek konstruktimi i kombinuar me lidhje te forte me

, ndryshohet lidhje e kombinuar, duhet dhen forc pjesve te forta

dhe force ferkimin .Kan lidhje te kombinuara hasim shum shpejt .

2.234. Thjellesija e perpunimit te veglave konstruktimi teknologjik etj. Thjeshtesija ne punimin e veglave ne te vertet qeshtje e rendesishme te cilen konstruktimi i veglave te mprehta duhet ta ket parasysh. Ne kohen e sotme egzistojn shum metoda te perpunimit te metalit te mpreht , si p.sh tarkimi , kallaimi , perpunimi i teheve etj. Perpunimi i teknologjis ne te shumten varet nga konstruktimi i formes se vegles . Sa me

44

e thjesht te jet forma aq me e thjesht perpunimi sipas kesaj tek perpunimi i formave dhe dimenzjoneve te veglave duhet pasur kujdes ne perpunimin e tyre . Per konstruktimin e veglave me teh te cilat fitohen me rrugen e kallait ,eshte e nevojshme te njohen veqorit teknologjike te kallait . Nese p.sh parashikohet burgija spirale per shtypje dhe mbeshtjellje , kurse ne pjes duhet te dij veqorite e poenit te shtypjes dhe mbeshtjelles te qelikut , si dhe ka disa veqori .Tek veglat e kombinuara,te perpunuara nga disa pjes, duhet te jet parapar thjellsija e perpunimit te gjdo detali . Sipas kesaj konstruktoni duhet ti parashikoj procesin teknologjik i perpunimit te veglat adekuate dhe veqorit e tyre dhe fortesin te fundit para perjashtimit . Tek konstruktimi i veglave me teh menyra me e lehet bazohet sistematikisht te gjithave elementeve adekuate , keshtu p.sh per perpunimin e konstruktimit te nga nje pjes eshe e nevojshme te renditen elementet e tyre e ato jane; diametri, thellsija , hapi , thellsija e , tehu i kendit , kendi i lakimit te ghepit etj. Sipas perpunimit te te gjitha te dhenave konstruksioni vizaton fig.54 skicen e ideve .Ne baz te skices ideore te vizatimit , realizohet vizatimi i punese (mekanike )

2.24. Vizatimi mekanik i veglave me tehe

Pas parallogaris duhet vizatuar vizatimin mekanik i veglave .Ai paraqet nje dukument themelor dhe ne ate duhet te tregohen te gjitha shenimet per perpunimin e veglave te dhena .

Vizatimi mekanik duhet te kete numer te projektimeve te rrjedhshme e ne ket te jep pasqyre te kjarte te formese se veglave .Tek format e nderlikuara vizatimi i plote i veglave me te gjitha projektimet kerkon shum kohe . Per shkak te punes se thjeshte qe egziston , te cilat dukshum vizatimi a konsiston ne sa vijone: 1.Gypat nuk osht e nevojshme gjithmon te trgohen (p.sh tek dhembzet , faza etj.); 2. Nese vegla ka disa dhemb , vizatohet vetem 2-3 te tjerat nuk vizatohen .

