universiteti i tiranËs · 2019-12-03 · grupet e interesit dhe ndikimi i tyre nË politikat ......
TRANSCRIPT
Adresa : Rr. “Milto Tutulani”
Tiranë
Tel: +355 4 2235838
Mail: [email protected]
Web: www.fdut.edu.al
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I DREJTËSISË
DEPARTAMENTI I TË DREJTËS PUBLIKE
PROGRAMI I STUDIMIT TË DOKTORATËS
DISERTACION
PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE
“DOKTOR”
GRUPET E INTERESIT DHE NDIKIMI I TYRE NË POLITIKAT
PUBLIKE NË BE DHE SHQIPËRI
KANDIDATI UDHËHEQËS SHKENCOR
EVARIST BEQIRI MND Prof. Asoc. Dr. ENKELEDA OLLDASHI
TIRANË, 2017
© E drejta e autorit: Evarist Beqiri, 2017
Ky punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të Rregullores “Për Organizimin e
Programeve të Studimit të Doktoratave”, miratuar në Mbledhjen e Senatit
Akademik të Universitetit të Tiranës me vendimin nr.20, të datës 13.11.2008.
Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim,
përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim, transmetim, regjistrim, ruajtje, depozitim, përdorje dhe/
ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cenues me çfarëdo lloj mjeti apo
forme, pa lejen përkatëse me shkrim të autori
Evarist Beqiri 2017
I
PËRMBAJTJA
Lista e tabelave dhe diagrameve.................................................................................................................IV
Abstrakt..........................................................................................................................................................V
Abstract.........................................................................................................................................................VI
Parathënie..................................................................................................................... ...............................VII
HYRJE, OBJEKTI I KËRKIMIT SHKENCOR DHE METODOLOGJIA...........................................1
I. GRUPET E INTERESIT NË BE
1.1 Historik i shkurtër i krijimit të grupeve të interesit në BE...................................................................10
1.2 Grupet e interesit dhe grupet e presionit...............................................................................................11
1.3 Grupet e interesit dhe demokracia në BE.............................................................................................15
1.4 Teoritë mbi grupet e interesit...............................................................................................................18
1.5 Mënyrat kryesore të veprimit të grupeve të interesit në arenën e BE.................................................24
II. GRUPET E INTERESIT DHE VENDIMMARRJA NË BE
2.1 Institucionet e BE.............................................................................................. ...................................32
2.1.1 Parlamenti Evropian........................................................................................... ..................................48
2.1.2 Komisioni Evropian........................................................................................................... ...................51
2.1.3 Këshilli i Bashkimit Evropian..............................................................................................................54
2.1.4 Institucionet e tjera të BE-së................................................................................................................55
2.2 Vendimmarrja në BE...................................................................................................... .....................58
2.3 Reformimi i procesit të vendimmarrjes në BE ...................................................................................61
2.4 Vendosja e Regjistrit të Transparencës...............................................................................................63
2.4.1 Evoluimi i regjistrit të transparencës së BE (rregullat mbi rregjistrin e transparencës, pas vitit
2015)............................................................................................................................. .....................67
2.5 Teknikat e influencës që përdorin grupet e interesit (disa element thelbësor të lobimit dhe
Strategjitë e lobimit)...........................................................................................................................71
Evarist Beqiri 2017
II
III. KUADRI LIGJOR EVROPIAN PËR GRUPET E INTERESIT
3.1 Lobimi................................................................................................................................................79
3.2 Avantazhet dhe disavantazhet e sistemeve normuese të lobimit........................................................81
3.2.1 Sistemet ligjore më pak të rregulluara................................................................................................83
3.2.2 Sistemet ligjore mesatarisht të rregulluara..................................................................................... ... 83
3.2.3 Sistemet ligjore të mirërregulluara................................................................................................. .....84
3.3 Legjislacioni evropian për lobimin dhe ndikimi i grupeve të interesit në sistemin demokratik.........86
3.4 Lobimi, Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe Gjykata Evropiane e
të Drejtave të Njeriut...........................................................................................................................94
3.5 Mundësitë dhe rreziqet e lobimit për demokracinë............................................................................100
IV. INTERESAT DHE MENAXHIMI I ÇËSHTJEVE PUBLIKE NË BE
4.1 Zhvillimi i menaxhimit të çështjeve publike në BE............................................................................103
4.1.1 Menaxhimi i çështjeve publike dhe sistemi politik i BE ...................................................................108
4.2 Aplikimi i menaxhimit të çështjeve publike në Bruksel.....................................................................112
4.2.1 Rrugët për në BE...............................................................................................................................117
4.3 Veprimtaria e grupeve të interesit në BE............................................................................................119
4.3.1 Ndryshimi i mënyrës së veprimit ......................................................................................................123
4. 4 Profili i vendeve që lobojnë në BE.....................................................................................................125
4.4.1 Grupet e interesit, franceze, britanike, gjermane, italiane dhe spanjolle...........................................126
4.4.2 Grupet e interesit, holandeze, belge, nordike, irlandeze, portugeze, greke dhe austriake.................131
4.4.3 Grupet e interesit, qipriotë, malteze, polake, lituaneze, letoneze, estoneze, hungareze, sllovene,
çeke, sllovake, rumune, bullgare.......................................................................................................134
4.5 Mbi kë duhet lobuar në mjedisin e BE-së.........................................................................................137
V. GRUPET E INTERESIT NË SHQIPËRI
5.1 Historiku i zhvillimit të grupeve të interesit në Shqipëri...................................................................143
5.1.1 Periudha nga Rilindja Kombëtare Shqiptare deri në vitet 1930........................................................145
5.1.2 Grupet e interesit në vitet 1945-1990...............................................................................................147
5.1.3 Grupet e Interesit Pas Viteve 1990...................................................................................................148
Evarist Beqiri 2017
III
5.2 Sindikatat si grupe interesi.................................................................................. ..............................151
5.2.1 Organizimi dhe veprimtaria e sindikatave shqiptare.........................................................................153
5.2.2 Kuadri ligjor për rregullimin e veprimtarisë sindikale në Shqipëri...................................................167
5.3 Grupet e biznesit...............................................................................................................................171
5.3.1 Veprimtaria e grupeve të biznesit......................................................................................................173
5.3.2 Organizimi i grupeve të biznesit.......................................................................................................178
5.3.3 Zejtarët..................................................................................................................... .........................194
5.4 Organizatat joqeveritare....................................................................................................................197
5.4.1 Veprimtaria e organizatave joqeveritare...........................................................................................200
5.4.2 Format e pjesëmarrjes së qytetarëve në tryezat vendimmarrëse.......................................................203
5.4.3 Ndikimi i grupeve të interesit dhe qytetarëve në vendimmarrje.......................................................208
5.5 Modeli i grupeve të interesit në Shqipëri..........................................................................................213
VI. PËRFUNDIME DHE SUGJERIME...................................................................................................217
BIBLIOGRAFIA..........................................................................................................................................231
Evarist Beqiri 2017
IV
LISTA E TABELAVE
Tabela nr. 1.1 Këshilla mbi lobimin...............................................................................7
Tabela nr. 2.1 Procesi i politik-bërjes në BE................................................................61
Tabela nr. 2.2 Etapat e evoluimit të Regjistrit të Transparencës..................................67
Tabela nr. 2.3 Të dhëna nga Regjistri i Transparencës................................................71
Tabela nr. 3.1 Vendet evropiane dhe legjislacioni mbi lobimin..................................87
Tabela nr. 5.1 Federatat sindikale që janë pjesë e BSPSH.........................................154
Tabela nr. 5.2 Federatat anëtare të KSSH..................................................................162
Tabela nr. 5.3 Aktet ligjore dhe nënligjore të miratuara në konsulencë me grupet e
biznesit.................................................................................................173
Tabela nr.5.4 Anëtarët e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë, Tiranë (deri në vitin
2016).....................................................................................................179
Tabela nr. 5.5 Anëtarët e BiznesAlbania......................................................................192
LISTA E DIAGRAMEVE
Figura nr. 5.1 Procesi i Lobimit……………………………………………..……212
Evarist Beqiri 2017
V
Abstrakt
Studimi i ndikimit të grupeve të interesit në politikat publike dhe normimi i veprimtarisë së tyre në
funksion të këtyre politikave, është i rëndësishëm për një shoqëri demokratike. Veprimtaria e tyre ngërthen
të drejtat dhe liritë kushtetuese të shprehjes dhe organizimit kolektiv, me parimin e pluralizmit politik, që
gjenden në themelet e rendit kushtetues.
Bazuar në studimet dhe modelet analitike të veprimtarisë së grupeve të interesit, punimi trajton këto
çështje: Cila është origjina dhe roli i grupeve të interesit në BE dhe Shqipëri? Cilët janë aktorët dhe ndikimi
i tyre në vendimmarrjen dhe politikat publike? Cili sistem normativ i përshtatet vendit tonë? Cilat janë
qasjet teorike për grupet e interesit?
Politikbërja gjendet përballë presionit të grupeve të interesit dhe aftësive influencuese të lobistëve. Kjo i ka
shtyrë shumë vende të mundësojne transparencën dhe llogaridhënien, duke normuar veprimtarinë e grupeve
të interesit, në funksion të politikave publike.
Megjithëse nuk ekziston një model ideal lobimi dhe as një model ideal për normimin e lobimit, rregullimi i
veprimtarisë së grupeve të interesit rrit mundësitë e konsolidimit të demokracisë.
Ky studim, kategorizon arenën e BE dhe Shqipërisë, referuar qasjeve teorike pluraliste dhe korporatiste të
grupeve të interesit, duke identifikuar problematikat dhe prirjet pozitive në politikat publike.
Fjalët kyçe : Grup interesi, lobim, politika transparente, konsultim publik, menaxhim i çështjeve publike
Evarist Beqiri 2017
VI
Abstract
Studying interest groups in public policy and regulating their activities in the function of these policies is
very important for a democratic society; their activities combine the fundamental rights of freedom of
expression and association with the basic principle of pluralism, which are the cornerstone of the
constitutional order.
Based on studies and analytical models of stakeholder activities, this dissertation analyzes the following
issues: What is the origin and role of interest groups in the EU and Albania? Who are the main actors and
their influence on decision-making in public policy? Which regulatory system best suits our country? What
is the theoretical approaches to interest groups?
Policy making faces lobbying interests and lobbying ability to influence; many countries have adapted
regulatory systems in order to achieve transparency and accountability in the function of public policy.
Although there is no ideal lobbying model or an ideal regulatory system for lobbying activities, lobbying
has a positive impact on the consolidation of democracy.
This dissertation categorizes the EU and the Albanian arena, referring to pluralistic and corporative
theoretical approaches of interest groups, identifying the problems and positive trends in public policy.
Key words: Interest group, lobbying, transparency, public consultation, public affairs management.
Evarist Beqiri 2017
VII
PARATHËNIE
Kontakti im i parë me grupet e interesit, rëndësinë që paraqet studimi i tyre dhe me
teoritë që i studiojnë ato, ka qenë gjatë kohës që po kryeja studimet e Masterit të Nivelit
të Dytë (MND), pranë Fakultetit të Drejtësisë në Universitetin e Tiranës. Një nga lëndët
që unë zgjodha të studioj gjatë asaj periudhe ishte ajo e “Grupeve të Interesit”, të cilën
na e shpjegonte me aq shumë pasion pedagogia Enkeleda Olldashi. Gjithmonë kam qenë
kurioz, për mënyrën sesi politika funksionon, si dhe për mënyrën sesi vendimet e saj
ndikohen nga grupet e ndryshme të interesit. Në këtë mënyrë, sëbashku me pedagogen e
lëndës, vendosëm që të kryenim një punim mbi lobimin dhe rolin e grupeve të interesit në
Bashkimin Evropian. Ky punim ishte edhe teza e MND, me të cilën unë u diplomova në
vitin 2011.
Gjatë punës kërkimore për realizimin e studimeve të masterit, vura re, që ekzistojnë
shumë pak studime lidhur me rolin e grupeve të interesit në demokraci, në raport me
rolin e rëndësishëm që ato kanë në shoqërinë demokratike. Prandaj, kur vendosa të filloj
studimet e doktoratës, nuk e pata shumë të vështirë për të gjetur pyetjen kërkimore që do
të më shoqëronte në vitet në vazhdim. Influenca e grupeve të interesit në politikat publike
dhe rregullimi ligjor i veprimtarisë së tyre në vendet evropiane dhe në Shqipëri, u vendos
në fokusin e kërkimeve. Në këtë punim, një kapitull të veçantë dhe një vend të
rëndësishëm, ia kemi kushtuar rolit të grupeve të interesit në vendin tonë. Identifikimi i
aktorëve kryesor që përpiqen të ndikojnë politikbërësit shqiptar, nuk ka qenë një punë e
lehtë. Kjo për shkak të informalitetit të madh, i cili shoqëron realizimin e lobimit në
vendin tonë, por edhe për shkak të punimeve kërkimore, shumë të pakta, në këtë fushë.
Ky punim nuk do të kishte qenë i mundur pa ndihmesën, mbështetjen dhe frymëzimin e
miqve, kolegëve dhe familjes time. Falënderoj së pari, udhëheqësen time Prof. Asoc. Dr.
Enkeleda Olldashin. Orientimet, kritikat, këshillat dhe sugjerimet e saj, e kanë
përmirësuar punimin vazhdimisht në mënyrë cilësore. Falënderimi për të është i trefishtë,
sepse nën udhëheqjen e saj, unë kam kryer me sukses, edhe punimin për diplomimin si
“Jurist”, pranë Fakultetit të Drejtësisë, UT dhe gjithashtu, siç e përmenda më sipër, edhe
tezën e MND-së. Mirënjohja ime, për ndihmesën e saj, do të jetë e përjetshme.
Gjithashtu, dëshiroj të falënderoj përzemërsisht, ish-rektorin e Universitetit të Tiranës
Prof. Dr. Dhori Kulen, Prof. Dr. Altin Sheganin, Prof. Dr. Kudret Çelën, PhD. Erjon
Hitaj pedagog i Universitetit të Vlorës, si dhe z. Gianni Buquicchio, President i
Komisionit të Venecias, për mbështetjen, inkurajimin, këshillat dhe ndihmesën e dhënë në
realizimin me sukses të studimeve të doktoratës.
Në fund, një falënderim tepër i veçantë shkon për Prof. Dr. Aurela Anastasin, e cila me
këshillat, ndershmërinë dhe integritetin e saj shembullor, më ka dhënë një mbështetje të
pakufishme për realizimin e studimeve të doktoratës.
Evarist Beqiri
Tiranë, më 19.12.2016
Evarist Beqiri 2017
1
HYRJE, OBJEKTI I KËRKIMIT SHKENCOR DHE METODOLOGJIA
Në kohët moderne kuptimi politik i lobimit fitoi popullaritet falë Kongresit të Shteteve të
Bashkuara në fund të shekullit të 19-të.1 Duke pritur në hollin ose lobin e godinës së
Kongresit, përfaqësuesit e grupeve të interesit provonin të mblidhnin informacion nga
kongresmenët dhe ndihmësit e tyre me qëllim t’i nxisnin ata të votonin ‘pro’ ose
‘kundër’.2 Me kalimin e kohës, ky ‘lobim’ u transformua nga një sjellje korridoresh, në
një varg më të gjerë dhe më të sofistikuar aktivitetesh, që varion nga sigurimi i
informacioneve te organizmi i publicitetit në masë dhe në dhënien e mbështetjes politike
ose edhe financiare. Ky aktivitet i fundit, transformohet ndonjëherë në mitë dhe i ka
dhënë lobimit një emër të keq te njerëzit e zakonshëm, pavarësisht rregullimeve strikte,
që ka pasur lobimi në SHBA, që prej mesit të viteve 1920.3 Anasjellas, fjala e vjetër
franceze për të njëjtin vend dhe aktivitet ‘paradhoma’, ka mbajtur kuptimin e saj neutral.
Thënë shkurt, lobimi është ndoshta aq i vjetër sa edhe teknikat tradicionale të influencë
që përmenden më tej. Ai ndoshta është profesioni i dytë më i vjetër në histori, në mos i
pari (në varësi të dredhisë së Evës për ta bërë Adamin të hante).4
Fjala lobim në kuptimin e saj neutral ose teknik (duke kapërcyer shumë përkufizime dhe
etiketime të tjera), përkufizohet si “bërja e përpjekjeve joortodkse për të marr
informacione dhe mbështetje lidhur me një lojë interesash në mënyrë që eventualisht të
arrihet rezultati i dëshiruar nga një pushtet mbajtës”.5 Qartësisht, ajo ka të bëj me modelet
e sjelljes që nuk janë të institucionalizuara, të tilla si e drejta për të drejtuar një pyetje ose
një kërkesë gjatë një mbledhje zyrtare. Një sjellje e tillë konsiderohet shpesh e pasigurt
ose madje e rrezikshme sa i përket efekteve të saj. Duke përdorur mënyra dhe mjete
joinstitucionale, lobistët mund të përmirësojnë paraprakisht perspektivën e tyre, dhe të
rrisin mundësitë për suksesin final. Sidoqoftë, mënyrat dhe mjetet e joinstitucionale nuk
kanë një përmbajtje fikse, pasi ato (njësoj si ato institucionalet) variojnë me kohën dhe
vendin. Ajo çfarë është joinstitucionale në një vend ose kohë mund të mos jetë në një
tjetër. Secila anë ka pashmangshmërisht shumë zona gri.6 Disa shembuj nga BE mund ta
qartësojnë këtë. Komisioneri që i ofron raportuesit të Parlamentit një drekë të mirë në
mënyrë që “ta dëgjoj” ose që “të sigurohet që gjërat janë në rregull” është qartësisht duke
lobuar, por letra e tij zyrtare në përgjigje të një kërkese nga raportuesi nuk ka të bëjë fare
me lobimin. Ndjekja e një dëgjese nuk është një aktivitet lobues, por presioni për thirrjen
ose anullimin e saj mund të jetë. Përdorimi i një pauze gjatë dëgjesës për t’u marr vesh
informalisht me interes mbajtësit e tjerë është sigurisht një rast lobimi. Letra ose dreka e
përdorur për t’u socializuar nuk ka të bëj fare me lobimin, por çdo drekë ose letër që
1 Milbrath, 1963; US/GAO, 1999 cituar tek Van Schendelen, 2010. 2 Matthews dhe Stimson, 1975 cituar tek Van Schendelen, 2010. 3 Van Schendelen, 2010. 4 Fjala lob vjen nga fjala latine “lobium”, në mesjetë “lobia”, që i referohet një holli ose sheshpushimi në
një ndërtesë të madhe. Njerëzit që dëshironin të arrinin diçka prej rezidentit vinin dhe duhet të prisnin në
holl, ku zakonisht kishte njerëz të tjerë që prisnin me qëllim të ngjashëm. Duke folur me këta njerëz të
tjerë, që tani quhen interes-mbajtës, ata përpiqeshin të grumbullonin informacion përreth rregullave të
shtëpisë, vetë rezidentit, interes-mbajtësve të tjerë dhe për çështje të tjera potencialisht me interes. Nëse në
vijim ata do të lejoheshin të vizitonin dhe të flisnin me rezidentin, ata mund ta çonin përpara kërkesën e
tyre duke ia përshtatur tekave të tij/saj. 5 McGrath, 2005-A, kapitulli 2 cituar tek Van Schendelen, 2010. 6 Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
2
lidhet me lobimin, fillimisht hapet më mirë me një bisedë, në mënyrë që të krijohet një
atmosferë e këndshme për të bërë biznes.7
Sipas Miller, lobimi është çdo veprim i projektuar për të influencuar veprimet e
institucioneve qeveritare. Pra, ai mbulon të gjitha pjesët e qeverisjes qendrore dhe lokale,
si dhe të trupave të tjerë publik. Ai përfshin legjislacionin, politikat rregullatore dhe
vendimet politike, si dhe negociatat mbi kontratat në sektorin publik dhe grantet.
Megjithëse, marrja e kontakteve të paspecifikuar ose programet e informimit të fokusuara
te sistemi janë shpesh pjesë e marrëdhënieve publike të organizatës, shumë i përfshijnë
ato në suazën e lobimit. Megjithatë, siç do të shikojmë më pas, teknikat e lobimit janë
shpesh qartësisht të dallueshme nga ato të marrëdhënieve publike
Politik bërja evropiane mund të jetë e vështirë për t’u përvetësuar nga ata që janë mësuar
të veprojnë brenda shteteve kombëtare. Ata që punojnë direkt me Brukselin janë më të
avantazhuar në këtë pikë.8
Sipas Van Schendelen, logjika kryesore që qëndron pas mbledhjes së informacionit dhe
mbështetjes në mënyrë joinstitucionale vjen nga nevoja për të zvogëluar rreziqet e
aplikimit të teknikave të influencës kuturu ose arbitrarisht, duke rritur kështu mundësitë
për sukses. Lobimi synon të zbuloj rreziqet dhe mundësitë e një arene me anë të studimit
dhe maturisë, në mënyrë që të shmang gafat dhe bumerangët.
Sipas disa studiuesve lobimi ka katër karakteristika të përgjithshme:
• Së pari, informacioni përreth interesa mbajtësve dhe çështjeve të tyre preferohet të
mblidhet në mënyrë indirekte, për shembull përmes fqinjëve, miqve të tyre dhe
veprimeve të tyre të mëparshme.
• Së dyti, e gjitha kjo bëhet informalisht dhe mundësisht pa lënë ndonjë gjurmë, sepse
përndryshe mund të tejkalohen disa pika pa kthim pas.
• Së treti, lobimi bëhet në heshtje, sepse informacioni mblidhet përmes veshëve dhe
syve dhe kurrë përmes gojës, dhe gjithashtu zhurma ka tendencën të mobilizoj
kundërshtarët potencial.
• Së katërti, një ofertë joshëse vendoset përpara, për arsyen e thjeshtë që të tjerët janë
zakonisht më pak të interesuar për kërkesat e dikujt dhe më tepër të interesuar ‘tek
ajo se çfarë përfitojnë ata vetë’. Ndërsa në BE, janë veçanërisht të interesuar për
informacion specifik dhe mbështetje.
Këto karakteristika kërkojnë shumë punë përgatitore dhe ngjasojnë me diplomacinë
klasike.9 Është gjithashtu krejt e ngjashme me thelbin e ‘ars amandi’ të Ovidit, sipas të
cilit të rinjtë rreth të njëzetave janë zakonisht, prej instiktit, lobist perfekt. Kjo pasi
shumica e tyre i qasen ‘objektivit’ të tyre indirekt, informalisht, qetësisht dhe gjithmonë
me sharm; në një moshë të mëvonshme shumë prej tyre e humbin këtë instinkt. Ata bëjnë
ekzaktësisht të kundërtën dhe duhet ta rizbulojnë thelbin e lobimit te çështjet private. Një
7 Van Schendelen, 2010. 8 Charles Miller, “Practical Techniques for Effective Lobbying”, Thorogood Limited 12-18 Grosvenor
Gardens London SW1W 0DH, 1998, fq. 3. 9 De Callières cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
3
nga shembujt më të mirë të një lobisti të madh është Nikolo Makiaveli. I udhëhequr nga
një ambicie e fortë për të fituar dhe për të mos humbur asnjë ndeshje, ai gjithmonë
përpiqej të studionte ndeshjen me kujdes para se ajo të fillonte dhe vepronte me shumë
maturi gjatë ndeshjes.10
Tipari më dallues i sistemit të përfaqësimit të interesave në Bashkimin Evropian është
shkalla e lartë e institucionalizimit. Institucionet politike të BE kanë luajtur një rol të
madh në formimin dhe mbrojtjen e grupeve të interesit aty, duke shpresuar se ato do të
ishin në gjendje të kryenin një sërë rolesh, ndërkohë që në të njëjtën kohë do të gjenin
mënyrat për përfshirjen plotësisht të shoqërisë civile (i.e. përtej qeverisë) me BE. Këto
aspirata përqendrohen mbi grupet e interesit, në kuadrin e organizimit si shoqëri civile, që
luajnë një rol struktural si agjent kontribuues në legjitimitetin demokratik të një sistemi
unik përtej shtetëror, dhe si një mbështetës i kauzës për më tepër kompetenca për BE.11
Lobimi, që paraqet njërën prej formave normale, ku grupet e interesit ndikojnë në
procesin politik, vlen si një praktikë e afirmuar, që është më e praktikuar dhe e zhvilluar
në SHBA, prej atje përhapet edhe tek vendet tjera të themi post-komuniste. Duhet
theksuar se “lobi” paraqet njëfarë nocioni, që duhet dalluar prej grupeve të interesit, në
kuptimin e ngushtë. Lobi nënkupton “individin apo organizatën, që vepron në favor të
tjetrit me qëllim që të ndikon tek koncepti apo vendimet e pushtetit publik”, pavarësisht
se përdoret në një kuptim pak a shumë më të gjerë. Analizat më të reja, p.sh. sa u përket
SHBA, flasin qartë se numri i lobeve dhe sasia e lobimit gjatë dy dekadave të fundit është
trefishuar.12 Sidomos shumë aktiv janë lobet ekonomike, pastaj përfaqësuesit e lobeve të
korporatave. Gjithashtu, theksojmë rritjen tej masë të zyrave ligjore, që grupet e interesit i
angazhojnë për të zhvilluar influence tek organet shtetërore. Po ashtu, duhet theksuar se
numri i lobeve është rritur edhe tek sektori jofitimprurës, përfaqësuesit e interesave
ekonomike prej shteteve të huaja etj. Duke marr parasysh resurset, ndikim të veçantë tek
lobimi kanë interesat e organizuara të biznesit.13
Grupet e interesit janë një faktor i rëndësishëm i qeverisjes dhe demokracisë në shoqëritë
moderne në Perëndim. Grupet e interesit e rrisin hapësirën për pjesëmarrjen politike.
Njëherësh ata reflektojnë interesat, që ndryshe do të mbeteshin të margjinalizuara. Grupet
publike të interesit e ndërgjegjësojnë opinionin publik për shumë probleme të
përbashkëta shoqërore. Nëse nga njëra anë ato janë mbartëse të politikës konfliktuale, nga
ana tjetër kjo ndikon tek integrimi i shoqërisë. Kultura politike konsultative është
parakusht për suksesin e grupeve të interesit.
Sa i përket Shqipërisë, nuk mund të themi se ekziston një industri e mirëfilltë e lobimit, e
tillë si ajo në Shtetet e Bashkuara të Amerikës apo në Bashkimin Evropian dhe vendet
anëtare të tij. Por, roli influencues i grupeve të interesit në vendimmarrje dhe në hartimin
e politikave publike është i pamohueshëm në Shqipëri. Ajo që vlen për t’u theksuar është
10 Van Schendelen, 2010. 11 Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, PALGRAVE MACMILLIAN UK,
2003, 2007, fq. 1. 12 Duhammel-Meny, 1992 dhe Salamon, 1994 dhe Bibiç, 2004 cituar tek Sadiku, 2014. 13 Petracca, red., 1992; Baumgartner, 1994 cituar tek Sadiku, 2014.
Evarist Beqiri 2017
4
fakti që, kufiri delikat, i cili ndan praktikat lobuese nga ato korruptive është shumë i
vështirë të shquhet në vendin tonë.
Akoma ka një mungesë të theksuar transparence sa i takon veprimtarisë lobuese në
vendin tonë, gjë e cila ndikon edhe në forcimin e demokracisë së brendshme.
Lobimi është një aktivitet që shumë shpesh keqkuptohet. I kritikuar vazhdimisht në
media, si një vegël në dispozicion të biznesit të madh për të joshur politikanët, ai është
një pjesë themelore e procesit politik demokratik. Parlamentarët presin delegacione të
zgjedhësve të tyre në lobin (hollin) kryesor të Dhomës së Komunëvë për t’u lobuar – prej
këtej rrjedh dhe origjina e fjalës në Mbretërinë e Bashkuar. Ndërsa në Uashington, që
mbahet si shtëpia e lobimit dhe lobistëve, pretendojnë se gjithçka filloi në lobin e Hotelit
Willard, ku në ditët e para të Shteteve të Bashkuara, presidentët dhe kongresmenët
prisnin ata që ishin në kërkim të favoreve. Lobimi është një pjesë e shëndetshme dhe e
nevojshme e shoqërisë së hapur dhe demokratike. Sa më i hapur të jetë procesi i
vendimmarrjes politike, aq më i madh do të jetë roli i lobimit dhe lobistëve.
Komisioni Evropian, Parlamenti Evropian, Komiteti Ekonomik dhe Social (ECOSOC)
dhe Komiteti i Rajoneve (COR) janë influencuesit kryesor në propozimet që bëhen nga
Komisioni Evropian për Direktiva, Rregullime, Vendime dhe Rekomandime. Prandaj tek
ata përqendrohet edhe vëmendja më e madhe. Këshilli i Ministrave, i cili përfaqëson
qeveritë e Vendeve Anëtare është vendi ky gjendet pushteti themelor. Komisioni mund të
propozoj projekte legjislative, Parlamenti Evropian ndan bashkë me Këshillin pushtetin
për të vendosur mbi shumicën e këtij legjislacioni, por as Komisioni as Parlamenti nuk
mund ta çojnë atë me forcë përpara pa pasur mbështetjen e Këshillit. Përfaqësuesit e
Vendeve Anëtare, kanë gjithashtu inputin e tyre në projektet fillestare të Komisionit. Nuk
do të kishte kuptim që Komisioni të punonte mbi propozime pa mbështetjen e Këshillit.
Në të vërtetë, shumica e iniciativave të Komisionit dalin nga kërkesa ose të kryetarëve të
qeverive të Vendeve Anëtare, që takohen në Këshillin Evropian ose nga mbledhjet e
ministrore. Përfaqësuesit e Vendeve Anëtare negociojnë detajet e projekteve legjislative,
ndërsa Parlamenti Evropian, ECOSOC dhe COR shqyrtojnë përgjigjen e tyre lidhur me
draftin që propozon Komisioni. Supozohet që Këshilli të marr parasysh amendamentet e
këtyre institucioneve, kur përgatit amendamentin, i cili i dërgohet mbrapsh Parlamentit
Evropian dhe njihet me termin ‘pozicion i përbashkët’ (as ECOSOC as COR nuk
konsultohen lidhur me pozicionin e përbashkët). Në tërësi, lobimi i Këshillit kryhet më
mirë në kryeqytetet kombëtare gjatë diskutimeve me nëpunësit civil, të cilët ndjekin
punën e madhe që kryhet, grupet e studimit dhe komitetet për përshtatjen me progresin
teknik, që janë pjesë e procesit përpara dhe mbasi direktiva të kaloj në procesin e plotë
legjislativ.14
Sipas Cassidy, lobimi është një proces informimi ndaj zyrtarëve dhe legjislatorëve në
mënyrë që masat të mendohen më mirë me shpresën që të reduktohen pasojat e
padëshirueshme të ligjit (ku një propozim i keq menduar mund të ketë efekte të dëmshme
dhe tërësisht të paqëllimshme).
Lobimi mund të jetë ‘proaktiv’ ose ‘reaktiv’. Lobimi proaktiv praktikohet nga shumë
grupe presioni për të inkurajuar Komisionin Evropian të prodhoj propozime. Programi i
14 Cassidy, 1999, fq. 8.
Evarist Beqiri 2017
5
tregut të përbashkët ishte rezultat i lobimit proaktiv nga biznesi. Shkalla e gjerë e
direktivave mjedisore është rezultat i lobimit nga grupeve mjedisore të presionit. Lobimi
reaktiv është i nevojshëm kur Komisioni Evropian prodhon një dokument jeshil, një
dokument diskutimesh ose mban një seancë dëgjimore publike. Këto i paraprijnë
zakonisht një direktive të ardhshme. Ato ofrojnë një mundësi për grupet e interesit dhe të
presionit që të përgjigjen me reagime, ide dhe sugjerime. Përdorimi në rritje i
dokumenteve jeshil dhe dokumenteve të diskutimeve nga Komisioni kërkon vigjilencë,
për të siguruar që komentet të paraqiten në kohë e duhur dhe zyrtarët ti marrin parasysh,
përpara se të kalojnë në fazën tjetër, e cila mund të jetë një projekt direktivë. Lobimi
reaktiv është rritur në mënyrë të vazhdueshme. Kjo si rezultat i zmadhimit të pushtetit të
Parlamentit Evropian mbi legjislacionin. Parlamenti dhe Këshilli (i Ministrave) vendosin
bashkërisht mbi legjislacionin me anë të ‘bashkë-vendosjes’.
Gjithashtu, edhe qeveritë e vendeve anëtare lobojnë me anë të ekipeve të tyre të lobistëve
të maskuar si ‘përfaqësues të përhershëm. Ata përgatisin terrenin për mbledhjet e
Këshillit në negociatat e tij me Parlamentin Evropian, në procesin e njohur si ‘pajtim’.
Ambasadat e vendeve të treta lobojnë gjithashtu. Partneri më i madh tregtar i BE-së,
Shtetet e Bashkuara, kanë përfaqësuesin e tyre që merret me negociatat me Komisionin
dhe lobimin në përgjithësi. Ambasadat e vendeve të tjera të treta mund ta kombinojnë
rolin e tyre vis-à-vis institucioneve evropiane, duke paraqitur ambasadat e tyre bilaterale
të akredituar në Belgjikë ose NATO. Veçanërisht aktive janë vendet Afrikane, Karaibike
dhe Pacifike të cilat janë të asociuara me Bashkimin Evropian me anë të Konventës
Lomé.15
Shumëllojshmëria e interesave që janë në diskutim në çështjet publike evropiane është e
gjerë. Ajo përfshin firma, profesione, punëdhënës dhe sindikata punëtorësh, konsumatorë,
kauza, komunitete/sociale, qytetarë dhe interesa mjedisore, në nivel evropian, kombëtar
dhe nën-kombëtar të organizimit, dhe vetë interesat territoriale, të tilla si ato rajonale dhe
të qeverisjes lokale. Këto veprojnë vetëm, ose kolektivisht, në çështjet publike të BE.
Pavarësisht faktit të rritjes së numrit të kompanive individuale të lobimit në dekadat e
kaluara dhe strukturave informale që i lidhin ato, janë akoma entitetet kolektive formale
që dominojnë përfaqësimin e interesave në BE. Shoqatat e interesave të ndërtuara
formalisht dhe të ingranuara drejt veprimit politik në nivelin e BE ekzistojnë për:16
• Firmat shumëkombëshe dhe interesat kombëtare të shoqatave të mbarë biznesit,
deri tek prodhuesit e sallamit natyral dhe shoqatat kombëtare të sipërmarrësve
social;
• Llogaritarët, doktorët, inxhinierët dhe avokatët, deri tek analistët e shkrimit të
dorës dhe patologët e peshkut, pastruesit e oxhaqeve dhe kozmetologët;
• Punëtorët e minierës dhe përgjegjësit e vendeve ku zhvillohen panaire te
ndryshme ose gara sportive;
• Kujdestarët e akuariumeve çiklistike, mbrojtësit e zogjve, deri tek specialistët e
zogjve; konsumatorët në përgjithësi deri tek entuziastët e pirjes së birrës;
15 Cassidy, 1999. 16 Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, PALGRAVE MACMILLIAN UK,
2003, 2007, fq. 9.
Evarist Beqiri 2017
6
• Krahina të pajisura me autoritet legjislativ, dhe bashkitë e qyteteve të mëdha, deri
tek rrjetet e krahinave që prodhojnë verë.
• Nxitësit e fushatave të mbrojtjes së mjedisit dhe mirëqenies së kafshëve, deri tek
ata që bëjnë fushata për rritjen e aktiviteteve fizike për përmirësimin e shëndetit;
• Organizatat ndërkombëtare të mbrojtjes së të drejtave të njeriut, deri tek një
grumbull i rrjeteve “alternative” të aktivistëve që kanë një website;
• Bamirësit katolik deri tek organizatat humanitare;
• Moshat e reja dhe gratë e vjetra;
• Organizatat e përgjithshme të qytetarëve deri tek agjencitë e specializuara të
ilaçeve.
Nuk ka një listë përfundimtare të numrit dhe të tipave të ndryshme të lojtarëve aktiv të
përfaqësimit të interesave në BE. Kjo vjen pjesërisht për shkak të kompleksitetit që
përfshin identifikimin dhe klasifikimin e lojtarëve. Një numër rrjetesh të strukturuara
informale i lidhin lojtarët së bashku, por nuk ka një mënyrë të numërimit të këtyre.17
Në këtë mënyrë, do ta përdorim këtu termin grupe interesi duke nënkuptuar me këtë
koncept përfshirjen e një numri të madh aktorësh.
Sipas Nownes, lobimi është një fenomen kompleks. Këto katër raste studimore të
shkurtra, të cilat bazohen mbi disa intervista, tregojnë se lobimi nuk është një fenomen i
thjeshtë dhe i hapur. Por le të shohim se çfarë ilustrojnë këto raste studimore.
1. Lobimi zhvillohet në të tre nivelet e qeverisjes – shtetëror, lokal dhe kombëtar. Anne
lobon ekskluzivisht vetëm zyrtarët lokal. Nga ana tjetër, Erica lobon vetëm zyrtarët
kombëtar të qeverisë. Kenneth lobon në radhë të parë zyrtarët shtetëror të qeverisë. John
lobon si zyrtarët shtetëror edhe ata lokal.
2. Lobimi zhvillohet në të tre degët e qeverisjes. Anne lobon kryesisht anëtarët e këshillit
bashkiak (i.e., legjislatorët), por gjithashtu edhe agjencitë ekzekutive. Në mënyrë të
ngjashme, John lobon si legjislatorët edhe burokratët. Nga ana tjetër, Erica e përqendron
përpjekjen e saj lobuese pothuajse ekskluzivisht tek legjislatura. Në fund, kur Kenneth
lobon zyrtarët e qeverisë shtetërore, ai e bën këtë përmes të tri degëve të qeverisë.
3. Lobimi merr një shumëllojshmëri formash. Lobistët përdorin një sërë teknikash. Anne
takohet personalisht dhe periodikisht me legjislatorët lokal, dëshmon tek seancat
dëgjimore të këshillit bashkiak, dhe përfshihet në lobim. Erica takohet personalisht me
legjislatorët dhe ndihmësit e tyre, dëshmon para komitetit legjislativ, ndihmon në
hartimin e legjislacionit dhe kontribuon financiarisht për kandidatët. John dëshmon në
seancat dëgjimore para agjencive ekzekutive, paraqet raporte të shkruara për zyrtarët e
agjencive, ndihmon në hartimin e normave dhe rregullimeve dhe takohet personalisht me
personelin e agjencive ekzekutive. Në fund, Kenneth takohet personalisht me legjislatorët
dhe personelin e agjencive ekzekutive, shoqërohet me legjislatorët kontribuon
financiarisht për fushatat e tyre, dëshmon para komisionit legjislativ dhe përfshihet në
lobim.
17 Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, PALGRAVE MACMILLIAN UK,
2003, 2007, fq. 10.
Evarist Beqiri 2017
7
4. Lobimi praktikohet nga një shumëllojshmëri organizatash. Anne punon më shumë për
llogari të firmave të biznesit, por nganjëherë përfaqëson edhe grupe jofitimprurëse të tilla
si entitetet bamirëse dhe qeveritare (p.sh., shtetet, qytetet, kontetë). Erica punon për një
grup qytetarësh me anëtarësi me bazë të gjerë (i.e., një grup që është i hapur për çdo
qytetar), John punon ekskluzivisht për firma biznesi dhe Kenneth për organizata tregtare
(grupe të organizuara firmash biznesi).
5. Lobimi praktikohet virtualisht në çdo fushë të imagjinueshme. Erica përqendrohet tek
Siguria Sociale dhe kujdesi shëndetësor, ndërsa Kenneth punon mbi një sërë çështjet,
përfshirë këtu taksimin e biznesit, kujdesin shëndetësor, reformimin e procesit gjyqësor
dhe kompensimin e punëtorëve. Nga ana e tyre, Anne dhe John nuk punojnë fare mbi
“çështjet”. Por, Anne kërkon leje për klientët e saj nga qeveritë lokale që zhvillojnë tokat,
ndërsa John përpiqet të bind zyrtarët qeveritar që të blejnë atë që kompanitë e klientëve të
tij shesin.
6. Lobimi ndonjëherë prodhon rezultate dhe ndonjëherë nuk e bën. Anne së fundmi mori
leje nga një qeveri lokale e cila e lejon një klient të saj të zhvilloj një sipërfaqe të madhe
toke jashtë një qyteti të madh. Nga ana tjetër, Erica u zhgënjye së fundmi kur Kongresi
refuzoj të rris ndihmën financiare për koston e jetesës për përfituesit e Sigurimeve
Sociale. John ka pasur më tepër fat së fundmi, pasi sapo fitoi një kontratë qeveritare për
një nga klientë e tij e cila e lejon atë të ofroj shërbime arkitekturore për ndërtimin e një
librarie të re në një qytet të madh. Në fund, Kenneth humbi një betejë kohët e fundit kur
asambleja shtetërore votoi për rritjen e pagës minimale shtetërore.
Përfundimisht, mund të thuhet që, lobimi është një fenomen kompleks dhe heterogjen.
Procesi i lobimit mund të kuptohet vetëm nëpërmjet të kuptuarit të sjelljes së lobistëve; të
cilët punojnë në nivele të ndryshme të qeverisjes, për disa lloje të ndryshme organizatash,
mbi një shumëllojshmëri çështjesh në dukje të pafundme; duke përdorur një sërë
teknikash; dhe që arrijnë shkallë të ndryshme suksesi. Kjo nuk është e lehtë.18 Është e
pamundur që të japim këtu recetën e lobimit të suksesshëm. Megjithatë me anë të tabelës
së mëposhtme Miller, jep disa këshilla sesi mund të lobohet me sukses një sistem i
caktuar.
Tabela nr. 1.1 Këshilla mbi lobimin.
Lobim nuk do të thotë automatikisht presion.
Suksesi pandryshueshmërish shkon për ata të cilët:
➢ Bëjnë kërkimet për tregun: kuptojnë nevojat e shënjestrës së tyre, shqetësimet dhe
ndjeshmëritë dhe i formulojnë argumentet e tyre në përputhje me to – njësoj si të
shesësh një produkt.
➢ Kuptojnë rrugën mbi të cilën ecën sistemi: si funksionon ai dhe kush i merr në të
vërtetë vendimet.
➢ Notojnë sipas rrymës: kudo që është e mundur
➢ Fillojnë punën herët: ndërkohë që politikat janë ende duke u formësuar. Betejat e
minutës së fundit kushtojnë më tepër dhe ju marrin më shumë kohë;
dhe
18 Anthony J. Nownes, “Total Lobbying” What Lobbyists Want (And How They Try to Get It), Cambridge
University Press, 2006.
Evarist Beqiri 2017
8
➢ Kuptojnë nevojën për afirmimin e interesave.
Lobimi rrallë varet nga:
➢ Të pasurit miq në pozicione të larta.
➢ Zhvillimi i mbështetjes në kohën “paqeje” (megjithëse në dukje dëshmohet e
kundërta)
➢ Ndihmësit e “komunikimit” (drekat, broshurat, videot etj.).
Nisur nga sa më sipër, pyetjet kërkimore që kanë orientuar punimin janë: Çfarë janë
grupet e interesit dhe cili është roli i tyre në shoqërinë demokratike? Cilat janë mënyrat
me anë të së cilave ato ndikojnë vendimmarrjen e institucioneve të BE-së? Cilat janë
teoritë kryesore mbi grupet e interesit? Çfarë është menaxhimi i çështjeve publike në BE?
Si ka evoluar roli i grupeve të interesit në Bashkimin Evropian? Cilat janë modelet
legjislative për rregullimin e veprimtarisë së grupeve të interesit? Cili është historiku i
grupeve të interesit në Shqipëri? Cilat janë grupet e interesit që veprojnë në Shqipëri? Cili
është roli i grupeve të interesit në vendimmarrjen e institucioneve shqiptare? A ka ardhur
koha që aktivitetet lobuese të kenë rregullim ligjor edhe në Shqipëri? Duke u përpjekur
t’ju jap përgjigje këtyre pyetjeve punimi evidenton problematikat e lobimit, efektet
pozitive dhe negative të tij në sistemin demokratik.
Ky studim ka kaluar disa faza gjatë hartimit të tij, si hartimi i strukturës, mbledhja e
materialeve studimore, analizimi i tyre dhe nxjerra e përfundimeve. Në studim janë
përdorur dhe ndërthurur disa metoda kërkimi shkencor, si ajo përshkruese, kualitative ose
cilësore, kuantitative ose sasiore, interpretuese, krahasuese dhe analitike. Gjatë hartimit të
këtij studimi kemi shqyrtuar një mori burimesh të ndryshme studimore, legjislacionin
evropian për lobimin, dokumente të Këshillit të Evropës, libra dhe artikuj të ndryshëm,
ligje të Parlamentit shqiptar dhe vendime të Këshillit të Ministrave. Për hartimin e këtij
studimi jemi referuar tek disa nga studiuesit më në zë në nivel evropian edhe më tej.
Metoda përshkruese e kërkimit, e vë theksin tek përshkrimi duke grumbulluar
informacione përreth kushteve aktuale. Kjo metodë kërkimi përdoret për të përshkruar
situatën, siç ajo ekziston në kohën e kryerjes së studimit dhe eksploron shkaqet e një
fenomeni të caktuar. Qëllimi i kërkimit përshkrues është që të përftoj një panoramë të
qartë të ngjarjeve dhe situatave. Ky lloj kërkimi i kushton më pak rëndësi interpretimit
dhe gjykimit. Ndërsa, kërkimi kualitativ përqendrohet vetëm tek kuptimi i fenomenit
gjatë zhvillimit të tij natyral dhe e paraqet fenomenin në mënyrë më të plotë. Kjo lloj
metode është fleksibël në mbledhjen e të dhënave, analizimin dhe interpretimin e tyre.
Metoda kuantitative ose sasiore, mbështet tek numrat dhe paraqitja e statistikave, të cilat
ndihmojnë në kuptimin e fenomenit.
Metoda krahasuese nënkupton krahasimin e objekteve të ndryshme të studimit. Kjo
metodë nxjerr në pah ngjashmëritë dhe ndryshimet e dukurive objekt shqyrtimi. Punimi
fokusohet tek mënyra e funksionimit të lobimi evropian dhe tek rregullimi i tij legjislativ.
Ne duke analizuar dhe krahasuar sistemet e ndryshme juridike kemi nxjerr në pah
veçoritë e tyre. Studimi është bazuar në kërkime historike dhe në analizën e problemeve
të sistemit demokratik. Gjithashtu, një vëmendje e veçantë i është kushtuar raportit të
grupeve të interesit me institucionet, duke evidentuar rëndësinë që ka arena në të cilën ata
veprojnë.
Evarist Beqiri 2017
9
Megjithëse, grupet e interesit kanë një rëndësi të madhe për shoqërinë demokratike,
shumë pak studime ka për to, si në Shqipëri ashtu edhe në Bashkimin Evropian. Duke
analizuar grupet e interesit, ne mund të kuptojmë edhe mënyrën sesi demokracia
funksionon. Studimi ynë paraqet dhe analizon, disa nga sistemet ligjore që përdoren sot
në botë për rregullimin e aktiviteteve lobuese, por vëmendjen më të madhe ia kemi
kushtuar legjislacionit evropian.
Punimi është strukturuar si vijon:
Kapitulli I, paraqet fillimisht një historik të grupeve të interesit në BE. Më pas vijon me,
sqarimin e konceptit të grupeve të interesit dhe grupeve të presionit dhe teorive që lidhem
me to. Ky kapitull analizon edhe ndikimin që grupet e interesit kanë tek demokracia dhe
mënyrën se si ato veprojnë në Bashkimin Evropian.
Kapitulli II, paraqet mënyrën se si funksionon vendimmarrja në Bashkimin Evropian dhe
reformimit të cilit ajo i është nënshtruar. Paraqet evoluimin e regjistrit të transparencës së
BE dhe analizon institucionet e BE, si Parlamenti Evropian, Komisioni Evropian, Këshilli
i Bashkimit Evropian dhe Institucionet e Tjera të saj. Në fund, jepen disa teknika të
influencës që përdorin grupet e interesit, disa element thelbësor të lobimit dhe strategjitë
e lobimit.
Kapitulli III, analizon kuadrin ligjor evropian lidhur me grupet e interesit. Na jep
avantazhet dhe disavantazhet e sistemeve normuese të lobimit. Shpjegon sistemet ligjore
më pak të rregulluara, sistemet ligjore mesatarisht të rregulluara, sistemet ligjore të mire
rregulluara. Vijon me rolin e aktorëve ekstra-institucional në sistemin demokratik.
Paraqet një analizë të lobimit në këndvështrimin e Konventës Evropiane të të Drejtave të
Njeriut. Në përfundim, analizohen mundësitë dhe rreziqet e lobimit për demokracinë.
Kapitulli IV, shpjegon konceptin e menaxhimit të çështjeve publike në BE dhe zhvillimin
e tij në sistemin politik të Bashkimit Evropian. Më pas, paraqet rrugët dhe mënyrat e
veprimit që ndjekin grupet e interesit për të influencuar Bashkimin Evropian. Ky kapitull
analizon profilin e vendeve që lobojnë në BE dhe i paraqet duke i grupuar sipas
ngjashmërive. Vijon më tej, duke na dhënë një tablo të detajuar lidhur me karakteristikat
e tyre si dhe mbi kë duhet lobuar në mjedisin e BE-së.
Kapitulli V, analizon grupet e interesit në Shqipëri. Fillimisht bëhet historiku i zhvillimit
te grupeve te interesit, duke e ndarë zhvillimin e tyre, në disa periudha historike. Më pas
paraqitet, zhvillimi i grupeve të interesit pas viteve 1990. Analizohet dhe përshkruhet
veprimtaria e sindikatave, grupeve të biznesit, organizatave joqeveritare. Vijon më tej me
format e pjesëmarrjes se qytetarëve në tryezat vendimmarrëse dhe ndikimin e tyre në
vendimmarrje. Përfundimisht, analizohet sistemi i grupeve te interesit në Shqipëri.
Kapitulli VI, paraqet gjetjet, përfundimet dhe sugjerimet që nxjerr ky studim.
Evarist Beqiri 2017
10
I. GRUPET E INTERESIT NË BE19
1.1 Historik i shkurtër i krijimit të grupeve të interesit në BE
Fjala “Evropë” është pothuajse sinonim i fjalës “varietet”.20 Evropa është akoma në
procesin e integrimit politik. Problemi i saj i parë menaxhues, është ti vendos pjesët e
ndryshme së bashku, si pjesë të një të tëre më të madhe; mbajtja e tyre së bashku është
problem i së ardhmes së saj. Janë pikërisht këto diferenca që shkaktojnë acarime të
ndërsjella, të cilat paraqesin problemet e integrimit. Ndër shembujt e shumtë janë
rregullat e ndryshme të taksimit, praktikat e subvencionimit ose standardet teknike midis
vendeve. Natyrisht që në disa raste varieteti nuk është aspak acarues. Shumica e
evropianëve kanë tendencën ti vlerësojnë shumëllojshmërinë e muzikës, kuzhinës ose
arkitekturës si një pasurim jo acarues. Problemi i integrimit shfaqet në diferencat që
shkaktojnë acarime.21
Është e pamundur që të kuptohen proceset politike në BE dhe veçanërisht veprimtaria e
grupeve të interesit, pa marrë parasysh më parë “shpërndarjen e pushteteve drejt
Brukselit”. Në fillim pushteti (autoriteti) ishte i qendërzuar në Këshillin e Ministrave, ku
secili vend anëtar i Komunitetit Evropian kishte të drejtën e vetos. Kjo bënte që, grupet e
interesit për të mbrojtur interesat e tyre, të mbështeteshin kryesisht në administratën
kombëtare. Ndërkaq, megjithëse vendet e KE ishin pro legjislacionit të përbashkët, i cili
duhet të ishte mbi legjislacionet kombëtare, hapësira e legjislacionit të KE ishte e
kufizuar. Kjo ishte arsyeja tjetër që grupet e interesit të kishin pak interes në procesin e
politikave të KE.22
Pika e kthesës e rëndësishme në vendin dhe rolin e grupeve të interesit u shënua me
miratimin e Aktit Unik Evropian (nënshkruar në shkurt të vitit 1986 dhe që hyri në fuqi
më 1 korrik të vitit 1987 “The Single European Act”) dhe Traktatit të Bashkimit
Evropian, “Treaty of European Unity” i vitit 1992, i njohur edhe si Traktati i Mastritit.
Të dyja dokumentet zgjeronin hapësirën e hartimit të politikave të BE-së edhe në sfera që
më parë ishin nën përgjegjësinë e qeverive kombëtare duke reformuar procesin e marrjes
së vendimeve. Traktatet synonin të dobësonin ndikimin e qeverive në shkallën evropiane.
Pas vitit 1986, në përputhje me ndryshimet e bëra u rritën përpjekjet e grupeve të interesit
për të ndihmuar në hartimin e politikave të KE, si dhe në krijimin e aleancave me grupet
e shteteve të tjera.23
Akti Unik Evropian për shtetet anëtare përmbante detyrimin, që në fund të vitit 1992 të
plotësonin tregun e përbashkët evropian (lëvizjen e lirë të mallrave, të kapitaleve, të
punës dhe shërbimeve brenda KE) dhe të përfshiheshin në formulimin e politikave
evropiane në një sërë sferash që nuk ishin të përfshira në traktatet e mëparshme, e
sidomos për bashkëpunimin ekonomik e politik në fushën e kërkimeve dhe të
19 Ky kapitull është hartuar duke u bazuar pjesërisht në idetë e zhvilluara tek “Lobimi në Bashkimin
Evropian”, (Punuar nga: Evarist Beqiri, udhëheqës shkencor Enkeleda Olldashi), Tiranë, 2011. Kjo tezë
masteri ndodhet në biblotekën e Fakultetit të Drejtësisë (UT). 20 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 23. 21 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 25. 22 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, fq. 119. 23 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, fq. 119.
Evarist Beqiri 2017
11
teknologjisë, për mbrojtjen e mjedisit dhe për politikat sociale. Gjithashtu u rritën
kompetencat e Parlamentit Evropian.
Ndërsa me Marrëveshjen për Politikat Sociale,“Agrement on Social Policy”, fitonin të
drejta të rëndësishme organizatat e sipërmarrësve dhe sindikatat e punëtorëve për
zhvillimin e “partneritetit social”. Veç të tjerave, Komisioni Evropian duhej të
konsultohej me grupet e interesit për politikën sociale dhe për arritjen e marrëveshjeve.
Studiuesit arrijnë në përfundimin se, si Akti Unik Evropian, ashtu edhe Traktati i
Bashkimit Evropian, me zhvendosjen e autoritetit nga qeveritë kombëtare në BE dhe me
ndryshimin e balancës së pushtetit brenda vetë institucioneve evropiane ndikuan në
zgjerimin e shumëllojshmërisë së interesave të përfaqësuara në shkallë evropiane.24
Fenomeni i lobimit në Evropë u intensifikua veçanërisht në periudhën midis vitit 1984-
1994, kur më tepër se 200 firma vendosën të zhvillojnë aktivitet lobues direkt, në
Bruksel, duke e spostuar fokusin e veprimtarisë së tyre politike nga niveli kombëtar në
atë të institucioneve evropiane. Në vazhdim ato u bënë të vetëdijshme për faktin që një
qasje e dyfishtë ndaj lobimit, që të përfshijë si qeveritë kombëtare dhe rajonale, si
institucionet evropiane, do ta bënte aktivitetin e përfaqësimit të interesave me efikas.
Duke filluar nga viti 2000 Bashkimi Evropian filloi një proces përpunimi të politikave të
veta, duke lejuar një pjesëmarrje më të madhe të qytetarëve të organizatave në
përcaktimin e këtyre politikave. Vitin pasardhës Komisioni paraqiti reformën mbi
qeverisjen evropiane me Librin e bardhë mbi qeverisjen, 25 që disiplinon rregullat sipas të
cilave institucionet evropiane ushtrojnë pushtetet e tyre.26
Ndërmjet viteve 1994 – 2005 flitet për një stil lobimi evropian. Megjithatë, natyra e
rezervuar e pjesës më të madhe të aktivitetit lobues e kufizon kuptimin e influencës së
lobimit evropian, në ndryshim nga dukshmëria që ai gëzon në kuadrin e Kongresit
amerikan.27
Dikur shikohej si një veçori e sistemit politik në SHBA dhe në Evropë, tani lobimi është
përhapur në gjithë botën.
1.2 Grupet e interesit dhe grupet e presionit
Përtej demokracisë “direkte”, shtrihen një numër i pafund formash me anë të së cilave
‘njerëzit mund të marrin pjesë në biznesin e qeverisjes, influencimit ose kontrollit të atyre
që faktikisht qeverisin.28 Demokracia pa organizim është e pakonceptueshme. Grupet e
presionit lindin nga një situatë, në të cilën njerëzit bashkëveprojnë me njëri -tjetrin p.sh.,
individi, duke u gjendur në mes të detit, së bashku me shumë qenie të tjera të ndryshme
njerëzore, e shikon të nevojshme të organizohet me të ngjashmit e tij, kështu që në
24 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 120. 25 Iniciativa Evropiane për Transparencë nisi zyrtarisht më 9 nëntor 2005. 26 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 6. 27 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 3. 28 Schumpeter, 1943: 247 cituar tek Jordan dhe Maloney, 2007.
Evarist Beqiri 2017
12
mënyrë të bashkërenduar ta përkulin shtetin sipas vullnetit të tyre (partitë politike janë
rezultat i këtij procesi).29
Duhet të ekzistojnë tre tipare për ta përkufizuar një aktor si “grup interesi”: organizimi,
interesi politik dhe statusi privat. Në mënyrë që të klasifikohen si grupe interesi, aktorët
politik duhet të kenë njëfarë organizimi. Organizimi lidhet me natyrën e grupit dhe
përjashton lëvizjet e gjera dhe të paorganizuara dhe rrymat e opinionit publik, p.sh.,
lëvizja e gjerë e femrave nuk klasifikohet si grup interesi, sepse ai nuk ka ndonjë
strukturë organizative. Nga ana tjetër, Lobi i Femrave Evropiane (the European Women’s
Lobby), e cila është federata evropiane e shoqatave të femrave në Bashkimin Evropian,
klasifikohet si grup interesi, sepse ka një strukturë organizative të qartë, me status zyrtar
anëtarësie dhe një sekretariat të përhershëm përgjegjës për administrimin e tij.
Tipari i dytë që duhet të ekzistoj në mënyrë që ta përcaktojmë një aktor si grup interesi
është interesi politik. Aktorët duhet të kenë objektivin për të influencuar vendimmarrjen
politike dhe të formësojnë përfundimet politike. Ky tipar i dallon grupet e interesit nga
shoqatat e kohës së lirë, p.sh., një klub sportiv apo një grup muzikor zakonisht nuk ka një
interes politik dhe prandaj nuk klasifikohet si grup interesi.
Tipari i tretë që duhet të ekzistoj që aktorët të klasifikohen si grupe interesi është statusi
privat. Statusi privat i referohet faktit që grupet e interesit nuk kërkojnë poste zyrtare dhe
ato nuk janë institucione publike të cilat financohen nga shteti edhe pse fondet publike
mund të mbështesin projekte apo iniciativa të ndryshme, të promovuara nga grupet e
interesit. Grupet e interesit nuk garojnë në zgjedhje, por kërkojnë të realizojnë interesat e
tyre nëpërmjet kontakteve zyrtare dhe jozyrtare me ligjvënësit ose duke përdorur
demonstratat ose protestat për t’ju bërë presion vendimmarrësve politik.30
Në këtë mënyrë statusi privat dallon grupet e interesit nga partitë politike. Për më tepër,
statusi privat dallon gjithashtu grupet e interesit nga institucionet publike të tilla si
spitalet ose universitetet. Institucionet publike kanë organizim dhe ato mund të kenë
interesa politike, por ato varen nga fondet publike dhe janë subjekte shtetërore.
Sidoqoftë, ekzistojnë lloje të ndryshme grupesh interesi. Një pjesë e madhe e aktorëve
kanë organizimin, interesat politike, dhe nuk luftojnë për poste publike. Ky përcaktim iu
shkon përshtat për shembull organizatave të punonjësve, dhomave të tregtisë, grupeve të
mjedisit, kompanive, ose shoqatave të profesionistëve.31 Për arsye analitike, Kluver, bën
një dallim tjetër ndërmjet dy tipave kryesore: shoqatave dhe kompanive. Dallimi
thelbësor ndërmjet këtyre tipave të grupeve të interesit është anëtarësia. Ndërsa shoqatat
janë organizata me anëtarësi të cilat kanë individë, kompani, ose institucione publike si
anëtarë, kompanitë janë aktorë korporate të cilët nuk kanë anëtarë.32
Van Schendelen, argumenton se, nëse një organizatë publike ose private merr vendimin
që interesa mbajtësit zyrtarë duhen influencuar mbi një çështje, ai shndërrohet nga një
grup interesi, në një të ashtuquajtur, “grup presioni”. Duke vepruar në hapësirën
evropiane, ai mund të zgjedh nga menuja e vektorëve, e cila është madje më e pasur nëse
29 Odegard, 1928: Preface cituar tek Jordan dhe Maloney, 2007. 30 Beyers, Eising dhe Maloney (2008, 1106–1109) cituar tek Kluver (2013, 5-6). 31 Dhomat klasifikohen gjithashtu si grupe interesi, pasi janë organizata me interesa politike që nuk
konkurrojnë për poste zyrtare. Megjithëse ato shpesh ushtrojnë funksione publike ose quasi-publike, ato
zakonisht financohen nga kontributi i anëtarëve, gjë që iu jep pavarësi të konsiderueshme nga shteti. 32 Heike Kluver, “Lobbying in The European Union”, Oxford University Press, UK, 2013, f. 5-6.
Evarist Beqiri 2017
13
konsideron vektorët që nuk i kalojnë kufijtë dhe/ose mund të lidhen. Si zakonisht në jetë,
cilësia e një zgjedhje është shumë e varur në cilësi të tilla si, ekspertiza dhe zgjuarsia që
në një shkallë të madhe mund të organizohen nëpërmjet detyrave të shtëpisë p.sh., nëse
do të ruaj një mundësi ose t’i shpëtoj një kërcënimi, një grup presioni i shkujdesur do të
shkoj te burimi i drejtpërdrejt, për të influencuar interes mbajtës-at ose zyrtarët që kanë
shkaktuar sfidën. Një grup presioni më i zgjuar, i informuar përreth vektorëve të shumtë,
do të konsideroj një ndryshim të vektorit duke e lidhur atë fillestarin me një nivel ose/dhe
sferë të ndryshme. Si reagim ndaj programit politik të BE në 1992, mbi Tregun e
Përbashkët Evropian, me gjithë rreziqet dhe mundësitë për konkurrencë, shumë kompani
shumëkombëshe reaguan jo duke lobuar BE-në, por duke shfrytëzuar me shpejtësi tregun
e tyre.33
Lobimi në Bruksel është një industri në rritje. Çdo sektor biznesi ka shoqatën e tij tregtare
evropiane. Dhomat e tregtisë dhe konsumatorët kanë trupat e tyre përfaqësues. Grupet
mjedisore të presionit të tilla si Greenpeace kanë të tyret gjithashtu. Pavarësisht dyshimit
dhe kritikave të medias mbi lobimin, vetë media po bëhet gjithnjë e më shumë aktive në
Bruksel. BBC, përveç ekipit të saj të shkëlqyer informativ, ka zyrën e vet të lobimit ndaj
institucioneve evropiane. Kështu vepron edhe ITV. Mediat e shkruar, duke qenë të paafta
të dakordësohen midis tyre, kanë një numër trupash përfaqësues.34
Megjithatë, dilema grup interesi apo grup presioni, vazhdon të jetë e pranishme në
politologji, por pa shkaktuar konflikte të ashpra. Termi “grupe interesi” apo “grupe
presioni” shpesh herë përdoren si sinonime. Brenda grupeve të interesit, dallojmë
kategorinë implicite të grupeve për presion (pressure groups). Grupet e interesit në
kuptimin politologjik janë ata grupe shoqërore, që tek afirmimi i interesave të tyre apo
interesave të gjëra mundohen të ndikojnë tek procesi politik. Grupet e presionit (kjo
paraqet njërën prej metodave të veprimit të grupeve të interesit) për afirmimin e
interesave të tyre përdorin njërin nga vektorët e influencës. Një kuptim i këtillë i grupeve
të interesit, që është dominant në politologjinë moderne, mundëson autonominë e
grupeve të interesit karshi shtetit dhe partive politike.
Tek tipologjizimi i grupeve të interesit midis shumë dukurive theksojmë sidomos
dukurinë e të ashtuquajturave grupeve publike të interesit. Ka grupe që mbrojnë
interesave të veçanta, të ashtuquajturat “special interests” dhe grupe të interesit publik
(public interest groups). 35 Kjo kategori e re e grupeve të interesit, që flet për
konsolidimin e shoqërisë civile, supozon afirmimin e interesave të përgjithshme,
mbrojtjen e të drejtave të njeriut, barazisë së gjinive, interesit të konsumatorëve,
shëndetit, interesave të kategorive të të moshuarve, reformimit të institucioneve politike,
sigurisë individuale dhe kolektive të njeriut dhe popullit, paqes etj.
33 Në fillim të viteve 1990, Federata Evropiane e Tekstilit dhe Kompanive të Veshjeve ndoqi rrugën e
kundërt. Duke vuajtur nga importet e lira prej vendeve joanëtare të BE-së, me paga të ulta (puna e
fëmijëve) dhe duke dashur mbrojtjen e çmimeve (të larta), ajo e shtyu këtë çështje të tregut me sukses
përmes axhendës së BE-së duke vepruar si njëlloj organizate joqeveritare kundër punës së fëmijëve. 34 Cassidy, 1999. 35 Berry (1977:7) cituar tek Sadiku, (2014).
Evarist Beqiri 2017
14
Dallimi në mes të “grupeve specifike të interesit” dhe “grupeve të interesit publik” është i
lidhur me probleme të shumta, sepse varet prej përcaktimit të konceptit të “interesit
publik”. Asnjë grup interesi nuk është aq i interesuar, që opinioni publik ta njoh si grup
vetjak, që mundohet të mbroj vetëm interesat e veta të veçanta, që mund t’i kundërvihen
interesat legjitime të të tjerëve. Përpos kësaj parashtrohet pyetja, në çfarë shkalle interesat
e grupeve të veçanta ekonomike dhe sociale nuk janë njëherësh në interesin e
përgjithshëm. Për politologjinë, kjo çështje mbetet akoma e hapur për studim konceptual
dhe hulumtim empirik duke e pranuar politikën si një udhëkryq dinamik i antagonizmave
në mes të individëve, interesave të veçanta dhe të përgjithshme.
Prej përcaktimit të mësipërm të grupeve të interesit kuptojmë se, në nivelin parimor
grupet e interesit nuk janë aq vështirë të përkufizohen dhe të ndahen prej partive politike:
detyra e këtyre të fundit qëndron tek ajo, se konkurrojnë për pushtet, ndërsa të parat
mundohen për të ndikuar tek ato (ndonjëherë për shkak të kësaj i quajnë edhe si “grupe të
influencës”). Nuk duhet kurrsesi të harrojmë se disa prej partive politike në përbërjen e
tyre apo pranë vetes, si anëtarë të veçantë kolektiv apo si formë veprimi kanë edhe disa
organizata të veçanta profesionale, të të moshuarëve, kulturore, sportive etj. Disa prej
përcaktimeve për grupet e interesit përcaktojnë se, grupet e interesit duhet të jenë të
pavarura jo vetëm karshi shtetit por edhe karshi partive politike. Pa marrë parasysh se si
janë të lidhura partitë politike dhe grupet e interesit funksionalisht dhe strukturalisht,
zhvillimi modern gjithmonë e më tepër kërkon diferencimin e tyre funksional, ku partitë
politike kanë një rol specifik, që është i lidhur me seleksionimin dhe kontrollin e elitës
politike (pozitë-opozitë) dhe ku grupet e interesit paraqesin kanalet e ndërmjetësimit të
interesave dhe nëpërmjet të tyre afirmohen interesat e masës së organizmave të shoqërisë
moderne.36
Deradikalizimi dhe shekullarizimi i partive politike e vërteton qasjen funksionale të
diferencimit. Vetë fakti se, dallimi analitik në mes të partive dhe grupeve të interesit
përfshinë edhe njohjen potenciale për lidhshmërinë në mes tyre dhe ndikimin reciprok,
sjell para politologjisë detyrën, që ndërmjetësimi në mes të grupeve të interesit dhe
partive ti kushtohet kujdes të veçantë. Studimi i grupeve të interesit është shumë shtresor,
sepse kjo përfshin probleme të përgjithshme konceptuale të përkufizimit të tyre,
diferencimit të brendshëm, tipologjizimit dhe kufizimit karshi partive politike, sistemit
shtetëror, deri tek pyetjet e organizimit të tyre dhe anëtarësisë, si dhe raporteve të tyre të
brendshme, fuqisë së tyre relative (materiale, organizative, komunikative, personale dhe
resurseve simbolike).37
Mirëpo grupet e interesit nuk veprojnë vetëm tek organet shtetërore, si objekt tejet me
rëndësi të veprimit të tyre paraqiten mediat 38 edhe partitë politike (p.sh. ndikimi i
sindikatave tek partitë politike) apo anasjellas.39 Ndërkombëtarizimi dhe globalizimi i
shoqërive bashkëkohore e vendos edhe më shumë theksin tek organizatat joqeveritare,
rajonale apo ndërkombëtare. Politologjia moderne presupozon ekzistencën e një hallke
ndërmjetëse në mes të shoqërisë dhe shtetit, të cilën e përbëjnë grupet e interesit (dhe
36 Sadiku, 2014. 37 Olson, 2003 cituar tek Sadiku, 2014. 38 Sadiku, 2004; Biberaj, 2004 cituar tek Sadiku, 2014. 39 Biberaj dhe Sadiku, 2004 cituar tek Sadiku, 2014.
Evarist Beqiri 2017
15
partitë politike). Për më tepër, ekzistenca e hallkës së ndërmjetme është përkufizuar si
kusht për demokracinë bashkëkohore dhe vazhdimin e procesit të demokratizimit. 40
1.3 Grupet e interesit dhe demokracia në BE
Sipas, Popper, një shoqëri e hapur, me qytetarë aktive dhe “qeverisje të kufizuar”, janë në
të vërtetë, parakushte demokratike të shkëlqyera për lulëzimin e grupeve të interesit.
Lobimi në arenën e BE-së është kritikuar shpesh dhe publikisht për të ashtuquajturin
efekt dëmtues të tij në funksionimin demokratik të BE-së. Veçanërisht masmedia, në
vendet që e kanë zbuluar së fundmi fenomenin e lobimit në BE, kanë lëshuar kritika të
forta dhe frikë, siç ka ndodhur në Britani gjatë viteve 1980, Skandinavi në vitet 1990 dhe
në Gjermani në fillim të viteve 2000, dhe ndoshta siç do të vijojë në vende të tjera jugore
ose lindore. Ky mund të konsiderohet si një zhvillim pozitiv sepse, deri tani, një
shpërthim i tillë në lidhje me normimin duket të jetë vetëm faza e parë e kujdesit empirik,
i cili do të ndiqet nga një pranim shumë i gjerë dhe nga një aplikim më i matur i lobimit
në BE.41
Një rast special për kritika ishte seanca dëgjimore e Parlamentit Evropian në vitin 1992
mbi lobimin, ku ana negative e forumit debatues kishte tre akuza kryesore. Së pari, që
grupet e interesit më dominuese në shoqëri, të tilla si, shumëkombëshet industriale,
lobojnë më shumë, duke krijuar një çekuilibër në vendimmarrje, në disavantazh të
grupeve më të dobëta të interesit të tillë si punëtorët, konsumatorët dhe sipërmarrjet e
vogla. Së dyti, që një pjesë e madhe e aktivitetit lobues kryhet mbrapa dyerve të
mbyllura, duke krijuar një mungesë transparence, e cila frustron konkurruesit, mass
median dhe zyrtarët e tjerë. Së treti, që shpesh lobimi përfshin shumë abuzime dhe
praktika imorale, të tilla si vjedhja e dokumenteve, shantazhi dhe mitë marrja, të cilat
duhen ndaluar të ndodhin.
Qoftë sikur këto akuza dhe konkluzione ishin të vlefshme ose qoftë sikur të mos ishin, ato
e çuan debatin publik mbi lobimin brenda kornizave të demokracisë. Kritikuesit e lobimit
besuan se dominimi i lobimit të errët dhe imoral po e vendoste demokracinë në BE në
rrezik.42
BE-ja është një organizatë ndërkombëtare sui generis, dominuar nga përfaqësuesit e
qeverive kombëtare (Këshilli) dhe burokracia (Komisioni), Parlamenti Evropian mbetet
më i dobët se parlamentet kombëtare. Demokracia është pra një sfidë për BE-në. Debati
mbi deficitin demokratik vazhdon prej një kohe të gjatë dhe ende nuk është zgjidhur. 43
Parë në këtë këndvështrim pyetjet që lindin janë: Çfarë roli mund të luajnë në këtë
kontekst grupet e interesit? Aktiviteti i tyre është për t'u parë në një aspekt pozitiv apo në
një negativ?
40 Nehat Sadiku, “Politika dhe grupet e interesit”, botuar tek:
www.bletashqiptare.com/veumlshtrime/politika-dhe-grupet-e-interesit. Më datë 20.10.2015 është
konsultuar faqja e internetit. 41 Rinus Van Schendelen, “Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2005, fq. 311, 312. 42 Rinus Van Schendelen, “Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2005, fq. 311. 43 Është për t'u theksuar, se disa autorë (p.sh. Moravcsik) argumentojnë se nuk ka deficit demokratik në BE.
(A. Moravcsik, 2002). "Në Mbrojtje të 'deficitit demokratik': Rivlerësim i Legjitimitetit në Bashkimin
Evropian" në: Gazeta e studimeve të tregut të përbashkët.
Evarist Beqiri 2017
16
Sipas Fareed Zakari-së,44 në Evropë ka patur mjaft diskutime rreth natyrës jodemokratike
të Bashkimit Evropian dhe shpesh herë është kritikuar për një politikë-bërje
jodemokratike. Por, realiteti kokëfortë tregon se BE-ja ka qenë efektshme, pikërisht sepse
ka qëndruar larg presioneve të politikës. Në vitet ‘970, ekonomitë statiste të Europës
s’funksiononin më qeveritë e tyre ishin të paralizuara nga grupet e fuqishme të interesit,
pjesa më e madhe syresh proteksionistë, të gjithë kundër ndryshimit. Gjatë dekadës së
fundit Evropa arriti të kryente një numër reformash kuptimplote – fiskale, monetare dhe
ligjore – vetëm në saj të pushtetit të BE-së. Kur BE s’ka arritur të ndryshojë politikat e tij,
kjo ka ndodhur për shkak të qeverive demokratike, anëtare të tij”.45
Marrëdhëniet në mes grupeve të interesit dhe institucioneve evropiane ka qenë përshkruar
si ”clientele”. Pasi Komisioni "zgjedh disa grupe, me të cilët ai ndjehet rehat, si
përfaqësues të përshtatshëm të interesave sociale”.46 Aktivitetet lobuese të grupeve të
interesit janë parë si destruktive në funksionimin demokratik të BE-së në tërësi.
Por, siç argumenton Van Schendelen, lobimi mund të shihet edhe nga një tjetër
perspektivë. Ai sugjeron kornizat alternative për qasje ndaj fenomenit të lobimit:
perspektiva e integrimit, perspektiva e një BE-je efikase në vendimmarrje dhe
perspektiva e mirëqenies së qytetarëve. 47
Sipas Greenwood, “Sistemet politike kanë nevojë për të legjitimuar subjektet e tyre në
mënyrë që të ndërmarrin një gamë të gjerë të funksioneve të qeverisjes. Legjitimiteti vjen
nga dy burime: inputs (Aftësia për të marrë pjesë në vendim-marrjen politike) 48, dhe
outputs (rezultatet).49 Natyra e kufizuar e BE-së si një regjim politik mund të shpjegohet
pjesërisht përmes mungesës së legjitimitetit të inputeve”.50 Sipas opinionit të tij, për
shkak të kësaj mungese, BE-ja është një vend ideal për grupet e interesit, të cilët kanë një
ndikim shumë pozitiv, që do të thotë: “Ata sjellin burime shumë të nevojshme për
hartimin e politikave, zbatimin dhe monitorimin e asaj sesi integrimi evropian zhvillohet.
Ata ndihmojnë BE për të marrë më shumë kompetenca politike duke sjellë kërkesa të
papërmbajtshme në dyert e shteteve anëtare, dhe ndihmojnë në identifikimin popullor me
Bashkimin Evropian".51 Pra, sipas, këtij autori, grupet e interesit jo vetëm ndihmojnë në
hartimin e politikave, por edhe e çojnë BE-në më afër qytetarit.
Ka autor si Sadbery që e lidhin perspektivën e inputeve dhe të outputeve dhe
argumentojnë se “legjitimiteti varet jo vetëm në arritjen e rezultateve (outputs), por
44 Fareed Zakaria, i përshkruar nga Esquire Magazine, si “këshilltari më me influencë i gjeneratës së tij për
politikat e jashtme”. Ai është drejtues i emisionit televiziv GPS në CNN, autor i disa librave të përkthyer në
shumë gjuhë të botës dhe i shumë artikujve në lidhje me marrëdhëniet ndërkombëtare. 45 Fareed Zakaria, “E ardhmja e lirisë. Demokracia joliberale brenda dhe jashtë vendit”, Instituti i Dialogut
dhe Komunikimit, Tiranë , 2008. 46 Peters (1999, 2004) cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische
Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 5. 47 Van Schendelen (2005, 2010). 48 Idea e përgjithshme e konceptit të inputs në demokraci është që sistemi i vendim-marrjes duhet të jetë i
hapur për të gjitha kategoritë e njerëzve dhe grupeve që kërkojnë të marrin një rezultat të dëshiruar. Hapja
nuk është diskriminuese apo selektive, por i jep një mundësi çdo dëshire që ka lidhje me rezultatin e një
vendimi (Rinus van Schendelen, 2005, f. 314). 49 Ideja e përgjithshme e konceptit të outputs është që një përfundim i qeverisjes duhet të jetë legjitim, që
do të thotë se ai duhet të konsiderohet gjerësisht si i pranueshëm (Rinus van Schendelen, 2005, f. 319). 50 Greenwood, 2004. 51 Greenwood, 2004.
Evarist Beqiri 2017
17
gjithashtu në përgatitjen e mundësive të përshtatshme për të ndihmuar qytetarët që të
farkëtojnë këto rezultate (inputs).52 Hipoteza e saj është që ”shoqëria civile mund të
sigurojë mjetet e duhura për uljen e barrierave strukturore dhe për përfshirjen e
qytetarëve në BE, duke nxitur debate, si dhe gjithashtu duke forcuar ndikimin në vendim-
marrje dhe, në fund të fundit, duke arritur të identifikohet me rezultatet e politikave”.53
Për një kohë të gjatë si debatet politike dhe ato akademike janë fokusuar në çështjet e
përfaqësimit territoriale, ndarjes së pushteteve, dhe në garantimin e të drejtave
individuale të qytetarëve. Kohët e fundit është argumentuar, përfshirja e organizatave të
shoqërisë civile në politik-bërjen evropiane, si një formë e demokracisë pjesëmarrëse
duke plotësuar kuadrin e demokracisë përfaqësuese.54 Letra e Bardhë mbi Qeverisjen e
BE-së ka ngritur disa pyetje në lidhje me transparencën, përgjegjshmërinë dhe karakterin
përfaqësues të grupeve të interesit të BE-së. Disa autorë argumentojnë në këtë kontekst se
interesat e organizuara mund të japin një kontribut thelbësor në reduktimin e deficitit
demokratik në BE.55
Si pengesë kryesore në rrugën e reformave demokratike BE-së janë identifikuar
“deficitet e legjitimitetit dhe të pjesëmarrjes“.56 Zgjedhja e drejtpërdrejtë nga populli e
anëtarëve të Parlamentit Evropian dhe zgjerimi i kompetencave të këtij trupi legjislativ,
në një farë mënyre e ka kompensuar këtë deficit. Përfaqësimi direkt pranë institucioneve
të BE-së nga palët e interesuara ngelet një garanci e rëndësishme e faktit që BE-ja
reflekton nevojat e brendshme të qytetarëve.57 Tani "përfaqësimi" është një nga temat
qendrore në debatin aktual mbi legjitimitetin e BE-së. Sipas Goehring, "është e qartë se
llojet e ndryshme të përfaqësimit dhe pjesëmarrjes duhet të jenë të kombinuara dhe të
përforcuara në mënyrë që të ndërtohet një Bashkim politik, legjitim, i fortë dhe më i
zgjeruar”. 58 Ajo vë në dukje, se Komisioni duhet të bëhet më i përgjegjshëm dhe
transparent dhe pozita institucionale e Parlamentit Evropian duhet të forcohet dhe një
tjetër argument i saj është që “kanale të reja të përfaqësimit dhe pjesëmarrjes duhet të
gjenden dhe të aktivizohen me efikasitet”.59 Goehring i referohet, njërit nga mjetet e BE-
së, për të kapërcyer deficitet e tij, domethënë, “dialogut civil", ajo pohon se "të gjitha
llojet e dialogjeve, të përgjithshme dhe për çështje specifike, kanë potencial për të forcuar
legjitimitetin e BE (në terma të inputeve dhe të outputeve dhe të përfshirjes sociale). Për
aq kohë sa ata janë të mirë organizuar ata mund ti shërbejnë BE-së me njohuritë e
nevojshme për të përmirësuar efikasitetin e saj. Si pasojë, kjo mund të ndihmoj për të
përforcuar dimensionin e prodhimit të legjitimitetit”.60
52 Sudbery, 2003 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004, fq. 6. 53 Sudbery, 2003 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004, fq. 6. 54 Smismans, 2003 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004, fq. 6. 55 P.sh. Abromeit, 1998; Heinelt, 1998; Wendler, 2002 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European
Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 6. 56 Warleigh, 2003. 57 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas one decision making and lobbying in the European Union”, Liuc
Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 14. 58 Goehring, 2002. 59 Goehring, 2002. 60 Goehring, 2002 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004, fq. 7.
Evarist Beqiri 2017
18
1.4 Teoritë mbi grupet e interesit
Disa autorë e shpjegojnë aktivitetin e lobimit në BE duke përdorur qasje teorike pluraliste
dhe korporatiste. Të dyja këto teori janë zhvilluar duke studiuar sjelljen e grupeve të
interesit në nivel kombëtar. 61 Teoritë korporatiste i japin shtetit një rol aktiv dhe
korporatizmi i sotëm është etiketuar si “korporatizëm demokratik” ose
“neokorporatizëm”. Kjo bëhet për të treguar dallimin me korporatizmin që u përdor nga
regjimi fashist i Musolinit në Itali, si dhe nga regjimi i Frankos në Spanjë. Arend
Lijphart shprehet se, korporatizmi ka dy kuptime konceptuale, të cilat e ndajnë nga
“sistemi pluralist i grupeve të interesit”.
Së pari, ai i referohet organizimit të grupeve të interesit në organizma ose “organizata
kulmore” që janë me karakter “mbarëkombëtar” e me struktura hierarkike të qendërzuara
e monopoliste” sipas profilit të grupeve të interesit (sindikata punëtore, shoqata të
biznesit, organizata të fermerëve, organizata të profesionistëve).
Së dyti, ai i referohet kooperimit (bashkëpunimit) ndërmjet grupeve të interesit në
procesin e formulimit dhe të zbatimit të politikave.62 Përkundrazi, teoritë pluraliste e
shikojnë shtetin në një rol pasiv. Tipari më karakteristik në sistemin pluralist të grupeve
të interesit është se veprimtaria e grupeve të interesit realizohet kryesisht nëpërmjet
trysnisë që secili prej tyre ushtron ndaj qeverisë, ashtu edhe ndërmjet njëri-tjetrit. Këtij
tipari të grupeve të interesit në sistemin pluralist i bashkëngjitet një tipar tjetër, ai i
konkurrencës ndërmjet tyre, ku secili prej grupeve synon që të sigurojë sa më shumë
përfitime. Tipare të tilla tregojnë se grupet e interesit pluraliste nuk kanë një rol
institucional formal në formulimin dhe jetësimin e politikave. Veprimtaria e tyre është
më tepër e vetëkrijimit të interesave, realizimi i të cilave synohet të arrihet nëpërmjet
trysnisë ndaj elitës politike dhe konkurrencës me njëri-tjetrin. Është e kuptueshme se
vendimmarrësit në këtë sistem janë nën trysni të vazhdueshme nga shumë drejtime. Po
kështu, ato grupe interesi që ushtrojnë presion më të madh (ndoshta nga që kanë më
shumë mbështetës në opinion e sidomos nga që kanë më shumë burime ose kërkesë më të
veçantë ndaj elitës politike), kanë pasur më shumë sukses në formulimin e politikave për
plotësimin e interesave të tyre. Në këtë kuptim pranohet se interesat e biznesit janë në
pozita më të privilegjuara (për arsye se zotërojnë burime më të mëdha kapitale) dhe se
shteti jo gjithmonë i përmbahet fort “pozitës neutrale”.63
Disa autorë e karakterizojnë marrëdhënien ndërmjet grupeve të interesit dhe
institucioneve të BE si pluraliste, por ata fokusohen më shumë në karakteristikat e
përgjithshme dhe vënë në dukje se shumë interesa konkurrojnë lirisht në arenën
evropiane. 64 Autorët me prirje korporatiste e vënë gishtin tek trajtimi preferencial i disa
grupeve të interesit nga ana e Komisionit. Ekzistojnë trupa konsultative, të cilat
përfshijnë edhe grupet e interesit.65 Schmitter dhe Streeck konkludojnë se në nivelin
evropian modelet pluraliste të ndërmjetësimit të interesave kanë më shumë mundësi që të
61 Czada, 1994. 62 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, f. 70. 63 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, f. 65. 64 P.sh. Mazey dhe Richardson 1993. 65 P.sh. Gorges, 1996.
Evarist Beqiri 2017
19
vendosin një model korporatist.66 Një autorë tjetër, Viven Schmidt e shikon këtë model të
ndërmjetësimit të interesave si të përzier dhe e quan “quasi-pluralist”.67
Ka autor, që nxjerrin në pah, vështirësinë e aplikimit të këtyre koncepteve, duke qenë se
BE ndryshon shumë nga shtetet kombëtare. 68 Argumenti kryesor që ato ngrenë, duke
kritikuar që të dyja qasjet teorike në kontekstin evropian është se, kushti themelor për të
dy teoritë, shteti, është joekzistent. Sugjerimi i tyre është, që puna kërkimore duhet të
përqendrohet në secilën fazë të vendimmarrjes dhe të analizohen modelet e
bashkëveprimit, të cilat mund të jenë në një fazë pluraliste, dhe në një fazë tjetër
korporatiste.
Duke marr si shembull një rast studimor empirik për vendosjen e një Direktive të
veçantë, ky autor nxjerr këto konkluzione:
a) struktura e marrëdhënieve ndërmjet institucioneve të BE dhe interesave të organizuara
janë, nga njëra anë, në përshtatje me strukturën e vetë institucioneve dhe nga ana tjetër,
shumë të varura nga përcaktimet legjislative të procedurave;
b) përgjithësisht, Komisioni priret drejt sjelljes korporatiste ndërsa Parlamenti priret të
jetë pluralist;
c) Këshilli mund të karakterizohet si i mbyllur ose më mirë le të themi si korporatist; ai
bashkëvepron me grupet e interesit për aq sa i intereson;
d) vendimmarrja e BE karakterizohet nga pluralizmi dhe korporatizmi.69
Qasjet më të fundit e përkufizojnë modelin e ndërmjetësimit si një rrjet politik. 70
Karakteristika kryesore e qasjes së rrjetit politik është vartësia e burimeve, duke
supozuar se burimet janë të shpërndara në disa aktorë publik dhe privat dhe këta aktorë
duhet të bashkëveprojnë nëse dëshirojnë të jenë efektiv në politik bërje.71 Sipas Eising
dhe Kohler- Koch, interesat e aktorëve duhet të shikohen në kontekstin e negocimit dhe
të zgjidhjeve funksionale të problemeve. E thënë më thjeshtë, modelet e lobimit janë të
ndryshme në çdo kontekst dhe ajo që ka rëndësi janë proceset dhe aktorët e përfshirë në
proces.72
Ka autorë që e trajtojnë lobimin si shkëmbim politik. Qasja ndaj lobimit si një nga llojet e
shkëmbimeve, na çon mbrapa në teoritë ekonomike të shkëmbimit, të cilat kanë të bëjnë
me ofertën, kërkesën dhe kostot e transaksionit. 73 Kur ne flasim për shkëmbimin politik,
ne flasim për gjëra, të cilat nuk mund të vlerësohen në kuptimin monetar të fjalës. Por
ende kjo lloj qasje mund të jetë një mënyrë për të përshkruar marrëdhëniet midis
institucioneve të BE-së dhe aktorëve privat. Një nga shembujt e një qasje të tillë është
"Teoria e Aksesit“ nga Bouwen. Teoria e Aksesit, e paraqitur nga Bouwen, lidh
66 Schmitter dhe Streeck 1991. 67 Schmidt, 1999 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004, fq. 10. 68 Michalowitz, 2002. 69 Michalowitz, 2002 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004, fq. 11. 70 Eising dhe Kohler-Koch, 1999 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”,
Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 11. 71 Börzel, 1998 cituar tek cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische
Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 11. 72 Eising dhe Kohler-Koch, 2005 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”,
Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 11. 73 Salisbury, 1969.