3. Vijat ndryshohen tek vizatimi i frezes , shpueses etj, .

4. Profili i veglave vizatohet posaqerisht ne shumicen e matjeve .

5. Mesatarja per pasqyrimin e kendeve te para dhe te prapme vizatohet vet

45

em pjeserishte .Ne vizatimet duhete te japen te gjitha dimenzjonet e veglave. Paraqitjen e dimenzjoneve duhen te zbatohen me pergjegjsi te njejt dhe rregullat e vizatimit projektimin dhe te difinohen dimenzjonet e shkronjave e pastaj vlerat numerike jepen ne tabel , nga te cilat duhet te ftohen te gjitha shenimet e duhura . Vizatimet e ketilla te veglave te tipit te njejte me dimenzjonet e treguara tabelare ghersisht te shpendara ne praktik.Ne vizatimet e veglave duhet te jet kualiteti i treguar dhe siperfaqet e perpunuara. Te gjitha siperfaqet e veglave nuk e kane vleren e njejte te perpunimit ,por percakton kualitetin e siperfaqeve te ndryshme .Ne keto siperfaqe rrjedhin keto : 1.siperfaqet e mprehta te dhembit te veglave ,siperfaqja e perparme , siperfaqja e prapme ndikon ne kualitetin e siperfaqes ne perpunim , ne fortesin e vegles dhe veqorit, largimi i thermijave etj: 2. siperfaqet baze te veglave p.sh rrethorja dhe ballore tek veglat e mjellura , mbajtsi tek veglat bonike , duhen te jen gjithashtu te perpunuara me paraqitje adekuate ne siperfaqe kualitatve , sepse nga kualiteti i ketyre siperfaqeve varet adekuat dhe veglat. Siperfaqet tjera te veglave jan me pak te rendesishme dhe kualiteti i tyre mund te jete i percaktuar me shenje te pergjithshme . preferohet ne teh vendosja e shenjave perpunimi ne siperfaqet e veglave te shyrtohet tabela 2.2.

2.25. RREGULLAT TEKNIKE PER VEGLAT MPREHTA ( standard )

Ne i veglave ose i ndar nga ajo duhet te shkruhen rregullat teknike pere ate vegel.Ne rregullat teknike per veglat e mprehta jepen shenimet ne vijim: 1. Pershkrimi i poshtem i veglave sipas formes . 2. Numrimi i te thjeshte , i kualitetit te veglave : 3. Udhzimet themelore pere zgjedhjen e materjalitn te veglave , 4. Fortesija e disa pjesve te veglave , 5. Pershkrimi verifikues i veglave ne pun. 6. Pershkrimi i shenjave dhe paketimi i veglave . Tek perpunimi i veglave te imta mprehte shenimet themelore nga pershkrimi teknik zakonisht pershkruhen ne vizatimin e veglave .Ne rregullat teknike per format standarte te veglave jan te obligushme studentet teknik te perpunimit rregullat per vegla mprehta si

46

1.Rregullat teknike per mbajtjes cilindrik dhe jane dhene ne JUSK. Standarte spirale te cilat jane dhene ne JUS.K.D.3.001 deri 062, sipaas 60 ST 2034-43, sipas DIN 1412-14;2. Rregullat teknike per te cilin jan dhene ne JUS K.D3.110 kurse tjerat standarte ne JUS K.3.063 deri 34 GOST B-1677-42 sipas DIN 344, DIN 859; 3. Rregullat teknike per frese per dhene ne JUS K. B 2010 tjerat ne JUS K.D2013 deri 203, nga GOST b-1695-42 , GOST 1671-42, GOST 4049-51 etj. Sipas DIN 857, 884, 1892, 1880, 885, 1831, 1890, 1891, 850, 844, 845, 327, 326 etj. 4. Rregullat teknike per dhembzet dhe mprehset jan dhene JUS K.D 6010 kurse standardet ne JUS K. D 6020 deri D 6.311,sipas DIN 352 ,371, 357, 2181, 374, 356, 223, 382 etj.

2.3. Llogaritja ekonomike e veglavePer percjellje me te mire te llogaritjes ekonomike duhet te ktyhet analiza e shpenzimeve. Ne foto 2.15. jane paraqitur elementet themelore perbejne strukturat e qmimit kushtues. Qe te mund te percaktohet afati ekonomik i qendrimit te instrumenteve mprehse duhet te filloi nga shpejtesia mprehese ekonomike, sepse ajo ndikon ne qendrimin e tehut te instrumentit preres.Eshte e kjart nese punohet me shpejtsi te mprehjes zvoglohet koha e punes, ose per shkak te topitjes se shpejt te tehit te briskut duket se brisku shpesh mprehet, kurse kjo mprehje shkakton gjithashtu shpenzime .