Evarist Beqiri 2017
20
karakteristikat organizative të përfaqësuesve të interesave private dhe kapacitetet e këtij
lloj përfaqësimi për të siguruar të mirat që vijnë dhe për të fituar akses në institucionet e
BE-së.74 Ky proces shkëmbimi, ka nga njëra anë palën që bën ofertën, që janë aktorët
privat, të cilët ofrojnë të mirat e tyre (ekspertizën dhe informacionin specifik) në mënyrë
që të influencojnë vendimmarrjen. Ndërsa nga ana tjetër ndodhen Institucionet e
Bashkimit Evropian, që kërkojnë ekspertizën të cilën ata nuk janë të aftë ta prodhojnë
vetë.75
Interesat dhe grupet e interesit kanë pasur dhe kanë një rol të rëndësishëm në jetën
politikë. Politika gjithmonë në thelb është e lidhur me lojën e interesave (legjitime dhe
jolegjitime). Mundet të themi se problemi qendror i politikës qëndron tek fakti sesa i
pranon dhe sesi i zgjidh konfliktet e interesit.76
Nga hulumtimi empirik i grupeve të interesit në SHBA prej viteve 1930, si dhe pranimi i
përgjithshëm i kategorisë së grupeve të interesit pas luftës së dytë botërore në Evropën
Perëndimore, si dhe më gjerë në shtetet post-komuniste (si vendi ynë) apo tek
demokracitë e reja. Me plotë të drejtë mundet të themi se grupet e interesit në një numër
të konsiderueshëm shtetesh flasin qartë për shenjat e lindjes së një disipline të re për
politologjinë. Sidomos gjatë tri dekadave të fundit, evidentojmë që grupet e interesit po
lulëzojnë si një nëndisiplinë e politologjisë.77
Gjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit (1989-2005), në mbarim të shekullit XX-të dhe
fillim të shekullit XXI, ku shoqëritë moderne janë shndërruar si “shoqëri organizatash”,
grupet e interesit apo “interesat e organizuara” për interpretimin dhe formimin e
proceseve politike bashkëkohore janë bërë aq të rëndësishme, saqë tematika e grupeve të
interesit me të drejtë fiton hegjemoni në politologjinë moderne (përpos opinionit publik,
analizës, partive politike, parlamentarizmit, demokracisë dhe ndërkombëtarizimit të
politikës).78
Grupet e interesit në fillim të shekullit XXI fitojnë terren prej këtyre shkaqeve: (a)
shoqëria moderne gjithmonë e më tepër bëhet për nga aspekti asociativ më e dendur dhe
për shkak të rritjes sasiore dhe diferencimit cilësor të shoqatave të interesit; (b) dukuria e
të ashtuquajturave “grupet të interesit publik”, dukshëm ka ndikuar lëvizjet e reja
sociale;79 (c) rritja e debateve për shoqërinë civile, që e theksuan rolin e shoqatave
vullnetare dhe mediave të pavarura për demokratizimin;80 (d) kategorizimi i grupeve të
interesit me nocionin “sektori i tretë”, “sektori jo përfitues”, “organizatat joqeveritare”;81
(e) ndërkombëtarizimi i politikës moderne. Rol të rëndësishëm fitojnë grupet e reja të
interesit, që veprojnë në nivelin ndërkombëtarë, sidomos në nivelin e BE-së; (f) vala e re
74 Bouwen, 2002; Bouwen, 2004. 75 Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004,
fq.7-8. 76 Schattschneider, 1964 cituar tek Sadiku, 2014. 77 Smith 1993 dhe 2005 cituar tek Sadiku, 2014. 78 Perrow, 1989 dhe 2005 cituar tek Sadiku, 2014. 79 Dalton, Russel, red., 1993 dhe ribotimi janar 2005 cituar tek Sadiku, 2014. 80 Cohen-Arato, Sadiku dhe Biberaj, 2004 cituar tek Sadiku, 2014. 81 Kuhnle-Selle, red., 2002 cituar tek Sadiku, 2014.
Evarist Beqiri 2017
21
e demokratizimit gjatë viteve ‘90 ndikoi dukshëm tek paraqitja dhe roli më i madh i
grupeve të interesit, i cili përshpejtoi dhe akoma ndikon tek formimi i kushteve të reja për
organizimin e interesave tek demokracitë post-komuniste.82
Nëse gjërat i vendosim në një raport skematik atëherë kemi të bëjmë me dy modele të
afirmimit të grupeve të interesit në procesin politik apo në shtet:
➢ Modelin e pluralizmit kompetitiv, që ishte karakteristik për fazën e mëhershme të
konceptit pluralist, procesi politik qe paramenduar si një ndeshje e grupeve të
interesit për afirmimin e interesave të tyre, ku këta grupe nga jashtë bëjnë presion
ndaj shtetit apo organeve të tij, që të realizojnë interesat e tyre për një afat kohor
sa më të gjatë.83
➢ Modelin e raportit në mes të shtetit dhe shoqërisë, grupet e interesit i njeh si
pjesëmarrës të institucionalizuar të sjelljes së vendimeve politike: organet
shtetërore jo vetëm që janë të hapura për ndikime dhe presione të grupeve të
interesit, që vijnë “nga jashtë”, por i përfshijnë, në një mënyrë pak a shumë
formale dhe detyruese, grupet e interesit (sidomos kategoritë e rëndësishme të
punës dhe kapitalit) tek përgatitja e vendimeve politike. Forma vijuese e
pluralizmit, që mori emrin “pluralizmi korporativ”, në praktikën e disa shteteve
evropiane fitoi një domethënie të tillë, saqë politologu norvegjez Stein Rokkan, 84
shkroi fjalët e njohura: “Votat numërohen, burimet vendosin”.
Këta dy modele risjellin pyetjen - në çfarë raporti gjenden grupet e interesit me shtetet
bashkëkohore? Përgjigjja mund të jepet vetëm në aspektin empirik – raporti dallon prej
shtetit në shtet dhe ndryshon prej kohës në kohë. Në politologjinë moderne: gjatë viteve
1950 dhe 1960, në qendër të vëmendjes ishte pluralizmi, ndërsa nga mesi i viteve të 1970
fillon dhe fiton përdorim, nën ndikimin e dy politologëve Ph. Schmitterit (1974) dhe G.
Lehmbruchit (1974), qasja e neokorporativizmit. 85 Pas kritikave të pluralistëve dhe
pjesërisht vetëkritikave të neokorporativistëve, u formua njëfarë baraspeshe në mes të dy
qasjeve apo shkollave politologjike. Ky baraspeshim i “pezmatuar dhe jo i qëndrueshëm”
është rezultat (siç theksohet nga analizat më të reja politologjike): a) i erozionit të
praktikës korporativiste (p.sh. në rastin e Austrisë), që e detyruar të lëshoj para
presioneve të logjikës së tregut të ekonomisë botërore, që forcon tregun dhe pluralizmin
në nivelin e BE; b) i praktikave neokorporativiste që në faza kalimtare kanë fituar më
shumë mundësi tek demokracitë post-komuniste. Në analizimin e literaturës
bashkëkohore gjatë 16 viteve të fundit politologët janë të një mendimi se “ka ndodhur
fragmentimi i paradigmës neokorporativiste si dhe ristrukturimi i paradigmës neoliberale
dhe globalizimit si dhe rikonceptimi i rolit të shtetit brenda këtyre proceseve në
politologji”.86
Sot ka politologë që i qasen studimit të grupeve të interesit me përdorimin e kategorisë së
82 Sadiku, 2014. 83 Latham, 1967 cituar tek Sadiku, 2014. 84 Stein Rokkan 1966 dhe 2001 cituar tek Sadiku, 2014. 85 Sadiku, 2014. 86 Sadiku, 2005, fq.4, cituar tek Sadiku, 2014.
Evarist Beqiri 2017
22
“rrjeteve politike” (policy networks). Kjo qasje trajtohet në rrethet shkencore si një
paradigmë alternative kundrejt pluralizmit dhe korporatizmit, e cila thekson strukturimin
dinamik të organizatave shoqërore-civile dhe atyre ndërmjetëse si dhe organeve
shtetërore, që në raportin mes tyre formojnë politikat tek segmentet e ndryshme (p.sh. në
shëndetësi) si dhe ndikojnë tek implementimi i tyre.87 Debati për grupet e interesit nuk
mundet t’iu shmanget disa problemeve konceptuale. Edhe pse “grupet e interesit” (dhe
“lobimi”) në politologji si dhe në jetën e përditshme janë terma shumë të përdorur, akoma
mbeten të hapura disa pyetje themelore të përkufizimit, interpretimit si dhe nocioneve
kryesore.88
Kennedy shprehet se, pluralizmi përfshin anëtarët e shoqërisë që veprojnë individualisht
dhe në harmoni me të tjerët, qoftë përmes kanaleve formale qoftë prej atyre autonome,
vullnetare, dhe organizatave formale jo hierarkike ku juridiksioni i tyre ndërthuret, për të
mbrojtur interesat e tyre në çështjet e politikave publike, vis-à-vis anëtarëve të tjerë të
shoqërisë dhe shtetit. Ky përkufizim i pluralizmit ndan bashkë me përkufizimin e
përdorur zakonisht në studimin e politikës perëndimore – nocionin se ka relativisht qasje
të hapur tek sistemi politik për anëtarët e shoqërisë që të artikulojnë interesat e tyre.
Sidoqoftë, duke pasur parasysh rritjen e lobimit direkt të korporatave në Shtetet e
Bashkuara dhe Evropën Perëndimore, koncepti i pluralizmit nuk duhet të privilegjoj
grupet formale (p.sh. shoqatat) mbi ato informale ose të bazuara tek bashkëveprimi
individual me shtetin.89 Për ta përmbledhur, pluralizmi përfshin si pluralitetin e rrugëve të
aksesit tek sistemi politik ashtu edhe pluralitetin e aktorëve shoqëror që konkurrojnë dhe
bashkëpunojnë në mbrojtje të interesave të tyre.90
Në kontrast, korporatizmi është një sistem i përfaqësimit të interesave në të cilin pjesët
përbërëse janë organizuar në një numër të kufizuar kategorish të veçanta, të detyrueshme,
jo konkurruese, hierarkike dhe funksionalisht të diferencuara, të njohura ose të licencuara
(në mos të krijuara) nga shteti dhe që iu garantohet paraprakisht një monopol përfaqësimi
brenda kategorive të tyre përkatëse në shkëmbim të ushtrimit të njëfarë kontrolli në
87 Sadiku, 2014. 88 Grant, 1994; Salisbury, 1984; Hartman, 1985; Alemann, 1987; Wilson, 2000; Richardson, 2004 cituar tek
Sadiku, 2014. 89
Duhet evidentuar se nuk ekziston një përkufizim klasik i pluralizmit që citohet nga të gjithë akademikët.
Për evoluimin e termit shiko, Susan Gross Solomon, ed., Pluralism in the Soviet Union (New York: St.
Martin’s Press, 1983), pp. 4–36. Për rritjen e lobimit direkt nga firmat shiko, Neil J. Mitchell, “The
Decentralization of Business in Britain,” Journal of Politics, vol. 52, no. 2 (May 1990), pp. 622–637; David
Vogel, “Government-Industry Relations in the United States: An Overview,” in Stephen Wilks and
Maurice Wright, eds., Comparative Government-Industry Relations (Oxford: Clarendon Press, 1987), pp.
91–116; Wyn Grant and Jane Sargent, Business and Politics in Britain (London: Macmillan Education,
1987); and Amir Mahini and Louis T. Wells Jr., “Government Relations in the Global Firm,” in Michael E.
Porter, ed., Competition in Global Industries (Boston: Harvarad Business School Press, 1986), pp. 291–312
cituar tek Kennedy (2005). 90 Në studimin e politikës amerikane, pluralizmi zakonisht i kundërvihet elitizmit dhe analizës së klasave.
Debati vërtitet përreth faktit sesa shtrihet influenca politike. A është ajo e kufizuar vetëm për disa të
privilegjuar apo është përhapur më gjerësisht ndërmjet grupeve të ndryshme të interesit. Robert Dahl, Who
Governs? (New Haven, Conn.: Yale University Press, 1961); C. Wright Mills, The Power Elite (New York:
Oxford University Press, 1959) cituar tek Kennedy (2005).
Evarist Beqiri 2017
23
zgjedhjen e udhëheqësve të tyre dhe në artikulimin e kërkesave dhe mbështetjes.91 Ky
përkufizime e lë në ambiguitet mekanizmin me anë të së cilit formohet një marrëdhënie e
tillë midis shtetit dhe biznesit. Nga njëra anë, rregullimet korporatiste mund të jenë të
detyrueshme për shoqërinë nga një shtet i cili krijon, financon, dhe vendos stafin e
institucioneve që përdoren kryesisht nga shoqëria për të aderuar tek politikat
preferenciale qeveritare.
Nga ana tjetër, rregullimet korporatiste mund të bazohen në një kornizë për të cilën është
rënë dakord në mënyrë të dyanshme nga përbërësit e shoqërisë dhe shtetit. Sesa të
veprojnë si “rripa transmisioni”, shoqatat mund të veprojnë si forume për “koordinimin
vullnetar dhe joformal të objektivave konfliktual, përmes marrëveshjeve të vazhdueshme
midis grupeve të interesit, burokracive shtetërore, dhe partive politike.”92
Influenca nën korporatizmin shoqëror ushtrohet si nga lart-poshtë ashtu edhe nga poshtë-
lart. Kështu që, megjithëse korporatizmi shtetëror dhe shoqëror ndajnë ngjashmëri
strukturore, ato drejtohen nga marrëdhënie pushteti dhe dinamike shumë të ndryshme.
Shembuj të korporatizmit shoqëror mund të gjenden në vendet e vogla të industrializuara
të Evropës Perëndimore, Skandinavisë, dhe Azisë Lindore.93
Ndërsa dallimi midis korporatizmit dhe pluralizmit është i qartë, korporatizmi në vetvete
mund të përdoret në mënyrë të arsyeshme në një kontekst të gjerë ose të ngushtë. Ai
mund ti referohet një sistemi të tërë në të cilin përfaqësuesit kryesor të shtetit, biznesit,
dhe fuqisë punëtore përfshihen në negociata trepalëshe mbi politikat më të rëndësishme
për të cilat, pasi bihet dakord, secila palë është përgjegjëse për implementimin e tyre në
hierarkitë e tyre respektove (burokracinë shtetërore, sindikatat e punëtorëve dhe unionet
tregtare). Në mënyrë alternative, korporatizmi përdoret shpesh për të përshkruar një
grupazh të përkohshëm shoqërish në një sistem ose madje edhe vetëm një shoqëri që ka
një monopol juridiksional mbi një çështje funksionale, anëtarësia në të cilën është jo
vullnetare, dhe vendimet e së cilës janë të detyrueshme për të gjithë anëtarët e saj. Ky
konceptim i fundit, që zakonisht i referohen si “meso-korporatizëm”, aplikohet tipikisht
tek ato shoqëri që janë specifike për një krahinë ose sektor industrial.94
Klientelizmi mund të përkufizohet si një model i mbështetur të shkëmbimi reciprok
(zakonisht i paligjshëm) midis një patroni shtetëror dhe një klienti jo shtetëror i bazuar
tek lidhjet personale dhe që përcillet nëpërmjet kanaleve informale. Thelbësore për
klientelizmin janë marrëdhëniet asimetrike të pushtetit – ose patroni ose klienti kanë një
burim që i mungon tjetrit. Si i tillë, klientelizmi përfshin së brendshmi një shumatore
pozitive, një marrëdhënie të ndërvarur, e cila i jep në dukje klientelizmit një
91 Philippe C. Schmitter, “Still the Century of Corporatism?” The Review of Politics, vol. 36, no. 1 (January
1974), pp. 93–94, cituar tek Kennedy (2005). 92 Peter J. Katzenstein, Small States in World Markets: Industrial Policy in Europe (Ithaca, N.Y.: Cornell
University Press, 1985), p. 32. cituar tek Kennedy (2005). 93 Kennedy, 2005. 94 Alan Cawson, ed., Organized Interests and the State: Studies in Meso-Corporatism (London: Sage,
1985). For a criticism and defense of applying corporatism to the state’s relationship with specific sectors
or companies, see the exchange between Cox and Cawson. Andrew Cox, “The Old and New Testaments of
Corporatism: Is it a Political Form or a Method of Policy-making?” Political Studies, vol. 36, no. 2 (June
1988), pp. 294–308; Alan Cawson, “In Defense of the New Testament: A Reply to Andrew Cox, ‘The Old
and New Testaments of Corporatism,’”Political Studies, vol. 36, no. 2 (June 1988), pp. 309–315 cituar tek
Kennedy (2005).
Evarist Beqiri 2017
24
qëndrueshmëri. Në një sistem pluralist ekziston gjithashtu një kontakt direkt ndërmjet
drejtuesve të firmave dhe burokratëve qeveritar, por procesi dhe rezultati i
bashkëveprimit të tyre nuk niset nga premisa e një besnikërie të ngushtë personale por
është pasojë e interesave më të gjera të firmës ose të institucionit shtetëror. Në një sistem
klientelist, patronazhi mbizotëron deri në atë pikë sa ai bëhet më tepër i rëndësishëm sesa
institucionet zyrtare që supozohen se duhet të strukturojnë marrëdhëniet.
Në fund, monizmi, megjithëse ngjason me korporatizmin në disa aspekte, ai nënkupton
një sistem përfaqësimi në të cilin partia udhëheqëse shtetërore e organizon shoqërinë në
grupe me monopol juridiksional që urdhërohen hierarkish dhe që kërkojnë bindje
ideologjike nga anëtarët e tyre.95
Mund të themi se, megjithëse marrëdhëniet qeveri-biznes në shumë vende përafrohen me
këto sisteme, nuk do të thotë që nuk mund të ketë modele të tjera potenciale, dhe ka
shumë gjasa që të ekzistoj më shumë se një model në një sistem të vetëm politik. Për
pasojë këto sisteme duhen parë si tipet ideale. Tipet ideale janë pika nisje dhe jo pika
fundore.96 Duke lehtësuar krahasimin me kërkimet e mëparshme në vende të tjera, ato
janë guida që mund të orientojnë ose japin informacion, por nuk duhet të kufizojnë.97
1.5 Mënyrat kryesore të veprimit të grupeve të interesit në arenën e BE
Arena nuk është një vend fizik, por është grumbullimi virtual i të gjithë
interesmbajtësave, duke përfshirë zyrtarët e BE, bashkë me interesat e tyre për çështjet që
ka të bëjë me një dosje specifik në një moment specifik. 98
Pyetja kryesore që na lind tani është kë të lobojmë në një grumbull interes mbajtësish dhe
çështjesh dhe mbi çfarë?99 Grupet amatore të lobimit do ta shikojnë këtë pyetje si të
panevojshme. Ata e dinë se çfarë duan të marrin nga zyrtarët e BE dhe gjejnë emrat dhe
adresat në disa drejtori të BE. Pastaj u qasen atyre sa më drejtpërdrejtë që të jetë e
mundur dhe tentojnë t’i bindin ata që përgjigja e tyre më e mirë është të pajtohen me
kërkesat e tyre sa më shpejt. Nëse merr një refuzim, me shumë mundësi do të bëjnë
shumë zhurmë, në të dyja skenat si në atë kombëtare edhe në atë të BE-së, dhe ndërkohë
do të filloj një sulm të ri, tani së bashku me disa “miq” që janë grumbulluar me ta.
Gjithashtu, mund që të marrë disa këshilla nga grupe gjysmë amatore ose gjysmë
profesionale që tashmë kanë krijuar pak eksperiencë në fushën e lojës së BE-së. Pastaj
mund të ndjek disa rregulla, të tilla si aktorët më të mirë për tu qasur janë përfaqësuesit
zyrtarë kombëtar të përhershëm, bashkatdhetarët e tyre në PE dhe miqtë e tyre krahinor,
brenda drejtorive të përgjithshme të Komisionit. Mënyra më e mirë për ti qasur ata është
ftesa për një drekë ose diçka e ngjashme.
95 Schmitter, “Still the Century of Corporatism?” p. 97 cituar tek Kennedy (2005). 96 Solomon, Pluralism in the Soviet Union, pp. 4–36 cituar tek Kennedy (2005). 97 Kennedy, 2005. 98 Sipas përkufizimit të fjalorit Webster: Stakeholders –është një person ose grup që ka nje investim,
aksion, ose interes mbi diçka, në biznes ose industri. Përgjatë këtij punimi do të përdorim fjalën shqipe,
interes-mbajtës, e cila përkon me kuptimin e fjalës stakeholders, në gjuhën angleze. 99 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 157.
Evarist Beqiri 2017
25
Lobistët profesionistë, ndoshta duke e vëzhguar drekën, mund ta konsiderojnë atë si më
tërheqëse, informale, të qetë dhe si një qasje indirekte më të preferueshme se ajo
konfrontuese, por gjithashtu të projektuar keq për sa i përket përbërjes (vetëm miq të
shtëpisë) dhe rendit (të bësh rrëmujë më parë).
Gjithashtu, profesionistët e dinë se në arenën e hapur dhe konkurruese të BE, mënyra më
e mirë për të lobuar gjithmonë varet nga situata specifike. Mbi të gjitha, profesionistët
shqyrtojnë konceptin e gjerë të “situatës”, i cili merret si një sinonim i arenës, dhe e
copëtojnë atë në të paktën katër komponentë: 1) interesmbajtës; 2) çështjet; 3) dinamika
e kohës; 4) kufizimet e arenës. Duke mbledhur informacione për ta dhe duke e vendosur
trurin e vet në punë, mund të mbledhin informata të dobishme nëpërmjet të cilave mund
të identifikojnë miqtë dhe armiqtë e tyre (ose partnerët dhe kundërshtarët), çështjet në
diskutim, aspektet e kohës dhe diferencat midis atyre që konsiderohen si të brendshëm
(insiders) dhe të jashtmëve (outsiders).100 Gjithë kjo është një punë përgatitore ose, siç e
kemi quajtur këtu detyra shtëpie.
Pastaj mund të duhet të njihet se, mbi kë do të lobojmë në çfarë çështjesh dhe në mënyrë
sa më efektive dhe efikase. Më pas, aplikohen praktikat më të mira të menaxhimit të
arenës së BE-së dhe të katër komponentëve të saj. Pastaj edhe një qasje formale,
kërkuese, e zhurmshme dhe/ose direkte mund të jetë më e mira e mundshme në një
situatë specifike. Gjithë ky mister në lidhje me fushën e shahut të BE duhet të shikohet si
logjik, për të mos thënë i vetëkuptueshëm. Sidoqoftë, në jetën e përditshme shumë grupe
lobimi akoma sillen më tepër në mënyrë amatoreske sesa profesionale, dhe mesa duket e
konsiderojnë kërkimin për informacione të dobishme si jothelbësor.101
Ajo që është më e mira për tu bërë kur lobohet varet nga situata. Thënë kjo, studiuesit e
grupeve të interesit duhet të dinë se në çfarë lloj arene gjenden përpara se të fillojnë
çfarëdo lloj veprimi. Duke shkuar mendërisht dhe fizikisht në terren dhe duke i vënë në
punë radarët e tij, ai përpiqet të grumbulloj informacion të dobishëm për katër përbërësit
kryesor të çdo lloj arene: 1) interesmbajtësit e rëndësishëm, 2) çështjet e piketuara 3)
dinamikën e kohës dhe 4) kufizimet e arenës.102
Grupet serioze të lobimit që me të vërtetë dëshirojnë të fitojnë një ndeshje në BE duhet ta
fillojnë duke bërë një inventar të të gjithë interesmbajtësave, përfshirë këtu edhe zyrtarët
që kanë lidhje me çështjen dhe, natyrisht, vetveten. Ata janë të gjithë lojtarë ose aktorë të
cilët mund të ndikojnë ose mund të ndikohen nga performanca e saj dhe, për shkak të
kësaj, mund të ndërhyjnë. Inventari nuk duhet që të anoj vetëm nga miqtë ose nga
armiqtë, ose vetëm drejt entiteteve formale. Ai është si studimi ushtarak: të gjithë
luftëtarët në fushë merren seriozisht në lidhje me armët që kanë dhe për këtë respektohen,
sipas etimologjisë të foljes Latine re-sepectare, të shikosh me vëmendje njerëzit e
armatosur. Për një çështje specifik një grupe fermerësh grek ose një ministri lituaneze
mund të jenë aq të rëndësishme sa Presidenti i Francës ose një ekspert i Komisionit.
Madje edhe lojtarët jo-evropian duhet të llogariten, të tillë si eksportuesit tailandez në
çështjen e tapiokës, vendet e Amerikës Qendrore mbi bananet dhe Organizata Botërore e
100 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 158. 101 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 158. 102 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 163.
Evarist Beqiri 2017
26
Tregtisë (WTO) në lidhje me liberalizimin e tregtisë së jashtme. Për shembull, grupet e
lobimit nga Zvicra, e cila formalisht nuk është vend anëtar i Bashkimit por në praktikë
varet shumë nga vendimet e BE, është një nga interes mbajtësat më të rëndësishëm në
fushat si transporti, farmaceutika dhe bankat.103
E gjitha kjo mund të duke e parëndësishme, por në jetën e përditshme shume grupe
lobimi dështojnë në përmbushjen e këtij hapi të parë të monitorimit të arenës. Gabimet
më të zakonshme janë këto dy që vijojnë. Gabimi i parë është, të kesh paragjykime kur
bën inventarin. Ministritë kombëtare kanë tendencë që të neglizhojnë si qeverisjen lokale
ashtu dhe grupet private të interesit dhe e konsiderojnë arenën e BE si një fushë beteje
ndërqeveritare. Shuma grupe biznesi neglizhojnë rolin ndikues që kanë disa ministri
kombëtare ose agjenci të decentralizuara. Nga ana tjetër, OJQ-të janë relativisht më mirë
në analizimin e drejtë të një arene. Gabimi i dytë është se, shumë grupe lobimi i
hyjnizojnë interesmbajtësat, për shembull, duke i paraqitur si, “pozicioni Britanik”, nëse
mund të themi se ndonjë interes mbajtës i tillë ka ekzistuar ndonjëherë. Përkundrazi,
secili vend është pluralist dhe kështu që gjithmonë i ndarë në lidhje me çdo çështje.
Në rastin më të mirë, mund të ketë një deklaratë nga ana e Kabinetit Britanik ose nga
Kryeministri, i cili shpesh mbështetet vetëm sa për formë nga ministritë kombëtare dhe
akoma më pak nga grupet e tjera të shoqërisë. Në realitet, ato të gjitha mund të ndjekin
rrugën e tyre. E njëjta gjë është e vërtetë për pozicionin, për shembull, të Greenpeace,
Siemens ose të Komisonit. Analiza e saktë kërkon që interesmbajtësat të inventarizohen
deri në nivelet më të ulëta, edhe nëse bëhet fjalë për një person ose një njësi. Një inventar
i paanshëm dhe specifik zakonisht përfundon me një listë të gjatë interes mbajtësash,
veçanërisht në fazën e parë të ndeshjes. Në fazat e mëvonshme gjatësia e saj zakonisht
reduktohet në disa koalicione. Në çfarëdo rrethanash, asnjë informacion që mund të jetë
potencialisht i rëndësishëm në fazat e mëvonshme nuk duhet të humbet në fillim.
Më pas, interesmbajtësat e identifikuar duhet të vlerësohen për sa i takon rëndësisë. Një
interes-mbajtës i rëndësishëm është ai, nga i cili pritet si ndërhyrja aktive ashtu edhe
posedimi i influencës së duhur për të qenë efektiv. Interes-mbajtësit janë, nëse do ti
vendosnim ti klasifikonim të paktën ndërmjet dy madhësive të vazhduara: një që do ti
rendiste nga aktiv tek pasiv dhe tjetra nga të fortët tek të dobëtit.104 Së pari, për sa i përket
ndryshueshmërisë së pjesëmarrjes nuk është e mjaftueshme të përfshihen vetëm interes-
mbajtësat që duket qartë që po marrin pjesë. Shumë të tjerë mund të jenë aktiv në mënyrë
indirekte ose të fshehur, për shembull me anë të një kujdestari, ose ato mund të bëhen
aktive së shpejti. Së dyti, klasifikimi i dytë përfshin burimet e tyre për të influencuar, si
ekspertiza, aftësia, anëtarësia, personeli, reputacioni, rrjeti, buxheti dhe asete të tjera.105
Ato tregojnë potencialin e interes-mbajtësit për tu bërë një lojtarë me influencë. Sidoqoftë
103 Sciarini dhe të tjerë (2004) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,
Amsterdam University Press, 2010, fq. 164. 104 Mitchell dhe të tjerë (1997) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,
Amsterdam University Press, 2010, fq. 165. 105 Schlozman dhe Tierney, (1986) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,
Amsterdam University Press, 2010, fq. 165.
Evarist Beqiri 2017
27
influenca potenciale, kurrë nuk duhet barazuar me influencën reale. Ashtu si edhe një
ushtri me shumë burime nuk është medoemos fitimtare.
Si përfundim, duhet të bëhet një lloj renditje e interes-mbajtësave. Më të rëndësishmit
janë interes-mbajtësat primar, që identifikohen njëkohësisht si të prirur për veprim dhe
potencialisht me shumë influencë. Ata që vlerësohen si pasiv dhe/ose si që ju mungon
potenciali i mjaftueshëm mund të konsiderohen si interes-mbajtës dytësor. Këta nuk
duhet të fshihen por të vendosen në një liste memorie pasi, në një fazë tjetër të zhvillimit
të çështjes, ata mund të bashkohen me grupet primare, dhe e kundërta mund të ndodh
gjithashtu. Hartimi i një inventari të interes-mbajtësave qartësisht kërkon një monitorim
shumë inteligjent. Interes-mbajtësat më të zgjuar do të tentojnë ti luajnë të dyja
pasivitetin dhe pafuqishmërinë, si një mace që duket sikur po fle në çati por që në të
vërtete po ruan zogjtë. Interes-mbajtësat më të sigurt, që duken sikur e kanë shumë të
vështirë të tërhiqen nga veprimet e vendosura, mund të jenë si qentë që lehin por nuk të
kafshojnë. Madje dikush mund të nxjerrë edhe një tipologji të interes-mbajtësave, të tillë
si ata që vlerësohen si të parëndësishëm, të përgjumur, potencial, kërkues, dominues, të
rrezikshëm, të varur dhe definitiv. 106 Rezultati i gjithë këtyre detyrave paraprake të
shtëpisë është thjesht një vlerësim i arsyetuar, por është shumë herë më mirë se asgjë. Ai
të krijon mundësinë për të marrë masa të matura duke pasur parasysh çdo interes-mbajtës
të rëndësishëm.107
Çdo interes-mbajtës udhëhiqet nga interesat i tij vetjake, të cilat janë pozicione të
zgjedhura për një çështje të ngritur në mjedisin e tij, zakonisht të shkaktuara nga fakte të
reja, vlera që ndryshojnë dhe zgjidhje të propozuara për problemet. Pozicioni përfaqëson
ëndrra me sy hapur dhe ankthe në lidhje me arenën në fjalë, në rastin tonë këtu, fusha e
lojës në BE. Interes-mbajtësit kanë qejf të promovojnë dhe të mbrojnë ëndrrat dhe të
parandalojnë ankthet. Gjithmonë, një pozicion i zgjedhur përmban një përplasje ndërmjet
vlerave të ushqyera dhe fakteve të perceptuara.
Në shoqëritë pluraliste çdo fakt i perceptuar, çdo vlerë e ushqyer dhe çdo zgjidhje e
propozuar është gjithmonë e kontestuar dhe e kontestueshme nga të tjerët, pasi ato
përmbajnë element subjektiv. Për këtë arsye interesat, pozicionet dhe çështjet janë
praktikisht sinonime në fushën e lobimit.
Në praktikën e vendimmarrjes së BE me anë të negociatave dhe kompromiseve, një grup
lobimi profesional duhet ta dijë me saktësi se cilat janë pozicionet e ndryshme për një
çështje dhe cilat nga interesat që përplasen ata mbështesin. Me këtë informacion, ata
mund të marrin me siguri një pozicion në lidhje me kompromisin final.
Ky informacion i rëndësishëm është i nevojshëm por kurrë i mjaftueshëm për të marrë
rezultatin e dëshiruar. Por pa këtë, një grup lobimi ka shanse të ulëta për ta marrë këtë
rezultat dhe mbetet i varur tërësisht tek fati.
Përsëri, kjo mund të duket e parëndësishme dhe e vetëkuptueshme. Pastaj, aq më tepër e
çuditshme është që shumica e grupeve të lobimit dështojnë në sigurimin e kësaj lloj
njohurie. Introvert, ata jetojnë në botën e tyre, takojnë zyrtarët e BE si sundimtarët formal
106 Mitchell dhe të tjerë (1997) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,
Amsterdam University Press, 2010, fq. 165. 107 Hunger dhe Wheelen (1998) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,
Amsterdam University Press, 2010, fq. 165.
Evarist Beqiri 2017
28
dhe bashkëveprojnë vetëm me disa interes-mbajtës me të cilët janë miqësuar. Si pasojë,
ata bëjnë në mënyrë frekuente dy gabime. I pari është ai i arrogancës: duke besuar se
vlerat që ata kanë zgjedhur dhe faktet që perceptojnë janë më të drejtat, ata presin që
herët a vonë interesmbajtësat e tjerë që kanë interesa të ndryshme do të bashkohen me
pozicionin e tyre të “shkëlqyer”. Ata mund të bëhen prozelit ose imponues me forcë, dy
variante të Luftës së Shenjtë për të cilat përfundimi është zakonisht i pasuksesshëm.108
Gabimi i dytë është është ai i naivitetit: duke besuar se ata kanë të drejtë, ata mund të
arrijnë në konkluzionin se ata që nuk ndajnë të njëjtin pozicion me ta duhet ta kenë
gabim. Ata janë si amatorët e teatrit të cilët mendojnë se pjesëtarët e tjerë të audiencës në
atë mbrëmje duhet ose të ndajnë të njëjtin opinion me ta në lidhje me shfaqjen ose do të
jenë budallenj. Sidoqoftë, shumë spektatorë e shikojnë të njëjtën shfaqje nga një
këndvështrim i ndryshëm, e interpretojnë atë ndryshe dhe shkojnë në shtëpi me një
mësim ndryshëm.109 Në të njëjtën mënyrë, interes-mbajtës të ndryshëm mund të kenë
shumë të drejtë, sepse ata ushqejnë vlera të ndryshme dhe perceptojnë fakte të ndryshme.
Grupet e lobistëve profesionist respektojnë të kaluarën relative ose subjektive të vlerave,
fakteve dhe zgjidhjeve në shoqërinë pluraliste dhe duan ti identifikojnë dhe kuptojnë ato
në mënyrë që të formojnë një ofertë interesante para negociatave. Grupet amatore, kanë
mungesë respekti për pozicionin e tjetrit. Ata me vështirësi mund të formojnë një ofertë
interesante që në fillim dhe kanë të nevojshme që
kërkesa e tyre të pranohet. Shembulli i mëposhtëm e ilustron më së miri këtë situatë:
Projekt-direktiva mbi Shtrimin e Pulave (COM 1998/135), e promovuar nga OJQ-të për
mirëqenien e kafshëve me qëllim që tu jepte më shume hapësirë dhe rehati pulave të
shtruara, shikohej nga industria e prodhimit të vezëve si një kosto shtesë, nga fermerët
tradicional si një avantazh krahasues, nga furnizuesit e kafazeve si një biznes i ri, nga
organizatat e tregtisë si përkeqësuese e kushteve të punës dhe nga qeveritë veriore si një
shpenzim për të mbështetur fermerët e tyre industrial, dhe këto janë vetëm pesë nga
shumë interes-mbajtës. Nëse ata do të ishin të gjithë lojtarë introvert, atëherë loja do të
përfundonte në një tragjedi klasike në të cilën të gjithë heronjtë ndjejnë se kanë të drejtë
dhe përfundojnë të vdekur.
Identifikimi i çështjeve aktuale nuk është aspak i lehtë. Veçanërisht është e vështirë të
identifikosh pozicionin real të interes-mbajtësve primar. Deklaratat e tyre zyrtare kurrë
nuk mund të merren si të mirëqena. 110 Lojtarët më të zgjuar mund t’i fshehin ndasitë e
tyre të brendshme, të rrinë në heshtje ose ti mbulojnë interesat e tyre të vërteta. Shumë
interes-mbajtës amator e kanë të vështirë për të pasur një pozicion solid. Mbrapa
interesave të tyre qëndrojnë vlera të arsyetuara keq dhe perceptime të dobëta faktesh.
Zbulimi i pozicionit të tyre real kërkon qartësisht shumë njohuri dhe mirëkuptim përreth
interes-mbajtësve.
Si në diplomaci, duhet të monitorohet arenat e tyre e brendshme, vlerat e tyre dominuese,
perceptimet e tyre për realitetin dhe forcat që mund t’i ndryshojnë ato. Nga ky
108 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 166. 109 Cherry (1966) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University
Press, 2010, fq. 166. 110 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 167.
Evarist Beqiri 2017
29
informacion grupet inteligjente të lobimit mund të deduktojnë interesat e tyre reale ose
pozicionet.
Duke e ditur se për çdo çështje çdo interes-mbajtës gjithmonë ka më shumë se një interes
real, një ëndërr ose një ankth, ata mund të gjejnë madje më shumë hapësirë për të
manovruar. Duke i vlerësuar këto interesa të ndryshme të interes-mbajtësave të tjerë si
miqësore, armiqësore ose të pavendosur, ata mund të ndërtojnë një koalicion midis atyre
që janë miqësor, të nisin një betejë me ata që janë armiqësor dhe të marrë kohën e duhur
ose tu jap mbështetje të pakët atyre që janë të pavendosur. Ata mund të bëjnë edhe një
shkëmbim ndërmjet interesave miqësore dhe armiqësore dhe të arrijnë kështu në një
paketë propozimesh. Një përgatitje e tillë e detyrave të shtëpisë mund të përdoret për
çështje të tjera dhe të krijoj kështu një hapësirë më të madhe në paketën e propozimit.
Pesë interes-mbajtësat e përmendur në Çështjen e Pulave të Shtruara, të gjithë të
përfshirë gjithashtu në shumë çështje të tjera në BE, mund të përfshiheshin në një paketë
më të gjerë, në këtë mënyrë të vendosin pothuaj çdo çështje aktuale ndërmjet tyre.
Pikësëpari është e gjitha çështje njohurie.111
Çdo arenë e BE vazhdimisht ndryshon me kohën. Grupet e lobimit profesional janë të
ndërgjegjshme për rëndësinë e ”analizës së kohës”. Nga eksperienca e përgjithshme dihet
që në fazën e parë të zhvillimit të një çështje, shumë interes-mbajtës dhe problematika
janë në diskutim; gjatë ecurisë së mëtejshme të çështjes shumica e interes-mbajtësave
bëhen pjesë e koalicioneve dhe shumë problematika pjesë të paketës; dhe që në fazën e
fundit të procesit të vendimmarrjes në BE zakonisht ngelen vetëm dy grupe, ithtarët dhe
kundërshtarët e propozimit dhe vetëm pak çështje, të tilla si “zarfi” (kush e paguan
faturën), data e hyrjes në fuqi dhe ndonjë imunitet që është kërkuar. Grupi profesional e
di gjithashtu që, çdo çështje është rregulluar vetëm përkohësisht, që vendosen afate
proceduriale, për shembull, për konsultimin publik, bashkëvendosjen, inspektimin dhe
rishikimin. Zakonisht faza tjetër fillon pasi një pengesë është kaluar në mënyrë të
mjaftueshme. Nën ritmin e kohës së vetë, një ndryshim i perceptuar si irritues nga disa në
Evropë ngrihet në fushën e lojës së BE, i adaptohet një axhendë zyrtare, sfidohet nga
interes-mbajtësa të tjerë, ngatërrohet me çështje të tjera dhe ndoshta dosje të tjera,
përpunohet në “makinerinë e BE” 112 dhe, më në fund, vendoset nëse, do të
implementohet dhe inspektohet, ose ndoshta nuk do të ndodh asgjë. Gjatë ecurisë së një
çështje, disa interes-mbajtës veprojnë nën presion; disa kanë të gjithë kohën që ju
nevojitet. Ata që janë duke humbur duan të krijojnë vonesa, ata që po fitojnë duan të
shpejtojnë. Pra, koha përndan mundësi dhe detyrime.
Gjithë këtë zgjuarsi që tregojnë grupet profesionale, për çdo situatë të re, kur studiojnë
saktësisht dinamikën e kohës, e bëjnë në mënyrë që të gjejnë kohën e duhur për të kryer
aktivitetin e lobimit. Sidoqoftë shumë grupe lobimi janë mospërfillës përreth kohës në
arenë dhe kështu që bëjnë shumë gabime. Ata hyjnë në arenën e tyre në momentin kur
çështja merr më tepër vëmendje publike, atëherë kur shpesh çështja gjendet në gjysmën e
rrugëtimit të saj. Sidoqoftë shumica e çështjeve e marrin me vështirësi vëmendje
publike, pasi gjenden nën legjislacionin e deleguar dhe kështu humbasin së bashku.
111 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 167. 112 Me shprehjen “makineria e BE”, autori Van Schendelen përshkruan me pak fjalë mënyrën sesi
funksionon gjithë procesi i punës në BE. Karakteristikat kryesore të “makinerisë së BE” janë dinamizmi
dhe kompleksiteti.
Evarist Beqiri 2017
30
Grupet mospërfillëse janë shpesh të vonuar për të kapur një mundësi ose të parandalojnë
një rrezik që në lindje. Ata i vënë re lojtarët e ndryshëm dhe çështjet e ndryshme pasi ata
marrin pozicion ose formë. Nëse ata marrin vetëm një fotografi të arenës, ata e
ngatërrojnë atë me filmin. 113 Ata nuk janë shumë të ndërgjegjshëm në ndërtimin e
koalicioneve dhe në paketat e propozimeve që ndodhin. Nën presion ata shpresojnë të
kapin afatet formale dhe shpesh i tejkalojnë ato. Me shumë lehtësi ata ngatërrojnë
urgjencën e stadit të çështjes.
Si përfundim, ata me shumë vështirësi mund të veprojnë efektivisht. Vonimi ose
shpejtimi i procesit është përtej kapacitetit të tyre. Lobimi i tyre është si të luftosh me
fikjen e zjarreve të njëpasnjëshme. Përpjekjet janë drejtuar vetëm në parandalimin e
rreziqeve të tashme, jo në përhapjen e tij ose në shpërthimin. Në kundërshti më këtë,
grupet profesioniste të lobimit i kanë përditësuar protokollet në mënyrë që të kenë
mundësi të përgjigjën menjëherë dhe në mënyrë fleksible, tipave të ndryshme të
kërcënimeve serioze, si Unilever i aplikuar për krizën financiare të vitit 2008.
Është e qartë që llogaritja e kohës nuk është e vërtetë. Cikli i jetës së një çështje mbetet
një abstraksion i realitetit, që duhet përditësuar në çdo kohë.114
Fazat e implementimit dhe inspektimit, sigurisht që mund të jenë plotë me vendime
thelbësore shumë të detajuara. Shumica e interes-mbajtësva i konsiderojnë ato si më të
rëndësishmet pasi “të dy djalli dhe engjëlli janë tek detajet”. Pozicionimi më i mirë
kundrejt kohës është të jesh vigjilent dhe i matur. Grupet profesionale përditësojnë
rregullisht inventarët e tyre të interes-mbajtësave dhe të çështjeve, i lidhin ato me afatet
formale nëse ato ekzistojnë, rivlerësojnë një situatë të re që ju del përpara në kuadrin e
mundësive dhe detyrimeve, dhe përpiqet, nëse është e nevojshme që ta vonojë ose
shpejtojë procesin. Sidoqoftë, ajo mund të çorientoj madje edhe interes-mbajtësit më të
zgjuar të cilët, sugjerojnë që ka kohë të mjaftueshëm ose nuk ka. Në fakt, duke verifikuar
këtë, mund të shmanget çorientimi, nga pamjaftueshmëria e inteligjencës. Edhe nëse
gjithë këto njohuri mbi kohën bazohen në një vlerësim subjektiv, është shumë herë më
mirë se asgjë. Kjo lejon që ndërhyrja të jetë llogaritur më me kujdes dhe të jetë sa më pak
e rastësishme.
Duke qenë se arena po ndryshon vazhdimisht me kohën ajo është gjithashtu gjithmonë
duke ndryshuar përbërjen e saj. Prandaj, grupet studiuese të interesit i eksplorojnë
kufizimet e arenës. Rrallë ata janë të palëvizshëm ose të mbyllur. Zakonisht, çdo interes-
mbajtës mund të paraqes çështje të reja, dhe çdo çështje mund të tërheq interes-mbajtës të
rinj. Një dosje që tërheq vëmendje të gjerë publike zakonisht tërheq gjithashtu interes-
mbajtës dhe çështje të reja. Kjo ndodh shpesh gjatë fazës së vendimit formal të PE dhe
Këshillit, e cila vëzhgohet nga shumë gazetar. Çështja e lartpërmendur e Pulave të
Shtruara filloi si një mini-arenë mbi mirëqenien e kafshëve, duke tërhequr më pas
vëmendjen e prodhueseve të vezëve, importueseve të vezëve nga jashtë BE, unioneve të
tregtisë dhe interes-mbajtësave të tjerë. Duke ngritur secili interesat e veta, duke
kontestuar interesat e të tjerëve dhe duke tërhequr lojtarë dhe çështje të reja. Interes-
mbajtësi mundet që të largohen nga një arenë, sepse për shembull ata e shikojnë një
çështje ose një arenë tjetër si më premtuese, kështu që ata i marrin çështjet e tyre me vete.
113 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 168. 114 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 168.
Evarist Beqiri 2017
31
Një paqëndrueshmëri e tillë e kufijve të arenës është normale për çdo shoqëri të hapur,
dhe jo shumë e ndryshme nga një kopsht tërheqës ku kafshët që kërkojnë ushqim shkojnë
edhe vijnë.
Shumë grupe lobimi i neglizhojnë kufitë e arenës. Ata e konsiderojnë përmbajtjen e
arenës aq statike sa një fotografi, dhe me shumë vështirësi i kushtojnë vëmendje interes-
mbajtësave dhe çështjeve që zhduken nga arena, ose harrojnë ti vënë re ata që hyjnë në
arenë.115 Si pasojë, ata rrallë kujdesen për pasojat që kanë lëvizjet e kufirit të arenës, të
cilat gjithashtu mund të jenë shumë të rëndësishme për vetë pozicionin e tyre. Për shkak
të këtij moskuptimi, atë e kanë shumë të vështirë të parashikojnë çështjet e ardhshme të
cilat, do ti zënë ata në befasi. Veprimi pro-aktiv, me qëllim tërheqjen e interes-
mbajtësave të rinj dhe çështjeve të reja ose në mënjanimin e të vjetërve, është përtej
qëllimit të tyre mendor. Në rastin e Pulave të Shtruara, grupet për mirëqenien e kafshëve
duhet të kishin tentuar ti mbanin kufijtë të mbyllur dhe të parashikonin hyrjen potenciale
të fermerëve, importuesve dhe unioneve të tregtisë.
Grupet profesioniste të lobimit eksplorojnë paqëndrueshmërinë e kufijve të arenës duke
monitoruar ata që hyjnë ose largohen dhe bashkë më ta interesat e tyre. Nga ky “trafik
statistikash” ata përpiqen të deduktojnë informacion të dobishëm për të përmirësuar
koalicionet, negociatat dhe planifikimin e kohës. Në mënyrë proaktive ata mund të
tentojnë, nëse nevojitet, të tërheqin mbështetjen e interes-mbajtësëve dhe çështjeve të reja
dhe të heqin qafe ato që janë të vjetra dhe të mërzitshme.
Gjithashtu, ata mund të plotësojnë detyrat e tyre të shtëpisë duke përfshirë çështje ose
fusha të përafërta, çdo përqasje mund të përdoret si për të stimuluar kryqëzimet ose për të
ndërtuar bllokime. Përfundimisht, për të shtyrë ose bllokuar një kombinim tjetër çështjesh
ose interes-mbajtësash. Duke ditur se përqendrimi i madh i vëmendjes mbi një dosje
është faktori më përcaktues dhe i vetëm për të tërhequr interes-mbajtës dhe çështje të
reja, është urtësisht jetike të qenit i heshtur. Vetëm në një situatë emergjente imponuese
do të krijohet zhurmë në mënyrë që të parandalohen humbje të menjëhershme dhe të
shijohen efektet e menjëhershme të interes-mbajtësave dhe çështjeve të reja, të cilët
vonojnë procesin aktual të vendimmarrjes. Gjithë ky rregullim varet nga kualiteti i
analizës së kufijve. Edhe pse kjo varet vetëm nga vlerësimet subjektive, është shumë herë
më mirë se asgjë. Ajo mund të bëjë diferencën midis të humburit dhe të fituarit.116
115 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 169. 116 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 170.
Evarist Beqiri 2017
32
II . GRUPET E INTERESIT DHE VENDIMMARRJA NË BE117
2.1 Institucionet e BE
Lobistët pranë Bashkimit Evropian ndahen përgjithësisht në tre kategori: shoqatat
industriale, organizata joqeveritare (OJQ), grupe interesi dhe përfaqësi rajonale. Nuk
është e lehtë të ndërtosh hartën e prezencës efektive të lobeve në kryeqytetin Evropian.
Sot në fakt janë pesëmijë lobistë të akredituar që kanë akses të vazhdueshëm në
Parlament. Pesëmijë lobistë të akredituar për 732 anëtar të Parlamentit janë të
barasvlershëm me 7 lobistë për secilin prej tyre. Sipas CEO, një grup kërkimor jo
fitimprurës holandez, 70% e 15 mijë lobistëve të pranishëm përfaqësojnë interesat e
industrisë së madhe. Përveç kësaj duhet të konsiderojmë rolin e shoqatave të fuqishme
industriale si ERT (Tavolina e Rrumbullakët e Industrialistëve), Bashkimi i Industrive të
Vendeve të Komunitetit Evropian (UNICE) dhe Forumi Evropian i Shërbimeve (ESF).118
Sipas Kluver, për të kuptuar plotësisht arsyen se pse disa grupe interesi fitojnë ndërsa
disa të tjerë humbasin, është e nevojshme të pranohet se lobimi është një proces kolektiv,
në të cilin vendimmarrësit përballen me shume grupe interesi njëkohësisht. Prandaj,
informacioni total i siguruar, mbështetja qytetare, dhe fuqia ekonomike e koalicioneve të
tëra të grupeve të interesit, të cilat luftojnë për të njëjtin objektiv politik janë
vendimtare.119
Sipas Goldestin, në mënyrë që të kuptojmë rolin e grupeve të interesit në politikbërjen
evropiane, fillimisht do të konceptojmë natyrën dhe qëllimet e grupit të interesit. 120 Kjo
është e rëndësishme, duke qenë se modeli teorik i influencës së grupeve të interesit duhet
të filloj nga kuptimi i duhur teorik i qëllimit që grupet e interesit dëshirojnë të arrijnë. Siç
e diskutuam më sipër, grupet e interesit janë aktorë që kanë interesa politike, të cilët janë
të organizuar, dhe që nuk kërkojnë poste publike ose të jenë të nënshtruar ndaj shtetit.
Sipas Downs dhe Coleman, 121 duke e përvijuar sipas teorisë së zgjedhjes racionale,
presupozojmë se grupet e interesit janë aktor racional, të orientuar drejt rezultatit, dhe të
vendosur, që të ndjekin një drejtim të caktuar qëllimesh të paravendosura. Sipas Woll122
dallohen katër tipe objektivash: “interesat themelore”, “interesat e rolit specifik”,
“preferenca e mjeteve”, dhe “preferenca e politikave”. Interesat themelore janë interesat e
përgjithshme ose universale të organizatës. Interesat e rolit specifik e aplikojnë interesin
themelor te situata specifike e aktorit në fjalë. Preferencat e mjeteve janë strategji që
organizatat mund të përdorin në mënyrë që të arrijnë interesat e rolit specifik dhe në fund
të fundit interesat themelore. Më në fund, preferencat politike përbëjnë pozicionin politik
117 Ky kapitull është hartuar duke u bazuar pjesërisht në idetë e zhvilluara tek “Lobimi në Bashkimin
Evropian”, (Punuar nga: Evarist Beqiri, udhëheqës shkencor Enkeleda Olldashi), Tiranë, 2011. Kjo tezë
masteri ndodhet në biblotekën e Fakultetit të Drejtësisë (UT). 118 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 13. 119 Kluver (2013, 25) 120 Goldestin (1999, 128) cituar tek Kluver (2013, 25). 121 Downs (1957) dhe Coleman (1990), cituar tek Kluver (2013, 25). 122 Woll (2008, 33–35) cituar te Kluver (2013, 25).
Evarist Beqiri 2017
33
që grupi i interesit adapton lidhur me çështje konkrete politike që i përshtatet interesit të
rolit të tyre specifik.
Sipas Gray et al., dhe Lowery123 interesi themelor i grupeve të interesit është mbijetesa,
objektivi më kryesor i organizatës. Të gjitha qëllimet e tjera të grupit të interesit janë
dytësore, pasi mbijetesa është parakushti për arritjen e çfarëdo objektivi tjetër. Mbijetesa
është interesi themelor si i shoqatave, ashtu edhe i kompanive. Siç e kemi specifikuar më
sipër, dallimi kryesor ndërmjet shoqatave dhe kompanive është anëtarësia. Ndërsa
shoqatat janë organizata me anëtar, si individët, kompanitë, institucionet publike ose
shoqata të tjera, kompanitë janë aktor korporate që nuk kanë ndonjë anëtar. Kështu që,
shoqatat dhe kompanitë kanë strukturë të brendshme të ndryshme dhe funksione të
ndryshme, në këtë mënyrë edhe rruga e mbijetesës është e ndryshme. Berry124 shprehet
se, janë organizata anëtarësie, funksioni parësor i të cilave është përfaqësimi i anëtarëve
të tyre para qeverisë. Sipas McCarthy et al., dhe Schmitter et al.,125, nisur nga fakti që
anëtarët janë kontribuesit kryesor në burimet e tyre, shoqatat konkurrojnë për anëtar, në
mënyrë që të përfitojnë burimet e përshtatshme prej tyre, për të siguruar mbijetesën.
Grant dhe Maloney126 shprehen se, anëtarët mund të jenë qytetarët individualisht ose
organizata të tjera të tilla si kompanitë, autoritetet publike, ose shoqata të tjera. Anëtarët
kontrollojnë rrjedhën e burimeve te shoqatat dhe prandaj janë thelbësor për mbijetesën e
tyre. Lloji i anëtarëve nuk përbën ndonjë dallim për shoqatën. Ata përpiqen të rrisin
numrin e anëtarëve aktiv si dhe të kontribuuesve monetar. Edhe pse anëtarë qe janë
kontribuues monetar nuk marrin pjesë aktivisht në shoqatë, ata sigurojnë burimet
financiare, të cilat janë të rëndësishme për funksionimin dhe mbijetesën e organizatës.
Prandaj, interesi i rolit specifik të shoqatës është përvetësimi dhe mbajtja e anëtarëve.
Individët ose organizatat bëhen anëtar të shoqatave për dy arsye: E para, individët ose
anëtarët kolektiv e delegojnë përfaqësimin e interesave të tyre te shoqatat, të cilat do të
lobojnë institucionet politike në mënyrë që të realizojnë interesat e tyre politike.127
Për këtë shkak, sipas Olson128, anëtarët presin që shoqatat e tyre do të influencojnë
legjislatorët në mënyrë që rezultati politik të jetë sa më afër që të jetë e mundur,
preferencave të tyre politike. Për shembull, individët bëhen anëtar të një grupi mjedisor
duke qenë se mbrojtja e mjedisit është e rëndësishme për ta. Ata ofrojnë burime të tilla si
kontributi financiar ose mundin e tyre për grupin mjedisor dhe presin në këmbim që ai të
loboj legjislatorët në mënyrë që të përmirësoj mbrojtjen mjedisore. Së dyti, individët ose
aktorët kolektiv bashkohen me shoqatat për shkak të shërbimeve speciale që ato sigurojnë
për anëtarët e tyre. Për shembull, punëtorët mund të hyjnë në sindikata për shkak të
mbështetjes financiare që ato sigurojnë gjatë grevave ose për shkak të trajnimeve
profesionale që ofrojnë. Shoferët mund të bashkohen me një shoqatë të automobilave për
shkak të riparimit dhe shërbimeve të tjera që ato ofrojnë në rast defekti në makinë.
Plotësimi i këtyre nevojave është i rëndësishëm për mbajtjen e një baze të gjerë
anëtarësh, duke siguruar kështu vazhdimësinë e burimeve dhe mbijetesën e shoqatës. Në
123 Gray et al., (1996) dhe Lowery (2007) cituar tek Kluver (2013, 26). 124 Berry (1997, 6–7) cituar tek Kluver (2013, 26). 125 McCarthy et al., (1977) dhe Schmitter et al., (1999) cituar tek Kluver (2013, 26). 126 Grant (1997) dhe Maloney (1999) cituar tek Kluver (2013, 26). 127 Marsh 1976; Moe 1980, 30–35, cituar tek Kluver, 2013, 27. 128 Olson (1965) cituar tek Kluver (2013, 27).
Evarist Beqiri 2017
34
këtë mënyrë, preferenca e mjeteve të shoqatës e rrit influencën në procesin e vendim-
marrjes politike dhe në sigurimin e shërbimeve për anëtarët e tyre.
Lloji i katërt i objektivave janë preferencat politike të cilat gëzojnë vetitë ideale të
aktorëve që interesohen për rezultatin politik. Formësimi i preferencave politike të
shoqatave mund të konceptohet si një proces me dy faza: Në fazën e parë, preferencat
politike të shoqatës vendosen nga brenda nga anëtarësia; në këtë fazë preferencat politike
zhvillohen së brendshmi. Në fazën e dytë, shoqatat përfaqësojnë këto preferenca politike
të vendosura nga brenda drejt mjedisit të jashtëm; këtu preferencat politike përcaktohen
së jashtmi.129
Shoqatat dhe kompanitë ndajnë të njëjtin interes themelor: Ato duan të sigurojnë
mbijetesën e tyre. Për ta realizuar këtë, shoqatat duhet të tërheqin anëtar, të cilët
kontrollojnë rrjedhën e burimeve dhe kompanitë duhet të rrisin fitimin e tyre. Shoqatat
mund të mbështeten në dy strategji për të tërhequr dhe mbajtur anëtarët: Ato mund të
rrisin influencën e tyre politike dhe ato mund të sigurojnë shërbime për anëtarët.
Kompanitë mund të zgjedhin midis tre strategjive të ndryshme: Ato mund të sigurojnë
klient të rinj, mund të zvogëlojnë kostot të cilat janë brenda procesit të tyre të prodhimit,
ose mund të influencojnë politik-bërësit në mënyrë që të ketë një mjedis më të
favorshëm. Kështu që, rritja e influencës politike është një strategji e rëndësishme si për
shoqatat ashtu edhe për kompanitë. Prandaj grupet e interesit lobojnë institucionet
evropiane në mënyrë që të influencojnë procesin e politik-bërjes. Ky është një qëllim i
përbashkët i të dy llojeve të grupeve të interesit, shoqatave dhe kompanive. Pra,
konkluzioni është që grupet e interesit kanë nevojë të influencojnë institucionet
evropiane.130
Në mënyrë që të avancojnë objektivat e tyre individuale, Komisioni Evropian, Këshilli,
dhe Parlamenti Evropian jo vetëm që kanë nevojë për informacion, por kërkojnë
gjithashtu mbështetje qytetare. Mbështetja qytetare nevojitet për dy arsye: Së pari,
institucionet evropiane kërkojnë mbështetje elektorale dhe së dyti, mbështetja qytetare
rrit legjitimitetin e iniciativave politike evropiane.
Rëndësia e mbështetjes elektorale për të influencuar politikat publike është diskutuar
gjerësisht në literaturën e zgjedhjes publike.131 Qeveritë kombëtare si edhe anëtarët e
Parlamentit Evropian i nënshtrohen provës elektorale. Siç kemi diskutuar më parë,
supozohet se, ka aktor zyrë kërkues të cilët përpiqen të rizgjidhen dhe prandaj synojnë të
shumëfishojnë votat.132 Nëse mazhoranca e qytetarëve mbështet një propozim politik të
cilin vendim-marrësit nuk e aprovojnë, ata mund të paguajnë për të zgjedhjet e radhës.133
Nisur nga kjo vendim-marrësit përpiqen të miratojnë propozime të cilat mbështeten nga
shumica e elektoratit të tyre për të evituar ndëshkimin elektoral.134
Peltzman, Levine dhe Noll135, e shtrojnë në këtë mënyrë, qytetarët që preken nga vendimi
politik “do të lëvizin për të votuar pro ose kundër përfaqësuesit politik. Duke qenë se
129 Kluver, 2013, 27. 130 Kluver, 2013, 29. 131 P.sh. Stigler, 1971; Kau dhe Rubin, 1979; Plotnick, 1986; Grossman dhe Helpman, 2001, cituar tek
Kluver, 2013,45. 132 Downs, 1957; Riker, 1962; Mayhew, 1974, cituar tek Kluver, 2013, 45. 133 Mayhew, 1974, cituar tek Kluver, 2013, 45. 134 Lohmann, 1993, 320, cituar tek Kluver, 2013, 45. 135 Peltzman, Levine dhe Noll (1989, 6-7) cituar tek Kluver (2013,45).
Evarist Beqiri 2017
35
synimi i tij përfundimtar është që të siguroj dhe rris pushtetin e tij, politikani preferon
vendime që nxisin drejtpërdrejt një votë pro tij.”.
Prandaj, në mënyrë që të fitojnë rizgjedhjen, qeveritë kombëtare në Këshill, si edhe
anëtarët e Parlamentit Evropian përpiqen të miratojnë propozime politike që përkrahen
nga elektorati i tyre. Në përputhje me këtë, Moravcsik, 136 argumenton se, qeveritë
kombëtare janë të ndikueshme nga kërkesat e votuesve dhe grupeve të interesit që
përfaqësojnë votuesit e tyre në mënyrë që të fitojnë mbështetjen e tyre për të ruajtur
pozicionin. Sipas Hix dhe Hoyland, 137 qeveritë kombëtare shqyrtojnë me kujdes pasojat e
iniciativave legjislative te zgjedhësit e tyre dhe synojnë të miratojnë propozime që kanë
një impakt negativ të vogël te votuesit e tyre. Në mënyrë të ngjashme, anëtarët e
Parlamentit Evropian duhet të konkurrojnë në zgjedhje çdo pesë vite për të siguruar
vendin në Parlament. Në mënyrë që të fitojnë mjaftueshëm mbështetje elektorale nga
qytetarët, deputetët ndikohen nga shqetësimet e votuesve kombëtar kur vlerësojnë një
propozim legjislativ. Prandaj, deputetët dhe qeveritë kombëtare marrin veçanërisht në
konsideratë kërkesat e ngritura nga grupet e interesit me një anëtarësi të zgjeruar, duke
qenë se ata përfaqësojnë një numër të madh votuesish.138 Për shembull, mundësia që
qeveritë kombëtare dhe deputetët të marrin në konsideratë preferencat e një dhome tregtie
rritet në varësi të numrit të anëtarëve të saj. Sa më i madh numri i anëtarëve të një grupi
interesi, aq më i rëndësishëm është grupi për zyrtarët e zgjedhur duke qenë se mund të
mobilizoj një numër më të madh votash. Në këtë mënyrë, qeveritë kombëtare dhe
anëtarët e Parlamentit Evropian janë veçanërisht të kujdesshëm për kërkesat e ngritura
nga shoqatat e mëdha, të cilat reflektohen në votimin e tyre mbi propozimet politike të
paraqitura nga Komisioni Evropian.
Komisioni Evropian mund ta shfrytëzoj varësinë elektorale të deputetëve dhe qeverive
kombëtare. Në mënyrë që të siguroj aprovimin e Këshillit dhe Parlamentit Evropian për
një iniciativë të re legjislative, ai mund të fitoj në mënyrë strategjike mbështetjen e
grupeve të interesit me një bazë të gjerë anëtarësh. Nëse grupet e interesit përfaqësojnë
një pjesë të madhe të elektoratit të tyre, qeveritë kombëtare dhe deputetët janë të etur për
të rregullojnë interesat e tyre duke qenë se këto grupe janë në gjendje të mobilizojnë një
numër të madh votuesish.
Në mënyrë që të shmangin ndëshkimin elektoral të shkaktuar nga grupet e interesit
kërkesa e të cilave u injoruan, Këshilli dhe Parlamenti Evropian miratojnë ato propozime
të Komisionit të cilat gëzojnë mbështetjen e grupeve të interesit dhe që flasin për një
numër të madh qytetarësh.
Mbështetja qytetare është gjithashtu e rëndësishme për ti dhënë legjitimitet iniciativave
politike evropiane. Nga institucionet evropiane pritet që të angazhohen në “veprim
retorik” duke përdorur në mënyrë strategjike mbështetjen qytetare si një burim
legjitimiteti dhe duke përdorur instrumentalisht argumentet e bazuara te legjitimiteti për
të promovuar propozimet e favorizuara. Komisioni Evropian, anëtarët e Parlamentit
Evropian, dhe qeveritë e vendeve anëtare janë aktorë racional të cilët ndjekin interesin e
tyre personal, por që i përkasin një komuniteti politik vlerat dhe normat themelore së të
cilit i ndajnë.139 Ata kanë institucionalizuar një standard legjitimiteti politik i cili është i
136 Moravcsik, 1993, 483; 1997, 531, cituar tek Kluver, 2013, 46. 137 Hix dhe Hoyland, 2011, 61–62 cituar tek Kluver, 2013, 46. 138 Kohler-Koch, 1997, 11, cituar tek Kluver, 2013, 46. 139 Schimmelfennig, 2001, 62 cituar tek Kluver, 2013, 46.
Evarist Beqiri 2017
36
bazuar në normat dhe vlerat e komunitetit.140 Ky standard legjitimiteti përcakton se cilat
veprime politike janë të dëshirueshme dhe të lejueshme. Sidoqoftë, këto norma
komuniteti nuk përcaktojnë preferencat e institucioneve evropiane, por ato përbëjnë një
ndrydhje institucionale, të cilën institucionet duhet ta marrin në konsideratë kur ndjekin
interesat e tyre.141 Ata duhet të justifikojnë veprimet e tyre në planin e normave dhe
vlerave të përbashkëta. Vlera më themelore e komunitetit politik që strukturon veprimin
politik është qeverisja demokratike. Duke qenë se të gjitha vendet anëtare të BE janë
demokraci liberale, institucionet evropiane janë të zotuara ndaj institucioneve të
organizuara demokratikisht që janë përgjegjëse ndaj qytetarëve.142 Sidoqoftë, delegimi i
kompetencave te institucionet evropiane rezultoi në një asimetri midis legjitimitetit
“konsekuent” dhe “procedural”, që përfaqëson deficitin e legjitimitetit. 143 Ndërsa
legjitimiteti konsekuent bazohet në efikasitetin e institucioneve për të prodhuar rezultate
politike, legjitimiteti procedural bazohet në pranimin e rregullave dhe procedurave
përmes të cilave merren vendimet politike. Institucionet evropiane janë të ndërgjegjshme
për këtë deficit: Që kur u firmos Traktati i Mastriktit, mediat dhe akademikët i kanë
përkushtuar një vëmendje të konsiderueshme mungesës së legjitimitetit së politikës
evropiane. 144 Prandaj deficiti demokratik i Bashkimit Evropian është një problem i
spikatur që tërheq vëmendjen e gjerë dhe lehtëson kështu përdorimin e veprimit
retorik. 145 Meqë debati kumbues mbi deficitin demokratik të Bashkimit Evropian
kërcënon pozicionin e institucioneve evropiane, ato përdorin strategjikisht përfshirjen e
grupeve të interesit si një mjet për zmadhuar legjitimitetin e tyre procedural, duke forcuar
në këtë mënyrë pozicionin e tyre në dritën e perceptimit të deficitit demokratik.
Bouwen146, arsyeton po në këtë mënyrë se, “nëpërmjet konsultimit të gjerë të interesave
private me një theks të veçantë në konsultimin e përfaqësuesve të interesave me ndikim
më të madhe në zonat elektorale, Komisioni synon të rris legjitimitetin e tij dhe të siguroj
mbështetje për propozimet e tij gjatë fazave të mëpasshme të procesit legjislativ.”.
Pse duhet që konsultimi dhe përfshirja e grupeve të interesit të ketë efekt në sjelljen e
institucioneve evropiane? Schimmelfennig,147argumenton se, turpi luan një rol thelbësor
për t’i lidhur aktorët politik me normat dhe vlerat e komunitetit politik. Shtetet anëtare,
deputetët dhe Komisioni Evropian janë zotuar ndaj principeve të qeverisjes demokratike,
sipas së cilave institucionet politike përfaqësojnë interesat e qytetarëve ndaj së cilëve ato
përgjigjen. Nëse ato zgjedhin të devijojnë nga këto vlera, aktor të tjerë nga komuniteti
mund ti fajësojnë publikisht për mosplotësimin e zotimeve të tyre. Kështu, në qoftë se,
deputetët dhe qeveritë kombëtare kundërshtojnë miratimin e një propozimi politik që
mbështetet nga një numër i madh qytetarësh, Komisioni Evropian mund ti fajësoj ata
publikisht për mospërputhje me principet e qeverisjes demokratike.
Meqë diskutimet në Parlamentin Evropian janë të hapura ndaj publikut dhe gjithmonë e
më shumë regjistrimet e votimeve të deputetëve dhe ministrave kombëtar në Këshill janë
140 Schimmelfennig 2001, 62 cituar tek Kluver, 2013, 46. 141 Schimmelfennig 2001, 63, cituar tek Kluver, 2013, 47. 142 Rittberger, 2005, 62–63, cituar tek Kluver, 2013, 47. 143 Rittberger, 2003, 2005 cituar tek Kluver, 2013, 47. 144 Rittberger, 2005, 28–34 cituar tek Kluver, 2013, 47. 145 Rittberger dhe Schimmelfennig, 2006; Schimmelfennig et al. 2006 cituar tek Kluver, 2013, 47. 146 Bouwen (2009, 22–23) cituar tek Kluver (2013, 47). 147 Schimmelfennig (2001, 2003), cituar tek Kluver (2013, 47).
Evarist Beqiri 2017
37
publikisht të arritshëm, publiciteti i procesit legjislativ në BE lehtëson përdorimin e
veprimit retorik.148 Për shembull, një website publik i quajtur “Votewatch.eu” monitoron
deputetët dhe ministrat kombëtar dhe e bën informacionin përreth sjelljes së tyre
legjislative më të arritshëm për publikun.149
Kështu që, duke mos u sjell në përputhje me normat dhe vlerat e përbashkëta, aktorët
politik rrezikojnë pozicionin e tyre, reputacionin dhe besueshmërinë në komunitetin
politik. Siç e nxjerr në pah Schimmelfennig,150 vlerat komunitare, i shtrëngojnë madje
anëtarët që i përdorin standardet e legjitimiteti vetëm strategjikisht, për të ndjekur
interesin e tyre personal, pasi “ata mund të ngecin në argumentet e tyre dhe të detyrohen
të sillen sikur i kanë marr ato seriozisht.”. Prandaj në mënyrë që të shmangin fajësimin
publik për mosrespektimin e kërkesave të qytetarëve dhe të moszgjidhjen për shkak të
devijimit nga standardet e legjitimitetit, qeveritë kombëtare dhe anëtarët e Parlamentit
Evropian i japin miratimin e tyre iniciativave që mbështeten nga një numër i madh
qytetarësh.
Sipas Kluver,151 pavarësisht nga rritja e transparencës së vendimmarrjes në BE, turpërimi
funksionon vetëm për ato çështje politike që janë shumë të spikatura të tilla si Direktiva e
Shërbimit, e cila ka marr një vëmendje të konsiderueshme publike. Ndërsa vëmendja
qytetare për politikat që shqyrtohen në nivelin evropian është zakonisht mjaft e ulët.
Aktorët e tjerë politik të tillë si, grupet e interesit ose Komisioni Evropian mund të rrisin
strategjikisht spikatjen e një çështje për të mobilizuar opinionin publik rreth çështjes së
tyre. Prandaj një grup interesi i cili mbështetet nga një numër i madh qytetarësh mundet
që strategjikisht t’i mobilizoj ata për të bërë presion ndaj institucioneve evropiane. Duke
qenë se Komisioni Evropian përpiqet të paraqes propozime politike që e kalojnë me
sukses procesin legjislativ dhe meqë Këshilli dhe Parlamenti Evropian janë zotuar të
përfaqësojnë interesat e qytetarëve të tyre, Komisioni Evropian përpiqet të prezantoj
propozime politikash që gëzojnë mbështetje të gjerë në publik. Prandaj Komisioni
Evropian është më i ndikueshëm përballë kërkesave të ngritura nga grupet e interesit që
përfaqësojnë një numër të madh qytetarësh. 152 Me mbështetjen e këtyre grupeve
Komisioni Evropian mund të sinjalizoj mbështetjen e gjerë qytetare për iniciativat e tij
politike dhe në këtë mënyrë t’ju bëj thirrje principeve të demokracisë dhe llogaridhënies,
të cilat kushtëzojnë sjelljen e Këshillit dhe të Parlamentit Evropian.
Në përfundim, Komisioni Evropian, Këshilli dhe Parlamenti Evropian kanë nevojë për
mbështetjen qytetare për të ndjekur objektivat e tyre individual. Në mënyrë që të garantoj
suksesin e propozimeve të tij politike, Komisioni Evropian përdor strategjikisht
mbështetjen qytetare në mënyrë që sinjalizoj mbështetjen elektorale te anëtarët e
Parlamentit Evropian dhe qeveritë kombëtare. Nga ana tjetër këta synojnë të miratojnë
ato propozime politike që mbështeten nga shumica e votuesve të tyre, për të siguruar
rizgjedhjen. Mbështetja qytetare është gjithashtu një mjet për institucionet evropiane, për
ti shtuar legjitimitet iniciativave politike, të detyruar edhe nga principet e qeverisjes
demokratike dhe dëshira për të shmangur fajësimin publik për miratimin e politikave që
148 Rittberger and Schimmelfennig, 2006; Schimmelfennig et al. 2006 cituar tek Kluver, 2013, 48. 149 Ky website mund të gjendet në këtë adresë: http://www.votewatch.eu. 150 Schimmelfennig (2001, 65) cituar tek Kluver (2013, 48). 151 Heike Kluver (2013, 48). 152 shiko edhe Bouwen, 2002.
Evarist Beqiri 2017
38
nuk gëzojnë mbështetjen e qytetarëve evropian. Pra, institucionet evropiane kërkojnë
mbështetjen qytetare nga grupet e interesit.
Qëllimi primar i qeverive kombëtare dhe anëtarëve të Parlamentit Evropian është
rizgjedhja. Për të realizuar këtë qëllim, ata keni nevojë për informacion të rëndësishëm
politik dhe mbështetje qytetare për të miratuar legjislacionin që është teknikisht i
përshtatshëm dhe që mbështetet nga shumica e elektoratit të tyre. Për të fituar
mbështetjen e votuesve, qeveritë kombëtare dhe deputetët duhet të përshtatin interesat e
tyre. Duke përvijuar modelet e votimit ekonomik, zgjedhja e qytetarëve në votime nxiten
kryesisht nga motive ekonomike. Për pasojë, qeveritë kombëtare dhe deputetët duhet të
sigurojnë mbështetjen e aktorëve të fuqishëm ekonomik, duke qenë se sjellja e tyre
ndikon vendimtarisht performancën ekonomike. Prandaj institucionet evropiane kërkojnë
pushtet ekonomik nga grupet e interesit. Në kuptimin që ata janë më të ndjeshëm ndaj
shqetësimeve të ngritura nga grupet e interesit, që kontrollojnë një sektor ekonomik të
rëndësishëm sesa ndaj grupeve të interesit, që nuk kanë ndikim në investimet në biznes
ose punësim.153
Pushteti ekonomik përkufizohet si aftësia e një aktori për të kontrolluar investimet e
biznesit dhe krijimin e vendeve të punës. Ajo përshkruan peshën ekonomike të një aktori
në termat e nxitjes së rritjes dhe kontrollit të vendeve të punës. Duke ndjekur argumentin
e pushtetit strukturor të hedhur nga Lindblom, Przeworski dhe Wallerste,154 argumentohet
se, aktorët ekonomik gëzojnë një pozicion strukturor të fortë, që i lejon ata të arrijnë
rezultate politike favorizuese pa pasur madje nevojë që të lobojnë për çështjen e tyre.
Pushteti strukturor i biznesit bazohet në rolin e tij kryesor për funksionimin e ekonomisë.
Sjellja dhe performanca e firmave ka një ndikim të madh mbi politikën dhe shoqërinë.
Ajo prek rritjen ekonomike, numrin e vendeve të punës, dhe sigurinë ekonomike të
punonjësve. Prandaj, politikat që kanë efekt negativ mbi fitimet e kompanive mund të
shkaktojnë uljen e investimeve, ngadalësimin e rritjes ekonomike, rritjen e papunësisë,
dhe uljen e të ardhurave nga taksat.155
Humbja e vendeve të punës, inflacioni ose shqetësime të tjera ekonomike mund të çojnë
në kundërshtime të mëdha nga qytetarët, të cilët mund ti ndëshkojnë vendim-marrësit në
zgjedhjet e radhës. Sipas Przeworskit dhe Wallerstein, 156 politikanët që kërkojnë
rizgjedhjen duhet ti paraprijnë ndikimit të politikave të tyre në vendimet e biznesit pasi
këto ndikojnë inflacionin, punësimin dhe të ardhurat personale të votuesve. Vërehet
gjithashtu se lufta ndaj papunësisë dhe shmangia e inflacionit janë çështje të rëndësishme
në fushatat elektorale. Rëndësia e performancës ekonomike për popullaritetin dhe
suksesin elektoral të politikanëve është njohur proverbialisht nga këshilltari strategjik i
Bill Clinton-it, James Carville, i cili vendosi në shtabin e përgjithshëm të fushatës
presidenciale të vitit 1992 në Little Rock, një shenjë ku shfaqej fraza e famshme:157
“Është ekonomia, budalla!” Në mënyrë të ngjashme Duch dhe Stevenson, 158 e
përshkruajnë rëndësinë e ekonomisë për rezultatin e zgjedhjeve si vijon: Është virtualisht
153 Heike Kluver (2013, 49). 154 Lindblom (1977), Przeworski dhe Wallerstein (1988) cituar tek Kluver (2013, 49). 155 Przeworski dhe Wallerstein, 1988, 12, cituar tek Kluver, 2013, 50. 156 Przeworskit dhe Wallerstein (1988, 12) cituar tek Kluver (2013, 50). 157 Safire, 1993, 376 cituar tek Kluver, 2013, 50. 158 Duch dhe Stevenson (2005b, 1) cituar tek Kluver, 2013.
Evarist Beqiri 2017
39
një besim universal mes politikanëve, komentatorëve politik, madje edhe mes votuesve,
që zgjedhjet janë një referendum mbi ekonominë. Politikanët i mbushin fjalimet e tyre me
retorikën ekonomike; komentuesit politik prodhojnë analiza ekonomike pafund, po aty i
bazojnë parashikimet e tyre statistikore edhe konsulentët e shumë-paguar. Në këtë linjë,
një pjesë e mirë e literaturës mbi sjelljen e votuesve e shpjegon zgjedhjen e votuesve me
“votimin ekonomik”.159 Modelet e votimit ekonomik i konsiderojnë votuesit si të nxitur
kryesisht nga motivet ekonomike. Votuesit konceptohen si aktorët kryesor të cilët e
delegojnë kompetencën e tyre të politik-bërësit (agjentët) për të siguruar përfitime të
ardhshme ekonomike. Në mënyrë që të parandalojnë dredhitë e politikanëve, ata i
frenojnë me anë të ndëshkimit elektoral. 160 Meqë votuesit nuk mund të vëzhgojnë
drejtpërdrejt sjelljen e agjentëve të tyre, ata e kushtëzojnë votën e tyre me performancën e
përgjithshme makroekonomike.161 Kërkimet empirike në spektrin e gjerë të demokracive
të konsoliduara kanë konfirmuar pritjet e modelit ekonomik të votimit: Treguesve
ekonomik si papunësia, të ardhurat, inflacioni, dhe produkti i brendshëm bruto mund t’ju
faturohet shumica e luhatjeve lidhur me mbështetjen ndaj qeverisë. 162 Rëndësia e
ekonomisë për rizgjedhjen e politikanëve përmblidhet nga Lewis-Beck dhe Stegmaier,163
si vijon:
“Marrëdhënia e fortë ndërmjet ekonomisë dhe elektoratit në demokraci në mbarë botën
vjen nga ndjeshmëria ekonomike e zgjedhësve, votuesve individual. Midis çështjeve në
axhendën tipike të votuesve, asnjëra nuk është kaq vazhdueshmërisht prezente, as të ketë
ndikim të përgjithshëm kaq të fortë sesa ekonomia. Pakënaqësia qytetare me
performancën ekonomike në thelb e rrit mundësinë e një vote kundër atyre që janë në
detyrë.”
Në mënyrë të ngjashme, Bernhagen,164 arsyeton se, “votimi ekonomik është mekanizmi
nëpërmjet së cilit shfaqet pushteti strukturor i biznesit.” Kështu që, qeveritë kombëtare
dhe deputetët sistemojnë interesat e aktorëve të rëndësishëm ekonomik, meqë ata kanë
një ndikim të madh te ekonomia dhe prandaj në fund mund të ndikojnë votën e
qytetarëve. Prandaj, grupet e interesit që përfaqësojnë aktor të rëndësishëm ekonomik
mund të ushtrojnë influencë mbi vendim-marrësit, thjesht për shkak të ndikimit që mund
të kenë vendimet e biznesit për të investuar ose jo në një zonë specifike.165
Për shembull, gjasat që qeveritë kombëtare dhe deputetët të japin miratimin e tyre për një
propozim politik i cili mbështetet nga Shoqata Evropiane e Prodhimit të Automobilave
janë ekstremisht të larta duke qenë se ajo përfaqëson një nga industritë më të
rëndësishme, në mos atë më të rëndësishme në Evropë. Një shembull i spikatur i efekteve
të pushtetit ekonomik në vendimmarrjen qeveritare është kriza e fundit e General Motors,
në të cilën qeveritë kombëtare të prekura po përpiqeshin të rregullonin kërkesat e General
Motors, për të mbajtur sa më shumë vende pune që të ishte e mundur në vendin e tyre.
Kështu që, kur çështjet politike janë shumë të diskutueshme dhe shumë grupe interesi
përpiqen të influencojnë procesin e vendim-marrjes, ka gjasa që ato grupe interesi që
kanë në dispozicion pushtetin më të madh ekonomik do të triumfojnë. Po ashtu
159 P.sh. Lewis-Beck dhe Stegmaier, 2000; Duch dhe Stevenson (2005 a, b) cituar tek Kluver (2013, 50). 160 Duch dhe Stevenson, 2005a, 389, cituar tek Kluver, 2013, 50. 161 Duch dhe Stevenson, 2005a, 389 cituar tek Kluver, 2013, 50. 162 Lewis-Beck and Stegmaier, 2000 cituar tek Kluver, 2013, 50. 163 Lewis-Beck and Stegmaier (2000, 211) cituar tek Kluver (2013, 50). 164 Bernhagen (2007, 44) cituar tek Kluver (2013, 51). 165 Bernhagen dhe Brauninger 2005; Bernhagen, 2007 cituar tek Kluver, 2013, 51.
Evarist Beqiri 2017
40
Moravcsik,166 shprehet se, “integrimi evropian mund të shpjegohet më së miri si një seri
zgjedhjesh racionale të bëra nga liderët kombëtar. Këto zgjedhje i përgjigjen detyrimeve
dhe mundësive, që e kanë burimin te interesat e zgjedhësve të fuqishëm në vendin e
tyre.”
Komisioni Evropian është gjithashtu i ndërgjegjshëm për vartësinë e qeverive kombëtare
dhe deputetëve te aktorët e fuqishëm ekonomik. Nëse propozimi i Komisionit ka
mbështetjen e kompanive të mëdha dhe gjithë industrive si në rastin e Programit të Tregut
të Përbashkët, qeveritë kombëtare dhe anëtarët e Parlamentit Evropian me shumë gjasa
do ta aprovojnë iniciativën e Komisionit. Në mënyrë që t’i jap shtysën propozimit të tij
politik dhe të garantoj pëlqimin e Këshillit dhe Parlamentit Evropian, Komisioni
Evropian strategjikisht formon aleanca me aktor privat të biznesit të cilët lobojnë qeveritë
e vendeve anëtare dhe deputetët që të pranojnë iniciativën e tij.167
Disa studime kanë dokumentuar ndikimin e grupeve industriale në politikat evropiane:
Sandholtz,168 ka treguar në një analizë të programit ESPRIT, që çelësi për të fituar
miratimin e qeverive kombëtare ishte aleanca që Komisioni Evropian formoi me
industrinë. Në mënyrë të ngjashme, Peterson, 169 analizoi lindjen e politikave teknologjike
në nivelin evropian dhe arriti në konkluzionin se mbështetja e grupeve të rëndësishme
industriale ishte thelbësore për suksesin e iniciativave të Komisionit në këtë fushë.
Përfundimisht, Sandholtz dhe Zysman si dhe Cowles,170 hetuan krijimin e Programit të
Tregut të Përbashkët në 1992, dhe argumentuan se, Komisioni Evropian formoi një
aleancë me grupet e fuqishme industriale në mënyrë që ti jepte shtysë iniciativës.
President i sapo vendosur i Komisionit, Jacques Delors, deklaroi në janar 1985, qëllimin
e Komisionit për të krijuar një treg unik, të bashkuar plotësisht duke filluar nga 1992.
Drejtorët e përgjithshëm të firmave kryesore shumëkombëshe deklaruan në faqen e parë
të Financial Times se, ata do t’i lëvizin kompanitë e tyre jashtë vendit nëse qeveritë
kombëtare anëtare nuk do të ndiqnin propozimin e Komisionit për një Evropë të
bashkuar.171 Për më tepër drejtori i përgjithshëm i Philips-it kërcënoi qeverinë kombëtare,
në një fjalim publik, duke thënë se, “nëse Evropa nuk është as e aftë dhe as e vullnetshme
për të zhvilluar strukturën e saj ekonomike, atëherë duhet të pres pasojat e kësaj”.172
Përveç kësaj, në mënyrë që t’ju bënin presion qeverive kombëtare për të realizuar shpejt
tregun e përbashkët, Tavolina e Rrumbullakët e Industrialistëve Evropian publikoi
deklaratën e mëposhtme për shtyp në janar 1986:
“Nëse progresi për zbatimin e tregut evropian do jetë kaq i ngadaltë sa aktualisht, është e
pashmangshme që industritë evropiane duhet të rikonsiderojnë strategjitë e tyre afatgjata
në mënyrë që të vazhdojnë të qëndrojnë konkurruese, me mundësinë për t’i ridrejtuar
investimet jashtë Evropës, në pjesë të tjera të botës. Kjo mund të çoj në një frenim serioz
të zhvillimit industrial në Evropë me pasoja të rënda për aktivitetin ekonomik, punësimin
dhe mirëqënien e përgjithshme në Evropë.173
166 Moravcsik (1998, 18) cituar tek Kluver (2013, 51). 167 Coen, 1997, fq. 96; 1998, fq. 79 cituar tek Kluver, 2013, fq. 51. 168 Sandholtz (1992,16) cituar tek Kluver (2013, 51). 169 Peterson (1991) cituar tek Kluver (2013, 52). 170 Sandholtz dhe Zysman (1989) si dhe Cowles (1995) cituar tek Kluver (2013, 52). 171 Cowles 1995, fq. 515–516 cituar tek Kluver 2013, fq. 52. 172 Cowles 1995, fq. 516 cituar tek Kluver, 2013, fq. 52. 173 European Round Table of Industrialists 1987, cituar tek Cowles 1995, 519, cituar tek Kluver 2013, 52.