47

Fig. 2.15. Vartsija e shpenzimeve te perpunimit nga shpejtsija e mprehjes

Shofim se tek shpejtesija e caktuar te mprehjese kryesore shpenzimet e perpunimit dhe shpenzimet per shkak te heqjes dhe vendosjes se instrumenteve prerese , mprehja e tehut, etj.

0

1

2

3

4

5Euro/copë

100 200 300

mn

Pr

i

Shpe

nzim

et e

për

puni

mit

për

copë

48

Fig.2.15. tregon varesin e disa shpenzimeve teperpunimit nga shpejtesia e mprehjes.Tek lakorja ,,i’’ tregon se shpenzimet perpunuese zvoglohen me rritjen e shpejtesis mprehse , kurse tek lakorja ,,n’’ rriten etj. Shpenzimet e mprehjes se briskut rriten me rastin e shpejtesis se mprehjes. Drejtimet ,,m’’ dhe ,,n’’ tregojn shpenzimet konstante (kahet ndihmese dhe te ngadalshme) te pjeseve (materialit) qe nuk eshte e varura nga shpejtesia e mprehjes.I numrejme keto madhesi do te fitojme lakoren e vizatuar, e cila paraqet shpenzimet totale te prodhimit per pjese.Shpenzimet totale te prodhimit pavarsisht ne perpunim dhe shpejtesin e mprehjes perbehen nga:

Ku eshte: Up- Shpenzimet totale te prodhimit (din/pjese), Um –Shpenzimet e materialit (din/pjese), U1- Shpenzimet e perpunimit (din/pjese), Ua- Shpenzimet e veglave (din/pjese).Analiza e shpenzimeve perpunuse tregon se perbehet nga shpenzimet direkte etj. Te ardhurat personale te puntorit i cili ka punuar dhe indirekt etj , shpenzimet ngjitse (2)

Ku eshte: Pr- te ardhurat personale te punetorit ne ore (din/ore) Tk- koka e punimit te nje pjese (min/pjese),(s/pjese) r- regjia(%)Perveq ketyre shpenzimeve duhet gjithashtu te analizohen edhe shpenzimet e instrunenteve prerese Ma sipas punimi te nje pjese:

Ku eshte Uan perbehet nga :

Ku jane: Ona –Shpenzimet fatale te furnizimit dhe mipermbajtjes (din) On- vlera e instrumentit preres te ri (din) Oo- vlera e qregjistrimit e instrumenteve prerese per burgi (din) Os- shpenzimet e nje mprehje(din) Ns- numri mesatar i instrumentit preres te mpreht Nvt- numri i pjeseve te cilat mund te punohen per nje kohe te zgjatjes se vegles se tehut. N- numri i pjeseve te cilat mund te punohen disa instrumente prerese.Ateher rrjedh:

49

Nëse për vlerën Nvt futen kohet si rrjedh fitohen:

ku është: T- koha e afatit të vegles (min), (s). tr-koha e punës së vegles (min),(s).Nëse futet në formulen për shpenzimet e vegles:

Ku është:

OT – shpenzimet e veglave per nje koh te caktuar (din euro) Sipas kesaj eshte:

Fig.2.16. tregon varesin e shpenzimeve te veglave nga shpejtesia e mprehjes dhe ate per tri lloje te veglave te mprehta me metal te forte.1.Brisku formues(alezatori),2.Koka per frezim me afatqendrimi te mire,3. Koka per frezim me afatqendrimi te dobet.

50

Fig.2.16. Varesia e shpenzimeve te veglave nga rritja e shpejtesise se mprehjes.

Nese e kryejme mprehjen do te jete: Ns=O ose

E shqyrtojme se koha duhet te shpenzohet per shkak te mprehjes se veglave dhe si ndikojne ato kohe ne shpejtesin e mprehjes.Veglat e ndryshme kerkojne kohe te ndryshme per mprehje, heqje dhe thithje. Nje eshte e pergaditur dhe koha ndihmese do te jete pa ndikim ne shpejtesin e mprehjes. Si sjellen ato kohe mund te shifet ne diagramin vijues (3):

5025 75 100 125 150 175 200

1

2

3

0

50

100

150

200

250

300

m/min

euro

51

Fig.2.17.Ndikimi i shpejtesis se prerjes ne rritjen e afatit kohor te veglave tsiz

Fig.2.17. tregon kohen e ndikimit te veglave tsiz s me rritjen e shpejtesise se mprehjes. Sipas kesaj shikuar ndrrimin e veglave per nje pjese te perpunuar shofim shprehjen si vijone:

Ku jane:tn- koha e ndikimit te veglave (min/s)tsiz- koha e ndikimit te veglave per nje njesi perpunimi ajo pjese eshte koha e pergjithshme ndihmese (min/cop),(s/cop)Tk- koha e perpunimit per njesi (min/cop),(s/cop)tg-puna makinerike e perpunimit,(min), (s),ts – koha ndihmese (min), (s),tpo- koha pergaditore perfundimtare (min).

Diagrami ne fig.2.18. mund te shifet varesia e shpenzimeve te perpunimit dhe kohen e punes nga shpejtesia e mprehjes [4]. Nga ky diagram mund te vertetohet shpejtesia e mprehjes me ekonomike, e me kete fitohet prodhimi me ekonomik dhe koha me ekonomike e perpunimit. Pikame e ulet e shpenzimeve te prodhimit dhe koha e perpunimit tregojne shpenzimin me ekonomik te mprehjes ve dhe vtk nga te cilat shpenzimet e perpunimit jane me te uleta e ku jane:

5025 75 100 125 150 175 200

1

2

3

0

50

100

150

200

250

300

m/min

euro

52

Tk- koha e perpunimit sipas nje njesie (min/cop),(s/cop),Up- shpenzimet e pergjithshme te prodhimit (din),ve- shpejtesia me ekonomike e mprehjes (m/min), (m/s),vtk- shpejtesia me ekonomike e mprehjes pa marreparasysh kohen e perpunimit (m/min), (m/s).Gjithashtu mund te shifet se eshte vtk > ve qe d.m.th. qe shpejtesia ekonomike e mprehjes eshte me e vogel se tek koha e perpunimit.

Shpe

nzim

et d

he k

oha

e pu

nim

it

Shpejtësia e prerjes [m/min]0 100

1

2

3

4

5

200 300

ve

vt

53

Fig.2.18. Varesia e shpenzimeve te perpunimit dhe koha nga shpejtesia e mprehjes.

2.31. VERIFIKIMI ME EKONOMIK I QENDRUESHMERIS DHE SHPEJTESIA E MPREHJES

E dime se qendrimi me ekonomik i tehut varet nga shpejtesia e tehut , thellesis se mprehjes. Per kete shofim si ndikojne keto tri madhesin ne qendrueshmerin ose kohen e qendrimit te tehut gjete mprehjes.Te gjitha keto shenime te fituara jane te verifikuara nje kohe te gjete ne laboratora.Ne diagramin ne fig.2.19. tregohet ndikimi i thellesis se mprehjes ne kohen e zgjetjes, qendrueshmeris etj. Shofim qe thellesia e mprehjes mbetet konstante dhe nuk ndikon ne kohen e qendrimit.Sipas kesaj, me mire me marre thellesi me te madhe te mprahjes sepse me kete heqen me shume ashkla per njesi kohe.Diagrami ne fig.2.20. tregon ndikimin e distances ne kohen e zgjatjes se qendrueshmeris (5). Shofim se lakorja ngadal bie qe d.m.th. se distanca ne mase te vogel ndikon ne kohen e qendrimit, sepse me rritjen e distances koha e qendrimit eshte me e shkurte, ku jane:T- koha e qendrimit (min), (s),a – thellesia e mprehjes (m),s – distanca sipas rrotullimit (m/rrot.)