Evarist Beqiri 2017
41
Për ta përmbledhur, shqetësimi parësor i qeverive kombëtare në Këshill dhe anëtarëve të
Parlamentit Evropian është rizgjedhja. Në mënyrë që të fitojnë miratimin e votuesve të
tyre, qeveritë kombëtare dhe deputetët duhet të llogarisin preferencat e tyre. Bazuar në
modelet e votimit ekonomik, kemi argumentuar se, votuesit nxiten së pari nga
konsideratat ekonomike kur bëjnë zgjedhjen e tyre me votë. Në mënyrë që të sigurojnë
një funksionim të qetë të ekonomisë, qeveritë kombëtare dhe deputetët duhet të
sistemojnë interesat e aktorëve të fuqishëm ekonomik, pasi sjellja e tyre përcakton
vendimtarisht performancën ekonomike. Prandaj qeveritë kombëtare dhe deputetët
dëgjojnë kërkesat e ngritura nga grupet e interesit me pushtet të madh ekonomik për të
shmangur kundërshtimet nga lojtarët e mëdhenj. Komisioni Evropian e përdor
strategjikisht këtë vartësi. Në mënyrë që të siguroj miratimin e Këshillit dhe Parlamentit
Evropian për propozimet e tij politike, Komisioni Evropian përpiqet të ndërtoj aleanca
me aktorët e fuqishëm ekonomik. Pra, institucionet evropiane kërkojnë fuqinë ekonomike
nga grupet e interesit.174
Mendojmë se, informacioni lidhur me çështjet në diskutim, mbështetja qytetare për to dhe
pushteti ekonomik i grupeve të interesit janë përcaktuese për miratimin ose jo të një
politike të caktuar. Po kështu, kur përpiqemi të kuptojmë arsyen se pse disa grupe interesi
e formësojnë me sukses politik-bërjen në Bashkimin Evropian ndërsa disa të tjerë nuk
munden, sytë duhen drejtuar te tërësia e informacioni të ofruar, mbështetja qytetare dhe
pushteti ekonomik i koalicionit lobues për çështjen specifike. Sidoqoftë ajo që ka rëndësi
nuk janë vlerat karakteristike reale të koalicionit, por informacioni i ofruar, mbështetja
qytetare dhe pushteti ekonomik i një koalicioni lobues në raport me koalicionin
opozitar.175 Sipas Kluver, çështjet politike dallojnë gjerësisht nga njëra-tjetra në terma
ndërlikueshmërie. Disa çështje janë shumë teknike ndërsa kompleksiteti i të tjerave është
më i ulët. Prandaj karakteristikat e çështjes politike në fjalë ndikojnë shumë aftësinë e
grupeve të interesit për të patur sukses në tentativat e tyre të lobimit. Nëse një çështje
politike është shumë komplekse, institucionet evropiane kanë nevojë për më tepër
informacion nga grupet e interesit. Kështu që, grupet e interesit të cilat mund të ofrojnë
informacionin e nevojshëm për Komisionin, Këshillin dhe Parlamentin Evropian janë në
një pozicion të mirë për të influencuar procesin e politik-bërjes. Sidoqoftë, nëse një
çështje politike nuk është shumë e ndërlikuar, institucionet evropiane nuk para kërkojnë
informacion. Si rrjedhim, grupet e interesit të cilat mbështeten kryesisht në ofrimin e
informacionit për vendimmarrësit evropian do ta kenë shumë të vështirë të kenë ndonjë
ndikim në debatin legjislativ.
Duke u bazuar në argumentet e Kluver mund të thuhet se: a) efekti pozitiv që ka sigurimi
i informacionit tek influenca e grupeve të interesit, moderohet nga kompleksiteti i
çështjes politike;176 dhe b) lobimi, si një marrëdhënie shkëmbimi ndërmjet grupeve të
interesit dhe institucioneve evropiane, shkëmben të mira. Në mënyrë që të kuptohet
variacioni i influencës së grupeve të interesit në politik-bërjen e Bashkimit Evropian,
është e nevojshme të kuptohet çfarë të mirash kërkojnë institucionet evropiane nga grupet
e interesit. Prandaj, për të kuptuar pse institucionet evropiane angazhohen në një
marrëdhënie shkëmbimi me grupet e interesit, është vendimtare të analizojmë plotësisht
174 Kluver, 2013, 53. 175 Kluver, 2013, 56. 176 Kluver, 2013, 19.
Evarist Beqiri 2017
42
rolin institucional, objektivat, dhe kërkesat e Komisionit Evropian, Parlamentit Evropian
dhe Këshillit.177
Brukseli është tani plotë me rrjete informale dhe formale lobimi. Në mënyrë informale,
specialistë të punëve publike me shtetësi ose gjuhë të njëjtë mblidhen në disa bare të
caktuara, në të ashtuquajturën lagje evropiane (quartier européen). Rrjetet e tjera
informale janë të bazuara në edukimin, p.sh., rrjeti me alumni të shkollës ENA (École
nationale d'administration), që përfshin zyrtarë, politikanë dhe lobistë francez, ose në
lidhjet profesionale, siç është rasti i grupit Ravenstein, i cili përfshin drejtorët e
kompanive për punët e mëdha publike.
Shumë shoqata të formalizuara kanë dalë në skenë: Shoqata e Profesionistëve të
Çështjeve Evropiane (SEAP), Profesionistët e Çështjeve Publike (PAP), Federata
Evropiane e Lobimit dhe e Çështjeve Publike (FELPA) ose Qendra Evropiane për
Çështjet Publike Bruksel (ECPAB). Kurset e ofruara së fundmi dhe programet intensive
janë të kushtueshme, por të njohura gjerësisht nga lobistët për kualitetin e tyre. Fakultetet
përfshijnë jo vetëm akademik dhe lobues profesionist por gjithashtu edhe zyrtarë
Evropian dhe anëtarë ose ish-anëtarë të Parlamentit Evropian.178
Një nga objektivat madhor është që të përmirësohet komunikimi ndërshtetëror dhe të
reduktohen ndasitë kombëtare, të cilat ekzistojnë akoma. Gjithashtu ka programe të plota
diplomimi, psh., Master në Administrim Biznesi, specializime të tilla si “Lobim dhe
Përfaqësues Biznesi”.
Firmat britanike, holandeze dhe amerikane ishin të parat që njohën rëndësinë e potencialit
që ka përfaqësimi direkt në Bruksel. Lëvizjet e amerikanëve mund të shihen edhe si një
pranim i rëndësisë së BE-së. Autorë si Koen i shikojnë fillimet e lobimit si të fokusuara
në shtetet mëmë dhe në Këshillin e Ministrave.179 Me zgjerimin e fushës së politikave të
cilat do ti nënshtroheshin bashkë vendosjes dhe votimit me shumice të cilësuar në
Këshill. Konglomeratet britanike dhe holandeze si Shell, BP, ICI dhe Philips, ndoqën
rrugën e amerikanëve duke u ndërkombëtarizuar me shpejtësi. Dalja në skenë e këtyre
konglomerateve, në pjesën dërrmuese Anglo-Saksone, inkurajoi firma të tjera gjigande
evropiane si Fiat, Olivetti ose Daimler-Benz, që të marrin pjesë aktivisht në debatin
evropian. Këto firma ushtruan një influencë të fortë në firmat franceze dhe gjermane, të
cilat ishin akoma të fokusuara në shoqatat kombëtare. Gjithsesi, Koen thekson se, në
fillim objektivat e firmave të tilla si Philips, Olivetti ose Fiat ishte që të krijonin një treg
të mbrojtur Evropian. Me traditën e tyre të gjatë të lobimit direkt, firmat britanike tentuan
të ndërtonin një strategji lobimi të dyfishtë në nivel kombëtar dhe në nivel evropian.
Ndryshe nga homologët e tyre holandez dhe gjerman - të cilët i shikonin qeveritë dhe
shoqatat e tyre kombëtare si një opsion komplementar dhe të sigurt për të influencuar BE
- strategjia e dyfishtë e firmave britanike u drejtua shpesh drejt evropianizimit të një
qeverie shpesh konservative për sa i takon perspektivës evropiane. Sot biznesi francez
është po aq aktiv sa ai britanik, duke përfaqësuar rreth 9% të zyrave që mbulojnë çështjet
evropiane në Bruksel. Në përgjithësi, firmat britanike dhe amerikane e mirëpritën ardhjen
177 Heike Kluver (2013, 29). 178 Wilhelm Lehmann dhe Lars Bosche, ”Lobbying in the Europian Union: Current Rules and Practices”,
European Parliament, Directorate-General for Research, Working Paper, Luxembourg, European
Parliament, 2003, f. 31. 179 Coen, D., "The impact of the EU on the trade union movement" in: Balme, R. et al., 2002, f. 269-272.
Evarist Beqiri 2017
43
e firmave të mëdha franceze në Bruksel pasi ajo u dha një shkallë më të lartë legjitimiteti
aleancave të tyre.
Në Gjermani, tradicionalisht biznesi ka pasur një shkallë të lartë besimi tek qeveria dhe
kanalet kombëtare që përdoreshin për të influencuar procesin e politikave të BE-së.
Biznesi gjerman karakterizohet nga një konsensus i gjerë për sa i përket drejtimit të
përgjithshëm të integrimit Evropian. Ndërsa lobimi direkt në BE nga firmat gjermane
është rritur, shoqatat kombëtare kanë filluar ti drejtojnë burimet e tyre në lobimin e BE,
dhe shumë të tilla si psh., Verband der Chemischen Industrie, kanë përfaqësues në
Bruksel. Në të njëjtën kohë, firmat gjermane kanë qenë disi ngurruese për të dalë nga
sistemi i tyre korporatist, i cili ofron mjete të besueshme për të influencuar qeverinë
federale dhe federatën evropiane. Megjithatë, firmat gjermane kanë mësuar të lobojnë
brenda forumeve industriale të Brukselit - me firma të tilla si BMW, Hoechst,
Bertelsmann, BASF, Bayer, Bosch, Daimler Benz dhe Siemens.
Si përfundim, shkalla e evropianizimit të interesave të biznesit varion akoma sipas
çështjeve specifike dhe traditave të lobimit në shtetet anëtare. Deri tani, ka pasur një
prirje drejt strategjisë së lobimit direkt, i cili përmblidhet në një specifikë të caktuar sipas
sektorëve dhe aleancave ad-hoc të bazuara tek çështjet e caktuara. Firmat të cilat e gjejnë
të kërcënuar pozitën e tyre në nivel kombëtar, e ndjejnë të nevojshme të bëhen anëtare të
një Eurogrupi.180 Nga ana tjetër, aty ku shtetet anëtare mbajnë autoritetin kryesor dhe
përgjegjësinë, interesat kanë më pak arsye të organizohen në nivelin evropian. Arritjet e
projektit të Tregut të Përbashkët, roli i rëndësishëm që shtetet anëtare luajnë në
implementimin dhe forcimin e rregullave evropiane, dhe parimi i subsidaritetit të gjitha të
çojnë në vazhdimësinë e ruajtjes së autoritetit të shteteve anëtare.181
Sipas Greenwood, gjatë influencimit duhet pasur parasysh se, “në nivelin bazë, duhet
konsideruar niveli kombëtare, i cili i referohet shfrytëzimit të kontakteve kombëtare dhe
politikave kombëtare për të influencuar legjislatorët evropian”. Bouwen ka formuluar një
analizë krahasuese të lobimit, që i takon trekëndëshit të institucioneve evropiane, duke
aplikuar “teorinë e aksesit” për këtë temë.182 Sipas kësaj teorie, është vital “aksesi në
burimet dhe, në Bruksel, mundësia për të pasur akses tek institucionet përfaqëson kushtin
e nevojshëm për të ushtruar influencë.183
Bowen, ka zhvilluar intervista të shumta me përfaqësues të Parlamentit Evropian, të
Komisionit dhe të Këshillit dhe ka analizuar aksesin e katër formave të ndryshme të
përfaqësimit të interesave private: shoqatat evropiane, shoqatat kombëtare, firmat private
dhe konsulentët.
Për sa i përket Parlamentit Evropian, ky autor identifikon seancën plenare, komisionet e
përhershëm, etj., si momente të rëndësishme për aktivitetin e lobimit. Duke pasur
parasysh që pjesa më e madhe e zgjidhjeve legjislative nga ana e Parlamentit ndodh
brenda komisioneve të tij të specializuar, analiza e Bowen është përqendruar më shumë
180 Coen, D., "The impact of the EU on the trade union movement" in: Balme, R. et al. 2002, f. 23-24. 181Wilhelm Lehmann dhe Lars Bosche, ”Lobbying in the Europian Union: Current Rules and Practices”,
European Parliament, Directorate-General for Research, Working Paper, Luxembourg, European
Parliament, 2003, f. 33. 182 Jesse C. Ribot and Nancy Lee Peluso, “A Theory of Access”, Rural Sociology Volume 68, Number 2,
f.153-181. 183 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 20.
Evarist Beqiri 2017
44
mbi aksesin tek Komisioni i Çështjeve Politike dhe Monetare. Përfundimi është, që në
veçanti shoqatat Evropiane, përgjithësisht gëzojnë një akses preferencial, të ndjekura nga
shoqatat kombëtare dhe firmat private, ndërsa anëtarët e parlamentit preferojnë të flasin
me organizatat përfaqësuese pavarësisht nga niveli i tyre i përbërjes (kombëtar apo
evropian).184
Si një hap i parë për të kuptuar dinamikën e sistemit të BE-së, duhet pasur në konsideratë
se:
➢ Pushteti dhe detyrat e institucioneve burojnë nga traktatet e tyre themeluese – së pari,
Traktati i Romës. Gjithçka ato bëjnë duhet të bazohet tek traktatet, domethënë që
sistemi është së tepërmi normativ.
➢ Pushteti është shpërndarë në mënyrë të barabartë. Ndërsa shumica e legjislacionit dhe
vendimeve politike e kanë zanafillën tek Komisioni, Parlamenti Evropian luan një rol
aktiv në ndryshimin e propozimeve ligjore dhe Këshilli i Ministrave mund ta refuzoj
pikëpamjen e Komisionit. Megjithatë, pavarësisht nëse ju kërkoni të mbikëqyrni ose
të loboni, Komisoni zakonisht është pika nga duhet t'ia filloni.
➢ Subsidariteti shpesh keqkuptohet. Shkurtimisht, do të thotë që vendimet duhet t'ju
lihen qeverive kombëtare sa herë që është e mundur dhe nuk duhet t'ju imponohen
nga institucionet e BE-së. Lobistët mund të kenë nevojë ta theksojnë këtë sentencë
kur ata dëshirojnë ta ndalojnë makinerinë e Brukselit. Ai gjithashtu dikton nevojën,
edhe kur politikat vendosen në mënyrë të centralizuar, që të lobohet brenda
(zakonisht disa) vendeve anëtare – legjislacioni i BE-së nuk mund të kalohet pa votën
e shumicës (ose, në disa raste, të gjithëve) anëtareve të Këshillit.
➢ Nuk ka një kulturë të konsoliduar të lobimit të organizuar në shumicën e vendeve
anëtare. Mënyra normale e përfaqësimit është nëpërmjet organizatave të mëdha të
tregtisë, më tepër sesa nëpërmjet organizatave individuale, dhe kjo do të thotë se
veçanërisht Komisioni i jep më tepër rëndësi këndvështrimit të organizmave kolektiv
pan-evropian. Kjo nuk duhet të pengojë kompanitë individuale për t'u përballur me
Brukselin ku mund të gjejnë detaje ose qartësi që mund t'ju mungoj kur rreshtohen
me organizatat tregtare, me të cilat mund të mos kenë një emërues të përbashkët: në të
vërtetë, në rastet e konkurrencës një qasje e njëanshme mund të jetë e vetmja
mënyrë.185
Aktorët, që kërkojnë të marrin pjesë në procesin e politikave Evropiane duhet të marrin
në konsideratë karakterin e shumëfishtë të këtij procesi. Duke dashur të influencojnë këtë
proces ata duhet të zgjedhin ndërmjet rrugëve të influencës: Në mënyrë më të thjeshtë,
“rruga kombëtare” (the national route) i referohet përdorimit të kontakteve kombëtare
dhe qeverive kombëtare për të influencuar vendim-marrjen në BE. Ndërsa “rruga
evropiane” (European route ose Brussels route) përfshin përpjekjet për të ushtruar
influencë nëpërmjet përfaqësive direkte në Institucionet Evropiane.186
Në qoftë se ata zgjedhin rrugën evropiane ata duhen të llogarisin që marrëdhënia
thelbësore ndërmjet atyre dhe institucioneve Evropiane, është një marrëdhënie
184 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 21. 185 Miller (1998, 24). 186 Greenwood, 2007.
Evarist Beqiri 2017
45
shkëmbimi: Institucionet e BE kërkojnë informacion, grupet e interesit kërkojnë
influencë. Nëse ata dëshirojnë të kenë influencë, ata duhet të ofrojnë informacion.187
Disa autorë nënvizojnë aspekte të tjera të “rrugës evropiane” si kompleksiteti dhe
informaliteti i vendimmarrjes në BE188 dhe i përshkruajnë aktivitetet e aktorëve si “të
pandershme,”189 në të cilën secili aktor duhet të kërkojë të ndërtojë koalicione me të tjerët
në mënyrë që të sigurojë objektivin e tij ose të saj.
Sipas Greenwood, “Interesat kontribuojnë në rrethet ku kanë akses, në mjedisin e ideve të
politik-bërjes në BE. Gjithashtu këto interesa janë shumë të influencueshme nga ky
mjedis. Brukseli mund të jetë një “insider’s town”,190 ku të punuarit me efektivitet varet
në një rrjet të dendur lidhjesh ndërpersonale dhe ndërorganizative, dhe ku është shumë e
vështirë për të huajt (outsiders) që të vijnë, të fitojnë nëpërmjet bindjes, dhe të kthehen në
shtëpi përsëri”.191
Lobimi është një punë e vështirë dhe kërkon jo vetëm burime financiare dhe personale
por gjithashtu njohuri të thella rreth institucioneve të BE. Çdo institucion ka mënyra të
ndryshme sjellje me inputet e jashtme, lobisti duhet të përshtatet me strukturën që ka
përballë.192
Shumica e interesave, duke njohur faktin që ato janë të ndikuara në mënyrë domethënëse
nga politikat e BE, zhvillojnë kanale të komunikimit politik si në nivelin kombëtar edhe
në atë Evropian. Koncepti i “rrugës” komplikohet nga ideja që shtetet anëtare dhe
institucionet mbi-shtetërore janë si objekt ashtu edhe subjekt i përfaqësimit të interesave;
pra, ata janë pjesëmarrës gjithashtu edhe kanale. Duket se ka ndryshime domethënëse në
ndërrimin e kanaleve të influencës që përdoren. Kjo varet nga një sërë rrethanash, ku
përfshihen natyra e çështjes që bëhet fjalë, lloji i interesit që preket dhe konteksti që
mbizotëron, duke përfshirë prerogativat e institucioneve politike.193
Interesi themelor i Komisionit Evropian, anëtarëve të Parlamentit Evropian, dhe qeverive
në Këshill është mbijetesa. Objektivi i përbashkët i mbijetesës përkthehet në interesa të
ndryshme të rolit specifik, në varësi të rolit institucional të institucionit evropian. Në
mënyrë që të siguroj mbijetesën e tij, Komisioni Evropian synon të paraqes propozime
politike që do ta kalojnë me sukses procesin legjislativ duke fituar aprovimin e Këshillit
dhe Parlamentit Evropian. Në mënyrë që të sigurojnë mbijetesën e tyre në Parlamentin
Evropian, anëtarët e tij luftojnë për t’u rizgjedhur. Në mënyrë të ngjashme, interesi i
mbijetesës së qeverive kombëtare përkthehet në interesin e rolit specifik për të fituar
rizgjedhjen në shtëpinë e tyre. Në mënyrë që të realizojnë interesat e rolit të tyre specifik
dhe përfundimisht interesin e tyre themelor, Komisioni Evropian, deputetët, dhe qeveritë
kombëtare në Këshill kanë nevojë për këto të mira: informacion të rëndësishëm politik,
mbështetje qytetare dhe fuqi ekonomike. Aftësia e grupeve të interesit për të influencuar
187 Pappi dhe Henning, 1999; Bouwen, 2002; Michalowitz, 2002. 188 Peterson, 1995. 189 Warleigh, 2000. 190 Brukseli quhet ndryshe edhe “insider‘s town” me të cilin kuptohet që eurogrupet kanë realizuar
avantazhe më të mëdha ndaj atyre grupeve që nuk janë të pranishëm në Bruksel. 191 Greenwood, 2007. 192 Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004,
fq. 14. 193 Mahoney, 2005 cituar tek Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, Palgrave
Macmillian UK, 2003, 2007; f. 26.
Evarist Beqiri 2017
46
politik-bërjen në Bashkimin Evropian varet nga kapaciteti i tyre për të siguruar këto të
mira për institucionet evropiane.194
Institucionet evropiane kërkojnë dy lloje të ndryshme informacionesh: 195 Së pari,
institucionet evropiane kërkojnë ekspertizë politike dhe së dyti, ata kanë nevojë për
informacione lidhur me preferenca e interes-mbajtësve të mëdhenj.196
Së pari, çdo iniciativë politikash fillon me një problem politik, i përcaktuar si nevoja për
legjislacion. Në mënyrë që të jetë në gjendje të zhvilloj një propozim politik që adreson
problemin, Komisioni kërkon ekspertizë për të siguruar zgjidhjen e duhur për problemin
politik në fjalë. 197 Në mënyrë të ngjashme, për të bërë të mundur vlerësimin e një
propozimi legjislativ të paraqitur nga Komisioni, deputetët dhe qeveria kombëtare
kërkojnë informacion përreth detajeve teknike të iniciativës legjislative. Për shembull,
kur institucionet evropiane merren me një iniciativë legjislative mbi shërbimet financiare,
ato kanë nevojë për informacion për mënyrën sesi tregu është duke funksionuar, cilët janë
lojtarët, cili është zhvillimi i fundit teknologjik, dhe kështu me radhë. Kështu që, në
mënyrë që të prodhojnë legjislacion, institucionet evropiane kërkojnë ekspertizën e ofruar
nga aktorët e jashtëm.198
Sipas Hall dhe Deardorff,199 grupet e interesit nga ana tjetër janë specialistë, të cilët janë
të shqetësuar vetëm për çështjen specifike dhe janë në kontakt të afërt me tregun ose
anëtarët e tyre, të cilët preken drejtpërdrejt nga politikat. Prandaj ata kanë në dispozicion
ekspertizë të specializuar lidhur me çështjen dhe gëzojnë avantazhe informacionale
përballë politik-bërësve. Për shembull, Federata e Kompanive Evropiane të Llambave
është e shqetësuar vetëm me çështjet e politikave që kanë të bëjnë me prodhimin e
llambave dhe është shumë mirë e informuar përreth funksionimit dhe zhvillimeve në
tregun e llambave. Nga ana tjetër, Koalicioni Balltiku i Pastër, punon vetëm mbi politikat
që cekin Detin Baltik dhe prandaj është e specializuar për kushtet e tij mjedisore dhe
burimet natyrore. Sidoqoftë institucionet evropiane përballen njëkohësisht me një
shumëllojshmëri çështjesh dhe iu mungojnë burimet e ekspertizës për të mbledhur
njohuri të mjaftueshme. Nisur nga kjo, Komisioni Evropian deklaroi në një dokument
diskutimesh mbi partneritetin me organizatat e shoqërisë civile se grupet e interesit mund
të ofrojnë ekspertizë të rëndësishme për politik-bërësit e BE, nëpërmjet lidhjeve të tyre në
nivel lokal, rajonal, kombëtar dhe evropian...Veçanërisht, ato mund të ofrojnë feedback
mbi suksesin ose jo të politikave specifike, duke kontribuar në këtë mënyrë në qëllimin e
Komisionit për të përcaktuar dhe zbatuar politikat duke marr plotësisht në konsideratë
përgjegjësinë e përgjithshme publike (Komisioni Evropian, 2000, 5).
Në këtë linjë, Sandholtz,200 tregoi në një analizë urgjencën e programit ESPRIT, që u
vendos nga vendet anëtare, bazuar në propozimin e Komisionit, mbasi iu mungonte
194 Kluver, 2013, 40. 195 Broscheid dhe Coen 2003, 170 cituar tek Kluver, 2013, 43. 196 Në mënyrë të ngjashme, Hall dhe Deardorf (2006, 74), bëjnë dallimin ndërmjet ekspertizës politike dhe
inteligjencës legjislative. 197 Buholzer, 1998; Pappi dhe Henning 1999; Radaelli 1999; Bouwen 2002 cituar tek Kluver, 2013, 43. 198 Mazey dhe Richardson, 1992; Balme dhe Chabanet, 2002; Saurugger, 2002, 2003 cituar tek Kluver,
2013, 43. 199 Hall dhe Deardorff, 2006, 73 cituar tek Kluver, 2013, 43. 200 Sandholtz, 1992, 16 cituar tek Kluver, 2013, 44.
Evarist Beqiri 2017
47
informacioni përreth alternativave politike. 201 Ai argumenton se Komisioni Evropian
ishte i suksesshëm në fitimin e aprovimit të vendeve anëtare sepse duke u konsultuar
gjerësisht me grupet industriale “ai i kishte ‘bërë detyrat e tij të shtëpisë’ dhe i kuptoi me
detaje kushtet e industrisë së TI dhe perspektivën e tyre të ardhshme”.202 Në këtë mënyrë,
kur përgatisin një propozim politik institucionet evropiane konsultohen me grupet e
interesit për të përfituar nga ekspertiza e tyre e madhe dhe kështu zhvillojnë propozime
politikash me cilësi të lartë teknike.
Sidoqoftë, institucionet evropiane, jo vetëm kërkojnë ekspertizë politike, por gjithashtu iu
nevojitet informacion përreth preferencave të interes-mbajtësve të mëdhenj dhe
zgjedhësve. Edhe pse Komisioni Evropian gëzon, i vetëm, të drejtën e iniciativës, të
gjitha propozimet kërkojnë pëlqimin e Këshillit. Dhe për propozimet që janë subjekt i
bashkë-vendosjes, kërkohet gjithashtu aprovimi i Parlamentit Evropian. Prandaj,
Komisioni Evropian ka nevojë të marr në konsideratë pozicionin e tyre politik, kur
përgatit një iniciativë legjislative. Politik-bërja është një proces i gjatë dhe Këshilli me
Parlamentin Evropian shpesh nuk kanë arritur në një pozicion të qartë politik, sa i përket
një iniciative të Komisionit, gjatë fazës së formulimit të politikave. Qeveritë kombëtare
dhe anëtarët e Parlamentit Evropian synojnë të adoptojnë propozime politike, të cilat
preferohen nga shumica e votuesve të tyre.203 Kështu që, ata përpiqen të gjejnë zgjidhje
politike që kanë një impakt të vogël negativ tek elektorati i tyre. Sidoqoftë,
vendimmarrësit veprojnë në mjedise shumë të pasigurta: 204 Ata kanë një ide të
përgjithshme përreth preferencave politike të elektoratit të tyre, por ata nuk janë
plotësisht të sigurt. Sondazhet e opinioneve përdoren shumë pak, duke qenë se ato
mbulojnë prirje shumë të përgjithshme dhe nuk ofrojnë informacion përreth preferencave
të votuesve për çështje politike specifike. Mirëpo, grupet e interesit ofrojnë ndihmesë
duke siguruar informacion përreth preferencave të zgjedhësve të tyre për vendime
politike specifike. Lidhur me këtë Bowen,205 argumenton se, deputetët kanë nevojë për
informacion përreth elektoratit të tyre kombëtar. Aksesi tek kjo e mire iu siguron atyre
informacionin përreth nevojave dhe preferencave të votuesve të tyre. Për më tepër,
deputetët janë të etur për të negociuar me grupet e interesit që iu sigurojnë këtë të mirë
sepse ata gjithashtu mund të kenë mundësinë të mobilizojnë zgjedhësit e tyre. Kështu që
Komisioni Evropian mund të përdor grupet e interesit si një indikator për pozicionin
politik të Parlamentit Evropian dhe Këshillit. Në përputhje me këtë, Butt Philip,206 ka
theksuar në 1985 se, Komisioni Evropian “dëshiron dhe ka nevojë për kontakte me
shumë nga grupet e interesit në Evropë. Gjithashtu ai ka nevojë për informacion përreth
shumëllojshmërisë së pozicioneve dhe aspiratave të Euro-grupeve dhe grupeve
kombëtare të presionit.”. Në mënyrë të ngjashme, Richardson dhe Coen,207 nxjerrin në
pah se, “do të ishte shumë e çuditshme (dhe me siguri e pamend) për çdo politik-bërës të
eci përpara me një propozim duke injoruar plotësisht sesi mund të reagojnë interesat e
201 ESPRIT është Programi Strategjik Evropian për Kërkimin dhe Zhvillimin në Tekonlolgjinë e
Informacionit. 202 Sandholtz, 1992, 5 cituar tek Kluver, 2013, 44. 203 Lohmann, 1993, 320 cituar tek Kluver, 2013, 44. 204 Hansen, 1991,5 cituar tek Kluver 2013, 44. 205 Bowen, 2002, 381 cituar tek Kluver, 2013, 44. 206 Butt Philip, 1985, 42 cituar tek Kluver, 2013, 44. 207 Richardson dhe Coen (2009, 339) cituar tek Kluver (2013, 45).
Evarist Beqiri 2017
48
prekura ose nëse mund të ketë disa vështirësi praktike/teknike të cilat mund të bëjnë që
politika e dëshiruar të jetë jofunksionale.”. Prandaj, duke qenë se mbështetja e grupeve të
interesit është e rëndësishme për rizgjedhjen e tyre, qeveritë kombëtare dhe anëtarët e
Parlamentit Evropian duhet të marrin në konsideratë kërkesat e tyre kur marrin vendime
politike. Nisur nga fakti që Komisioni Evropian kërkon miratimin e Këshillit dhe
Parlamentit Evropian, ai parashikon pozicionin e tyre politik duke u mbështetur te
informacioni i grupeve të interesit. Në këtë linjë, McCubbins, Noll, dhe Weingast,208
argumentojnë se konsultimi me grupet e interesit të cilët janë politikisht të rëndësishëm iu
mundëson agjentëve të përcaktojnë një terren të sigurt politikisht dhe të shmangin në këtë
mënyrë sanksionet e kushtueshme.
Si përfundim, institucionet evropiane synojnë të paraqesin një zgjidhje teknikisht të
përshtatshme për një problem të caktuar, por gjithashtu dëshirojnë të sigurohen që të
shmangin kundërshtimin e interesave të mëdha shoqërore. Prandaj, institucionet
evropiane kërkojnë ekspertizë teknike si edhe informacion përreth pozicionit politik të
interes-mbajtësave të mëdhenj. Pra, përfundimi është që institucionet evropiane kërkojnë
informacion nga grupet e interesit.
Që prej Traktatit të Romës të vitit 1958, qeveritë e shteteve anëtare, sa herë që kanë rënë
dakord për një traktat të ri, shpesh kanë rimodeluar strukturën e BE-së me anë të
modifikimit ose kodifikimit të praktikave ekzistuese. Modifikimi në të vërtetë i ndryshon
praktikat ekzistuese, ndërsa kodifikimi formalizon ndryshimet ekzistuese.
Një shembull modifikimi është dhënia në 1987 e pushtetit bashkë-vendimmarrës
Parlamentit Evropian dhe një shembull kodifikimi është pozicioni i formalizuar tanimë i
Këshillit Evropian. Megjithatë, shumica e ndryshimeve nuk kanë qenë radikale por të
ngadalta ose hap pas hapi, për shembull, Traktati i Amserdamit i 1999 që ‘përmirësoi’
Traktatin e Bashkimit Evropian (Traktati i Mastriktit) 1993. Disa traktate kanë hedhur
hapa më të mëdhenj. Një shembull i tillë është Akti Unik Evropian i 1987, tek i cili ka
zanafillën programi politik i Tregut të Vetëm dhe të Hapur, i kombinuar me bashkë-
vendimmarrjen paraprake. Një tjetër shembull është Traktati i Mastriktit i 1993, i cili
vendosi Komitetit e Krahinave (COR) si trupin përfaqësues të tretë të politikanëve rajonal
dhe lokal, dhe solli gjithashtu çështjet politike të ndjeshme si ato të politikave të jashtme
dhe të mbrojtjes, të drejtësisë dhe çështjeve të brendshme nën një evropianizim modest
duke vendosur regjime të veçanta nën Këshillin (të quajtura Kollona e II dhe III, duke i
bërë gjitha fushat e tjera të quhen Kollona e I).209
2.1.1 Parlamenti evropian
Si rezultat i procedurës së bashkë-vendosjes, Parlamenti Evropian është bërë shumë
interesant. Ai po tërheq vëmendjen e lobistëve, të cilët shënjestërojne Raportuesit,
Kryetarët e komiteteve, anëtarët e tjerë të komiteteve, asistentët e tyre, këshilltarët dhe
grupet politike. Çështja e lobimit në Parlament është diskutuar që në fillim të viteve 1990,
kur Komiteti mbi rregullat e procedurës hartoj për herë të parë një raport fillestar që
208 McCubbins, Noll, dhe Weingast (1987, 173–175) cituar tek Kluver (2013, 45). 209 Van Schendelen, 2010, 65.
Evarist Beqiri 2017
49
propozonte një kod të sjelljes dhe një regjistër për lobistët. Diskutimi vazhdoi deri në
1996 kur propozimet u formalizuan më në fund me krijimin e sistemit aktual.
Aktualisht ka një regjistër parlamentar për lobistët dhe një kod sjellje që i detyron
lobistët për të vepruar sipas standardeve të larta etike. Nga 15.000 lobist dhe 2500
organizata që lobojnë në Bruksel, vetëm 40%, ose 5000 lobist, janë të akredituar dhe
kanë miratuar Kodin e Sjelljes dhe kanë dokument identifikimi për të hyrë në
Parlamentin Evropian.210 Lobistët formojnë një burim të rëndësishëm informacioni për
deputetët evropian dhe janë pjesë e procesit demokratik. Megjithatë, lobimi është rritur
dukshëm në vitet e fundit si pasojë e rritjes së kompetencave të Parlamentit Evropian. Një
nga shqetësimet e ngritura në lidhje me sistemin aktual të lobimit është mungesa e
transparencës së burimeve për çdo amendament të paraqitur. Transparenca është një
parakusht absolut në Parlamentin Evropian për të mbajtur si besimin e qytetarëve të
Evropës ashtu edhe legjitimitetin e vetë Bashkimit. Përpjekja për të rritur transparencës
në punën mes lobistëve dhe Parlamentit është një pikë kyçe për ndërtimin e këtij besimi
dhe legjitimiteti. Diskutimet e Iniciativës për Transparencë Evropiane kërkojnë të
përmirësojnë këtë transparencë dhe si pjesë e këtij diskutimi është ndërmarrë edhe ky
projekt.211
Meqenëse interesi drejtohet drejt pushtetit, Komisioni dhe Këshilli ishin, deri para
miratimit të Aktit Unik Evropian (1 Korrik 1987), dy objektivat kryesor të aktivitetit
lobues. Pas kësaj, pozicioni institucional i Parlamentit Evropian u rrit, me futjen e
procedurave të reja legjislative (në veçanti bashkëpunimit dhe bashkëvendosjes), grupet e
presionit e kanë intensifikuar aksionin e tyre përkundrejt Parlamentit, si një kanal i ri
influence. Në mënyrë të veçantë, grupet e interesit më pak të organizuar kanë tentuar të
formojnë aleanca të reja me Parlamentin Evropian mbi tematikën e “res publica”.212
Stever Shaber nënvizon se “strategjia kryesore e këtyre grupeve konsiston në bërjen e
lobingut mbi Komisionin dhe Këshillin nëpërmjet Parlamentit”.213 Vlerësohet se janë
“rreth shtatëdhjetëmijë kontakte vjetore midis grupeve të interesit dhe anëtarëve të
Parlamentit Evropian”.214
Grupet e interesit fillojnë që të interesohen për Parlamentin në momentin kur ata, të cilët
duhet të hartojnë raportet e Komisioneve të përhershme fillojnë t’i përgatisin ato duke
nisur diskutimin ndërmjet grupeve politike dhe Komisionit. Individët kryesor të cilët
anëtarët e Parlamentit i dëgjojnë janë ata që hartojnë raportet si dhe drejtuesit e
Komisionit; në fakt, për një anëtar të Parlamentit Evropian opinioni i një individi që bën
pjesë në Komision është më i rëndësishëm se opinioni i një grupi politik.
Gjithashtu, pjesë përbërëse e punës në terren janë edhe rreth pesëdhjetë intergroups
(grupe të ndërmjetme), të cilat nuk kanë asnjë lloj statusi formal. Ato janë thjesht
mbledhje të Anëtarëve të Parlamentit Evropian që kanë një shqetësim ose interes të
210 Mary Craig, “Lobbying at the European Parliament - Two legislative cases: F-gases and REACH” f. 5,
2008. 211 Mary Craig, “Lobbying at the European Parliament -Two legislative cases: F-gases and REACH” f. 5,
2008. 212 Public Affairs (Çështje Publike ose latinisht, res publica), i referohet axhendës së jashtme të një grupi
interesi. Grupi i interesit ka në axhendën e tij mbrojtjen dhe promovimin e tij duke influencuar mjedisin që
e sfidon. 213 S. M. Shaber, “Are You A Lobbyist? Some Say You Are!”, 2007. 214 W. Wessels, “Lobbying in the European Union: current rules and practices”, 2001.
Evarist Beqiri 2017
50
përbashkët, në çështje të tilla si paaftësia, të drejtat e romëve ose mbrojtja e familjes.215
Këto grupe duke qenë se nuk kanë asnjë lloj statusi formal nuk mund të veprojnë në emër
të PE. Ato udhëhiqen nga një marrëveshje ndërmjet grupeve politike që, në këmbim të
disa lehtësirave, kërkojnë që grupet e ndërmjetme të përbëhen të paktën nga tre grupe
politike, të bëjnë transparente interesat financiare dhe të publikojnë anëtarësinë e tyre.216
Ekzistojnë rreth 20 grupe të ndërmjetme të regjistruara dhe madje edhe grupe të
paregjistruara. Brenda Parlamentit Evropian, ata të gjithë veprojnë si grupe interesi të
Anëtarëve të Parlamentit Evropian të cilët ndajnë disa interesa dhe shqetësime të
përbashkëta. Njerëzit nga jashtë, që përfaqësojnë një grup interesi, mund t’ iu bashkohen
mbledhjeve të grupeve të ndërmjetme. Objektivi i përbashkët është që të fusin këtë
interes të tyre në axhendën e BE nëpërmjet një rezolute që do të pranohet nga seanca
plenare e Parlamentit Evropian. Sidoqoftë, si çdo tjetër “iniciativë personale”, kjo nuk
mund të detyrojë formalisht Komisionin ose Këshillin përderisa nuk ka një propozim të
Komisionit. Megjithatë, ajo herë pas here i influencon ato. Shpesh komisioni ndjen
simpati për krijimin e çështjeve të tilla të reja dhe mund ta stimuloj atë. Zakonisht në një
interval kohe rreth katër vjet, çështja mbërrin në axhendën zyrtare të tij, kjo i bën grupet e
ndërmjetme një mjet efektiv të ndërtimit të axhendës zyrtare. Një shembull i famshëm i
suksesit është grupi i ndërmjetëm mbi Mirëqenien e Kafshëve (Corbet dhe të tjerë,
1998). 217 Rasti i grupeve të ndërmjetme ilustron më së miri faktin që influenca e
Parlamentit Evropian mund të jetë shumë më e madhe sesa duket nga pushtetet e tij
formale, të cilat janë gjerësisht të kufizuara tek 15% i legjislacionit dytësor dhe
veçanërisht në një pjesë shumë të vogël tek bashkëvendosja. Procesi i bashkëvendosjes
filloj me paraardhësin e tij të vitin 1995 (16 raste) dhe, për shkak të ndryshimeve të
traktateve, është rritur me një të katërtën e të gjithë legjislacionit dytësor në vitin 2008
(ose gjashtë përqind e të gjitha vendimeve të detyrueshme). Pushtetet e bashkëvendosjes
janë me të vërtetë të fuqishme jo vetëm në teori por edhe në realitet.218
De Fouloy mbështet idenë se: “njohjet personale, kombësia ose përkatësia politike që
mund të influencojnë aksesin dhe hapjen përkundrejt parlamentarëve rezultojnë të jenë
pak të rëndësishme për një lobist”.219
Ata preferojnë ti japin përparësi stafit të ngushtë të atyre që hartojnë raportet ose
sekretariatit të Komisionit. Për më tepër, anëtarët e Parlamentit Evropian dhe lobistët
përkrahin si mënyrën më të mirë të dhënies së informacionit atë të takimit personalisht
me një anëtar të Parlamentit, edhe pse pjesa më e madhe e Parlamentarëve merr kërkesa
për ndihmë dhe mbështetje nëpërmjet letrave.220
Grupet e interesit përbëjnë një burim informacioni për Parlamentin në të njëjtën mënyrë
siç përbëjnë për Komisionin, duke e lejuar atë që të mbaj një shkallë pavarësie nga
institucionet e tjera Evropiane.221 Grupet e interesit jo vetëm që japin informacion, por
gjithashtu ato e bëjnë Parlamentin më pak të varur nga institucionet e tjera.
215 Rinus Van Schendelen, “Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2005, fq. 77. 216 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 86. 217 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 87. 218 Brandesma, 2010 cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam
University Press, 2010, fq. 87. 219 C. D. De Fouloy, “The professional lobbyist's desk reference”, 2000. 220 P. Bennardo, A. Farella , M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 22. 221 Diekmann, 1998; Michalowitz, 2002.
Evarist Beqiri 2017
51
Shënjestra më e preferuar e lobistëve në Parlamentin Evropian janë komisionet e
përhershme sepse puna më e madhe legjislative e Parlamentit zhvillohet në komisionet e
specializuara, megjithëse fjalën e fundit mbi legjislacionin e ka seanca plenare.
Informacioni që kërkon Parlamenti Evropian është me pak teknik, sepse në këtë fazë të
procesit legjislativ, Komisioni ka bërë një projekt të detajuar teknikisht. Parlamenti e
vlerëson propozimin legjislativ nga një perspektivë Evropiane.222
Mungesa e një mazhorance të qëndrueshme në Parlamentin Evropian e bën atë të
orientohet drejt ndërtimit të koalicioneve dhe konsensusit, dhe kështu e rrit rëndësinë e tij
si një vendtakim i përfaqësimit të interesave. Çdo mazhorancë ndërtohet rishtas, me
tendenca të ndryshme kundrejt së majtës dhe së djathtës për çështje të llojeve të
ndryshme.223 Por vetë fakti që duhen javë dhe muaj pune për të gjurmuar burimin e
amendamenteve që paraqiten nga anëtarët e parlamentit evropian dhe përsëri rezultatet
janë të paplota, e ilustron më së miri mungesën e transparencës së lobimit.
Amendamentet e paraqitura nga anëtarët e Parlamentit Evropian janë publike, por burimi
i tyre nuk është - shprehet Satu Hassi, anëtar i Parlamentit Evropian. 224 Traktati i
Lisbonës solli ndryshime të tjera sa i takon veprimtarisë së Parlamentit Evropian. Rreth
40 nene shtesë të traktateve vendosen nën procedurën e bashkëvendimmarrjes. Me
propozim të Këshillit, Parlamenti Evropian zgjedh Presidentin e Komisionit. Mbi
buxhetin e BE-së, ai ka fjalën e fundit për të gjitha shpenzimet, përfshirë edhe ato që
ishin të detyrueshme dhe mbi të cilat ai nuk kishte fjalën e fundit sipas strukturës së
mëparshme të makinerisë së BE-së. Numri i anëtarëve të tij shkon në 750 plus
Presidentin e tij që zgjidhet nga parlamenti Evropian.225
2.1.2 Komisioni evropian
Në rastin e Komisionit, objektivi më interesant për lobistët është Drejtimi i Përgjithshëm i
Tregut të Brendshëm. Një tjetër pikë aksesi për lobistët janë edhe komisionet
konsultative, në të cilat lejohet pjesëmarrja e firmave private dhe grupeve të interesit.
Analiza e Bowen tregon se janë shoqatat evropiane që kanë rrezen më të gjerë të
veprimit mbi Komisionin. Ky fakt ishte surprizues për studiuesin, meqë shpesh shoqatat
evropiane duken si ineficente, të përçara së brendshmi, me pak burime të disponueshme
dhe të paafta për t’ iu përgjigjur në kohë kërkesave për informacion nga ana e
Komisionit. Të dytat për sa i përket aksesit, janë firmat private, ndërsa shoqata kombëtare
dhe konsulentët kanë nivelin më të ulët të aksesit. Bowen arrin në përfundimin që, nga
një këndvështrim ndërinstitucional, firmat private kanë një nivel aksesi më të lartë mbi
Komisionin (34%) dhe mbi Këshillin (37%), se sa mbi Parlamentin Evropian (20%).
Studimi tregon një veçanti për sa i takon firmave private, e thënë ndryshe Komisioni
influencohet më tepër nga firmat shumëkombëshe. Ndërsa për sa i përket Këshillit, ai ka
më tepër influencë nga firmat kryesore kombëtare.
222 Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004,
fq. 16. 223 Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, PALGRAVE MACMILLIAN UK,
2003, 2007; f. 36. 224 Satu Hassi, 2008. 225 Van Schendelen, 2010, 65-66.
Evarist Beqiri 2017
52
Studimet e mëtejshme kanë treguar predispozitën e Parlamentit në preferimin e aksesit
nga ana e shoqatave evropiane dhe kombëtare, ndërsa Këshilli dhe Komisioni favorizojnë
hyrjen e firmave private. 226 Komisioni ka monopolin në marrjen e iniciativës për
vendimmarrjen në Komunitet. Për deri sa ai ka fuqinë që të bëjë projekte, kjo e bën atë
një arenë ideale për grupet e interesit. Nga këndvështrimi i lobistëve, Komisioni është me
siguri institucioni më i rëndësishëm, duke parë rolin e tij qendror në procesin legjislativ
evropian, dhe për këtë motiv është organi nga i cili fillon procesi i lobimit.
Siç e thamë edhe më sipër: “nuk bëhet presion mbi Parlamentin ose Këshillin, por bëhet
presion mbi Komisionin nëpërmjet Parlamentit ose Këshillit”. Faktikisht, Komisioni, ka
të drejtën formale që të filloj procesin legjislativ dhe është përgjegjës për përpilimin e
projektligjeve. Për shkak të mangësisë së burimeve të brendshme, Komisioni ka nevojë
për një kontribut nga ana e grupeve të interesit, që konsiston në këshillim me ekspertët
dhe në informacione të detajuara; për këtë motiv kontaktet ndërmjet grupeve të interesit
dhe Komisionit variojnë që nga takimet ad-hoc tek takimet formale me përfaqësues të
ndryshëm të interesave.
Ka teori të ndryshme në lidhje me faktin se sa këto masa janë të nevojshme për
Komisionin. Duke ndjekur qasjen teorike të Bowen, mund të thuhet se “njohuritë e
detajuara mbi grupet e interesit përfaqësojnë një burim kritik për punën legjislative të
Komisionit”.227
Si pasojë e numrit gjithmonë e më të madh të lobistëve aktiv në Bruksel, Komisioni ka
tentuar t’i përdor burimet në mënyrë më efikase dhe ta përqendroj vëmendjen e tij mbi
një numër të ngushtë grupesh interesi që mbahen si më influentë se të tjerët. Por tendenca
e tanishme është preferenca e grupeve të vogla por të strukturuara mirë, se sa grupeve më
të mëdhenj por shumë më pak të organizuar. Për këtë motiv anëtarët e Komisionit
favorizojnë firmat private ose shoqatat e firmave më me influencë.228
Grupet e interesit që përpiqen të influencojnë propozimet legjislative të Komisionit, duhet
të ofrojnë ekspertizë të shpejtë dhe të një cilësie të mirë. Një nga zbulimet e projektit
kërkimor të Bowen ishte që shoqatat evropiane kanë shkallën më të lartë të aksesit në
Komisionin Evropian, sepse Komisionit i nevojitet informacion që ka lidhje me ta gjitha
vendet Evropiane.229
Komisioni Evropian gëzon monopolin e iniciativës legjislative dhe prandaj është i vetmi
përgjegjës për hartimin e propozimeve të reja. Hartimi i legjislacionit është një proces
shumë kompleks dhe sfidues. Nisur nga kjo Komisioni Evropian ka nevojë të mbledh
ekspertizë në mënyrë që të përpunoj një propozim politik që ofron zgjidhjen e duhur
teknike për problemin në fjalë. Për më tepër, Komisioni duhet të marr informacion
përreth pozicionit politik të qeverive kombëtare të vendeve anëtare dhe në rastin e
bashkëvendosjes, edhe për atë të Parlamentit Evropian, duke qenë se suksesi i
propozimeve të tij legjislative varet nga miratimi i tyre. Sidoqoftë, pavarësisht rritjes së
226 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 21. 227 P. Bouwen, “Corporate Lobbying in the European Union: the logic of access”, 2002, Journal of
European Public Policy, 9:3, June 2002: f. 365–390. 228 P. Bennardo, A. Farella , M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 23. 229 Bowen, 2002 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004, fq. 15.
Evarist Beqiri 2017
53
kompetencave të Bashkimit Evropian dhe kompleksitetit të politik-bërjes evropiane,
Komisoni Evropian është famëkeq për mungesën e stafit.230
Në vitin 2000, Komisioni Evropian punësonte vetëm 16, 409 njerëz, të cilët nuk
korrespondojnë as me përmasat e administratës së një qyteti të madh.231 Për shembull,
stafi administrativ i Komisionit Evropian është shumë më i vogël, sesa stafi administrativ
i qeverisjes lokale të qytetit të Roterdamit.232 Në mënyrë që të mbledh informacion të
rëndësishëm politik, Komisioni Evropian konsultohet gjerësisht me grupet e interesit.233
Komisioni është i etur të bashkëveproj me grupet e interesit duke qenë se ai ka nevojë për
informacionin e tyre në mënyrë që të përmbush rolin e tij institucional. 234 Prandaj,
Komisioni Evropian kërkon informacion nga aktorët privat dhe duke ofruar këtë
informacion, grupet e interesit janë të afta të influencojnë përmbajtjen e propozimit
politik. 235 Sapo Komisioni Evropian miraton propozimin e tij legjislativ, ia kalon
menjëherë Këshillit dhe Parlamentit Evropian. Në mënyrë që të vlerësojnë propozimin,
shpesh shumë të detajuar dhe teknik, deputetët kanë nevojë për informacion që t’ju lejoj
atyre ta çmojnë iniciativën ligjore.236 Për të kuptuar pasojat që ka një propozim për
zgjedhësit e tyre, deputetët kanë nevojë për informacion në mënyrë që të vlerësojnë
ndikimin e kuadrit ligjor të propozuar. Sidoqoftë, parlamentarët nuk kanë staf të
mjaftueshëm dhe kanë një program shumë të ngjeshur. Ata udhëtojnë ndërmjet Brukselit,
Strasburgut, dhe zonës së tyre elektorale në shtëpi dhe zakonisht mbështeten tek një ose
dy këshilltar politik, një sekretare, dhe një praktikante për të përballuar fluksin e
propozimeve legjislative. Prandaj grupet e interesit janë një burim i mirëpritur
informacioni për deputetët.237 Një këshilltar politik, shprehet se: “Ne nuk mund ta bëjmë
punën tonë pa informacionin nga grupet e interesit. Ata na dërgojnë neve disa
amendamente dhe lista votimi para votimit në komitet dhe seancë plenare. Nganjëherë
është shumë tunduese të kopjosh amendamentet e tyre dhe listat e votimit. E kam fjalën
që ne jemi të gjithë shumë të ngarkuar në Parlament.”.238
Ndërsa Komisionit Evropian i duhen disa vite për të përgatitur një iniciativë legjislative,
raportuesi që përgatit raportin mbi propozimin e Komisionit, në të cilin bazohet vendimi i
Parlamentit Evropian, ka vetëm disa muaj për të hartuar raportin e tij.239 Në mënyrë që të
përmbushin rolin e tyre institucional dhe të paraqesin një raport tërësor dhe të mire
përgatitur, raportuesit mbështeten veçanërisht në informacionet e ofruara nga grupet e
interesit. Një përfaqësues i BUSINESSEUROPE, e cila është ombrella e përgjithshme e
shoqatave evropiane të interesave të biznesit, shpjegon se, “mungesa e ekspertizës së
brendshme krijon një hapësirë të stërmadhe për grupet e interesit që të influencojnë.
Veçanërisht raportuesit mezi i presin këshillat tona”.240
230 McLaughlin, Jordan, dhe Maloney 1993, 201; Marks dhe McAdam 1999, 105; Bouwen 2009, 20, cituar
tek Kluver 2013, 41. 231 Nugent, 2001, 163) cituar te Kluver 2013, 41. 232 Bowen, 2009, 20 cituar tek Kluver, 2013, 41. 233 Majone, 1996a, 72-74 cituar tek Kluver, 2013, 41. 234 Bowen, 2009, 22 cituar te Kluver, 2013, 41. 235 Aspinwall dhe Greenwood 1998, 7 cituar te Kluver, 2013, 41. 236 Kohler-Koch, 1997; Bouwen 2002; Kluger Rasmussen, 2011 cituar te Kluver, 2013, 41. 237 Kohler-Koch, 1997, 6 cituar tek Kluver, 2013, 41. 238 Kluger Rasmussen, 2011, 8 cituar tek Kluver, 2013, 41. 239 Kluger Rasmussen, 2011, 8 cituar tek Kluver, 2013, 41. 240 Kluger Rasmussen, 2011, 8 cituar tek Kluver, 2013, 42.
Evarist Beqiri 2017
54
Si përfundim, deputetët dhe veçanërisht raportuesit kërkojnë informacion nga jashtë në
mënyrë që të vlerësojnë impaktin e propozimit legjislativ të paraqitur nga Komisioni
Evropian. Prandaj grupet e interesit janë miq të mirëpritur të cilët lehtësojnë punën e tyre
parlamentare duke iu ofruar informacionin e kërkuar dëshpërimisht. Traktati i Lisbonës
solli ndryshime lidhur me strukturën e Komisionit. Me anë të vendimit plotësues (2008)
secili vend mban Komisionerin e tij. Komisioneri për Marrëdhëniet me Jashtë dhe
Përfaqësuesi i Lartë i përhershëm shkrihen në një, tek i ashtuquajturi Ministri i Jashtëm i
BE-së. Parlamenti Evropian zgjedh Presidentin e Komisionit.241
2.1.3 Këshilli i Bashkimit Evropian
Ka tre kanale lobimi indirekt mbi Këshillin. Së pari, grupet e interesit e kanë si rutinë të
lobojnë mbi delegacionet kombëtare në Bruksel, së dyti, mënyrë tjetër indirekte e
lobimit mbi Këshillin nga ana e grupeve të interesit është të lobojnë mbi anëtarët e shumë
grupeve të punës së Këshillit. Së treti, përdorët mënyra e influencimit të Këshillit me anë
të rrugës së qeverive kombëtare.
Duke pasur parasysh tre institucionet në Bruksel, Këshilli mbahet si më pak i prekshmi.
Sekretariati i Këshillit vlerëson dhe pranon shumë pak lobistë dhe ka tendencë të dialogoj
vetëm më mbajtësit më me influencë të interesave, pothuajse duke injoruar shoqatat më
pak të organizuara.
Detyra kryesore e atij që dëshiron të influencojë politikat e Këshillit është që të hyjë në
kontakt me përfaqësuesit e qeverisë që janë pjesë e grupeve të punës. Ata i shqyrtojnë
dhe japin opinione mbi projektligjet, para se Parlamenti dhe Komisioni t’ i miratojë ato.
Duke patur parasysh që ai që do t’i drejtohet Këshillit Evropian, duhet t’i drejtohet
pikësëpari nivelit kombëtar, një organ i tillë bëhet më i vështirë për t’u arritur dhe për t’u
influencuar (veçanërisht kur ekspertët kombëtar nuk jetojnë në Bruksel, por në vendin e
tyre të origjinës).
Një problem tjetër në lidhje me lobimin kundrejt Këshillit është edhe koordinimi i
aktivitetit në nivel kombëtar me atë në nivel ndërkombëtar. Për pasojë, vetëm firmat me
më shume burime financiare mund të çojnë përpara aktivitet efikas presioni kundrejt
Këshillit Evropian, të lidhur me një rrjet të gjerë kontaktesh në secilin prej 27
kryeqyteteve Evropiane dhe në Bruksel.242
Në qoftë se grupet e interesit dëshirojnë të influencojnë vendimet e Këshillit ato duhet të
lobojnë qeveritë kombëtare në mënyrë që ato të ndryshojnë pozicionin e tyre në Këshill,
lidhur me çështjen (Michalowitz, 2002).
Por sipas autorëve Mazey dhe Richardson, “në disa raste, grupet e interesit mund të
sigurojnë përfaqësim në grupet e punës së Këshillit kur janë rrethanat e përshtatshme, të
cilat i shkojnë për shtat qeverisë kombëtare” (Mazey dhe Richardson, 2001).243
241 Van Schendelen, 2010, 66. 242 P. Bennardo, A. Farella , M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 24. 243 Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004,
fq. 16.
Evarist Beqiri 2017
55
Teksti i Traktati të Lisbonës solli disa ndryshime të mëdha edhe sa i takon Këshillit
Evropian. Kollonat hiqen dhe politikat nën domenin e tyre sillen nën kornizën e
bashkëveprimit me institucionet e tjera. Në politkat e jashtme dhe të mbrojtjes, Këshilli
do të veproj kryesisht nën procedurën e veçantë legjislative të konsultimit me
Parlamentin Evropian. Vota unanime zëvendësohet me votimin me shumicë të cilësuar
për shumë nene të tjerë të traktatit, një numër që shkon thuajse njëqind.
Pas 2014, procedura e votimit me shumicë të cilësuar mund të (dhe pas 2017 do të)
zëvendësohet nga pragu i dyfishtë i përfaqësimit të të paktës së 55% të anëtarëve të
Këshillit dhe 65% të popullsisë së BE-së, duke parandaluar në këtë mënyrë çdo
mazhorancë të përbërë vetëm nga shtete anëtare të vogla ose të mëdha. Tanimë, Këshilli
Evropian do të ketë Presidentin e tij.244
Van Schendelen shprehet se, Këshilli ka më tepër pushtet se sa influencë. Këshilli është
tanimë një institucion policentrik dhe multifunksional.245 Këshilli Evropian mblidhet disa
herë në vit për të diskutuar krizat e brendshme dhe të jashtme, për të zgjidhur çështje
komplekse dhe për të nisur ide të reja politike. Vendimtar për funksionimin e tij është
konsensusi midis Francës, Gjermanisë dhe Mbretërisë së Bashkuar, i cili nuk arrihet
lehtësisht dhe kërkon shumë negociata të cilat shpesh dështojnë. 246 Sipas disa autorëve të
tjerë, Këshilli është një arenë shumë e fragmentarizuar.247
2.1.4 Institucione të tjera të BE
Gjykata e Drejtësisë është herë pas here një vendimmarrës i rëndësishëm për BE.248
Vendimet e saj mbi çështjet e sjella para saj janë detyruese për palët e përfshira. Me
vendosjen e tyre si precedent ato bëhen pjesë e plotë e legjislacionit të BE-së. Gjykatat e
specializuara merren me qindra çështje në vit, kryesisht të tre tipeve: apelim nga palët
private kundër vendimeve të Komisionit, të tilla si për subvencionet dhe konkurrencën;
ankesat e qytetarëve në fushat e politikave të reja si për shëndetin, sigurimin dhe taksat;
dhe konflikte që përfshijnë personelin e BE. Sipas Traktatit të Lisbonës Gjykata e re e
Përgjithshme do ta marrë ngarkesën e saj të punës si nga Gjykatat e Specializuara për
çështjet që apelohen dhe drejtpërsëdrejti nga palët private (individët, kompanitë dhe
organizatat), organizatat qeveritare (duke përshirë gjykatat kombëtare) dhe institucionet e
BE. Qeveria Gjermane udhëheq për sa i takon sasisë së çështjeve në Gjykatë.249 Gjykatat
kombëtare, që kërkojnë një interpretim autoritar të legjislacionit të BE-së, sjellin rreth
gjysmën e të gjitha çështjeve. Për Komisionin, procedura e Gjykatës është kriteri kryesor
për forcimin nga ana e tij të ligjeve mbi konkurrencën, mbi të cilat ai shtrin autoritetin e
tij. Parlamenti dhe Këshilli nganjëherë shkojnë në Gjykatë nëse besojnë se pushtetet
244 Van Schendelen, 2010, 65. 245 Naurin dhe Wallace, 2008; Hayes-Renshaw dhe Wallace, 2006; Westlake dhe Galloway, 2004 cituar tek
Van Schendelen, 2010, f. 90 - 95. 246 Tallberg, 2007; Beach dhe Mazzucelli, 2007; Warntjen, 2007; Elgström, 2003 cituar tek Van
Schendelen, 2010, f. 90 - 95. 247 Naurin dhe Wallace, 2008; Meerts dhe Cede, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010, f. 90 - 95. 248 Cichowski, 2007; Arnull, 2006; Nugent, 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 95. 249 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 95.
Evarist Beqiri 2017
56
dhe/ose pozicionet e tyre të bazuara tek traktatet nuk janë respektuar në mënyrë të
mjaftueshme.
Të tri shtresat e Gjykatës shpesh veprojnë si një motor i evropianizimit për dy arsye. Një
ka të bëjë me përmbajtjen formale të vendimeve të saj të cilët, duke ndjekur tekstin e
traktatit, kanë tendencë të jenë në favor të integrimit Evropian. Për shembull, rregullimi i
saj për çështjen Cassis de Dijon urdhëroj qarkullimin e lirë të mallrave, siç ishte vendosur
me Traktatin e Romës të vitit 1985 por që kishte ngelur vetëm në letër. Arsyeja tjetër
është se Gjykata funksionon shpesh si një rrugë alternative dhe indirekte për
legjislacionin dytësor.250 Zakonisht, kjo rrugë ndiqet kur Këshilli, anëtarët e të cilit e kanë
aprovuar tekstin e traktatit në të kaluarën nuk arrijnë të bien në ujdi, në lidhje me
propozimin e Komisionit të bazuar në të, për propozime të tilla si ato që kanë lidhje me
qarkullimin e lirë të mallrave. Një vendim i gjykatës i jep një dritë të fortë jeshile
Komisionit që të bëjë propozime të reja “siç është urdhëruar nga Gjykata”, të cilat
Këshilli ka tendencë që ti pranojë (Nowak, 2007). Një shembull i fundit është direktiva
mbi Mbrojtjen Mjedisore nga E Drejta Penale (COM 2007/51), të cilën Këshilli në fillim
e kundërshtoj dhe më vonë pas një Vendimi të Gjykatës e aprovoj në vitin 2008. Gjykata
është shumë efektive në pranimin e vendimit nga palët kontestuese, të cilat pajtohen ose
vullnetarisht ose nën presionin nga sistemi ligjor i vendit të origjinës që vepron si një
aneks për të. Madje edhe qeveritë e vendeve anëtare, që kanë qenë në të kaluarën më
ngurrueset në pranimin e vendimeve të Gjykatës, zakonisht pajtohen tani (Nicolaides dhe
Surden, 2007). Me Traktatin e Mastritit të vitit 1993, Gjykata mori autoritet për të
imponuar ndëshkime financiare. Në korrik 2000, qeveria Greke, duke mospërfillur ligjet
e BE në lidhje me mjedisin, ishte e para që u gjobit me 20,000 euro për çdo ditë që ajo
vazhdonte të vepronte në këtë mënyrë. Traktati i Lisbonës vendosi juridiksionin e
gjykatës në çështje specifike të drejtësisë dhe çështjeve të brendshme.251 Traktati i ri
parashikon ankimin në gjykatë për çështje të subsidaritetit dhe konsultimit. Në të
shkuarën Gjykata (Constanza ruling 1988/ 133) ka fuqizuar pozicionin e qeverisjes së
decentralizuar.252
Gjithashtu, Gjykata e Auditimit (CoA) mund të veprojë si vendimmarrëse. Në fakt, ky
është një shembull tjetër shumë i mirë i paradoksit që pushteti i dobët formalisht, në këtë
rast në fushën e inspektimeve financiare, mund të eci paralelisht me influencën reale në
planin afatgjatë. Janë zakonisht raportet kritike mbi të ardhurat dhe shpenzimet e BE që
formalisht mund të lihen pa u lexuar nga Komisioni dhe Këshilli, ose që mund të merren
si të lexuara na Parlamenti Evropian, i cili duhet të sanksionojë Komisionin për sjelljen e
tij financiare. Në realitet kritikat dhe rekomandimet e CoA-së shpesh ushqejnë axhendën
e Parlamentit Evropian në lidhje me operacionet e Komisionit, dhe kontribuojnë në
bërjen e vendimeve në fazat e mëvonshme. Rënia e Komisionit Santer në vitin 1999 filloj
me raportin kritik të CoA-së mbi buxhetin e vitit 1997, për të cilin Parlamenti refuzoj të
jepte miratim.
250 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 96. 251 Van Schendelen, 2010, 66. 252 Van Schendelen, 2010, 90.
Evarist Beqiri 2017
57
Së fundmi, janë disa Institucione, Trupa dhe Agjenci për politika në sektor specifik.
Banka Qendrore Evropiane është shembulli më i mirë, më operacionet e veta në politik-
bërjën e përbashkët monetare. Agjencia e Bilbaos për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
ilustron një agjenci monitoruese të lidhur me DG e Çështjeve Sociale. Ombudsmani i BE
mund të inspektoj vendimet politike në rastin kur ka ankesa nga qytetarët. Cilido qoftë
statusi i tyre formal, ato të gjitha mund të influencojnë vendimmarrjen në BE, për
shembull duke influencuar autoritete të tjera të BE, duke përdorur pushtetet e tyre
diskrecionale dhe/ose të deleguara ose duke angazhuar median. Gjithashtu, ato provojnë
se dallimi ndërmjet vendimmarrjes nga njëra anë dhe implementimit dhe inspektimit nga
ana tjetër është me të vërtetë artificial. Implementimi është vendimmarrja e vazhduar në
një nivel operacional. Rezultatet e inspektimit gjithmonë tregojnë një mospërputhje
ndërmjet normave ligjore dhe realitetit. Këto zakonisht përcjellin feedback në formimin e
axhendës dhe në çështjet e reja të BE. Si rrjedhojë vendime të reja merren nga Trupat ose
Agjencitë përgjegjëse, Komisioni (legjislacioni i deleguar), Këshilli dhe Parlamenti
Evropian (legjislacioni dytësor) ose Gjykata (jurisprudencë).253
Sa i takon Parlamenteve Kombëtare, Traktati i Lisbonës parashikon se, nëse një e treta e
tyre kundërshton një propozim të Komisionit për një vendim dytësor, propozimi duhet të
rishikohet. Kjo procedurë (e quajtur subsidaritet) bazohet tek prinicipi i vjetër sipas të
cilit ‘asnjë vendim nuk mund të merret nga BE, për çështjet të cilat vendet anëtare mund
t’i përballojnë me forcat e tyre’.254 Secili shtet anëtar ka një skuadër zyrtarësh që vepron
në Bruksel dhe kryen ndërlidhjen e përditshme me Komisionin, Këshillin dhe
institucionet e tjera. Shumica e projekteve legjislative, dokumenteve të konsultuara dhe
komunikime të tjera midis Komisionit/Këshillit dhe Vendeve Anëtare kalon nëpërmjet
Përfaqësuesit të Përhershëm. Zyrtari i tyre më i vjetër bën pjesë tek Komisioni i
Përfaqësuesve të Përhershëm (COREPER) të cilët mblidhen përjavë për t’u dakordësuar
nëse propozimet janë të gatshme për t’u diskutuar nga Ministrat në mbledhjet e Këshillit.
Për këtë arsye ata mund të shërbejnë si një burim i rëndësishëm informacioni mbi
aktivitetin e Komisionit dhe Këshillit, pozicionet e shteteve kombëtare në negociata dhe
dokumentet. Sidoqoftë, shumica e Përfaqësuesve të Përhershëm presin që t’ju vijnë
dokumentet nga Komisioni dhe Byroja e Këshillit dhe mund të jetë më e volitshme që
t’ju qaseni vetë institucioneve.
Qeveritë kombëtare në Këshill kanë nevojë gjithashtu për informacion të rëndësishëm
politik në mënyrë që të vendosin rreth propozimit politik të paraqitur nga Komisioni
Evropian. Saurugger,255 nënvizon se, “qeveritë e shteteve anëtare mbështeten grupet e
interesit kombëtar për informacion dhe ekspertizë”. Ato kërkojnë informacion në mënyrë
që të vlerësojnë cilësinë teknike dhe të parashikojnë ndikimin e një iniciative legjislative
te zgjedhësit e tyre. Në dallim nga Komisioni Evropian dhe deputetët, qeveritë kombëtare
mund të mbështeten te ministritë kombëtare si një burim i rëndësishëm ekspertize
teknike.256 Sidoqoftë, ministritë kombëtare mbështeten gjithashtu në një masë të madhe
tek informacioni i siguruar nga aktorët e jashtëm, veçanërisht kur bëhet fjalë pozicionin e
253 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 97. 254 Van Schendelen, 2010, 66. 255 Saurugger, 2009, 122 cituar tek Kluver, 2013, 42. 256 Franchino, 2007, 21 cituar tek Kluver, 2013, 42.
Evarist Beqiri 2017
58
interes-mbajtësave të rëndësishëm, të cilët preken nga iniciativa legjislative.257 Prandaj,
sipas Saurugger258 një kanal i rëndësishëm nëpërmjet së cilit grupet e interesit mund të
influencojnë pozicionet politike të qeverive të tyre kombëtare në Këshill janë ministritë
kombëtare, të cilat këshillohen rregullisht me grupet e interesit të brendshëm. Pika më e
rëndësishme e aksesit për të lobuar Këshillin në nivelin evropian janë përfaqësuesit e
përhershëm dhe sistemi i sofistikuar i trupave përgatitore.259
Përfaqësuesit e përhershëm koordinojnë dhe organizojnë aktivitetet e vendeve të tyre
anëtare në nivelin evropian. Për më tepër mbledhjet e Këshillit përgatiten nga grupet e
punës dhe komisionet për të lehtësuar punën e ministrive kombëtare. Këto trupa përbëhen
nga zyrtarë kombëtar nga secili prej vendeve anëtare dhe përfaqësuesit e Komisionit
Evropian. Coreper, trupa më e vjetër përgatitore që përbëhet nga drejtuesit ose
zëvendësdrejtuesit e përfaqësisë së përhershme, filtron agjendën e Këshillit në pikat A
dhe B. Pikat A janë vendosur që më parë nga trupi rregullator, ndërsa pikat B nuk janë
vendosur dhe prandaj duhen diskutuar dhe negociuar nga ministrat kombëtar. Hayes-
Renshaw 260 raporton se të brendshmit vlerësojnë se grupet përgatitore kanë arritur
tashmë një marrëveshje përreth 85 përqind të të gjitha vendimeve të Këshillit. Kështu që
ministrat kombëtar pothuajse vetëm aprovojnë vendimet që tashmë janë marr nga grupet
e punës ose Coreper. Sipas Saurugger, megjithëse anëtarët e trupave përgatitore janë
përgjithësisht të mirinformuar, ata mbështeten gjithashtu në ekspertizën e ofruar nga
grupet e interesit. Prandaj grupet e interesit mund të transmetojnë informacion tek
Këshilli nëpërmjet ministrive kombëtare në nivelin e brendshëm ose në nivelin evropian
duke lobuar përfaqësuesit e përhershëm ose anëtarët e trupave përgatitore. 261
2.2 Vendimmarrja në BE
Politik-bërja është ekstremisht komplekse madje edhe brenda shteteve tradicionale.262 Në
Bashkimin Evropian kjo është akoma edhe më e theksuar pasi strukturat institucionale
janë më tepër të ngarkuara, shpërndarja e autoritetit është më e kontestuar dhe nivelet e
shumëfishta të qeverisjes përfshijnë një mori aktorësh.263
Procesi i politikbërjes është përshkruar zakonisht në mënyrë deduktive si “cikli politik” (i
njohur gjithashtu edhe si “etapat deduktive”: një thjeshtësim i ndërgjegjshëm i një
fenomeni kompleks në mënyrë që ta kuptojmë lehtësisht.264 Cikli politik zakonisht fillon
me një çështje që vendoset në axhendën politike; në këtë mënyrë ajo bëhet një çështje e
faktorizuar. Pasi merret vendimi për ta zgjidhur një çështje të caktuar, është e nevojshme
të formulohen propozime specifike për veprim (formulimi i politikave) dhe të vendoset
cila rrugë veprimi do të ndiqet ose jo (vendimet politike). Përpara se të merremi me
257 Pappi dhe Henning, 1999, 279 cituar tek Kluver, 2013, 42. 258 Saurugger, 2009, 106 -112 cituar tek Kluver, 2013, 42. 259 Coen dhe Richardson, 2009a, 10; Saurugger 2009, 112-118 cituar tek Kluver, 2013, 42. 260 Hayes-Renshaw, 2006, 50 cituar tek Kluver, 2013, 42. 261 Saurugger, 2009, 120 cituar tek Kluver, 2013, 42. 262 Hurrell dhe Menon, 1996; Scharpf 1997: 29; John 1998; Sabatier, 1999 cituar tek Wallace, Pollack dhe
Young, 2010. 263 Hurrell dhe Menon 1996; McCormick, 2006 cituar tek Wallace, Pollack dhe Young, 2010. 264 John 1998: 23-7, 36; Sabatier 1999: 6-7; McCormick 2006: 13-14; Richardson, 2006: 7; Hague dhe
Harrop, 2007: 378 cituar tek Wallace, Pollack dhe Young, 2010.
Evarist Beqiri 2017
59
mënyrat me të cilat mund të kuptojmë procesin politik, është e rëndësishme që së pari të
identifikojmë aktorët që përfshihen në këtë proces. Pavarësisht nëse politik-bërja
zhvillohet brenda shtetit, në BE, ose në arenën e gjerë ndërkombëtare – ai përfshin
ndërveprimin e aktorëve të shumëfishtë të cilat dëshirojnë gjëra të ndryshme dhe sjellin
burime dhe aftësi të ndryshme në procesin politik.
Aktorët kryesor në procesin politik në demokracitë liberale janë politikanët, burokratët
dhe grupet e interesit. Politikanët, qoftë si legjislatorë ose si anëtarë të qeverisë, janë
vendimmarrësit kyç. Burokratët këshillojnë politikanët në qeveri, marrin disa vendime
politike dhe implementojnë politikat. Grupet e interesit përpiqen të promovojnë politika
dhe të influencojnë vendimet e politikanëve dhe burokratëve dhe shpesh luajnë një rol në
implementimin e politikave. Se cilat grupe të interesit, firma, dhe pjesë të shtetit
përfshihen në procesin politik dhe sa autonomi ka qeveria nga aktorët shoqëror kjo varion
nga lloji i çështjes politike në diskutim.265 Karakteristikë e procesit legjislativ në BE është
vendosja me të ashtuquajturën proces i bashkëvendosjes, ndërmjet Parlamentit Evropian
dhe Këshillit të Ministrave. Komisioni Evropian është gjithmonë përgjegjës për hartimin
e projektligjeve. Hapi tjetër pas publikimit të propozimit të Komisionit është leximi i parë
nga Parlamenti. Parlamenti fillon ta marrë në konsideratë propozimin duke caktuar një
komision udhëheqës që ta shqyrtoj atë. Ky komision cakton një anëtar të tij që të veproj
si Raportues (Rapporteur) i çështjes. Raportuesi e studion propozimin e Komisionit dhe
prodhon një projekt raport, i cili paraqitet në komision për diskutim. Gjithashtu,
komisioni merr parasysh amendamentet e paraqitura nga parlamentarët për këtë
propozim. Në të njëjtën kohë propozimi shqyrtohet nga komitete të tjera mbi të cilat ai ka
pasoja. Këto komisione dytësore quhen komisione opinion-dhënëse dhe ato gjithashtu
mund të marrin parasysh amendamente nga parlamentarët anëtar të tyre dhe të caktojnë
një person qe të prodhoj një projekt, i cili i kalohet komisionit udhëheqës.266 Në rastin e
direktivës REACH, disa komitete të Parlamentit Evropian dhanë opinionin e tyre, por
vetëm opinioni i ITRE (Industri, Kërkim, Energji dhe Telekomunikim) dhe IMCO (Tregu
i Brendshëm) u diskutuan në këtë raport. Komisoni udhëheqës prodhon më në fund një
projekt final, i cili përmban çfarëdo amendamenti që është kaluar mbi propozimin e
Komisionit. Pastaj ky raport final kalon në seancë plenare në Parlamentin Evropian.
Në leximin e parë, Parlamenti mund të kaloj me një shumicë të thjeshtë çdo amendament
të propozuar. Vendimi i Parlamentit kthehet pastaj tek Komisioni, i cili vendos nëse do ti
pranoj ose jo amendamentet e Parlamentit. Komisioni paraqet një propozim të rifreskuar
që përmban ato amendamente të Parlamentit me të cilat ai është dakord. Ky propozim i
ripunuar, së bashku me opinionin e Parlamentit, i dërgohet pastaj Këshillit. Këshilli do të
debatoj amendamentet e propozuara nga Komisioni në vija të përgjithshme nga strukturat
e grupeve të punës që do ti shqyrtojnë propozimet. Çdo vendim i marrë në lidhje me
amendamentet e propozuara merret nga mbledhjet sektoriale të Këshillit. Qëndrimi i
përbashkët i Këshillit, i kalohet pastaj Komisionit dhe Parlamentit. Mbas shqyrtimit,
Komisioni jep këndvështrimin e tij të detajuar, si për qëndrimin e përbashkët të Këshillit
ashtu edhe për përgjigjen e Këshillit për amendamentet e Parlamentit. Parlamentit i jepen
pastaj tre muaj kohe për leximin e dytë. Nëse Parlamenti dështon që ta çoj legjislacionin
përpara brenda kësaj kohe, atëherë Këshilli mund ta adoptoj legjislacionin bazuar në
265 Wallace, Pollack dhe Young, 2010, 50 266 Mary Craig, “Lobbying at the European Parliament -Two legislative cases: F-gases and REACH”, 2008,
f. 13.
Evarist Beqiri 2017
60
qëndrimin e përbashkët. Ky lexim i dytë i Parlamentit përqendrohet në qëndrimin e
përbashkët të Këshillit më tepër se sa në propozimin fillestar të Komisionit. Komiteti
udhëheqës që ka marrë pjesë në leximin e parë vazhdon të jetë përsëri dhe pranon dhe
merr në konsideratë çdo amendament mbi qëndrimin e përbashkët. Këto amendamente
kërkojnë vetëm shumicë të thjeshtë për të kaluar. Pastaj Komiteti prodhon një raport final
mbi qëndrimin e përbashkët i cili është kaluar në Parlament për debat në seancë plenare.
Në seancë plenare Parlamenti shqyrton çdo amendament të rekomanduar nga komisioni
udhëheqës dhe çdo amendament tjetër që paraqitet. Amendamentet që paraqiten në
seancë plenare duhet të propozohen ose nga një grup politik ose nga minimumi 37
deputet. Vendimet në leximin e dytë merren me shumicë absolute. Parlamenti mund të
refuzoj me shumicë absolute pozicionin e Këshillit ose të ndryshoj atë me shumicë të
njëjtë. Përndryshe pozicioni i përbashkët i Këshillit është ligji final. Nëse parlamenti e
ndryshon pozicionin e përbashkët të Këshillit, atëherë teksti kalon tek te dy Këshilli dhe
Komisioni dhe teksti ligjor final adoptohet pas një procesi pajtimi ndërmjet këtyre tre
institucioneve. Procesi i vendimmarrjes mund të shkurtohet. Ka raste si p.sh. direktiva
REACH ku u bë një i ashtuquajtur kompromis i leximit të dytë, që do të thotë që
negociatat ndërmjet Parlamentit dhe Këshillit u kryen pas votimit të leximit të dytë në
komisionit ENVI (Komiteti i Mjedisit, Shëndetit Publik dhe Sigurisë së Ushqimit), por
para votimit në seancë plenare në Parlament. Seanca plenare e Parlamentit adoptoi
amendamente sipas marrëveshjes së arritur ndërmjet negociatorëve të Parlamentit dhe të
Këshillit.267
Në vitin 1998, Këshilli i ministrave të ambientit vendosi që të rregullonte përdorimin nga
ana e industrisë evropiane të rreth 100 mijë substancave kimike që mund të
prodhoheshin, importoheshin ose shiteshin pa asnjë informacion mbi efektet e përdorimit
të tyre; ishin institucionet qeveritare që kishin detyrën për të verifikuar dëmin potencial të
agjentëve të ndryshëm kimik dhe ti ndalonin ato eventualisht.
Në vitin 2001, Komisioni evropian propozoi që të vendoste industrinë kimike nën
kontroll. Prodhuesit dhe importuesit duhet të jepnin informacione në lidhje me
karakteristikat e substancave të përdorura, dhe të zëvendësonin produktet kimike të
rrezikshme me produkte ekuivalente më pak të dëmshme. Ky moment shënoi edhe
fillimin e lobimit evropian në formën e tij aktuale.
Lobistët pretendonin se propozimet e Komisionit do ti jepnin një goditje vdekjeprurëse
industrisë kimike evropiane dhe do të sillnin pashmangshmërisht një rritje të papunësisë.
Promovuesit kryesor të kësaj fushate ishin kompanitë BAYER dhe BASF. Në vitin 2003
Shoqata gjermane e produkteve kimike ka siguruar financime për partitë politike: CDU-
CSU (konservatorët) kanë marrë në total 150 mijë euro, FDP (liberalët) 50 mijë euro dhe
SPD (social-demokratët) 40 mijë euro.
Efekti i këtij operacioni lobimi është evident: sipas ligjit të adoptuar, industria kimike
është e detyruar të jap informacione bazë mbi të gjitha produktet kimike që tregtohen çdo
vit në sasi më të madhe se një ton. Por në vend të 100 mijë produkteve kimike të
parashikuara në fillim, dispozitat e REACH prekin vetëm 30 mijë produkte.268
267 Mary Craig, “Lobbying at the European Parliament -Two legislative cases: F-gases and REACH”, 2008,
f. 14. 268 Marta Kucharska, “Nelle spire delle lobby”, 28 Qershor 2010, artikull i botuar në Dziennik Gazeta
Prawna Varsavia. http://www.presseurop.eu/en/node/282861
Evarist Beqiri 2017
61
CEFIS–i, është shoqata e industrive kimike evropiane, ku bën pjesë e fuqishmja BASF,
gjigandi gjerman i industrisë kimike, DUPONT dhe DOW EUROPA, dy gjigand të tjerë
të industrisë kimike.
Kundër Direktivës REACH, në fuqi që nga 2007, për të testuar helmueshmërinë e
produkteve kimike që janë shitur në botë nga viti 1980, 99% e të cilëve pa u analizuar
kurrë megjithëse ishin të dyshuar se krijonin kancer, alergji, deformim, jofertilitet etj.,
CEFIS-i ka përballuar një fushatë nga më agresivet që lobet kanë ndërmarrë ndonjëherë
në këto vitet e fundit. CEFIS-i ka shpenzuar një milion dollarë në lobim për të shtyrë në
kohë direktivën REACH, një sulm lobist i tillë është konsideruar si më i papërgjegjshmi
në historinë e Bashkimit Evropian, jo vetëm sepse vonon çdo mundësi kontrolli të
produkteve kimike në favor të shëndetit të qytetarëve, porse nuk futi siç ishte kërkuar nga
grupet e mbrojtjes se të drejtave të kafshëve, dhe nga shkenca, testet alternative në vend
të testeve me kafshët.269
Tabela nr. 2.1 Procesi i politik-bërjes në BE.
Etapat
Formulimi i Politikave Vendimmarrja
Rezultati (output)
Projekt propozimi paraprak → Propozimi legjislativ → Akti ligjor
Aktorët
KOMISIONI KËSHILLI, PARLAMENTI EVROPIAN,
KOMISIONI
2.3 Reformimi i procesit të vendimmarrjes në BE
Procesi i vendimmarrjes në BE është kritikuar shpesh si jodemokratik. Për t’ju përgjigjur
kritikave mbi transparencën dhe llogaridhënien në procesin e vendimmarrjes në BE,
Parlamenti vendosi regjistrin e tij të transparencës në 1995, ndërsa Komisioni e vendosi
në 2008. Të dy institucionet i shkrinë dy instrumentet e tyre në një të përbashkët,
Regjistrin Evropian të Transparencës në 2011, bazuar në një marrëveshje
ndërinstitucionale. Deri tani Këshilli ka qenë vetëm një spektator i sistemit.
Regjistri i transparencës është një sistem vullnetar regjistrimi për entitetet që kërkojnë të
influencojnë direkt ose indirekt procesin e vendimmarrjes në BE. Ai është rritur afërsisht
me një normë prej 1000 organizatash në vit, për të arritur sot në 7000 organizata. Një
studim akademik i fundit zbuloi se regjistri mbulon 60-75% të organizatave të lobimit
269 Stefania Sarsini, “Il Pianeta Delle Lobbies”, 28 janar 2011. Artikull i botuar në websitein,
www.liberacittadinanza.it. http://www.liberacittadinanza.it/i-diritti-degli-animali/il-pianeta-delle-lobbies;
Evarist Beqiri 2017
62
aktive në BE. Në përputhje me marrëveshjen ndërinstitucionale u bë një rishikim politik i
sistemit në 2013-14. Si rezultat, një sistem i ri regjistrimi u prezantua në janar 2015. 270
Parlamenti ka bërë thirrje që prej 2008, për një regjistër të detyrueshëm për lobistët aktiv
brenda institucioneve të BE. Ai argumenton se një regjistër i detyrueshëm do të siguroj
pajtimin e plotë të të gjithë lobistëve me kodin e sjelljes. Presidenti i Komisionit Jean-
Claude Juncker e ka vendosur çështjen në programin politik, duke u zotuar se do të
paraqes një propozim për një sistem të detyrueshëm që nga 2016, siç ka kërkuar
Parlamenti. Për më tepër, që nga 1 dhjetori 2014 e në vazhdim, Komisioni publikon
informacione për takimet e Komisionerëve, anëtarëve të kabinetit të tyre dhe Drejtorëve
të Përgjithshëm me lobistët.271
Rritja e transparencës ishte një nga dhjetë prioritetet e shpallura nga Jean-Claude Juncker,
presidenti i Komisionit, në një fjalim drejtuar Parlamentit Evropian në korrik 2014. Kjo
çështje zuri një vend të rëndësishëm gjatë fushatës së tij për tu bërë president pasi ai
synonte të merrej me dëmtimin e reputacionit të Komisionit, shkaktuar nga largimi i
njërit prej anëtarëve të tij në 2013. John Dalli, komisionari i atëhershëm evropian për
shëndetin, u shkarkua si komisioner i Maltës mbasi u zbulua se ai ishte takuar me lobistët
e duhanit ndërsa departamenti i tij ishte duke punuar për të rifreskuar legjislacionin e BE
lidhur me duhanin.
Sidoqoftë, skandali – i pagëzuar si “Dalligate” – nxorri në pah gjithashtu bashkëveprimin
ndërmjet anëtarëve të rëndësishëm të Komisioni dhe lobistëve të duhanit, si dhe
mospërputhjet në mënyrën se si kontaktet raportoheshin nga departamentet e ndryshme.
272
Regjistri i Transparencës u ndërtua mbi iniciativat e mëparshme të Parlamentit Evropian
dhe Komisionit Evropian. Regjistri i Përfaqësuesve të Interesave (i vendosur nga
Komisioni në 2008) u shndërrua në Regjistrin e Transparencës në 2011, kur Parlamenti iu
bashkua iniciativës.
Skandali i vitit 2011, i ashtuquajtur “para të thata për amendamente” e tronditi
Parlamentin Evropian dhe shkaktoi një përplasje interesante ndërmjet trupit legjislativ të
Bashkimit Evropian dhe Zyrës Evropiane Kundër-Mashtrimeve (OLAF).
Gazeta britanike “The Sunday Times”, pretendoi se zbuloi në 20 Mars 2011, se tre anëtar
të Parlamentit Evropian ranë dakord të ndryshojnë legjislacionin e BE në shkëmbim të
parave. Gazetarët u hoqën si lobist për një klient industrial dhe ju ofruan 60 anëtarëve të
Parlamentit Evropian një shuma prej €100,000 në vit që të influencojnë vendimmarrjen
në Bruksel dhe Strasburg.
Kjo ngjarje e nxiti Presidentin e atëhershëm të Parlamentit Evropian Jerzy Buzek që të
propozoj një sërë ndryshimesh në kodin e sjelljes si dhe në rregullimin e mënyrës së
kontaktimit me ligjbërësit, që shumë lobist e gëzojnë tani.
OLAF hetoi pretendimet kundër disa euro-deputetëve, Austriakut Ernest Strasser të
qendrës së djathtë, Sllovenit Zoran Thaler, socialist dhe Rumunit Adrian Severin,
socialist. OLAF është themeluar në vazhdën e akuzave për mashtrim që çuan në
270 http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=K
EY_DATES, janar 2015. 271 Rafał Mańko, Marie Thiel and Elisabeth Bauer, “EU Transparency Register”,
http://epthinktank.eu/2014/12/04/eu-transparency-register/, janar 2015. 272 Dave Keating, “Transparency register could be made mandatory for all EU institutions”, 11.12.2014 ,
http://www.europeanvoice.com/article/transparency-register-could-be-made-mandatory-for-all-eu-
institutions/.