54

Fig.2.19. Ndikimi i thellesis se mprehjes ne kohen e qendrimit

Fig.2.20. Ndikimi i distances ne kohen e qendrimit

koh

a e

puni

mit

Thellësia e prerjes [mm]0

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

20304050607080

90

N

koh

a e

puni

mit

Hapi [mm/rrot]0

10

0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4.5

20304050607080

90

N

55

Diagrami ne fig.2.21.tregon ndikimin e shpejtesis se mprehjes ne kohen e qendrimit dhe mund te shifet se ajo ne kete diagram eshte me e larte. Ne fig.2.21. tregon shpejtesin e mprehjes ne kohen e qendrimit ne sistemin e thjeshte te kordinates, kurse fig.2.22. tregon ndikimin e njejte ne shkallen e dyfishte logaritmike. Fig.2.23. tregon vizatinim e drejtimit te lakores ne Tv- diagram.

Fig.2.21. Ndikimi ne shpejtesi ne kohen

Koh

a T

[min

]

v [m/mm3]0

100

50 100 150 200 250

200

300

400

500

56

Fig.2.22.Percaktimi i drejtimit te lakores.e qendrimit te tregut ne sistemin e kordinates.

Që të mundemi ti sqarojm më mirë parametrat kemi kete perpunim:Materiali: çelik konstruktiv 700 N/m2 ;Veglat: metali i forte dhe kualitativ SI apo P10; Distanca 0,4 mm/rrot. Vendosja e kendit x=450; Pikat: 1. T1 = 3600 s,

2.T2 = 7200 s, 3. T3 = 14400 s, 4. T4 = 28800 s.

Tek lakorja mund te paraqitet barazimi:

Logaritmit i mbetet barazimi i ardhshum:

ku madhesit a dhe k jane konstante

v

y

x

57

Fig.2.23. Ndikimi i shpejtsis se mprehjes ne kohen e qendrimit e treguar ne diagramin e dyfisht logaritmik

Sipas dr.ing.J.Witthoffu gjetja me ekonomike e afatit te veglave eshte:

ku eshte:Te- afati me ekonomik i qendrimit te veglave (min),(s),tv- koha e qendrimit te veglave, (min),(s).

Vlerat per konstanten k mund te mirren nga tab. Te cilen e ka dhene Witthoff.

3 000

35 004 00045 005 00055006 000

12 000

18 000

24 00030 000

35 000342000345000351000360000

1.66 3.33 5.00 6.66 10.00V [m/s]

16.6613.33

Ve

T[s]

58

Tab.2.2.Numrirendor

Materiali i cilipunohet

Drejtimi iLakores k

Vlerat-k -1=c

1

2

3

4

5

Çeliku dhe lyerja e çelikut

Lyerja e deshiruar

Bakri, Mesingu

Metali i leht(leguruar)

Legur klipi me 11deri 12 % Si

-4,2

-3,5

-1,7

-2,8

-1,7

3.,

2,5

0,7

1,8

0,7

Te gjitha madhesit nga barazimi si tv, OT, Pr, dhe r mund te percaktohen sipas informatave te verteta nga raporti. Ne Tv – diagramin duhet kerkuar shpejtesin adekuate ekonomike te mprehjes ve ku jane:tv – koha e ndryshme e veglave (min), (s),OT – shpenzimet e veglave per nje kohe qendrimi (din),Pr – te ardhurat personale te punetorit (din/ore),r – rrezja (%),ve – shpejtesia ekonomike e mprehjes (m.min), (m/s).Per shkak se raporti shume shpesh nuk disponojneTv – diagramet mund ti shfrytezojme perafersishte me metoda te cilat jane mjafte te sakta.