Evarist Beqiri 2017
63
dorëheqjen e të gjithë Komisonit Santer në vitin 1999. OLAF gëzon mbështetje të fortë
nga PE, ajo u krijua që të hetonte parregullsitë financiare brenda institucioneve të BE.
OLAF u ftua nga presidenti i PE që të hetojë këto pretendime.
Skandali e shtyu Presidentin e PE Buzek që të propozojë një kod të përshtatshëm sjellje
për anëtarët e PE gjithashtu u sugjerua kryerja e disa reformave të tjera si një regjistër i
detyrueshëm për lobistët, raporte të detajuara për interesat e anëtarëve të PE, një gjurmë
të detyrueshme legjislative të bashkëngjitur me raportin e komitetit, një komitet te etikës
dhe rregulla me të forta për punët e dyta që kryhen nga anëtarët e PE.
Sipas Kryetares së zyrës së Transparency International në BE Jana Mittmeier kjo situatë
ishte një mundësi shumë e mirë për të ndryshuar mënyrën e punës së Parlamentit
Evropian.
Parlamenti Evropian është një vend i ndryshëm tani në krahasim me vitet 1970, me më
tepër fuqi politike - por nuk i ka kushtuar kohën e duhur mënyrës se si duhet të veprojë në
këtë fushë. Çështja më ngutshme për të është çështja e punëve të dyta për anëtarët e PE.
Qenia anëtar i PE duhet të jetë një punë me kohë të plotë - thotë Oliver Hoedman i grupit
Corporate Europe Observatory.
Anëtari i pavarur Austriak i PE Hans Peter Martin shprehet se skandali i lobimit mund të
ishte shmangur pasi “ka qenë një problem sistematik në PE” për të paktën një dekadë.
“Vetëm javën e fundit - mua më janë ofruar €10.000, një udhëtim në Kinë, testimi i një
makine në Berlin dhe jam ftuar në një eveniment në Salszburg të gjitha pa asnjë lloj
pagese. Tani kam në plan që ti publikojë në faqen time të internetit të gjitha letrat dhe
ftesat që unë marrë nga lobistët”.273
Megjithëse insiston se ai nuk është kundër lobimit në vetvete - shton: “Unë kam marr e-
mail direkt, që kishte të bënte me votimin e radhës mbi një direktivë. Unë kam marr
listën e votimit dhe instruksione shumë të detajuara për mënyrën se si duhet të votoj”.
“Sa më shumë kohë të duhet për të reformuar parlamentin, aq më shpejt njerëzit do ti
kthejnë shpinën idealeve Evropiane. Ne kemi nevojë për më tepër se një kod sjellje.
Anëtarët e PE duhet të publikojnë se cilët i kontaktojnë ata; të gjitha dhuratat mbi €30
duhet të publikohen dhe duhet që të ndalohet përdorimi i dokumentit të anëtarit të PE kur
mandati i parlamentarit mbaron. Në Kongresin Amerikan duhet dhënë llogari për çdo
stilolaps që ata blejnë”.274
2.4 Vendosja e regjistrit të transparencës
Kampioni i reformës së lobimit për institucionet qeverisëse të Bashkimit Evropian ishte
Komisioneri, Siim Kallas. Megjithëse disa mbrojtës se reformës së lobimit sfidojnë
rezultatet që Kallas prodhoj në fund - të njohura si Iniciativa për Transparencë Evropiane
– asnjë nuk vë në dyshim faktin që ishte Kallas ai që e vendosi çështjen e transparencës
së lobimit në qendër të axhendës politike të BE-së.
Shumë liderë të Bashkimit Evropian kanë kërkuar një ristrukturim thelbësor të autoritetit
të tij dhe marrëdhënieve midis vendeve anëtare. Në mënyrë që të lëvizet nga një
organizatë tregtie në thelb, në një organizatë më formale, një kushtetutë e re u propozua
për të forcuar qeverisjen e institucioneve të Bashkimit Evropian. Por disa vende anëtare
ishin ngurruese për të lëshuar autoritetin tek një autoritet rajonal. Kulmi arriti në
273 Artikulli mund të gjendet në: www.PublicServiceEurope.com. 274 Hans Peter Martin, 2011.
Evarist Beqiri 2017
64
refuzimin që i bëri Franca kushtetutës së re në vitin 2005. Refuzimi i kushtetutës së re u
pa si rezultat i mungesës së njohurive së publikut evropian në lidhje me atë që po ndodh
në Bruksel dhe se si merren vendimet në BE. Menjëherë pas kësaj, thirrjet për
transparencë në Bruksel fituan shpejtësi, duke përfshirë këtu edhe regjistrimin dhe
ekspozimin e aktivitetit të lobimit.275
Në nëntor 2005, Komisioni Evropian, nën nxitjen e Kallas, aprovoi një mocion për të
formuluar Iniciativën Evropiane për Transparencë. Pas një sërë debatesh të brendshme,
në 3 maj 2006, Karta Jeshile për Iniciativën Evropiane për Transparencë u pranua më në
fund, duke filluar me 4 muaj konsultime publike (Komisioni Evropian, 2006). Duke
reflektuar objektivin e Kartës Jeshile, procesi i konsultimit u paraqit në website-in e
Komisionit dhe mirëpriti të gjitha komentet. Në 21 mars 2007, Komisioni Evropian
publikoi gjetjet e veta dhe konkluzionet nga konsultimet.276 Në lidhje me aktivitetin e
lobimit, iniciativa për transparencë do të fillonte me shumë kujdes, si një sistem vullnetar
i regjistrimit. Mbas një viti, nëse komisioni do të vinte re që sistemi nuk po funksionon
mire, atëherë do të merrte në konsideratë vendosjen e një regjistri detyrues. Iniciativa
Evropiane për Transparencë u miratua nga Komisioni në 23 qershor 2008.
Shkurtimisht, Iniciativa Evropiane për Transparencë bënte thirrje për:
• Regjistrim vullnetar. Asnjë entitet ose individ nuk është i detyruar të regjistrohet si një
organizatë lobimi ose si lobist. Ata që regjistrohen kanë si stimul qe do te marrin njoftim
automatikisht për ato çështje qeveritare që kanë mbetur pezull. Për më tepër, çdo
parashtrim në formë të shkruar që bëhet para Komisioni me qëllim që të influencojë
politikën publike do të konsiderohet si parashtrim nga individi që autorizojë këtë
parashtrim dhe jo nga organizata ose kompania që ata përfaqësojnë, nëse organizata ose
kompania nuk është e regjistruar.
• Regjistri i “përfaqësuesve të interesit”. Komisioni ishte i paaftë që të përkufizonte
termin “lobist” në mënyrë të qartë, dhe kështu vendosi që ta zgjeroj konceptin e termit
“përfaqësues interesi”. Si të tillë, individë, organizata, kompani, bashkime profesionale
dhe deri think-tanks janë të përshtatshme të regjistrohen. Avokatët gjithashtu mund të
regjistrohen, kur kryejnë aktivitete lobimi.277
• Përkufizimi i “lobimit”. Aktivitetet e lobimit që duhet të raportohen është përkufizuar
në vija të përgjithshme si “aktivitete që kryhen me objektivin për të influencuar
formulimin e politikave dhe procesin e vendimmarrjes së institucioneve evropiane”.
• Emrat e lobistëve individual nuk ekzistojnë. Regjistri nuk përfshin emrat e lobistëve
individual, por vetëm ato të kompanive ose organizatave që ata përfaqësojnë.
275 Kallas, 2005. 276 Komisioni Evropian, 2007. 277 Craig Holman, “Lobbying Reform in the United States and the European Union: Progress on Two
Continents”, This paper was published in Conor McGrath, ed. Interest Groups and Lobbying (Edwin
Mellen Press, 2009). http://www.citizen.org/documents/Lobbying-Reform-in-the-US-EU.pdf
Evarist Beqiri 2017
65
• Kufizimi financiar i ekspozuar. Korporatat, shoqatat e tregtisë dhe lobistët e tyre duhet
të ekspozojnë shpenzimet që ato kanë llogaritur për aktivitetet e lobimit për çdo vit në
vija të përgjithshme në shumën 50,000 euro. Firmat e lobimit duhet të rendisin klientët e
tyre sipas prioritetit të kontratave për çdo vit dhe të ekspozojnë të ardhurat totale nga të
gjithë klientët në vija të përgjithshme në shumën 50,000 euro. Një tjetër alternativë është
që aktivitetet financiare të raportohen sipas fashës së përqindjeve (p.sh. 0 deri në 10 për
qind) të të ardhurave totale të firmës. Në vend që të raportojnë shpenzimet e tyre të
lobimit, organizatat jo-qeveritare dhe think-tanks ekspozojnë buxhetin e tyre total dhe
identifikojnë burimin kryesor të fondeve të tyre.
• Kodi i sjelljes. Regjistrimi kërkon pajtimin me një kod etik të përbashkët.
• Kooperim ndërinstitucional. Iniciativa Evropiane për Transparencë rekomandonte që
Komisioni të vendoste një grup studimi bashkë me Parlamentin Evropian dhe Këshillin
Evropian për eksploruar mundësinë e krijimit të një regjistri të përbashkët.
• Rivlerësim pas një viti. Komisioni ka mundësi që të rivlerësojë nëse regjistri vullnetar
po funksionon ashtu si ishte parashikuar. 278
Lobimi është një pjesë legjitime e sistemit demokratik, pavarësisht nëse kryhet nga
individualisht nga qytetarët ose nga kompanitë, organizatat e shoqërisë civile dhe grupe
të tjera interesi ose firma që punojnë në interes të palëve të treta (profesionistë të
çështjeve publike, think-tanks dhe avokatët).
Lobistët mund të ndihmojnë që të sjellin çështje të rëndësishme në vëmendjen e
institucioneve evropiane. Në të njëjtën kohë, nuk mund të ushtrohet influencë e
papërshtatshme mbi institucionet evropiane nëpërmjet lobimit të pahijshëm.
Kur lobet kërkojnë të kontribuojnë në zhvillimin e politikave të BE, duhet të jetë e qartë
për opinionin publik në përgjithësi se çfarë inputesh ato sigurojnë për institucionet
evropiane. Duhet të jetë e qartë gjithashtu se kë përfaqësojnë ato, cili është interesi i tyre
dhe si janë themeluar ato.
Për institucionet evropiane është i pandashëm obligimi për të identifikuar dhe ruajtur
“interesin e përgjithshëm të Komunitetit”, është e drejtë e tyre të marrin vendime të
brendshme pa ndërhyrje nga jashtë.279
Në deklaratën e Komisionit mbi Transparencën publikuar në vitin 2008, 280 referuar
adaptimit të Dokumentit të Gjelbër mbi Iniciativën Evropiane për Transparencë,
institucionet Evropiane paraqitën përfundimisht regjistrin online, nëpërmjet të cilit
përfaqësuesit e interesave si shoqëria civile do të jenë në gjendje të njihen me aktorët e
përfshirë në ciklin politik.281
278 Craig Holman, “Lobbying Reform in the United States and the European Union: Progress on Two
Continents”, 2008. This paper was published in Conor McGrath, ed. Interest Groups and Lobbying (Edwin
Mellen Press, 2009). http://www.citizen.org/documents/Lobbying-Reform-in-the-US-EU.pdf 279 Peter Schieder, “Lobbying in Europe“, Tel Aviv, 2007. Ky artikull mund të gjendet në këtë link:
http://www.aicc.at/uploads/media/Peter_Schieder_Lobbying_in_Europe.pdf 280 COM 2008, 323 përfundimtare. 281 P.Bennardo, A.Farella , M.Oretano, E.Savazzi, A.Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 9.
Evarist Beqiri 2017
66
Ndërsa Komisioni Evropian filloj të finalizonte Iniciativën Evropiane për Transparencë,
Parlamenti Evropian vendosi të merret gjithashtu me këtë çështje. Me një votim me
shumicë dërrmuese, Parlamenti Evropian miratoj një raport në 8 maj 2008, ku
rekomandonte një regjistrim të detyrueshëm për lobistët të përbashkët për të tre
institucionet e Bashkimit Evropian. Raporti bën thirrje për identifikimin e lobistëve
individual si edhe të firmave lobuese dhe të klientëve të tyre, dhe një transparencë të
gjerë financiare (Parlamenti Evropian, 2008).282 Një sportel i vetëm do të garantonte më
shumë kontroll mbi aktivitetin e lobimit pranë Institucioneve Evropiane. Nevoja e një
rregullimi të aktiviteteve lobuse pranë Institucioneve Evropiane u bë e paevitueshme nga
prezenca e më shumë se 2600 firmave lobuese dhe 55.000 mijë personave që ushtrojnë
trysni pranë institucioneve të Bashkimit. Mund të thuhet se, me iniciativën për
transparencë, u rrit lidhja ndërmjet lobeve dhe institucioneve komunitare. Lidhja
përbëhet, nga një anë, nga aktivitetet e shumta që zhvillojnë përfaqësuesit e interesave në
nivele të ndryshme dhe nga ana tjetër, nga kontributet e shumta të specializuara, që
ofrohen nga lobet gjatë prodhimit të normave, në të cilat përmbytet Komisioni.283
Në një ndër deklaratat e Komisionit , publikuar në tetor 2009, në lidhje me mbarëvajtjen
e regjistrit të përfaqësuesve të interesave, vihet re një rritje e konsiderueshme e
regjistrimeve nga ana e shoqatave të kategorisë, së lobistëve “të brendshëm” të firmave
dhe organizatave jo qeveritare. Me gjithë tendencën e operatorëve të ndryshëm që të
përshtaten me regjistrin, është e pranishme akoma sot një përqindje e lartë e shoqërive të
lobimit të cilat nuk janë regjistruar akoma. Këto shoqëri bëjnë pjesë tek “studiot ligjore”
dhe tek “qendrat e studimit” (think-tank). Motivet janë të ndryshme: studiot ligjore nuk
kanë qëllim të regjistrohen për shkak të mungesës së normave që të respektojnë
fshehtësinë e klientëve të tyre. Ndërsa qendrat e studimit e justifikojnë mungesën e tyre
në regjistër sepse nuk konsiderohen mbartës të interesave specifike ose me qëllim
fitimi.284
Komisoni, për sa i përket këtyre dy kategorive, është kufizuar në njoftimin e këtyre
operatorëve, duke i ftuar të regjistrohen mbi bazën e informacionit të dhënë në deklaratën
e aprovuar në vitin 2008, në të cilën Komisioni përkufizon aktivitetet që duhet të
regjistrohen në regjistër. Është e mundur që të deklarohet se regjistrimi i detyrueshëm do
të arrinte të përcaktonte më qartë rregullat dhe aktivitetet e lobimit që lejohen pranë
Institucioneve Evropiane. Për më tepër, do të garantonte më shumë transparencë në lidhje
me publikimet e të dhënave dhe do të lejonte ushtrimin e aktivitetit të lobimit vetëm
atyre që janë regjistruar në regjistrin e përfaqësuesve të interesit.285
282 Peter Schieder, “Lobbying in Europe“, Tel Aviv, 2007. Ky artikull mund të gjendet në këtë link:
http://www.aicc.at/uploads/media/Peter_Schieder_Lobbying_in_Europe.pdf 283 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying
nell’Unione Europea “, 2010, fq. 11. 284 Cfr. http://ec.europa.eu/transparency/docs/communication_2009_it.pdf, Comunicazione della
Commissione, Iniziativa europea per la trasparenza: il registro dei rappresentanti di interessi, un anno
dopo, Bruxelles, 2009. 285 P.Bennardo, A.Farella, M.Oretano, E.Savazzi, A.Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying nell’Unione
Europea”, 2010, fq. 12.
Evarist Beqiri 2017
67
2.4.1 Evoluimi i Regjistrit të Transparencës së BE (rregullat mbi Regjistrin e
Transparencës, pas vitit 2015)
Tabela nr. 2.2 Etapat e evoluimit të Regjistrit të Transparencës.
Viti Ngjarja
2015
– Lëshohet një version i ri i Regjistrit të
Transparencës
2014
– Rishikohet Marrëveshja Ndërinstitucionale
për Regjistrin e Transparencës.
2014
– Vendim i Parlamentit Evropian që
modifikon Marrëveshjen Ndërinstitucionale
për Regjistrin e Transparencës
2013
– Procesi i rishikimit
2012
– Komisioni lëshon portalin e Transparencës
2011
– Lëshohet për herë të parë Regjistri i
Transparencës; Marrëveshja
Ndërinstitucionale
2011
– Marrëveshja Ndërinstitucionale mbi
Regjistrin e Përbashkët të Transparencës –
Vendimi i Parlamentit
2008
– Lëshohet nga Komisioni Regjistri i
Përfaqësuesve të Interesave
2008
– Krijimi i kornizës për aktivitetin e lobistëve
në institucionet e BE-së – rezolutë e
Parlamentit
2007
– Kodi i Sjelljes për Përfaqësuesit e
Interesave – Konsultime
2006
– Iniciativa Evropiane për Transparencë –
Dokumenti i Gjelbër
2005
– Propozimi për një Iniciativë Evropiane
Transparence të re – Komunikime
1993 – Një dialog i hapur dhe i strukturuar
ndërmjet Komisionit dhe grupeve speciale të
interesave – Komunikime
Komisioni dhe Parlamenti vendosën rregulla të reja në Regjistrin e Transparencës në
2015. Ky ndryshim implementon dispozitat e marrëveshjes së rishikuar ndërinstitucionale
të nënshkruar midis Parlamentit dhe Komisionit Evropian në prill 2014. Përmirësimet në
Regjistrin e Transparencës së BE, në janar të 2015, u bënë me qëllim shtimin e
transparencës dhe llogaridhënies në vendimmarrjen e BE-së dhe në aktivitetin e lobimit.
Gjithashtu ato synojnë ti nxisin më tepër lobistët për tu regjistruar, duke e bërë bazën e të
dhënave më të aksesueshme për ta dhe publikun.
Evarist Beqiri 2017
68
Sistemi i ri ndryshon mënyrën sesi deklarohen burimet njerëzore që investohen në lobim,
kërkon informacion shtesë rreth përfshirjes në komisionet e BE, forumet, grupet ose
strukturat e ngjashme, dhe iniciativat ligjore që ndiqen aktualisht; ai gjithashtu i zgjeron
kërkesat për të deklaruar vlerësimin e kostove lidhur me lobimin për të gjithë të
regjistruarit.
Për më tepër, një procedurë më e modernizuar për “sinjalizimet & ankesat” zgjeron
hapësirat e kontrollit dhe trajtimit më efikas të informacioneve të pretenduara mashtruese.
Gjithashtu ofrohen stimuj të rinj për të nxitur regjistrimin, të tilla si kërkesa për t’u
regjistruar për të gjithë ata që kërkojnë të takohen me Komisionerët, Anëtarët e Kabinetit
ose Drejtorët e Përgjithshëm, ose për çdo organizatë që dëshiron të flas në dëgjesat e
organizuara nga Parlamenti Evropian.
Një website më miqësor ndaj përdoruesit përmirëson komunikimin me publikun dhe
ofron një proces regjistrimi më të thjeshtë me udhëzime që jepen hap pas hapi.
Zëvendëspresidentja e Parlamentit Evropian Sylvie Guillaume (S&D, FR) u shpreh:
“Unë e mirëpres progresin e bërë që prej vendosjes së parë në 2011 të Regjistrit të
Përbashkët të Parlamentit Evropian dhe Komisionit.
Qytetarët tanë më të drejtë presin që ligjbërësit të jenë transparent dhe etik. Regjistri i ri e
bën këtë më të lehtë pasi është më miqësor me përdoruesit.
Ai është akoma vullnetar por synimi i Parlamentit që prej 2008 ka qenë pasja e një
regjistri të detyrueshëm që të gjitha organizatat dhe individët e përfshirë në aktivitetet e
lobimit të jenë të detyruar ta nënshkruajnë.
Dhe është e rëndësishme të theksojmë që kodi i sjelljes tashmë zbatohet për këdo,
pavarësisht nëse ata regjistrohen apo jo.” 286
Përmirësimet në Regjistër përfshijnë:
➢ Seksione të përcaktuar më qartë, kështu që regjistrimi bëhet më lehtë.
➢ Një procedure sinjalizimi për të përmirësuar cilësinë e të dhënave në Regjistrin e
Transparencës.
➢ Një Kod Sjellje më i fortë, që përcakton standardet etike që duhet të respektohen
nga të regjistruarit, dhe një procedurë e përmirësuar ankimi për shkeljet e Kodit.
➢ Më tepër stimuj për t’u regjistruar.
➢ Të gjithë të regjistruarit do të japin në të njëjtën formë informacione financiare.
➢ Përcaktime të qarta dhe synime më të gjera, me kritere transparence më të larta.
➢ Një përcaktim më i qartë për aktivitet që kryhen brenda shteteve anëtare. 287
286 Commission and Parliament implement new rules on Transparency Register, Press release, 27-01-
2015,12:20;
http://www.europarl.europa.eu/news/en/newsroom/content/20150127IPR15401/html/Commission-and-
Parliament-implement-new-rules-on-Transparency-Register, mars 2015. 287 http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=R
EVIEW_OF_THE_REGISTER, mars 2015.
Evarist Beqiri 2017
69
Për të rregulluar veprimet e kryera nga grupet e interesit, Komisioni paraqiti kodin
përfundimtar të sjelljes me të cilin duhet të përshtaten të gjitha organizmat e regjistruara.
Kodi u hartua falë përfundimeve të arritura nga Komisioni në fazën e konsultimeve. Ai
përcakton parimet e integritetit dhe ndershmërisë që duhet të respektohen gjatë aktivitetit
të lobimit nga grupet e interesit. Kodi i sjelljes ishte i përbërë nga tetë norma, të cilat
rregullojnë sjelljen që duhet të ndërmarrin përfaqësuesit e interesit:
1) Të tregojnë emrin e tyre dhe “organizmin për të cilin punojnë ose përfaqësojnë;
2) Të prezantohen duke dhëne informacione të sakta në momentin e regjistrimit me
qëllim që të mos i çojnë në gabime të tretët dhe personelin e BE;
3) Të deklarojnë interesat dhe, nëse është rasti, klientët ose anëtarët që ata përfaqësojnë;
4) Të garantojnë se, për sa kanë ata dijeni, informacionet e dhëna janë objektive, të
plota, të përditësuara dhe jo çorientuese;
5) Të mos arrijnë dhe të mos kërkojnë të arrijnë në mënyrë të pandershme informacione
ose vendime;
6) Të mos i çojnë funksionarët e BE në pozita të kundërta me dispozitat dhe normat e
sjelljes që aplikohen për ta;
7) Në rastin se punojnë për ta ish-funksionar të BE, të respektojnë detyrimin e këtyre të
fundit, dhe t’ju përmbahen normave dhe detyrimeve të rezervuara dhe të aplikueshme
për ta.288
Duke analizuar normat e sipërcituara, Komisioni përkufizoi aktivitetin e organizmave të
interesuara dhe mekanizmat e kontrollit dhe aplikimin e aktivitetit lobues, të cilat
disiplinojnë veprimet që mund të ndërmerren kundër atyre që nuk respektojnë normat e
regjistrit. Në rast të shkeljes së kodit, në vazhdën e një akti administrativ të Komisionit,
mund të filloj pezullimi nga regjistri. Përveç kësaj, të gjitha organizmat e regjistruara
kanë mundësinë që të paraqesin ankim, të bazuar mbi fakte reale, për një shkelje të
supozuar të kodit nga ana e një shoqate tjetër. Dhe në fund, organizatave të regjistruara
do t’iu bëhen të ditura dokumentet që kanë lidhje me konsultimet.289
Përmirësimet e Kodit të Sjelljes në Aneksin 3 të Marrëveshjes Ndërinstitucionale të 2014
mbi Regjistrin e Transparencës paraqesin rregulla për të gjithë ata që regjistrohen dhe
vendosin parimet themelore për standardet e sjelljes për të gjitha marrëdhëniet me
institucionet e BE-së. Palët nënshkruese konsiderojnë se të gjithë përfaqësuesit që
bashkëveprojnë me ta, qoftë një here të vetme ose më shpesh, të regjistruara ose jo, duhet
të sillen konform këtij Kodi Sjellje. Në marrëdhëniet e tyre me institucionet e BE dhe
anëtarët e tyre, zyrtarët dhe stafin tjetër, përfaqësuesit e interesave duhet që:
➢ gjithmonë të identifikojnë veten me emër dhe, me numrin e regjistrimit, nëse
është i zbatueshëm, dhe entitetin ose entitetet për të cilat punojnë ose
288 Normat e Kodit të sjelljes së grupeve të interesit. Deklaratë e Komisionit për Iniciativën Evropiane për
Transparencë. Korniza e referimit për marrëdhëniet me përfaqësuesit e interesave (regjistri dhe kodi i
sjelljes), Bruksel, 2008. 289 P.Bennardo, A.Farella, M.Oretano, E.Savazzi, A.Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying nell’Unione
Europea “, 2010, fq. 10.
Evarist Beqiri 2017
70
përfaqësojnë; të deklarojnë interesat, objektivat ose qëllimet që promovojnë dhe,
ku është e zbatueshme, të specifikojnë klientët ose anëtarët të cilët ata
përfaqësojnë;
➢ të mos marrin apo përpiqen të marrin informacione ose vendime të pandershme
duke përdorur presion të tepruar ose sjellje të papërshtatshme.
➢ nuk duhet të deklarojnë ndonjë lidhje formale me Bashkimin Evropian ose ndonjë
nga institucionet e tij në marrëveshjet e tyre me palët e treta, ose të keq
prezantojnë efektet e regjistrimit në mënyrë të tillë që të çorientojnë palët e treta,
zyrtarët ose stafin e Bashkimit Evropian, ose të përdorin logon e institucioneve të
BE pa autorizim të shprehur;
➢ të garantojnë që, sipas njohurive të tyre, informacioni, që ato japin në regjistrim,
dhe më pas në kuadrin e aktivitetit të tyre që mbulohet nga Regjistri, është i plotë,
i përditësuar dhe jo mashtrues; të pranojnë se i gjithë informacioni i dhënë i
nënshtrohet rishikimit dhe të bien dakord të bashkëpunojnë me kërkesat
administrative për informacion plotësues dhe përditësime;
➢ të mos u shesin palëve të treta kopje të dokumenteve të marra nga institucionet e
BE;
➢ në përgjithësi, të respektojnë, dhe shmangin çdo pengesë në implementimin dhe
aplikimin e të gjitha rregullave, kodeve dhe praktikave të qeverisjes së mirë të
vendosur nga institucionet e BE;
➢ Të mos nxisin anëtarët e institucioneve të Bashkimit Evropian, zyrtarët ose stafin
tjetër të Bashkimit Evropian, ndihmësit ose stazhierët, të shkelin rregullat dhe
standardet e sjelljes që aplikohen për ta;
➢ nëse punësojnë ish-zyrtarë ose staf tjetër të Bashkimit Evropian, ndihmësit ose
stazhierët e anëtarëve të institucioneve të BE, të respektojnë detyrimet e këtyre
punonjësve për të respektuar rregullat dhe kërkesat e konfidencialitetit që
aplikohen mbi ta;
➢ të sigurojnë pëlqimin paraprak të anëtarit ose anëtarëve të Parlamentit Evropian sa
i takon çdo marrëdhënie kontraktore, ose punësimit, të çdo individi brenda
enturazhit të tyre.
➢ të respektoj çdo rregull të specifikuar mbi të drejtat dhe përgjegjësite e ish-
anëtarëve të Parlamentit Evropian dhe Komisionit Evropian.
➢ të informojnë cilindo që përfaqësojnë për detyrimin e tyre kundrejt institucioneve
të BE-së.
➢ Individët që janë regjistruar në Parlamentin Evropian me qëllim pajisjen me një
lejekalimi të patransferueshme që iu lejon atyre hyrjen në godinën e Parlamentit
Evropian duhet që:
➢ të sigurojnë që ta vendosin lejekalimin në vende të dukshme përgjatë gjithë kohës
që qëndrojnë në godinën e Parlamentit Evropian;
➢ t’ju binden në mënyrë strikte Rregullores së Parlamentit Evropian;
➢ të pranojnë se çdo vendim lidhur me një kërkesë për hyrje në godinën e
Parlamentit Evropian është prerogativë e Parlamentit dhe regjistrimin nuk
akordon automatikisht të drejtën për tu pajisur me lejekalimi.290
290 http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=C
ODE_OF_CONDUCT, mars 2015.
Evarist Beqiri 2017
71
Në regjistrin e transparencës së Bashkimit Evropian janë regjistruar gjithsej 7065 entitete
(19 nëntor 2014). Të ndara në këtë mënyrë:
Tabela nr. 2.3 Të dhëna nga Regjistri i Transparencës.
ORGANIZATA GJITHËPËRFSHIRËSE
BIZNESI
Organizata gjithëpërfshirëse biznesi janë
gjithsej 2355
ORGANIZATA JOQEVERITARE
Organizata joqeveritare janë gjithsej
1838.
KOMPANI DHE GRUPE
Kompani dhe grupe janë gjithsej 968
KONSULENTË PROFESIONISTË
Konsulentë profesionistë janë gjithsej
552.
THINK-TANKE DHE INSTITUCIONE
KËRKIMORE DHE AKADEMIKE
Think-tanke, dhe institucione kërkimore
dhe akademike janë gjithsej 508.
AUTORITETE PUBLIKE
Autoritete publike (lokale, rajonale,
bashkiake) janë gjithsej 325.
KONSULENTË TË VETËPUNËSUAR
Konsulentë të vetëpunësuar janë gjithsej
247.
BASHKIME TREGTARE
Bashkime tregtare janë gjithsej 144.
STUDIO LIGJORE
Studio ligjore janë gjithsej 87.
ORGANIZATA FETARE
Organizata fetare janë gjithsej 41
2.5 Teknikat e influencës që përdorin grupet e interesit (disa element thelbësor të
lobimit dhe strategjitë e lobimit)
Grupet e interesit, konsiderohen si influencuese nëse ato janë në gjendje të ndikojnë dhe
formësojnë vendimet politike që përputhen me preferencat e tyre politike. Prandaj, një
kusht i nevojshëm për të influencuar është përputhja e preferencave politike të një aktori
me rezultatin e procesit të vendimmarrjes politike (fitorja në një çështje politike nuk do të
thotë se grupet e interesit janë vërtet influencuese). Përputhja e preferencave politike të
një aktori me rezultatet politike është vetëm një kusht i nevojshëm, por i pamjaftueshëm,
për influencë. Përputhshmëria mund të lind si pasojë e influencimit që një aktor i bën
Evarist Beqiri 2017
72
procesit politik të vendimmarrjes ose si pasojë e fatit. Sipas Nagel,291 pika kyçe që e
dallon influencën nga fati është lidhja shkakësore ndërmjet preferencave politike të një
aktori dhe rezultatit të procesit të politik-bërjes.
Sipas Kluver, 292 me influencë do të kuptojmë aftësinë e grupeve të interesit për të
formësuar vendimet politike në përputhje me preferencat e tyre politike. Kushti i
nevojshëm për të zbuluar influencën e grupit të interesit, është përputhja e preferencës
politike të grupit të interesit me rezultatin politik. Sidoqoftë, përputhja nuk është një
kusht i mjaftueshëm për influencë. Është e rëndësishme që të bëhet lidhja shkakësore
ndërmjet preferencave politike të grupit me rezultatin final, në mënyrë që të dallojmë
influencën nga fati. Kjo mund të bëhet empirikisht duke analizuar nëse burimet e aktorit
kanë një ndikim statistikisht domethënës te përputhja. Nëse ka një lidhje statistikisht
domethënëse ndërmjet burimeve të aktorit dhe rezultateve politike, e cila bazohet në një
arsyetim teorik bindës, mund të arrijmë në përfundimin se grupet e interesit vërtet
influencojnë procesin e politikbërjes. Përpjekja për të influencuar dikë ka lindur bashkë
me njeriun. Për promovimin e interesave të tij, çdo grup lobues mund të zgjedh teknikat
tradicionale, të renditura si më poshtë:293
➢ Joshja- treguesit e joshjes janë për shembull donacionet (ndoshta mitë marrja në sytë
e tjetrit), lajkatimi dhe mirësjellja të sintonizuara sipas shijeve të tjetrit. Konkurrentët
mund të joshin më mirë. Në BE, zakonisht interes-mbajtësat dhe zyrtarët kanë një
thes me karrota të freskta afër për të joshur të tjerët. 294
➢ Rimodelimi - duke e rimodeluar një çështje në mënyrë që ajo të tingëlloj më
këndshëm për veshët e tjetrit, dikush mund të grumbulloj më tepër mbështetje (nuk
është teksti por është melodia që bën muzikën). Një subvencion për një ushqim të
mbiprodhuar është i vështirë për tu fituar, por nëse përdoret me qëllime humanitare
është shumë më e lehtë.
➢ Bindja - besimi i fortë mund ti bind të tjerët, të paktën për disa kohë. Shembulli
klasik është ai i “misionarëve" Jezuit të cilët në të shkuarën iu kthyen fenë shumë
njerëzve duke “marketuar dhe shitur” sistemin e tyre të besimit nëpërmjet bindjes
plus pak joshje me anë të përfitimeve sociale.295 Shumë grupe lobimin veprojnë
nëpërmjet bindjes, veçanërisht OJF-të e të gjelbërve në Evropë. Kundërshtarët e tyre
duhet të ndeshen më këtë sistem besimi ose të fillojnë kundër-bindjen.296
➢ Argumentimi - arsyetimi shkencor, i bazuar në përfundime logjike dhe referenca
empirikisht të besueshme, është mjeti influencues këtu. Sidoqoftë, ndërmjet gjithë
korrelacioneve të vlerësuara deri tani, gjendet vetëm një që ka vlerën e plotë 1.0,
domethënë ai midis jetës dhe vdekjes, dhe gjithë të tjerët janë si pasojë të
kontestueshëm dhe më së pakti pjesërisht të gabuar. Argumentimin mund të jetë i
dobishëm në katër situata: kur interesa-mbajtës të rëndësishëm janë akoma hezitues
(ata mund të fitohen), kur një çështje është në fazën fillestare (shumë akoma nuk janë
pozicionuar), kur një çështje tërheq publicitet (audienca dëshiron argumentim) dhe
291 Nagel (1975, 29) cituar te Kluver (2013, 8). 292 Kluver (2013, 9). 293 Greene, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 294 Rast i njohur në letërsi, si psh., ai i mollës së Evës në Parajsë (Testamenti i Vjetër). 295 Wright, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010. 296 John, 2002; Mc-Grath, 2005-A cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
73
kur ajo ka nevojë për përmirësime (më tepër interes të përgjithshëm). Sidoqoftë në
këto raste është më tepër bisedë tregtarësh se sa shkencë.
➢ Avokatia - varianti informal është për shembull një fushatë në mass media, e cila
përdoret shpesh nga OJF-të dhe organizatat tregtare. 297 Gjysëm-zyrtare është për
shembull paraqitja e një ankese nga kompanitë tek autoritetet e BE-së për
konkurrencën. Më zyrtare është dalja para gjykatës, duke iu referuar ligjeve
ekzistuese. Por ka gjithmonë vend për kundër-avokati.
➢ Negocimi - të bësh një marrëveshje me një interes-mbajtës të rëndësishëm ose një
zyrtar është një mënyrë efikase për të fituar një interes të paktën përkohësisht. Është
loja e dyanshme të japësh dhe të marrësh (ndoshta me forcën e shantazhit) ose, në
terma tregtare, të koordinimit të ofertës dhe kërkesës (ndoshta nën konkurrencën e
pandershme). Megjithëse, brenda BE-së, shumë të tjerë janë gjithmonë aty me
dëshirën për të ndërhyrë dhe së paku të shmangin çdo marrëveshje në kurriz të tyre.
➢ Autoriteti - me autoritetin që buron nga tradita, karizma ose pozicioni, dikush mund
ti bëj lehtësisht të tjerët që të realizojnë atë që ai dëshiron.298 Pastaj, dikush bëhet
lider me ndjekës. Veçanërisht në nivelin e BE-së, asnjë burim autoriteti nuk është i
vazhdueshëm dhe absolut, dhe po kështu as ndjekjet.
➢ Katapultimi- duke e bërë një interes-mbajtës ose një zyrtar të varur përgjithësisht tek
për shembull një buxhet ose një procedurë, dikush mund ta arrij më lehtësisht atë që
dëshiron në një rast specifik. Nëpërmjet përdorimit të procedurës së vendimmarrjes,
dikush mund të katapultoj grupet e interesit mike në pozicione të privilegjuara dhe
ato kundërshtare në pozicione nënshtrimi, duke krijuar kështu një mjedis më të
favorshëm ndaj interesave të veta. BE-ja është e mbushur me beteja të këtilla.
➢ Shtrëngimi - shembulli klasik është nisja e një lufte, ‘ars belligerendi’ siç e
konceptonte Sun Tze në Kinën e vjetër perandorake dhe siç aplikohej vazhdimisht në
Evropë më pas. 299 Në epokën moderne, zyrtarët mund të shtrëngojnë grupet e
interesit dhe qytetarët duke nxjerr legjislacion që mbahet në këmbë nga policia,
gjykatat dhe sistemi i burgjeve. Në fund të fundit vetë BE mbahet nga legjislacioni
shtrëngues. OJQ-të mund të vendosin një bllokadë ose një fushatë denigruese.300 Një
kompani mund të kërcënoj me zhvendosjen e prodhimit të saj në një vend tjetër, pra,
shkurtimisht, shtrëngimi ka të bëjë me përdorimin e shkopave.
Të gjitha këto (dhe të tjera) teknika tradicionale influencimi të një bote të jashtme
sfiduese përdoren akoma në praktikë dhe shpesh madje të kombinuara të vendosura
paralelisht ose në mënyrë seriale. Po kaq e vjetër është edhe pyetja: cila zgjedhje është më
e mira? Çdo zgjedhje ka avantazhet dhe disavantazhet e saj, për shembull sa i përket
kostove të përdoruesit, efektit mbi njerëzit që do të influencohen dhe reagimet nga
mjedisi i gjerë. Të zgjedhësh kuturu ose arbitrarisht nuk është një opsion racional, mbasi
lehtësisht mund të bëhen gafa dhe të shkaktohet një efekt bumerang. Nëse keni ambicien
për të influencuar të tjerët, duhet të përballeni gjithmonë me një shkallë të lartë pasigurie.
Një zgjidhje racionale për këtë është të vepruarit me shumë maturi, hap pas hapi, duke
shmangur pikat pa kthim, pra të mësosh nga eksperiencat dhe gabimet. Një tjetër mënyrë
297 Warleigh dhe Fairbrass, 2002; Johnson, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010. 298 Friedrich, 1963 cituar tek Van Schendelen, 2010. 299 Griffiths, 1963 cituar tek Van Schendelen, 2010. 300 siç bëri Greenpeace kundër Shell në vitin 1995 në çështjen Brent Spar.
Evarist Beqiri 2017
74
është të mësosh paraprakisht çfarë është më mirë të bësh, duke krahasuar me kujdes
alternativat e ndryshme në menu, duke vlerësuar për secilën pasojat e mundshme për
pozicionin e vet, grupet e shënjestruara dhe audiencën e gjerë, dhe në fund të zgjedhësh
drejtimin e duhur. Shpesh aplikohen të dyja zgjidhjet njëkohësisht dhe metafora e lojtarit
të shahut është ilustrative këtu, meqë çdo lojë shahu përmban një numër pafund lëvizjesh
alternative dhe pasojash për secilën.301 Vetëm lojtarët amator veprojnë dhe pastaj presin
se çfarë do të ndodh, ndërsa, ata më racionalët janë studioz para ndeshjes dhe luajnë
maturisht.
Përpara se të fillohet të lobohet, duhet të njihet situata e mundshme lobuese, në lidhje me
: a) kush i merr vendimet në realitet, me qëllim përqendrimin në objektivin e duhur pa
shpenzuar energji të kota gjetkë; b) kush ose çfarë do të mund t’i influencohet nëpërmjet
lobimit; c) sesi duken argumentet nga të dy anët, pra nevojitet njëfarë empatie për të
gjykuar ftohtësisht; d) kush ka gjasa të loboj për këtë çështje, pra, duhet të njihen se cilët
janë aleatët dhe cilët janë kundërshtarët; e) nëse kjo është një çështje mediatike, pra, sa
gjasa ka që të mbulohet aq shumë mediatikisht sa të shqetësoj sistemin; f) nëse plani (i
padëshiruar) i sistemit ka shpenzime, ai duhet të jetë në gjendje të nxjerr në pah kostot; g)
nëse ideja e lobistit kërkon shpenzime, sa gjasa ka ai të mundësoj që ajo të bëhet një
prioritet politik.
Pasi të jenë të qarta këto përgjigje lobisti mund të filloj punën me qëllim arritjen e
objektivit që ka vendosur. Nëse do t’i referohemi mjedisit të BE-së vërejmë disa veçori.
Ndryshime të ngadalta por konstante mund të shihen në lidhje me faktin se mbi kë “duhet
të lobohet”. “Shënjestra” e preferuar janë akoma Komisioni, Këshilli, dhe Parlamenti
Evropian.302
Një grup interesi, që dëshiron të influencojë mjedisin e tij Evropian, mund të zgjedh në
një menu ku bëjnë pjesë katër teknika tradicionale. Një nga këto është “shtrëngimi”, i
shpjeguar nga Van Schendelen si vijon: ”një ministri kombëtare mund ta shtrëngoj
mjedisin e saj duke nxjerr legjislacion që mbrohet nga një sistem policie, gjykatash dhe
burgjesh. Ajo mund të provoj ta realizoj këtë nëpërmjet Këshillit të Ministrave të BE.
Grupet private të presionit duhet të luajnë një lojë më pak formale. OJQ-të mund të
vendosin një bllokadë ose një fushatë denigruese, siç bëri Greenpeace kundër Shell në
vitin 1995 në çështjen Brent Spar. Një kompani mund të kërcënoj me zhvendosjen e
prodhimit të saj në një vend tjetër. Vetë BE është në fund të fundit e bazuar në një
legjislacion shtrëngues”.303
Teknika e dytë e mundshme është “katapultimi”: një kompani ose një OJQ mund të
përdor pjesë nga buxheti i saj që ti bëj të tjerët të varur prej tyre.304
301 Simon, 1979 cituar tek Van Schendelen, 2010. 302Peter Schieder, “Lobbying in Europe“, Tel Aviv, 2007. Ky artikull mund të gjendet në këtë link:
http://www.aicc.at/uploads/media/Peter_Schieder_Lobbying_in_Europe.pdf 303 Van Schendelen (2005, 2010). 304 Van Schendelen (2002) cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische
Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 13.
Evarist Beqiri 2017
75
Teknika e tretë e renditur nga Van Schendelen është “avokatia”. Sipas tij, “në variantin e
saj informal ajo shndërrohet në propagandë, për shembull nëpërmjet një reklame ose një
fushate në mass-media. OJQ-të dhe organizatat e Tregtisë, kur nuhasin një mundësi ose
frikën e një kërcënimi i besojnë kësaj teknike.305
Teknika e fundit që do të përmendim është “argumentimi”, në të cilën "interesi vetjak
fshihet mbrapa arsyetimeve intelektuale në dukje, të bazuara në përfundime që tingëllojnë
logjike dhe në referenca të besueshme empirikisht“.306
Një pyetje jo më pak e rëndësishme është ajo se kur duhet lobuar, çështja e kohës dhe e
strategjisë së lobimit varen nga njëra-tjetra.
Llojet e lobimit të lidhura me çështjen e kohës në procesin politik janë përmbledhur nga
Bender dhe Reulecke. Ato ndahen në 3 lloje lobimi: “lobimi si parandalim”, “lobimi si
reagim” dhe “lobimi si veprim”.
Sipas këtyre autorëve, më i vështiri është lobimi parandalues i cili ka si qëllim të
parandaloj ose të shtyj legjislacione të caktuara përpara se të ekzistoj nevoja për veprime
legjislative. Lobimi si reagim do të thotë që propozimet legjislative ekzistojnë tashmë dhe
lobimi reagon në procesin legjislativ. Lobimi si veprim i referohet nevojës për
legjislacion të evidentuar nga lobistët dhe veprimet e kryera për nxjerrjen e këtij
legjislacioni.307
Siç thamë edhe më sipër, fjala lobim sjell në mendjen e publikut shume ide. Më së shumti
këto ide kanë ngjyrim negativ. Lobimi është një aktivitet legjitim. Ndërsa menaxhimi i
çështjeve ekonomike dhe sociale në nivelin Pan-Evropian bëhet më shumë komplekse,
rëndësia e lobimit ka ardhur duke u rritur.
Qeverisja e mirë kërkon inpute nga palët e interesuara në mënyrë që të reflektojë dhe
balancojë sa më mirë interesat e ndryshme. Në këtë mënyrë lobimi është pjesë e procesit
demokratik.308
Nuk është lobim përdorimi i mjeteve imorale ose korruptuese në orvatje për të
influencuar zyrtarët publik ose përfaqësuesit e zgjedhur. Lobimi ka të bëjë me
prezantimin e drejtë të një çështje që ha diskutim. Lobimi është një e drejtë dhe në shumë
raste një detyrim, i të gjithë qytetarëve në një demokraci. Të gjithë qytetarët qoftë ata që
kanë një interes të veçantë, qoftë ata që kanë një interes të përgjithshëm duhet të lobojnë
që korniza dhe kuadri ligjor, në të cilin ne jetojmë të reflektojë sa më shumë që të jetë e
mundur këtë interes.309
Për të kuptuar pse grupet e interesit disa herë ia dalin mbanë dhe herët e tjera dështojnë,
ne duhet të marrim në konsideratë strukturën institucionale të sistemit politik, brenda të
cilit ato veprojnë; karakteristikat e çështjes që kanë në dorë; dhe më në fund por jo nga
305 (Van Schendelen, 2002, 2005, 2010). 306 Van Schendelen (2002, 2005, 2010). 307 Bender dhe Reulecke (2003) cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”,
Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 14. 308 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc
Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 14. 309 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc
Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 15.
Evarist Beqiri 2017
76
rëndësia duhen konsideruar karakteristikat e vetë grupit të interesit dhe strategjia e tyre e
lobimit.310
Disa element thelbësor të lobimit:311
➢ Informacioni
Informacioni është baza e çdo lloj lobimi. Pala e interesuar duhet të di se çfarë po
ndodh, kush po e bën, pse dhe kur. Informacioni duhet të merret në kohë e duhur
në mënyrë që të lejohet reflektimi dhe reagimi.312
➢ Analiza
Analizimi i informacionit është elementi i dytë më i rëndësishëm i lobimit.
Analiza shtrihet në dy drejtime. Së pari, një analizë e kritereve të përgjithshme që
kanë ndikim mbi çështjen dhe forcat dhe faktorët e mundshëm që do ti japin asaj
formën. Së dyti, impakti i çështjes mbi personin, kompaninë ose sektorin duhet
analizuar. Grupet e ndryshme të interesit që kërkojnë ti ndikojnë masat ditore të
BE-së janë të shumta. Duhet të jemi të kujdesshëm në gjykimin e arsyeve që
shkojnë në favor të çështjes tonë. Shumë çështje të arsyeshme kanë ngecur për
shkak se një grup tjetër interesi ka pasur “arsye me bindëse”. Prandaj, analiza e
forcave të ndryshme që janë të interesuara për një çështje të caktuar është
thelbësore.313
➢ Strategjia
Një strategji e qartë dhe e thjeshtë është thelbësore për një lobim të suksesshëm.
Gjatë hartimit të strategjisë lobisti duhet të jetë i ndërgjegjshëm për kompetencat e
institucionit të shënjestëruar dhe për rolin e tij në procedurat e vendimmarrjes.
Me fjalë të tjera, mos u përpiq të marrësh më tepër se ajo që institucionet e BE-së
janë në gjendje të japin. Ji gjithmonë i ndërgjegjshëm për interesat e tjera që BE-
ja duhet të pajtoj. Shpesh duhet të këtë një numër nën-strategjish që kanë të bëjnë
më institucionet e tjera brenda BE-së ose individëve të tjerë brenda institucionit.
Kjo nuk duhet ta hutoj lobistin nga qëllimi i thjeshtë i përcaktuar.314
➢ Prezantimi
310 Christine Mahoney, “Lobbying Success in the United States and the European Union”, Cambridge
University Press, 2007, fq.1. 311 Botim i Corporate Europe Observatory (CEO) “Lobby Planet Guide”, Amsterdam 2005. 312 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc
Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 15. 313 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc
Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 15. 314 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc
Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 15.
Evarist Beqiri 2017
77
Prezantimi është i rëndësishëm. Qartësia e arsyetimit dhe argumentimi i shkurtër
janë thelbësore për një prezantim të mirë. Lobisti nuk duhet të shqetësohet se ka
vetëm një argument. Rëndësi ka vlera që ky argument mbart në vetvete.
➢ Kooperimi dhe kur duhet kërkuar asistencë
Asistenca është e rëndësishme në të gjitha fazat e procesit të lobimit. Në lidhje me
informacionin asnjë, grup ose individ mund te shpresoj të loboj të gjitha
institucionet ose individët brenda BE-së. Në lidhje me strategjinë, këshillat e
profesionistëve mund të jenë të vlefshme për të përcaktuar se çfarë është e
arritshme dhe të identifikojnë forcat e jashtme që mund të kenë një ndikim të
madh ose të vogël në çështjen në diskutim. Në lidhje me prezantimin lloje të
ndryshme asistence mund të jenë të nevojshme. Një jurist, i familjarizuar me
procedurat e vendimmarrjes dhe me kompetencat e BE-së dhe institucioneve të
saj, duhet të jetë gjithmonë elementi kyç i çdo skuadre.
Kooperimi është një mënyrë, e cila bën të mundur një menaxhim më të mirë të një
vargu çështjesh që duhen marrë në konsideratë për të organizuar një lobim
efektiv. Kooperimi është më i zakonshëm në formën e organizatave të tregtisë ku
palët e ndryshme grupohen bashkë për të lobuar mbi një motiv të interesit të
përbashkët. Në sektorin jofitimprurës grupet e interesit nga shtetet e ndryshme
anëtare shpesh grupohen bashkë për të influencuar politikat e BE-së.315
Strategjitë e lobimit janë të ndryshme, në SHBA p.sh. mund të kategorizohen në dy grupe
të mëdha. 316 Lobimi i brendshëm (inside lobbying) dhe lobimi i jashtëm (outside
lobbying). Tek lobimi i brendshëm flitet për aktivitetet e brendshme. Lobet dhe lobistët
krijojnë kontakte dhe marrëdhënie “miqësore” me formuluesit e politikës. Me anë të
këtyre kontakteve interesat e organizuar mundohen të ndikojnë tek formulimi i ligjeve
dhe rregullave të tjera, tek masat distributive dhe ridistributive, tek tatimet, dogana,
politikën sociale dhe shëndetësore etj. Tek lobimi i jashtëm nuk bëhet fjalë për kontakte
direkte me organet shtetërore, por për ndikim të veçantë nëpërmjet “bazës së tyre të
votuese”, bie fjala mobilizohet një grup i përcaktuar votuesish (p.sh. fermerët), që
mundohen me anë të një aktiviteti të demonstrojnë ndikimin tek ata që bëjnë politikat
agrare shtetërore apo japin subvencionet shtetërore. Studiuesit kanë hasur në pengesa dhe
vështirësi në matjen e ndikimit e grupeve të interesit apo lobimit tek vendimet e
ndryshme politike të organeve shtetërore. Ajo nuk mund të matet dhe cilësohet saktësisht,
por analizat e shumta e theksojnë ndikimin asimetrik, duke pasur përparësi grupet
ekonomike të interesit. Ndikimi i grupeve të interesit ndryshon në mënyrë ciklike.317
Drejtuesi i një firme lobimi si Kimmons & Kimmons, Chrissie Kimmons. Në një kurs
trajnimi për lobimin në Bruksel përvijoji një listë të gjatë strategjish të mundshme lobimi
të cilat përdoren në varësi të rrethanave, këtu përfshihen:
315 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc
Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 16. 316 Patterson, 2005 cituar tek Sadiku, 2014. 317 Brinkmann, 1984 cituar tek Sadiku, 2014.
Evarist Beqiri 2017
78
➢ ‘the gunship ’(armë e rëndë zjarri e lëvizshme)
Lobim agresiv që përfshin kërcënime për zhvendosje nëse politika e propozuar nuk
tërhiqet (duhet përdorur vetëm nëse taktikat e tjera nuk funksionojnë).
➢ ‘the Kofi Annan’ (e njohur ndryshe si “kali i Trojës”)
Angazhim konstruktiv, duke ju ofruar vendim-marrësve një kompromis të pranueshëm
për të dyja palët (një strategji që përdorët rëndomtë në Bruksel).
➢ ‘good-cop bad-cop’ (polici i mirë polici i keq)
Një kompani ose grup lobimit merr një pozicion ekstrem, i cili i lejon të tjerët që të
marrin një pozicion me të butë, i cili mund të paraqitet si një zgjidhje konstruktive
kompromisi
➢ ‘the dentist’ (dentisti)
Në fillim “hiqe dhëmbin e prishur”, nga një pjesë e legjislacionit e cila nuk ju pëlqen
pastaj kthehu përsëri për “trajtim” të mëtejshëm.
➢ ‘the third party’ (pjesëmarrësi i tretë)
Afrimi me OJQ-të dhe unionet për të gjetur një kompromis për një çështje në diskutim.
➢ ‘the donkey’ (gomari)
Të fitosh mbi vendimmarrësit duke mëshuar mbi interesat dhe preferencat e tyre, por të
ndalohesh përballë joshjes dhe korrupsionit.
Evarist Beqiri 2017
79
III. KUADRI LIGJOR EVROPIAN PËR GRUPET E INTERESIT
3.1 Lobimi
Një mënyrë për të luftuar ndikimin potencial negativ të lobimit – veçanërisht lidhur me
shqetësimet për llogaridhënien dhe transparencën – është rregullimi i veprimeve të
lobistit. Me rregullim, këtu do të kuptojmë, kodifikimin e rregullave zyrtare në një
kornizë ligjore shtetërore, të miratuar nga parlamenti dhe të cilat janë të detyrueshme për
të garantuar transparencën në politikbërje. Cilido grup interesi që kryen aktivitet lobimi
duke shkelur këto rregulla rrezikon sanksione të tilla si gjobat ose edhe ndëshkime penale
më të rënda. Rregullimi në këtë kuptim nuk është thjesht vetë-rregullimi i grupeve të
interesit bazuar tek standardet e tyre profesionale, ose të përshtatur vullnetarisht me
standardet e sugjeruara nga sistemi politik [si në rastin e regjistrit të Komisionit Evropian
i vendosur në 2008, si edhe regjistri i përbashkët (Regjistri i Transparencës) midis
Komisionit dhe Parlamentit Evropian i vendosur në 2011]. Rëndësia e normimit të
lobimit është nënvizuar edhe nga organizatat ndërkombëtare të tilla si OECD, i cili ka
bërë thirrje hapur për më tepër transparencë dhe integritet në lobim. Në 2010, OECD
deklaroi se, normimi i lobimit ndihmon në promovimin “e qeverisjes së hapur dhe tek
krijimi i kushteve të barabarta në fushën e lojës për bizneset dhe interes-mbajtësat në
zhvillimin dhe implementimin e politikave publike”.318 Normimet ekzistuese të lobimit
tipikisht përmbajnë të gjitha ose disa nga kërkesat dhe tiparet e mëposhtme: Lobistët
duhet të regjistrohen në shtet përpara se të kontaktojnë me ndonjë zyrtarë publik. Lobistët
duhet të tregojnë qartësisht se cilën ministri/aktor publik synojnë të influencojnë. 319
Lobistët duhet të përvijojnë qartësisht shpenzimet individuale dhe/ose të punonjësve.
Ekziston publikisht një listë e hapur me detajet e lobistëve në dispozicion të qytetarëve
për ta këqyrur. Ekziston një autoritet mbikëqyrës që ushtron auditime periodike dhe
detyron zbatimin e normave të lobimit duke sanksionuar lobistët që nuk regjistrohen ose
keq informojnë. Ky autoritet mund të raportoj periodikisht edhe përpara parlamentit.
Normimi duhet të garantoj që ish-zyrtarët nuk mund të hidhen, menjëherë pasi lënë postin
zyrtar, në botën e lobimit. Kjo merret si një periudhë “ftohje”, ose masat për “dyert e
rrotullueshme”. Masat ndaj dyerve të rrotullueshme përpiqen të shmangin konfliktet e
dëmshme të interesit, dhe të parandalojnë që politikanët të marrin informacione të
brendshme me vete nëse bëhen lobist. Periudhat e ftohjes tipikisht mund të zgjasin nga dy
deri në pesë vjet. Me anë të normimit të lobimit mund të realizohen disa qëllime që sjellin
me vete disa avantazhe. Siç u përmend, dy objektivat kryesore të normimit të lobimit
janë për të siguruar transparencën e sistemit politik dhe përgjegjshmërinë e aktorëve
politikë.
Në kontekstin e ligjit dhe qeverisjes, transparenca nënkupton mekanizma që sigurojnë se
masat e politikave janë "të hapura për shqyrtim publik. Transparenca përfshin bërjen të
318 OECD, Recommendation of the Council on Principles for Transparency and Integrity in Lobbying of 18
Feb. 2010 – C (2010)16, para. 7., cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice
Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.
http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015. 319 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe, janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
80
qartë se kush është duke marrë vendimet, se çfarë masash janë, cilët përfiton prej tyre dhe
cili ka paguar për to."320
Në kontekstin e lobimit, transparencë do të thotë që informacioni është në dispozicion të
publikut jo vetëm për veprimtarinë e qeverisë, motivet dhe objektivat e saj, por edhe për
interesat private që përpiqen të ndikojnë shtetin gjatë formulimit të politikave publike.
Një sistem politik është transparent nëse ky informacion është në dispozicion të atyre që
do të preken nga ligjet, vendimet dhe masat qeveritare, si dhe kur informacioni është i
aksesuesshëm, i mjaftueshëm dhe lehtësisht i kuptueshëm.
Transparenca në këtë kuptim është e rëndësishme për garantimin e llogaridhënies si dhe
për zbulimin e konfliktit të interesit. Në këtë kuptim, normimi i lobimit synon të
kontribuojë për transparencën, për shkak se kërkesa për t’u regjistruar si lobist, dhe
detyrim i lobistëve që të bëjnë të ditur identitetin e atyre në emër të të cilëve është duke u
ndërmarr veprimi, hedh dritë mbi identitetin dhe veprimet e atyre që lobojnë dhe atyre të
cilët janë të lobuar.
Transparenca siç trajtohet nga normat e lobimit e rrit përgjegjshmërinë tek aktorët politik.
Përgjegjshmëria është "një marrëdhënie midis një aktori dhe një forumi, në të cilin aktori
ka një detyrim për të shpjeguar dhe për të justifikuar sjelljen e tij ose të saj, forumi mund
të paraqes pyetje dhe të gjykoj, dhe aktori mund të përballet me pasojat.".321 Mekanizmat
e llogaridhënies jo vetëm që lejojnë shqyrtimin ex post të procesit legjislativ nga publiku,
por edhe kanë një efekt ex ante për të parandaluar sjellje të pahijshme nga ligjvënësit dhe
zyrtarët e tjerë për shkak se ata janë të vetëdijshëm për llogaridhënien.
Të lidhur dhe pjesërisht të mbivendosur me këto dy pika kryesore janë një mori
avantazhesh të tjera që lidhen me normimin e lobimit, duke përfshirë: ruajtjen e sistemit
demokratik dhe integritetin e tij duke sheshuar fushën e lojës për aktorë të ndryshëm jo-
shtetëror. Kjo nevojë rrjedh nga parimi se qytetarët duhet të kenë jo vetëm formalisht
votë të barabartë në zgjedhje, por edhe faktikisht mundësi të barabarta politike. Një
funksion i dytë i rregullave të lobimit është të menaxhoj (për aq sa është e mundur),
rrezikun e konfliktit të interesit në sektorin publik që lind nga aktivitetet e aktorëve
ekstra-institucional.322
320 John BLACK/Hashimizade Nigar/Myles GARETH, “Transparent Policy Measures”, in: Oxford
Dictionary of Economics, 3rd ed. Oxford, 2009, at p. 458., cituar tek European Commission for Democracy
Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic
system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015,
http://www.oecd.org/document/62/0,3746,en_2649_34135_41878910_1_1_1_1,00.html, cituar tek
European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe, janar 2015. 321 See Mark Bovens, ‘Analysing and Assessing Accountability: A Conceptual Framework.’ European Law
Journal13 (2007), 447-468, at 450, cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice
Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.
http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015. 322 Shiko për këtë çështje: Commission de réflexion pour la prévention des conflits d'intérêts dans la vie
publique, Pour une nouvelle déontologie de la vie publique (rapport de la commission remis au Président de
la République of 26 January 2011) ; Christoph Demmke, Mark Bovens, Thomas Henökland, Karlijn van
Lierop van Lierop, Timo Moilanen, Gerolf Pikker and Ari Salminen, Regulating Conflicts of Interest for
Evarist Beqiri 2017
81
Rritja e ndërgjegjësimit qytetar për mënyrën “sesi politika funksionon”, mund të nxis më
tepër pjesëmarrje në politik në fund të fundit. Gjithashtu normimi mund të nxisë dhe të
rrisë integritetin e aktorëve ekstra-institucional. Normimi rrit mundësinë e parandalimit të
sjelljes së keqe nga ana e zyrtarëve publikë. Ndoshta, normimi mund të parandaloj
abuzimin me informacionin nga ish-politikanët apo nëpunësit civilë pasi ata kanë lënë
detyrën duke vendosur një periudhë "ftohje” për ta. Nga këndvështrimi i lobistëve,
ekzistenca e një regjistri lobesh i lejon ata të shohin se çfarë janë duke bërë konkurrentët
dhe klientët e tjerë. Një regjistër lobesh i lejon politikanë të deklarojnë hapur se ata
takohen me lobistët, duke ndihmuar për të larguar perceptimet publike që marrëveshjet
bëhen në "prapa-skenë”.323
3.2 Avantazhet dhe disavantazhet e sistemeve normuese të lobimit
Por pavarësisht nga këto përfitime nga rregullimi i lobimit, normimi paraqet edhe disa të
meta dhe disavantazhe. Argumenti kryesor kundër normimit të lobimit, i cili paraqitet nga
vetë lobistët, ka të bëjë me kostot për sistemin politik dhe shoqërisë. Vendosja e një
regjistri, kërkon punësimin e një stafi për ti monitoruar dhe për ti zbatuar ato më pas dhe
të gjitha këto kanë kosto të konsiderueshme parash. Formulimi dhe zbatimi i rregullave
do të thotë shpenzime fondesh shtetërore, të cilat mund të përdoren për qëllime të tjera,
veçanërisht tani në kohën e një recesioni ekonomik.
Në përgjithësi, avantazhet e (disa) rregullimeve të lobimit janë njohur nga organizatat
ndërkombëtare si OECD, e cila ka bërë thirrje hapur për më shumë transparencë dhe
integritet në lobim. Në fillim të vitit 2010, OECD ka deklaruar se rregullimi i lobimit
ndihmon në promovimin e një qeverie të hapur dhe një fushë loje të barabartë për
bizneset dhe interes-mbajtësit në zhvillimin dhe zbatimin e politikave.324
Mjeti kryesor me anë të të cilit shtetet mund të sigurojnë që këto norma zbatohen është
krijimi i një autoriteti mbikëqyrës lobimi. Shembuj të organeve të tilla gjenden në Shtetet
e Bashkuara dhe në Kanada. Të dyja këto vende kanë autoritete të pajisura me stafin e
duhur, të cilat janë të pavarura nga ndërhyrjet e politikës (parlamentit). Kjo do të thotë se,
edhe pse autoritetet mbikëqyrëse të lobimit mund të duhet të raportojnë në Parlament
Holders of Public Office in the European Union. A Comparative Study of the Rules and Standards of
Professional Ethics for the Holders of Public Office in the EU-27 and EU Institutions (Maastricht:
European Institute of Public Administration, 2007); Anne Peters/Lukas Handschin (eds), Conflict of
Interest in Global, Public, and Corporate Governance (Cambridge UP 2012), cituar tek European
Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional
actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-
europe. Faqja është vizituar në janar 2015. 323 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe, Faqja është vizituar në janar 2015. 324 OECD, Recommendation of the Council on Principles for Transparency and Integrity in Lobbying of
18. Feb.2010 – C (2010)16, Principle I 1: ‘1. Countries should provide a level playing field by granting all
stakeholders fair and equitable access to the development and implementation of public policies.’, cituar
tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of
extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-
commission-council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
82
rregullisht, Parlamenti nuk mund të ndërhyjë kur autoriteti mbikëqyrës merr vendime. As
nuk mundet që Parlamenti të heq zyrtarët e autoritetit mbikëqyrës të lobimit, nëse hetimet
e tyre vijnë në kundërshtim me dëshirat e partive politike apo interesave të tjera
partizane. Një lloj të ngjashëm pavarësie nga parlamenti ka edhe “Komisioni Kryesor
Institucional i Etikës” në Lituani, edhe pse ky Komisioni nuk ka as burimet financiare as
fuqinë punëtore të krahasueshme me homologët e tyre në Amerikën e Veriut.
Megjithatë, në disa shtete evropiane mbikëqyrja dhe zbatimi i normave të lobimit
shikohet si i lidhur me ministritë apo kryhet nga vetë ato. Për shembull, në Poloni,
Ministria e Punëve të Brendshme dhe Administratës është e ngarkuar me mbajtjen e
regjistrit të lobistëve. Gjithashtu, në përvojën hungareze mbikëqyrja e rregullave të
lobimit ishte e lidhur me Zyrën Qendrore të Drejtësisë. 325 Në rastin e Parlamentit
Evropian (ku lobistëve u është dhënë e drejta e hyrjes në Parlamentin Evropian për deri
në 12 muaj), autoritetet nuk kanë fuqinë për të kontrolluar plotësisht lobimin, sepse
lobistët që kërkojnë të ndikojnë zyrtarët publikë jashtë kufijve të PE nuk janë të detyruar
të regjistrohen.
Disa vende anëtare të Këshillit të Evropës ose janë duke hartuar ose janë duke marrë
parasysh hartimin e normave të lobimit. Lista e kuadrit ligjor ekzistues në shtetet anëtare
të Këshillit të Evropës zbulon lloje të ndryshme të sistemeve që mund të klasifikohen
teorikisht dhe efektiviteti i të cilave mund të vlerësohet.
Bazuar në një skemë klasifikimi të zhvilluar nga Qendra për Integritet Publik,326 janë
caktuar rezultatet për secilin shtet (me legjislacion lobimi), referuar një sondazhi lidhur
me tetë fusha kyçe për lobistët dhe organizatat për të cilat ata punojnë, këto fusha janë:
përkufizimi i lobistit, regjistrimi individual, deklarimi i shpenzimeve individuale, zbulimi
i shpenzimeve të punëdhënësit, paraqitja elektronike, qasja publike në një regjistër të
lobistëve, zbatimi, dispozitat për “derën rrotulluese” (me një fokus të veçantë tek
periudha e "ftohjes”).
Në bazë të rezultateve dhe intervistave në lidhje me këto zona, mund të dallohen në vija
të përgjithshme tri lloje kategorish të sistemeve normative të lobimit: Sistemet e
normuara më pak, sistemet e mesme dhe sistemet e mirërregulluara.
Vendet anëtare të Këshillit të Evropës kanë përdorur kryesisht sistemet me rregullim më
të pakët si dhe ato të mesme, ndërsa sistemet e mire rregulluara mund të gjenden në
Shtetet e Bashkuara dhe Kanada.327
325 Legjislacion i prezantuar në vitin 2006 dhe i shfuqizuar në vitin 2011. cituar tek European Commission
for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the
democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja është
vizituar në janar 2015. 326 http://www.publicintegrity.org/, cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice
Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.
http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015. 327 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe, janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
83
3.2.1 Sistemet ligjore më pak të rregulluara
Sistemet e rregulluara më pak mund të gjenden në Gjermani, Parlamentin Evropian,
Komisionin e BE-së, Francë dhe Poloni. Këto sisteme kanë karakteristikat e përgjithshme
të mëposhtme: Ekzistojnë rregulla për regjistrimin individual, por duhet të jepen pak
detajet (si në rastin e Parlamentit Evropian, ku lobistët nuk deklarojnë se për cilën
çështje/akt/ institucion ata janë duke lobuar). Ligjet janë të aplikueshme për lobistët
legjislativ, por këtu përkufizimi ligjor i lobistit nuk përfshin lobistët e ekzekutivit. Nuk ka
rregulla për deklarimin individual të shpenzimeve (p.sh. një lobisti nuk i kërkohet të
paraqesë një raport të shpenzimeve) ose mbi deklarimin e shpenzimeve të punëdhënësit
(dmth., një punëdhënës i një lobist nuk i kërkohet të paraqesë një raport të shpenzimeve).
Ekziston një sistem i dobët për regjistrim on-line dhe regjistrim do të thotë bërje e disa
shkresurinave. Listat lobistëve janë të disponueshme për publikun, por jo të gjitha detajet
janë mbledhur/jepen (të tilla si raportet e shpenzimeve nga lobistët). Institucionet
kompetente për aplikimin dhe zbatimin e rregullave për lobim kanë aftësitë të pakta
zbatuese. Ato edhe mund të jenë por edhe mundet të mos jenë të pavarur nga ministritë
qeveritare. Nuk ka asnjë periudhë “ftohje” të përmendur në legjislacionin, që do të thotë
se ligjvënësit/anëtarët e ekzekutivit mund të regjistrohen si lobistë menjëherë pas largimit
nga detyra.
Sistemet më pak të rregulluara, të paktën parashikojnë një standard minimal për
regjistrimin e lobistëve. Mund të ekzistojnë gjithashtu edhe agjenci të pavarura të
monitorimit. Megjithatë, këto nuk monitorojnë në të vërtetë sjelljen e lobistëve për të
siguruar që ajo të jetë në përputhje me normat e lobimit. Përveç kësaj, barra burokratike
për lobistët është relativisht e vogël, dhe mirëmbajtja e një regjistri dhe lëshimi i
lejekalimeve për lobistët në institucionet politike nuk janë të rënda as për shtetin. Në
përgjithësi, shpenzimet e shtetit lidhur me krijimin dhe mirëmbajtjen e një sistemi të tillë
janë relativisht të ulëta.
Disavantazhi i sistemeve të rregulluara më pak është se ai nuk informon plotësisht
publikun për llojin e ndikimit që lobistët kanë në politikë. Lobistët nuk duhet të
deklarojnë se për cilën çështje po lobojnë dhe cilët janë duke lobuar. Për rrjedhojë, si
transparenca ashtu edhe llogaridhënia kanë më pak të ngjarë që të sigurohen në këtë
sistem, kur krahasohen me të dy sistemet e tjera, atë me rregullim të mesëm edhe atë me
rregullimin më të madh. Por në sistemet më pak të normuara ka më shumë informacion -
dhe në këtë mënyrë më shumë transparencë - në dispozicion të publikut për veprimtarinë
politike të lobistëve sesa në sistemet politike që nuk kanë fare ligje për lobimin.328
3.2.2 Sistemet ligjore mesatarisht të rregulluara
Sistemet me rregullim mesatar gjenden në Lituani, Hungari (legjislacioni 2006), Kanada
dhe në disa shtete amerikane. Karakteristikat e këtij sistemi janë: Ekzistojnë rregullat për
regjistrimin individual dhe janë relativisht më të forta se sa në sistemet më pak të
328 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
84
rregulluara (p.sh. përgjithësisht lobistët duhet të deklarojnë çështjen / aktin / institucionin
qeveritar të cilin po lobojnë). Përveç lobistëve legjislativ, përkufizimi i termit lobist i
njeh edhe lobistët e ekzekutivit. Ekzistojnë disa, edhe pse jo të plota, rregulla përreth
deklarimit të shpenzimeve individuale (të tilla si dhurata janë të ndaluara). Nuk ka norma
për raportimin e shpenzimeve të punëdhënësve (dmth., punëdhënësit të një lobisti nuk i
kërkohet të paraqesë një raport të shpenzimeve). Ekziston një sistem i fortë për
regjistrimin on-line. Qasja e publikut në regjistrin e lobimit është e mundshme dhe
përditësohet në intervale shumë të shpeshta, edhe pse deklarimi i shpenzimeve nuk është
në dispozicion të publikut. Në teori, një agjenci shtetërore mund të kryej kontrolle të
detyrueshme/auditime, edhe pse është e rrallë që agjencia të ndjekë penalisht dikë për
shkelje të rregullores duke parë mungesën e burimeve dhe të informacionit. Së fundmi,
ekziston një periudhë “ftohje” para se ligjvënësit, pasi lënë detyrën, të mund të
regjistrohen si lobist.
Përparësia kryesore e sistemeve të rregulluara mesatarisht është që ato i ofrojnë publikut
qasje në regjistrin e lobistëve, dhe të atyre të cilët janë të lobuar, duke iu kërkuar
lobistëve të japin informacion mbi cilin ata po lobojnë brenda qeverisë, ligjvënësve të
zgjedhur, drejtuesve, ose zyrtarëve publikë. Ndërsa duhet të sigurohet më shumë
informacion për regjistrin qendror në krahasim me sistemet më pak të rregulluara, kjo
sjell më shumë punë. Por, pasi një sistem i tillë ngrihet, si lobistët ashtu edhe
administratorët e kanë të lehtë për t'u marrë me të dhe përshtaten shpejt. Regjistrimi on-
line, e cili është qartësisht efikas dhe efektiv në disa raste, kërkon pak përpjekje për t’u
përdorur dhe përditësuar, si dhe është pa kostot të larta mirëmbajtje. Disa juridiksione me
rregullim të nivelit të mesëm mund të kenë një zyrë të vogël me 5 persona. Me fjalë të
tjera, shpenzimet e shtetit, janë vërtet më të larta se në sistemet më pak të rregulluar, por
janë relativisht më të ulëta se ato të gjetura në përgjithësi në sistemet e mirërregulluara.
Një disavantazh i sistemeve me rregullim mesatar është se lobistët nuk janë të detyruar të
deklarojnë detaje të plota lidhur me punëdhënësit e tyre. Gjithashtu, nuk jepen publikisht
informacione të plota sqaruese lidhur me shpenzimet. Në këtë kontekst, ndërsa publiku
mund të shikoj kush janë lobistët, cilin janë duke lobuar ata, dhe për çfarë çështje ata janë
duke lobuar, ai nuk mund të ketë një pasqyrë të plotë të atyre që punësojnë lobistët.
Përveç kësaj, rregullimi mesatar mund të krijoj shtigje nga brenda, përmes të cilëve
lobistët munden që, për shembull, të ofrojnë të ashtu-quajturat 'konsulenca falas' për
partitë politike.329
3.2.3 Sistemet ligjore të mirërregulluara
Një sistem i mirërregulluar mund të gjendet në SHBA; deri më tani ai nuk është parë në
asnjë shtet evropian (ose brenda sistemit institucional të BE-së). Karakteristikat e këtij
lloj sistemi përfshijnë rregulla më të forta për regjistrimin individual (për shembull, jo
vetëm që është e nevojshme çështja/ institucioni gjatë regjistrimit, por lobistët duhet të
deklarojnë emrin e të gjithë të punësuarve, të njoftojnë pothuajse menjëherë për ndonjë
329 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
85
ndryshim në të dhënat e regjistrimit, dhe duhet të sigurojnë një foto). Në ngjashmëri me
sistemet mesatarisht të rregulluara, përkufizimi i termit lobist përfshin edhe lobistët e
degës ekzekutive. Përveç kësaj, në kontrast të plotë me dy sistemet e tjera të rregullimit,
kërkohet dhënia e informacioneve lidhur me shpenzimet individuale. Një lobist duhet të
paraqesë një raport të shpenzimeve, paga e tij/saj duhet të raportohet. Të gjitha
shpenzimet duhet të llogariten të detajuara. Të gjithë njerëzit mbi të cilët janë shpenzuar
para duhet të identifikohen; shpenzimet për anëtarët e familjes të zyrtarëve publikë duhet
të raportohen. Duhet të llogariten të gjitha shpenzimet e fushatës. Gjithashtu, ndryshe nga
sistemet e tjera të rregulluara duhet të deklarohen të gjitha shpenzimet e punëdhënësit.
Punëdhënësit të një lobisti i kërkohet të paraqesë një raport të shpenzimeve dhe të gjitha
pagat duhet të raportohet. Ekziston një sistem për regjistrimin on-line. Qasja e publikut
në regjistrin lobimi është e mundshme dhe e përditësuar në intervale shumë të shpeshta,
duke përfshirë këtu dhënien e informacioneve shpjeguese për shpenzimet, të cilat janë
publike (kjo e fundit nuk gjendet në të dy sistemet e tjera). Agjencitë shtetërore mund të
kryejnë dhe kryejnë vlerësime/auditime të detyrueshme, dhe ekzistojnë sanksione ligjore
për vonesat dhe për dhënien e informacioni jo të plotë në formularin për regjistrimin e
lobistëve. Ka një periudhë “ftohje” përpara se ligjvënësit që lënë detyrën, të mund të
regjistrohen si lobist.330
Ky sistem ofron zgjidhje më të plotë për të siguruar që lobistët nuk mund të ndikojnë më
tepër seç duhet përfaqësuesit e zgjedhur ose nëpunësit publik. Përveç kësaj, kërkesa për
të dhënë detaje të plota në çdo aspekt, veçanërisht dhënien e informacioneve shpjeguese
të detyrueshme për shpenzimet, si dhe vlerësimet dhe auditimet e lobistëve nga agjencitë
pavarura rregullatore, të imunizuara nga ndërhyrja e qeverisë, kufizon më tej mundësinë
për lobistët që të angazhohen në veprime të paligjshme. Përfitimi që vjen natyrshëm, si
rezultat i bashkimit të këtyre dy pikave është rritja e transparencës dhe llogaridhënies në
sistemin politik.
Vihen re dy disavantazhe kryesore të sistemeve të mirërregulluara. Së pari, duke miratuar
një rregullim kaq të plotë, disa mund edhe ta konsiderojnë si një "barrë" për lobistët (të
cilët duhet të paraqesin dhe të azhurnojnë profilin e tyre rregullisht), qeveritë mund të
akuzohen se kanë vepruar me zell të tepruar. Së dyti, vendosja e një sistemi të tillë ka
kosto relativisht më të lartë financiare në krahasim me llojet e tjera të sistemeve.
Si përfundim, ne nuk marrim përsipër të themi se cili nga sistemet e përshkruar më sipër
është “më i miri” për secilin shtet, të paktën nga pikëpamja normative. Kjo është diçka që
i ngelet ta vlerësoj secila qeveri në pushtet, duke pyetur veten veçanërisht, “se cili është
qëllimi dhe objektivi që kërkon të arrij, duke zbatuar legjislacionin e lobimit” dhe “cilat
janë kostot financiare të përballueshme për shtetin gjatë zbatimit të një ligji të tillë”.331
330 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015. 331 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
86
Megjithatë, duke pasur parasysh parimet dhe standardet e zhvilluara nga shtete të
ndryshme dhe nga Këshilli i Evropës dhe organizma të tjera ndërkombëtare, shoqëruar
me rritjen e kërkesave nga qytetarët që kërkojnë më shumë transparencë në politikë,
veçanërisht në kontekstin e krizës financiare dhe ekonomike, rregullimi i aktiviteteve
lobuese duket gjithnjë e më shumë një përgjigje e përshtatshme si për të përmirësuar
aspektet pozitive të lobimit ashtu edhe për t'iu kundërvënë kërcënimeve të mundshme për
procesin demokratik.
3.3 Legjislacioni evropian për lobimin dhe ndikimi i grupeve të interesit në
sistemin demokratik
Në disa shtete evropiane, kontrolli i lobistëve i kërkuar nga vetë normat mund të
mënjanohet siç vihet re në Gjermani. Në parim, lobistët nuk mund të dëgjohen nga
komisionet parlamentare ose t'ju lëshohet një leje kalimi në ndërtesat parlamentare, nëse
ata nuk janë të regjistruar. Megjithatë, Bundestagu mund të ftojë gjithashtu organizata që
nuk janë në regjistër për të paraqitur informacion, duke u dhënë atyre efektivisht një
trajtim të veçantë. Kjo në thelb do të thotë se, nëse nuk je në regjistër kjo nuk është një
pengesë e vërtetë për të qenë në kontakt me komisionet parlamentare apo me anëtarët e
Bundestagut.
Deri tani, 332 në kuadër të shteteve anëtare të Këshillit të Evropës, dhjetë vende kanë futur
norma statutore për lobimin: Austria në vitin 2012; Franca në vitin 2009; Gjeorgjia në
vitin 1998; Gjermania me rregullat e procedurës së Bundestagut në vitin 1951, i
ndryshuar në vitin 1975 dhe 1980; Hungaria në vitin 2006, shfuqizohet në vitin 2011;
Italia në nivel rajonal në Këshillin Rajonal në Toskana dhe në Këshillin Rajonal të Molise
në vitin 2004; Lituania në vitin 2001; Polonia në vitin 2005, Sllovenia në vitin 2010;
"Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë" në vitin 2008. 333
Për një perspektivë më të gjerë është e dobishme të përmendim se në Shtetet e Bashkuara
të Amerikës ekzistojnë norma për lobimin në të 50 shtetet, ndërsa Kanadaja ka norma për
lobimin në gjashtë prej dhjetë provincave të saj. Izraeli ka vendosur rregulla në vitin
2008. Në vetë BE-në, institucionet të cilat kanë rregulla janë, Parlamenti Evropian, që
nga viti 1996 dhe Komisioni, i cili kaloi nga një model i vetë-rregulluar në një regjistër
vullnetar për përfaqësuesit e interesave në vitin 2008. Duke filluar që nga qershori 2011
332 Burimet: hulumtimi Chari të prillit dhe maj 2012, tetor dhe nëntor 2011, janar dhe prill 2011; Chari et al.
2010 op cit .; McGrath, C. 2008. "i Zhvillimit dhe Rregullimi i lobim në Shtetet anëtare e re e Bashkimit
Evropian", Gazeta e Punëve Publike, 8 (1-2); Përditësuar nga Chari në dhjetor 2012, cituar tek European
Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional
actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-
europe, janar 2015. 333 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
87
është vendosur një regjistër i përbashkët (regjistri i transparencës) ndërmjet Komisionit
dhe Parlamentit Evropian. 334
Në vendet anëtare të BE-së ligjet janë të ndryshme sa i takon rregullimit të lobimit.
Tabela e mëposhtme paraqet karateristikat e legjislacionit mbi lobimin në disa vende
evropiane. Në të dhënat e paraqitura në tabelën më poshtë vihet re se:
Sistemi i regjistrimit të detyrueshëm ekziston vetëm në Austri Lituani, Poloni, Slloveni
dhe në Mbretërinë e Bashkuar. Parlamenti irlandez po punon aktualisht për të vendosur
një legjislacion të tillë. Sistemi i regjistrimit vullnetar ekziston në Gjermani, Francë dhe
Holandë.335
Tabela nr. 3.1 Vendet evropiane dhe legjislacioni mbi lobimin.
Numri
rendor
Vendi
Legjislacioni
1)
AUSTRIA
Austria ka legjislacion mbi
lobimin që prej vitit 2013.
Gjithashtu, pjesë e
legjislacionit të saj është edhe
një Kod Sjelljeje si dhe një
regjistër transparence i
detyrueshëm për lobistët.
2)
KROACIA
Kroacia nuk ka legjislacion
për rregullimin e aktiviteteve
lobuese. Gjithashtu nuk ka
një Kod Sjellje dhe regjistri i
transparencës vetërregullohet
vullnetarisht.
3)
REPUBLIKA ÇEKE
Republika Çeke nuk ka
legjislacion për lobimin dhe
asnjë regjistër transparence.
Por ua ka lënë në dorë
lobistëve, që ta
vetërregullojnë Kodin e
Sjelljes.
334 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe, janar 2015. 335 http://epthinktank.eu/2014/12/04/eu-transparency-register/, janar 2015, EU Transparency Register
Written by Rafał Mańko, Marie Thiel and Elisabeth Bauer.
Evarist Beqiri 2017
88
4)
DANIMARKA
Danimarka nuk ka
legjislacion për lobimin dhe
as regjistër transparence. Por,
ua ka lënë të lirë lobistëve, ta
vetërregullojnë Kodin e
Sjelljes.
5)
FINLANDA
Finlanda nuk ka legjislacion
për lobimin dhe asnjë
regjistër transparence, por e
ka lënë të lirë që lobistët, ta
vetërregullojnë Kodin e
Sjelljes.
6)
FRANCA
Franca ka legjislacion për
rregullimin e aktiviteteve
lobuese, rregullat e
procedurës së Asamblesë
Kombëtare datë 1/1/2014.
Gjithashtu ajo ka një Kod
Sjellje për lobistë të miratuar
nga Zyra e Asamblesë
Kombëtare. Ka edhe regjistër
vullnetar transparence.
7)
GJERMANIA
Gjermania ka legjislacion për
rregullimin e aktiviteteve
lobuese, rregullat e
procedurës së Bundestagut.
Por nuk ka një Kod Sjellje të
miratuar për lobistët. Ekziton
edhe një regjistër
transparence për lobistët e
Bundestagut por është
vullnetar.
8)
IRLANDA
Ka një projektligj për
regjistrimin e lobimit (2014),
i cili përfshin edhe Kodin e
Sjelljes si dhe regjistrin e
detyrueshëm të
transparencës.
Evarist Beqiri 2017
89
9)
ITALIA
Italia nuk ka pasur
legjislacion për rregullimin e
lobimit dhe asnjë regjistër
transparence. Por e ka lënë të
lirë që lobistët ta
vetërregullojnë Kodin e
Sjelljes. Megjithatë, për herë
të parë duke filluar që prej
prillit 2016, në Parlamentin
italian është vendosur një
Kod Sjellje, sipas të cilit
deputetët duhet të deklarojnë
interesat e tyre ekonomike
dhe financiare, duhet të
deklarojnë edhe detyra të
tjera të ndërmarra jashtë
parlamentit para ose mbasi të
bëheshin deputet. Duhet të
shmangin situatat e konfliktit
të interesit dhe nuk duhet të
marrin dhurata me vlerë më
të madhe se 250 euro.
Gjithashtu, janë përgatitur
dhe do të votohen rregullat
lidhur me rregullimin e
aktiviteteve lobuese brenda
parlamentit.
10)
LETONIA
Letonia nuk ka legjislacion
për rregullimin e lobimit dhe
nuk ka asnjë regjistër
transparence. Por e ka lënë të
lirë që lobistët ta
vetërregullojnë Kodin e
Sjelljes (2012).
11)
LITUANIA
Ka një ligj për lobimin që
prej vitit 2001. Ka një Kod
Sjellje për lobistët si dhe
regjistër të detyrueshëm
transparence.
12)
HOLANDA
Holanda ka legjislacion për
rregullimin e aktiviteteve
lobuese, rregullat e
procedurës së parlamentit
(2012), por nuk ka një Kod
Sjellje të miratuar për
lobistët. Regjistri i
Evarist Beqiri 2017
90
transparencës për entitetet që
qasen pranë parlamentit është
i detyrueshëm.
13)
POLONIA
Polonia ka legjislacion për
rregullimin e aktiviteteve
lobuese (2006), por nuk ka
një Kod Sjellje të miratuar
për lobistët. Regjistri i
transparencës është i
detyrueshëm.
14)
RUMANIA
Rumania nuk ka legjislacion
për lobimin, por e ka lënë të
lirë ta vetërregullojnë Kodin
e Sjelljes. Ekziston një
regjistër vullnetar
transparence për lobistët.
15)
SLLOVENIA
Ekziston një ligj për
rregullimin e lobimit (2011),
si dhe një regjistër i
detyrueshëm për lobistët. Por
ua ka lënë të lirë lobistëve, ta
vetërregullojnë Kodin e
Sjelljes.
16)
SPANJA
Spanja nuk ka legjislacion
për rregullimin e lobimit dhe
nuk ka asnjë regjistër
transparence. Por e ka lënë të
lirë që lobistët ta
vetërregullojnë Kodin e
Sjelljes.
17)
SUEDIA
Suedia nuk ka legjislacion
për rregullimin e lobimit dhe
nuk ka asnjë regjistër
transparence. Por e ka lënë të
lirë që lobistët ta
vetërregullojnë Kodin e
Sjelljes (2005).
18)
BRITANIA E MADHE
Ekziston një ligj për
transparencën e lobimit, i
vitit 2014 dhe pritet që edhe
regjistri i transparencës për
lobistët të jetë i detyrueshëm.
Nuk ekziston një Kod
Sjelljeje.