59

Fig.2.24. Perpunimi ekonomik i shpejtesis se mprehjes

Ne baze te kerkimeve nga literatura vizatohet drejtimi a (fig.2.24) i cili ka shenime te peraferta, kerkime te njejta etj.Per kete kemi percaktuar drejtimin e lakimit Tv i cili duhet te kete drejtimin tone kerkues.Me mentjen e shpejtesis se mprehjes v, ne raport dhe kohen e qendrimit Ts percaktohet pika S permes se ciles terheqen drejtimin b paralel me S dretimin dhe mund tashfrytezojm si varesi Tv e cila na eshte e nevojshme. (shih fig. 2.24). Shpejtewsia elementare e mprehjes mund te llogaritet nga formula si vijon:

ku jane Te, T1 dhe V1 madhesi te njohura.2.311. SHEMBUJ

3 000

35 004 00045 005 00055006 000

12 000

18 000

24 00030 000

35 000342000345000351000360000

1.66 3.33 5.00 6.66 10.00V [m/s]

16.6613.33

Ve

T[s]

60

1)Duhet te perpunohet nje siperfaqe me brisk per punim te vrazhed. Qeliku furnuzues i briskut eshte 50.00 din. Brisku nuk mundt te mprehet njezet here, kurse shpenzimet e mprehjes jane 1.20 din. Per mprehje .Numri pjeseve te cilat mund te punohet nje kohe qendrimi kap shumen 50. Pas shfrytezimit te plote brisku nuk ka vlere :

2) Ne makienrine tornuese perpunohen pjeset e rrumullaketa nga qeliku. Mesatarja e briskut eshte 25x40 me pllake nga metali i forte.

Saktesia e perpunimit sillet prej 0,1 mm, brisku pozicionohet me nonius. Shpenzimet e veglave Ot=4,00 din per njesi te kohes ne qendrim.Te ardhurat personale Pr=1,20 din per ore.Regjia r=400 %Nga tabela 2.3 nxjerrim: -k-1=3,2Tv=4min vlersimi.Shpejtesia ekonomike ve dhe koha ekonomike Te do te jete:

Kesaj i pergjigjet sipas fig. 2.23Ve=3,08m/s3)Duhet percaktuar kohen e qendrimit te brisqeve nekohen per frezim, nese qmimi eshte:

Vegla te reja On =1500dinVlera e veglave te qregjistruara Oo=900din.Mesataraja e nr te mprehjes Ns=15Shpenzimet per nje mprehje Os=40din/mprehje

OT =75din.

61

Materiali i cili perpunohet eshte lyerje e deshiruar dhe esht nga tabela 2.3 (-k-1)=2,5 ku eshte tv=0,25 h, Pr=3,20 din/h , R=300/

Shofim se koha e perdorimit eshte dyfish me e madhe sesa ne shembullin e meparshem.

Tabela 2.4

Tabela 2.5

Burgia dhe leshuesja

Dimensionet e Menyra e mirembajtjes se veglaveVeglave ne (mm) deri ne Koha e ndrrimit te veglave ne minuta25 0,2 0,335 0,3 -50 0,4 -60 0,5 -80 0,6 -

62

Nese rregullohet lëvizja e boshti rritet koha1 per 1min. deri Ø 35 mm, dhe mbi ate per 1,5min.E kemi pare se ekonomozimi ne prodhimeshte shum me rendesi dhe per kete do ta sjellim edhe nje shembull, ku koha e qendrimit shume ndikon ne qmim.

4)Ne karterin e motorit te automobilit transportues vijat duhet te gdhenden M10 ne 36 vrima.Qmimi i vijave nga materiali i dobet eshte 43, din/cope, kurse kualiteti i mire i burgise 10,6 din/cope, kane marr ne pune te dy llojet dhe jane bere testime nen kushte te njejta pune. Burgia nga materiali i dobet ka gdhendur 36 vrima, kurse burgia me material te mire 360 vrima deri te mprehja e serishme.Ns=10 per burgine nga materiali i dobet,Ns=13 per burgine nga prodhimi cilesore.