Evarist Beqiri 2017
91
Ndërsa, nga 59 vende anëtare që marrin pjesë në Komisionin e Venecias, më pak se 12
prej tyre kanë vendosur një kornizë ligjore për rregullimin e aktiviteteve lobuese.
Shumica e vendeve anëtare nuk e kanë parë të përshtatshme të ndërmarrin masa
standarde shtesë në nivel kombëtar. Por, shtetet duhet të marrin në konsideratë parimet e
mëposhtme:
➢ Të përcaktojnë një përkufizim të qartë të lobimit;
➢ Të rrisin transparencën në fushën e aktiviteteve lobuese;
➢ Të formulojnë rregulla të aplikueshme për zyrtarët politik, nëpunësit civil,
anëtarët e grupeve të presionit dhe iniciativave të biznesit;
➢ Të vendosin një regjistër për të gjithë personat e përfshirë në aktivitete lobuese;
➢ Të konsultohet paraprakisht me organizatat e lobimit mbi çdo propozim
legjislative në këtë fushë;
➢ Të inkurajojnë lobimin e mirëpërcaktuar, transparent dhe të ndershëm, i cili mund
ta rrisi profilin publik të personave të përfshirë në këto aktivitete.336
Qytetarët kanë një të drejtë demokratike për të pasur qasje tek vendimmarrësit politik për
ti pajisur ata me informacion dhe për të tentuar të influencojnë vendimet e tyre.
Sidoqoftë, kjo qasje ose kjo mundësi lobimi duhet të jetë e drejtë dhe e barabartë,
plotësisht transparente dhe e drejtuar nga rregulla të qarta dhe demokratike. Nëse
qytetarët nuk besojnë se ata kanë një influencë reale tek vendimmarrja politike,
demokracia mund të minohet. Në dekadat e fundit vihet re, një dobësim dramatik i
besimit publik ndaj politikës. Mungesa e transparencës në lobimin politik mendohet të
jetë njëri nga shkaktarët e kësaj.
Në 23 qershor 2010, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës miratoi Rezolutën
17444 (2010) mbi “Aktorët ekstra-institucional në sistemin demokratik”. Rezoluta
nënvizoi potencialin e dobishëm të aktorëve ekstra-institucional që marrin pjesë në
procesin politik, si një shprehje të pluralizmit politik, por gjithashtu vërejti me shqetësim
rreziqet që ato paraqesin për demokracinë. Rezoluta gjykoi se “influenca e aktorëve
ekstra-institucional në vendimmarrjen politike ka nevojë për shqyrtim të mëtejshëm” dhe
ftoi Komisionin e Venecias që ta studionte çështjen, duke i kushtuar veçanërisht
vëmendje: 337
➢ shkallës së përfshirjes së aktorëve ekstra-institucional në procesin politik në
vendet anëtare të Këshillit të Evropës, si dhe në shkallë ndërkombëtare.
➢ ndikimi i këtyre aktorëve në funksionimin e institucioneve demokratike dhe në
legjitimitetin e procesit politik demokratik.
➢ korniza ligjore aktuale për aktivitete të tilla në vendet anëtare të Këshillit të
Evropës dhe nevojshmëria e marrjes së masave standarde shtesë në nivel
kombëtar dhe evropian.
336 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe . Faqja u vizitua në janar 2015. 337 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe , janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
92
Mbi këtë bazë Komisioni i Venecias vendosi të ndërmarr një studim mbi “rolin e
aktorëve ekstra-institucional në sistemin demokratik”.
Komisoni i Venecias e përkufizoi lobimin në këtë mënyrë: “Lobimi mund të përkufizohet
në vija të trasha si “komunikimi verbal ose i shkruar” i individëve ose grupeve private,
secili me interesa specifike dhe të ndryshueshme, “me një zyrtar publik për të ndikuar
legjislacionin, politikat ose vendimet administrative”. Tentativa për të ndikuar mund të
jetë ose nuk mund të jetë e suksesshme – thelbësor është veprimi i aktorëve privat që
përpiqen të ndikojnë aktorët publik.
Për ta përpunuar më tej këtë përkufizim, dhe për ta dalluar në këtë mënyrë lobimin nga
aktivitetet e tjera që nuk ngrenë të njëjtat shqetësime dhe janë pjesë përbërëse e procesit
përfaqësues ose institucional, mund të vendosen dy specifikime të tjera:
a) lobimi kryhet nga një aktor “ekstra-institucional”, pra nga një entitet ose person i cili,
duke e bërë këtë, nuk është duke ushtruar autoritetin publik ose duke përmbushur
mandatin kushtetues. Ky kriter mund të përjashtoj ose të përfshij aktivitetet e të njëjtit
person ose entiteti në varësi të kontekstit. Një urdhër profesional mund të ushtroj
autoritetin publik kur diskuton rregullimin deontologjik (dhe kështu, potencialisht mund
të lobohet), por është duke lobuar, kur ka si qëllim të ndikoj vendimin për një projekt-ligj
të paraqitur para qeverisë ose parlamentit, që prek profesionin dhe nuk gjendet formalisht
në rol këshillues. Këshillat ekonomik dhe social, të cilët janë krijuar kudo nëpër Evropë
dhe botë, ushtrojnë zakonisht një rol të tillë këshillimor dhe, sidoqoftë përbërja e tyre,
nuk përfshihen në “lobim” sipas këtij përkufizimi. Partitë politike mund të jenë aktor
“ekstra-intstitucional” po të flasim në mënyrë strikte, por përgjithësisht ato kanë një
mandat kushtetues për të ndihmuar në artikulimin e interesit publik. Roli i tyre në
formulimin e politikave që veç kësaj debatohet në organet vendimmarrëse publike nuk
përfshihet në këtë përkufizim të “lobimit”, por përbën shprehjen e demokracisë
përfaqësuese.
b) lobimi nënkupton zakonisht që lobistët marrin direkt ose indirekt pagesë për shërbimin
e tyre, përpjekjen për të influencuar vendimet politike, pra e kryejnë këtë aktivitet si
“profesion”. Ky kriter ka si qëllim të përjashtoj nga përkufizimi i lobimit format e
demokracisë pjesëmarrëse të tilla si peticionet ndaj Parlamentit ose veprimet e
përditshme të qytetarëve të cilët mund të kërkojnë të diskutojnë çështje të rëndësishme
me përfaqësuesit e tyre.338
Komisioni i referohet “grupeve të interesit”, “lobistëve” dhe “aktorëve ekstra-
institucional” në mënyrë të alternueshme dhe i konsideron të aplikueshme kategoritë e
listuara në regjistrin e Komisionit Evropian: Këshillimin profesional, firmat ligjore,
lobistët që punojnë në biznes dhe industri, shoqatat profesionale, dhomat e tregtisë, OJQ-
të dhe organizata të tjera (si grupet për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe grupet për
mbrojtjen e mjedisit), think-tanket, organizatat akademike, përfaqësuesit e organizatave
fetare. Për komisionin të gjithë këta aktor janë të rëndësishëm pasi ata ndajnë së bashku
338 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
93
tiparet e sipërpërmendura të të qenit aktor ekstra-institucional të cilët synojnë të
influencojnë politikat, mbi baza profesionale, pa ushtruar në këtë mënyrë një mandat
kushtetues. Sa i takon “shënjestrës” së “lobimit” – pra, ata që lobohen – përfshihen
politikanët dhe shërbyesit civil dhe institucionet publike përkatëse. 339
Sisteme të ndryshme normative janë adoptuar ngado nëpër Evropë. Kjo tendencë duket se
thekson një interes gjithnjë e në rritje për normimin e kësaj fushe. Dy objektivat kryesor
të normimit janë garantimi i transparencës së sistemit politik dhe llogaridhënia e
aktorëve politik. 340
Lobistët mund të përpiqen të influencojnë vendimet politike me mjete dhe mënyra të
ndryshme. Kjo përfshin: komunikimin direkt me politikanët dhe nëpunësit civil (qoftë
brenda qoftë jashtë premisave institucionale); ofrimin e këshillave ose prezantimeve
zyrtarëve, qoftë ad hoc qoftë rregullisht; dhënia e projekt-raporteve zyrtarëve publik kur
janë duke u hartuar detajet specifike të vetë politikave; mbajtja e kontakteve informale
individuale me politikanë ose nëpunës publik, përfshirë bisedat e thjeshta telefonike me
këta njerëz; konsultime nëpërmjet kanaleve institucionale; pjesëmarrje në seanca
dëgjimore, të tilla si ato të komisioneve parlamentare; pjesëmarrje në delegacione ose
konferenca; dërgimi i informacioneve ose dokumenteve, që kërkohen ose jo, politikanëve
dhe nëpunësve civil. Në termat e shkallës së përfshirjes, është tashmë e konsoliduar
tradita, në të gjitha sistemet politike demokratike, që grupet e lobimit ushtrojnë një
influencë të madhe kur formulohet politika publike dhe kur merren vendimet politike.
Madhësia dhe numri i grupeve të lobimit që janë aktive në cilindo sistem politik varion
sipas vendeve. Prezenca dhe roli i tyre në çfarëdo sistemi politik është tashmë e
kudogjendur. Brenda Këshillit të Evropës, modelet dhe konceptet e demokracisë variojnë
gjerësisht, dhe ky variacion padyshim ka një ndikim vendimtar mbi mënyrën sesi lobimi
shikohet. Në mënyrë skematike, dikush mund të identifikoj dy tipe ideale në anët e
kundërta të spektrit: 341
1. Modeli i demokracisë i ndërtuar përreth idesë së interesit të përgjithshëm (intérêt
général) që rezulton jo (vetëm) nga përplasja e interesave individuale pjesërisht të
papajtueshme, por duke qenë një (tepricë) vlerë e shtuar që arrihet vetëm nëse qytetarë
dhe organizatat e tyre që marrin pjesë në procesin politik tejkalojnë (të paktën pjesërisht)
interesat sektoriale në dritën e interesave të shoqërisë në tërësi. Ky model, i cili i ka
339 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 340 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 341 Dahl, R. 1961. Who Governs? Yale University Press; Baumgartner, F. R., and B. L. Leech. 2001.
‘Interest Niches and Policy Bandwagons: Patterns of Interest Group Involvement in National Politics.’ The
Journal of Politics, 63(4): 1191-1212; Baumgartner, F., J. Berry, H. Hojnacki and D. Kimball, 2009.
Lobbying and Policy Change. Chicago: University of Chicago Press; Chari, R. Murphy, G. and Hogan, J.
2007. ‘Regulating Lobbyists: A Comparative Analysis of the USA, Canada, Germany and the European
Union’ The Political Quarterly, 78(3): 422-438, cituar tek cituar tek European Commission for Democracy
Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic
system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
94
rrënjët tek Revolucioni Francez, supozon se jo vetëm parlamentarët dhe anëtarët e
qeverisë mbajnë një funksion publik, por gjithashtu edhe qytetarët që marrin pjesë si
qytetarë në debatin publik bëjnë të njëjtën gjë.
2. Modeli më “konkurrues” i demokracisë sipas të cilit e mira e përbashkët (bonum
commune) ose interesi i përgjithshëm shihet si shumatorja e interesave private
(individuale) që konkurrojnë. Për ta shtrirë referencën tek Revolucioni Francez, qytetari
“citoyen” zëvendësohet nga “borgjezia”.
Modeli i parë sugjeron një rregullim më strikt të lobimit. Në të vërtetë, procesi
demokratik duhet të garantoj se pjesëmarrja e qytetarëve dhe e organizatave të tyre për
interesin e përgjithshëm të mos minohet dhe/ose pengohet nga lobimi. Modeli i dytë anon
më tepër tek një qasje “laissez faire” ndaj lobimit, në kuptimin që demokracia mund të
jetë, më shumë ose më pak, e nënshtruar ndaj lobimit të mirëorganizuar. Asnjë vend
anëtar i Këshillit të Evropës nuk është ndërtuar vetëm mbi njërin prej këtyre dy
ekstremeve, që reflektojnë secili dy tipe ideale. Përkundrazi, tradita e shteteve, që i ka
rrënjët tek historia e tyre specifike i vendos ato në pika të ndryshme të këtij aksi.
Diversiteti i madh i traditave politike të vendeve anëtare dhe mungesa e standardeve të
përbashkëta për ta kanalizuar specifikisht lobimin, dhe rregullimin e lobimit, tregon se
kjo është një çështje për të cilën shtetet gëzojnë një diskrecion të gjerë. Konventa
Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe praktika gjyqësore e Gjykatës së Strasburgut nuk e
adresojnë direkt lobimin sipas përcaktimit të mësipërm. Megjithatë, ajo ka përvijuar një
kornizë normative që merr rëndësi kur konsiderojmë mundësitë dhe rreziqet, dhe
rregullimet e mundshme, të aktivitetit lobues. Standardet kushtetuese më të rëndësishme
janë parimet demokratike si një vlerë ligjore thelbësore e Këshillit të Evropës, pluralizmi
si një element ligjor i skemës së Konventës Evropiane, si dhe liria e shprehjes dhe e
organizimit si të drejta themelore. Për më tepër, Këshilli i Evropës ka adoptuar
rekomandime që duhet të kihen parasysh kur të bëhet rregullimi ligjor i lobimit.342
3.4 Lobimi, Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe Gjykata Evropiane e
të Drejtave të Njeriut
Prania dhe roli i aktorëve ekstra-institucional (lobimit) është bërë i gjithë pranishëm në të
gjitha demokracitë. Megjithatë, edhe pse lobimi është bërë një pjesë e rëndësishme e
politikbërjes, votuesit janë dhe mbesin elementi më thelbësor dhe më i rëndësishëm i
jetës demokratike.
Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ), dhe më gjerë acquis e Këshillit të
Evropës në fushën e demokracisë, janë a priori në favor të përfshirjes së shoqërisë civile
në çështjet publike. Në dokumente të ndryshme jodetyruese të Këshillit të Evropës
theksohet "kontributi thelbësor" i OJQ-ve për realizimin e demokracisë pluraliste, duke e
marr të mirëqenë përfshirjen e tyre aktive në çështjet publike.
342 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe, janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
95
Pjesëmarrja e aktorëve ekstra-institucional në procesin politik mbart si mundësi ashtu
edhe rreziqe, dhe mund të sjell përfitime për shoqërinë vetëm nëse plotësohet një numër i
caktuar kushtesh.
Si kontribues tek pluralizmi, aktorët ekstra-institucional mund të shikohen si një mënyrë
për të përmirësuar funksionimin e sistemit demokratik. Sidoqoftë, aktiviteti aktual i
aktorëve ekstra-institucional që synon të influencoj vendimmarrësit politik ngre
shqetësime lidhur me legjitimitetin, përfaqësimin, barazinë, transparencën dhe
llogaridhënien, të cilat janë parime themelore të demokracisë.343
Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe praktika gjyqësore e gjykatës së
Strasburgut kërkon nga vendet anëtare të vendosin dhe të mbajnë në këmbë një
“demokraci politike efektive”. Konventa garanton të drejtën individuale për të marr pjesë
në zgjedhje të lira dhe të ndershme (Neni 3 i Protokollit Shtesë të Konventës), e cila
siguron një të drejtë subjektive për të mundësuar respektin e elementëve themelor të
procesit demokratik. Gjithashtu, Konventa lejon kufizimin e të drejtave themelore, por
vetëm në masën “e nevojshme për një sistem demokratik”.
Siç vihet re, Gjykata e Strasburgut nuk është ndeshur akoma drejtpërdrejt me lobimin.
Nga praktika e saj gjyqësore, mund të nxjerrim këto deklarata të cilat janë të rëndësishme
si standard ligjor për rregullimin e aktiviteteve lobuese:
- Gjykata ka deklaruar vazhdimisht se demokracia përbën një “tipar themelor të rendit
publik evropian’ dhe se ekziston “një lidhje tepër e qartë ndërmjet Konventës dhe
demokracisë”.
- Gjykata ka mbajtur qëndrimin “që Konventa është krijuar për të mbajtur dhe promovuar
idealet dhe vlerat e një shoqërie demokratike”. Sistemi demokratik i qeverisjes është i
vetmi model qeverisjeje që përputhet me Konventën.
Aktivitetet lobuese janë, inter alia, manifestim i pluralizmit. Gjykata në mënyrë të
vazhdueshme ka mbajtur qëndrimin se “nuk mund të ketë demokraci pa pluralizëm”.
Pluralizmi, në këtë kontekst, nuk i referohet vetëm tolerancës dhe bashkëveprimit të lirë,
ndaj opinioneve të ndryshme, tendencave politike, dhe interesave. Ai nënkupton
gjithashtu një proces politik që siguron, krahas sundimit të shumicës, edhe “trajtimin e
drejtë dhe të duhur për minoritetet” – një term që duket se Gjykata e përdor në kuptimin
më të gjerë – dhe “mënjanimin e çfarëdo abuzimi të një pozicioni dominues”. Natyrshëm,
kjo nënkupton që procesi politik lejon disa hapësira për zërin e interesave që preken
përtej formimit të shumicave politike. Por në mënyrë që të sigurohet pluralizmi i vërtetë,
rregullimet duhet të garantojnë transparencë dhe kujdes për parandaluar shtrembërimin e
influencës.344
Gjykata nënvizon se “duke patur parasysh lidhen shumë të qartë midis Konventës dhe
demokracisë [...], askush nuk mund të autorizohet që të mbështetet në parashikimet e
Konventës në mënyrë që të dobësoj ose shkatërroj idealet dhe vlerat e një shoqërie
demokratike. Pluralizmi dhe demokracia janë të bazuara tek kompromisi që kërkon
343 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 344 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
96
lëshime të ndryshme nga individët ose grupet e individëve, të cilët nganjëherë duhet të
bihen dakord të kufizojnë disa nga liritë që ata gëzojnë (...). Duke qenë se lobistët mund
të dëmtojnë të drejtën demokratike të qytetarëve të tjerë dhe “demokracinë politike
efektive”, normimi i lobimit është legjitim, në mënyrë që të mbrohet demokracia për aq
kohë sa ai është proporcional dhe nuk kufizon padrejtësisht të drejtat demokratike të
lobistit. 345
Dihet që liria e shprehjes dhe ajo e organizimit garantohen nga nenet 10 dhe 11 të
Konventës Evropiane të së Drejtave të Njeriut. Ato kanë një rëndësi të veçantë lidhur me
pluralizmin. Sa i përket nenit 11, Konventa ka vendosur në dukje se, ndërsa partitë
politike luajnë një rol “thelbësor” për pluralizmin dhe demokracinë, organizatat që
formohen me qëllime të tjera, përfshirë ato […] që ndjekin qëllime të ndryshme socio-
ekonomike, janë po ashtu të rëndësishme. Aty ku shoqëria civile funksionon në mënyrë të
shëndetshme, pjesëmarrja e qytetarëve në procesin demokratik, arrihet në shumicën e
rasteve nëpërmjet përkatësisë nëpër organizma në të cilat ata mund të integrohen me
njeri-tjetrin dhe të ndjekin objektivat e përbashkët kolektivisht.
Neni 10 i Konventës Evropiane të së Drejtave të Njeriut garanton inter alia të drejtën që
të marrësh dhe të japësh informacione dhe ide pa ndërhyrjen e autoriteteve publike. Pra
duket se, lobimi mbrohet nga neni 10 i Konventës. Është me vend të theksojmë këtu se
intensiteti i kësaj mbrojtjeje është në varësi të llojit të “fjalës” në diskutim, nëse është më
tepër “komerciale” ose më tepër “politike”. Për shembull, avokatia për të drejtat e njeriut
mund të tërheq në mënyrë më të besueshme një mbrojtje më të fortë sesa lobimi për
interesat e një aktori të veçantë ekonomik, pa paragjykuar aplikueshmërinë, në të dy
rastet, të nocioneve “lobim” dhe “lobist”. Duhet nënvizuar se garancitë e nenit 10 dhe 11
janë ngushtësisht të ndërlidhura: duke qenë se implementimi i parimit të pluralizmit është
i pamundur pa pasur një organizëm që të jetë në gjendje të shpreh hapur idetë dhe
opinionet e tij. Gjykata ka njohur gjithashtu se mbrojtja e opinionit dhe lirisë së shprehjes
brenda kuptimit që i jep neni 10 i Konventës është një nga objektivat e lirisë së
organizimit. Të dyja dispozitat janë drejtpërdrejt të lidhura me çështjen e lobimit. Grupet
dhe organizatat e përfshira në lobim përfitojnë nga neni 11 – deri në masën që ato
cilësohen si “organizata” në kuptimin e tij. Për më tepër, modalitetet e ndryshme të
lobimit që kemi përmendur kanë të bëjnë me marrjen dhe dhënien e informacionit dhe
ideve sipas nenit 10 të Konventës Evropiane të së Drejtave të Njeriut. Kjo nuk do të thotë
se Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe praktika gjyqësore e Strasburgut e
njohin “të drejtën e lobimit” si të tillë. Fokusi parësor i nenit 11 është të mbroj krijimin,
ekzistencën e vazhdueshme dhe autonominë e organizimit nga ndërhyrjet e pavenda të
shtetit. Për më tepër, praktika gjyqësore lidhur me nenin 10 nuk e njeh (akoma) një të
drejtë të përgjithshme për të pasur akses tek dokumentet dhe të dhënat administrative, aq
më pak të drejtën e përgjithshme të palëve të interesuara dhe shoqërisë civile për t’u
përfshire në procesin e vendimmarrjes publike. Megjithatë, thënë kjo, neni 10 dhe 11
kanë nënkuptime për pjesëmarrjen e aktorëve ekstra-institucional në procesin e
vendimmarrjes. Nga njëra anë, pengesat e vendosura nga shtetet për aktivitetet e ligjshme
që janë të nevojshme për të arritur objektivat statusore të organizmave duhet të
justifikohen. Më specifikisht, Gjykata ka evidentuar se nevojiten disa “shpjegime” për
345 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
97
“kufizimet e mundësisë e së organizatave për të përhapur propagandën dhe autoritetin e
lobimit sipas ideve dhe qëllimit të tyre [...]” – duke nënkuptuar se aktivitete të tilla duhet,
parimisht, të jenë të hapura për organizim.
Parime të veçanta aplikohen për bashkimet sindikale, të cilat përmenden në mënyrë
eksplicite në nenin 11. Sipas Gjykatës, bashkimet sindikale, titullohen nga neni 11 për “të
mbrojtur të drejtat e punës” së anëtarëve të tyre dhe në këtë mënyrë – në masën që
nevojitet për këtë qëllim – “të dëgjohen” nga organet shtetërore që janë në rolin e
punëdhënësit.
Në të njëjtën mënyrë, praktika gjyqësore lidhur me nenin 10 gradualisht po lëviz “drejt
njohjes së një të drejte aksesi tek informacioni”, i cili është i dobishëm për dialogun
ndërmjet shoqërisë civile në tërësi dhe autoriteteve politike – dhe që e ka njohur në të
vërtetë një të drejtë të tillë, të paktën deri tani, si aksesin tek “informacioni me interes të
përgjithshëm” nga një organizatë joqeveritare që luan rolin e “rojtarit social” të ngjashëm
me atë që ka shtypi.
E fundit por jo nga rëndësia, praktika gjyqësore e njeh një të drejtë specifike
“pjesëmarrje” për disa lloje procedurash vendimmarrje – megjithëse jo duke iu referuar
nenit 10 të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, por më tepër si një nënkuptim
procedural nga të drejtat e tjera themelore që mund të preken nga vendimet publike.
Duke ndërtuar mbi themelet legjislative të hedhura në Konventë, institucionet e Këshillit
të Evropës kanë zhvilluar një praktikë të pasur sa i takon përfshirjes së aktorëve ekstra-
institucional në diskutimet publike. Këshilli Evropës është përfshirë vetë në një dialog me
Organizatat Joqeveritare Ndërkombëtare duke u dhënë atyre statusin e pjesëmarrësit. Sa i
takon vendosjes së standardeve, duhet përmendur veçanërisht Rekomandimi
CM/Rec(2007)14 i Komitetit të Ministrave mbi statusin ligjor të organizatave jo-
qeveritare në Evropë. Ky dokument vendos një paketë standardesh minimale lidhur me
krijimin, organizimin, menaxhimin dhe statusin ligjor të organizatave joqeveritare. Ai
rregullon gjithashtu pjesëmarrjen e tyre në vendimmarrje në termat e mëposhtëm: CDL-
AD(2013)011 “76. Mekanizmat qeveritar dhe thuajse-qeveritar në të gjitha nivelet duhet
të sigurojnë pjesëmarrjen efektive të organizatave joqeveritare pa diskriminim në
dialogun dhe konsultimin mbi objektivat dhe vendimet e politikës publike. Një
pjesëmarrje e tillë duhet të garantojë shprehjen e lirë të diversitetit të opinioneve të
njerëzve në funksion të shoqërisë. Kjo pjesëmarrje dhe bashkëpunim duhet të lehtësohet
duke garantuar hapjen ose aksesin e përshtatshëm tek informacioni zyrtar.”.
Aspekti i pjesëmarrjes është përpunuar më tej nga Kodi i Praktikave të Mira mbi
Pjesëmarrjen në Procesin e Vendimmarrjes,346 qëllimi i të cilit është të përcaktoj në
nivelin evropian një paketë parimesh të përgjithshme, direktiva, mjete dhe mekanizma
për përfshirjen e organizatave të shoqërisë civile në procesin e vendimmarrjes politike.
Ky dokument, i adaptuar nga Konferenca e Organizatave Ndërkombëtare Joqeveritare që
kanë statusin e pjesëmarrësit pranë Këshillit të Evropës, është mbështetur nga Komiteti i
Ministrave “si një dokument referencë për Këshillin e Evropës dhe si një bazë për
346 Për më tepër shiko: http://www.Council of Europe.int/t/ngo/Source/Code_English_final.pdf., cituar tek
cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role
of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-
commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
98
zhvillimin e mëtejshëm të kornizës për fuqizimin e qytetarëve që përfshihen në drejtimin
e çështjeve publike në vendet evropiane.”347
Në të gjitha tekstet e adoptuara nga institucionet e Këshillit të Evropës, ato kanë
artikuluar një këndvështrim përgjithësisht pozitiv për organizatat e shoqërisë civile të
përfshira në çështjet publike. Ekzistenca e një shoqërie civile aktive dhe organizimi i saj
joqeveritar është një pjesë integrale – madje një element i rëndësishëm dhe i
domosdoshëm – i modelit të demokracisë pluraliste të promovuar nga Këshilli i Evropës.
Në këtë këndvështrim, organizatat joqeveritare janë parë si një shprehje e pluralizmit, si
promotor të rritjes së pjesëmarrjes demokratike në periudhat e pakënaqësisë qytetare, dhe
si promotor të llogaridhënies dhe transparencës në periudhat e venitjes së besimit tek
institucionet politike. Përfshirja e tyre në çështjet publike konsiderohet gjithashtu si e
dobishme përderisa ajo rrit ‘ndjeshmërinë’ e vendimmarrësve kundrejt opinionit publik
dhe iu lejon atyre të përfitojnë nga njohuritë e ekspertëve që përndryshe nuk do të ishin të
arritshme për ta.348
Duhet theksuar se këto ngjyrime kaq pozitive nuk iu atribuohen më së shumti aktorëve
ekstra-institucional në përgjithësi, por Organizatave Joqeveritare në veçanti. Toni është
dukshëm më pak pozitiv kur vjen puna tek “grupet e interesit” ose “lobet”. Në lidhje me
këtë, Asamblesë Parlamentare dhe Komitetit të Ministrave iu është dashur të shprehen se
“është – parimisht – “plotësisht legjitime që pjesëtarët e shoqërisë të organizohen dhe të
lobojnë për interesat e tyre”, por në të njëjtën kohë mos rregullimi i aktiviteteve të tilla
mbart rrezikun e minimit të parimeve demokratike.349
Sidoqoftë, është tepër e vështirë për të bërë një ndarje analitike ndërmjet “organizatave
joqeveritare” dhe “lobistëve”. Rekomandimi i Komitetit të Ministrave CM/Rec (2007)14
i përcakton organizatat joqeveritare si vullnetare, të vetëqeverisuara dhe jofitimprurëse.
Ky përkufizim përjashton aktor të tillë si korporatat tregtare që lobojnë direkt për
interesat e tyre, dhe ai përfshin për shembull, grupet vullnetare të bamirësisë dhe të
ngjashme me këto. Por ai përfshin gjithashtu, entitete, qëllimi i të cilave është të
promovojnë interesat (përfshirë interesat ekonomike) të anëtarëve të tyre, të tilla si
shoqatat e profesionistëve. Në një këndvështrim më të gjerë, asnjë kriter nuk jep dallimin
e qartë midis “organizatave joqeveritare” që kanë një ngjyrim pozitiv dhe “lobeve” që
kanë një ngjyrim negativ. Sidoqofshin të përkufizuara: ato të dyja mbrohen prej të
njëjtave garanci të të drejtave të njeriut, megjithëse siç kemi evidentuar shkalla e
mbrojtjes mund të ndryshoj në varësi të “çështjes” ku ato janë përshirë. Të dyja janë të
347 Deklarata e Komitetit të Ministrave mbi Kodin e Praktikave të Mira për Pjesëmarrjen Civile në Procesin
e Vendimmarrjes, 21tetor 2009, cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice
Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.
http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 348 Preambula e CM/Rec (2007)14 dhe preambula CM/Res (2003)8, si dhe memorandumi shpjegues i
CM/Rec (2007)14, CM(2007)78 addendum 2, §135 ff., cituar tek European Commission for Democracy
Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic
system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar
2015. 349 Rezoluta: PACE Resolution 1908 (2010), § 1 dhe 2, dhe përgjigjja nga Komiteti i Ministrave. § 2.
Shiko edhe § 11.1 të Rezolutës, ku Asambleja ngulmon se lobimi duhet të jetë i përkufizuar shumë qartë
dhe i dallueshëm nga aktivitetet e tjera të shoqërisë civile, cituar tek European Commission for Democracy
Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic
system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar
2015.
Evarist Beqiri 2017
99
përfshirë në të njëjtin aktivitet, që është lobimi, të dyja ngrenë parimisht – si aktor ekstra-
institucional që përpiqen të influencojnë vendimet politike – të njëjtat shqetësime
strukturale që lidhen me funksionimin e demokracisë. Shqetësime të tilla janë shprehur,
veçanërisht, nga Asambleja Parlamentare. Asambleja ka qenë e kujdesshme për të dalluar
pjesëmarrjen e aktorëve ekstra-institucional, cilido qoftë përfitimi i demokracisë nga kjo,
nga ato që ajo i konsideron si “bërthamën” e sistemit demokratik: demokracia
parlamentare, e mbështetur tek zgjedhjet e lira dhe të drejta që garantojnë përfaqësimin,
pluralizmin politik, dhe barazinë e qytetarëve.350
Ndërsa ajo ka inkurajuar vazhdimisht partitë dhe institucionet politike të hapin
Organizata Joqeveritare, ajo ka theksuar se nuk duhen ngatërruar rolet, dhe që përfshirja e
aktorëve ekstra-institucional nuk duhet të lejohet që të minoj transparencën dhe
llogaridhënien, të shtrembëroj vullnetin e popullit, ose të rrezikoj barazinë demokratike të
qytetarëve.351
Për ta përmbledhur, modeli i demokracisë pluraliste i përvijuar nga Konventa Evropiane
e të Drejtave të Njeriut, dhe më gjerësisht nga acquis e Këshillit të Evropës në fushën e
demokracisë, është a priori i favorshëm për përfshirjen e shoqërisë civile në drejtimin e
çështjeve publike; garancitë e nenit 10 dhe 11 të Konventës Evropiane të të Drejtave të
Njeriut – megjithëse nuk e njohin shprehimisht “të drejtën e lobimit” – përmbajnë
element kyç, megjithëse të copëzuar, në këtë aspekt; dhe dokumentet jodetyruese të
Këshillit të Evropës nënvizojnë “kontributin thelbësorë” të Organizatave Joqeveritare për
realizimin e demokracisë pluraliste, duke e marr si të mirëqenë kontributin e tyre aktiv në
çështjet publike.
Thënë kjo, gjithashtu del qartë nga praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane të të
Drejtave të Njeriut se lobimi nuk është një e mirë e pazbatuar, dhe se shtetet kanë një
hapësirë të madhe diskrecioni për të marr masa – madje edhe masa që kanë një ndikim të
konsiderueshëm tek të drejtat e njeriut – për të parandaluar që procesi politik të “njolloset
nga presioni i pavend ose lobimi i papërshtatshëm, ose madje edhe nga korrupsioni i
hapur”. 352 Fjala e lirë dhe organizimi i lirë mund të kufizohen për të mbrojtur
demokracinë nëse ato “dëmtojnë vetë demokracinë”.353 Në të njëjtën mënyrë, Këshilli
Evropës ka miratuar tekste që nënvizojnë se pjesëmarrja e aktorëve ekstra-institucional
350 PACE Resolution 1908 (2010), § B i) dhe v); PACE Resolution 1908 (2010), § 6. Lawrence
PRATCHETT and Vivien LOWNDES, Developing Democracy – An Analytical Summary of the Council
of Europe’s acquis, Council of Europe, 2004, p. 46 ff., cituar tek European Commission for Democracy
Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic
system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015. 351 PACE Resolution 1908 (2010), § 7; PACE Resolution 1744 (2010), § 8 ff. In relation to “lobbying”,
PACE Recommendation 1908 (2010), § 2 and 10. 352 ECtHR, Wypych v. Poland, 25.10.2005, No. 2428/05, cituar tek European Commission for Democracy
Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic
system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar
2015. 353 ECtHR, Freedom and Democracy Party v. Turkey, 8.12.1999, No. 23885/94 (dissolution of a political
party), para. 41, cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission)
“Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.
http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
100
në procesin politik mbart si mundësi ashtu edhe rreziqe, dhe që mund të jetë i dobishëm
vetëm “nën disa kushte”.354
3.5 Mundësitë dhe rreziqet e lobimit për demokracinë
Siç e kemi theksuar më sipër, lobimi mund të shikohet si ndihmues ndaj sistemit
demokratik duke kontribuar tek pluralizmi. Ai ndihmon duke ekuilibruar interesat dhe
duke përfaqësuar minorancat. Pjesëmarrja e aktorëve privat në procesin e politikbërjes në
fushën e tyre të interesit mund të shikohet si e domosdoshme, pasi lejon individët ose
grupet të cilët në rast të kundërt nuk do të ishin në gjendje të merrnin pjesë në politik të
kenë një rol në procesin politik. Për shembull, një organizatë qytetarësh e preokupuar për
të drejtat e njeriut mund të përpiqet të loboj shtetin për të aplikuar ligje më të forta lidhur
me mbrojtjen e këtyre të drejtave. Kur këto institucione i mirëpresin shqetësimet e
organizatave të tilla të qytetarëve, kjo ka efektin shoqërues që rrit përfshirjen e
qytetarëve, sigurinë dhe besimin tek shteti dhe institucionet politike. Një aspekt tjetër
pozitiv është se grupet e interesit ofrojnë informacion nga jashtë dhe sjellin ekspertizën e
jashtme kur formulohet politika publike. Duke parë kompleksitetin e normimeve
bashkohore, informacioni teknik ose ekspertiza e ofruar nga aktorët ekstra-institucional
është tepër ndihmuese për të informuar politik-bërësit për zgjidhjet e ndryshme politike.
Kështu që edhe lobimi duket se i shton legjitimitet dhe besueshmëri zgjidhjeve politike.
Sidoqoftë, është gjithashtu e rëndësishme të theksojmë se ekspertiza dhe informacioni i
jashtëm nuk kufizohet vetëm tek lobistët. Gjithashtu, ekspertiza mund të ofrohet nga
grupet e pavarura, komisionet ad-hoc të cilat financohen nga fondet publike ose nga
pjesëmarrja e rregullt në jetën publike (në kuadrin e konferencave, mbledhjeve dhe
dëgjesave) të çdo lobi privat, qoftë ajo një firmë, shoqatë ose dhomë tregtie. Ndërsa
dikush mund ta konsideroj ekspertizën e ofruar nga aktorët e jashtëm si një aset, nga ana
tjetër, duhet pasur parasysh që informacioni i ofruar nga çdo grup sektorial mbart
rrezikun e të qenit i anshëm. Ekspertët e një sektori specifik ekonomik mund ti kufizojnë
këshillat e tyre tek interesi specifik i klientit. Këta aktor mundet madje të mbështesin
këndvështrime diametralisht të kundërta, të cilat tregojnë se argumentet e tyre nuk mund
të konsiderohen si ekspertizë e pavarur. Është synimi i vetë procesit politik që të zgjidh
konflikte të tilla të interesave të veçanta. Përveç këtij aspekti, disa aktivitete të aktorëve
ekstra-institucional të fokusuar tek influencimi i vendimeve politike mund të ngrenë
shqetësime të tjera lidhur me legjitimitetin, përfaqsuesshmërinë, transparencën dhe
llogaridhënien, të cilat janë parimet thelbësore të demokracisë.355
Një arsye e rëndësishme për t’u shqetësuar është fakti që lobistët nuk janë zyrtar të
zgjedhur. Pavarësisht potencialit të tyre influencues, peshës së tyre ekonomike, ata nuk
përfaqësojnë të gjithë shoqërinë dhe prandaj nuk mund të pretendojnë që të përfaqësojnë
interesat e qytetarëve ose të shoqërisë në tërësi. Krahasuar me zyrtarët e zgjedhur me
354 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 355 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
101
votim universal, nga zgjedhje të lira dhe të ndershme ata nuk janë përfaqësues të
qytetarëve dhe prandaj iu mungon legjitimiteti dhe përfaqsuesshmëria.
Lobistët nuk japin llogari për veprimet e tyre kur përpiqen të influencojnë politikat
publike ndërsa politikanët e zgjedhur japin llogari për veprimet e tyre gjatë ushtrimit të
detyrës dhe me anë të votës mund të largohen. Sidoqoftë, në sistemet që nuk kanë
legjislacion për lobimin, parimi i llogaridhënies mund të dobësohet në mënyrë
domethënëse nga fakti që qytetarët nuk janë në dijeni se me cilin lobist mund të jetë
takuar një politikan, kush po lobon kë dhe pse. Në këtë mënyrë qytetarët e ndjejnë se ata
nuk munden të ndëshkojnë politikanët me anë të votës kur ata janë të shqetësuar lidhur
me marrëdhëniet e tyre me lobistët. Kjo ndikon tek principet dhe tek shkalla e
llogaridhënies dhe mund të ushqej cinizmin në rritje të publikut ndaj politikës, për të
cilën publiku mendon se i mungon legjitimiteti. Në këtë mënyrë aktiviteti i lobimit
kontribuon tek mungesa e transparencës në sistemin politik.356 Një tjetër problem i madh
është pabarazia e madhe e mjeteve dhe burimeve të aktorëve të ndryshëm. Siç dihet
burimet kanë rëndësinë e tyre. Zakonisht lobistët me më “tepër para” për t’ia dedikuar
aktivitetit të tyre lobues (si punësimi i stafit, qiramarrja e një zyre në krahinën ku po
lobojnë, mbajtja e konferencave për të shpjeguar pozicionin e tyre politik, etj.) janë
zakonisht më të aftë për ta ushtruar dhe mbajtur presionin politik. Me fjalë të tjera,
rregullat e lojës nuk janë të barabarta për të gjithë.
Veç kësaj, praktika e “dyerve rrotulluese” (në formën e lëvizjes së lehtë dhe të shpejtë të
personave nga sektori privat në atë publik ose nga ai publik tek kompanitë private) rrit
mundësinë e kompanive private për aktivizimin e rrjetit të ish-bashkëpunëtorëve të tyre
kur ata bëhen hartues të politikave publike si dhe rrit shqetësimet lidhur me integritetin e
vendimeve qeveritare që bëhen nga zyrtarët publik që kërkojnë të lënë shërbimin publik
për sektorin privat.
Këto praktika rrezikojnë të krijojnë një konflikt interesi fatal, i kuptuar si një situatë në të
cilën zyrtarët publik kanë interesa private ‘të cilat mund të ndikojnë pavend kryerjen e
detyrës së tyre’. 357 Konflikte të tilla tipikisht lindin nga marrëdhëniet personale ose
profesionale me aktorët ekstra-institucional. Kështu që, vija ndarëse ndërmjet një
pjesëmarrje ose presioni normal dhe njërit më agresiv të kompanive private ose aktorëve
ekonomikisht ose/dhe strategjikisht të fuqishëm është vështirë për t’u hequr.
Përfundimisht, lobimi mundet madje ta kaloj vijën ndarëse në formën e mitës ose akteve
të tjera kriminale korruptive. Këshilli i Evropës ka zhvilluar një numër instrumentesh
ligjor të shumanshëm që i bëjnë ballë çështjeve të tilla si kriminalizimi i korrupsionit në
sektorin privat dhe publik (Criminal Law Convention on Corruption ETS 173 and
356 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 357 Ky është përkufizimi i pranuar nga Organizata për Bashkëpunimin dhe Zhvillimin Ekonomik,
Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), Managing Conflict of Interest in the
Public Sector: A Toolkit (Paris: OECD, 2005), at 7, cituar tek Raporti i Komisioni të Venecias: European
Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional
actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-
europe. Faqja u vizitua në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
102
Additional Protocol ETS 191),358 përgjegjësisë dhe kompensimit të dëmeve të shkaktuara
nga korrupsioni (Civil Law Convention on Corruption ETS 174),359 sjelljes së zyrtarëve
publik (Recommendation R (200)10, Model Code of Conduct for Public Officials).360
Këto instrumente synojnë të përmirësojnë kapacitetin e Shtetit për të luftuar korrupsionin
brenda tyre si në nivelin ndërkombëtar. Monitorimi i përshtatjes me këto standarde i është
besuar Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO).
Nisur nga ky këndvështrim, lobimi duhet rregulluar në mënyrë të drejtë e të fortë në
mënyrë që të lejoj të gjithë aktorët e përfshirë që ta dallojnë qartësisht lobimin e ligjshëm
nga ai i paligjshëm.361 Në vendet si Shqipëria, të cilat nuk e kanë normuar lobimin,
aktorët që përpiqen të ndikojnë politikat publike dhe vendimmarrësit, e kanë më të
vështirë të shquajnë lobimin e ligjshëm nga ai i paligjshëm. Prandaj, rregullimi ligjor i
këtij aktiviteti ka një rëndësi të madhe dhe ndikon në mënyrë të drejtpërdrejt
mirëfunksionimin e demokracisë liberale.
358 http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=173&CM=1&DF=&CL=FRE,
cituar tek cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on
the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.
http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 359 http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=174&CM=1&DF=&CL=FRE,
cituar tek cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on
the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.
http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 360 http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/documents/Rec(2000)10_FR.pdf, cituar tek cituar tek
European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 361 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-
institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-
council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
103
IV. INTERESAT DHE MENAXHIMI I ÇËSHTJEVE PUBLIKE NË BE
4.1 Zhvillimi i menaxhimit të çështjeve publike në BE
Thelbi i menaxhimit të çështjeve publike ka një histori të gjatë, më të vjetër se vetë emri i
saj. Nikolo Makiaveli ishte i famshëm për ambicien për të fituar, studimin e tij të arenës
dhe maturinë e tij gjatë ndeshjes.
Thelbi i kuptimit modern të termit menaxhim i çështjeve publike, vjen nga dy burime
kryesore:
➢ I pari është akademik dhe ka dy origjina: menaxhimi i biznesit dhe shkenca
politike. Kjo nuk është surprizë, pasi dihet që marrëdhënia midis biznesit dhe
politikës ose, po ta shikojmë më gjerë, sektori publik dhe ai privat formojnë
thelbin e çdo shoqërie moderne të karakterizuar nga qeverisja e përzier publike-
private. Që prej Luftës së Dytë Botërore, shumë studiues amerikan kanë
kontribuar në këtë fushë studimi.362 Këta autor në menaxhimin e bizneseve morën
perspektivën e biznesit dhe veçanërisht atë të kompanive të mëdha dhe
organizatave tregtare. Këta studies i çuan këto grupime në rolin e tyre të dyfishtë
si të marrësit dhe të dërguesit të përpjekjeve influencuese, pasi biznesi siç
influencon ashtu edhe influencohet nga mjedisi i tij. Pyetja e tyre thelbësore ishte
sesi këto organizata (mund dhe/ose duhet) të përballen me mundësitë që vijnë nga
ai mjedis. Këta autor lindën konceptin e menaxhimit të marrëdhënieve publike.363
Kolegët e tyre në shkencat politike morën perspektivën e qeverisë dhe u fokusuan
kryesisht te roli i marrësit. Të ndikuar nga besimi demokratik që një qeveri nuk
duhet të sillet si një grup presioni kundër qeverisë civile, shumë shkencëtarë
politik në mënyrë të nënkuptuar mohuan rolin e qeverisë si një grup influent
presioni. Duke pasur parasysh rolin e marrësit, ata ishin të aftë të përvijonin një
numër të madh studimesh përreth grupeve të interesit privat, grupeve të presionit
dhe grupeve të lobimit.364 Këta vunë në pyetje mënyrën sesi zyrtarët qeveritar, të
zgjedhur ose jo, mund dhe/ose duhet të përballen me presionin dhe lobet nga
sektori privat. Përqendrimi i tyre fillestar tek organizatat e orientuara drejt fitimit
u shtri më vonë edhe te Organizatat Joqeveritare.
➢ Burimi i dytë kryesor është praktika, përsëri veçanërisht në SHBA pas Luftës së
Dytë Botërore. Për shkak të mungesës së trajnimit formal në menaxhimin e
çështjeve publike, shumë njerëz thjesht janë përpjekur dhe akoma përpiqen, si në
sektorin privat dhe atë publik, të gjejnë mënyrat më të mira të përballjes me
kërcënimet dhe mundësitë që vijnë nga mjedisi i tyre sfidues. Nëpërmjet
eksperiencave të përditshme ata mbledhin sugjerime empirike dhe urtësi, që
shpesh rezultojnë te ato “që duhen dhe ato që nuk duhen”. Në sektorin privat,
shumë bashkohen me organizata grupesh simotra të tilla si, Public Affairs
Council, duke ndarë eksperiencën e tyre personale me të tjerët. Në sektorin
publik, si në nivelin shtetëror edhe në atë federal, shumë zyrtarë i politizojnë
veçanërisht kërcënimet e supozuara nga lobimi i biznesit. Në përpjekje për tu
përballur me këto, qeveritë e tyre shpesh iu besojnë teknikave tradicionale të
362 Dean dhe Schwindt, 1981 cituar tek Van Schendelen, 2010. 363 PARG, 1981 cituar tek Van Schendelen, 2010. 364 Laurencell, 1979 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
104
shtrëngimit dhe nxjerrin rregullime, forma regjistrimi dhe kode sjelljesh lidhur me
lobimin.365 Përsëri, ishte Mbretëria e Bashkuar vendi i parë në Evropë që ndoqi
shembullin e Shteteve të Bashkuara për mbikëqyrjen e menaxhimit të çështjeve
publike. Shtysa e parë këtu erdhi nga qeveria laburiste në vitet 1970 që propozoi
ndërhyrje specifike në biznes, përfshirë edhe shtetëzimin e kompanive private.
Shtysa e dytë, paradoksalisht, erdhi nga qeveria konservatore e Margaret
Thatcher. Ajo donte të krijonte një “model midis dy botëve” sektorit publik dha tij
privat, dhe veçanërisht të zhdukte organizatat që përfaqësonin punëtorët dhe
menaxhimin. 366 Kompani të mëdha të Mbretërisë së Bashkuar u ndjenë të
detyruara të ndiqnin shembullin e Shteteve të Bashkuara në menaxhimin e
çështjeve publike.
Falë zhvillimeve të brendshme dhe të jashtme, familja e vogël e njerëzve të interesuar
dhe përfshirë në menaxhimin e çështjeve publike në Evropë iu nënshtrua një rritje dhe
përhapje të shpejtë që nga mesi i viteve 1980. Mbi të gjitha, në anën e brendshme botët
më parë të ndara të akademisë dhe biznesit u lidhën më mirë. Në Mbretërinë e Bashkuar,
Qendra Evropiane për Çështje Publike, e themeluar në 1986 dhe me qendër fillimisht në
Universitetin e Oksfordit, u bë vendtakimi më i madh për të dy grupet. Që prej fillimit të
saj ajo organizoi konferenca, workshope dhe studime në fushën çështjeve publike, tani
edhe në nivelin më të gjerë të BE-së. Një iniciativë tjetër madhor britanike ishte lëshimi i
gazetës Journal of Public Affairs (JPA) në 2001, e para në këtë fushë. Zhvillimi i dytë i
brendshëm ishte përhapja e eksperiencës së menaxhimit të çështjeve publike midis
akademikëve dhe praktikuesve në Evropën veriperëndimore. Në botën akademike, shumë
më tepër njerëz studiojnë dhe bëjnë kërkime mbi praktikat e lobimit dhe menaxhimit të
çështjeve publike në Evropë.367 Në shumë më tepër vende praktikuesit takohen në grupe
të ngjashme për shkëmbimin e eksperiencave, duke ndjekur shembullin e Qendrës
Evropiane për Çështje Publike. Në Holandë, që prej mesi të viteve 1980, janë formuar
katër rrethe të ndryshme të praktikuesve të menaxhimit të çështjeve publike në kompanitë
e mëdha, grupet publike të interesit, organizatat e tregtisë dhe në nivelin fillestar.
Gjithashtu, grupe të ngjashme janë themeluar në Francë, Gjermani dhe Austri.
Në anën e jashtme, ndryshimi i metodave të qeverisjes në shume vende së Evropës
veriperëndimore u bë një faktor vendimtar për rritjen e ndërgjegjësimit për potencialin e
menaxhimit të çështjeve publike. Megjithëse ndodhi pak më vonë se sa në Mbretërinë e
Bashkuar, modeli i ndryshimit është i ngjashëm me atë britanik. Shumë kompani në
Skandinavi dhe Holandë shfaqën pakënaqësi me politizimin e ekonomisë nga qeveria në
vitet 1970 dhe më pas u surprizuan nga ndryshimi drejt liberalizimit, deregullimit,
privatizimit dhe shkurtimeve buxhetore në vitet 1980. 368 Ata kishin vështirësi për të
kontrolluar secilin ndryshim. Ata i perceptonin veprimet e qeverisë kombëtare si
arrogante, të paparashikueshme dhe jomiqësore ndaj biznesit. Një antagonizëm i fortë
nisi të rritet. Në të njëjtën kohë, në vitet 1970 lindën organizata të tjera joqeveritare,
veçanërisht në fushën e shëndetit dhe mjedisit, dhe duhet të luftonin për një pozicion në
365 US/Congress, 1977; US/GAO, 1999 cituar tek Van Schendelen, 2010. 366 Grant, 1989 cituar tek Van Schendelen, 2010, 55. 367 Griffin, 2005; Coen, 2007; journal JPA cituar tek Van Schendelen, 2010, 55. 368 Van Schendelen dhe Jackson, 1987 cituar tek Van Schendelen, 2010, 56.
Evarist Beqiri 2017
105
sistemin e tyre të brendshëm politik. Të nxitura nga dëshira, detyrimi dhe kapaciteti, si
këto kompani dhe organizata joqeveritare kërkuan për mënyra të reja për të influencuar
sistemin e brendshëm, dhe shumë zbuluan menaxhimin e çështjeve publike.
Përgjithësisht, kombinimi i një sistemi qeverisës të mbyllur dhe grupeve të irrituara të
interesit jashtë jep një shtysë për adoptimin e menaxhimit të çështjeve publike.
Ndryshimi tjetër erdhi me lëshimin e Aktit Unik Evropian në fillim të viteve 1990. Falë
ndryshimeve të mëparshme në shtëpi, organizatat private në vendet veriore mund ta
ndryshonin me lehtësi fokusin e tyre të menaxhimit të çështjeve publike nga ai vendas tek
ai në nivel evropian. Më tepër se sa homologët në vendet e Evropës jugore dhe lindore,
ata tashmë kishin mësuar të lobonin në mënyrë të vetëmjaftueshme. Ata e aplikuan
eksperiencën e tyre të menaxhimit të çështjeve publike me vendosmëri në sistemin e BE-
së, që ishte atëherë tepër jo familjar për ta.369
Në të shkuarën grupet individuale të lobimit që donin të influenconin vendimmarrjen në
BE preferonin të ndërmerrnin sadopak rrugën kombëtare për në Bruksel. Në nivelin e tyre
mikro, ato kontraktonin shoqatat e tyre kombëtare (në nivelin e mesëm) që qëndronin në
kryqëzimin e rrugëve të EuroFeds dhe qeverive qendrore (niveli makro). Këto të fundit u
ndien të lumtura në tentativën për të grumbulluar të gjitha llojet e interesave kombëtare,
t’i koordinonin si me anë të procedurës dhe me anë të një zyre qendrore si edhe ti
mbronin interesat e përzgjedhura në nivelin e Këshillit. Kështu që në fushën e lojës
kombëtare, secila ministri qeveritare kishte një pozicion të trefishtë: si një grup interesi
publik me vete (mikro), si një lloj shoqate publike për grupet e interesi në domenin e
politikave të saj dhe si një pjesëmarrëse si në koordinimin e procedurave pranë qeverisjes
qendrore dhe në nivelin e Këshillit (makro). Për një kohë të gjatë roli i saj i tretë kishte
njëfarë kuptimi, duke qenë se shumica e vendimeve të BE-së ishte atëherë legjislacion
dytësor, deri në 1987 me SEA, me një pozicion vetoje për ministrin kombëtar në Këshill.
Në këtë mënyrë me ndihmën e qeverisë qendrore, një grup lobimi kombëtar mundej që të
paktën ta bllokonte një vendim të padëshirueshëm të BE-së. Me disa përjashtime si MNC
dhe shoqatat agrikulturore, shumica e grupeve të lobimit nuk kishin eksperiencën dhe
infrastrukturën për të kryer aktivitete lobimi jashtë kufijve. Ata u ndihen të pasigurt dhe
kërkuan ndihmën e qeverive të tyre qendrore. Kjo ndjenjë është zhdukur në shumicën e
pesëmbëdhjetë vendeve më të vjetra anëtare, por ekziston akoma në shtetet e reja
anëtare.370
Megjithëse të gjitha qeveritë qendrore e mbajnë akoma një procedurë të tillë për
‘koordinimin kombëtar’ në nivelin më të lartë (Kabinet, Kryeministër ose President),371
ata kanë zbuluar se ajo është shndërruar në një ‘moçal’, 372 ose një ‘mekanizëm
bizantin’373 që përfshin shumë lojtarë, interesa, konflikte dhe kohë.
Që prej fillimit të viteve 1990, qeveritë qendrore mezi koordinohen efektivisht në nivelin
e tyre, pa përmendur pastaj pjesën tjetër të shoqërisë së tyre.374
369 Van Schendelen, 2010, 56. 370 Van Schendelen, 2010, 128. 371 Kassim et al., 2000 and 2001; Wessels et al., 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129. 372 Peters dhe Wright, 2001 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129. 373 Schneider dhe Baltz, 2005 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129. 374 Van Schendelen, 1993 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129.
Evarist Beqiri 2017
106
Zakonisht vetëm në katër raste ato përpiqen të paktën të koordinojnë influencën e tyre tek
BE-ja, si pjesë e vektorit të tyre: a) nëse për mbledhjet vijuese të Këshillit pozicioni i
votës kombëtare duhet formalizuar, b) nëse parlamenti kombëtar bën presion për një
pozicion të përbashkët për disa çështje, c) nëse ka konflikte të rënda ndërdepartamentale
lidhur me një çështje dhe d) nëse qeveria mban akoma fuqinë e vetos në Këshill. Edhe në
këto raste tentativa për të koordinuar shpesh i afrohet krijimi të koherencës midis
këndvështrimeve të ndryshme të ministrive mbi dokumentin sesa koordinimit të sjelljes
së tyre, dhe kështu që ngelet kryesisht një koordinim simbolik. Veç kësaj, pjesa tjetër e
shoqërisë mezi ftohet që të marr pjesë duke e bërë këto jo ‘kombëtar’. Ministria përkatëse
zakonisht e formëson pozicionin e votimit për Këshillin shumë kohë më parë, gjatë fazës
së Komisionit. Shumë parlamente kombëtare marrin simbole koherence si deklarata
solemne, premtime dhe konsiderata sesa indikator të koordinimit. Ministritë që
konfliktohen shpesh preferojnë e interesin e tyre të përbashkët që të mos koordinohen në
mënyrë të centralizuar. Vetëm në rastin e një pozicioni vetoje të Këshillit mundet që
koordinimi i qendërzuar, nëse tentohet, të jetë vërtetë efektiv në bllokimin e një rezultati
të padëshiruar, por jo për të shtyrë përpara një rezultat të dëshiruar. Sidoqoftë, për shkak
të fuqisë së vetos, bllokimi mund të arrihet gjithashtu edhe pa koordinimin. Praktika e re
në rritje mund të përmblidhet me moton vetësiguri.375
Grupeve të presionit publike ose privat mund t’ju pëlqej të koordinojnë të tjerët aktivisht,
por ata e neveritin që të koordinohen prej të tjerëve pasivisht. Ata që kanë një interes
specifik gjithnjë e më shumë preferojnë të veprojnë vetë. Kjo ndodh me të gjitha llojet e
grupeve të interesit, madje edhe me ato që nga njëra anë predikojnë koordinimin. Shuma
shoqata tregtare që dëshirojnë të koordinojnë anëtarët e tyre preferojnë ta tejkalojnë
ombrellën e tyre kombëtare, dhe sektorët e ministrive shpesh e gjejnë rrugën e tyre për në
Bruksel shumë kohë para se të informojnë zyrën e tyre të koordinimit. Ministritë e
Punëve të Jashtme, të cilat në shumicën e vendeve janë të ngarkuara me detyrën e
dyfishtë si të koordinimit të qeverisjes qendrore në BE edhe të politik-bërjes së tyre të
jashtme, shpesh veprojnë me vetëbesim në nivelin e BE, mbi çështjen e tyre të dytë. Që
prej fillimit të viteve 1990, madje edhe nga Franca, që formalisht është një vend shumë i
centralizuar, më shumë se njëqind grupe interesi, përfshirë sektor të qeverisë qendrore, i
shpëtuan zyrës së koordinimi të tyre të centralizuar SGCI (nën Ministrinë e Jashtme), e
ripozicionuar që prej 2005 si SGAE (nën Kryeministrin), duke ngritur zyrat e veta të
lobimit në Bruksel,376 të quajtura në mënyrë diskrete ‘zyra informacioni’.
Në shumicën e vendeve, koordinimi kombëtar kërkohet pothuajse vetëm nga parlamenti
kombëtar që dëshiron ta shtrëngoj formalisht qeverinë, nga ministria kryesuese e cila do
të kontrollojë ministritë e tjera dhe nga masmedia që nuhat konfliktin. Prirja e
vetëbesimit, që gjendet midis llojeve të ndryshme të grupeve të interesit, justifikon
pikëpamjen që BE-ja nuk është një grumbull shtetesh anëtare por një grumbull vendesh
anëtare. Prirja mund të shpjegohet si një përgjigje racionale e grupeve të lobimit ndaj
sfidës se gjetjes së rrugëve më eficente dhe efektive nga shtëpia drejt BE-së, veçanërisht
për arsyet e mëposhtme.
375 Van Schendelen, 1993 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129 . 376 Legendre, 1993 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129.
Evarist Beqiri 2017
107
a. Ndarjet e brendshme në çdo çështje të BE-së është gjendja natyrale e
gjërave në secilin vend anëtar, që më butë cilësohet si pluraliste ose
demokratike. Vendi ose shoqëria mbajnë gjithmonë interesa shumë më të
ndryshme sesa vetëm shteti, dhe ky i fundit më tepër sesa qeveria qendrore
e cila është e ndarë së brendshmi. Ku nuk ekziston asnjë interesi
‘kombëtar’, i përkufizuar si ‘i ndarë prej të gjithëve’, nuk mund të ketë
koordinim ‘kombëtar’. Asnjë grup lobimi i brendshëm nuk mund të besoj
se qeveria e tij qendrore do të mbështes vetëm interesat e tij. Duke mohuar
së brendshmi pluralizmin, një qeveri qendrore dashur padashur stimulon
shumë interes-mbajtës të brendshëm të kujdesen me vetëbesim pas
interesave të tyre. Duke përjashtuar qeveritë e decentralizuar dhe grupet
private të lobimit nga koordinimi i saj, qeveria qendrore legjitimon
vetëbesimin e tyre edhe më shumë.
b. Përfitimet e koordinimit kombëtar mund që të ekzistojnë vetëm nëse
Këshilli luan një rol thelbësor dhe nëse pozicioni i qeverisë qendrore
mund të bëjë diferencën atje. Këshilli zakonisht luan një rol formalisht
vendimtar vetëm në fazën e fundit të rreth 15% të legjislacionit të BE-së.
Sidoqoftë, në praktikën e votimit me shumicë të cilësuar, një shtet i vetëm
anëtar rrallë e bën diferencën. Në fazën e hartimit dhe delegimit të
legjislacionit të BE-së pozicioni i qeverisë qendrore është akoma edhe më
i dobët.
c. Kostot e koordinimit kombëtar mund të jenë të pamasa. Një grup lobimi
publik ose privat që mbështetet tek ai mbart në vetvete rreziqe të tilla si
psh., ta humbas çështjen që aty, të mobilizoj kundërshtarët që herët, të
dobësoj interesat e saj me interesa të tjera heterogjene, të jetë shumë vonë
për fazën e Komisionit ose të humbas një koalicion evropian në rritje.
d. Përfitimet alternative të vetëbesimit zakonisht tejkalojnë të dyja si kostot
edhe raportin kosto-përfitim të ‘koordinimit kombëtar’. Kjo i referohet
faktorëve të lartpërmendur të pjesëmarrjes në nivelin e BE-së. Secili grup
lobimi mund të shfaqet dhe të përfaqësohet atje. Konkurrentët në tregun e
tyre ose sferat politike, duke qenë se gjenden tashmë atje, e detyrojnë që ti
ndjek. Komisioni dhe Parlamenti Evropian i mirëpresin vërtet grupet e
lobimit që janë të mire përgatitur. Kjo logjikë e katërfishtë vetëbesimi,
bazuar në konsiderata eficence dhe efektiviteti, aplikohet jo vetëm në
nivelin makro të qeverisjes qendrore, por gjithashtu edhe në nivelin e
mesëm të shoqatave kombëtare dhe madje edhe në nivelin mikro të
grupeve private ose publike të lobimit. Në vendet e hapura dhe të lira
evropiane pothuajse çdo grup interesi specifik ka opsionin real të
vetëbesimit, duke i shmangur disa struktura të përkulura ose duke
kapërcyer ato në heshtje. Rrallë munden organizatat mëma ose simotra ta
ndalojnë këtë efektivisht. Për shembull, një qeveri qendrore ka shumë pak
mjete ligjore për ti mbajtur grupet shtëpiake të lobimit brenda kufijve,
sepse grupet private janë të lira të lëvizin përreth dhe qeveritë e
Evarist Beqiri 2017
108
decentralizuara (krahinat, qytetet, agjencitë) zakonisht posedojnë njëfarë
autonomie ligjore, e cila në vendet federale si Belgjika, Gjermania dhe
Spanja krahinat e kanë të ‘konstitucionalizuar’.377
4.1.1 Menaxhimi i çështjeve publike dhe sistemi politik i BE
Dëshira e devotshme për konkurrencë të lirë dhe të hapur në treg është e mirënjohur,
megjithatë çdo prodhues ose tregtar ëndërron të bëhet monopolist. Për aq kohë sa të
gjithë tregtarët që veprojnë në një treg të lirë dhe të hapur kanë ambicie të njëjta, ata
përfundojnë si konkurrentë në të vërtetë. Megjithatë, falë teknikave të tyre të zgjuara të
shit-blerjes, disa mund të jenë më të suksesshëm në fitimin e një pozicioni më të fortë në
treg, i cili bëhet kështu më pak i hapur. Në tregun politik të BE-së, sjellja e lojtarëve nuk
është shumë e ndryshme. Shumë grupe interesi deklarojnë me devotshmëri se duan një
fushë loje të niveluar, por privatisht ata të gjithë pothuajse ëndërrojnë për një fushë loje të
pa niveluar, me ata vetë në majë të njëlloj kulle dhe kundërshtarët e tyre në një pozicion
të dobët poshtë.378
Sipas Van Schendelen, çdo sistem politik ka ndërlikueshmërinë e tij, dhe nëse dikush do
të lërë gjurmët e tij mbi të, duke ndikuar rezultatet e tij sipas dëshirës, duhet të ketë
shumë ambicie, njohuri dhe maturi. Kjo është shumë e vërtetë për një mjedis shumë
konkurrues si BE. Shumë lojtarë, që vijnë si nga vendet anëtare edhe nga institucionet e
BE, dëshirojnë të promovojnë interesat e tyre këtu në çfarëdo tematike në çdo kohë, por
duke qenë të ndarë, atë e bëjnë këtë në drejtime të ndryshme Kjo konkurrencë kufizon
efiçencën dhe efektivitetin e përpjekjeve të tyre për të influencuar. Teknikat e vjetra i
kanë treguar kufizimet e tyre kohë më parë, siç sqarohet nga disa shembuj. Shtrëngimi,
nëse bazohet në ligjet e vendosura nga BE dhe ushtrohet nëpërmjet shqyrtimit në gjykatë,
shpesh ka kosto të lartë kohore dhe efektivitet afatshkurtër, pasi kundërshtarët mund të
shkaktojnë një shpagim me efekt bumerangu. Katapultimi kërkon si pozicionin e fortë të
pushtetit ashtu edhe pikëmbështetje të bollshme financiare, parakushte të cilat rrallë
ekzistojnë. Avokatia të çon te kundër-avokatinë, duke qenë se çdo avokat ka
kundërshtarin e tij, dhe kështu që lehtësisht mund të gjendesh në një rrugë pakrye.
Argumentimi është si një bisedë tregtarësh i dobishëm vetëm në disa situata por rrallë i
mjaftueshëm, pasi shumica e grupeve lobuese në Evropë mund të prodhojnë një
dokument të pozicionuar ndryshe me konkluzione logjike dhe referenca të besueshme,
mbrapa të cilit fshihen vlerat dhe interesat e vërteta në lojë. Dhe si në dramat e Greqisë së
Lashtë, të gjithë karakteret mund të kenë të drejtë në argumentimin e tyre dhe, të
pavullnetshëm për kompromis, vdesin në aktin final. Argumentimi është akoma edhe më
i pavend, kur aleatët e fortë janë bindur tashmë, dhe kundërshtarët e vështirë nuk kanë
vullnetin për t’u bindur. Shkurtimisht, për të influencuar BE-në, duhet një ambicie e mire
përcaktuar, një studim proaktiv i mjedisit dhe një stil loje i matur. Lobimi indirekt,
informalisht, qetësisht dhe duke joshur ndihmon në mbledhjen e informacionit dhe
mbështetjes që nevojitet për këtë.379
377 Van Schendelen 2010, 130-131. 378 Van Schendelen (2010, 123). 379 Van Schendelen (2010,49).
Evarist Beqiri 2017
109
Në kërkim të mënyrave më eficente dhe efektive për të organizuar përpjekjet për arritjen
e rezultatit të dëshiruar nga një sistem politik i ndërlikuar, fraza menaxhimi i çështjeve
publike është kthyer në sloganin e ri.380 Çështjet publike (në latinisht, res publica) të një
grupi interesi i referohen axhendës së tij të jashtme. Pra, thjesht grupi i interesit që duhet
të mbrohet ose promovohet duke influencuar mjedisin sfidues. Vendimi për të vepruar
kështu konsiderohet si një pjesë thelbësore e menaxhimit të përgjithshëm. Në fushën e
menaxhimit të çështjeve publike, termi ‘influencë’ zëvendësohet shpesh nga termi
‘menaxhim’, që vjen nga fjala latine manu agere, që do të thotë ‘të drejtosh me duar’ ose
‘të kesh lojën në dorë’. Ironikisht, termi ‘manipulim’, që vjen nga e njëjta gjuhë (manu
pulare), ka pothuajse të njëjtin kuptim por ka një melodi shumë më të ndryshme. Deri
tani, parulla e re, menaxhimi i çështjeve publike, mund të shikohet si një përmirësim i
idesë së vjetër të lobimit ose si një etiketë e re në një shishe të vjetër vere. Ajo mban një
verë vërtet të mirë, veçanërisht fokusi i përbashkët tek ‘përpjekjet për të influencuar ose
për të bërë ndryshimet e dëshiruara’, tani të paraqitura si menaxhimi i sfidave të jashtme
duke zgjidhur problemet e perceptuara dhe/ose duke përfituar nga mundësitë e
perceptuara. Në këtë kuptim nuk ka asnjë diferencë ndërmjet një grupi që lobon dhe njërit
që aplikon menaxhimin e çështjeve publike.381
Sidoqoftë, ka edhe shumë verë të re në shishe. Dallimi më i madh ndërmjet lobimit dhe
menaxhimit modern të çështjeve publike është rritja e përdorimit të metodologjisë
sistematike që ka si rezultat organizimin më racional të ‘ambicies, studimit dhe maturisë’.
Si një antipastë tani do të përvijojmë pesë hapat kryesor të menaxhimit të çështjeve
publike.
1) Hapi i parë fillon me monitorimin e hapur të çështjeve që ngrihen në arenën e
zyrtarëve (të cilët vendosin ‘po’ ose ‘jo’) dhe interesa-mbajtësve (nga të cilët
nevojitet mbështetje), shkurtimisht me lobimin për informacion ose, thënë më
mirë, informacion i rezervuar që vjen nga truri i ushqyer nga shqisat. Lista e
kërcënimeve dhe mundësive ose e ‘anktheve dhe ëndrrave’ që vjen nga jashtë
është thjesht një listë e gjatë e mbi njëqind interesave të rëndësishme, që përmban
vetëm një përqindje të vogël të vendimeve të detyrueshme të BE-së që nxirren
përvit. Lista e gjatë shërben si një bazë të dhënash për të nxjerrë përfundime të
zgjuara, pasi gjatësia e saj e bën të pamundur menaxhimin.
2) Hapi i dytë është shkurtimi efiçent (shkurtimi i kostos), si të listës së interes-
mbajtësve që mund të ndahet dhe menaxhohet nëpërmjet grupeve të tjera si dhe të
listës së shkurtër të cilën për disa arsye grupi i lobimit nuk mund ta ndaj me të
tjerët por duhet ta menaxhoj vetë. Për shkak të kostos, lista që ndahet mund të jetë
sa më e gjatë që është e mundur dhe lista e shkurtër sa më e shkurtër. Për çdo
interes të përzgjedhur vijojnë shumë operacione, për listën që ndahet nëpërmjet
platformave elastike dhe për listën e shkurtër me anë të grupit lobues.
3) Hapi i tretë dhe i katërt preferohet të merren njëkohësisht. Njëri ka të bëjë me
sfidat për ta bërë procesin përkatës të vendimmarrjes së BE-së më të harmonizuar
me interesat e tij, duke luajtur lojën e Tre P-ve (P1: Procedurat dhe Principet; P2:
Pozicionimi; dhe P3: Personat); dhe tjetri ka të bëjë si me punën me shënjestrat e
380 Harris dhe Fleisher, 2005 cituar tek Van Schendelen, 2010. 381 Van Schendelen, 2010, 50.
Evarist Beqiri 2017
110
zgjedhura ashtu edhe me kontrollin e progresit të tyre, si indirekt (me listat e
ndara) ose direkt (listat e shkurtra).
4) Hapi final është organizimi i mbështetje midis interesa-mbajtësve dhe zyrtarëve, i
cili kryhet duke punuar së bashku nëpërmjet formimit të koalicioneve me ata që
kanë interesa të ngjashme, shkurt duke lobuar për një mbështetje të gjerë në çdo
event ku nevojitet për të realizuar ëndrrën dhe/ose shmangur ankthet. Logjika e
ndarjes së hershme së listave evidentohet këtu, për të treguar sesi partnerët mund
të mobilizojnë mbështetësit e tyre dhe të ndajnë kostot.382
Loja e Tre P-ve ka si qëllim ta bëj një mjedis më të favorshëm duke ndryshuar regjimin e
tij. Në këtë lojë të zgjuar, grupi lobues përpiqet të vendos, si piketa në fushë, personat më
miqësor në pozicionet më të mira në procedurat më të favorshme. Për sa kohë që procesi
ligjbërës i BE-së është ende në zhvillim, ka shumë hapësira për këtë lojë speciale. Loja
duhet luajtur shumë kohë përpara se ndeshja në thelb të ketë filluar. Tre P-ja është një
lojë proaktive dhe koherente, e cila pararregullon ose rindërton fushën e lojës
paraprakisht dhe kufizon kështu rrezen e veprimit të konkurrentëve. Ata që ia dalin ta
përshtatin fushën sipas interesit të tyre gëzojnë më tepër mundësi për të shënuar më pas
kur ndeshja e vërtetë fillon. Formimi i çdo traktati është në thelb një loje e Tre P-ve që
vendos piketa në fushat e politikave duke iu paraprirë viteve të tëra ndeshje mbi esencën.
Si zyrtarët e Komisionit ashtu edhe grupet franceze të lobimit janë shpesh lojtarë lider në
këtë fushë. Kur të tjerët fillojnë të argumentojnë mbi thelbin e një çështjeje, ata tashmë e
kanë para rregulluar fushën e lojës dhe e kanë kufizuar rrezen e veprimit të lojtarëve të
tjerë duke i caktuar procedurat, pozicionet dhe personat në favor të çështjes së tyre. Loja
e Tre P-ve kërkon që përzgjedhja sistematike dhe koherente e vektorëve që do të
krijohen, faktorëve që do të përdoren dhe aktorëve që do qasen, të jenë të lidhura në seri
dhe/ose paralelisht. Kjo lojë mund të luhet në çdo arenë, në BE (cilindo institucion ose
pjesë të tij), te interesa-mbajtësit (për shembull brenda EuroFed) ose në shtëpi (brenda
organizimit të brendshëm).383
Në të vërtetë, menaxhimi i çështjeve publike është më shumë së një etiketë e re për një
verë të vjetër. Po kaq i vërtetë është fakti që ideja thelbësore e menaxhimit të çështjeve
publike, pra ajo e përgatitjes, studimit dhe organizimit me maturi për një lojë ose ndeshje,
nuk është e re. Në të shkuarën komandanti kinez Sun Tze ua rekomandonte këtë
ushtarakëve të tij, siç bënte Nikolo Makiaveli me Lorenzo Dei Medici, sundimtarin e
Firences, dhe Ignacio Lojola me Kishën Romake Katolike. Ata të gjithë e konsideronin
efektivitetin (E) e çdo përpjekje për të influencuar botën e jashtme si të varur kryesisht si
te ‘masa’ (M) e duhur ose mbështetja ashtu edhe te inteligjenca (I) e lartme, shkurt te
formula E = MI2, për të perifrazuar Albert Anjshtanjin. Sidoqoftë, me anë të menaxhimit
të çështjeve publike, vera e vjetër prodhohet me një metodologji me të fortë dhe
sofistikuar, që rrjedh nga logjika dhe eksperienca e fitimit të lojërave në një botë të
ndërlikuar si ajo e BE-së. Promovimi i efektivitetit është një çështje ekspertize, një fjalë e
cila mund të qëndroj gjithashtu te simboli E i formulës tonë. Kjo antipastë e shkurtër
382 Van Schendelen, 2010. 383 Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
111
menaxhimit të çështjeve publike dhe lobimit ka nevojë për disa komente nga observimet
empirike.384
Nuk është njësoj si influenca e vërtetë. Menaxhimi i çështjeve publike ose lobimi nuk
mund të barazohen asnjëherë me influencën e vërtetë. Ato janë vetëm përpjekje për të
krijuar atë, kështu që nuk japin garanci për sukses. Në gjuhën akademike, përpjekja nuk
është as e mjaftueshme as e nevojshme për sukses, por vetëm ndihmëse. Grupi i lobimit
mund të vuaj nga humbjet, dhe ndonjëherë ai mund të jetë influencues pa bërë asgjë, çka
është një influencë e përshpejtuar. 385 Madje secili grup lobimi mund të vendos
racionalisht të abstenoj nga lobimi për hesap të tij (lista e shkurtër) ose nëpërmjet një
platforme (listë e gjatë) në të paktën katër situata: kur gjen alternativa më të mira në
nivelin kombëtar ose nëpërmjet tregut; kur percepton se zyrtarët iu paraprijnë interesave
të tij; kur vlerëson se arena përreth është kaq e paparashikueshme sa një pozicion pritje
është më racional; dhe kur i konsideron mënyrat ortodokse, për shembull nëpërmjet
Parlamentit ose Këshillit, si të mjaftueshme. Sidoqoftë, menaxhimi i çështjeve publike
ngelet i rëndësishëm për të vlerësuar situatën.
Lëvizjet interaktive. Përkufizimi mund të sugjeroj lëvizjen me një drejtim, por ky është
vetëm modeli fillestar. Në realitet, zakonisht ekziston një komunikim interaktiv midis dy
ose më tepër rrymave të dërguesve dhe marrësve, dhe aty përfshihem ndryshimi i roleve
dhe një shkëmbim i shumanshëm mesazhesh. Modeli i vërtetë i sjelljes ngjan shpesh me
një deltë komplekse, e mbushur me rryma, degëzime dhe kanale. 386 Shumë interes-
mbajtës dhe gjithashtu zyrtarë të BE-së luajnë shpesh, madje edhe për një dosje të njëjtë,
rolin e dyfishtë të dërguesit dhe të marrësit të mesazhit. Të gjithë hapat kanë nevojë për
shumë punë përgatitore dhe aktivitete në terren. Idealisht, një ekspert i menaxhimit të
çështjeve publike është mjeshtër i të gjithave. Realiteti është shumë ndryshe. Ekspertët e
menaxhimit të çështjeve publike janë specialistë vetëm në disa hapa dhe teknika, për
shembull vetëm për përfaqësimin e grupit të interesit, lobimin për informacion, bërjen e
një liste të gjatë, drejtimin e tryezës së punës së menaxhimit të çështjeve publike,
studimin e çështjeve ose udhëzime për menaxhimin e tij. Vetëm një pakicë e vogël mund
të thuhet se është e aftë për gjithçka. Në një ekip të madh menaxhimi të çështjeve
publike, ata me ekspertizë të kufizuar në një fushë mund të plotësojnë njeri-tjetrin dhe ta
bëjnë ekipin të plotë.
Vetëm disa e bëjnë me kohë të plotë. Shumë persona që praktikojnë thelbin e menaxhimit
të çështjeve publike pjesërisht ose plotësisht e bëjnë këtë me kohë të pjesshme, si një
aktivitet në hije krahas një pune tjetër si menaxher i përgjithshëm, punonjës i shërbimit
civil, sekretar i një shoqate ose analist politik. Një rol kaq i gjerë mund të kontribuoj edhe
pozitivisht madje te performanca e tyre e menaxhimit të çështjeve publike, në mos puna e
tyre me kohë të pjesshme në menaxhimin e çështjeve publike i bën ata më pak të
gjithanshëm ose madje edhe më pak profesional, siç ndodh shpesh.
Vetëm disa profesionistë të menaxhimit të çështjeve publike. Jo të gjithë njerëzit që
përpiqen të influencojnë BE-në vendosin menaxhimin e çështjeve publike në praktikë,
shumica akoma kërkon rrugën në tym ose arbitrarisht, si amator ose vjedhurazi. Edhe ata
të gjithanshmit dhe me kohë të plotë, si shumë praktikues dhe konsulent në Bruksel,
384 Van Schendelen, 2010, 52. 385 Friedrich, 1963 cituar tek Van Schendelen, 2010. 386 Deutsch, 1963 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
112
mund të jenë keq me kualitetin, i cili është edhe përkufizimi ynë i profesionalizmit, jo ai
zënies me punë ose harxhimit të kohës. “Liga e parë” e profesionistëve më të mirë
shënohet nga kualiteti i performancës së tyre të menaxhimit të çështjeve publike.387
4.2 Aplikimi i menaxhimit të çështjeve publike në Bruksel
Me sa duket, BE-ja është sistemi më i përshtatshëm për aplikimin e menaxhimit të
çështjeve publike dhe kryeqyteti i përbashkët Brukseli një vend i shkëlqyer për të
vepruar.388 Makineria e vendimmarrjes së përbashkët së BE-së prodhon çdo vit shume
vendime të reja detyruese që anulojnë legjislacionin e brendshëm që bie në kundërshti,
për të përmendur vetëm këtë output. Antagonistët, madje më tepër se protagonistët e
evropianizimit, duhet ta duan ekspertizën e menaxhimit të marrëdhënieve të çështjeve
publike, sepse të notuarit kundër rrymës kërkon më tepër ambicie, studim dhe maturi sesa
të ecësh me të. Sidoqoftë, shumë grupe interesi që dëshirojnë të influencojnë këtë
makineri, ndihen të detyruar ose edhe të tërhequr për ta bërë atë, dhe zakonisht kanë një
kapacitet minimal për të bërë disi “ndryshimin”. Shkurt, ata mund të marrin pjesë në
sistem. Ata dëshirojnë të jenë subjekt i vektorëve të influencës. Për shkak të varietetit të
Evropës, interesat e tyre do të përplasen me ato të të tjerëve. Për pasojë, çështje të reja do
të ngrihen në vazhdimësi. Këto grupe presioni janë dashur padashur bartësit më të
dukshëm të evropianizimit që po ndodh. Duke transportuar interesat e tyre në BE, ata me
sa duket i konsiderojnë pesë metodat e vjetra evropiane të zgjidhjes së konflikteve si të
dala mode ose të pamjaftueshme, dhe metodat e BE-së si më efektive dhe eficente. Nëse
fillimisht duke mos qenë shumë të familjarizuar si me interesa-mbajtësit nga vende të
ndryshme dhe zyrtarët e BE-së, shumë grupe kanë tendencën të zgjedhin nga menuja e
teknikave të influencës ato që i kanë përdoru në shtëpi. Ata akoma nuk i kanë zbuluar
metodat e menaxhimit të çështjeve publike.389
Askush nuk e di me saktësi ose me afërsi numrin e përgjithshëm të grupeve të interesit
dhe lobistëve që përpiqen aktivisht të influencojnë sistemin e BE-së. Disa burime japin
vetëm numra të përafërt dhe të ndryshëm. 390 Parlamenti Evropian (PE), duke u
ndërgjegjësuar për “dendësinë e lobimit” (PE, 2003), ka listuar në websitin e tij në 2009
pothuajse 4300 lobist të akredituar, megjithëse numërimi i dyfishtë i tyre do të thotë se
ata përfaqësojnë një numër shumë më të vogël entitetesh ose grupesh. Në regjistrin e tij
Komisioni (2009) përmendi rreth 1700 entitete, jo persona. Në 2008 Parlamenti Evropian
dhe Komisioni vendosën të ndërtonin një regjistër të përbashkët. Një burim tjetër është
Drejtoria Evropiane e Çështjeve Publike (2008). Sipas saj grupet e interesit që kanë një
zyrë të përhershme në Bruksel ose pranë tij janë përreth 2400. Përafërsisht shpërndarja
është si vijon: Organizatat tregtare evropiane dhe federatat profesionale (35%),
konsulentët tregtarë dhe firmat ligjore (14%), kompanitë (12%), organizatat joqeveritare
evropiane në fusha si shëndeti, mjedisi dhe të drejtat e njeriut (10%), biznesi kombëtar
dhe shoqatat e punonjësve (9%), zyrat lokale dhe rajonale (8%), organizatat
ndërkombëtare (5%), think-tanket dhe institutet e trajnimit (5%) dhe Dhomat e Tregtisë
387 Van Schendelen, 2010. 388 Van Schendelen, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010. 389 Van Schendelen, 2010, 57. 390 Berkhout dhe Lowery, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
113
(2%). Veç këtyre, janë përfaqësuesit e përhershëm të vendeve anëtare, përreth 150
misione diplomatike të qeverive të huaja (të tilla si SHBA, Liberia dhe Turqia) dhe zyrat
e pothuajse të gjithë parlamenteve kombëtare, për të përmendur vetëm disa. BE është
qartësisht një vend i hapur dhe Brukseli një qytet i hapur. Duke cituar Eartha Kitt, “Ata i
bëjnë të gjitha”. 391 Në të shkuarën e afërt, shumica e grupeve të interesit u ndihen
veçanërisht të tërhequr nga politika e BE në fusha të tilla si, tregu i brendshëm, mjedisi,
shëndeti, bujqësia, çështjet sociale, kërkimi, zhvillimi, dhe transporti 392dhe nuk ka sinjale
se kjo ka ndryshuar shumë. Shumica e grupeve vijnë nga sektori privat, të orientuara drejt
fitimit ose organizata joqeveritare, duke reflektuar kështu edhe në nivelin e BE-së
mbizotërimin e madh që kanë në shtëpi në çështjet e organizimit publik. Në fund të vitit
2000, vendin e dytë nga sektori publik e zinin qeveritë e decentralizuara, të tilla si
qeveritë rajonale dhe lokale (veçanërisht nga Evropa Qendrore dhe Lindore) dhe
agjencitë shtëpiake të tilla si ato mbi sigurinë e transportit, sigurinë e ushqimit dhe
regjistrimin e tokës.
Sidoqoftë gjithë këto numra dhe figura, tregojnë vetëm përafërsisht prezencën e grupeve
të interesit dhe lobistëve. Ato nuk thonë sesa të gjithanshëm, të dedikuar dhe, së fundmi,
sa profesionist ata janë. Sipas të dhënave së sondazheve, shumica e kompanive dhe
federatave kanë një staf prej gjashtë personash me kohë të plotë, dhe ato këshillimore me
rreth dhjetë persona (EurActiv, 2009-A-B-C). Nëse ne prezumojmë se 2400 grupet e
interesit me qendër në Bruksel, që ne kemi përmendur kanë një staf prej pak më tepër se
gjashtë veta, atëherë në kemi një staf prej 15,000 personash në total, një shifër kjo e
konsiderueshme në diskutimet publike. Sidoqoftë, kjo është vetëm një pjesë e historisë së
plotë. Mazhoranca e grupeve të presionit nuk e kanë qendrën e përhershme në Bruksel
dhe vetëm nganjëherë dërgojnë dikë tek vendi i takimit, kur diçka e rëndësishme për ta po
diskutohet diku. Veç punëve të tjera që kanë për të bërë, ata përpiqen që gjatë kohës që iu
mbetet të monitorojnë dhe influencojnë çfarë ndodh aty me anë të kontrollit nga distanca
nëpërmjet interes-mbajtësve miq. Për të dhënë një shifër: përafërsisht 100,000 ekspert
ndjekin mbledhjet e rreth 2000 komiteteve të ekspertëve të Komisionit. Ata përfaqësojnë
grupet private ose publike të interesit. Shuma totale e grupeve të interesit dhe gjithë
përfaqësuesve të tyre që marrin pjesë në nivelin e BE-së, vetëm part-time ose/dhe duke u
komanduar nga larg është pafund. Shpesh madje edhe zyrtarët e institucioneve së BE-së,
zyrat, agjencitë, komisionet dhe pjesët e tjera të makinerisë së BE-së mund të
konsiderohen të paktën si lobist me kohë të pjesshme me qendër në Bruksel.393
Por a janë duke përdorur vërtetë gjithë këto grupe interesi dhe njerëzit e tyre metodat e
zgjuara të menaxhimit të punëve publike, dhe si rrjedhim janë
lobist profesionist dhe të gjithanshëm në praktikë? Gjithashtu edhe për këtë pyetje ka
disa kërkime ilustrative. Një studim midis 91 zyrave rajonale dhe lokale tregon se
shumica kanë primar “rolin e dëgjuesit”, veçanërisht për subvencionimet e BE-së, dhe
vetëm shpresojnë të formësojnë vendimet e BE-së por rrallë herë janë aktor deçiziv.394
Një sondazh midis 149 think-tankeve tregon se shumica e tyre prodhon vetëm studime
dhe trajnime nga perspektiva shtëpiake, luftojnë vazhdimisht për mbijetesë buxhetore dhe
391 Van Schendelen, 2010, 57. 392 Fligstein dhe McNichol, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 393 Van Schendelen, 2010, 58. 394 Marks dhe të tjerë, 2002 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
114
ka pak fuqi zjarri në nivelin e BE-së. 395 Një pyetësor midis 140 praktikuesve të
menaxhimit të çështjeve publike zbulon se shumica e tyre nuk kanë një funksion të
formalizuar për menaxhimin e çështjeve publike dhe nuk e matin performancën e tyre,
kështu që nuk paraqesin një status të lartë profesional në çështjet publike.396Eksperienca
ime e pjesëmarrjes, si vëzhgues tek ana e dërguesve në shumë grupe të ndryshme presioni
në nivelin e BE-së, më ka mësuar se mazhoranca e njerëzve të tyre të menaxhimit të
çështjeve publike janë akoma larg standardeve të tij. Ata përdorin listat e tyre të gjata e
introverte si lista të shkurtra, gjë e cila i rraskapit ata pa jua shpërblyer mundin, dhe
zgjedhin nga menuja e teknikave të influencës ato që përdorin në shtëpi. Ata mund të jenë
ambicioz, por dështojnë tek sensi i studimit dhe maturisë. Shumica kanë ambicie modeste
dhe ndihen të kënaqur për shembull vetëm duke e profilizuar organizatën e tyre për
mjedisin e BE-së (shumë krahina dhe qytete), duke shkruar “fakte kyçe” (shumë kompani
konsulence) ose duke përfaqësuar organizatën e tyre si ekspert në një EuroFed (shumë
kompani dhe organizata joqeveritare) ose komisione (shumica e ministrive).