Nese shpenzimet per nje mprehje jane 5,00 din/ore, a eshte e nevojshme 5min/burgi, Os=0,40din/cope. Vlera e mbetur e burgise O0=0,12din/cope.

Nga kjo llogari shihet se qmimi i burgise cilesore eshte dy here me e shtrenjte se burgia e materialit te dobet, por prap mund te llogaritet kursimi vjetor sipas formes qe vijon:

Ku eshte :Gu-kursimi vjetor i veglave ne karterin e motorit (din),Ua dobet – shpenzimet e veglave per punimin e vijave ne nje vrime, gjat punes me vijat e burgise nga materiali i dobet (din/vrime),Ua cilesor-shpenzimet e veglave per punimin e vijave me nja vrime gjat punes menje burgi te prodhimit kualitativ(din/vrime).

63

Nr- numri i vrimave ne karter( M 10) Ng- numri i karterave te cilet punetoriai punon rreth 3500(cope/rrjet)Gu=(0,12-0,022).36.3500=12.348(din/vjet)Te ky shembull nuk jane marre parasyshe shpenzimet e kohes se ndrrimit te veglave, shpenzimet e punimit, shpenzimet regjike etj.

Edhe pas ketyre shpenzimeve shifet se zgjedhja kualitative e veglave gjithsesi mund te jete kursimi. Ketu mund te permendim se ne kamion ka cca 10000 operacione, kurse ketu eshte treguar kursimi vetem ne nje operacion.

2.312.PERLLOGARITJA E SHPENZIMEVE TE PERGJITHSHME TE PERPUNIMIT TE VEGLAVE

Shpenzimet e punimit te veglave gjithashtu paraqesin shpenzimet e prodhimit por pamaterial. Uia = Ui + Ua (din/cope)......................................................2.31Mirepo keto shpenzime mund te llogariten nga ndihma e kesaj formule:

Pjesa e pare e formules jepe shpenzimet e perpunimit: Ut =tr · URE (din/cope)...............................................................2.33Pjesa e dyte e formules jep shpenzimet e veglave te prodhimit

Shpenzimet e veglave lidhur me mprehjen dhe vendosjen jane treguar

Ku jane:Uan = shpenzimet e veglave te lidhura me vendosjen dhe mprehjen ne kohen ne mes te dy mprehjeve ne (din/mpreh. Dhe vendosje),tr = koha automatike makinerike ne (din/cope),URE = shpenzimet e punes dhe energjise ne (din/min),Un = shpenzimet e vendosjes se briskut ne (din/mprehje dhe vendosje)

Shpenzimet e vendosjes mund te perllogariten posaqerisht

Un= tn URE (din/mprehje dhe vendosje).............................................2.36Ku jane:

64

tn =humbjet per vendosje ose ndrrimin e veglave ne (min/mprehje).Shpenzimet e punes dhe energjis mund te llogaritenURE =UR + UE (din/min)....................................................................2.37Shpenzimet e punes perfshijne:

ku eshte:UR = shpenzimet e punes ne (din/min),Pr = te ardhurat personale te punetorit ne (din/orë)Shpenzimet e energjise perbehen nga :

UE = U1+U2+U3+U4+U5(din/min).....................................................2.39

Shpenzimet e renovimit U1

Keto jane shpenzime qe krijohen qdo 2,3 ose 4 vite, dhe sipas kesaj kemi:

Ku eshte:Cgr =shpenzimet e renovimit gjeneral te makinerise ne (din)G =numri i viteve p.sh. 3 vjet = 3·12 =36 muajMj =numri i muajve =1 muaj =24 dite puneSm=numri i ndrrimeve = 2 ndrrime nga 7,5 ore =15ore