Praktikat e menaxhimit të çështjeve publike janë akoma të kufizuara në sasi dhe cilësi,
por në rritje. Grupet private të lobimit nga Evropa veriperëndimore i kanë dhëne tonin
menaxhimit të çështjeve publike në nivelin e BE-së. Falë zhvillimeve shtëpiake të viteve
1970, që i kemi përmendur më parë, ato fituan aftësi në menaxhimin e çështjeve publike
shumë më herët se homologët e tyre gjetkë. Ato u bënë lojtar udhëheqës brenda suazës së
grupeve të menaxhimit të çështjeve publike me qendër në Bruksel, të tilla si Society of
European Affairs Professionals (SEAP), Public Affairs Practitioners (PAP) dhe
European Federation of Lobbying and Public Affairs (FELPA). Ekzistojnë madje grupe
kombëtare për menaxhimin e çështjeve publike me qendër në BE, të tilla si ai holandez
European Affairs Platform (EAP). Shumica e kompanive këshillimore me qendër në
Bruksel kanë gjithashtu prejardhje veriperëndimore ose britanike. E njëjta gjë vlen edhe
për gazetën e përjavshme European Voice, ato mujore si Public Affairs News dhe EU
Reporter si dhe atë tremujore Europe’s World. Një iniciativë greke është e përjavshmja
New Europe që raporton gjithashtu përreth zhvillimeve në vendet anëtare. Grupe e
orientuara nga Franca kanë ndjekur shembullin e Britanisë duke vendosur në Bruksel
qendrat e veta të trajnimit, konsultimit, shoqatat e grupeve dhe, veçanërisht, shërbime
informacioni të tilla si e vjetra Agence Europe, website si Euractiv.com (përfshirë një
seksion special vetëm për çështjet publike), vëzhgues si European Information Services
dhe Europolitics, si dhe European Public Affairs Directory (tashmë britanike). Sondazhe
të rregullta midis njerëzve të menaxhimit të çështjeve publike mbahen nga EurActiv dhe
britanikja ComRes. 397 Kompani të mëdha dhe organizata joqeveritare nga Italia,
Gjermania, vendet nordike dhe Evropa Qendrore kanë shfaqur së fundmi një interes aktiv
në rritje për menaxhimin e çështjeve publike në BE, dhe ata ndiqen nga afër nga gazetaria
kritike (dhe shpesh vetëm moralistike) në shtëpi që sidoqoftë përhap mesazhin e lobimit
dhe menaxhimit të çështjeve publike në nivelin e BE-së. Duket se është duke u zhvilluar
edhe një ligë e parë e grupeve të lobimit të BE-së me qendër në Bruksel që përpiqet të
menaxhoj çështjet e tyre publike profesionalisht. Zakonisht, ata i kanë mësuar mësimet e
tyre nga BE-ja nëpërmjet ndeshjeve të humbura në të shkuarën. Në vend që të hiqnin
dorë, ata shtrënguan nervat dhe trupin e tyre. Shumica ua kanë ndjerë lezetin mundësive
395 Boucher, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010. 396 Com-Res, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010, 59. 397 Van Schendelen, 2010, 59.
Evarist Beqiri 2017
115
më të shumta dhe kërcënimeve më të pakta, humbjeve më të pakta dhe më shumë
fitoreve. Tani ata e mbajnë dritaren organizative hapur për të hyrë dhe dalë. Gjithashtu
disa grupe dhe njerëz pa një zyrë në Bruksel dhe që operojnë nga diku tjetër mund të jenë
lojtarë të shkëlqyer. E njëjta gjë mund të vlejë edhe për shumë lojtarë me kohë të
pjesshme në fushën e lojës së BE-së. Megjithatë, reputacionin e profesionistit shpesh e
gëzojnë ata që janë të instaluar në Bruksel. Ata ndihen rehat atje dhe mësojnë nga njëri-
tjetri.398
Natyrisht menaxhimi i çështjeve publike në BE nuk është çelësi i gjithçkaje. Nëse
aplikohet profesionalisht, duke kryer me kujdes detyrat e shtëpisë (studim) dhe duke
punuar në terren (maturi), ai ofron vetëm mundësi më të mira për të fituar ose, të paktën,
për të mos humbur një ndeshje në BE. Menaxheri profesionist i menaxhimit të çështjeve
publike operon mbi një sërë normash ose recetash që kanë të bëjnë, në rastin tonë, me të
luajturin më mirë në nivelin e BE-së. Sidoqoftë, qasja jonë nuk është normative por
konsultative. Secili grup interesi është i lirë të menaxhoj çështjet e tij publike në mënyrë
amatore, të ndjek preferencat e tij të vjetra për një teknikë tradicionale influence, të
zgjidh sfidat e tij me aktivitete jashtë BE-së, të ndihet i kënaqur duke thjesht u përshtatur
me rezultatet e BE-së, ose t’i besoj metodës së vjetër të integrimit në BE. Sidoqoftë, nëse
një grup interesi dëshiron të përmirësoj mundësitë e tij për të formësuar një rezultat të
dëshirueshëm nga BE, atëherë ai duhet të praktikoj mësimet që burojnë nga menaxhimi i
çështjeve publike profesionalisht. Në këtë kuptim, qasja jonë është konsultative.399
Grupet e interesit që përpiqen të influencojnë rezultatet e makinerisë së BE-së dhe fushën
e saj të lojës duhet të kuptojnë mënyrën e tyre të të qenit. Natyrisht këto njohuri duhet të
jenë të dobishme, që nënkupton se janë të vërteta për aq sa pretendojnë (të vlefshme), jo
të ndikuara nga metodat e kërkimit (të besueshme) dhe të aplikueshme në jetën e
përditshme (praktike).400
Mekanizmi i BE-së nuk është një sistem i zakonshëm. Njohja e mekanizmit të BE-së, e
cila prodhon rezultatet dhe vendimet e detyrueshme për vendet anëtare paraqet interes të
madh. Njohja e tij ndihmon në identifikimin e interes-mbajtësve të rëndësishëm përreth
mekanizmit dhe në grumbullimin e informacionit dhe mbështetjes po aq të vlefshme nga
ata.
Tërësia e funksioneve operacionale të BE-së ndryshon nga ajo e shumë sistemeve të tjera
politike, të tilla si ato të vendeve anëtare.401 Funksioni i saj primar është ai i prodhimit të
legjislacionit të përbashkët të detyrueshëm për vendet anëtare, duke përdorur edhe
funksionin e gjykimit nga gjykata e tij, të cilat qëndrojnë mbi gjykatat kombëtare.
Gjithashtu në këtë aspekt BE-ja nuk është një organizatë ndërkombëtare e zakonshme.
Funksioni i saj i dytë kryesor është ai i një platforme të artikulimit së interesave dhe
bashkimit të tyre nga lloje të ndryshme grupesh interesi, shtëpiake dhe të huaja.
Funksioni i tij administrativ shpesh përzihet me atë të vendeve anëtare. Duke i rekrutuar
njerëzit nga gjithë vendet anëtare, ajo ngjan si një shumëkombëshe. Asaj i mungon
funksioni i socializmit në masë dhe komunikimit siç ekziston në sistemin kombëtar. BE
nuk është një bashkim i vlerave që ndahen gjerësisht, dhe ato pak mjete të komunikimit
398 Eising, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010, 60. 399 Van Schendelen, 2010, 60. 400 Lindblom and Cohen, 1979 cituar tek Van Schendelen, 61. 401 Almond and Powell, 1966 cituar tek Van Schendelen, 61.
Evarist Beqiri 2017
116
në masë janë kryesisht në anglisht si BBC, Finacial Time dhe CNN, të cilat janë jo tipike
për këndvështrimin evropian.402
Profili i vendeve tregon se dy ose tre prirjet e para të lobimit në BE janë të dukshme
ngado, ku më pak dhe ku më shumë. Vetëbesimi dhe veprimi kolektiv po bëhen rregulli i
përgjithshëm më tepër sesa përjashtimi, vetëm me vonesë në kohë nga vendet Evropës
Qendrore dhe Lindore. Prirja e tretë, ajo e lobimit të përshtatur është akoma e freskët, por
gjithmonë e më e dukshme ndërmjet kompanive shumëkombëshe, disa organizatave
joqeveritare dhe disa qeverive të decentralizuara dhe pjesëve të ministrive, përsëri me një
vonesë në kohë për vendet Evropës Qendrore dhe Lindore. Besohet gjithmonë e më tepër
se në çdo arenë të BE-së lobimi në mënyrë shabllone nuk ka kuptim, dhe sjelljet e
përshtatura janë të nevojshme dhe mund të përmirësohen më tej. Parulla e re është
profesionalizëm, i cili është në kontrast me amatorizmin, dhe profesionistët duhet që të
mos ngatërrohen me lobistët me kohë të plotë ose konsulentët të cilët gjithashtu mund të
sillen në mënyrë amatoriale. Ata të gjithë kanë ambiciet e tyre, por lobisti profesional
udhëhiqet nga një sjellje e ndërgjegjshme dhe me objektiva të qarta (studim, maturi),
ndërsa amatori sillet si një lobist turist (që sillet sa andej-këndej) dhe kthehet në shtëpi
vetëm me disa kujtime nga Brukseli.403
Profesionisti i menaxhimit të çështjeve publike në nivelin e BE-së është në gjendje të
identifikoj më shumë alternativa sjellje dhe mund të bëjë zgjedhjen më të mirë, e cila jep
rezultate më të mira sa i takon efektivitetit (realizimit të objektivave) dhe eficencës
(raportit kosto-përfitim). Eksperti i çështjeve publike rregullon me imtësi qasjen ndaj
aktorëve, përdorimin e faktorëve dhe krijimin e vektorëve dhe përdorimin e lojës së Tre
P-vë nëse është e nevojshme. Gjithë kjo ‘lëvizje fijesh në Bruksel’ është vetëm një mjet i
nevojshëm, pasi objektivi (një variabël e ndryshueshme) ngelet fitorja e lojës së dëshiruar
ose, përfitimi më i mirë i radhës, një kompromis inkurajues, respekti dhe mbështetja.
Faktori i vetëm dhe më i rëndësishëm (variabla e pavarur) i suksesit të lobimit, zgjuarsia
politike, mund të përmirësohet gjithmonë nga profesionalizmi. Kjo kërkon si punë të
zgjuar në shtëpi ashtu edhe përshtatje me fushën e lojës ose me fjalë të tjera lobim për
informacion dhe mbështetje, ose thënë shkurt, studim dhe maturi. Në formulën E = MI2
është I që vlen dyfish. Dikush mund ta krahasoj këtë me të menduarin e Kasparovit para
secilës ndeshje dhe lëvizjeje së çdo guri shahu. Racionaliteti që qëndron pas lëvizjeve
është i krahasueshëm: vështirësitë e lojës (kompleksiteti dhe dinamika) kërkon të
menduar proaktiv; rezultati shihet si shumë i rëndësishëm, duke qenë se edhe çmimet
janë po ashtu interesante; dhe konkurrenca e fortë dhe gjithmonë e në rritje i jep jetë një
‘premier league’ lojtarësh të zgjuar. Darvini mund ta kishte perifrazuar ligjin e tij në
termat e mbijetesës, së atij që përshtatet më tepër politikisht këtu. Dallimi bëhet nga
zgjuarsia politike.404
Sa i takon fushës së lojës, grupet e zgjuara të lobimit shpesh vrasin mendje lidhur me
pyetjen,‘Cili veprim është më i miri?’. Për shembull, është më mirë të orvatesh për
vendimmarrje mbi kombëtare të BE-së apo ndërqeveritare, të kesh njësi të koordinuar
apo që veprojnë me vetëbesim, ta politizojnë apo ta depolitizojnë një çështje, të hyjnë në
një aleancë të qëndrueshme ose në një të ndryshueshme, të sillen në mënyrë vepruese ose
402 Van Schendelen, 2010, 61. 403 Van Schendelen, 2010, 154. 404 Van Schendelen, 2010, 154.
Evarist Beqiri 2017
117
të nënshtruar? Lojtari amator vështirë se i merr në konsideratë dilema të tilla ose i zgjidh
ato në mënyrë dogmatike ose kuturu, ndërsa përgjigjja profesionale ndaj pyetje është:
‘Ajo varet’. Prandaj, pyetja tjetër është: ‘Nga çfarë?’. Kjo ka të bëjë me realizmin e
detyrave përgatitore të shtëpisë, sa i takon variablave thelbësore, shumë prej të cilave
mund të menaxhohen për të krijuar rezultatin e dëshiruar. Këto variabla janë të
panumërta, pasi ato përfshijnë të gjitha llojet e aktorëve, faktorëve dhe vektorëve.
Amatorët mund ta shikojnë këtë menu të pafundme zgjedhjesh si një problem që krijon
pështjellim dhe mund të preferojnë të luajnë kuturu. Sidoqoftë, profesionistët e shikojnë
atë si një mundësi për të krijuar një efektivitet dhe eficencë më të madhe, sepse ajo ofron
më tepër rrugë dhe mjete për të arritur tek rezultati i dëshiruar dhe mundëson vendimin
më të përshtatshëm në fushën e lojës. Përshtatja me fushën e lojës është e mbushur
gjithashtu plotë me pyetje që duhen marr në konsideratë, që kanë të bëjnë si me vetveten
ashtu edhe me lojtarët e tjerë, të tilla si “Kush vepron dhe pse, për çfarë, tek kush, mbi
çfarë, sa, ku, kur dhe me çfarë rezultati? Ato i shkojnë përshtat gjithë grupeve të lobimit,
përfshirë zyrtarët e BE-së.405
4.2.1 Rrugët për në BE
Menuja përbëhet nga tre rrugë kryesore:
1. Rruga kombëtare e përdorur ose deri në nivelin mesatar të organizatave shtëpiake
dhe/ose në nivelin e qeverisë qendrore që i kërkohet ta transportoj interesin specifik në
BE. Kjo rrugë përdoret akoma për disa dosje që bien akoma nën unanimitetin e Këshillit
dhe nga grupet e lobimit të keq informuar ose të dëshpëruar që luten për ndihmën e
qeverisë.
2. Rruga përtej-kombëtare për në BE, përdoret zakonisht duke qenë pjesë e anëtarësisë së
disa platformave përtej-kombëtare, të tilla si grupet ad-hoc, rrjetet informale, federatat
homogjene evropiane (EuroFed) ose konfederatat heterogjene, të nevojshme për të
grumbulluar dhe drejtuar interesat e shumta dhe të ndryshme dhe të mbështetura
ndonjëherë nga ndonjë zyrë në Bruksel. Me përjashtim të ministrive kombëtare,
pothuajse të gjithë grupet shtëpiake të lobimit përdorin këtë rrugë intensivisht për të
mbledhur informacion dhe mbështetje.
3. Rruga ndërkombëtare që zgjatet nga brenda vendit ose prej një platformë tej-
kombëtare me anë të organizatave në vende të ndryshme brenda BE-së ose gjetkë (si
WTO, OECD, SHBA, Japoni, vendet më pak të zhvilluara) që mund të influencojnë
vendimet dhe axhendën e BE-së. Kompanitë shumëkombëshe që kanë çështje tregtie
globale dhe OJQ-të në rritje, për shëndetin dhe mjedisin janë përdorues të zgjuar të kësaj
rruge, për shembull, Organizata Ndërkombëtare e Tregtisë WTO (banane, çelik, sheqer
tekstile) dhe Organizata Ndërkombëtare e Shëndetësisë WHO (duhani, farmaceutika), me
BE-në dhe SHBA-të si partner të mëdhenj negocimi, e bëjnë lobimin të rëndësishëm si në
Bruksel edhe në Uashington.
405 Van Schendelen, 2010, 155.
Evarist Beqiri 2017
118
Këto rrugë qartësisht kanë plotë shtigje, kryqëzime dhe rreth rrotullime që mund të
përdoren për të ecur në mënyrë më eficente. Për në BE ka shumë rrugë, zakonisht jo
pakrye. Shumica e grupeve të lobimit që braktisin rrugën kombëtare të vjetër marrin atë
tej-kombëtaren së pari, zakonisht duke u bërë anëtarë të një platforme atje. Prej aty ata
mund të marrin gjithashtu edhe rrugën ndërkombëtare, siç bëhet shpesh drejtpërdrejt nga
kompanitë shumëkombëshe dhe OJQ-të me pozita të forta në shumë vende brenda BE-së
dhe gjetkë, dhe në këtë mënyrë janë të afta të marrin vendimet e duhura. Nga vëzhgimi i
ecurisë së grupeve të lobimit vihen re disa prirje.406
1) Rrugë të shumëfishta. Në praktikë përdoren të gjitha rrugët kryesore. Gjithashtu rruga
kombëtare përdoret akoma, por vetëm ekskluzivisht nga ndokush. Në qoftë se një grup
shtëpiak lobimi beson se kjo rrugë mund ta ndihmojë çështjen e tyre, ata e marrin atë në
mënyrë selektive dhe suplementare ndaj rrugës tej-kombëtare. Shumë grupe lobimi
shumëkombësh i përdorin të gjitha rrugët kryesore, në seri dhe paralelisht, në këtë
mënyrë edhe kryqëzimet dhe rreth rrotullimet. Ata praktikojnë çështjet publike në nivele
të shumëfishta: në vendin e tyre mëmë, në vende të ndryshme, në nivelin global dhe në
BE.
2) Devijimi i qeverive. Qeveritë kombëtar priren akoma të shkojnë drejtpërdrejt nga
kryeqyteti i tyre kombëtar tek ai evropian dhe veçanërisht tek godina e Këshillit të tyre,
Justus Lipsus. Ministritë e veçanta kanë tendencën që t’i kapërcejnë shumicën e interes-
mbajtësve shtëpiak, të tilla si qeveritë e decentralizuara dhe grupet e interesave private,
madje edhe kur këta të fundit mbajnë pozita të forta përreth dhe brenda Komisionit dhe
Parlamentit Evropian. Gjithashtu ato rrallë kanë një lloj EuroFed-i për grumbullimin e
interesave të tyre, por ndonjëherë ia besojnë këtë takimeve dypalëshe dhe kryesisht
takimeve të tyre në Këshill, përfshirë grupet e punës atje. Vetëm disa marrin rrugën
ndërkombëtare për në BE.
3) Rrugëtimi. Faktorët e përgjithshëm të pjesëmarrjes në nivelin e BE-së diferencojnë
gjithashtu edhe rrugëtimin. Dëshira, kapaciteti, shtrëngimet dhe ftesat të gjitha mund të
drejtojnë tek zgjedhja e një rruge specifike, të personalizuar. Kjo shpjegon pjesërisht
arsyet se pse grupet e lobimit që janë të pozicionuar më mirë dhe shpesh me organizim
shumëkombësh, zakonisht me rezultate të larta tek të gjithë faktorët, priren të përdorin
kaq shumë rrugë paralelisht dhe në seri. Gjithashtu kjo shpjegon edhe arsyet se pse kaq
shumë grupe lobimi nga vendet e reja anëtare mbështet akoma gjerësisht tek rruga e tyre
kombëtare, e standardizuar.
4) Inteligjenca. Si një pjesë thelbësore e çfarëdolloj lobimi, rrugëtimi nuk duhet bërë
kuturu, por si rezultat i informacioneve nga jashtë ose punës përgatitore. Vetëm atëherë
dikush mund të identifikoj rrugët më të mira me më pak pengesa dhe më shumë
mbështetje, të eci në mënyrë eficente dhe efektive dhe të arrij në destinacionin e
dëshiruar. Rrugëtimi i zgjuar është si blerjet inteligjente dhe duhet përgatitur që në shtëpi.
Sidoqoftë shumica e grupeve të lobimit janë akoma mospërfillës ndaj studimit të rrugëve
dhe thjesht marrin rrugën që shohin ose me të cilën janë mësuar.407
406 Van Schendelen, 2010, 132. 407 Van Schendelen, 2010, 132-133.
Evarist Beqiri 2017
119
4.3 Veprimtaria e grupeve të interesit në BE
Secili grup lobimi do të dëshironte shumë të ishte lojtari i vetëm në fushën e lojës së BE-
së, por kjo është vetëm një ëndërr me sy hapur. Edhe në Komunitetin e vjetër me gjashtë
vende anëtare, grupeve të interesit iu është dashur gjithmonë të konkurrojnë, edhe për një
segment të politikave të një sektori, por numri i tyre ishte qartësisht më i vogël atëherë
sesa tani. Në teori veprimet individuale të lobimit mund të jenë akoma efektive për të
bllokuar dosje që kërkojnë unanimitetin në nivelin e Këshillit, por duke qenë se qeveritë
rrallë herë e përdorin të drejtën e tyre të vetos, ngelet i vështirë për t’u praktikuar. Nëse
përpiqesh për një vendim pozitiv qoftë në Këshill qoftë në trupat e tjerë kërkohet veprim
kolektiv. Në çdo segment të politikave të një sektori, numri i grupeve të interesit që
konkurrojnë është tani aq i madh saqë veprimi kolektiv është i nevojshëm më tepër se
kurrë. Grupet e presionit mund të fluturojnë vetëm nga shtëpia, por me mbërritjen afër
fushës së lojës së BE-së, ai zakonisht duhet të bëhet pjesë e tufës. Ata akoma mundet që
të kontaktojnë njerëz përreth ose brenda Komisionit, Parlamentit ose Këshillit
individualisht, por një veprimi i tillë bëhet për të përfituar informacion suplementar
lidhur me interesat e tyre që dallojnë nga ato të përbashkëtat. Këto të fundit çohen
përpara me anë të një qasje kolektive përmes një trupi me veshë, sy, pamje dhe gjuhë të
përbashkët. Si e tillë, një koalicion me interesa-mbajtës të tjerë është gjithmonë e më i
nevojshëm. Sidoqoftë, çdo grup lobimi mund ti paraprij më mirë kësaj duke ndarë me të
tjerët listën e tij të interesave dhe duke përfituar kështu në planin afatgjatë.408
Faktori që jep shtysën për një veprim më tepër kolektiv është logjika e influencës,409 e
cila deri në njëfarë mase është i lidhur me madhësinë e sistemit politik. Në nivelin lokal
madje edhe një grup interesi masë mesatare mund të ketë masën dhe peshën e
mjaftueshme të paraqes interesat e tij tek zyrtarët. Por në nivelin rajonal, kombëtar dhe në
atë të BE-së, ai duhet të krijoj më tepër masë dhe peshë në mënyrë që të tërheq
vëmendjen tek interesat e tij. Ai duhet të gjej masën dhe peshën e duhur që përshtatet me
sistemin përkatës. Ai e bën këtë duke vepruar kolektivisht: zogu i vetmuar i bashkohet
një tufe me zogj të ngjashëm. Përveç këtyre faktorëve që veprojnë kolektivisht, ka edhe
faktorë të tjerë ndikues. Interes-mbajtësit përreth kërkojnë përherë ata që kanë interesa të
ngjashme dhe burime të dobishme në mënyrë që të bashkojnë forcat. Çdo grup lobimi
duhet të hamendësoj përreth përbërjes optimale të një platforme ose tufe së cilës ti
bashkohet 410 Kjo gjendje është një balancë delikate ndërmjet homogjenitetit dhe
kontrollit. Nëpërmjet zogjve të ngjashëm (homogjenitetit) ndahen çështjet, por interesat
mund të jenë ekstremisht kompetitive. Aq e lehtë sa është ndërtimi i një axhende të
përbashkët, aq e vështirë është vendimmarrja përreth saj sepse çdo rezultat mund të
ndryshoj tregun ose pozicionin e forcave. Me zogj të ndryshëm (heterogjenitet) zakonisht
ka pak çështje dhe interesa të përbashkëta, prej këtej formimi i një axhende të përbashkët
rezulton lehtësisht në shumë fjalë dhe lista pa efektivitet. Në radhë të parë, shumica e
grupeve të lobimit preferojnë homogjenitetin, zakonisht në baza sektoriale, me
konkurrentët e tyre të drejtpërdrejt përreth tavolinës. Përveç kësaj ata dëshirojnë të ruajnë
kontrollin mbi veprimet kolektive. Kompanitë e organizuara shumëkombëshe dhe
408 Van Schendelen, 2010, 134. 409 Schmitter dhe Streeck, 1999 cituar tek Van Schendelen, 2010. 410 Spencer dhe McGrath, 2008, 79-83 cituar tek Van Schendelen, 2010, 134.
Evarist Beqiri 2017
120
Organizatat Joqeveritare shpesh kanë aftësi për të kontrolluar direkt,411 por shumica e
gjerë e grupeve lobuese mbetet e varur tek kontrolli në distancë nëpërmjet ombrellës së
tyre brenda vendit dhe që shtrihet deri në nivelin e BE-së.
Modeli për veprimin kolektiv është pak a shumë ai homogjeni Federata Evropiane ose
EuroFed,412 megjithëse, shumë EuroFed janë bërë më pak homogjen që prej zgjerimit të
BE-së nga 15 me 27 vende.
Grupet me disa interesa specifike të përbashkëta takohen së bashku në ombrella të tilla
përtej kombëtarë pranë makinerisë së BE-së. Variante të kësaj janë konfederatat më
heterogjene, rrjetet informale, koalicionet ad-hoc dhe të ashtuquajturat, Shtëpitë
Evropiane me interesa-mbajtës që ndajnë mbështetje logjistike, të tilla si Shtëpia e
Energjisë së Rinovueshme. Veç kësaj, shumë grupe vendosin zyrën e tyre në Bruksel për
të kontrolluar nën ombrellat e tyre. Shtëpitë kombëtare si Shtëpia Austriake dhe Shtëpia
Çeke kanë një funksion të ngjashëm në ofrimin e një zyre të përbashkët për krahinat dhe
agjencitë e tyre. Shumica e EuroFeds dhe varianteve të tyre kanë thellësisht një formë të
ngjashme organizimi. Ekziston një Asamble e Përgjithshme me anëtarë shoqëritë
kombëtare dhe ndonjëherë edhe organizata të mëdha individuale. Interes-mbajtësit që
vijnë nga jashtë por janë aktiv brenda BE-së si kompanitë nga SHBA dhe shoqëritë turke
mund të jenë shpesh anëtare gjithashtu. Asambleja cakton anëtarët e Bordit Ekzekutiv, të
mbështetur nga një Komitet Ekzekutiv dhe zakonisht një Sekretariat ose Byro e vogël
(kryesisht me rreth gjashtë njerëz). Përmes punës përgatitore në grup dhe procedurave,
Komiteti dhe Byroja, zakonisht aktorët kryesor,413 mëshojnë për adoptimin e pozicioneve
të përbashkëta. Sidoqoftë, shumë ombrella vuajnë prej mungesës së vitalitetit, për shkak
të defekteve ose homogjenitetit të mjaftueshëm, eksperiencës, lidershipit, përqendrimit,
vazhdimësisë, prestigjit, kapërcimit të kufijve kombëtar, burimeve dhe stabilitetit. 414
Menaxhimi i një EuroFed kërkon qartësisht aftësitë më të mira në çështjet publike.
Pavarësisht dobësive të tilla, platformat kolektive zakonisht shfaqin, siç tregohet edhe
nga rastet studimore415 dhe studimet,416 shumë nga funksionet e mëposhtme për anëtarët e
tyre:
a) ofrimi i një platforme tej-kombëtare për mbledhjet, duke parë dhe dëgjuar njeri-
tjetrin, në mënyrë që të zbulohet ‘se çfarë ka aty për mua’;
b) ndërtimi i axhendave të përbashkëta duke bashkuar interesat e ndryshme të
anëtarëve që vijnë nga vende të ndryshme;
c) vendimmarrje të përbashkët lidhur me axhendën, veçanërisht reduktimi dhe
vendosja e objektivave si për listën e përbashkët edhe për listën e shkurtër;
d) marrja e një pamje më evropiane, pa të cilën lobimi te Komisioni është vetëm një
rast me petk kombëtar ose folklorik dhe në këtë mënyrë pothuajse pa asnjë shans
për sukses;
e) organizimi i masave serioze për një sektor ekonomik ose sferë politikash, titulli
përfaqësues i së cilës është një aset influencues në sytë e zyrtarëve të BE-së;
411 Coen, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 412 Greenwood, 2007. 413 EurActiv, 2009-B cituar tek Van Schendelen, 2010. 414 Greenwood, 1995, 44-7; EurActiv, 2009-B cituar tek Van Schendelen, 2010, 135. 415 Greenwood et al., 1992; Mazey dhe Richardson, 1993; Pedler dhe Van Schendelen, 1994; Greenwood,
1995; Wallace dhe Young, 1997; Greenwood dhe Aspinwall, 1998; Pedler, 2002 cituar tek Van
Schendelen, 2010, 135. 416 EurActiv, 2009-A-B-D cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
121
f) ndarja e punës së lobimit (dhe kursimi i kostove mbi të), veçanërisht me anë të
një tryeze të përbashkët të menaxhimit të çështjeve publike dhe duke përdorur
ekspert teknik nga anëtarët për komunikimet e hollësishme (ekspertizë, gjuhë) me
zyrtarët e rëndësishëm të BE-së;
g) shërbimi si një qendër tregtare për parapërgatitjen si të shumatores së interesave
ashtu edhe të përzgjedhjes së interes-mbajtësve brenda, nëse është e nevojshme
për ngritjen e një platforme ad-hoc më vete;
h) influencimi i BE-së, veçanërisht duke parashutuar ekspertët teknik në komitetet e
Komisionit, duke tërhequr mbështetës përtej-sektorial;
i) bërja e punëve të tjera, konkurrentët përreth tavolinave janë gjithashtu të
dobishëm për bërjen e marrëveshjeve tregtare ose iniciativave mbi politikat, pas
mbledhjes, të cilat nuk kanë lidhje me BE-në por kanë interes brenda vendit.
Natyrisht, që ka shumë variacion funksional midis EuroFeds-ave dhe madje akoma më
shumë midis varianteve të tjera të veprimit kolektiv. Për shembull, sa më heterogjene të
jetë një platformë përtej-kombëtare, aq më pak ajo funksionon si vendimmarrëse për
veprime lobimi dhe më tepër si qendër tregtare për formimin e koalicioneve ad-hoc.
Platformat kolektive kanë gjithashtu disa disavantazhe, të tilla si dobësimi i interesit të
tyre specifik, mospajtime të brendshme që çojnë në rrugë pakrye, varësi tek platforma për
kualitetin e lobimit dhe, jo më e vogla, mosbesimi që në fund përfitimi do të jetë për
konkurrentin dhe dhimbja për veten.417
Prandaj, vetëm anëtarët naiv të platformave të përbashkëta besojnë plotësisht vetëm tek
një platformë. Grupet inteligjente të lobimit marrin masa mbrojtëse, për shembull duke
përdorur rrugë të shumëfishta, duke bërë ndalesa të shumëfishta në ombrella të ndryshme,
duke marr një pozicion të fortë brenda dhe duke instaluar një zyrë në Bruksel. Për ata, një
platformë si një EuroFed është thjesht një rrugë ose mjet më shumë për të influencuar
BE-në. Sidoqoftë, funksionet pozitive ose avantazhet e veprimit kolektiv shihen
gjerësisht sikur tejkalojnë ato negativet ose disavantazhet. Në fakt, një alternative e mirë
mungon, jo vetëm sepse metoda e listës së përbashkët është më efektivja dhe eficentja,
por gjithashtu sepse zyrtarët në anën e pranuesit të lobimit e dëshirojnë këtë. Veçanërisht
zyrtarët e Komisionit kërkojnë shumatoren e interesave përtej-kombëtare, ndërsa
europarlamentarët e veçantë dhe njerëzit e Këshillit mund të kenë vullnetin që të
mbështesin një interes kombëtar, por, mund ta çojnë atë përpara vetëm nëse kolegët nga
vendet e tjera kanë të njëjtën preferencë, për të cilën nevojitet një qasje përtej-kombëtare.
Nga ana e pranuesve të lobimit, ekzistojnë gjithashtu disa kritika ndaj platformave
kolektive veçanërisht për pamjaftueshmërinë e mbajtjes së premtimeve për informacion
ose mbështetje, një mungesë besueshmërie që shkaktohet zakonisht nga mungesa e
stabilitetit të brendshëm.418
EuroFeds-et dhe variantet e tyre janë fenomene voluminoze të më tepër se njëmijë
kolonizatorësh pranë Brukselit. 419 Kompanitë dhe shoqatat farmaceutike takohen tek
EFPIA, ato kimike tek CEFIC, sipërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME) tek UEAPME
417 Van Schendelen, 2010, 136. 418 Warntjen dhe Wonka, 2004, 48 cituar tek Van Schendelen, 2010, 137. 419 Broscheid dhe Coen, 2007; EPAD, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010, 137.
Evarist Beqiri 2017
122
dhe prodhuesit e ushqimeve tek CIAA. OJQ, përfshirë GONGO-t dhe BONGO-t, kanë
platforma pafund që nisin nga grupet e konsumatorëve BEUC, organizatat ombrellë të
punonjësve BusinessEurope dhe konfederatat unioneve tregtare ETUC, deri tek të gjitha
llojet e lëvizjeve sociale, që nga kujdesi për fëmijët dhe mjedisin deri tek qytetaria dhe
zhvillimi.420 Shumë grupe rajonale dhe profesionale kanë gjithashtu një trup dhe fytyrë
evropiane, për shembull rajonet e çelikut EIRA-n, qytetet e mëdha EUROCITIES,421
arkitektët tek ACE dhe gazetarët tek AEJ. Organizatat kombëtare të policëve kanë FIEP,
policia rrugore TISPOL, agjencitë mbi inspektimin e transportit të mallrave ParisMou
dhe ato mbi regjistrimin e makinave EReg. Sidoqoftë, një ombrellë rrallë është
përfaqësuese e një sektori të tërë. Për shembull, ekzistojnë rreth 15 EuroFeds që merren
me ndërtimin, 20 me paketimin, 40 me mjedisin dhe 75 me kimikatet. Shumë prej tyre
nuk janë gjerësisht evropiane për sektorin e tyre, por janë të kufizuara, për shembull,
vetëm tek vendet jugore ose teutonike ose janë specifike për një zonë të caktuar, të tilla si
për disa lloje kimikatesh ose mjedisin. Shkurtimisht, pothuajse çdo grup lobimi mund të
gjej një platformë evropiane, madje edhe një grup vullnetar i brishtë i tillë si ai për
kancerin e gjirit për të cilin është EuropaDonna. Ka vetëm një përjashtim të madh:
ministritë kombëtare janë praktikisht joekzistente në botën e EuroFeds. Pothuajse të
gjithë e marrin Këshillin si një vend për tu takuar me ministritë nga vendet e tjera,
funksioni kryesor i të cilave ai i formalizimit të legjislacionit dytësor në fazën e tij
përfundimtare mezi përputhet me shumicën e funksioneve të EuroFed-eve që përmendëm
më sipër.422
Rastësisht vetëm, Ministria e Mbrojtjes, deri tani duke qenë se ato i përkasin NATO-s që
gjendet në veri të Brukselit, kanë një platformë përtej-kombëtare të dobishme për
veprime në BE.
Që prej mesit të viteve 2000, ka pasur një rritje të shpejtë të mbledhjeve informale të
filluara ose nga Këshilli dhe të hapura në këtë mënyrë për të gjitha ministritë, ose nga
disa dhe të hapura vetëm për ata, të tilla si ‘Sparing Six’ mbi reformat në buxhet, the
CEMT me disa ministri Transportesh dhe Baltic Group. Herët ose vonë mbledhje të tilla
mund të zhvillohen në EuroFed të plota. Bota e platformave kolektive nuk është më kotë
e mbushur me ndryshime. Një tendencë e rëndësishme nga e shkuara e afërt është rritja e
EU BONGO dhe GONGO, të tilla si EACF (një platformë konsumatorësh e ngritur nga
kompanitë e transportit ajror) dhe TISPOL (policia rrugore, e sponsorizuar nga
Komisioni). Një tjetër është furnizimi me ekspert teknik i Komisionit në këmbim të
biletave për vende falas nëpër komitete. Një e tretë është angazhimi i tyre në rrugë të
shumëfishta për të influencuar BE-në. Përveç këtyre, vërehen edhe tre tendenca të reja:
➢ Përpjekje përtej-sektoriale. Shumë grupe lobimi kërkojnë ta zgjerojnë bazën e
tyre të mbështetjes dhe i përdorin platformat e tyre si qendra tregtare për aleatët të
cilët mund të ndihmojnë për ngritjen e një rrjeti ad-hoc përtej-sektorial më të
gjerë. Një shkak është edhe rritja e heterogjenitetit të shumë EuroFeds që prej
zgjerimeve të reja; një tjetër është oreksi i Komisionit për grumbullimin e
interesave sa më të gjera tej kufijve sektorial. Një shembull është EACEM,
420 Lahusen, 2004 cituar tek Van Schendlen, 2010, 137. 421 Antalovsky et al., 2005 cituar tek Van Schendelen, 2010. 422 Van Schendelen, 2010, 137.
Evarist Beqiri 2017
123
EuroFed-i i konsumatorëve të industrisë elektronike, anëtarët kryesor të së cilit
(përfshirë Siemens, Thomson, Philips dhe Nokia) krijuan koalicione të tilla ad-
hoc me, ndër të tjerë, bashkimet sindikale (mbi kushtet e punëtoreve), botuesit
(mbi pronësinë intelektuale) dhe me klientët (mbi standardizimin). Kostot e
ngritjes së koalicioneve të tilla ad-hoc përtej-sektoriale mund të jenë të larta por të
kufizuara në kohë, ndërsa kthimi në investime konsiderohet më i madh.423
➢ Subsidariteti. Shumica e EuroFeds-eve janë ngritur nga shoqatat kombëtare por,
referuar modelit të 170 EuroFeds-eve, një e treta e tyre pranojnë tani (për arsye
financiare) organizata të mëdha individuale si anëtar të drejtpërdrejt.424 Më pas
anëtarët e drejtpërdrejt kanë një kontroll më të mirë jo vetëm mbi EuroFed-et por
gjithashtu edhe tek shoqatat e tyre kombëtare. Nëpërmjet të parave ata mund të
udhëzojnë këto të fundit në axhendën e tyre brenda vendit, duke e vendosur si një
prirje të re subsidarizimin e shoqatave kombëtare, shpesh në dëm të sipërmarrjeve
të voglave dhe të mesme. Referuar një studimin të kryer, shumica e kompanive
janë anëtare të dy EuroFeds-eve dhe pothuajse gjysma e tyre e më shumë se
pesë. 425 Shembuj të anëtarësimit të drejtpërdrejt janë CIAA (produktet
ushqimore), ECF (industria e ndërtimit) dhe EPEE (produktet e kursimit të
energjisë). Disa krahina dhe qytete të mëdha e kanë ndjekur këtë tendencë duke u
zhvendosur tek ndërtesa e CERM, konfederata e shoqatave të autoriteteve lokale
dhe rajonale. Shoqatat kombëtare zakonisht i rezistojnë kësaj tendence kur
shtyhen nga anëtarët e tyre më të mëdhenj dhe disa, si Business Europe, kanë
sukses.
➢ Lobimi i shumëfishtë. Shumë kompani shumëkombëshe dhe Organizatat
Joqeveritare gjithashtu, në fushën e mjedisit dhe shëndetit gjithmonë e më shumë
po e lidhin lobimin e tyre të shumëfishtë brenda BE-së me atë në rrafshin
global.426 Nëpërmjet vendeve dhe organizatave të mëdha ato përpiqen të çojnë
përpara ose të bllokojnë vendimet mbi, për shembull, çështjet e tregtisë (WTO),
shëndetit (WHO) ose mjedisit (Konventa e Aarhus) dhe, në mënyrë seriale ose
paralelisht, të bëjnë të mundur që BE-ja të zotohet ndaj rezultatit duke e
shndërruar atë në legjislacion të BE-së. Një shembull është Këshilli i Biznesit
Botëror për Zhvillim të Qëndrueshëm (WBCSD), i formuar në 1995 nga rreth 200
kompani të njëzetë sektorëve të ndryshëm, në mënyrë që të influencojnë vendimet
e Organizatës së Kombeve të Bashkuara mbi Ndryshimet Klimatike, si Protokolli
i Kyotos 2005 dhe Marrëveshjes për Ndryshimet Klimatike. Nënkuptohet që,
fazat fillestare të legjislacionit të BE-së fillojnë shumë shpejt dhe shumë larg,
duke i kapur kështu në befasi interesa-mbajtësit jovigjilent.427
4.3.1 Ndryshimi i mënyrës së veprimit
Deri në vitet 1980, grupet individuale të lobimit zakonisht shfaqnin pak variacion në
lobimin e tyre në BE. Duke vepruar në mënyrë shabllone, ato e morën rrugën tradicionale
423 Pijnenburg, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010, 138. 424 EurActiv, 2009-B cituar tek Van Schendelen, 2010, 138. 425 EurActiv, 2009-A cituar tek Van Schendelen, 2010, 138. 426 Eising, 2004; Van der Heijden, 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 138. 427 Van Schendelen, 2010, 139.
Evarist Beqiri 2017
124
nën ombrellën e brendshme dhe i besuan kësaj lidhje për të shkuar tek EuroFed-i dhe/ose
institucionet e BE-së. Ato nuk e përshtatnin qasjen e tyre sipas çështjeve të ndryshme,
interesa-mbajtëve dhe dosjeve. Nga ana e BE-së, kishte gjithashtu pak variacion në
përgjigje të grupeve të lobimit që në numër ishin të vegjël sa një fshat. Në atë periudhë,
shumica e legjislacionit ishte dytësor dhe i bazuar tek unanimiteti; fenomeni i
komitologjisë sapo ishte sajuar. Midis gjashtëshes së vjetër ekzistonte një mirëkuptim i
përbashkët. Në mënyrë të paevitueshme, grupet e lobimit ngjashmërish reflektuan në
sjelljen e tyre ndaj BE-së karakteristikat e shoqatës së tyre (sektorin, madhësinë,
përbërjen) dhe qeverisë, tipin e tillë të regjimit (presidencial ose parlamentar), strukturën
( të centralizuar ose federale) dhe madhësinë ( e madhe ose e vogël). Një diferencë e tillë
sjellje lidhur me qeverinë ekziston akoma, veçanërisht në vendet e reja anëtare që shpesh
kanë rezultate të ulta si për sa i takon sjelljes me vetëbesim ashtu edhe anëtarësimit në
EuroFeds. Gjithmonë e më tepër, ato po zëvendësohen nga diferencat që lidhen me
vendet, të cilat shfaqin më tepër varietet, të tilla si vendet e pasura përballë atyre të
varfra, ‘Katolikët’ përballë ‘Protestantëve’, kulturat administrative dhe industriale
përballë vendeve bujqësore.428
Si pasojë, të gjitha diferencat po bëhen më pak të spikatura, duke e bërë secilën prej tyre
më pak dominuese dhe faktorët e brendshëm të sjelljes lobuese më të variueshëm. Grupet
e interesit që veprojnë me më tepër siguri tek vetja dhe që po zbulojnë botën e EuroFeds-
eve, shfaqin në sjelljen e tyre akoma edhe më pak gjurmët e qeverisë ose vendit të tyre
dhe më tepër ato të organizatës dhe aleatëve të tyre. Ato shtyhen drejt veprimeve lobuese
të përshtatura sesa drejt atyre shabllon. Së pari, ato reflektojnë tiparet e organizatës së
tyre, të tilla si (e madhe përballë e vogël), sektor (industria përballë shërbimeve),
fokusimi (orientuar drejt fitimit ose jo) dhe statusit (privat përballë publik) dhe së dyti,
interesit të tyre specifik mbi çështjen në fjalë. Kjo prirje garanton që dy prodhues
shumëkombësh ushqimesh ose dy sigurues shëndeti publik prej të njëjtin vend mund të
sillen krejt ndryshe në fushën e lojës së BE-së. E njëjta gjë mund të jetë e vërtetë për dy
njësi politikash ushqimore nga e njëjta qeveri, njëra që i përket Ministrisë së Shëndetësisë
dhe tjetra asaj të Industrisë. Pavarësisht ngjashmërive të tyre lidhur me kombësinë,
llogaridhënien publike, kontrollin nga politikanët, procedurat burokratike dhe domenin e
tyre, ato sillen në mënyrë të ndryshme në BE.429
Për sa kohë që ekziston një faktor i vetëm përcaktues i sjelljes lobuese në BE, është
gjithmonë e më tepër rëndësia e perceptuar e një arene të BE-së ajo që ndikon drejt
lobimit të ndryshueshëm. Perceptimi mund të filloj si një reagim Pavlovian i shkaktuar
nga kultura dhe struktura e vjetër e brendshme, por rrallë ngelet kështu midis grupeve
lobuese të sigurta në vetvete që e vlerësojnë një arenë të re të BE-së ose si një kërcënim
ose si një mundësi dhe zhvillojnë një plan veprimi. Nëse ata dëshirojnë të ndikojnë në
fushën e lojës së BE-së, ata përpiqen të ndërtojnë një rrugë eficente për në BE dhe të
zhvillojnë një koalicion optimal atje. Sapo arrijnë në BE, ata bëjnë zgjedhjen e tyre tek
menuja e shumëllojshme e aktorëve, faktorëve dhe vektorëve, përfshirë edhe lojën e Tre
P-ve dhe gjithashtu nga furnizimi i tepruar me çështje të shumta, interesa-mbajtësve,
pikave të hyrjes dhe rrugëve në dispozicion atje. Ato vendosin tendencën e sjelljes duke
shkuar nga ajo shabllon tek ajo e përshtatur. Si të tilla ato sillen si një lojtar shahu me
428 Van Schendelen, 2010, 139. 429 Van Schendelen, 2010, 140.
Evarist Beqiri 2017
125
besim tek vetja. Kasparovi nuk luan në një mënyrë të standardizuar dhe si rrjedhim të
parashikueshme, por gjithmonë me ndryshueshmëri dhe si rrjedhim surprizues. Edhe më
tepër sesa fusha e shahut, fusha e lojës së BE-së kërkon një qasje të përshtatur, thjesht
dhe vetëm sepse ajo ofron një numër të pafund zgjidhjesh. Këtu nuk ka kufij mbi kohën,
lojtarët ose rregullat, dhe madje nuk ka as një top ose një arbitër. Një ndeshje në BE
potencialisht është e pafundme.430
Edhe stili i lobimit përshtatet, duke prodhuar më shumë variacion fushatash. Për
shembull, kërkesa formale ndaj Komisionit ose Parlamentit gjithmonë e më tepër po
formësohet nga aktivitete paraprijëse gjysëm formale nëpërmjet grupeve të ekspertëve
ose grupeve të përbashkëta dhe madje më shumë nga lobimi informal. Dhe si te martesa,
mbështetja e dëshiruar zakonisht grumbullohet jozyrtarisht, më pas sigurohet nga një
angazhim gjysmë formal dhe formalizohet vetëm kur fundi është i suksesshëm; prishja e
këtij rendi do të sillte rezultate të këqija. Mbështetja nga dikush tjetër, e cila udhëhiqet
zakonisht nga pyetja, ‘Çfarë përfitoj unë?’, nuk fitohet si pasojë kërkesës së dikujt (e cila
është më mirë të mbahet sekret për disa kohë) por fitohet nga përshtatja e ofertës së dikujt
më kërkesën e dikujt tjetër, edhe pse ajo mund të jetë vetëm një vitrinë e zbukuruar.
Grupi lobues inteligjent dhe i matur e përshtat profilin e tij, duke filluar zakonisht jo me
një profil të lartë, por të ulët dhe me qetësi. Ky stil është më pak i mërzitshëm për
partnerin e dëshiruar dhe shkakton më pak alarm tek konkurrentët. Profili i lartë mbahet
rezervë për situata emergjente. Një person të rëndësishëm nuk duhet ti qaseni
drejtpërdrejt por indirekt, me anë të një kontakti të besuar, një koalicioni mik, një
mediatori autoritar ose me anë të një ndryshim taktik efektiv. Gjithë kjo përshtatje kërkon
shumë studim dhe maturi paraprakisht dhe përgjatë secilës lojë. Ajo i shërben ambicies së
shpëtimit nga arena e mbipopulluar me konkurrent dhe lëvizjes së fijeve të Brukselit në
mënyrë me eficente dhe efektive, shkurtimisht, arritjes së një suksesi më të madh.431
4.4 Profili i vendeve që lobojnë në BE
Vetëbesimi, EuroFeds-et dhe lobimi i përshtatur mund të merren si moto për tre prirjet e
reja që rezultojnë në konkluzionet që përgjithësojnë, për shembull, lobimin francez ose
spanjoll në BE. Megjithatë akoma pyetja që shtrohet është nëse ekziston akoma një qasja
kombëtare ndaj lobimit në BE. Përgjigjja kërkon krahasim të sinkronizuar. Sidoqoftë,
problemi është që nuk para ka studime krahasuese mbi stilin kombëtar të lobimit në BE.
Vetëm pak studime janë në gjendje të ofrojnë këndvështrime të mprehta. Në mesin e
viteve 1960, stilet kualifikoheshin432 si, ‘belgët që operojnë me lehtësi dhe qetë, pa bërë
shumë rrëmujë’; ‘holandezët e vështirë dhe kokëfortë, që nuk kanë besim tek fqinjët e
tyre jugor dhe që i kushtojnë rëndësi edhe detajeve më të imëta’; ‘italianët oportunistë,
me të folurën e rafinuar dhe përtesën në të vepruar dhe më tepër të fiksuar me Romën
sesa me Brukselin’; ‘gjermanët e dedikuar, që dëshirojnë të rifitojnë stimën dhe veprojnë
me një sens të lartë të kryerjes së detyrës’; dhe ‘francezët ambivalent, të cilët janë si
antagonist ashtu edhe konstruktiv, që dërgojnë nëpunësit e tyre më të mirë dhe që i
kufizojnë ata me udhëzime të bashkërenduara’. Luksemburgezët modest nuk vihen re. Në
fakt, Spinelli i bazon kualifikimet e tij kryesisht mbështetur tek sjellja e gjashtë qeverive
430 Van Schendelen, 2010, 140. 431 Van Schendelen, 2010, 140. 432 Spinelli, 1966 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
126
të vendeve anëtare në nivelin e Këshillit. Një studimi tjetër, 433 përshkruan tendencën
drejt vetëbesimit dhe veprimeve të përshtatura për vende të ndryshme, për lojtarët publik
dhe privat. Studimet e shumta që krahasojnë vendet në përshtatjen e tyre në drejtim të
rrymës së vendimeve në BE-së ofron vërejtje shtesë të dobishme për tu pasur parasysh.434
Përveç kësaj, ka pak studime të bazuara tek këndvështrimet e praktikuesve në këtë fushë,
të regjistruara në intervista dhe kujtime si Spinelli më sipër.435 Për shkak të mungesës së
kërkimeve sistematike, përmbledhja që vijon mbi profilin e vendeve mund të jetë vetëm
një përpjekje për të skicuar ato, me aq sa mundemi. Ajo kufizohet vetëm tek vendet
anëtare dhe në këtë mënyrë lë mënjanë lobimin nga jashtë BE-së, si për shembull nga
vendet kandidate si Turqia dhe shtetet e Ballkanit perëndimor,436 vendet evropiane jo-
anëtare të BE-së si Zvicra dhe Norvegjia, por të lidhura fort me BE-në me anë të
traktateve dypalëshe437 dhe kompanitë nga SHBA-të.438 Fokusi ynë përqendrohet në tre
tendencat strukturore të mësipërme dhe në karakteristikat kryesore të pretenduara të
sjelljes. Ndahet në tre seksione: pesë vendet më të vjetra dhe më të mëdha, dhjetë me të
vjetërit dhe më të vegjlit si dhe dymbëdhjetë më të rinjtë e Evropës Qendrore.
4.4.1 Grupet e interesit, franceze, britanike, gjermane, italiane dhe spanjolle
Grupet franceze të interesit kanë një reputacion të hershëm që veprojnë nën koordinimin
e qeverisjes qendrore, veçanërisht zyrës SGAE që zëvendësoi SGCI në 2005 dhe tani
është në varësi të Kryeministrit. Një pjesë e këtij reputacioni është e dyshimtë. SGAE e
madhe (në 2007 punësonte 183 veta, kryesisht në nivel menaxherial) është pjesërisht një
program intershipi për të diplomuarit e rinj të hautes écoles gjatë rrugës së tyre për tek
ministritë dhe agjencitë. Produkti i saj kryesor nuk është koordinimi i veprimeve të BE-së
por që t’i bëj sa më koherente këndvështrimet e ndryshme mbi politikat.439 Kjo qasje
burokratike ndaj çështjeve të BE-së merr më shumë kohë, e cila menaxhohet racionalisht
duke planifikuar që herët dhe duke ruajtur në memorie, dy cilësi të shquara të SGAE-s.
Sidoqoftë, konfliktet midis Elysée (Presidentit), Matignon (Kryeministrit) dhe Quai
d’Orsay (Punëve të Jashtme) shpesh e dobësojnë madje edhe koherencën, veçanërisht në
periudha bashkëjetese kur dy të parët vijnë nga parti që iu përkasin ngjyrimeve të
ndryshme politike. Ministritë franceze, agjencitë, kompanitë, autoritetet rajonale, grupet
profesionale dhe grupet e tjera të interesit priren t’i perceptojnë në mënyrë të ndryshme
çështjet në nivelin e BE-së dhe shkojnë në Bruksel me vetëbesim, madje duke ngritur
edhe ‘zyrën e tyre të informacionit’ atje, siç e cituam më parë. Përjashtimet kryesore ndaj
këtij modeli pluralist janë çështjet që bien mbi Presidentin, të tilla si siguria, reformimi i
Traktateve dhe disa të tjera. Sidoqoftë, modeli i vjetër i pushtetit brenda Francës ka
ndryshuar me shpejtësi që prej mesit të viteve 1990, përmes si ndryshimeve kushtetuese
433 Van Schendelen, 1993 cituar tek Van Schendelen, 2010, 141. 434 Rometsch dhe Wessels, 1996; Meny et al., 1996; Hanf dhe Soetendorp, 1998; George dhe Bache, 2001;
Kassim et al., 2000 and 2001; Wessels et al., 2003; Bulmer dhe Lequesne, 2005 cituar tek Van Schendelen,
2010. 435 Kohler-Koch, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 436 LaGro dhe Joergensen, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010. 437 Church, 2006; Archer, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010. 438 Winand, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 439 Guyomarch dhe të tjerë, 1998, 53-60 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
127
ashtu edhe tendencave të decentralizimit dhe privatizimit, të cilat ofrojnë më tepër
hapësira lobimi në BE për qeveritë e decentralizuara dhe grupet e sektorit privat.440
E përbashkëta ndërmjet shumicës së grupeve franceze është se ata udhëhiqen nga interesa
vetjake të mirë organizuara.441 Bujqësia, me fermerët e saj të shumtë dhe të vegjël,
udhëhiqet nga një shoqatë e fortë ombrellë. Industria, që nga kimikatet deri tek shërbimet,
është shumë e koncentruar dhe drejtohet nga shumëkombëshet. Një pantouflage
(qarkullim) i udhëheqësve iu jep kompanive kryesore lidhje të afërta me ministritë në
Paris dhe shpesh një vend special dhe fond atje, megjithëse kjo ka qenë në ulje së fundmi.
Organizatat joqeveritare dhe unionet tregtare nuk e kanë një pozicion kaq të privilegjuar.
Në nivelin e BE-së, shumica e grupeve franceze të interesit preferojnë integrimin pozitiv
me tepër sesa atë negativ dhe legjislacionin specifik mbi atë të përgjithshëm. Grupet e
lobimit në tregtinë e jashtme janë shpesh të prirur ndaj mercantilism (tregut të mbyllur
ndaj importeve dhe të hapur ndaj eksporteve). Planifikimi politik i centralizuar, me
kontributin e fortë të ekspertëve dhe i udhëhequr nga hierarkia, është akoma popullor, por
tanimë në nivelin e ulët të grupeve lobuese në veprim. Brenda makinerisë së BE-së, të
projektuar në origjinë nga francezët, francezët e kthejnë zakonisht lojën e Tre P-ve në një
formë arti, veçanërisht sa iu takon aktorëve formal, faktorëve dhe vektorëve. Një njësi
speciale e SGAE-s mbështet ministritë në emërimin e njerëzve të tyre si zyrtar të lartë me
anë të procedurave që ata i kanë projektuar më parë, duke e trajtuar Brukselin si një tjetër
Paris. Por shpesh ata e ngatërrojnë këtë fazë me fundin e lojës, duke i dhënë më tepër
rëndësi kuadrit formal sesa rezultatit praktik. Raporte kritike rreth lobimit francez në
nivelin e BE-së janë publikuar së fundmi nga Asambleja Kombëtare (me numrin 1594)
në 2004, Dhoma e Tregtisë së Parisit (raporti Karpeles) në 2005, Ministria e Ekonomisë,
Financave dhe Industrisë (raporti Dassa) në 2006 dhe Këshilli i Shtetit (dokumenti 58) në
2007. Ky vetëkriticizëm ka lidhje me dështimet në anën e output-it në BE, të tilla si
humbja e fuqisë, rënia e subvencioneve dhe procedurat në gjykatë, të gjitha si pasojë e
mospërfilljes franceze në dhënien e input-it në BE, ku shumë zyrtarë francez i qëndrojnë
strikt planit të tyre introvert të veprimit dhe neglizhojnë përshtatjen e lobimit të tyre.
Sjellja e tyre është shpesh formale, kërkuese dhe, në fazën e fundit, e zhurmshme dhe e
drejtpërdrejt dhe në këtë mënyrë jo shumë efektive dhe shume ndryshe nga stili i tyre në
paradhomën (anti-chambre) e vjetër. Ata janë më tepër të prirur ndaj aplikimit të
teknikave tradicionale të influencës si katapultomi dhe shtrëngimi sesa ndaj teknikave
moderne të menaxhimit të çështjeve publike, megjithëse kjo e fundit po lulëzon
gradualisht siç e tregojnë edhe qarqet e reja të menaxhimit të çështjeve publike si
AFCL.442
Grupet britanike të interesit dallohen për vetëbesimin e tyre. Ekziston një Zyre e
Kabinetit për çështjet e BE-së, por ka një staf me më pak se dhjetë persona, që
qarkullojnë ndërmjet ministrive. Përveç përgatitjes standard për pozicionin votues të
Mbretërisë së Bashkuar në Këshill, ajo punon kryesisht për zgjidhjen e konflikteve
ndërdepartamentale dhe për interesat e veçanta të Kryeministrit. Zakonisht numri i
konflikteve të tilla është zakonisht i vogël, sepse gjëja e fundit që dëshirojnë ministrat që
debatojnë është ndërhyrja e Kabinetit. Interesat e veçanta të Kryeministrit janë shpesh të
440 Elgie, 2003; Culpepper et al., 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 142. 441 Drake, 2005; Grossman, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010, 142. 442 Van Schendelen, 2010, 143.
Evarist Beqiri 2017
128
frymëzuara nga politikat partiake, për të mos thënë nga mbijetesa e partisë duke qenë se
BE-ja është një çështje me ndjeshmëri të lartë brenda vendit. Kërkesat që Kabineti ngre
me forcë zakonisht kanë të bëjnë me vlera të brendshme si sovraniteti, subsidariteti,
kthimi i kontributit financiar dhe tregu i hapur, të gjithë tregues të interesit të ulët të këtij
vendi “të çuditshëm” në raport me integrimin evropian.443
Praktika e vetëbesimit u inkurajua nën drejtimin e Thatcher-it, si një efekt anësor i
ideologjisë së saj të përgjithshme të privatizimit që i bënte grupet e interesit përgjegjëse
për çështjet e BE-së. Qeveria qendrore e aplikoi këtë besim edhe së brendshmi, për
shembull duke vendosur një politikë personeli për shërbyesit e saj publik (‘nuk ka
karrierë në Londër nëse nuk ka eksperiencë në Bruksel’), i cili u bë një model për shumë
vende të tjera.
Ky privatizim i menaxhimit të BE-së nxiti shumë grupe interesi të Mbretërisë së
Bashkuar që të aplikojnë menaxhimin modern të çështjeve publike që ato e kishin zbuluar
në shtëpi në vitet 1970, më herët se kudo në Evropë dhe që të zhvillonin rrugët e tyre
aleancat, axhendat dhe hyrjet për në BE. Kur qeveria e Mbretërisë së Bashkuar nuk mori
pjesë në Protokollin Social të BE-së dhe në bashkimin monetar evropian, ajo gjeti unionet
tregtare britanike dhe organizatat financiare mes atyre grupeve lobuese të BE-së që
kundërshtonin Mbretërinë e Bashkuar dhe mbështesnin politikat sociale dhe monetare të
BE-së.444
Shumë kompani të Mbretërisë së Bashkuar, krahina dhe organizata joqeveritare i kanë
dhënë jetë EuroFeds-eve të reja, dhe Birmingami ka qenë qyteti i parë që vendosi një zyrë
lobimi në Bruksel. Zakonisht britanikët preferojnë më tepër integrimin negativ sesa atë
pozitiv, legjislacionin pozitiv sesa atë specifik dhe ligjet e ashpra ndaj atyre të buta, kjo i
vendos ato vazhdimisht në kundërshti me dëshirat e francezëve. Ato kanë stimuluar
gjithashtu lindjen e agjencive të BE-së dhe vlerave të kësaj qeverisjeje të njohura si
‘rregullime më të mira’, këto të fundit zyrtarisht për të përmirësuar politik-bërjen në BE
por në praktikë edhe për të rihedhur ose vonuar politikat. Stili i lobimit të tyre shpesh
është i tillë që përshtatet pjesërisht: informal dhe indirekt gjatë ndërtimit të axhendës, por
i dukshëm dhe kërkues gjatë negocimit. Ato parapëlqejnë të bëjnë zhurmë, edhe kur nuk
kanë interes fare tek çështja, në mënyrë që të marrin kompensim për mbështetjen e tyre
ndaj një kompromisi (i cilin në gjuhën e angleze është një fjalë e pakëndshme). Pjesërisht
si rezultat i ndjenjave të tyre të parehatisë me institucionet formale dhe ato gjysmë-
formale, britanikët udhëheqin sa i përket konsultave për çështjet publike.445
Grupet gjermane të interesit në BE shpesh shfaqin shenjat e shtetit të tyre të
decentralizuar (të quajtur ‘federal’), sektorializmin e tyre dhe peshën ekonomike të
organizatës së tyre. 446 Vendi nuk ka një qeveri por, ka pasur njëzet e pesë gjatë
perandorisë ndërsa tani ka gjashtëmbëdhjetë (Landet rajonale) plus atë Federale në
Berlin, të gjitha kanë në përbërje ministritë e tyre, parlamentin dhe gjykatën. Si një BE
me përmasa më të vogla, vendi është më tepër një komunitet ligjesh sesa vlerash,
formalistik më tepër nga pasojat sesa nga shkaqet dhe i mësuar me marrëdhënie të
443 George, 2000; Geddes, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010, 144. 444 Giddings dhe Drewry, 2004; Bache dhe Jordan, 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 144. 445 Van Schendelen, 2010, 144. 446 Maull, 2006; Green et al., 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010, 144.
Evarist Beqiri 2017
129
shumëfishta. Kjo e bënë atë që të ndihet më rehat në BE-në e vërtetë. Qeveria federale ka
ndjekur gjithmonë një kurs pro-integrimit dhe, me sa duket kjo ishte pasojë e kujtimeve
të luftërave, ajo e bëri këtë në një mënyrë shumë bindëse, duke mos pasqyruar peshën e
saj ekonomike dhe demografike; që prej 1998 gjeneratat e pas-luftës, duke filluar me
Kanzler Schröder, sillen më tepër si qeveritë e tjera. Qeveritë rajonale gjermane shpesh
janë më pak të orientuara drejt BE-së sesa qeveria e tyre qendrore, dhe më pak se
shumica e krahinave në vendet e tjera, pasi ato kanë frikë të humbasin pozicionin e tyre të
fortë kundrejt Berlinit ndaj një ‘Brukseli’ më të fortë. Ato kanë të gjitha zyra në Bruksel
që i përdorin gjithashtu si për të parë njeri-tjetrin ashtu edhe PR federal atje. Përmes
Bundesrat të tyre, ‘Dhomës së Lartë’ të kontrolluar nga Landet, ato marrin vendet e
gjermane të Këshillit në grupet e punës për dosjet që bien në kompetencën e tyre në
shtëpi. Të gjitha ministritë në të dy nivelet priren të mbajnë gjallë Ressortprinzip të
sektorializmit të ngurtë, i thelluar nga Expertenkultur e tyre. Për shkak të
mosmarrëveshjeve të brendshme, Gjermania përfaqësohet në shumë mbledhje të Këshillit
nga më shumë se një ministër dhe/ose duhet të abstenoj nga votimi ose të hedhi poshtë
një propozim dhe më pas e gjitha kjo përfundon në gjykatë. Thënë shkurt, koordinimi
kombëtar është, më tepër një ëndërr me sy hapur ose një ankth gjerman sesa një realitet.
Zbatimi i vendimeve të BE-së në nivelet e decentralizuar brenda vendit është një tjetër
problem i përbashkët, i ngarkuar me shumë procedura. Shkurtimisht, ecja kundërrymës
ose në drejtim të rrymës për në BE dhe nga ajo është e mbushur me veto të brendshme.447
Grupet private gjermane të lobimit e përgatisin zakonisht pozicionin e tyre në BE me
vetëbesim dhe tërësisht. Ai hartohet nga shumë ekspertë dhe firmoset hierarkish, në
ngjashmëri me ministritë e tyre. Zakonisht ata preferojnë t’i çojnë përpara interesat e tyre
së pari nëpërmjet një platforme gjermane me bazë sektoriale dhe/ose rajonale, dhe/ose
nëpërmjet një partneriteti publik-privat (Konkordanz), dhe që prej këtej tek një platformë
evropiane dhe përfundimisht tek institucionet e BE-së. Shumica kanë gjithashtu edhe një
zyrë në Bruksel. Për shkak të diskutimeve të tyre të brendshme ndërmjet ekspertëve dhe
shefave, përsëri si qeveria e tyre, ata shpesh mbërrijnë vonë në fushën e lojës, dështojnë
në përshtatjen e stilit të lobimit dhe në këtë mënyrë janë të varur në qasjet më formale
gjatë fazës së fundit të vendimmarrjes së BE-së. Ata e shikojnë si të vështirë stilin
britanik të negocimit; fjala gjermane ofertë do të thotë jo shpërblim por sakrificë. Lobistët
e tyre në fushë zakonisht kanë mandat të kufizuar, që do të thotë se duhet të presin për
udhëzime të reja nga qendra, ndërsa ndeshja në BE vazhdon. Sidoqoftë, sjellja kërkuese
dhe e zhurmshme rrallë është një karakteristikë e grupeve gjermane të lobimit. Në shumë
raste, kjo ndikohet më pak nga stili i tyre i lobimit sesa nga pozicioni i tyre fatlum midis
francezëve dhe britanikëve lidhur me çështjet pozitive kundrejt atyre negative të
integrimit, legjislacionit të përgjithshëm kundrejt atij specifik dhe ndërhyrjeve të forta
ndaj atyre të buta.448 Që prej fillimit të viteve 2000, vendi ka shfaqur interes në rritje sa i
takon menaxhimit të çështjeve publike dhe vendosjes së platformave të tyre.
Për grupet italiane të interesit, vetëbesimi më pak sesa një zgjedhje është një
nevojëshmëri, sepse vendi ka pasur që prej 1946 një Kabinet të ri mesatarisht çdo vit dhe
në këtë mënyrë një qeverisje qendrore jostabël.449 Shteti i brishtë është fragmentarizuar
nga partitocrazia, politika e paqëndrueshme e partive, antagonizmat krahinore dhe
447 Dyson, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010, 145. 448 Van Schendelen, 2010, 145. 449 Bull dhe Rhodes, 2007; Cotta dhe Verzichelli, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010, 146.
Evarist Beqiri 2017
130
kompeticioni i fortë midis kompanive të mëdha. Ai vuan nga një sistem i brishtë
gjyqësor, praktika korruptive dhe klientelizmi. Qeveria, që prej 1870 në pjesën më të
madhe bashkim i elitave të njëzetë republikave rajonale që kanë ardhur duke fituar
pushtet me çdo ndryshim të kushtetutës, mbahet pak a shumë e bashkuar nga burokracia
formalistike e ‘Romës’. Këtu Presidenti i Këshillit, Ministri i Punëve të Jashtme dhe
Ministri i Çështjeve Evropiane mbulojnë zyrtarisht çështjet e BE-së dhe kështu që asnjë
organizëm nuk e bënë në praktikë. Ministritë e tjera kanë operacionet e tyre në BE, siç
bëjnë qeveritë rajonale, shoqatat e mëdha dhe shumica e shumëkombësheve. Duke parë
se qeveria qendrore i kushton shumë kohë formaliteteve dhe me zor se arrin suksese në
BE, ato të gjitha preferojnë që të kenë besim tek vetja, si një nevojshmëri. Grupet private
të interesit zakonisht preferojnë të operojnë përmes ombrellave të tyre të brendshme , si
Confindustria për biznesin, të cilat janë të lidhura me EuroFeds-et. Përreth 120 zyra
(antennas) të vendosura në Bruksel përfaqësojnë qeveritë rajonale dhe lokale, sektorin
industrial, kompanitë, institucionet dhe Organizatat Joqeveritare.450
Në anën e input-eve të makinerisë së BE-së, grupet italiane të interesit dhe veçanërisht
ministritë kanë reputacionin se kanë më tepër fjalë sesa vepra, përveç mbledhjes së
subvencioneve. Shpesh, ato mungojnë në fazat e hartimit në BE, duartrokasin
çfarëdoqoftë ajo që vendos BE-ja dhe nëse punojnë brenda institucioneve të BE-së,
jetojnë me mendjen e tyre të rrënjosura në rrjetin e tyre (apartenenza) të politikës
italiane. Zakonisht është një nga vendet më të dobëta sa i takon implementimit të ligjeve
të BE-së, madje edhe në shpenzimin korrekt të subvencioneve. Megjithatë, që prej fillimit
të viteve 2000 ka pasur disa ndryshime në këto aspekte.451
Praktikimi i inspektimet të forta nga BE ka filluar ti bëjë italianët më të vëmendshëm
ndaj anës së inputeve në BE. Sidoqoftë raporti mbi 120 zyrat e tyre në Bruksel e vlerëson
cilësinë e tyre kryesisht të dobët: të izoluara në çështjet e brendshme dhe jo tek logjika e
BE-së, të dobëta në strategji dhe taktikë, të fragmentarizuar në interesa dhe amatore. Disa
grupe rajonale dhe sektoriale nga veriu i Italisë gjithmonë e më tepër po japin shembullin
e profesionalizmit tani. Ato e luajnë lojën e BE-së jo vetëm me sharm, informalitet dhe
sekret, duke reflektuar kështu virtytet e vjetra të politikës së brendshme, por gjithashtu
duke bërë aleanca të sofistikuara, të tilla si koalicioni publik-privat midis krahinës së
Piemontes dhe kompanisë së saj kryesore Fiat ose ajo, e ashtuquajtura, aksi ‘horizontal’
që shtrihet nga krahina e Lionit në Francë në shtetin e Sllovenisë dhe në mes gjendet
krahina e Lombardisë. Në 2004 Komisioni mbylli një Marrëveshje Trepalëshe me
qeverinë qendrore italiane dhe me qeverinë e Lombardisë për zbatimin e rregullave për
ndryshueshmërinë e transportit, marrëveshja e parë e këtij lloji midis BE-së dhe një
qeverie rajonale.
Grupet spanjolle të presionit zbulojnë në vetvete përzierjen e tipareve të brendshme,
veçanërisht atë të tradicionales kundrejt modernes. Duke ardhur nga centralizimi nën
Generalissimo Franco deri në 1975, Spanja u modernizua duke u bërë një nga historitë
më të mëdha të suksesit falë zgjerimit të tretë në 1986.452
Tanimë ajo është një shtet federal i ngjashëm me Gjermaninë, i përbërë nga
shtatëmbëdhjetë krahina më pak ose më shumë autonome, të gjitha me zyrë në Bruksel.
450 Raffone, 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 146. 451 Franchino dhe Radaelli, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010, 146. 452 Magone, 2008; Closa dhe Heywood, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010, 146.
Evarist Beqiri 2017
131
Të dyja, si partitë politike dhe burokracitë formalistike si ato në Itali karakterizojnë
qeverinë qendrore në Madrid. Si në Francë, shumica e grupeve të interesit publike ose
private mbështeten tek BE-ja për ekspertët dhe tek aprovimi nga shefat, me coherencia
mbi letër si kriteri themelor i suksesit. Shembulli kryesor i lobimit aktiv në BE është
Junta de Catalunya, e para me një zyrë rajonale në BE. Disa kompani shumëkombëshe të
dala së fundmi në sektor si bankat ose telekomi janë bërë gjithashtu aktive në çështjet e
BE-së. Grupet e vogla të interesit të shumta në numër e fillojnë veprimin e tyre kolektiv
në shtëpi nëpërmjet shumë ombrellave të brendshme që shkojnë sipas rrugës së gjatë me
vetëbesim në Bruksel. Në fushën e lojës në Bruksel, grupet spanjolle të lobimit janë
famëkeqe për vonesat e tyre, veçanërisht në nivelin e Komisionit. Si gjermanët ata
shpenzojnë shumë kohë në shtëpi. Ndryshe nga italianët, ata ngelen lojtar të angazhuar,
duke e mbajtur fjalën në linjë me veprimet e tyre. Shpesh duke qenë se i zbulojnë
propozimet e reja për legjislacion në një fazë shumë të vonuar, ata përpiqen të gjejnë
ngushëllim në ndeshjen e radhës të lobimit, i ashtuquajturi exemption lobby, i cili është
gjerësisht një shpikje spanjolle e lobimit në BE tashmë është kthyer në një praktikë të
zakonshme. Duke mos dashur ose duke mos qenë në gjendje ta bllokojnë propozimin, ata
përpiqen ti bashkëngjisin atij një nen shtesë, e cila i jep Spanjës një përjashtim nga
rregulli për një numër të caktuar vitesh, siç ndodhi me Direktivën e Liberalizimit të
Telekomit në 1997. Si italianët, ata nuk i binden ligjit, por ndryshe nga ata, ata përpiqen
ta legalizojnë këtë ves. Një specialitet tjetër spanjoll është, është gjithashtu, njësoj si
ndeshja e ardhshme më e mirë dhe përjashtimi për shkak të sjelljes së tyre të avashtë,
lobimi i subvencioneve. Shumë grupe lobimi rajonale dhe sektoriale i përshtatin veprimet
e tyre në këtë fushë. Shpesh pa shumë ton, indirekt, me sharm dhe jo zyrtarisht, ata
përpiqen të influencojnë Komisionin me anë të Tre P-ëve lidhur me objektivat dhe
kushtet e programeve të subvencioneve në vijim, duke rritur kështu shanset e tyre për të
përfituar më shumë euro. Negociatorët spanjoll në nivelin e Këshillit, që vijnë kryesisht
nga qeveria qendrore, shpesh shfaqin sidoqoftë pikërisht stilin e kundërt, duke u
shndërruar në jopopullor këtu.453
4.4.2 Grupet e interesit, holandeze, belge, nordike, irlandeze, portugeze, greke dhe
austriake
Në të shkuarën, grupet e mëdha publike dhe private holandeze, duke besuar se pozicioni i
tyre si vend i vogël mbrohet më mirë nga Komisioni dhe jo nga Këshilli, dhe mirëqenia e
tyre me një raport eksportesh te diku 55% të Prodhimit të Brendshëm Bruto varet më
shumë tek tregu i hapur, kanë mbajtur një preferencë utilitariste në favor të një organizmi
mbishtetëror dhe integrimit negativ.454 Në 1992, të dyja si partitë e krahut politik të majtë
edhe ato të atij të djathtë u bënë kritike ndaj integrimit evropian, dhe ky qëndrim pati
efekte mbi Kabinetin (gjithmonë një koalicion i dobët), qeverisjen qendrore dhe qytetarët
që refuzuan Traktatin për projekt-Kushtetutën në 2005. Grupet e interesit kanë ombrella
të shumta të brendshme të lidhura me EuroFeds, në të cilat holandezët në shpërpjesëtim
drejtojnë sekretariatet që iu japin pushtet mbi axhendat, mbledhjet dhe buxhetin. Ata
ndihen rehat në platformat e përbashkëta të BE-së. Shumica veprojnë me vetëbesim,
shumë kanë zyrën e tyre në Bruksel, dhe një pakicë është anëtare e drejtpërdrejt e
453 Van Schendelen, 2010, 147. 454 Van Schendelen, 2002 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
132
EuroFeds. Ato që ndikojnë prirjet janë kompanitë shumëkombëshe holandeze (si
Unilever, Philips) dhe disa Organizata Joqeveritare (të mjedisit dhe punës). Shumë
qeveri të decentralizuar dhe ombrellat e sipërmarrjeve të vogla dhe të mesme ndoqën
shembullin e tyre. Holandezët që punojnë tek institucionet e BE-së janë të pakët.455
Megjithëse në Evropë vendi renditet i dyti pas Mbretërisë së Bashkuar në përshtatjen e
menaxhimit të çështjeve publike, shumica e grupeve kanë vështirësi të përshtatin qasjen e
tyre. Holandezët në BE i shikojnë shpesh kërkesat e tyre si ofertë bujare ndaj Evropës dhe
kështu kanë fituar reputacionin e të qenit spontan, të drejtpërdrejt, të padurueshëm,
aparatçikë, gjysmë zyrtar kur lobojnë me listat e tyre të gjata dhe shpesh me mandatat të
lirë, shkurtimisht amatorë. Duke i përkitur ‘republikës së parë të Evropës’ (Montesquieu),
ata e shikojnë mirësjelljen si intrigë. Me një sjellje të tillë, shumë ekspertë holandez gjatë
punës në BE shpesh i mërzisin përfaqësuesit e tyre të përhershëm. Lobistët e tyre
udhëtues shpesh e kthejnë faktin që jetojnë afërsisht vetëm dy orë larg Brukselit në
disavantazh, duke ardhur në mëngjes dhe duke u larguar në mbrëmje, duke neglizhuar në
këtë mënyrë gjithë takimet informale. Përfaqësuesit e tyre të përhershëm që prej 1994
janë vendosur çuditërisht në periferi të Brukselit afër autostradës që të çon në shtëpi, por
në 2010 u planifikua të zhvendosen afër Sheshit Shuman.456
Grupet e interesit belge dhe luksemburgase i përkasin shteteve të reja. Belgjika ka një
ndjenjë të ulët nacionalizmi dhe një qeveri qendrore të paqëndrueshme.457 Për shkak të
shifrave të tyre të larta të eksportit (përreth 65% e Prodhimit të Brendshëm Bruto), të dy
vendet i japin zakonisht mbështetje të fortë utilitare integrimit të tregut të hapur, përveç
qasjes së Luksemburgut me bankat (të mbrojtura). Sjellja e tyre mund të karakterizohet
më mirë si ‘pragmatiste’, fjala akademike për të përshkruar një model të qartë sjelljeje.
Ata mund ta përballojnë një sjellje të tillë sepse, duke jetuar në një distancë shumë të
shkurtër nga Brukseli me dendësinë e lobimit të tij, 458 ato me vështirësi mund t’i
shpëtojnë takimeve informale dhe ata gëzojnë faktin që shumë bashkëkombës të tyre janë
pjesë e të gjitha niveleve në Këshill, afërisht një e pesta e gjithë personelit. Për shkak të
çështjes së gjuhës së tyre, shumë grupe belge janë të organizuar vetëm në nivelin rajonal
dhe përgjatë këtij drejtimi lidhen me EuroFeds-et. Tre qeveritë më të mëdha belge
(Flanders, Wallonia, Brussels) kanë njerëzit e tyre brenda përfaqësisë së përhershme
belge, dhe ministrat e tyre qarkullojnë në mbledhjet e Këshillit. Qeveritë e Belgjikës dhe
Luksemburgut janë burokraci partiake sipas stilit francez, të drejtuara nga ekspertët dhe
të kufizuara nga shefat formal. Mosbesimi i tyre i brendshëm i bënë grupet private
mosbesuese, gjithashtu. Sjellja e tyre duket e përshtatur: informale, e qetë, indirekte dhe
plotë sharm. Ata janë të mirënjohur për fitimin e gjërave pa shumë përpjekje mbi grupet e
fuqishme të huaja të lobimit, por ky fitim pa mund është kryesisht rezultat jo i aftësive të
tyre për menaxhimin e çështjeve publike, por i mungesës së tyre, nga nevoja dhe falë
hundës së tyre ‘Katolike’ për mundësi. Në 2006, qeveria flamine vendosi zyrën publike-
private VLEVA për të mbështetur grupet e saj të interesit në BE.
455 Suvarierol, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010. 456 Van Schendelen, 2010, 148. 457 Swenden et al., 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010. 458 Van Schendelen, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
133
Vendet Nordike (Danimarka, Suedia, Finlanda) kanë nacionalizëm të lartë, decentralizim
dhe orientim ndaj tregut të hapur, megjithëse Finlanda e ka arritur këtë profil që prej
liberalizimit të saj nga kontrolli sovjetik.459 Grupet e tyre të presionit kanë shumë kushte
të përbashkëta. Brukseli është shumë larg, e cila është një pengesë për takime informale
të shpeshta dhe intensive. Lobimi në nivelin e BE-së është nën një debat kritik, duke
treguar kështu vetëm pranim të pjesshëm. Vetëm ato pak firmat e tyre shumëkombëshe të
tilla si Carlsberg, Scania dhe Nokia përdorin metodat e menaxhimit të çështjeve publike.
Shumica e gupeve të interesit me përmasa të vogla qasen indirekt në Bruksel nëpërmjet
rrjetit të shoqatave të tyre publike-private dhe përfaqësuesve të tyre të përhershëm.
Qeveria e tyre me vështirësi ndërhyn në sjelljen e tyre lobuese, me përjashtim të rastit kur
parlamenti i tyre kombëtar përdor pushtetin e tij për të instruktuar një ministër mbi votën
kombëtare në Këshill; parlamenti danez ka filluar tashmë të ndjek praktikën e zakonshme
të ngritjes së një zyre parlamentare në Bruksel. Vlera e demokracisë parlamentare shpesh
nuk përputhet me suksesin në BE, pasi një ministër i instruktuar negocion me vështirësi.
Për të zgjidhur këtë problem, prirja e re është që qeveria të hartoj instruksionin e
parlamentit. Duke ardhur nga vende të pasura që e vlerësojnë mirëqenien, grupet nordike
brenda BE-së zakonisht mbështesin shpenzimet e kujdesshme si dhe politikat sociale dhe
mjedisore. Kultura e tyre ‘Protestante’ e transparencës dhe llogaridhënies i bënë ata
mbështetës të një regjimi të tillë vlerash në nivelin e BE-së dhe do të thotë se
kryeqyteteve të tyre iu rrjedh shumë informacion që vjen nga brenda Këshillit. Duke e
mbajtur fjalën e tyre në një linjë me veprimet e tyre, ato kanë fituar reputacionin e të
parashikueshmit, i cili mund ta zvogëloj efektivitetin e lobimit të tyre. Sjellje të
përshtatura përdorin vetëm disa kompani shumëkombëshe dhe ombrella kombëtare.
Sidoqoftë, grupet e interesit nga qeveria qendrore shpesh shquhen për sjellje të
drejtpërdrejt, formale, të zhurmshme dhe kërkuese, veçanërisht në nivelin e Këshillit.460
Natyrisht, grupet e interesit irlandeze, portugeze dhe greke kanë shumë dallime në
vetvete. Jo më pak e rëndësishmja ndër to është reputacioni i irlandezëve për të thënë ‘jo’
ndaj ndryshimeve të Traktateve, e cila stimulohet nga kushtetuta e tyre e brendshme që
parashikon një referendum për këtë. Sa i takon politikave, shumica e grupeve irlandeze të
interesit kanë interesa të forta në fushën e industrisë, tregtisë dhe tregjeve të hapura,461
ndërsa ato nga Portugalia dhe Greqia preferojnë të mbrojnë bujqësinë dhe sipërmarrjet e
vogla. Grupet irlandeze veprojnë kryesisht jo zyrtarisht dhe nëpërmjet rrjetit të tyre
publik dhe privat, shpesh i udhëhequr nga disa prej kompanive të tyre shumëkombëshe.
Për shembull, ata takohen në pubin e tyre irlandez në Bruksel Kitty O’Shea, i cili shërben
si njëlloj përfaqësie e përhershme jozyrtare për të gjithë irlandezët.
Grupet portugeze dhe greke vijnë nga shoqëri shumë të normalizuara. Qeveritë e tyre
preferojnë t’i kontrollojnë ministritë e tyre dhe të ndërhyjnë në sektorin privat, të cilit për
shkak të mungesës së kompanive shumëkombëshe i mungon kundërpesha. Pa madhësinë
e mjaftueshme dhe burimet e tjera, shumica e grupeve private mezi ia dalin të veprojnë
me besim tek vetja. Për kontrollin nga larg të BE-së, ato janë të ndërvarura nga qeveritë
459 Raunio dhe Tiilikainen, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010, 149. 460 Van Schendelen, 2010, 149. 461 Coakley dhe Gallagher, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
134
dhe ombrellat e tyre shpesh të lidhura me atë qeveri.462 Qeveritë e tyre bëjnë më tepër
përpjekje për prodhimin dokumenteve dhe pozicioneve koherente brenda vendit sesa për
të lobuar në Bruksel, përveç lobimit në nivelin e Këshillit. Sidoqoftë, të tre vendet kanë
gjithashtu shumë gjëra të përbashkëta: ata janë me përmasa të vogla dhe në një distancë
të largët nga Brukseli; parti politike klienteliste dhe krahinizmat në rritje i fragmentizojnë
që të tre; njerëzit e tyre luajnë një rol margjinal në anën e inputeve të makinerisë së BE-
së, duke i besuar kështu shumë pozicionit të tyre në Këshill; si spanjollët ata
përqendrohen tek përjashtimet dhe subvencionimet; ata kanë fituar një reputacion të
madh për grumbullimin e fondeve strukturore; të dhënat e tyre lidhur me zbatimin siç
duhet të legjislacionit të BE-së dhe subvencionimeve janë të dobëta. Në përshtatjen e
veprimeve të tyre, irlandezët janë më politik sesa portugezët dhe grekët, veçanërisht duke
vepruar informalisht, me sharm dhe pazhurmë, siç veprojnë brenda vendit të tyre. Të tre
vendet janë gjerësisht të pa familjarizuar me menaxhimin e çështjeve publike.