Shpenzimet e lyerjes U2

Keto shpenzime i marrim sipas shpenzimeve te remontit dhe ate ne shumen 10%

Shpenzimet e energjis U3

ku eshte:P =fuqia e motorit ne (kw)CE =çmimi i energjis elektrike ne (din/kw)Shpenzimet e amortizimit U4

65

Ku jane:D =amortizimi ne (%)Cs =çmimi i makines ne (din)Is =285, shfrytezimi vjetor i makines ne dite

Shpenzimet ne baze te mjeteve, etj. Arritet Us

Ku eshte:I =arrititeti %Ne baze te tregusit ne kete ????? mundet formula (2.26) paraqitet dhe tregohet ne menyren si vijon:Koha e makineris automatike rrjedh:

Numri i rrotullimeve eshte i perbere:

Nese e kthejme do te fitojme:

Mirepo nga diagrami fig.2.23. nese merret per nje shpejtesi adekuate te mprehjes v1 mund te shkruhet barazimi i ardhshum:

Nese parashtrojm konstanten del se eshte

ky shqyrtim duhet te integrohet ne barazimin (2.47) dhe fitohet:

...........................................................................2.48

66

Nese parasupozohet se eshte:

, atehere mund te fitohet shqyrtimi

nese tashe marrim ne ndihme barazimin (2.17)i cili jape numrin e njesive te përpunuara ne mes te dy shprehjeve.

ne te cilin fusim vleren t1 do te fitohet se

ky shqyrtim duhet tash te

verifikohetme barazimin (2.32) pwr tw gjita shpenzimet e prodhimit.

Derivimi per T mund te përcaktohet minimumi i shpenzimeve

Nese e ndajme faktorin fitohet se afati ekonomik i briskut ne mes dy shprehjeve

Shpejtesia ekonomike e mprehjes mund te perllogaritet nga (2.27)nese shemat e barazimit nga diagrami per ndonje shpejtesi v1 dhe shpenzimet T1.

2.313. Perllogaritja maksimale e shpejtesis se mprehjes

Shpejtesia maksimale e mprehjes eshte ajo shpejtesi tek e cila prodhimi do te ishte maksimal. Kjo shpejtesi gjithsesi nuk bene te jete shume e madhe, sepse tek kjo brisku shpejt do te topitej, qka per shkak te nderrimit te shpejt

67

dhe mprehjes paraqet humbje ne kohe dhe prodhim. Deshirohet optimumi[6].Madhesia e prodhimit mund te matet ne menyra te ndryshme. P.sh.sipas sasis se heqjes se thermiave ose sasin e sipërfaqeve te përpunuara dhe numri i pjesëve dhe ate krejt te caktuara ne njesi kohe. Nese eshte K numri i pjesëve ne njesi kohe atehere kemi shfrytëzimin:

ku eshte: koha automatike e makinave ne (min/cop)koha ndihmese (min/cop)koha e humbur gjatë ndërrimit të briskut, që mund të shfrytëzojm në:

Nese marrim per do te fitohet:

Koha ndihmese ts pasi nuk eshte e lidhur me qendrueshmerin e briskut mund te mos perfillet. Gjithashtu edhe mardhenjet me T jane te vogla. Sipas kësaj kemi:

Ku K do te jete maksimal nese mprehësi minimal, qe arrihet me derivimin e pare ne T.

Ne fig.2.24 tregohet diagrami i shpenzimeve per njesi ne vartësi nga shpejtësia e mprehjes.Ne fig. 2.6. jane dhene koeficientet ”k” per punimin e materialeve te ndryshme.

68

lakorja maksimale e prodhimit lakorja e ekonomizimit te predhimit lakorja e shpenzimeve te prodhimit lakorja e shpenzimeve te vogla

shpenzimet e prodhimit.Fusha e vijezuar, etj. Fusha optimale fitohet ne mes dhe .

Tab.2.6. Tab. për koeficientin k.

Materiali i veglave Materiali përpunues K

Qeliku shpejtëprerës 8...10 7 3

Materiali i fortë 5 3

69