Përfundimisht, grupet austriake të presionit, janë të damkosur nga korporatizmi
kombëtar, eufemizmi akademik për shprehur ndryshe të qëndruarit bashkë nga
mosbesimi. Duke besuar tek autoriteti formal, ata e shikojnë Këshillin si vendimtar, dhe
shumë prej tyre mbajnë pozicione brenda përfaqësisë së përhershme austriake, pjesërisht
për të vëzhguar të tjerët atje nga niveli federal, nëntë qeveritë e Länder, organizatat e
nëpunësve dhe punëtorëve, dhe grupet e biznesit të madh si Dhoma e Tregtisë dhe
bankat. Kjo përfaqësi e përhershme unike, që iu jep të drejtën anëtarëve të ulen në grupet
e punës së Këshillit, është shpikja austriake për influencimin e BE-së, megjithëse ndiqet
me vështirësi nga vendet e tjera. Disa grupe të tjera kanë zyrën e tyre në Bruksel ose
vendosen në Dhomën austriake. Disa njësi si në nivel lokal edhe në nivelin e landit
përpiqen të koordinojnë gjithë grupet private dhe publike austriake, në këtë mënyrë
asnjëri nuk ia del. Këto njësi, nga ana e tyre, shpesh marrin instruksione nga parlamentet
formalisht të fuqishëm në të dy nivelet, duke shkaktuar të njëjtat tension ndërmjet
demokracisë së brendshme dhe efektivitetit të BE-së si në vendet nordike. Kompanitë
shumëkombëshe, të cilat mund të veprojnë si përcaktuesit e prirjeve të lobimit,
mungojnë. Formimi i grupimeve më të gjera brenda vendit është i vështirë dhe konsumon
kohë për shkak të mosbesimit të dyanshëm. Për pasojë, shume grupe shpesh mbërrijnë
vonë në proceset e BE-së. Meqenëse disa kanë lidhjet e tyre me mjediset e punës së BE-
së dhe EuroFeds-et, ka një tendencë në rritje drejt vetëbesimit, veçanërisht ndërmjet
krahinave. Veprimet e përshtatura përbëjnë veçanti, por në shumë dosje të BE-së grupet
austriake janë pjesë e koalicioneve fituese. Shkaku kryesor është se, si gjermanët, ata
shpesh mbajnë pozicione të ekuilibruara që i qëndrojnë më pranë kompromisit final. Një
shembull është politika e BE-së për mbrojtjen e fermave, që është në diskutim ndërmjet
vendeve si Mbretëria e Bashkuar dhe Franca, por nën flamurin e Bujqësisë së
Qëndrueshme që ka përvetësuar dhe përafruar praktikën austriake të fermave. Si në
Gjermani, vëmendja ndaj metodave të menaxhimit të çështjeve publike po rritet.463
4.4.3 Grupet e interesit, qipriotë, malteze, polake, lituaneze, letoneze, estoneze,
hungareze, sllovene, çeke, sllovake, rumune, bullgare
462 Pari, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010. 463 Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
135
Vështrimet sistematike për sjelljen lobuese në BE të dymbëdhjetë Vendeve të Evropës
Qendrore dhe Lindore (CEEC), janë të pakta. Këto vende shtrihen nga Balltiku në veri
tek Qiproja dhe Malta në Jug, ato iu bashkuan BE-së në 2004 dhe 2007, respektivisht. Sa
vijon është bazuar kryesisht në disa libra të përgjithshëm, 464 tek studimi specifik i
vendeve, artikuj, raste lobimi, reputacioni në fushën e lojës, eksperienca personale dhe të
dhënat e përgjithshme mbi të shkuarën.465
Përgjithësimet nuk janë të lehta. Natyrisht, vendet shfaqin shumë dallime, të tilla si ato në
madhësi (shteti i vogël i Maltës kundrejt atij të madh të Polonisë), gjuhë (njëmbëdhjetë të
ndryshme), vjetërsia (perandori të vjetra si Polonia, Lituania dhe Hungaria kundrejt
shtetit krejt të ri të Sllovenisë), historia e afërt (kryengritja në Hungari dhe Poloni në
1956 dhe ajo e 1968 në të atëhershmen Çekosllovaki, ndarja e 1993 ndërmjet Çekisë dhe
Sllovakisë), krahinizmat (që janë në rritje në Poloni dhe Hungari, modele të ngjashme
ekzistonin para 1939), përbërja etnike (me rastet e veçanta të thyerjes së kufirit nga
hungarezët dhe romët), sektorët ekonomik (Hungaria dhe Sllovakia industriale kundrejt
Polonisë dhe Lituanisë bujqësore), konfliktet e jashtme (Qipro me Turqinë) dhe sistemi
politik (Estonia parlamentare dhe Çekia kundrejt Polonisë presidenciale).466
Megjithatë shumë nga vendet e reja anëtare kanë karakteristika të përbashkëta. Përveç
Qipros dhe Maltës, ato të gjitha kanë qenë më parë nën pushtimin e Gjermanisë, dhe më
pas nën atë të Bashkimit Sovjetik, duke filluar që prej fundit të viteve 1930 deri në fund
të viteve 1980. Përveç Sllovenisë (themeluar në 1991), ato të gjitha kanë pasur një formë
pavarësie më parë, edhe pse për një periudhë të shkurtër (shtetet Balltike) ose nën statusin
e protektoratit (Sllovakia). Popullsia e tyre kanë një ndjenjë të fortë nacionalizmi dhe
sovraniteti si dhe dallime të shumta kulturore ndërmjet gjeneratave. Sipas të dhënave
socio-ekonomike (DG ESTAT) dhe të krahasuara ato me pesëmbëdhjetëshen e vjetër,
rezulton se, të gjitha vendet kanë varfëri të madhe, varësi ndaj ndihmës së familjes,
papunësi, krah i lirë pune, besim tek bujqësia, mungesë të kompanive shumëkombëshe
dhe eksporte të ulta tek BE-ja. Ekonomitë e tyre janë shumë informale (pagesa të
pataksuara) por po i nënshtrohen një transformimi të shpejtë drejt praktikave ekonomike
perëndimore. Ato kanë rezultate të larta sa i takon cilësisë së edukimit dhe (deri tek kriza
financiare e 2008) rritjes së tyre ekonomike si dhe një balancim më të mirë të buxhetit
qeveritar; shumë nga këto vende po bëhen gati që të përshtaten me euron, ndërsa Qiproja
dhe Malta i janë bashkuar asaj tashmë. Gjithashtu në disa vende niveli i korrupsionit
është i lartë, fakt ky që justifikon ngrirjen e subvencioneve të Komisionit ndaj Bullgarisë
dhe Rumanisë në 2008. Sistemi politik i dhjetë vendeve ish-komuniste shfaq një
transformim të shpejtë nga qeverisja totalitare tek ajo e kufizuar, nga dominimi i një
partie tek shumëpartitizmi, nga agjencitë dhe gjykatat e varura tek ato të pavarurat, nga
politikat dhe vlerat e regjimit të vjetër tek ato të atij të ri, si privatizimi dhe
decentralizimi, dhe nga personeli i vjetër politik tek ai i riu. Partitë politike të
personalizuara, elektoratet e paqëndrueshme dhe koalicionet e brishta (për shembull, me
një Kabinet të ri polak pothuajse çdo vit) të gjitha tregojnë brishtësinë e tranzicionit
464 Grabbe, 2005; Schimmelfennig dhe Sedelmeier, 2005; Epstein dhe Sedelmeier, 2008 cituar tek Van
Schendelen, 2010. 465 Circa, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010. 466 Krouwel, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010, 151.
Evarist Beqiri 2017
136
politik. Gjithsesi, evropianizimi i këtyre vendeve po ecën me shpejtësi, siç tregohet edhe
nga studimet.467
Në sjelljen e tyre në nivelin e BE-së, këto vende kanë gjithashtu shumë të përbashkëta. Së
pari, vendet që rifituan pavarësinë nga pushtimi i huaj janë të dyzuara lidhur me
evropianizimin (‘nuk janë për zëvendësimin e Moskës me Brukselin’). Si qytetarët ashtu
edhe politikanët e tyre shpesh shprehin një preferencë për subsidaritetin më tepër sesa për
ligjet e BE-së dhe madje, përveç sa i takon subvencioneve, për sovranitetin më tepër sesa
për subsidaritetin.
Së dyti, meqenëse peizazhi i biznesit të tyre është shumë rrafshët (mezi gjendet ndonjë
kompani e madhe) dhe qeveritë e tyre të decentralizuar janë në fazën e adoleshencës,
shumica e grupeve të interesit brenda vendit janë shumë të varur tek kryeqytetet e tyre. Së
treti, në nivelin BE-së, qeveria e tyre qendrore është gjerësisht e përqendruar tek Këshilli
dhe përfaqësuesit e saj të përhershëm në Bruksel, pasi akoma kanë pak njerëz brenda
Komisionit, komisionit të ekspertëve dhe komitologjisë. Vetëm për ato dosje që kërkojnë
votimin me unanimitet në Këshill mundet që kjo ndërvarësi të funksionoj për të penguar
vendimmarrjen, siç tentoi të bënte qeveria e binjakëve Kaszynski gjatë 2005-2007. Një
pasojë e kësaj është që qeveria e tyre qendrore duhet të luaj ndeshjet e tjera më mirë duke
lobuar për përjashtime dhe subvencione. Një pasojë tjetër është ajo që ndodh në nivelin e
Këshillit ku i duhet të ndeshet në një betejë të vështirë kundrejt interes-mbajtësve
perëndimor që i kanë përfshirë interesat e tyre në propozimet e Komisionit, dhe shpesh e
bëjnë këtë në mënyrë shumë kërkuese, të zhurmshme, të drejtpërdrejt dhe me ekspozim
formal. Tipari i katërt ka të bëjë me faktin që, për shkak të politikave të brendshme të
paqëndrueshme, edhe pozicionet e tyre në nivelin e Këshillit janë shpesh gjithashtu të
paqëndrueshme, pasi ministrat shkojnë e vijnë po kështu edhe pozicionet e tyre politik
ndryshojnë bashkë me to. Së pesti, vendet kanë disa interesa politik shumë të
përbashkëta, veçanërisht tek bujqësia (më pak tek legjislacioni për sigurinë ushqimore
dhe më tepër tek subvencionet), lëvizja e lirë e punëtorëve (eksporti i krahut të lirë të
punës) dhe siguria (kufijtë e tyre me Rusinë, Bjellorusinë dhe Ukrainën); për interesin e
fundit disa shtete, si ato Balltike, kanë ngritur aleanca rajonale. Në fillim të vitit 2009, në
prag të Samitit të Këshillit, nëntë prej krerëve të tyre të shtetit u takuan jo zyrtarisht për të
shtrënguar duart për t’i dhënë më tepër mbështetje financiare vendeve të Evropës
Qendrore dhe Lindore.468
Prirjet e lobimit të përmendura më sipër në të pesëmbëdhjetë shtetet e vjetra anëtare po
bëhen të dukshme tashmë edhe tek ato dymbëdhjetë më të rejat. Gjithmonë e më shumë
grupe interesi, veçanërisht nga qeveritë e decentralizuara dhe biznesi, udhëtojnë herë pas
here në Bruksel ose kanë ngritur zyrat e tyre aty tashmë. Agjencia e polake e transportit
ajror LOT kanë hedhur themelet e kësaj prirjeje vetëbesimi gjithmonë e në rritje, ndërsa
qeveria e Hungarisë mori një trajnim të hershëm në 2001 lidhur me ‘mënyrën sesi t’i
shpëtosh Budapestit’. Në 2008, përreth dyzetë grupe lobimi nga secili prej këtyre
vendeve si, Polonia, Republika Çeke, Sllovakia dhe Hungaria ishin të pranishëm në
Bruksel, një total prej 160 grupesh që përfaqësojnë 40 përqind të interesave të biznesit
dhe pjesa e mbetur ndahet në mënyrë pothuajse të barabartë midis grupeve profesionale,
organizatave joqeveritare dhe qeverive të decentralizuara. Koordinimi kombëtar i
467 Sepos, 2008; Papadimitriou dhe Phinnemore, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010. 468 Van Schendelen, 2010, 152-153.
Evarist Beqiri 2017
137
interesave të brendshme është, vjen më tepër si rezultat, i çështjeve të brendshme, dhe me
shumë gjasa e ka kaluar kulmin e tij tashmë. Shume grupe lobimi i japin më tepër vlerë
lobimit në BE (megjithëse emri i tij shpesh keqkuptohet si korrupsion)469 dhe janë kritike
ndaj mbështetjes që marrin nga qeveritë e tyre, ato janë bërë anëtare të EuroFeds-eve, dhe
lobojnë me besim tek vetja për mbështetje financiare dhe koalicione.470 Brenda dhe me
anë të këtyre EuroFeds-eve ato fitojnë familjaritet si me stilet më të përshtatshme të
lobimit ashtu edhe me dyert e fshehta të institucioneve të BE-së (mbi të cilat dhjetë vende
kanë kryer para-trajnime në kohën e komunizmit), veçanërisht sa i takon punës së
Komisionit që e inkurajon aktivisht pjesëmarrjen e tyre. Duke nisur nga fakti që kanë një
ambicie të madhe për të fituar ose të paktën të mos e humbasin një ndeshje, grupet e
larmishme nga vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore shfaqin një etje të madhe për t’u
bërë sa më profesionist me anë të përgatitjes përpara (studim, Tre P-të) dhe me anë të
maturisë (veprime të përshtatura) gjatë ndeshjes. Shumë grupe po ndjekin seanca trajnimi
në Bruksel ose në vendim mëmë dhe kanë filluar të vënë në jetë metodat e menaxhimit të
çështjeve publike.471
4.5 Mbi kë duhet lobuar në mjedisin e BE
Kluver argumenton se, lobimi mund të konceptohet si një marrëdhënie shkëmbimi midis
institucioneve evropiane dhe koalicioneve të lobimit, në të cilat Komisioni, Këshilli dhe
Parlamenti Evropian shkëmbejnë influencën me informacionin e ofruar, mbështetjen
qytetare dhe pushtetin ekonomik. Sidoqoftë, intensiteti i marrëdhënies së shkëmbimit
varion sipas çështjeve politike ndërsa kërkesa për informacion ndryshon sipas kontekstit
të çështjes. Çdo çështje politike është e veçantë përderisa çështjet politike dallojnë shumë
nga një shumëllojshmëri karakteristikash. Disa çështje mund të jenë shumë teknike
ndërsa kompleksiteti i çështjeve të tjera mund të jetë më i ulët. Kështu që, lobimi nuk
kryhet në vakum, grupet e interesit janë pjesë e një mjedisi të caktuar me të cilin duhet të
ndërveprojnë. Prandaj, karakteristikat e çështjes politike në diskutim prekin në mënyrë të
konsiderueshme aftësinë e tyre për të t’ia dal mbanë në tentativat e tyre të lobimit. Si
rrjedhim, konteksti i çështjes përcakton mjedisin në të cilin grupet e interesit konkurrojnë
për influencë dhe mund të lehtësoj ose pengoj aftësinë e tyre për të influencuar politik-
bërjen evropiane. Më specifikisht, unë supozoj se ndikimi i informacionit të ofruar varion
sipas kompleksitetit të çështjes politike.472
Kompleksiteti nënkupton shkallën e vështirësisë që ka një problem i caktuar për t’u
analizuar, kuptuar, ose zgjidhur. Politik-bërja është një punë shumë sfiduese dhe vendim-
marrësve gjithmonë e më tepër iu mungon informacioni i mjaftueshëm përreth ndikimit të
masave politike specifike. Prandaj, Komisioni Evropian, Parlamenti Evropian dhe
Këshilli mbledhin informacion nga jashtë duke u konsultuar në shkallë të gjerë me grupet
e interesit për të kompensuar mungesën e informacionit.473
Kështu që, vendimbërësit kërkojnë informacion nga aktorët privat dhe grupet e interesit
duke ofruar këtë informacion janë në gjendje të influencojnë rezultatin e procesit të
469 McGrath, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010, 153. 470 Borragán, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010. 471 Schneider, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010. 472 Smith, 2000; Dur dhe De Bievre, 2007b; Woll, 2007; Dur, 2008b cituar tek Kluver, 2013, 57. 473 Majone, 1996a, 72–74; Bouwen, 2009, 22 cituar tek Kluver, 2013, 58.
Evarist Beqiri 2017
138
politik-bërjes. Po kështu, Austen-Smith,474 thekson se, vendimmarrësit shpesh i zgjedhin
politikat pa pasur informacion të plotë mbi pasojat e tyre, në këto raste, informacioni
bëhet i vlefshëm, dhe ata që e posedojnë atë janë në pozicionin e duhur për të influencuar
politikat.
Sidoqoftë, nevoja për ekspertizë të jashtme varion nga një propozim politikash te tjetri:
Disa propozime mund të prekin gjithë tregun e brendshëm dhe mund të jenë shume
teknike ndërsa propozime të tjera mund të prekin një sektor shumë të vogël dhe përbëjnë
një ndryshim të vogël mbi legjislacionin ekzistues. Nëse propozimet politike janë shumë
komplekse, nevoja për njohuritë e ekspertëve të jashtëm është shumë e lartë dhe
institucionet evropiane janë veçanërisht të hapura për shkëmbime me grupet e interesit.
Megjithatë, nëse një çështje politike ka natyrë shumë të thjeshtë, kërkesa për informacion
do të jetë shumë e ulët dhe grupet e interesit do ta kenë më të vështirë të influencojnë
politik-bërjen evropiane përmes transmetimit të informacionit.475
Prandaj ekziston një efekt ndërveprues midis kompleksitetit të çështjes politike dhe
informacionit të ofruar nga grupet e interesit. Nëse një çështje politike është shumë
komplekse, institucionet evropiane kanë nevojë për më tepër informacion nga grupet e
interesit. Prandaj, grupet e interesit të cilat mund të ofrojnë informacionin e duhur për
Komisionin, Këshillin dhe Parlamentin Evropian do të jenë në një pozicion të mirë për të
influencuar procesin e politik-bërjes. Mirëpo, nëse një çështje nuk është fare e ndërlikuar,
institucionet evropiane nuk kanë nevojë për informacion. Grupet e interesit të cilat
mbështeten më së shumti te sigurimi i informacionit për vendimmarrësit evropian do ta
kenë kështu më të vështirë për të pasur një ndikim në debatin legjislativ. Prandaj efekti
pozitiv i informacionit të ofruar mbi influencën e grupeve të interesit moderohet nga
kompleksiteti i çështjes politike. Efekti do të jetë i fortë në çështje shumë komplekse dhe
do të jetë i dobët në çështjet më pak komplekse. Pra, sa më i madh kompleksiteti i
çështjes politike, aq më i fortë efekti pozitiv i informacionit të ofruar në influencën e
grupeve të interesit në politik-bërjen e Bashkimit Evropian.476
Lobimi është një marrëdhënie shkëmbimi në të cilën institucionet evropiane kërkojnë
informacion të rëndësishëm lidhur me politikat, mbështetje qytetare dhe pushtet
ekonomik nga grupet e interesit. Aftësia e grupeve të interesit për t’i ofruar këto të mira
Komisionit, Këshillit, dhe Parlamentit Evropian shpjegon arsyen pse disa grupe interesi
janë të afta t’ia dalin mbanë në aktivitetin e tyre lobues ndërsa disa të tjera dështojnë të
formësojnë procesin politik. Lobimi është një sipërmarrje kolektive. Çështja politike
mobilizon shumë grupe interesi të cilët lobojnë njëkohësisht institucionet evropiane.
Grupet e interesit që ndjekin të njëjtat synime politike i tërheqin vendim-bërësit në të
njëjtin drejtim duke formuar kështu koalicione lobimi. Prandaj nuk është vendimtare
shkëmbimi i të mirave nga grupet e interesit individualisht, por informacioni i ofruar në
tërësi, mbështetja qytetare, dhe pushteti ekonomik i koalicioneve të lobimit në tërësi.
Teorizuam se nevojat për informacion së institucioneve evropiane variojnë sipas
kompleksitetit të çështjes. Si rezultat, efekti i informacioni të ofruar do të rritet me
kompleksitetin e propozimit politik.477
474 Austen-Smith (1993, 799-800) cituar tek Kluver (2013, 58). 475 Kluver, 2013. 476 Kluver, 2013. 477 Kluver, 2013.
Evarist Beqiri 2017
139
Nga eksperienca dihet që çdo organizatë nuk është asnjëherë e pavarur dhe është
gjithmonë shumë ose pak e varur tek mjedisi i vetë sfidues.478 Bota e jashtme perceptohet
me dy fytyra. Njëra që duket premtuese dhe e mbushur plotë me mundësi, dhe tjetra
kërcënuese dhe e vështirë. Kompleksitetet në ndryshim të vazhdueshëm të botës së
jashtme bëjnë që sjellja influencuese të përshtatet vazhdimisht, veçanërisht sa i takon
organizatave dhe grupeve të tjera që veprojnë si miq ose kundërshtarë, thënë shkurtimisht
si interes-mbajtës. Prandaj, çdo organizatë duhet të kënaq dy interesa vetjak. Tek ana e
inputeve, duhet të fitoj mjetet e veprimit që nevojiten nga jashtë, për shembull buxhetin,
mbështetjen, informacionin dhe burimet e tjera dhe nga e outputeve të saj, duhet të
shpërndaj atë që i kërkohet nga jashtë, për shembull produktet speciale, shërbime,
mbështetje dhe kontribute të tjera. Në kuptimin funksional, çdo organizatë është një grup
interesi. Kjo nuk është më pak e vërtetë për një ministri ose BE-në sesa për një kompani
ose grup qytetarësh. Në fakt, shumë zyrtarë të qeverisë veprojnë si grup interesi.479
Vetëm sa iu takon operacioneve të brendshme mundet të veprojë një organizatë me një
nivel më të madh ose më të vogël pavarësie, por kjo autonomi nuk është e mjaftueshme
për mbijetesë, pasi varet dhe kufizohet gjithmonë tek disa karakteristika të tilla si tipi
(privat ose publik), burimet (të bollshme ose të kufizuara), reputacioni (i mirë ose i keq)
dhe veçanërisht ndërgjegjësimi (vigjilent ose i përgjumur). Aq më shumë të
ndërgjegjësohet një organizatë rreth pozicionit të saj në mjedisin e gjerë, aq më mirë
mund ta ushtroj ajo autonominë e saj dhe të bëj më tepër sesa thjesht të përshtatet me
fatin e mirë ose të keq që nuk varet nga ajo. Nëse është vigjilente, ajo mund të vendos të
influencoj mjedisin duke nxitur mundësitë dhe duke bllokuar kërcënimet. Paradoksalisht,
një mjedis jomiqësor më kërcënime të ndërhyrjeve nga publiku ose konkurrentët e tregut
shpesh e zhvillon këtë vetëdije më mirë sesa një miqësor që ka tendencën që t’i mpijë
reflekset dhe të rris rreziku e të kapur në befasi duke humbur drejtimin, të ardhurat dhe
funksionin. Asnjë organizatë nuk është e sigurt në këtë aspekt. Që me lindjen e BE-së,
vektorët e evropianizimit e pasurojnë përvojën e vjetër me një eksperiencë të re, sepse
tani çdo organizatë në Evropë ka një dimension më të fuqishëm përtej kufijve që e bën
Brukselin, si të themi, kryeqytetin e saj të ri. Vektorët nga niveli evropian në atë të
brendshëm krijojnë sfidat e përshtatjes. 480 Ata mund të sjellin të mira në terma të
mundësive të reja, për shembull për eksportimin e produkteve ose për ndryshimin e
politikave të brendshme. Sidoqoftë, ata mund të sjellin gjithashtu edhe kërcënime të reja
dhe kosto të rritura që shkaktohen përmes përshtatjes. Tashmë ato nuk munden, siç ka
ndodhur në të shkuarën, të filtrohen ose bllokohen lehtësisht nga shtetet kombëtare.
Vektorët e influencës, që shkojnë nga brenda vendit tek niveli evropian, krijojnë sfidat e
tyre të influencës, të cilat kanë gjithashtu dy anë të ndryshme. Ato mund të krijojnë
mundësi të reja, për shembull një fushë loje më të niveluar ose një vendim specifik të BE-
së sipas dëshirës. Për më tepër ato mund të krijojnë gjithashtu kërcënime të reja, sepse
për shembull ato i ofrojnë një avantazh relativ një konkurrenti brenda ose jashtë vendit.
Thënë shkurt, beteja për mbijetesë po ndryshon nga brenda vendit në nivel evropian dhe
kërkon një qasje përtej kufijve ose evropiane. Kushti paraprak më i rëndësishëm është një
478 Thompson, 1967 cituar tek Van Schendelen, 2010. 479 Baumgartner, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010. 480 Van Schendelen, 2010, 43.
Evarist Beqiri 2017
140
mendje e hapur ndaj vektorëve të evropianizimit, e cila është një çështje e tre formave të
përgatitjes ose detyrave të shtëpisë. E para mbi të gjitha, tendencat dhe faktet e reja që
ndodhin në mjedisin evropian duhet të monitorohen vazhdimisht. E dyta, mbikëqyrja ka
nevojë për vlerësim në termat e rreziqeve dhe mundësive që gjithmonë nënkupton aftësi
gjykimi, e cila buron nga vlerat dhe objektivat e dikujt. Së treti, ato rezultojnë në interesa,
që do të thotë pozicionet që mbahen lidhur me faktet dhe tendencat në botën përreth dhe
që etiketohen si kërcënime ose mundësi. Në shoqëritë pluraliste, këto interesa
kundërshtohen gjithmonë nga disa interesa-mbajtës të tjerë që kanë zgjedhur një pozicion
ose interes të ndryshëm, duke e bërë fjalën interes sinonim të fjalës problem. Kjo është e
vërtetë si për interesat publike edhe për ato private, duke qenë se një interes publik nuk
është një interes i një rendi më të lartë ose më të ulët sesa një interes privat, por thjesht
një interes i një organizate publik si një ministri, agjenci ose parti, ndërsa një interes
privat mbështetet nga një organizatë private.481
Sa më tepër vigjilente ose e ndërgjegjësuar të jetë një organizatë lidhur me përcaktimin e
interesit, aq më tepër aftësi do të ketë për të mbijetuar në mjedisin sfidues evropian.
Sidoqoftë kjo vigjilencë nuk nënkupton që një organizatë publike ose privat duhet të
influencojë atë mjedis. Ka gjithfarë situatash në të cilat përshtatja e sjelljes është më tepër
racionale sesa përpjekja për të influencuar një rrezik ose mundësi në rritje. Ky
racionalitet, përsëri, mund të bazohet vetëm mbi një studim të vetëdijshëm të përgatitur
në shtëpi, i cili quhet detyrë përgatitore shtëpie. Sidoqoftë, në jetën e përditshme,
përshtatja e sjelljes zakonisht nuk është pasojë e detyrave të vetëdijshme të shtëpisë por
saktësisht e së kundërtës, që do të thotë neglizhenca e tyre. Pastaj, si pasojë e
mospërfilljes së saj, organizata mundet vetëm të përpiqet të përshtatet, në rastin tonë, me
evropianizimin e mjedisit të saj. Nganjëherë ajo mund të gëzoj fat nga një mundësi e lirë
ose nga një rrezik i fashitur, por zakonisht ajo vuan më tepër nga fati i keq i humbjes së
një mundësie ose i neglizhencës së një rreziku.482
Për t’u përshtatur me mjedisin e BE-së, natyrisht që çdo grup lobimi është i lirë të vendos
kursin e tij të veprimit sipas reflekseve të tij, praktikës, duke iu shërbyer marrësve ose
duke ndjekur konsulentët. Kjo mënyrë veprimi nuk është më pak racionale sesa të
vepruarit sipas hamendsimit më të edukuar. Në këtë mënyrë ai kursen kostot e punës
përgatitore. Megjithatë shanset për arritjen e rezultatit të dëshiruar janë afër zeros në
praktikë. Grupi i lobimit që vepron sipas reflekseve të tij bëhet i varuar plotësisht tek fati
i mirë, tek thërrimet që ngelen në tavolinë. Nëse vepron sipas njohurive praktike, ai mund
të bëjë shumë gabime të panevojshme. Nëse ai thjesht i shërben marrësit ose ndjek
konsulentët, ai mund t’i bëjë ata më të lumtur por me shumë gjasa jo veten e tij. Qasja
jonë ngelet këshillimore dhe jo normative. Nuk ka një argument përfundimtar lidhur me
faktin se pse një grup lobimi nuk duhet lejohet që të bëjë gjithë këtë dhe në vend të kësaj
të bëjë një zgjedhje racionale bazuar tek njohuritë e tija më të mira. Sidoqoftë, nëse grupi
i lobimit dëshiron seriozisht të zgjidhe ose t’i qëndroj një sfide, atëherë ai duhet ti bazoj
veprimet e tij në një zgjidhje të tillë racionale, pasi kjo lejon kursime mbi kostot punës
joeficente ose joefektive në terren.483
481 Van Schendelen, 2010, 44. 482 Van Schendelen, 2010. 483 Van Schendelen, 2010, 249.
Evarist Beqiri 2017
141
Në çdo moment të veçantë, në çdo çështje, secili grup lobimi mund të shkoj tek qindra
interesa-mbajtës, përfshirë zyrtarët që kanë një interes në këtë çështje. Sidoqoftë, asnjë
grup nuk mund t’i qasi të gjithë ata në seri, pa përmendur paralelisht, dhe ai nuk duhet të
synoj ta bëjë këtë, duke qenë se maksimalja është armikja e optimales. Në lobimin e tyre
të personalizuar ata duhet të veprojnë selektivisht. Duhet të ndjekin sinjalet që iu vijnë
gjatë punës së tyre. Nëse era fryn në favorin e tyre, atëherë grupi i lobimit mund t’i
kufizoj përpjekjet e tij tek mbajtja e interes-mbajtësve me vete dhe të përfitoj nga kjo
situatë. Nga ana tjetër, nëse era nuk është e favorshme, atëherë është më mirë të afrosh
disa kundërshtarë në mënyrë që ti përçash ato dhe gjithashtu disa prej të lëkundurve në
mënyrë që t’i kesh edhe ata me vete. Kundërshtarët më të mirë për t’i afruar janë ata që
vlerësohen si primar (influences dhe aktiv) dhe që ndajnë numrin më të vogël të
preferencave me kundërshtarët e tyre. Për analogji, të lëkundurit që premtojnë më
shumë, janë ata që kanë si status primar ashtu edhe dyzim. Sidoqoftë, nëse rrymat e
ndryshme e bëjnë arenën të paparashikueshme, atëherë një qasje “duke parë dhe duke
bërë” është më racionale. Në të njëjtën kohë grupet e lobimit duhet të përgatiten për
çfarëdo skenari, të vendosin piketat e Tre P-ëve, të intensifikojë monitorimin e saj dhe
t’ju ofroj disa interes-mbajtësve primar disa argumente që përputhen me interesat e tyre
dhe të testoj reagimin e tyre.484
Zakonisht interes-mbajtësit përfshihen njëkohësisht në më shumë se një dosje dhe kanë
marrëdhënie të dobishme edhe me shumë interes-mbajtës të tjerë, zyrtarë të BE-së dhe
kështu që mund të joshen ose ndikohen indirekt. Midis shumë burimesh informacioni, ajo
mund të përdor EuroFeds-et e veta për të siguruar emrat, kontaktet dhe gjëra të tjera, dhe
më pas ta organizoj këtë informacion si duhet.
Interes-mbajtësit që marrin pozicione miqësore në dosje të ndryshme meritojnë të joshen
nga afër. Me ato që kanë pozicione të shumëllojshme mund të shikohet mundësia e
kompromisit. Kundërshtarët e fortë mund të ndalohen më mirë në mënyrë jo të
drejtpërdrejt, nëpërmjet litarëve të shpëtimit, si për shembull ato të mbështetjes dhe
buxhetit. Grupi i lobimit mund të punojë gjithashtu edhe në rrugën tjetër duke
identifikuar ato dosje që nuk janë në listën e tij të gjatë por që në listën e interes-
mbajtësve të tjerë primar kanë një interes të madh. Në varësi të pozicionit të tyre, ai mund
t’i mbështes ose pengoj dosjet e tyre, duke i shpërblyer ata thuajse pa asnjë kosto.
Përveç këtyre interes-mbajtësve, dy grupe të tjera njerëzish kanë nevojë për vëmendje
këtu. Së pari, në frontin brenda vendit. Bërja në mënyrën e duhur të detyrave përgatitore
të shtëpisë jep informacion përreth atyre njerëzve brenda vendit që kanë ekspertizë
speciale, status ose marrëdhënie interesi me interes-mbajtësit primar. Këta njerëz mund të
aktivizohen si ndërlidhës në rrjetin e jashtëm. Ata vetëm kanë nevojë që të informohen
shkurtimisht. Disa ekspertë nga stafi ose menaxherë të linjës mundet që tashmë të mbajnë
pozicione në EuroFeds-et dhe komisionet e BE-së që janë të dobishme për çështjen në
fjalë.485
Në modelin shumëkombësh të menaxhimit të çështjeve publike të BE-së, ato shpesh
bëhen pjesë e ekipeve ad-hoc. Nëse nuk gjenden persona të tillë brenda vendit, grupi
proaktiv i lobimit ka akoma kohë për t’i krijuar ato dhe për t’i pozicionuar ato brenda
platformave të tilla të BE-së ose pranë interes-mbajtësve miqësor.
484 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 250. 485 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 250.
Evarist Beqiri 2017
142
Së dyti, një vëmendje e madhe duhet kushtuar njerëzve që punojnë brenda makinerisë së
BE-së. Duke vepruar nën një presion funksional dhe personal, ata kanë nevojë për
informacion dhe mbështetje specifike në çdo kohë, dhe aq më tepër kur diçka është e re
për ta. Në secilin Parlament të sapo zgjedhur, zakonisht shumicës së të sapoardhurve iu
mungon eksperienca e duhur. Zyrtarët e komisionit shpesh qarkullojnë duke u rritur në
detyrë ose paralelisht në një drejtori tjetër. Sa më shpejt që grupi i lobimit të mundet t’ju
shërbej të sapoardhurve me informacion dhe mbështetje, aq më tepër avantazh mund të
përfitoj ndaj konkurrentëve të tij. Të lidhur me këtë makineri të BE-së janë ekspertët e
shumtë nëpër komisione dhe grupe pune. Ata brenda komitologjisë meritojnë një
vëmendje të madhe. Përgjigjja ndaj pyetjes ‘kë të lobosh?’ , qartësisht varet nga situata
specifike. Nëse grupi i lobimit ka njohuri nga situata, të cilat i ka përfituar nga studimi i
kujdesshëm i saj, atëherë ai mundet të përfitoj shumë nga kjo. Po japim këtu tre shembuj
të ndryshëm. Së pari, nëse ai ka gjetur një numër interes-mbajtësish të rinj me të cilët
duhet të miqësohet, ai mund të promovoj një fushatë të përbashkët lobimi, për shembull,
Tre P-të për të ruajtur interesin e përbashkët. Së dyti, nëse ai ka identifikuar disa interes-
mbajtës, si kundërshtarë të shpeshtë, ai mund të hidhet mbi fushën e tyre. Për shembull,
grupet bujqësore veriore të lobimit, të cilët aktualisht rrallë ndërhyjnë në komisionin e
BE-së për ullinjtë, që është me rëndësi të madhe për grupet jugore, mund të bëjnë një
shkëmbim me kosto dhe rrisk të vogël lidhur me interesat e tyre vetjake, si qumështi ose
subvencione e R&D. Së treti, nëse grupi i lobimit ka zbuluar se për një dosje të caktuar
ka vetëm pak njerëz të Komisionit në anën e tij, atëherë ai mund ta vonojë procesin
përshtatshmërish duke lobuar për të vonuar afatin zyrtar. Për ta bërë të mundur gjithë këtë
lobim të personalizuar, grupi i lobimit duhet ta mbaj drejtorinë e tij të rëndësishme të BE-
së të azhurnuar dhe të arritshme.486
486 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 251.
Evarist Beqiri 2017
143
V. GRUPET E INTERESIT NË SHQIPËRI
5.1 Historiku i zhvillimit të grupeve të interesit në Shqipëri
Në Shqipëri, fillesat e para të organizmit të interesave specifike me qëllim mbrojtjen e
tyre sa më mirë, mund t’i gjejmë tek organizmi dhe bashkimi shoqëror i tregtarëve.
Historia e Dhomave të Tregtisë, si krijime të sistemit kapitalist për mbrojtjen e interesave
të anëtarëve të saj, e kanë zanafillën shumë herët, qysh në gjysmën e dytë të shekullit
XIX, atëherë kur vendi ynë ishte një provincë e Perandorisë Otomane dhe administrata e
shtetit osman filloi atë reformim që do të kishte si një risi në gjirin e administratës së re
edhe Dhomat e Tregtisë dhe Gjykatat Tregtare.487
Për shembull, po t’i referohemi historisë së Dhomës së Tregtisë të Tiranës, ajo u
përmbahet periudhave historike të zhvillimeve politiko – ekonomike të Shqipërisë, në
përgjithësi dhe të qytetit të Tiranës, në veçanti: Gjurmët e hershme historike dhe
ekonomiko – tregtare në trevën e Tiranës, gjurmët e para të Dhomës së Tregtisë si pjesë e
administratës turke në reformim, lindja e shtetit shqiptar dhe ecuria e marrëdhënieve
ekonomiko-tregtare në vitet 1920-1944; kthesa historike e vitit 1944 dhe vendosja e
marrëdhënieve ekonomike të centralizuara; organizimi i Dhomës së Tregtisë së Jashtme
të Shqipërisë më 1958, përmbysja e këtij sistemi ekonomik më 1990 dhe krijimi i
shoqërisë së re demokratike të mbështetur në tregun e lirë.
Për Dhomën e Tiranës prej vitesh ka qarkulluar mendimi, i shkruar edhe në dokumente të
Dhomës, se ajo është krijuar në vitin 1926.488
Më 3 nëntor 1839, u shpall në Stamboll Dekreti i Gjylhanesë, i njohur si Dekreti i
Tanzimatit, që shënoi kthesën në historinë e Perandorisë Osmane dhe përbën pikënisjen e
një programi të gjerë reformash, që do të preknin të gjitha provincat e perandorisë, duke
përfshirë edhe Shqipërinë. Reformat tanzimatiste, që u zbatuan në Perandorinë Otomane
dhe riorganizimi administrativ, i mbështetur në parimet e reja centraliste të shpallura me
dekretet e viteve 1839-1856, sidomos pas ligjit të vitit 1864, kur u krye në masë ky
riorganizim, çuan në lindjen e disa institucioneve të reja, midis të cilave, ato të dhomave
të tregtisë dhe të gjykatave tregtare, si dhe të dhomave të industrisë. Në këtë periudhë, në
kuadrin e riorganizimit të aparatit shtetëror, në prefektura e nënprefektura, u krijuan
këshillat administrative me degët përkatëse: seksionet financiare, gjykatat shtetërore,
gjykatat dhe dhomat e tregtisë, dhomat industriale, seksionet bankare, etj.
Lindja dhe formimi i institucionit të dhomave të tregtisë, është i lidhur ngushtë me këtë
periudhë të formimit të këshillave administrative të prefekturave e nënprefekturave si
institucione të reja në realitetin shoqëror e administrativ shqiptar. Në ato prefektura dhe
nënprefektura ku u krye, reforma administrative u shoqërua edhe me krijimin e këtyre
institucioneve të reja shtetërore, midis tyre edhe të dhomave të tregtisë.489
Shteti është një nocion politik. Ai zakonisht paraqitet si një rrjet institucionesh, që kanë
autoritetin të vendosin rregullat me të cilat qeverisen njerëzit në një shoqëri të caktuar,
487 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 488 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 489 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
144
brenda hapësirës që shteti kontrollon. Shteti dallohet prej grupeve të tjera sociale nga
qëllimi (vendosja e rregullit dhe sigurisë), metodat (ligjet dhe zbatimi i tyre), territori
(juridiksioni/hapësira) dhe sovraniteti.
Koncepti i shtetit modern është njëherësh i ndarë por edhe i lidhur me konceptin e
Shoqërisë Civile. Natyra e kësaj lidhjeje përcaktohet prej faktit që Shoqëria Civile me
praninë dhe veprimet e saj përbën një sferë publike, e cila është një hapësirë jashtë
institucionale. Shoqëria Civile merret me çështje të interesit publik në mënyrë të pavarur
ose autonome nga shteti por domosdoshmërisht lidhet me shtetin, meqë ajo ndërhyn dhe
merr pjesë në veprimtari të cilat janë fushë/hapësirë e qeverisjes dhe funksion i saj.
Në një shtet bashkëkohor është e vështirë të kuptohet Shoqëria Civile pa iu referuar
Shtetit. Shteti mund të quhet se përfaqëson “politikat e dominancës” ndërsa Shoqëria
Civile “politikat e konsensusit”. Kështu që si shteti, edhe Shoqëria Civile janë të
nevojshme për të plotësuar procesin e qeverisjes në shoqëri. Shteti përfaqëson strukturën
e qeverisjes dhe Shoqëria Civile krijon, kontribuon në vlerat dhe kuadrin e normave për
këtë qeverisje.
Koncepti i Shoqërisë Civile është i vështirë të jepet në një përkufizim të vetëm. Po të
kufizohemi në truallin e veprimtarive që kryhen në interes të publikut, nga grupe dhe
individë të cilët veprojnë në hapësirën ndërmjet familjes, shtetit dhe tregut/veprimtarive
private, kjo do të paraqiste pak a shumë hapësirën e veprimit dhe përmbajtjen e
veprimtarisë të asaj që e quajmë Shoqëri Civile.
Shoqëria Civile është një koncept i pozicionuar strategjikisht midisi ekonomisë/tregut –
dhe – shtetit/qeverisë. Për këtë arsye, shpesh, në vend të termit Shoqëri Civile përdoret
termi Sektori i Tretë. Shoqëria Civile është padyshim e lidhur me të dyja, shtetin dhe
tregun, por nuk duhet të njëjtësohet me asnjërin prej tyre. Shoqëria Civile shihet si
hapësira e realitetit shoqëror, ku njerëzit kërkojnë të afirmohen e të mbrojnë të drejtat dhe
interesat e tyre. E parë në këtë këndvështrim, ajo nuk mund të identifikohet thjesht si
tërësia e organizatave joqeveritare, sepse ka një spektër më të gjerë veprimtarie në të cilin
përfshihen edhe grupime qytetare që përfaqësohen nëpërmjet sindikatave, organizmave të
biznesit, fondacioneve, organizatave fetare, etnike, lëvizjeve sociale si dhe të gjitha
grupet ose qytetarët që janë aktivë në sferën publike, duke përfaqësuar interesa të
caktuara ose/dhe grupime të caktuara. 490
Në konceptin bashkëkohor të Shoqërisë Civile, edhe pse bëhet dallimi midis sociales dhe
ekonomikes, përsëri shoqatat dhe organizmat që nxisin e mbrojnë interesat ekonomikë
por ndërkohë përmbajnë karakteristikat të organizatave të Shoqërisë Civile dhe
përfaqësojnë interesat e anëtarëve të tyre kundrejt shtetit; konsiderohen pjesë integrale e
Shoqërisë Civile. Këtu përfshihen Dhomat e Tregtisë dhe Industrisë, sindikatat, shoqatat
e profesioneve, grupet e konsumatorëve, etj. Edhe media kuptohet si pjesë e Shoqërisë
Civile kur ushtron përgjegjësinë publike, pavarësisht synimeve komerciale që i përfshin
490 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i
Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i projektit është të materializoj nismën e Qeverisë
Shqiptare për të nxitur përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe marrjen
e vendimeve.
Evarist Beqiri 2017
145
statusi i saj si biznes. Por, agjentët më kryesor të Shoqërisë Civile moderne janë njerëzit e
zakonshëm që veprojnë nëpërmjet organizatave të tyre vullnetare.
Shoqëria Civile është pronë e qytetarëve dhe është njëherësh vullnetare e publike, është
hapësira që bashkon tiparin e virtytshëm të sektorit privat lirinë me tiparin e virtytshëm të
sektorit publik përkushtimin për të mirën e njerëzve.
Në demokraci, Shoqëria Civile është agjenti më i rëndësishëm për të kufizuar
qeverisjet/qeveritë autoritare, për të pakësuar pasojat negative sociale të tregut, për të
rritur përgjegjshmërinë politike dhe cilësinë e përfshirjes së qytetarëve në qeverisje. Në
kohët e sotme, Shoqëria Civile është shumë e pranishme në skenën politike, prandaj edhe
interesi për menaxhimin dhe kontrollin e saj nga forcat politike, ekonomike dhe
qeverisëse është i madh.491
5.1.1 Periudha nga Rilindja Kombëtare Shqiptare deri në vitet 1930
Periudha nga vitet 30-40 të shek. XIX deri në vitin 1912, ka hyrë në historinë e popullit
shqiptar me emrin Rilindja Kombëtare Shqiptare. Gjatë kësaj periudhe vazhdoi shthurja e
marrëdhënieve feudale dhe lindën e u zhvilluan marrëdhëniet kapitaliste në prodhim, u
formua kombi shqiptar dhe lind e zhvillohet Lëvizja Kombëtare Shqiptare, që u
kurorëzua me fitoren e pavarësisë më 1912. Në Tiranë u rrit tregtia dhe u krijua një
shtrese e re e pasur.
Studjuesi, Iljaz Fishta, thotë: “Në gjysmën e dytë të shek. XIX, më saktë në vitet 1880-
1885, kur vendi ynë vazhdonte të ishte nën sundimin otoman, në Shqipëri veprojnë
dhomat tregtare, si një institucion tregtar zyrtar”. Por, siç shkruan Gaspër Guga, këto
dhoma tregtie drejtoheshin nga administratorë konservatorë, me ligje të vjetra, me
veprimtari të pakët dhe, kuptohet, tepër të kufizuar në fushën e industrisë dhe të tregtisë.
Për më tepër edhe ajo pak veprimtari që zhvilluan dhomat e tregtisë u bë me ndërprerje
për shkak të ngjarjeve politike që rrodhën në Shqipëri e më gjerë, madje u ndërprenë.
Kështu ngjau edhe me Dhomën e Tregtisë në Shkodër dhe Berat e, po kështu, duket se
ngjan edhe me dhomën e tregtisë të Tiranës.492
Në një dokument të vitit 1897 na shfaqet Dhoma e Tregtisë e Tiranës, përmes shënimit që
na ka lënë me dorën e tij akademiku i nderuar, Prof. Kristo Frashëri: është një e dhënë e
rrallë, që dëshmon ekzistencën e institucionit të dhomës së tregtisë, bujqësisë dhe
industrisë, si pjesë e administratës së bashkisë të nënprefekturës së Tiranës.
Përkthimi i kësaj Salnameje të Vilajetit të Shkodrës, ku bënte pjesë edhe nënprefektura e
Tiranës jep një të dhënë të pakundërshtueshme dhe s’na mbetet gjë tjetër veçse të
pranojmë, se në vitin 1897, në administratën e Bashkisë të N/Prefekturës së Tiranës bënte
pjesë edhe Dhoma e Tregtisë, Bujqësisë dhe Industrisë.493
491 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i
Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i projektit është të materializoj nismën e Qeverisë
Shqiptare për të nxitur përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe marrjen
e vendimeve. 492 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 493 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
146
Dhomat e Tregtisë lindën si mbrojtëse të interesave ekonomike të bashkësisë që i krijoi,
ndërsa në gjysmën e dytë të shek. XIX, Dhomat e Tregtisë tek ne lindën dhe ishin pjesë e
administratës shtetërore dhe kryenin detyrat që u kishte ngarkuar kjo administratë.
Rilindja e dhomave të tregtisë në vitet ‘20-të dhe ecuria e tyre deri në vitin 1944, i
vendosi ato në pozitat e një organi fillimisht në vartësi të Ministrisë së Punëve të
Brendshme, me strukturë ndërtimi dhe funksioni në zbatim të ligjit Otoman të Odave të
Tregtisë, dhe kjo vazhdoi deri kur u hartua legjislacioni shqiptar.
Interesi i qeverisë ishte që, në ballafaqimin për zgjidhjen e problemeve të ekonomisë,
shteti të kishte të bënte me përfaqësues të tregtarëve dhe jo me vetë individin tregtar,
zejtar, bujk apo industrialist. Kjo u duk sidomos kur, pas thirrjes së Kongresit të
tregtarëve më 31 korrik e 2 gusht 1922, qeveria nuk i arriti të realizonte objektivat e veta.
Për të ishte më e udhës që në Kongrese të ishin përfaqësues të Dhomave të Tregtisë. Dhe
qysh nga kjo kohë do të marrin udhë iniciativat për thirrjen e disa Kongreseve të
dhomave të tregtisë, ku organet shtetërore kërkojnë mendime dhe rrugë për t’u dhënë
zgjidhje shqetësimeve në drejtim të zhvillimit ekonomik e tregtar. Vitet 1920-1940 mund
të quhen me plot gojën vite të Kongreseve të tregtarëve, sepse zhvillohen plot 7
Kongrese: më 1922, 1924-25, 1928, 1930, 1932, 1934 dhe 1939.494
Kongresi i parë i tregtarëve në vitin 1922 pati rëndësi të veçantë sepse doli me vendimin
për “krijimin kudo të Odave të Tregtisë“. Nga kjo kohë fillon riformimi i Odave të
Tregtisë edhe atje ku ato ekzistonin, me ndryshimin se tani do të ishin organe të njohura
nga shteti dhe do të konsideroheshin si pjesë e dikasterit të Financave, siç thotë vendimi
Nr. 144, datë 25 mars 1924, i Këshillit të Ministrave, në bazë të të cilit “dhomat dhe
klubet tregtare të krijuara rishtazi do të vareshin nga Ministria e Financave, pranë së cilës
do të krijohej edhe Drejtoria e Përgjithshme Tregtare”.
Në vitet 1923-1940 Dhomat e Tregtisë jo vetëm zhvillohen mjaft, aq sa shpesh kthehen
në pjesë të pazëvendësueshme të ingranazhit të administratës shtetërore, por funksionet e
tyre kanë një shtrirje mjaft të gjerë dhe me shumë kompetenca. Pas vitit 1925, po
sidomos gjatë viteve 1926 – 1928 shohim një gjallërim të jetës së dhomës tregtare dhe
industriale, siç do të emërtohej dhoma.
Me daljen e ligjit “Mbi themelimin e Odave t’Ekonomis“ nr. 56, datë 14 Mars 1929,
vartësia nga qeveria do të ligjërohej, kur dhomat do të shpalleshin si “ndërmjetësit e
qeverisë, në njërën anë e të bujqve, industrialëve e tregtarëve, në tjetrën dhe që mvaren e
janë të rregullueme prej Ministrisë s’Ekonomisë Kombëtare”. Praktika tregoi se ato u
kthyen në organizma të dikasterit të ekonomisë, si shtojcë të qeverisë për zgjidhjen e
detyrave e problemeve që ajo kishte.495
Më 30 Prill 1932, del ligji “Mbi themelimin e Odave të Tregtisë”, dhe pas tij organizohen
zgjedhjet e reja të Dhomës.
494 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 495 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
147
5.1.2 Grupet e interesit në vitet 1945-1990
Periudha e viteve 1945-1990, dominohej nga partia-shtet. Në literaturën që përshkruan
sistemet politike, në të cilat ndërveprojnë grupet e interesit ajo njihet si modeli monist.
Modeli i monizmit parashikon një penetrim thelbësor të shoqërisë nga partia udhëheqëse
saqë kufiri midis shtetit dhe këtyre grupeve është në thelb joekzistent. Përveç kësaj, në
monizëm marrëdhëniet nuk ndërmjetësohen nga organizatat ose nga ndërmjetësues të
tjerë siç ndodh në korporatizëm ose pluralizëm. Shembulli klasik janë ndërmarrjet në
pronësi të shtetit. Në sferën ekonomike, monizmi i përshtatet periudhës së planifikimit të
centralizuar, ku ndërmarrjet dhe burokracia ndërvepronin për aq sa e shikonin të
nevojshme për të çuar përpara planet e tyre, jo për të luftuar për përmbajtjen e tyre ose të
diskutonin çështje më të gjera politike.496
Gjatë viteve 1945-1990, gjithçka kontrollohej nga partia shtet dhe nuk mund të flasim për
interesa të ndryshme të cilat të mund të bashkëjetonin brenda këtij sistemi politik. Në
sistemet politike diktatoriale kërkohet që çdo dëshirë dhe interes të jetë i pëlqyeshëm prej
hierarkisë partisë-shtet. Gjatë periudhës së socializmit, ekonomia ishte e qendërzuar dhe
nuk mund të flasim për veprimtari të grupeve të ndryshme interesi të cilat mund të
përballeshin realisht në fushën e lojës.
Referuar edhe situatës gjeopolitike, në fund të viteve 1980 e ardhmja e Shqipërisë po
shikohej me frikë. Niveli i jetesës pësonte vetëm rënie katastrofike dhe vendi ishte zhytur
e mbërthyer në një kontradiktë të përgjithshme. Partia e Punës së Shqipërisë (PPSH),
ishte partia me tiparet më të egra dogmatike në të gjitha vendet e Lindjes. Ajo ushtronte
një nga diktaturat më të egra në botë.
Evropa Lindore ishte përfshirë nga një lëvizje demokratike, si në Poloni, Hungari, Çeki
etj., Rënia e Murit të Berlinit, ulja e tensioneve ndërmjet superfuqive po e çonte botën
drejt një ekuilibri të ri. Në këto lëvizje dhe ndryshime të vendeve të Lindjes dy ishin
shtyllat kryesore, rinia dhe punëtoria. Diktatura në Shqipëri u përpoq të bënte disa lëvizje
e reforma për të dhënë një ngjyrim të ri dhe për t’ju përshtatur situatave. Këto lëvizje, të
cilat ishin të ngadalta nuk i përgjigjeshin situatave që kërkonte koha, dhe gjendja
thellohej gjithnjë e më shumë duke renduar akoma më shumë mbi supet e shqiptarëve.497
Nga regjimi i përmbysur i së kaluarës komuniste, lidhur me Dhomën e Tregtisë të
Shqipërisë, u trashëgua një burim të dhënash që e kishin zanafillën nga viti 1958, që
quhej viti i lindjes apo i krijimit të institucionit të Dhomës së Tregtisë, si një organizatë
shoqërore. Dhoma, ishte formale gjatë regjimit komunist. Sidoqoftë, do të ishte e mangët
nëse nuk do të trajtonim edhe historinë e Dhomës së Tregtisë gjatë regjimit komunist, në
kushtet e likuidimit të pronës private dhe vendosjes së marrëdhënieve ekonomike të
centralizuara të shtetit. Krijimi i Dhomës së Tregtisë të Shqipërisë më 1958, ishte një
realitet që ekzistonte në Tiranë dhe Dhoma e Tregtisë mbante marrëdhënie me mjaft
496 Kennedy, 2005 497 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, f. 156.
Evarist Beqiri 2017
148
Dhoma të vendeve të tjera, duke kryer nga ato detyra që në Perëndim i kryenin Dhomat e
Tregtisë.498
Gjatë viteve 1958-1990, Dhoma e Tregtisë, ndonëse ligjërisht shfaqej me funksionin e një
“organizate shoqërore për t’i dhënë një impuls të mëtejshëm zhvillimit dhe forcimit të
lidhjeve tregtare me vendet e tjera, për zhvillimin e përparimin teknik në fushën e
prodhimeve për eksport dhe në atë të propagandimit të arritjeve të vendit tonë”, në
praktikë s’ishte gjë tjetër veçse një institucion a ndërmarrje, pjesë e administratës
shtetërore. Kjo dukej dhe shprehej qartë në përbërjen e anëtarëve të saj: Dhoma e
Tregtisë ishte një bashkim nga lart i ndërmarrjeve ekonomike të krijuara nga shteti, të
cilat përfaqësonin interesat e tij në marrëdhëniet me jashtë, sipas degëve të ndryshme të
ekonomisë. Siç theksohej në vendimin për krijimin e saj, Dhoma e Tregtisë kishte
“qëllim nxitjen e zhvillimit të marrëdhënieve ekonomike të Shqipërisë me botën e
jashtme”.499
Ashtu si të gjitha organizatat e tjera edhe organizatat e punëtorëve të organizuara sipas
parimit komunist ishin nën thundrën e egër të diktaturës së partisë-shtet. Të konceptuara
si leva të partisë-shtet apo si “rripa transmisioni”, Bashkimet Profesionale kishin shërbyer
verbërisht dhe punëtorët nuk mund të mbështeteshin më tek to.500
5.1.3 Grupet e interesit pas viteve 1990
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, përcakton parimet themelore të organizimit
shtetëror të vendit tonë si dhe të drejtat dhe liritë themelore të njeriut. Me miratimin e saj
në vitin 1998, u hodh një hap i rëndësishëm në konsolidimin e sistemit demokratik në
vendin tonë.
Kushtetuta përcakton se Shqipëria është Republikë Parlamentare.501 Sistemi i qeverisjes
në Republikën e Shqipërisë bazohet në ndarjen dhe balancimin ndërmjet pushteteve
ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor.502
Sistemi ekonomik i Republikës së Shqipërisë bazohet në pronën private e publike, në
ekonominë e tregut dhe në lirinë e veprimtarisë ekonomike. 503 Liria për të kryer
veprimtari të ndryshme ekonomike sjell si pasojë edhe lindjen e interesave të ndryshme
që qëndrojnë pas këtyre veprimtarive, të cilat përballen në arenë në momente të caktuara.
Kushtetuta parashikon të drejtën e qytetarëve për t’u organizuar kolektivisht për
mbrojtjen e interesave dhe qëllimeve të ligjshme, duke garantuar liritë dhe të drejtat
politike të shtetasve,504 si dhe liritë dhe të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore.505
498 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 499 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 500 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. 501 Neni 1 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 502 Neni 7 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 503 Neni 11/1 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 504 Kreu III, nenet 45-48 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 505 Kreu IV, nenet 49-58 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.
Evarist Beqiri 2017
149
Në një shtet dhe shoqëri relativisht jo të qëndrueshme dhe fluide, lobimi zakonisht
zhvillohet në prapavijë, ai është i padukshëm për opinionin publik. Kjo vlen edhe për
demokracitë tradicionale, edhe pse për këtë në opinion ekzistojnë spekulime të shumta
edhe qasje joserioze.
Në dallim prej demokracive tradicionale, ku faktorët e lobimit shpeshherë janë të
përqendruar tek institucionet përkatëse të sistemit politik dhe sidomos në parlament, ku
vendoset për çështje me rëndësi, që përfshijnë interesa specifike të grupeve të interesit, në
“demokracitë e reja” lobimi paraqitet në mënyrë intensive te institucionet formale të
sistemit demokratik politik si dhe tek qendrat joformale politike.
Edhe për disa demokraci tradicionale (Italia me sistemin e saj partitokratik) si dhe për
demokracitë e reja më pak të qëndrueshme, zakonisht lobimi paraqet një proces më
efikas ne qendrat joformale të fuqisë politike. Duke u nisur prej studimeve ekzistuese dhe
përvojave te ndryshme, konstatohet se lobimi në të shumtën e rasteve në demokracitë
tradicionale nënkupton një veprimtari të fshehtë, që është e rregulluar juridikisht në
mënyrë te pjesshme.
Lobimi si zakonisht zhvillohet në kufi me rregullat dhe ligjet juridike, dhe kjo i detyron
disa prej politologëve amerikane të konstatojnë se lobimi në realitet i refuzon parimet
themelore të demokracisë liberale.
Sa i përket organizimit të interesave specifike dhe lobimit në “demokracitë e reja”, situata
është e komplikuar, sepse edhe pse rregullimi juridik i interesave të organizuara është
formalisht më restriktiv, në shumë raste dominon një konfuzion i madh.
Kësaj gjendje kaotike i duhet shtuar edhe fakti se tek proceset politike në mënyrë
indirekte apo direkte janë të përfshirë dhe ndikojnë edhe struktura të organizuara të
lidhura me krimin. Procesi i sjelljes së vendimeve politike tek disa prej “demokracive të
reja” është jo transparent, rolin kryesor në të e luajnë qendrat joformale të fuqisë politike
dhe ekonomike.506
Nevoja e pjesëmarrjes së qytetarëve në qeverisjen demokratike të vendit realizohet
nëpërmjet grupeve të interesit. Roli i tyre ka karakter jo vetëm informues për opinionin
publik, por edhe ndikues në vendimmarrje; roli i tyre kësisoj synonte të plotësonte
pluralizmin dhe pasuron debatin gjatë procesit të përgjithshëm të vendimmarrjes
demokratike.
Ky pluralizëm në sistemin demokratik të vendit tonë ka për qëllim balancimin e
interesave dhe harmonizimin e tyre, pasi sa më të gjera të jenë interesat që këto grupe
mbrojnë aq më mirë do të realizohet procesi i vendimmarrjes. Prandaj nuk duhet të
lejohet uzurpimi i institucioneve të vendimmarrjes nga grupet që mbrojnë interesa të
ngushta vetjake (dukuri që haset shpesh në vendet në tranzicion).
506 Nehat Sadiku dhe Qani Nuhiu “Grupet e Interesit dhe Lobimi”, 9 shkurt 2004,
http://www.trepca.net/2004/02/040209_ns_qn_lobimi.htm., Data e leximit: 05.05.2016.
Evarist Beqiri 2017
150
Ekzistenca në tërësi e grupeve të interesit dhe atyre të presionit filloi të luante rol në
demokratizimin dhe zhvillimin e vendit. Përfaqësimi sa më i gjerë i interesave të
qytetarëve çoji në dobësimin e interesave të ngushta dhe ekstreme të një grupimi partiak;
në shndërrimin e tyre si ndërmjetëse për të zbutur ballafaqimin ndërpartiak; në
çideologjizimin e programeve partiake.507
Ndryshimi i madh në ekonominë e tregut transformimet demokratike që u kryen në
Shqipëri pas vitit 1990, krijuan kushtet për ndryshime rrënjësore në marrëdhëniet
ekonomike dhe në zhvillimin e tyre. Vendosja e ekonomisë së tregut të lirë, gëzimi lirisht
i pronës private dhe i ushtrimit të biznesit privat, nxitja e zhvillimit të ekonomisë përmes
ligjeve dhe rregullave të ekonomisë kapitaliste të tregut, ishin masa që çuan jo vetëm në
një kthim timoni në ecjen e ekonomisë dhe tregtisë, por edhe ngritjen e institucioneve
bazë për krijimin dhe formimin e alternativave të reja të zhvillimit.
Vitet ’90 janë vite të revolucionit në marrëdhëniet e biznesit të ri të sapokrijuar, që sapo
merrte frymë i lirë dhe po hidhte hapat e parë ende të pasigurta në një terren ku
dominonin marrëdhënie krejt të pasigurta politike, ekonomike dhe shoqërore. Dhoma e
Tregtisë, e cila deri në këtë kohë vazhdonte të ishte një e vetme dhe përfaqësonte Tiranën
dhe Shqipërinë, u bë iniciatore e përgatitjes dhe oponencës për ligjin e parë “Për dhomat
e tregtisë dhe të industrisë“ me nr. 7804, i cili u miratua nga Kuvendi i Shqipërisë dhe
mban datën 10 mars 1994. Ky ligj ishte një përpjekje për krijimin e një Dhome Tregtie të
modelit të ri.
Sipas ligjit, në Shqipëri krijohej një sistem i organizuar i Dhomave të Tregtisë dhe
Industrisë; ato mund të krijoheshin në të 36 rrethet e vendit, si dhe krijohej edhe
Bashkimi i Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë, si një institucion, që do të mblidhte rreth
vetes, tërë sistemin e Dhomave, duke u bërë përfaqësues i tyre në shkallë vendi, si në
marrëdhëniet me jashtë, me organizmat ndërkombëtare. Ishte ligji i parë që organizonte
jetën, funksionin, veprimtarinë e Dhomave të Tregtisë në kushtet e një ekonomie të
mbështetur në tregtinë e lirë. Përvoja e pakët, mosnjohja e problematikës së
marrëdhënieve të biznesit, etj., ishin disa nga faktorët, të cilët bënë që shumë shpejt ky
ligj të shfaqte të metat e tij dhe të kërkohej përmirësimi e ndryshimi.
Ligji i ri “Për Dhomat e Tregtisë dhe të Industrisë“, nr. 9640, datë 9.11.2006, realizoi
mjaft ndryshime në strukturën e ndërtimit të këtij institucioni, duke vendosur ngritjen e
tyre në 12 qarqet e vendit, ndërsa në qytetet, ku shihej e domosdoshme, do të kishte zyra
përfaqësimi.508
Ndërsa, lëvizjet e para sindikale filluan me lejimin e pluralizmit politik. Ndonëse pa
përvojë punëtorët filluan të ngrinin me shpejtësi të jashtëzakonshme organizatat
sindikaliste në çdo ndërmarrje, uzinë apo fabrikë dhe institucion.
Lëvizja sindikaliste shqiptare u grupua në strukturat e Bashkimit të Sindikatave të
Pavarura Shqiptare (BSPSH). Në statutin e BSPSH, përcaktohet se, BSPSH është një
organizatë sindikaliste, që bashkon punonjësit në sindikatë për të mbrojtur interesat dhe
të drejtat ekonomike, sociale, çka çon në zhvillimin e organizuar dhe të koordinuar të
507 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 134-
135. 508 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
151
luftës sindikaliste, kundër punëdhënësit privat dhe shtetëror, qeverisë në mbrojtje të
interesave të tyre ekonomike, sociale dhe juridike.
Në shkurt të vitit 1991, BSPSH shpalli grevën e përgjithshme në të gjithë vendin.
Studentët u hodhën në grevë për t’i hequr universitetit emrin e diktatorit. BSPSH doli në
mbrojtje të grevës dhe me thirrjen vëllazërore “studentë-punëtorë”, ngulmoi me 17
kërkesa drejtuar qeverisë. Në maj të vitit 1991, 25 0000 punonjës në mbarë vendin
ndërprenë punën. Mediat ndërkombëtare, jo vetëm ato sindikaliste i bënë jehonë të gjerë
lëvizjes greviste sindikaliste shqiptare dhe i dhanë asaj përkrahje të pakufishme.
Këto ngjarje ndikuan më pas që ekonomia e planifikuar të zëvendësohej me ekonominë e
tregut, ku liria mbetet element përcaktues jo vetëm në politikë por edhe në ekonomi. Dhe
megjithatë liria ekonomike nuk duhet t’u mohojë individëve të drejtat e liritë politike. Në
një shoqëri demokratike gjenden dhe ndërthuren larmi interesash; individë që meritojnë
t’u dëgjohen dhe t’u respektohen pikëpamjet; grupime individësh që përshihen në lëvizje
sindikaliste, shoqata apo grupimeve të tjera të organizuara laike apo fetare. Demokracia
shqiptare është relativisht e re dhe në një shoqëri demokratike që aspiron progresin
interesat e ndryshme janë pjesë natyrale e saj dhe luajnë një rol të rëndësishëm në
forcimin e demokracisë.
Në Shqipëri, studimi i vendit dhe rolit të grupeve të interesit, duhet bërë duke analizuar
procesin e kalimit nga regjimi totalitar në sistemin e qeverisjes së demokracisë liberale,
ose siç njihet ndryshe periudha e ‘tranzicionit’, e cila në rastin e vendit tonë ka qenë
relativisht e gjatë dhe paraqet shumë veçori.
Grupet e interesit tashmë janë pjesë e pandashme e shoqërisë shqiptare. Në sistemin
demokratik duhet të mbizotëroj transparenca dhe llogaridhënia, të cilat janë pjesë e
domosdoshme e të së ashtuquajturës “shoqëri e hapur”. Grupet e interesit kanë një rol të
veçantë në mirëfunksionimin e “shoqërisë së hapur” dhe të “qeverisjes së hapur”.
5.2 Sindikatat si grupe interesi
Sindikatat janë grupime interesi që përfaqësojnë interesa ekonomike, sociale dhe
shoqërore. Sindikatat organizohen kolektivisht nëpërmjet institucioneve të tyre ligjore me
status partneri në të gjitha profesionet dhe nivelet territoriale. Sindikatat duhet të jenë të
pavarura politikisht dhe ekonomikisht, në mënyrë që ta ushtrojnë si duhet misionin e tyre
të veçantë.
Kushtetuta parashikon se, të punësuarit kanë të drejtën e mbrojtjes shoqërore të punës.509
Gjithashtu, Kushtetua garanton të drejtën e të punësuarve për t’u bashkuar lirisht në
organizata sindikale për mbrojtjen e interesave të tyre të punës.510
Sindikatat në përcaktimin që u është bërë në ligjin nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për
sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, përcaktohen si organizata shoqërore
509 Neni 49 i Kushtetutës. 510 Neni 50 i Kushtetutës.
Evarist Beqiri 2017
152
të pavarura që krijohen si bashkime vullnetare të punonjësve, qëllimi i të cilave është
përfaqësimi dhe mbrojtja e të drejtave dhe e interesave ekonomike, profesionale e sociale
të anëtarëve të tyre.
Organizimi dhe veprimtaria e sindikatave është e lirë dhe e garantuar me ligj. 511
Sindikatat mund te organizohen sipas degëve, profesionit ose mbi baze territori ne
sektorin shtetëror ose privat.512
Sindikatat janë organizata shoqërore të pavarura nga punëdhënësi, administratat
shtetërore dhe partitë politike. Në veprimtarinë e tyre ato udhëhiqen vetëm nga vullneti i
lirë i anëtareve, duke u mbështetur në Kushtetutën, ligjet, statutin dhe programin e tyre.
Sindikatat janë të detyruara të respektojnë rendin juridik. Ato nuk merren me veprimtari
të mirëfillte politike.513
Sindikatat, me veprimtarinë që kryejnë, mbrojnë të drejtat dhe interesat e anëtarëve të
tyre që lidhen me pagat, kushtet e punës, të banimit e të pushimit, si dhe nevojat social
kulturorë, duke përdorur vetëm metoda e mjete demokratike të njohura me ligj, siç janë
mbledhje mitingjet, manifestimet dhe grevat.514
Siç vihet re, qëllimi ekonomik dhe social me specifikën e tij, është ai që e dallon
sindikatën nga organizatat e tjera shoqërore, qëllim ky që detajohet më pas me një
strukturë ligjore e organizative të veçantë të sindikatave.
Kështu për shkak se sindikatat veprojnë si zëdhënëse të punëtorëve, ato shpesh duhet të
mbajnë një qëndrim ndaj çështjeve politike. Megjithatë, një sindikatë nuk është një parti
politike. Roli i sindikatave është të mbrojë të drejtat e punëtorëve, pavarësisht nga lloji i
qeverisë në fuqi, roli i partive kur janë në fuqi është të qeverisin shoqërinë mbi bazën e
programit që ato i kanë paraqitur elektoratit. Ngatërrimi i këtyre roleve ka qenë gjithmonë
katastrofik, si për largimin nga demokracia, ashtu edhe për punëtorët dhe aftësitë që ata të
mbrojnë kolektivisht interesat e tyre.
Sindikata ose sindikatat, si organizatë interesi e punëtorëve luan një rol në kufizimin e
fitimit dhe të privilegjeve të pronarëve të korporatave në dëm të pagave të punëtorëve.
Nganjëherë sindikata shndërrohet në grup presioni duke shkaktuar humbje të mëdha në
ekonomi dhe në shërbime, me çrregullime të mëdha në qeverisje dhe vendimmarrje të
institucioneve. Në ekonominë e tregut shpesh çrregullimet janë ecuri objektive e
ekonomisë, që shpesh janë të pashmangshme, mirëpo qeveria duhet të ndërhyjë për
gjetjen e zgjidhjeve dhe zbutjen e pasojave. Sindikata luan rol pozitiv, duke ushtruar
trysni mbi institucionet dhe duke ndikuar proceset politike të vendit.
Fillimi i viteve 1990, përkon me hyrjen e Shqipërisë në periudhën e tranzicionit, me
qëllim kalimin në një sistem të ri, atë të ekonomisë së tregut. Transformimet ishin të
domosdoshme jo vetëm në ekonomi, politikë, aspektin social etj., por edhe në fushën e
511 Neni 1 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 512 Neni 2 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 513 Neni 7 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 514 Neni 8 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar.
Evarist Beqiri 2017
153
organizimit, të drejtimit dhe veprimit sindikalist. Nuk mund të vazhdohej më me
Bashkimet Profesionale.
Sindikatat dhe qeveria edhe bashkëpunojnë me njëra-tjetrën duke nënshkruar marrëveshje
të caktuara, si për shembull, në shtator të vitit 1994, ku sindikatat shqiptare pro qeveritare
dhe qeveria hyn në marrëveshje me njëra-tjetrën. Ato nënshkruan një marrëveshje lidhur
me indeksin e inflacionit për shumicën e mallrave të konsumit të gjerë. Marrëveshja
parashikonte edhe takime të rregullta dy herë në vit midis drejtuesve të qeverisë dhe të
sindikatave për të diskutuar çështjet me interes të përbashkët.
Gjithashtu, përmendim këtu edhe nënshkrimin, më datë, 25.11.1999, të një marrëveshje
mirëkuptimi midis përfaqësuesve të Ministrisë së Transportit, të Financave, të Rendit
Publik dhe të Pushtetit Vendor dhe përfaqësuesve të Federatës së Sindikatave të Pavarura
të Punonjësve të Transportit të Shqipërisë të Seksionit të Autobusëve Interurbanë, lidhur
me zbatimin e legjislacionit në fuqi, për eliminimin e konkurrencës së padrejtë.
Një marrëveshje tjetër është ajo e lidhur më datë, 31.05.2000, midis Drejtorisë së
Përgjithshme të Hekurudhave dhe Federatës së Sindikatave të Pavarura të Punonjësve të
Transporteve të Shqipërisë.
Një rast tjetër bashkëpunimi është nënshkrimi, më, datë 15.2.2011, i “Paktit të
Mirëkuptimit Social”,515 midis Këshillit të Ministrave, Organizatave të Punëmarrësve dhe
Organizatave të Punëdhënësve, anëtarë të Këshillit Kombëtar të Punës.
5.2.1 Organizimi dhe veprimtaria e sindikatave shqiptare
Bashkimi i Sindikatave të Pavarura Shqiptare (BSPSH), lindi nga përpjekjet e vetë
punëtorëve shqiptarë, nga domosdoshmëria e krijimit të institucionit të mbrojtjes së
interesave të tyre. Rëndësi patën si faktorët e brendshëm, ashtu edhe ata të jashtëm.
Tranzicioni ekonomik, solli edhe çrregullime shoqërore. Bashkimi i Sindikatave të
Pavarura në korrik të vitit 1992 botoi një deklaratë ku ritheksonte përkrahjen për reforma
por kërkohej edhe minimizimi i pasojave të tyre. Deklarata theksonte se sindikatat nuk do
të lejojnë qeverinë të zbatoj reforma të thella dhe të kalojë të gjithë barrën e rëndë të
pasojave të tyre mbi supet e punonjësve.
Ekzistenca e dy partive të mëdha në vend u reflektua dhe tek lëvizja sindikaliste.
Bashkimi i Sindikatave të Pavarura ishte mbështetëse e Partisë Demokratike, ndërsa
Konfederata e Sindikatave ishte me Partinë Socialiste. 516 Ky rreshtim politik vazhdon të
ekzistoj edhe sot, duke ndikuar negativisht në realizmin e qëllimit për të cilin janë krijuar
dhe ekzistojnë sindikatat.
BSPSH mbështet çdo federatë që kërkon të përfaqësojë kërkesat e interesat e saj social-
ekonomike përballë pushtetit qendror apo lokal. BSPSH nëpërmjet personelit
administrativ e studimor të saj, mbështet e ndihmon federatat me programe studimore e
515 http://www.bspsh.org.al/en/typography/aktivitete/102-tirane-diskutimi-i-paktit-social-, Faqja u vizitua
më dt., 16 dhjetor 2016. 516 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 154-
157.
Evarist Beqiri 2017
154
statistikore për zbatimin e politikave sindikale në drejtim të tregut të punës, uljes së
varfërisë, shërbimeve të punësimit, sigurimeve shoqërore, shëndetësore dhe reformave të
pensionit. BSPSH ndihmon, mbështet e organizon kurse dhe seminare për trajnimin e
kualifikimin sindikalist të aktivit të zgjedhur nga federatat dhe rajonet. BSPSH mbështet
dhe krijon kushte për veprimtarinë sindikale të federatave nëpërmjet zyrave në qendër
dhe në rrethe brenda mundësive financiare të buxhetit të saj.517
Tabela e mëposhtme u hartuar duke u bazuar në të dhënat e siguruara nga faqja zyrtare në
internet e BSPSH.518
Tabela nr. 5.1 Federatat sindikale që janë pjesë e BSPSH.
Federatat
Programi dhe qëllimi i
sindikatës
Anëtarësia e
sindikatës
1) Sindikata e Pavarur e
Arsimit të Shqipërisë
(SPASH).
SPASH u njoh juridikisht me
anë të vendimit nr. 4860 datë
25.09.1997 i Gjykatës të
rrethit Tiranë.
Përmbushja e interesave jetike
dhe shoqërore të punonjësve të
arsimit, mbrojtja në
vazhdimësi e interesave të tyre
në kushtet e pluralizmit politik
dhe ekonomik pa marrë
parasysh përkatësinë e tyre
nacionale, politike,
ideologjike, sociale, kulturore,
fetare, seksin, si dhe do të
kundërshtojë në vazhdimësi
rrezikun e vendosjes së
diktaturave.
Në SPASH mund
të aderojnë të
gjithë ata persona
që janë përgjegjës
në fushën e
edukimit e arsimit
në shkolla publike
e private si:
mësuesit dhe
edukatorët,
punonjësit e tjerë
edukativ,
punonjësit e
sistemit ndihmës,
studentët që
vazhdojnë për
mësuesi dhe
drejtorët e
shkollave, pa të
drejtë vote.
2) Sindikata e Pavarur e
Shëndetësisë së
Shqipërisë (SPSHSH)
Njohur me Vendim të
Gjykatës të rrethit Tiranë nr.
4755 datë 25.09.1997.
Sindikata e shëndetësisë
Shqiptare synon të realizojë
Çdo anëtar që
punon në sektorin
e shëndetësisë ka
të drejtë të
anëtarësohet në
517 http://www.bspsh.org.al/en/typography/anetaresi-dhe-pjesemarrje, Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016. 518 http://www.bspsh.org.al/en/typography/anetaresi-dhe-pjesemarrje, Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
155
interesat e anëtarësisë së saj në
kushtet e një shoqërie
demokratike dhe pluraliste që
punon për prosperitetin, për
përmirësimin e nivelit të
jetesës dhe rritjes së dinjitetit
kombëtar të shqiptarëve.
SPSHSH shpreh qartë në
Statut dhe programet e saj
mbrojtjen me mjete ligjore,
demokratike dhe kushtetuese
të interesave ekonomike
sociale dhe juridike të
anëtarësisë së saj. Ajo punon
për realizimin e të drejtave në
marrëdhëniet e punës, të
shpërblimit, të mbrojtjes nga
diskriminimi, të zbatimit të
legjislacionit të punës në
kuadrin e dialogut social
nëpërmjet aksioneve sindikale
të negocimeve, si dhe formave
të tjera demokratike.
SPSHSH. Pranimi
i çdo individi në
organizatën
sindikale bëhet
nëpërmjet
deklarimit të tij në
Këshillin Sindikal
të Ndërmarrjes
apo Institucionit
për t’u
anëtarësuar duke
pranuar statutin
dhe programin e
sindikatës.
3) Sindikata e Pavarur e
Minatorëve të
Shqipërisë (SPMSH)
Sindikata e Pavarur e
Minatorëve të Shqipërisë është
një organizatë sindikaliste e
pavarur në nivel kombëtar , e
themeluar me urdhër te
Ministrit të Drejtësisë nr.10/1
datë 15.02.1991 dhe vendimin
e Gjykatës të Rrethit Gjyqësor
Tiranë nr. 4 datë 24.01.1995.
SPMSH si organizatë e
pavarur e nivelit kombëtar
është bashkim vullnetar
sindikalist që realizon
përfaqësimin e interesave të
punonjësve të industrisë, të
degëve të kromit, të bakrit, të
qymyreve , të gjeologjisë, të
ndërtim – minierave, të
guroreve, të fabrikave të
pasurimit, të fabrikave të
çimentos, uzinave të
përpunimit, si dhe të çdo dege
tjetër të industrisë si të
Pranimi i çdo
individi në
organizatën
sindikale bëhet
nëpërmjet
deklarimit të tij në
Këshillin sindikal
të ndërmarrjes
apo institucionit
për t’u
anëtarësuar duke
pranuar statutin
dhe programin e
SPMSH.
Shtrirja e
strukturave
sindikale të
SPMSH sipas
profesioneve dhe
territorit.
Evarist Beqiri 2017
156
punonjësve të naftës,
energjetikës, kimisë që
pranojnë të jenë të bashkuar
vullnetarisht në këtë sindikatë.
SPMSH si organizatë mbi
baza vullnetare ka për mision
të mbrojë interesat e anëtarëve
të saj në përputhje me
legjislacionin dhe konventat
ndërkombëtarë të punës. Ajo
merr pjesë dhe bëhet faktor ne
jetën politike për mbrojtjen e
interesave të punonjësve të
saj.
SPMSH është person juridik i
pavarur në kryerjen e
veprimtarisë së saj
sindikaliste. Ajo jep llogari
për veprimtarinë e saj
vetëm përpara strukturave të
zgjedhura sindikale në
përputhje me nenet përkatëse
të statutit. SPMSH do të
ketë datën 1 Maj si ditë
përkujtimore të solidaritetit
ndërkombëtar të punonjësve ,
si dhe datën 1 Janar e cila
përkon me ditën e fillimit të
grevës së minatorëve në
Valias dhe ditën e themelimit
të SPMSH.
SPMSH aderon në Bashkimin
e Sindikatave të Pavarura të
Shqipërisë (BSPSH) dhe
përfaqëson atje punonjësit e të
gjitha degëve që bëjnë pjesë
në strukturat e saj.
4) Sindikata e Pavarur e
Punonjësve Civil të
Mbrojtjes dhe Rendit të
Shqipërisë.
Sindikata e Pavarur e
Punonjësve Civil të Mbrojtjes
dhe Rendit të Shqipërisë
(SPPCMRSH) është sindikatë
e organizuar në nivel
kombëtar, e njohur juridikisht
nga vendimi i Gjykatës së
Rrethit Gjyqësor Tiranë me
nr. 3016 datë 20.06.1997.
Në SPPCMRSH
mund të
anëtarësohen të
gjithë punonjësit
civil që punojnë
në sektor të
ndryshëm të
Ministrisë së
mbrojtjes dhe asaj
Evarist Beqiri 2017
157
SPPCMRSH është organizatë
sindikale e pavarur që bashkon
gjithë punonjësit civil të
sistemit të mbrojtjes dhe të
rendit për të mbrojtur të drejtat
ekonomike - sociale - juridike
të anëtarëve të saj.
SPPCMRSH synon të bëjë
realitet të drejtën dhe lirinë e
punës, kushte pune dhe jetë
dinjitoze, emancipimin,
zhvillimin dhe afirmimin e
aftësive krijuese të çdo
individi , respektin ndaj punës
dhe çdo punëmarrësi në
vendin e punës, zbatimin me
konsekuencë të standardeve
ndërkombëtar të punës,
parimin e lirisë së organizmit
sindikal, si dhe të drejtën e
lidhjes dhe respektimit të
marrëveshjeve kolektive në
punë.
të rendit.
Anëtarësimi i çdo
punonjësi bëhet
nëpërmjet
kërkesës me
shkrim pranë
organizatës
sindikale të
qendrës së punës
ose në strukturat
sindikale të
rrethit.
Shtrirja sindikale
e SPPCMRSH
është
kryesisht në
prefekturat e
Tiranës, Durrësit,
Beratit, Elbasanit
dhe Vlorës.
5) Sindikata e Punonjësve
të Postë-Telekomit
Shqiptar
Sindikata e Postë-Telekomit
Shqiptar është sindikatë e
organizuar në nivel kombëtar ,
e njohur juridikisht nga
vendimi i Gjykatës së Rrethit
Gjyqësor Tiranë nr. 3 datë
08.06.1994 .
SPPTSH është organizatë
sindikale e pavarur që bashkon
gjithë punonjësit e sistemit të
postave dhe telekomit për të
mbrojtur të drejtat ekonomike
- sociale - juridike të anëtarëve
të saj. SPPTSH synon të bëjë
realitet të drejtën dhe lirinë e
punës, kushte pune dhe jete
dinjitoze, emancipimin,
zhvillimin dhe afirmimin e
aftësive krijuese të çdo
individi, respektin ndaj punës
Në SPPTSH
mund të
anëtarësohen të
gjithë punonjësit
që punojnë në
sektorët e postave
dhe të telekomit.
Anëtarësimi i çdo
punonjësi bëhet
nëpërmjet
kërkesës me
shkrim pranë
organizatës
sindikale të
qendrës së punës
ose në strukturat
sindikale të
rrethit.
Shtrirja sindikale
e SPPTSH
Evarist Beqiri 2017
158
dhe çdo punëmarrësi në
vendin e punës, zbatimin me
konsekuencë të standardeve
ndërkombëtar të punës,
parimin e lirisë së organizmit
sindikal, si dhe të drejtën e
lidhjes dhe respektimit të
marrëveshjeve kolektive në
punë.
shtrihet ne 36
rrethet e vendit të
Shqipërisë.
6) Sindikata e Pavarur
Elektro-Energjitike
Shqiptare
Është sindikatë e organizuar
në nivel kombëtar e njohur
juridikisht nga vendimi i
Gjykatës së rrethit gjyqësor
Tiranë nr. 751 datë
06.03.2001.
SPESH është organizatë
sindikale e pavarur që bashkon
gjithë punonjësit e sistemit
elektro-energjitk për të
mbrojtur të drejtat ekonomike
-sociale - juridike të anëtarëve
të saj.
Sindikata elektro-energjtike
Shqiptare synon të realizojë
interesat e anëtarësisë së saj në
kushtet e një shoqërie
demokratike dhe pluraliste që
punon për prosperitetin, për
përmirësimin e nivelit të
jetesës dhe rritjes së dinjitetit
kombëtar të shqiptarëve.
SPESH shpreh qartë në Statut
dhe programet e saj mbrojtjen
me mjete ligjore demokratike
dhe kushtetuese të interesave
ekonomike sociale dhe
juridike të anëtarësisë së saj.
Ajo punon për realizimin e të
drejtave në marrëdhëniet e
punës, të shpërblimit, të
mbrojtjes nga diskriminimi, të
zbatimit të legjislacionit të
punës në kuadrin e dialogut
social nëpërmjet aksioneve
sindikale të negocimeve, si
Në SPESH mund
të anëtarësohen të
gjithë punonjësit
e elektro-
energjitkës
shqiptare.
Anëtarësimi i çdo
punonjësi bëhet
nëpërmjet
kërkesës me
shkrim pranë
organizatës
sindikale të
qendrës së punës
ose në strukturat
sindikale të
rrethit.
Shtrirja sindikale
e SPESH bëhet
sipas strukturës
administrative të
Kompanisë
KESH, të
Kompanisë OST
dhe CEZ
Shpërndarjes.
Evarist Beqiri 2017
159
dhe formave të tjera
demokratike.
7) Sindikata e Pavarur e
Industrisë së Lehte dhe
Tekstile
Është sindikatë e organizuar
në nivel kombëtar e njohur
juridikisht nga vendimi i
Gjykatës së Rrethit Gjyqësor
Tiranë nr.5429 dt. 24.10.1997.
SPILT është organizatë
sindikale e pavarur që bashkon
gjithë punonjësit e
ndërmarrjeve konfeksion –
lëkure, ndërmarrjet e
përpunimit të këpucëve,
ndërmarrje e veshjeve-tekstile
dhe ndërmarrje të përpunim
drurit për të mbrojtur të
drejtat ekonomike-sociale-
juridike të anëtarëve të saj.
SPILT synon të bëjë realitet te
drejtën dhe lirinë e punës,
kushte pune dhe jete dinjitoze,
emancipimin, zhvillimin dhe
afirmimin e aftësive krijuese
të çdo individi, respektin ndaj
punës dhe çdo punëmarrësi në
vendin e punës, zbatimin me
konsekuencë të standardeve
ndërkombëtar të punës,
parimin e lirisë së organizmit
sindikal, si dhe të drejtën e
lidhjes dhe respektimit të
marrëveshjeve kolektive në
punë.
Në SPILT mund
të anëtarësohen të
gjithë punonjësit e
ndërmarrjeve
konfeksion –
lëkure,
ndërmarrjet e
përpunimit të
këpucëve,
ndërmarrje e
veshjeve- tekstile
dhe ndërmarrje të
përpunim drurit.
Anëtarësimi i çdo
punonjësi bëhet
nëpërmjet
kërkesës më
shkrim pranë
organizatës
sindikale të
qendrës së punës
ose në strukturat
sindikale të
rrethit.
Shtrirja sindikale
e SPILT është
kryesisht në gjithë
prefekturat dhe
rrethet e
Shqipërisë .
8) Sindikata e Punonjësve
të Tipografisë së
Shqipërisë
E krijuar më 12 Dhjetor te vitit
1990, fillimisht në
Shtypshkronjën Tirana e më
pas në shtypshkronjat e tjera.
Ka vepruar deri në vitin 1994
nën juridiksionin e BSPSH-se
dhe më pas është organizuar
në nivel kombëtar e njohur
juridikisht nga vendimi i
Gjykatës së Rrethit Gjyqësor
Tiranë nr. 4 dt. 10.04.1995.
Programi dhe qëllimet :
Anëtarësia ka të
drejtë të kërkojë
llogari e të
kontribuojë për
zbatimin e Statutit
të SPTSH. Ka të
drejtë të jap
mendime dhe të
kërkojë të drejta
dhe përmirësim të
mirëqenies së saj
nga Kontrata
Kolektive e
Evarist Beqiri 2017
160
- Të hartojë, miratojë në
Kongres e të zbatojë Statutin e
saj .
- Të luajë rolin e avokatit për
tipografët që janë të
anëtarësuar në SPTSH.
- Të pajisë çdo shtypshkronjë
me kontratën kolektive të
punës.
- Të realizojë edukimin e
aktivit të zgjedhur dhe të
anëtarësisë së saj.
- Të njohë tregun e punës dhe
të ndihmojë në formimin
profesional të punëtorëve të
tipografisë.
- Të ketë marrëdhënie
solidariteti me sindikatat e
tjera brenda BSPSH-së dhe
jashtë saj.
- Të zbatojë e marrë pjesë në
veprimtaritë e BSPSH, UNI
Graphical Europe, UNI
International ku është anëtare
me të drejta të plota .
punës. Gjithashtu,
ka të drejtë të
zgjedhë drejtuesit
e sindikatës dhe të
zgjidhet në
drejtimin e
sindikatës.
Anëtarësia e
SPTSH ka të
drejtë të revokojë
të zgjedhurit , kur
ata nuk zbatojnë
Statutin dhe nuk
kryejnë
funksionet e tyre .
Shtrirja sindikale
e SPTSH është në
të gjithë territorin
e Shqipërisë por e
përqendruar rreth
85% në Tiranë ,
ku është numri
më i madh i
shtypshkronjave.
9) Sindikata e Pavarur e
Punonjësve të Ndërtimit
e Shërbimit Publik të
Shqipërisë
Është sindikatë e organizuar
në nivel kombëtar e njohur
juridikisht nga vendimi i
Gjykatës së Rrethit Gjyqësor
Tiranë nr. 7601 dt.
20.11.2007.
Sindikata ka për qëllim
organizimin, përforcimin dhe
mbrojtjen e të drejtave
ekonomike, sociale dhe
profesionale të anëtarëve të
saj.
E drejta për t’u
anëtarësuar në
Sindikatë i jepet
të gjithë
punonjësve të
Ndërtimit dhe
Shërbimit Publik
si : Shërbimit
Komunal,
Ujësjellës-
Kanalizime,
Pastrim e
Gjelbërim të
Qyteteve.
Anëtarësia e
Sindikatës është e
shtrirë në 70% të
vendit, me
kontrata të lidhura
në nivel
Evarist Beqiri 2017
161
ndërmarrje, numri
i të cilave është
34 dhe të shtrira
në kompani
ndërtimi,
ujësjellësi,
gjelbërim, pastrim
qyteti.
Nga të dhënat e paraqitura në tabelë, konstatohet se: Sindikata e Pavarur e Arsimit të
Shqipërisë, Sindikata e Pavarur e Shëndetësisë së Shqipërisë, Sindikata e Pavarur e
Punonjësve Civil të Mbrojtjes dhe Rendit të Shqipërisë, Sindikata e Pavarur e Industrisë
së Lehte dhe Tekstile janë krijuar në vitin 1997. Kjo periudhë përkon me një nga vitet më
të vështirë të tranzicionit shqiptar. Natyrisht që edhe këto profesione ishin prekur nga
pasojat e këtij viti të mbrapsht për vendin. Për të dal nga kjo periudhë e vështirë, ishte e
nevojshme që këto profesione të organizoheshin sa më mirë për t’i bërë ballë sfidave të
reja. Por gjithashtu ky hov, që kanë marr federatat sindikale të BSPSH, pikërisht gjatë
këtij viti të trazuar, konfirmon edhe njëherë ndarjen e thellë politike që ekziston në mesin
e komunitetit sindikal shqiptar.
Pranë BSPSH funksionon edhe Shkolla Sindikale. Shkolla Sindikale e BSPSH-së është
një institucion që ofron shërbime për edukimin e strukturave sindikale dhe anëtarësisë së
BSPSH-së. Ajo filloi veprimtarinë e saj në shtator të vitit 2011. Veprimtaria e Shkollës
Sindikale të BSPSH-së zhvillohet në bazë të parimit të ligjshmërisë, të përmbushjes me
korrektësi të detyrës, të zbatimit të rregullave të etikës, të disiplinës në punë, si dhe të
bashkëpunimit në kryerjen e detyrave të ngarkuara.519
Ndërsa, Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH), në kohën që vendin e drejtoi
Partia Demokratike u përpoq të bënte për vete punëtorët, që mbanin barrën më të rëndë të
reformave ekonomike, duke akuzuar hera-herës qeverinë se “po plaçkiste pasurinë e
popullit” me privatizim “të paligjshëm” dhe me mospërfilljen e nevojave të popullit për
punësim, strehim, ndihmë shëndetësore dhe arsim.
Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë është organizatë kombëtare e krijuar mbi bazën e
bashkimit vullnetar të federatave sindikaliste në 5 qershor të vitit 1991. Ajo përbëhet nga
federatat e profesioneve të ndryshme.520
Ndër qëllimet kryesore të KSSH mund të rendisim:
➢ Ruajtja dhe zhvillimi i një organizate Sindikale Kombëtare të
fuqishme, të bashkuar, pluraliste, demokratike,
➢ Punësim të plotë dhe të zgjedhur lirisht, mirëqenie dhe standardizim
më të mirë të jetesës për të gjithë anëtarët e sindikatës, përfshirë
sigurimin e pagave, pensioneve dhe rregullimin e kohës së punës.
519 http://www.bspsh.org.al/en/shkolla-e-bspsh. Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016. 520 Gazeta “Sindikalisti”, nr. 149, nëntor 1993 f. 1-2, cituar tek Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi
teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 156-157.
Evarist Beqiri 2017
162
➢ Integrimin e plotë të grave në organizatat sindikale dhe promovimin
në mënyrë aktive të barazisë gjinore në strukturat e saj vendimmarrëse
të të gjitha niveleve.
➢ Mbështetjen e të drejtave të të rinjve për punë të denjë, edukim dhe
trajnim, si dhe pjesëmarrjen e tyre të plotë në të gjitha nivelet
vendimmarrëse.521
Tabela e mëposhtme u hartua duke u bazuar tek të dhënat e grumbulluara në faqen
zyrtare në internet të KSSH.522
Tabela nr. 5.2 Federatat anëtare të KSSH.
Federatat
Përbërja e federatave
1) Federata e Sindikatave të
Punonjësve të Arsimit Edukimit
dhe Shkencës të Shqipërisë
Kjo Federatë përbëhet nga organizatat
profesionale sindikale si vijon:
• Organizata Sindikale e Arsimit të
Përgjithshëm Parauniversitar.
• Organizata Sindikale e Arsimit dhe
Formimit Profesional.
• Organizata Sindikale e Arsimit të
Lartë dhe Kërkimit Shkencor.
2) Federata e Sindikatave të
Punonjësve të Industrisë të
Shqipërisë
Kjo Federatë përbëhet nga organizatat
profesionale sindikale si vijon:
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Elektro-Energjitikës.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Industrisë nxjerrëse dhe
përpunuese të mineraleve metalorë
dhe jo metalorë (miniera,
metalurgji, etj.).
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të naftës dhe të gazit: nxjerre,
përpunim, tregtim.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Industrisë së lehtë metal-
mekanike, prodhuese dhe
përpunuese.
3) Federata e Sindikatave të Kjo Federatë përbëhet nga organizatat
521 http://kssh.org/rreth-nesh/historiku/, Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016. 522 http://kssh.org/federatat/federata-e-sindikatave-te-punonjesve-te-arsimit-edukimit-dhe-shkences-te-
shqiperise-anetare-e-kssh/, Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
163
Punonjësve të Shëndetësisë të
Shqipërisë
profesionale sindikale si vijon:
• Organizata Sindikale e Punonjësve
në shërbimin spitalor, parësor dhe
ambulator.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Shërbimit Stomatologjik.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Shërbimit Farmaceutik.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Shërbimit të infrastrukturës
shëndetësore (urgjenca, lavanteri,
guzhina, Administrata, etj).
4) Federata e Sindikatave të
Punonjësve të Transportit dhe
Telekomunikacionit të Shqipërisë
Kjo Federatë përbëhet nga organizatat
profesionale sindikale si vijon:
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Transportit: Rrugor, Hekurudhor,
Detar, Ajror, Shërbimet
mbështetëse ndihmëse.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Postë-Telekomunikacionit: Posta,
Telekomi, Telefonia, Telepuna, call
center, etj.
5) Federata e Sindikatave të
Punonjësve të Ndërtimit, Zhvillimit
Urban, Administratës Publike dhe
Shërbimeve Policore të Shqipërisë
Kjo Federatë përbëhet nga organizatat
profesionale sindikale si vijon:
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Ndërtimit dhe Përpunimit të
Drurit dhe Infrastrukturës Rrugore
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Administratës publike.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të shërbimeve Publike: Ujësjellësa,
Pastrim Gjelbërim
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Shërbimeve Policore: Të gjitha
llojet e policive.
6) Federata e Sindikatave të
Punonjësve të Industrisë së Lehtë,
Artizanale dhe Agropërpunuese
Kjo Federatë përbëhet nga organizatat
profesionale sindikale si vijon:
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Tekstilit, Konfeksioneve, lëkurë
këpucës.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Shërbimeve Artizanale (berber,
parukier, rrobaqepës, këpucari,
ngjyrosje, etj.).
• Organizata Sindikale e Punonjësve
Evarist Beqiri 2017
164
Industrisë Agropërpunuese.
7) Federata e Sindikatave të
Punonjësve të Bujqësisë,
Blegtorisë, Pylltarisë dhe
Peshkimit të Shqipërisë
Kjo Federatë përbëhet nga organizatat
profesionale sindikale si vijon:
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të bujqësisë.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të blegtorisë.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të pylltarisë.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Peshkimit.
8) Federata e Sindikatave të
Punonjësve të Shërbimeve
Financiare, Tregtare, Bankare dhe
Turizmit të Shqipërisë
Kjo Federatë përbëhet nga organizatat
profesionale sindikale si vijon:
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Tregtisë: Shumicë, Pakicë,
Tregje, Institucione Financiare.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Turizmit (hoteleri, restorante,
agjenci).
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Sistemit Bankar.
• Organizata Sindikale e Punonjësve
të Sistemit të Sigurimeve dhe
Siguracioneve.
Pranë KSSH vepron edhe Qendra e Trajnimit dhe Studimeve Sindikale të Shqipërisë.
Qendra e Trajnimit dhe Studimeve Sindikale të Shqipërisë funksionon si njësi e pavarur,
me personalitet juridik jofitimprurës. Ajo ka për qëllim dhe mision të saj të trajnojë dhe
kryejë studime/kërkime për të forcuar kapacitetet e punëtorëve duke kontribuar
veçanërisht në fushën e marrëdhënieve të punës, të pagave, të pensioneve, të përmirësimit
të vazhdueshëm të kushteve të punës dhe të cilësisë së jetës, sigurisë në punë dhe në jetën
e përditshme duke dhënë ide konkrete dhe rrugëzgjidhje alternative për zgjidhjen e
nevojave sociale, ekonomike dhe kulturore të sindikalistëve dhe punonjësve të tjerë, të
papunëve, të pensionistëve, të grave, të rinjve, invalidëve, etj.523
Nga të dhënat e paraqitura në tabelat e mësipërme, vihet re se, federatat sindikale pjesë e
BSPSH dhe KSSH, dublojnë njëra tjetrën në shumë fusha, si psh., arsim, shëndetësi,
administratë publike, industri, transport, etj. Gjithashtu, edhe organizmi i tyre i
brendshëm është thuajse i njëjtë dhe të dyja kanë brenda tyre një shkollë apo qendër
studimesh sindikale. Ky dublim dhe mos koordinim i sindikatave shpjegon edhe arsyet e
jo efikasitetit dhe jo efektivitetit të sindikatave në vendin tonë.
523 http://kssh.org/qendra-sindikale-qtsssh/pershendetje/, Faqja u vizitua më, 9 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
165
BSPSH dhe KSSH, janë rreshtuar haptazi në mbështetje të dy forcave më të mëdha
politike në vendin tone, përkatësisht Partisë Demokratike dhe Partisë Socialiste. Ky fakt
është lehtësisht i evidentueshëm gjatë veprimtarisë së tyre sindikale.
Më datë, 15.2.2011, u nënshkrua “Pakti i Mirëkuptimit Social”,524 midis Këshillit të
Ministrave, Organizatave të Punëmarrësve dhe Organizatave të Punëdhënësve, anëtarë të
Këshillit Kombëtar të Punës. Organizata e Punëmarrësve përfaqësohej nga Presidenti i
BSPSH dhe njëkohësisht Nënkryetari i Këshillit Kombëtar të Punës. Palët nënshkruese
shprehën vullnetin dhe angazhimin për përmirësimin e sistemit të dialogut dhe
partneritetit social, si instrumente që nxisin mirëkuptimin. Me nënshkrimin e këtij pakti
palët angazhoheshin për:
Politika dhe legjislacion pune që t’u përgjigjet standardeve ndërkombëtarë dhe
evropiane.
Plotësimi dhe rregullimi i politikave dhe legjislacionit të punës, në kuadër të zbatimit të
Konventave të ILO-s, instrumenteve komunitare të BE-së, si dhe të akteve të Këshillit të
Evropës, në drejtim të përmirësimit të dispozitave të:
1. Kodit të Punës,
2. Ligjit të Sigurimeve Shoqërore,
3. Ligjit të Inspektoratit Shtetëror të Punës,
4. Ligjit të Nxitjes së Punësimit,
5. Ligjit të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë.
6. Hartim i akteve nënligjore në zbatim të ligjeve të sipërcituara,
duke pasur në konsideratë aktet ndërkombëtare të ratifikuara nga
RSH, si dhe instrumentet komunitare të BE-së.
Palët nënshkruese të marrëveshjes merrnin përsipër, institucionalizimin e partneritetit dhe
dialogut social nëpërmjet takimeve dhe konsultimeve me Qeverinë, autoritetet shtetërore
përgjegjëse dhe strukturat rajonale dhe lokale.
Institucionalizimi marrëdhënieve të partneritetit social nëpërmjet përmirësimit dhe vënies
në eficencë të strukturave trepalëshe si:
1. Këshilli Kombëtar i Punës,
2. Këshilli Administrativ i Shërbimit Kombëtar të Punësimit,
3. Këshilli Administrativ i Institutit të Sigurimeve Shoqërore,
4. Këshilli Administrativ i Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor,
5. Strukturave Rajonale të tyre, si institucione të rëndësishme të dialogut social.
Ato angazhohen për rritjen e efikasitetit të dialogut social trepalësh, nëpërmjet
përmirësimit të funksionimit të mbledhjeve të Këshillit Kombëtar të Punës, sipas
modeleve dhe standardeve evropiane. Të gjitha nismat ligjore dhe nënligjore që
ndërmerren nga Qeveria në fushën e punësimit dhe mbrojtjes sociale të shqyrtohen
524 http://www.bspsh.org.al/en/typography/aktivitete/102-tirane-diskutimi-i-paktit-social-, Faqja u vizitua
më dt., 16 dhjetor 2016.
Evarist Beqiri 2017
166
paraprakisht në Këshillin Kombëtar të Punës, i cili të ketë të drejtën për të dhënë
mendimin, opinionin dhe sugjerimet përkatëse.
Pakti parashikon takim të partnerëve social me Qeverinë dy herë në vit, për konsultime
lidhur me zgjidhjen e problemeve që dikton situata dhe koha. Shtrirje të partneritetit
social në nivel rajoni (prefekture), i cili do të dialogojë për problemet më të rëndësishme
që kanë punonjësit dhe punëdhënësit në përputhje me përcaktimet e Kodit të Punës, si
dhe për hartimin dhe zbatimin e politikave ekonomike – sociale në nivel rajoni.
Sipas Paktit, përmirësimi i nivelit të jetesës së punonjësve do të bëhet nëpërmjet:
Garantimit dhe mbrojtjes së standardit të nivelit të jetesës së punonjësve, duke përballuar
efektet e rritjes së indeksit të çmimeve të artikujve të domosdoshëm të shportës, si pasojë
e krizës ekonomike.
Plotësimit të zotimit për rritjen e pagave të punonjësve të arsimit dhe shëndetësisë, të
pensioneve të qytetit dhe fshatit dhe balancimit të pagave dhe pensioneve, sipas
profesioneve, deri në fund të mandatit qeveritar.
Rritjes së pagës minimale në shkallë vendi në raport të drejtë me masën e rritjes
ekonomike.
Miratimit të projektligjit “Për trajtimin e veçantë të punonjësve të profesioneve të
vështira” nga Kuvendi i Shqipërisë.
Ndërsa, KSSH-ja, para zgjedhjeve parlamentare të vitit 2013, iu drejtua Partisë Socialiste
me një letër të hapur, për bashkëpunim dhe nënshkrim të “Memorandum bashkëpunimi
paraelektoral”. Më poshtë po paraqesim një pjesë nga kjo letër e hapur:
“KSSH-ja është një organizatë profesionale punonjësish, pjesë cilësore e shoqërisë civile.
Ne jemi grup interesi që mbrojmë dhe përfaqësojmë interesa ekonomike dhe shoqërore,
të organizuara.
Ne mendojmë se në marrëdhëniet e bashkëpunimit me Partinë Socialiste, kemi një vend
të veçantë, pasi ne organizojmë dhe përfaqësojmë ata njerëz që programi politik i Partisë
Socialiste i mbron dhe i udhëheq më së miri në plotësim të plotë të vullnetit dhe dëshirës
së tyre. Ata njerëz për shkak të pamundësive të tyre për tu përfaqësuar e mbrojtur në
mënyrë individuale, për shkak të pamundësive së tyre sociale, ekonomike apo fizike e
kanë të vështirë që të bëjnë prezent mendimet dhe interesat e tyre në proceset politike,
ekonomike e shoqërore të vendit tonë.
KSSH-ja me të gjitha qeveritë Shqiptare gjatë 20 viteve ka vepruar si një zë i pavarur në
vet’organizimin, përfaqësimin dhe mbrojtjen kolektive në drejtim të mbrojtjes social
ekonomike të anëtarësisë. Ne nëpërmjet përfaqësimit kolektiv kemi vepruar dhe
veprojmë si kanale të veprimit publik duke i përfaqësuar në çdo rast denjësisht interesat
shoqërore dhe social ekonomike të organizimit tonë.
Tashmë që Partia Socialiste ka shpallur dhe listat përfundimtare për Kandidat për në
Parlamentin e ardhshëm. Ne e ndjejmë si obligim moral dhe institucional që të mos
imponohemi Partisë Socialiste në përzgjedhjet e saj apo në projekt-programin e saj, por si
një Sindikatë e pavarur, me një anëtarësi të majtë dhe të lidhur organikisht me Partinë
Socialiste dhe si aleat natyral i kërkojmë asaj që të nënshkruajmë një “Memorandum
mirëkuptimi dhe bashkëpunimi”, para dhe pas elektoral.
Evarist Beqiri 2017
167
Në këtë memorandum të ndahen dhe të merren përgjegjësi aleatësh dhe partnerësh social
për mirë realizimin e politikave të përfshirjes, integrimit dhe mbrojtjes sociale, politikave
të punësimit, dialogut social, politikat e pagave dhe të pensioneve, reformat rregullatore
të agjencive ligj zbatuese, sidomos në lidhje me informalitetin, sigurinë dhe shëndetin në
punë, reformën në sistemin e pensioneve, reformën në sistemin e taksimit, rimodelimin e
modelit ekonomik, ndryshim e legjislacionit të punës dhe unifikimin e tij me standardet e
BE-së.
Ne i kërkojmë institucionalisht dhe publikisht Partisë Socialiste që të nënshkruajë me
KSSH-në këtë memorandum mirëkuptimi dhe bashkëpunimi para-elektoral, i cili jo
vetëm që do të përmbushi interesat e anëtarësisë sonë sindikale si një anëtarësi dominante
e majtë dhe e lidhur organikisht me Partinë Socialiste, por dhe do t’i hapi rrugën e do të
sigurojë besimin që me ardhjen në pushtet të Partisë Socialiste, ky memorandum të
shërbejë si bazë për një “Marrëveshje Kombëtare Trepalëshe; Qeveri–Sindikatat–
Punëdhënësit” në përputhje të plotë dhe në përmbushje të kritereve të ILO-s dhe
rekomandimeve të BE-së.”525
Një formë tjetër që përdorin organizatat sindikale për të komunikuar me qeverinë janë
edhe rezolutat, si për shembull “Rezoluta Për Rritjen e Pagës” e hartuar nga KSSH.
Asambleja e Përgjithshme e KSSH dhe të gjithë strukturat drejtuese të saj, të mbledhura
me datë, 11.11.2016, në Konferencën Kombëtare “Efektet e Rritjes së Pagës Minimale në
Ekonominë Shqiptare”, pasi diskutuan për ndikimet e pagës minimale në ekonominë
shqiptare mbështetur në studimet dhe hulumtimet e kryera në mënyrë shkencore dhe me
profesionalizëm në bashkëpunim me qarqe akademike dhe shoqërinë civile vendosi që t’i
drejtohet Qeverisë Shqiptare me një kërkesë të posaçme: “Rritjen urgjente të pagës
minimale në masën 30-50 % sipas profesioneve”, duke qenë se që nga korriku i vitit 2013
në Shqipëri nuk ka patur rritje të pagës minimale. 526
5.2.2 Kuadri ligjor për rregullimin e veprimtarisë sindikale në Shqipëri
Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat”. Ky ligj i
miratuar që në hapat e parë pluralistë, kur në Shqipëri ishin formuar e vepronin disa
sindikata, luajti një rol të rëndësishëm për forcimin e lëvizjes sindikaliste, duke u
mbështetur edhe në aktet ndërkombëtare, si Konventa Ndërkombëtare e Punës nr. 87 “Për
të drejtën e organizimit dhe të negociatave kolektive” dhe në Konventën nr. 154 “Për
nxitjen e marrëveshjes kolektive”.
Sindikatat përfaqësojnë një person juridik që gëzon të drejta juridike dhe për të vepruar.
Ajo mund të ndërmarrë veprime juridike për mbrojtjen e interesave të anëtarëve të saj.
Duke pasur një natyrë të tillë, ato përfaqësojnë një institucion për kërkimin dhe mbrojtjen
e interesave të anëtarëve të tyre dhe mbi të gjitha një formë organizimi specifike në raste
të caktuara mund të jetë shumë efikase.
525 http://kssh.org/aktivitete/artikull/article/kssh-i-kerkon-koalicionit-te-majte-aleanca-per-shqiperine-
europiane-te-kryesuar-nga-par/, Faqja është vizituar më datë, 16 dhjetor 2016. 526 http://kssh.org/aktivitete/aktivitete/, Faqja është vizituar më datë, 16 dhjetor 2016.
Evarist Beqiri 2017
168
Në rast se qeveria mund të kontrollojë veprimin dhe politikat e sindikatës, atëherë ajo
shndërrohet në instrument të qeverisë dhe jo të punonjësve në kundërshtim me synimet
për të cilat u krijuar fillimisht.
Ka raste kur e ashtuquajtura “sindikatë” organizohet nga punëdhënësi për punonjësit. Kjo
lloj sindikate quhet “sindikatë e verdhë”. Ky lloj organizimi është tërësisht i pavlefshëm,
sepse qëllimi i saj kryesor nuk është nxitja e interesave të punonjësve, por parandalimi i
krijimit të një sindikate të vërtetë.
Në të njëjtën mënyrë sindikata duhet t’i rezistojë çfarëdo përpjekje të kryer nga çdo parti
politike për ta kontrolluar dhe urdhëruar.527
Sindikatat janë të lira për sa i përket shtetit, i cili duhet të respektojë autonominë e tyre,
ashtu dhe për sa i përket punëdhënësve. Bashkimi në sindikata i bën punonjësit që ta
ndjejnë veten më të fortë.
Në radhë të parë, roli i sindikatave është për të detyruar punëdhënësit të respektojnë të
drejtat ligjore të punonjësve të parashikuara nga legjislacioni i punës.
Sindikatat me kërkesën e punonjësve kanë të drejtë t'i drejtohen gjykatës dhe të
përfaqësojnë në gjyq interesat e tyre, kur nëpërmjet punonjësve dhe punëdhënësve lindin
konflikte në lidhje me marrëdhëniet e punës. Sindikata kanë të drejtë të mbrojnë edhe
interesat ekonomike të punonjësve që kanë dalë në pension, ose që jetojnë në përkrahje
sociale.528
Së dyti, sindikatat janë palë për pranimin dhe nënshkrimin e kontratave kolektive me
punëdhënësit ose organet e tyre, të cilat përcaktojnë për të gjithë punonjësit rregullat që i
përkasin marrëdhënieve të punës që ua lejon ligji.
Sindikatat si grupe presioni nuk ushtrojnë vetëm trysni të vazhdueshme ndaj qeverisë, por
edhe bashkëpunojnë dhe hyjnë në marrëveshje me njëra tjetrën.
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, garanton të drejtën e punonjësve për grevë, e cila
është një ndërprerje kolektive e punës, e organizuar për të ushtruar trysni mbi
punëdhënësin ose mbi palën tjetër. Greva ka qenë mjeti kryesor i përdorur nga punonjësit
për të detyruar të tjerët të vlerësonin qëllimet e tyre dhe për të përmirësuar kushtet e
punës. Pjesëmarrja në grevë është vullnetare. 529 Nuk lejohet përdorimi i forcës për
ndërprerjen e grevës së ligjshme të punonjësve.530 Megjithatë ka disa fusha të rëndësisë
jetike në të cilat nuk mund të ushtrohet greva.531
Sipas Kodit të Punës së Republikës së Shqipërisë, vetëm sindikatat kanë të drejtë të
organizojnë grevën dhe ta shpallin atë.532 Gjithashtu, greva nuk mund të ushtrohet nëse
nuk sigurohet kryerja e shërbimit minimal.533
527 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 157-
158. 528 Neni 9 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 529 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 159. 530 Neni 197/2 i Kodit të Punës. 531 Neni 197/5 i Kodit të Punës. 532 Neni 197/1 i Kodit të Punës. 533 Neni 197/6 i Kodit të Punës.
Evarist Beqiri 2017
169
Vetëm përfaqësuesit e organeve qendrore të sindikatave që funksionojnë në shkallë
republike, kanë të drejtë të hyjnë në bisedime me Presidentin dhe Këshillin e Ministrave
për problemet që lidhen me marrëdhëniet e punës, kushtet e jetesës, pensionet dhe
përkrahjen sociale. Vetëm përfaqësuesit e organeve drejtuese të sindikatave që
funksionojnë në bazë dege, kanë të drejtë të hyjnë në bisedime me ministritë dhe organet
e tjera qendrore për probleme që lidhen me marrëdhëniet e punës, kushtet e jetesës,
pensionet dhe përkrahjen sociale. Vetëm përfaqësuesit e organeve drejtuese të
sindikatave që funksionojnë në bazë territori, kanë të drejtë të hyjnë në bisedime me
përfaqësuesit e organeve drejtuese të pushtetit lokal dhe përfaqësuesit e punëdhënësit në
atë territor për probleme që lidhen me marrëdhëniet e punës, kushtet e jetesës,
pensionet dhe përkrahjen sociale. Vetëm përfaqësuesit e organeve drejtuese të
sindikatave në qendra pune kanë të drejtë të hyjnë në bisedime me përfaqësuesit e
punëdhënësit në këto qendra pune për probleme që lidhen me marrëdhëniet e punës,
kushtet e jetesës, pensionet dhe përkrahjen sociale.534
Mënyra e krijimit, funksionimit dhe e shpërndarjes së sindikatave parashikohet në statutin
që miratohet nga anëtarët e tyre.535 Në statutin e sindikatës duhet të parashikohet:
a) krijimi, emërimi, qendra e sindikatës dhe territori ku
ajo vepron;
b) kushtet për pranimin dhe daljen e anëtarëve nga
sindikata;
c) të drejtat dhe detyrat e anëtarëve;
ç) kuotat e anëtarësisë, mënyrat e mbledhjes së tyre dhe
burimet e tjera financiare;
d) organet drejtuese dhe kohëzgjatja e mandatit të tyre;
dh) mënyrat e shkrirjes e të shpërndarjes së sindikatës, si
dhe mënyrat e likuidimit të pasurisë së saj;
e) mënyrat e bashkimit të sindikatave në federata sipas
degëve e profesioneve, ose në konfederata kombëtare.
Asnjë dispozitë e statutit nuk duhet të vijë në kundërshtim
me ligjet dhe Kushtetutën.536
Kodi i Punës, parashikon krijimin e Këshillit Kombëtar të Punës, që përbëhet nga
përfaqësues të punëdhënësve, punëmarrësve dhe Qeverisë. Këshilli shqyrton çështjet me
interes të përbashkët për organizatat e punëdhënësve dhe sindikale, me qëllim që të arrijë
zgjidhje të pranueshme për palët. Konsultimet bëhen veçanërisht lidhur me përgatitjet dhe
zbatimin e legjislacionit të punës, ndryshimet e këtij Kodi dhe përmbajtjen e akteve
nënligjore, me politikat dhe organizmat kombëtarë që kanë të bëjnë me punësimin,
formimin profesional, mbrojtjen e punëmarrësve, higjienën dhe sigurimin teknik,
prodhimin, mirëqenien, programet e zhvillimit ekonomik e shoqëror, si dhe me zbatimin
e normave të Organizatës Ndërkombëtare të Punës.
Këshilli Kombëtar i Punës përbëhet nga 27 anëtarë dhe 27 kandidatë, nga 10 përfaqësues
anëtarë dhe 10 përfaqësues kandidatë nga organizatat e punëdhënësve, nga 10
534 Neni 19 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 535 Neni 3/a i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 536 Neni 3/b i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar.
Evarist Beqiri 2017
170
përfaqësues anëtarë dhe 10 përfaqësues kandidatë nga organizatat sindikale dhe nga 7
përfaqësues anëtarë dhe 7 përfaqësues kandidatë të Këshillit të Ministrave. Përfaqësuesit
kandidatë marrin pjesë në seancat e këshillit, në mungesë të përfaqësuesve anëtarë.
Në këtë Këshill marrin pjesë organizatat më të përfaqësuara sindikale dhe të
punëdhënësve, që përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave çdo 3 vjet. Këshilli i
Ministrave cakton komisione të specializuara trepalëshe, të përhershme, në këshillim
edhe me partnerët socialë. Emërimi i anëtarëve dhe i kandidatëve të Këshillit Kombëtar të
Punës, përfaqësues të organizatave sindikale dhe të punëdhënësve, bëhet nga ministri
përgjegjës për punën, sipas propozimeve të këtyre organizatave.
Këshilli Kombëtar i Punës mund të krijojë komisione të specializuara ose grupe pune të
përkohshme për këshillimin dhe studimin e çështjeve të veçanta me interes të përbashkët.
Këshilli Kombëtar i Punës ka buxhetin e vet të pavarur, që caktohet me vendim të
Këshillit të Ministrave. Rregullat e funksionimit të Këshillit Kombëtar të Punës
rregullohen me vendim të Këshillit të Ministrave.537
Sipas Kodit të Punës, në çdo qark krijohet Këshilli Konsultativ Trepalësh Rajonal, i cili
përbëhet nga përfaqësues të organizatave të punëdhënësve, të organizatave sindikale dhe
përfaqësues të strukturave shtetërore. Ky këshill shqyrton çështjet me interes të
përbashkët për organizatat e punëdhënësve dhe organizatat sindikale, me qëllim që të
arrijë zgjidhje të pranueshme për palët, në nivel rajonal.
Këshilli Konsultativ Trepalësh Rajonal përbëhet nga 15 anëtarë dhe 15 anëtarë
zëvendësues, me këtë përbërje:
- 5 anëtarë dhe 5 anëtarë zëvendësues nga organizatat sindikale;
- 5 anëtarë dhe 5 anëtarë zëvendësues nga organizatat e punëdhënësve;
- 5 anëtarë dhe 5 anëtarë zëvendësues me përfaqësim nga organet e qeverisjes vendore.
Anëtarët zëvendësues marrin pjesë në seancat e Këshillit në mungesë të përfaqësuesve
anëtarë.
Përfaqësimi i organizatave sindikale dhe të punëdhënësve në Këshillin Konsultativ
Trepalësh Rajonal përcaktohet sipas treguesve të mëposhtëm:
Për organizatat sindikale:
a) numrit të anëtarëve, të vërtetuar nga deklarimet personale, kuotizacionet ose vërtetimet
noteriale;
b) numrit të kontratave kolektive të punës të lidhura dhe numrit të punonjësve të mbuluar
nga këto kontrata;
c) numrit të degëve/profesioneve dhe/ose organizatave territoriale;
ç) mundësisë për t’u angazhuar në bisedime për realizimin e marrëveshjeve kolektive dhe
zgjidhjes së konflikteve nëpërmjet ndërmjetësimit;
d) anëtarësimit në organizatat ndërkombëtare.
Për organizatat e punëdhënësve:
a) numrit të ndërmarrjeve të anëtarësuara;
b) numrit të punonjësve të punësuar në ndërmarrjet e anëtarësuara;
c) numrit të degëve/profesioneve dhe/ose organizatave territoriale;
ç) buxhetit të organizatës për çështjet shoqërore;
d) mundësisë së organizatës për t’u angazhuar në bisedime për
537 Neni 200 i Kodit të Punës.
Evarist Beqiri 2017
171
realizimin e marrëveshjeve kolektive dhe zgjidhjes së konflikteve nëpërmjet
ndërmjetësimit;
dh) anëtarësimit në organizatat ndërkombëtare.
Në Këshill marrin pjesë organizatat më të përfaqësuara sindikale dhe të punëdhënësve në
nivel qarku, që përcaktohen me vendim të prefektit të qarkut, çdo 3 vjet, sipas treguesve
të përcaktuar në pikën 4 të këtij neni. Me vendim të Këshillit të Ministrave, përcaktohen
rregullat e organizimit, funksionimit dhe mënyrës së përfaqësimit të organeve të
qeverisjes vendore në Këshillin Konsultativ Trepalësh Rajonal.538
Me anë të këtij parashikimi ligjor synohet nxitja e dialogut social trepalësh, nëpërmjet
decentralizimit dhe shtrirjes në nivel rajonal. Në këtë mënyrë, organizatat e ndryshme
sindikale mund të jenë edhe më tepër efektive, duke e shfrytëzuar më mirë anëtarësinë e
gjerë në rajone të caktuara dhe duke e përshtatur veprimtarinë e tyre me interesat rajonale
të organizatës sindikale.
Gjithashtu, kohët e fundit përfaqësues të bizneseve në vend kanë themeluar edhe
Sindikatën e të Vetëpunësuarve.539 Por në Shqipëri, ka fusha të tilla si për shembull, ajo
mediatike ku organizatat sindikale nuk ekzistojnë fare, ky fakt e bën vendin tonë një rast
unikal në Evropë.
Sindikatat në vendin tonë duhet të funksionojnë sipas parimeve demokratike edhe në
zhvillimet e tyre të brendshme, me qëllim realizmin e misionit të tyre në shoqërinë
demokratike.
5.3 Grupet e biznesit
Në Shqipëri, një formë tjetër e organizimit të interesave janë grupet e biznesit. Grupet e
biznesit kërkojnë institucionalizim dhe partneritet me shtetin për zgjidhjen e problemeve
të shumta dhe jetike të biznesit. Si grupe të tilla veprojnë shumë shoqata biznesi. Roli i
tyre në iniciativat ligjore në fushën përkatëse ka qenë dhe vazhdon të jetë i rëndësishëm.
Në të gjitha rrethet e Shqipërisë janë themeluar dhomat e tregtisë. Anëtarët e tyre janë
tregtarët (që regjistrohen si të tillë), shoqëritë tregtare, ndërmarrjet shtetërore, shoqëritë
tregtare e të huaja. Dhoma e Tregtisë mban dhe zhvillon kontakte ekonomike me dhomat
homologe, me institucione ekonomike, shoqata, organizata dhe firma jashtë shtetit për të
bërë të mundur nxitjen e tregtisë dhe bashkëpunimit ekonomik me to. Bashkëpunon me
autoritetet dhe organizmat përkatës shtetëror të të gjitha niveleve; përfaqëson komunitetin
e biznesit në marrëdhëniet me shtetin. Gjatë ushtrimit të veprimtarisë së tyre, Dhomat
duhet të mbajnë parasysh interesat ekonomike të tregtarëve, të degëve të sipërmarrjeve të
ndryshme. Ato i japin administratës shtetërore mendime ose propozime për çështjet që
lidhen me mbarëvajtjen e tregtisë dhe të industrisë. 540
538 Neni 200/1 i Kodit të Punës. 539 www.panorama.al/krijohet-sindikata-e-te-vetepunesuarve/, Faqja u vizitua më dt., 11 nëntor 2016. 540 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 161-
162.
Evarist Beqiri 2017
172
Legjislacioni që prek interesat e grupeve të biznesit hartohet në bashkëpunim me to.
Përmendim këtu paketat fiskale që qeveria miraton çdo vit dhe që lidhen me taksat dhe
tatimet që këto grupe i paguajnë shtetit shqiptar. Këto grupe interesi përpiqen të
influencojnë qeverinë, në mënyrë që politikat dhe ligjet e miratuara nga qeveria të mos e
rëndojnë pozitën e biznesit. Nëpërmjet anëtarësimit në këto dhomave, bizneset fuqizohen
duke vepruar si një grup i vetëm lobimi, ndaj politikanëve kryesor dhe zyrtarëve të
qeverisë, me qëllim influencimin dhe zhvillimin e politikave dhe legjislacionit miqësor
ndaj biznesit.541
Me ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” të ndryshuar”. Dhoma e
Tregtisë dhe Industrisë është person juridik që nuk ushtron veprimtari fitimprurëse.
Dhoma krijohet dhe funksionon në territorin e Republikës së Shqipërisë, në bazë qarku,
me seli në qendër të tij.542
Objekt i veprimtarisë së Dhomës është:
1. Përfaqësimi dhe mbrojtja e interesave të ligjshëm ekonomikë të anëtarëve të saj.
2. Nxitja e veprimtarisë tregtare e industriale në vend.
3. Nxitja e bashkëpunimit ekonomik dhe tregtar me vendet e tjera.
4. Shkëmbimi i informacionit me administratën publike, për nxitjen dhe zhvillimin e
bizneseve në territorin ku ushtron veprimtarinë.
5. Promovimi dhe realizimi i shërbimeve me interes të përgjithshëm në dobi të anëtarëve
të saj.
6. Çdo veprimtari apo shërbim tjetër, që i ngarkohet me ligj.543
Nenit 5 i ligjit nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë”, i ndryshuar”, përcakton
kompetencat e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë.
Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë, ndërmerr çdo veprimtari, që i shërben nxitjes dhe
mbrojtjes së tregtisë e industrisë, në përputhje me objektin e veprimtarisë së saj dhe
legjislacionin në fuqi.
Dhoma, informon autoritetet përkatëse shtetërore për çështje të ndryshme, me qëllim
parandalimin e konkurrencës së pandershme. Ajo mbikëqyr zbatimin e rregullave të
pjesëmarrjes në panaire ndërkombëtare jashtë vendit nga subjektet tregtare, që
përfaqësojnë vendin tonë në këto panaire.
Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë organizon dhe/ose merr pjesë në panaire dhe ekspozita
me karakter vendor, kombëtar dhe ndërkombëtar. Dhoma krijon komisione këshilluese
për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet anëtarëve të saj.
Ajo nxit dhe ndihmon anëtarët e Dhomës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve tregtare dhe
civile, nëpërmjet rrugës së ndërmjetësimit dhe arbitrazhit. Dhoma e Tregtisë dhe
Industrisë mban regjistrin e anëtarësisë. Ajo jep mendime, propozime dhe vlerësime për
nismat ligjore apo politikat publike, të ndërmarra nga administrata qendrore, vendore dhe
subjektet e tjera publike, përmbajtja e të cilave prek interesat e anëtarëve të saj.
541 http://www.amcham.com.al/about-us/the-organization/. Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 542 Neni 3 i ligjit nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” i ndryshuar”. 543 Neni 4 i ligjit nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” i ndryshuar”.
Evarist Beqiri 2017
173
Ligji nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” të ndryshuar”, parashikon se,
Bashkimi i Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë bashkërendon punën e dhomave në nivel
kombëtar. Bashkimi i Dhomave ka mision:
1. Të përfaqësojë dhe të promovojë interesat e përgjithshëm të dhomave për zhvillimin e
tregtisë dhe industrisë në nivel kombëtar.
2. Të nxisë marrëdhëniet ndërmjet dhomave dhe marrëdhëniet e tyre me organizmat
simotra të vendeve të tjera.
3. Të mbledhë, të përpunojë dhe të shpërndajë të dhëna tregtare në nivel kombëtar, duke
krijuar sistemin e vet të të dhënave për tregtinë e industrinë.
4. Të marrë të dhëna të vazhdueshme nga gjykata, për gjendjen dhe ndryshimet në
regjistrin tregtar;
5. Të organizojë, të administrojë dhe të financojë ekspozita dhe panaire, kurse dhe
trajnime në nivel kombëtar, si dhe çdo veprimtari tjetër në interes të dhomave të Tregtisë
e Industrisë, në përputhje me dispozitat e këtij ligji dhe me legjislacionin në fuqi;
6. Të japë mendime, propozime e të bëjë vlerësime për nismat ligjore apo politikat
publike të ndërmarra nga Qeveria, përmbajtja e të cilave lidhet me interesat e anëtarëve të
saj.
Bashkimi i Dhomave mund të ushtrojë edhe funksione të tjera, që i delegohen nga
organet shtetërore, nga ligje të tjera apo nga marrëveshjet ndërkombëtare, ku Republika e
Shqipërisë është palë.
Selia e Bashkimit të Dhomave ndodhet në Tiranë. Bashkimi i Dhomave është person
juridik, që nuk ushtron veprimtari fitimprurëse.
Anëtarësimi në Bashkimin e Dhomave është i detyrueshëm për të gjitha dhomat. Dhomat
janë të detyruara të paguajnë kuotën vjetore të anëtarësisë në Bashkimin e Dhomave,
masa e së cilës përcaktohet me vendim të asamblesë së përgjithshme, në raport me
numrin e subjekteve të anëtarësuara në secilën dhomë dhe miratohet nga organi
mbikëqyrës.544
5.3.1 Veprimtaria e grupeve të biznesit
Për garantimin e bashkëpunimit institucional dhe të partneritetit publik-privat, për
zhvillimin e politikave ekonomike, për garantimin e dialogut dhe këshillimit ndërmjet
organeve të administratës shtetërore dhe sektorit privat, si dhe për rritjen e transparencës
në vendimmarrjen publike dhe përfaqësimin e sektorit privat në këtë proces, qeveria ka
ngritur forume të tilla si, Këshilli Ekonomik Kombëtar (KEK).545
Tabela e mëposhtme paraqet disa akte ligjore dhe nënligjore të cilat janë miratuar
nëpërmjet konsulencës midis qeverisë dhe grupeve të biznesit në Këshillin Ekonomik
Kombëtar.
Tabela nr. 5.3 Akte ligjore dhe nënligjore të miratuara në konsulencë me grupet e
biznesit.546
544 Ligji nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” i ndryshuar”. 545 Shiko ligjin nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 546 http://kek.al/ligje-te-miratuara/, Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
174
1. Ligj nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik
Kombëtar”
2. Ligj nr. 93/2015 “Për Turizmin”
3. Ligj nr. 77/2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 125/2013 “Për
koncesionet dhe partneritetin publik privat”, të ndryshuar”
4. Ligj nr. 55/2015 “Për investimet strategjike në Republikën e Shqipërisë”
5. Udhëzim nr.9 “Mbi marrëveshjet e çmimit në avancë”
6. Ligj nr. 4.3/2015 “Për sektorin e energjisë elektrike”
7. Vendim nr. 922 “Për deklarimin e detyrueshëm të deklaratave tatimore dhe të
dokumenteve të tjera tatimore, vetëm nëpërmjet formës elektronike”
8. Udhëzim nr. 6 “Për tatimin mbi vlerën e shtuar në Republikën e Shqipërisë”
9. Vendim nr. 919 “Për miratimin e dispozitave zbatuese të ligjit nr. 102/2014,
datë 31.7.2014, “Kodi doganor i Republikës së Shqipërisë””
10. Ligj nr. 160/2014 “Për buxhetin e vitit 2015”
11. Ligj nr. 159/2014 “Për një ndryshim në ligjin nr. 9981, datë 8.9.2008,”Për
miratimin e niveleve të tarifës doganore”, të ndryshuar
12. Ligj nr. 158/2014 “Për disa ndryshime në ligjin nr.61/2012,“Për akcizat në
Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar
13. Ligj nr. 157/2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9975, datë
28.7.2008, “Për taksat kombëtare” të ndryshuar
14. Ligj nr. 156/2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8438, datë
28.12.1998, “Për tatimin mbi të ardhurat”, të ndryshuar
15. Ligji për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar në Republikën e Shqipërisë
16. Projektligj “Për falimentimin ne Republikën e Shqipërisë”547
17. Projektligj “Për shërbimet në Republikën e Shqipërisë”548
18. Projektligj “Për lojërat e Fatit në Republikën e Shqipërisë”549
KEK është ngritur dhe punon bazuar në ligjin nr. 57/2014, “Për krijimin dhe
funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”, i cili shfuqizoi ligjin nr. 9607, datë
11.9.2006, “Për Këshillin Konsultativ të Biznesit”.
Ky ligj bën përcaktimin e parimeve dhe procedurave, në bazë të të cilave bazohet dhe
zhvillohet procesi i dialogut dhe i këshillimit në KEK.550 Objekti i këtij ligji janë nismat
dhe praktikat e organeve të administratës shtetërore për ndryshimin e ligjeve apo akteve
nënligjore, si dhe projektet për ndryshimin e politikave, të cilat kanë ndikim në fushat e
ekonomisë, konkretisht:
a) strategjitë dhe programet qeveritare të zhvillimit të ekonomisë;
b) përgatitja e Buxhetit të Shtetit dhe paketave fiskale;
c) politikat e privatizimit dhe prokurimeve publike;
ç) politikat e nxitjes së investimeve;
547 http://kek.al/category/projekte/, Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 548 http://kek.al/category/projekte/. Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 549 http://kek.al/category/projekte/, Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 550 Neni 1 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.
Evarist Beqiri 2017
175
d) politikat e zhvillimit të tregtisë dhe të biznesit;
dh) politikat e konkurrencës, mbikëqyrjes së tregut dhe mbrojtjes së konsumatorëve;
e) politikat e punësimit dhe të pagave;
ë) politikat e edukimit dhe zhvillimit të kërkimit shkencor;
f) monitorimi i ndikimit në klimën e biznesit i praktikave rënduese burokratike dhe rastet
e arbitraritetit të administratës shtetërore;
g) përmirësimi i legjislacionit tatimor dhe procedurave përkatëse;
gj) çështje të tjera me ndikim në zhvillimin e ekonomisë së Republikës së Shqipërisë.
Sipas këtij ligji, me nisma të organeve të administratës shtetërore nënkuptohen të gjitha
projektet për ndryshimin e ligjeve apo akteve nënligjore, si dhe projektet për ndryshimin
e politikave me ndikim në fushat e përcaktuara më sipër.551
Ligji përcakton edhe parimet në të cilat mbështetet procesi i këshillimit publik. Procesi i
këshillimit publik në KEK bazohet në:
a) parimin e publikimit, nëpërmjet njoftimit dhe vënies në dispozicion të grupeve të
interesit të propozimeve e projekt akteve dhe/ose politikave që propozohen nga
administrata shtetërore;
b) parimin e këshillimit, nëpërmjet shkëmbimit të mendimeve, komenteve, vërejtjeve e
sugjerimeve me biznesin, mbi të cilin kanë ndikim nismat legjislative dhe/ose politikat e
reja të propozuara nga administrata shtetërore;
c) parimin e angazhimit të grupeve të interesit, nëpërmjet përfshirjes së grupeve të
ndryshme të interesit në procesin e identifikimit dhe formulimit të çështjeve, politikave
dhe zgjidhjeve, objekt i rregullimit.
Dialogu në KEK zhvillohet nëpërmjet shkëmbimit të mendimeve, vërejtjeve, sugjerimeve
e propozimeve përmes faqes zyrtare të internetit të këtij këshilli, mbledhjes periodike të
përfaqësimit të lartë dhe takimeve e formave të tjera të organizimit në funksion të
realizimit të qëllimeve, sipas nenit 1 të këtij ligji.552
Ligji përcakton edhe mënyrën e publikimit të nismave ligjore. Ministria përgjegjëse për
ekonominë përzgjedh nga nismat e organeve të administratës shtetërore ato nisma që
përfshihen në fushën e zbatimit të këtij ligji. Ministria përgjegjëse për ekonominë merr në
dorëzim nga organet e administratës shtetërore dhe vë në dispozicion të sekretariatit
teknik të Këshillit Ekonomik Kombëtar, pa pagesë, sa më poshtë:
a) informacion në lidhje me qëllimin e nismës ku shpjegohet se:
i) çfarë synohet të rregullohet, të ndryshohet dhe/ose të përmirësohet;
ii) cili është ndikimi në sektorin privat;
iii) cili është ndikimi financiar i parashikuar;
iv) informacione të tjera që janë të nevojshme për të shpjeguar nismën në mënyrë të
qartë dhe të kuptueshme;
b) tekstin e ligjit dhe/ose aktit nënligjor që propozohet;
551 Neni 2 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 552 Neni 3 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.
Evarist Beqiri 2017
176
c) kur është rasti, tekstin e ligjit dhe/ose aktit nënligjor ekzistues ku janë integruar
ndryshimet
e propozuara;
ç) tekstin e politikës që propozohet;
d) kur është rasti, tekstin e politikës ekzistuese ku janë integruar ndryshimet e
propozuara.
Sekretariati teknik publikon në faqen zyrtare të internetit të Këshillit Ekonomik
Kombëtar informacionin e marrë.553
Grupet e interesit, të cilat ndikohen nga nismat legjislative të organeve shtetërore, mund
të paraqesin vërejtjet, komentet a sugjerimet drejtpërsëdrejti në faqen zyrtare të internetit
të Këshillit Ekonomik Kombëtar. Gjithashtu, grupet e interesit mund të kërkojnë nga
sekretariati teknik i këtij Këshilli që të publikojë në faqen e vet zyrtare të internetit edhe
ato nisma të organeve të administratës shtetërore, të cilat nuk janë përzgjedhur nga
ministria përgjegjëse për ekonominë, sipas nenit 4, të këtij ligji, por që grupet e interesit i
konsiderojnë të përfshira në fushën e zbatimit të këtij ligji, siç përcaktohet në nenin 2 të
këtij ligji.
Afati, brenda të cilit grupet e interesit duhet të paraqesin vërejtjet, komentet e sugjerimet
e tyre, është 60 ditë kalendarike nga e nesërmja e publikimit të projektaktit. Po kështu,
për 60 ditë kalendarike nga e nesërmja e publikimit, organet shtetërore angazhohen të
mos i japin fuqi ligjore projekt aktit të përgatitur prej tyre.
Sekretariati teknik i Këshillit Ekonomik Kombëtar grumbullon vërejtjet, komentet dhe
sugjerimet e përmendura, të cilat i përpunon e ia transmeton organit shtetëror që ka marrë
nismën për përgatitjen e aktit.
Përjashtimisht, në rastet e nevojës për përshpejtimin e procesit të miratimit të projekt
akteve, sekretariati teknik, me propozimin e ministrit përgjegjës për ekonominë, vendos
që të mos kryhet procesi i konsultimit ose që afatet e sipërpërmendura të shkurtohen. Në
çdo rast, në momentin e publikimit të projekt akteve në faqen zyrtare të internetit të
Këshillit Ekonomik Kombëtar, sekretariati teknik publikon edhe afatin për dhënien e
komenteve.554
Neni 6 i ligjit parashikon angazhimin e grupeve të interesit. Grupet e interesit, përveç sa
përcaktohet në këtë ligj, mund të parashtrojnë në faqen zyrtare të internetit të Këshillit
Ekonomik Kombëtar propozimet e tyre për legjislacion të ri apo për takime e forma të
tjera organizimi. Në rastet kur grupet e interesit propozojnë ndryshime në ligjet, aktet
nënligjore dhe/ose politikat ekzistuese apo aktet nënligjore dhe/ose politikat e reja,
propozimet e tyre duhet të plotësojnë kriteret e përcaktuara nga ky ligj.
Grupet e interesit mund të denoncojnë nëpërmjet faqes zyrtare të internetit të Këshillit
Ekonomik Kombëtar çdo praktikë burokratike të tepërt, veprim arbitrar, moszbatim të
ligjit apo abuzim me ligjin dhe autoritetin shtetëror nga ana e administratës shtetërore
ndaj subjekteve private. Grupet e interesit, që kanë të drejtën e veprimeve në faqen
zyrtare të internetit të Këshillit Ekonomik Kombëtar.555
553 Neni 4 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 554 Neni 5 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 555 Neni 6 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.
Evarist Beqiri 2017
177
Neni 7 i ligjit përcakton përbërjen dhe takimin e periodik të nivelit të lartë. Sipas këtij
neni, KEK organizon takime periodike duke u mbledhur çdo muaj në ambientet e
ndërtesës së Kryeministrisë të Republikës së Shqipërisë. Takimet drejtohen nga
Kryeministri i Republikës së Shqipërisë, i cili është Kryetari i Këshillit Ekonomik
Kombëtar. Ministri përgjegjës për ekonominë është zëvendëskryetar dhe kryen detyra në
zbatim të këtij ligji dhe ato të deleguara nga Kryetari i Këshillit.
Në këto takime marrin pjesë:
a) Kryeministri;
b) ministri përgjegjës për ekonominë;
c) ministri përgjegjës për financën;
ç) Guvernatori i Bankës së Shqipërisë;
d) jo më shumë se 6 personalitete të ekonomisë kombëtare dhe botërore;
dh) jo më shumë se 6 nga tatimpaguesit më të mëdhenj të biznesit privat, vendas ose të
huaj, të përfaqësuar nga përfaqësuesit e tyre ligjorë;
e) jo më shumë se 4 organizata biznesi, të krijuara, të regjistruara dhe që zhvillojnë
aktivitetin e tyre në përputhje me ligjin, të përfaqësuara nga përfaqësuesit e tyre ligjorë;
ë) Sekretari i Përgjithshëm.
Përveç subjekteve të përcaktuara më sipër, në këto takime marrin pjesë si të ftuar të
përhershëm edhe përfaqësues të organizatave ndërkombëtare, duke përfshirë, por pa u
kufizuar, në Fondin Monetar Ndërkombëtar (International Monetary Fund – FMN),
Korporatën Financiare Ndërkombëtare (International Financial Corporation – IFC),
Bankën Botërore (World Bank – WB), Bankën Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim
(European Bank for Reconstruction and Development – EBRD), si dhe Drejtori i
Përgjithshëm i Tatimeve e Drejtori i Përgjithshëm i Doganave.
Me miratimin e Kryetarit të Këshillit Ekonomik Kombëtar, ftohen të marrin pjesë në këto
takime, rast pas rasti, edhe personat e mëposhtëm:
a) ministri i linjës ose përfaqësues të ministrive dhe institucioneve të tjera qendrore që
mbulojnë fushën, problematika e së cilës diskutohet në një mbledhje të caktuar;
b) akademikë, vendas dhe/ose të huaj, të shquar në fushën e ekonomisë, apo personalitete
të tjera;
c) përfaqësues të organizatave të tjera të biznesit;
ç) subjekte të tjera.556
Neni 8 i ligjit parashikon edhe forma të tjera këshillimi të Këshillit Ekonomik Kombëtar.
Me akt nënligjor të Kryetarit të Këshillit Ekonomik Kombëtar dhe me propozim të
ministrit përgjegjës për ekonominë apo të Sekretarit të Përgjithshëm mund të krijohen
komisione këshillimi, si struktura ad-hoc të këshillit për të mbuluar fusha dhe sektorë
specifikë. Komisionet e këshillimit janë të përkohshme dhe përfundojnë funksionimin e
tyre me mbarimin e detyrave që u janë ngarkuar. Ato drejtohen nga ministri përgjegjës
për ekonominë. Komisionet e këshillimit kryejnë detyrat e përcaktuara në aktin e krijimit
të tyre. Me propozimin e tyre dhe me vendim të Këshillit Ekonomik Kombëtar, ato mund
të ngrenë sekretariate të këshillimit sektorial.
Këshilli Ekonomik Kombëtar mund të organizojë, nëpërmjet sekretariatit teknik të tij,
takime midis grupeve të interesit dhe organeve e institucioneve të ndryshme të
556 Neni 7 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.
Evarist Beqiri 2017
178
administratës shtetërore, që do të ndërmerren me kërkesë të grupeve të interesit apo
organeve shtetërore.
Këshilli Ekonomik Kombëtar mund të organizojë edhe forma të tjera këshillimi, të cilat
mund të jenë të përshtatshme sipas rastit.557
Në seancën plenare të datës 29 Shtator 2016, Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin nr.
93/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e
tregtisë” të ndryshuar”. Përmes këtij ligji u rikthye anëtarësimi i detyrueshëm në Dhomat
e Tregtisë dhe Industrisë, duke përfshirë personat fizikë dhe juridikë të regjistruar në
Qendrën Kombëtare të Biznesit dhe duke përcaktuar edhe kuotat e detyrueshme të
anëtarësimit në Dhomën e Tregtisë dhe Industrisë. Por, Presidenti i Republikës, referuar
edhe qëndrimeve të grupeve të interesit, më, datë 18.10.2016 me dekretin nr. 9769, ka
dekretuar kthimin për rishqyrtim në Kuvend të ligjit nr. 93/2016 “Për disa shtesa dhe
ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë dhe industrisë”, të
ndryshuar”. Sipas Presidentit të Republikës, rregullimi ligjor në lidhje me
detyrueshmërinë e anëtarësimit në Dhomat e Tregtisë dhe Dhomat e Bashkuara të
Tregtisë përbën një shkelje kushtetuese referuar nenit 46 të Kushtetutës.
Ligji nr. 9640, datë 9.11.2006, parashikonte në nenin 6 që anëtarësimi në Dhomat e
Tregtisë ishte i detyrueshëm për ndërmarrjet shtetërore, si dhe për personat juridikë, të
regjistruar në regjistrin tregtar dhe është vullnetare për personat fizikë, që kanë cilësinë e
tregtarit, të cilët ushtrojnë veprimtari tregtare, industriale.
Shumë organizata biznesi, mes të cilave edhe Dhoma Amerikane e Tregtisë kërkuan për
një kohë të gjatë nga qeveria në vitin 2008 që bizneset të kishin të drejtën të
regjistroheshin vetëm në ato organizata që ata besojnë se iu shërbejnë më mirë.
Me ligjin nr. 9897, dt.10.04.2008, i dekretuar nga Presidenti i Republikës me Dekretin nr.
5689, dt.29.04.2008, u bënë ndryshime në nenin 6, duke përcaktuar se, anëtarësia në
Dhomat e Tregtisë është vullnetare për personat juridikë dhe fizikë, të regjistruar në
regjistrin tregtar, sipas legjislacionit në fuqi.
Ndryshimi në vitin 2008, tipik për sistemet pluraliste të grupeve të interesit, synonte që
anëtarësimi në dhomat e tregtisë të bëhej në mënyrë vullnetare me qëllim që biznesi të
anëtarësohej në një dhomë tregtie vetëm nëse e sheh me interes anëtarësimin për
veprimtarinë e tij dhe nëse dhoma i ofron shërbimet për të cilat ai ka nevojë.558 Por, nga
sa paraqitëm më sipër, vërehet se qeveria shqiptare, kohët e fundit, ka marr një rol më
aktiv në raport me grupet e interesit. Këto qasje të qeverisë shqiptare janë tipike për
sistemet korporatiste demokratike të organizimit të grupeve të interesit.
5.3.2 Organizimi i grupeve të biznesit
557 Neni 8 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 558 Shih Dekret i Presidentit të Republikës, “Për kthimin e ligjit nr. 93/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime
në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë dhe industrisë”, të ndryshuar”, nr. Dekretit 9769,
datë 18.10.2016. http://president.al/?p=36879; Faqja u vizitua më dt., data: 21.10.2016.
Evarist Beqiri 2017
179
Bizneset që zhvillojnë aktivitet ekonomik në vendin tonë, janë ndërgjegjësuar për
rëndësinë që ka organizimi dhe koordinimi i veprimit të përbashkët me qëllim ndikimin e
politikave publike. Ky fakt konstatohen po ti referohemi statistikave lidhur me numrin e
anëtarëve të këtyre dhomave. Për shembull, rezulton se, Dhoma Amerikane e Tregtisë ka
220 anëtarë aktiv, që përfaqësojnë bizneset më produktive dhe më të suksesshme në
Shqipëri.559
Në këtë studim, me qëllim evidentimin e rolit të rëndësishëm që ka anëtarësia por edhe
diversiteti i interesave që bashkohen në këto Dhoma, po paraqesim në tabelën e
mëposhtme shoqëritë, të cilat janë regjistruar si anëtare pranë Dhomës së Tregtisë dhe
Industrisë në Tiranë:
Tabela nr. 5.4 Anëtarët e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë, Tiranë (deri në vitin
2016).560
Nr. Emri i Shoqërisë Aktiviteti
1 MIELL TIRANA
Import gruri, prodhim dhe tregtim mielli
2 RO.GAT SECURITY Shërbim i ruajtjes dhe sigurisë fizike
3 FARMA NET ALBANIA Tregtim prodhime farmaceutike me
shumicë dhe pakicë
4 DINAMO Shërbim dhe prodhime mekanike
5 C&C DISTRIBUTION
SERVICES
Import e tregtim i artikujve të ndryshëm
6 MIRELA CACA Import e tregtim artikuj të ndryshëm
7 RAFAELO 2002 Import-eksport materiale ndërtimi si dhe
ndërtim i objekteve të ndryshme
8 ANI Import-eksport materiale ndërtimi
9 ARTE VENEZIANA Montim bizhuterish
10 EVEREST I.E Prodhim produkte plastike (qese,
ambalazhe)
11 ANTEA CEMENT Prodhim dhe tregtim materiale ndërtimi,
çimento, aktivitet në sektorin e
minierave, etj.
12 ALUMIL ALBANIA
Prodhim profilesh e aksesore alumini,
import-eksport mallra te ndryshme
559 http://www.amcham.com.al/about-us/the-organization/, Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 560 http://cci.al/members/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
180
13 MULLIRI I VJETËR Përpunim e tregtim kafeje
14 SDES Prodhim peletash
15 PICARI&MERJA Import-eksport tapete, mokete dhe
pajisje të tjera shtëpiake
16 BEA 1 Tregtim fruta-perime
17 ALBAN COSTRUZIONI Prodhim e tregtim parafabrikate për të
gjitha llojet e ndërtimeve, ndërtime
civile, etj.
18 KASSEL Ndërtim i objekteve të ndryshme,
rikonstruksion rrugësh, etj.
19 STUDIO KONSULENCE 94 Konsulencë financiare
20 HELIOS CATERING Shërbim ushqimi, bar-restorant
21 ALBAELETTRICA Import dhe tregtim i pjesëve të
këmbimit për automjete
22 OPTIMA
LEGAL&FINANCIAL
Shërbime ligjore dhe financiare
23 YLLI MERJA Grumbullim e përpunim si dhe tregtim i
bimëve medicinale, erëzave, e produkte
të ndryshme ushqimore
24 MILLOCOLOR Import-eksport i mallrave te ndryshme,
bojëra makine, vegla pune, etj.
25 PASTICERI LIKA Prodhime brumi , ëmbëlsira e tregtimi i
tyre
26 F.P.M Prodhim e tregtim mobiliesh
27 MANIFAKTURA 7 Prodhim me material porositës (façon),
veshje industriale
28 CAPITAL RESOURCES Prodhim e tregtim produkte ushqimore
29 IGLA Import dhe tregtim me shumicë e pakice
i mallrave industriale dhe ushqimore
30 ARDENO Prodhim mobiliesh dhe tregtimi i tyre
31 HIDROFAHO Import dhe tregtim i artikujve
hidrosanitare
32 MIRDITA
KONSTRUKSION
Prodhim energji elektrike, ndërtim,
tregti
Evarist Beqiri 2017
181
33 A.F.C. Prodhim artikuj kuzhine prej dru ulliri
34 ALDOSCH FARMA Magazinim, shpërndarje dhe shitje me
shumicë te barnave, import-eksport dhe
shitje me shumicë të mallrave
industriale, çimento, kollë, etj. Agjenci
imobiliare, agjent tregtar, etj.
35 PROFARMA Prodhim e tregtim tableta e drazhe
mjekësore, solucione injektable,
preparate galenike si dhe prodhime
kozmetike
36 AFM DISTRIBUTION Qepje konfeksione me fason
37 UNITED SMART
INDUSTRY LTD
Prodhim e përpunim tekstilesh te
ndryshme dhe prodhim veshjesh me
fason
38 BIRRA TIRANA Prodhim e tregtim birre
39 O&B Përpunim, ambalazhim e tregtim vajrash
ushqimore të ndryshëm e vaj ulliri
40 ITAL MARMO Prodhim, përpunim e tregtim mermeri
41 MOBILERI TIRANA Prodhim e tregtim mobiliesh
42 ERLI GURRA Riparime veglash muzikore,
konstruksion instrumenti me harqe si
violine, vjol,violinçel, kontrabas
43 LM OIL Përpunim dhe import-eksport i
hidrokarbureve dhe nënprodukteve të
tyre
44 MEKO-98 Veprimtari në fushën e rrobaqepësisë, të
konfeksioneve si dhe veshje me fason
45 AQUILA GROUP Prodhim pije alkoolike dhe tregtimi i
tyre
46 4 ALB
47 BERALB Shfrytëzim i minierave te bakrit në
zonën e Pukës
48 Dega në Shqipëri e STREAM
OIL&GAS
Shfrytëzim, prodhim dhe zhvillim të
hidrokarbureve
49 ALBAFOAM Prodhim sfungjeri e vatash
50 B&B FOOD SERVICES
51 ERZENI Prodhim dhe tregtim artikuj bulmeti
52 ARJOL
53 XHERDO Import-eksport me shumicë dhe pakicë i
bimëve medicinale
Evarist Beqiri 2017
182
54 ECOLOGY ALBANIA
(ECO-ALB)
Import e tregtim lavatriçe, detergjente e
makineri të ndryshme për pastrim kimik
55 ALUMIX Import-eksport profile alumini
56 ETOL PLAST Prodhime plastike, import-eksport
57 PREMIERE SERVICES Shërbime konsulence
58 SHKALLA SH Prodhim e tregtim vaj ulliri
59 ISAKU Nxjerrje, perpunim e tregtim kromi.
Stacion televiziv, televizor kabllor,
ndërtim i objekteve të ndryshme
60 CAMI Nxjerrje e perpunim mineralesh, tregtim
materiale ndërtimi dhe ndërtim i
objekteve të ndryshme
61 HERBA PREZA Grumbullim, përpunim dhe eksport i
bimëve medicinale
62 NATURAL FARMING
(NAFA)
Veprimtari agrobiznesi, kompleks
blegtoral, prodhim, përpunim e tregtim i
produkteve ushqimore e blegtorale,
Rritje shpendësh për vezë e mish, etj.
63 MARA 2011 Ndërtim i objekteve të ndryshme, dhe
aktivitet ne fushën minerare
64 ULTRA SAFETY Prodhim konfeksione, veshje pune
65 ALB LEAA
INTERNATIONAL
Shfrytëzim minierash e nxjerrje kromi,
si dhe aktivitet në fushën e ndërtimit
66 1-LED-HI Prodhim e tregtim dyer e dritare
duralumini
67 A.B.C. Shërbime spedicionere
68 LORENZO TIRANA Prodhim llulla për eksport
69 LIDER GROUP Import e tregtim veshjesh të ndryshme
70 TEKNO-METAL Import-eksport pajisje elektroshtepiake
71 APA-ALBPARTNERS Agjenci publicitare, reklama
72 TEA
CONSTRUCTION&PETROL
Import e tregtim karburanti me shumicë
e pakicë
73 ATLAS Prodhim mielli, import- eksport mielli
74 PREVISA Import-eksport dhe tregtim i mallrave të
ndryshme. Prodhim e tregtim qirinjsh.
75 ART&ZANAT NENAT
ENDIN PAQEN
Prodhim artikuj te ndryshëm artizanati,
punime me shtiza, me grep, qëndisje,
etj.
Evarist Beqiri 2017
183
76 UNIVERS REKLAMA Prodhim dhe shërbim ne reklama
ndriçuese. Printime digjitale në
materiale të ndryshme dhe përmasa të
vogla ose të mëdha
77 ALES KONSTRUKSION Ndërtim i objekteve të ndryshme
78 GENIAL Aktivitet në fushën e reklamës
79 KLAMIZO Tregtim mobilje dhe dyer të ndryshme
80 AGRO ONE Shitje e produkteve bujqësore
81 CO.I.P.A. ENGINEERING
&CONSULTING
Shërbime inxhinierike
82 EURO CREDIT TRUST Shërbime inxhinierike
83 E.H.W. Prodhim dhe tregtim produkte mishi,
sallam, etj.
84 AGRO BLEND Import-eksport dhe tregtim me shumicë
plehra kimike, fare, pesticide, etj.
85 ALBAVIA Ndërtim i objekteve të ndryshme
86 FIBER Import dhe eksport fruta-perime
87 G.P.G. COMPANY Ndërtim i objekteve të ndryshme dhe
punime në infrastrukturë
88 EUGEN ISLAMI
(MEGAFIORI)
Prodhim, tregtim, import-eksport lule
natyrale, drurë dekorative, etj.
89 ALBANIA-PIEMONTE Import-eksport mallra të ndryshme
90 BIBA Nxjerrje dhe tregtim kromi
91 FUSHA Ndërtim i objekteve të ndryshme
92 GJOKA KONSTRUKSION Ndërtim
93 GJELBERIMI 2000 Prodhim, tregtim projekte mjedisore dhe
zbatimi i tyre
94 PRESTIGE FRANÇAIS Tregtim i mallrave të ndryshme, veshje,
etj.
95 KURUM
INTERNATIONAL
Prodhim e tregtim çeliku, hekur dhe
profile ndërtimi, etj.
96 ERPA INVESTMENT Financim, projektim i veprave
hidrologjike
97 CURRI Tregtim i mallrave të ndryshme
98 AMADEUS GROUP Import dhe tregtim motor gjeneratorë
dhe materiale elektrike
Evarist Beqiri 2017
184
99 SEA SALT ALBANIA Prodhim, përpunim-rafinim, tregtim me
shumicë e pakicë të produkteve e
mallrave ushqimore, industriale,
bujqësore, etj., prodhim e tregtim kripe
100 ALBCANAD Import-eksport e tregtim i mallrave të
ndryshme
101 KLE&FAB Grumbullim dhe eksport i lëkurëve të
bagëtive
102 MEDICAMENTA Import-eksport barnash të ndryshme
103 VESSA AL Grumbullim dhe eksport lëkuresh
104 GASMIR-ER Grumbullim dhe eksport lëkuresh
105 MGB Ndërtim i objekteve te ndryshme
106 VETRO FUSIONE GJOKA Prodhim, tregtim e përpunim xhami
107 ELECTRO DYNAMIK Transport udhëtaresh
108 BANKERS PETROLIUM Çpim, nxjerrje e tregtim nafte
109 JETNOR ALIMETI Përgatitje e tregtim reklamash të
ndryshme
110 ALTIN GUGA Prodhime dekorative prej guri e mermeri
111 TAHO-ANI-TIRANA Tahograf dhe vdo i licencuar. Tregtim
dhe kolaudim i matëseve për shpejtësinë
e kamionëve dhe kolaudim aparaturash
matëse të shpejtësisë
112 TIRANA DUE Import dhe tregtim i konstruksioneve
metalike dhe pjesë ndërrimi
113 DONIANNA ADELCHI Prodhim këpucësh me fason
(materialporositës)
114 ALBA-TRANS Transport publik urban dhe
ndërkombëtar
115 PAKTI Nxjerrje e tregtim mineral kromi
(Cr2O3)
116 HAXHIU Ndërtim i objekteve të ndryshme
117 GENERAL SOLAR
ALBANIA
Prodhim e tregtim energjie me sistem
diellor
118 BITUM NATYRAL TEKNO
ALBANIA
Asgjësim ekologjik i vajrave në bitume
Evarist Beqiri 2017
185
119 DEAPRINT Shtypshkronjë
120 DIGIT-ALB Ndërtim, tregtim të sistemeve të
telekomunikacionit. Prodhim të
shërbimeve audio dhe video
121 IBE PROFIL Përpunim e tregtim lëndë të parë për
mobilje
122 E&B Prodhim ambalazhi plastik, Import dhe
tregtim ambalazh qelqi
123 ERBIRON Tregti të artikujve ushqimore
124 ARJOLA Eksport bime medicinale
125 LAJTHIZA INVEST Prodhim, ambalazhim e tregtim uji
natyral
126 LINEA STYLE Import-eksport e tregtim i mallrave të
ndryshme farmaceutike, ushqimore,
aksesore mobiljesh, etj.
127 OSUMI Transport mallrash dhe pasagjerësh
brenda dhe jashtë vendit
128 ALEURO-TRANS Transport mallrash dhe pasagjerësh
brenda dhe jashtë vendit
129 FREDERIK MAMAJ Import-eksport mjete motorike
130 CONTINENTAL GROUP
131 3 AL Prodhim vegeta
132 TEQJA INTERNATIONAL Prodhim tuba plastike
133 BESNIK SARI Grumbullim fruta e perime shqiptare
dhe eksporti i tyre
134 DEAPRINT Shtypshkronjë
135 SHPRESA-AL Transport mallrash dhe pasagjerësh,
ndërtim i objekteve të ndryshme,
shërbime publike, përpunim bimë
medicinale, shfrytëzim minierash,
tregtim lëndë plasëse
136 INFRATRANSPROJECT Projektim dhe supervizion në
infrastrukturë
137 DAJTI CONSTRUXION Arredime të ndryshme industriale dhe jo
industriale
138 KPL Shërbim ushqimi dhe pastrimi për entet
publike dhe private
139 SORI-AL Shërbim ushqimi dhe pastrimi për entet
publike e private
Evarist Beqiri 2017
186
140 AGS Organizim dhe zbatim aktivitetesh në
fushën e restoranteve kolektive dhe
tregtare për entet publike dhe private.
Tregtim me shumicë dhe pakicë i
mallrave ushqimore dhe industriale
141 DIAGONAL PROJEKTIM &
ZBATIM
Ndërtim dhe shfrytëzim i të gjitha
llojeve të godinave
142 ERALD Prodhim e tregtim mobiliesh
143 EKA-2001 Prodhim, paketim, produkte blegtorale,
djathë të shkrirë
144 MINI INVEST ALBANIA Import dhe tregtim i artikujve të
ndryshëm industrialë dhe ushqimorë
145 VIS-ALBANIA Shërbime për zhvillime rurale
146 ORION Tregtim i materialeve dhe lëndës së parë
për ndërtim
147 BI INVESTMENTS Prodhim i derivateve te betonit si tulla
dhe produkte të ngjashme, blerje e
pasurive të patundshme, bar-restorant,
etj.
148 ALBACALL call center, contact center
149 LILA-F Auto shkollë dhe grumbullim e eksport i
frutave dhe perimeve të ndryshme
150 FOODSITE Import-eksport mallrave të ndryshme
ushqimore
151 PAN ADRIATIC
INVESTMENT
Aktivitet në fushën e acqua-cultures,
agrikulturës, përpunimit të ushqimeve,
dhe menaxhim i thertoreve
152 I.S.IMPIANT SERVICE Ndërtim, import-eksport, tregtim
makinerish e pjesësh ndërrimi kryesisht
në sektorin e ndërtimit, të guroreve dhe
minierave
153 ERMIR LIMANI Grumbullim lesh delesh për eksport
154 TEA CONSTRUCTION &
PETROL
Ndërtim dhe tregtim karburanti
155 HOURAN AND AL MANSI
COMPANY
Tregti e përgjithshme, import-eksport,
magazinim dhe tregtim i veturave dhe
automjete dhe aksesoreve të tyre.
Evarist Beqiri 2017
187
156 DeliFarm Group Albania Import-eksport fruta dhe perime të
ndryshme
157 NATASH LUKA Tregti me shumicë e pakicë fruta perime
158 ALPANTEK Dyer te blinduara
159 4S Shërbime të ndryshme
160 AR & DI Agjenci udhëtimesh brenda dhe jashtë
territorit të Shqipërisë, import-eksport
mallra të ndryshme
161 MIGO BLIND CENTER Prodhim e montim dyer të blinduara,
dyer kundra zjarrit, dyer të sigurisë së
mesme e të lartë, etj.
162 ASHENSOR MODERN Furnizim e montim ashensorësh
163 SANTARA Prodhim e tregtim i pijeve alkoolike
164 EUROTRADE LIB Përpunim i mallrave ushqimore dhe
import-eksport i tyre
165 GIPS KARTON Punime gipsi dhe tregtimi i tyre
166 VASIL FRROKU Tregti me pakicë të pajisjeve të
peshkimit dhe të sporteve ujore, tregtim
te peshkut të gatuar dhe të pagatuar,
import eksport materialesh të ndryshme
167 ALB- BUILDING
168 Shoqata Kombëtare e Grave
Profesioniste, Afariste dhe
Zejtare
OJF
169 ALBSTAR
170 CINEPLEXX
171 BANKA CREDINS
172 SHIJAKU
173 SPITALI GJERMAN
174 EUROSIG
175 CONCEPT&DESIGN Veprimtari të ndryshme në fushën e
designit
176 N & N Tregti dhe import-eksport i mallrave të
ndryshme, erëza, fruta të thata, lënde të
para për pastiçeri, etj.
177 ILIR MATRAKU Prodhim mobilje druri
178 E-KEY STUDIO (Lady
Albania)
Reviste online
179 AUREL SARAÇI Tregtim biletash për udhëtime ajrore e
tokësore si dhe organizim i udhëtimeve
turistike të ndryshme
Evarist Beqiri 2017
188
180 ORA Media informative, televizion
181 Albanian Audit Partners Auditimi ligjor i pasqyrave vjetore,
individuale dhe/ose të konsoliduara të
shoqërive tregtare
182 Shoqata e Transportit
Ndërkombëtar te Udhëtarëve
(SHTNU)
Transport udhëtaresh
183 BEREQET Katering
184 INTERBRANDS Import dhe distribucion i produkteve të
ndryshme ushqimore, cigare, etj.
185 ARJANI Transport ndërkombëtar mallrash dhe
udhëtaresh
186 ALTA GROUP Import-eksport dhe shitje me pakicë e
shumicë i artikujve të ndryshëm
industriale, ushqimore, etj.
187 EURO-PROFIL Prodhim për aksesore dhe profile
kartonxhesi (për tavane të varur dhe
mure ndarës me gips)
188 LIREDI Import dhe tregtim vajra lubrifikante
dhe pjesë këmbimi për auto vetura
189 INDRIT Import dhe tregtim artikuj ushqimore,
industriale, elektroshtëpijake, transport
mallrash dhe pasagjerësh
190 TOP LINE Import dhe tregtim mobilje për zyra dhe
shtëpi
191 AGJENSIA ADRIATICA Agjenci specionere dhe turistike
192 COFFEE CLUB Import e tregtim kafe LAVAZZA
193 Z&Z TECHNOPROJECT
MARKETING
194 TAHO-ANI-TIRANA Tahograf dhe vdo i licencuar. Tregtim
dhe kolaudim i martesave për
shpejtësinë e kamionëve dhe kolaudim
aparaturash matëse të shpejtësisë
195 GOXHAJ Ndërtim
196 EKA Import-eksport dhe tregtim i artikujve
industriale dhe hidrosanitare
197 BY BEST DUTY FREE Import-eksport, tregtim i mallrave të
ndryshme industriale
198 BLINI 2E Prodhim uji
199 BRAHIMAJ & FERIZAJ
LAW
Zyrë ligjore
200 FARMATECH Depo farmaceutike dhe shpërndarje me
Evarist Beqiri 2017
189
shumicë të ilaçeve, produkteve fito
terapeutike, para farmaceutike, etj.
201 EUROPTIK Import-eksport syzesh optike dhe dielli
dhe produkte të ndryshme mode dhe
okulistike (veshje, çanta, etj.)
202 ALBA EXOTIC FRUIT Import dhe tregtim i frutave exotike,
banane, etj.
203 ILIOCHROM ALBANIA Prodhim, import-eksport bojëra,
ngjitëse, hollues, etj.
204 VAMPESA Prodhim këpucësh me fason
205 GRIALD Ndërtim, zbatim, projektim dhe
rikonstruksione. Prodhim e tregtim i
materialeve të ndërtimit
206 BEGEJA 1900 H.T.P. Prodhim dhe tregtim birre
207 REJSI FARMA Import e tregtim i produkteve
farmaceutike
208 INCOMED Import-eksport medikamente të
ndryshme
209 IDE KONFEKSIONE Rrobaqepësi për veshmbathje të
ndryshme dhe këpucë me fason
210 ALBAS OFFICE Distributor i teksteve shkollore, etj.
211 VALTELINA Përpunim e tregtim kafe
212 EKIN MADEN
213 INTERSIG, Vienna Insurance
Group
Sigurime e ndërmjetësime sigurimesh
214 SONNENTOR Grumbullim dhe eksport bime
medicinale
215 HOTEL TIRANA KSAMIL Bar-restorant-hotel
216 KATËR GRYKËT Ndërtim i objekteve të ndryshme
217 ERIA TEXTILES
218 FUFARMA sh.a Tregtim prodhime farmaceutike me
shumicë dhe pakicë
Siç vihet re nga tabela e mësipërme, spektri i interesave, të cilat i bashkon Dhoma e
Tregtisë është shumë i gjerë dhe i larmishëm. Duket qartësisht se, grupet e biznesit në
Shqipëri e kanë kuptuar se duhet të bashkohen dhe të lobojnë nën një zë të vetëm, në
mbrojtje të interesave të tyre.
Evarist Beqiri 2017
190
Nga të dhënat e tabelës së mësipërme, mund të evidentohet se, kompanitë e biznesit që
merren me, importin-eksportin e materialeve të ndërtimit si dhe me ndërtim të objekteve
të ndryshme kanë një përfaqësim më të madh në Dhomën e Tregtisë dhe Industrisë. Kjo
shpjegohet edhe me faktin që, sektori i ndërtimit, në vendin tonë, ka njohur një zhvillim
të madh pas viteve 1990.
Përfaqësim të rëndësishëm kanë këtu edhe kompanitë që e ushtrojnë aktivitetin e tyre në
fushën e importit dhe tregtimit të produkteve farmaceutike. Gjithashtu, vend të
rëndësishëm zënë edhe kompanitë që kryejnë aktivitete që lidhen me pasuritë minerale,
hidrokarburet, transportin dhe shërbimet e ndryshme.
Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë, Tiranë ofron për sipërmarrësit shqiptarë dhe ata të huaj:
➢ Përfaqësimin e biznesit me pushtetin qendror dhe atë lokal.
➢ Bashkëpunim me institucionet përgjegjëse në vend (Ministria e Ekonomisë,
Ministria e Financave, AIDA etj.) për përmirësimin e klimës së biznesit dhe
thithjen e investimeve të Huaja Direkte.
➢ Promovim brenda dhe jashtë vendit i biznesit shqiptar, duke i dhënë prioritet
anëtarëve të Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë Tiranë.
➢ Realizimi i kontakteve të drejtpërdrejta me biznesin.
➢ Krijimi i partneriteteve mes Anëtarëve të Dhomës dhe bizneseve të huaja serioze
që e shohin Shqipërinë si një vend tërheqës për investimet e kapitalit të tyre.
➢ Organizimi ose bashkë organizimi me institucione të tjera i forumeve dhe
misioneve të biznesit, konferencave, workshopeve, seminareve dhe trajnimeve.
➢ Ndihmë dhe konsulencë juridike në legjislacionin shqiptar dhe atë evropian në
lidhje me cilësinë e produkteve dhe mallrave që do të eksportohen në tregjet
evropiane.
➢ Konsulencë në aplikimet për regjistrimin e markave shqiptare dhe të huaja si dhe
patentave të shpikjeve, kryerje të ndryshimeve në regjistrimet e mëparshme,
ripërtëritje të markave dhe mbajtje në fuqi të patentave, regjistrim të kontratave të
licencës dhe të kalimit të pronësisë, depozitim të kërkesës për regjistrimin
ndërkombëtar të markës etj.
➢ Përshtatja e kërkesës së tregut me ofertën në sektorin e punësimit. (Për këtë në
bashkëpunim me Bashkinë e Tiranës është ngritur dhe qendra e Punësimit), për
punësim brenda dhe jashtë Shqipërisë, sidomos të brezit të ri.561
Anëtarësimi në Dhomën e Tregtisë dhe Industrisë mundëson ndihmesën e saj në
lehtësimin e punës së sipërmarrjes në:
• Ngritjen e një dialogu konstruktiv të përhershëm të ligjbërësve dhe ligjvënësve
me përfaqësuesit e komunitetit të biznesit, që garanton konsultimin me ta në jo më
561 http://cci.al/members/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.
Evarist Beqiri 2017
191
pak se 8 jave kohë, për çdo propozim ligjor apo administrativ me impakt mbi
biznesin.
• Eliminimin e praktikave arbitrare të trajtimit të figurës së biznesit me standarde të
dyfishta (çmimet orientuese për mallrat apo pagat, referencat doganore e të tilla si
këto).
• Garantim të çdo biznesi, fitues i një tenderi publik, pagesën brenda 30 ditëve nga
data e lidhjes së kontratës me entin publik prokurues.
• Përmirësim të sistemit të TVSH, duke përfshirë si përdorimin e kredisë së saj për
pagesën përkatëse në transaksionin pasues, ashtu dhe për shlyerjen e tatimit mbi
fitimin.
• Shtrirje e përdorimit e-qeveri, e-qeverisje dhe e-prokurim në të gjithë territorin e
vendit, për të informuar dhe përfshirë sa më gjerë publikun në përgjithësi dhe
biznesin në veçanti.
• Mbështetje në ngritjen e një one-stop-shop universal pranë Dhomave të Tregtisë,
me të paktën tri sportele të shërbimeve bazike: QKR, QKL, EG (Ekonomia
Globale).
• Pasjen e fondeve të posaçme për projekte të Dhomave të Tregtisë dhe të agjencive
të tjera, të adresuara tek rritja e aftësive menaxhuese, dalja në eksport apo
zëvendësimi i importeve dhe rinovimi teknologjik i SME-ve.
• Futjen e ideve dhe njohurive për sipërmarrjen private si një kompetencë kyçe në
kurrikulat e arsimit para universitar, në rritjen e prezencës së biznesit në bordet
drejtuese të shkollave të mesme profesionale.562
Një formë tjetër e organizimit të grupeve të interesit të biznesit në Shqipëri, është
BiznesAlbania. Ajo është një shoqatë joqeveritare, jofitimprurëse, jopolitike, jopartiake e
krijuar me iniciativën e shoqatave kryesore që operojnë në Shqipëri. Ajo u themelua në
vitin 2010. Vlera themelore mbi të cilën është ndërtuar “BiznesAlbania” është solidariteti
midis anëtarëve të saj. Qëllimi i krijimit të “BiznesAlbania” është përfaqësimi dhe
mbrojtja e interesave të BiznesAlbania, të grupuar në shoqata/organizata kombëtare,
rajonale, sektoriale ose federata në të gjitha organet shtetërore publike dhe qeveritare,
vendimmarrëse ose konsultative, aktuale dhe ato që do të krijohen në të ardhmen.
Strategjia kryesore e “BiznesAlbania” për implementimin e një programi reformash,
është lobimi me vendimmarrësit: qeverinë, parlamentin, media, shërbimet publike, dhe të
gjitha llojet e grupeve të interesit përfshirë sindikatat, organizatat e konsumatorëve,
grupet e mbrojtjes së mjedisit, etj. Dialogu Social është i vetmi mjet specifik për
BiznesAlbania në strategjinë e saj të lobimit.563 Prioritetet kryesore të “BiznesAlbania”
në mbrojtjen e interesave të biznesit janë: Nxitja e iniciativave ligjore për përmirësimin e
legjislacionit në të gjitha fushat që lidhen drejtpërdrejt ose jo me biznesin; Nxitja dhe
favorizimi i investimeve të huaja direkte në Shqipëri dhe i veprimtarive të BiznesAlbania
562 http://cci.al/members/, Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 563 http://www.biznesalbania.org.al/rreth-nesh/. Faqja u vizitua më dt., 21 dhjetor 2016.
Evarist Beqiri 2017
192
jashtë vendit; Sigurimi i një përfaqësie të vetme dhe të koordinuar të BiznesAlbania në
nivel kombëtar e ndërkombëtar, etj.564
Tabela mëposhtme paraqet shoqatat/organizatat që janë pjesë përbërëse e BiznesAlbania.
Tabela nr. 5.5 Anëtarët e BiznesAlbania.565
ORGANIZATAT/SHOQATAT PËRBËRËSE TË
KONFEDERATËS SË PUNËDHËNËSVE TË SHQIPËRISË
“BIZNESALBANIA” (në rend alfabetik)
EMËRTIMI PËRFAQËSUES
Bashkimi i Industrialistëve dhe
Investitorëve të Shqipërisë Kujtim Shkreli
Bashkimi Kombëtar i Rojeve Civile Astrit Miho
Dhoma e Tregtisë e Italisë në Shqipëri Giovani Digenaro
Dhoma Kombëtare e Prodhuesve të
Veshjeve Lindita Legisi
Konfederata e Sipërmarrësve të
Materialeve të Ndërtimit Arti Elezaj
Konfindustria Shqiptare Hajredin Fratari
Shoqata e Biznesit të Ushqim Pijeve,
Albania Luan Bregasi
Shoqata e Botuesve Shqiptarë Petrit Ymeri
Shoqata e Bujqësisë Organike Lavdosh Haruni
Shoqata e Eksportuesve Shqiptarë Alban Zusi
Shoqata e Grave Profesioniste, Afariste dhe
Zejtare Flutura Xhabija
Shoqata e Importuesve dhe Përpunuesve të
Mishit Alban Zusi
Shoqata e Kontabilistëve dhe Financierëve
të Shqipërisë Sherif Bundo
Shoqata e Ndërtuesve të Shqipërisë Luigj Aleks
564 http://www.biznesalbania.org.al/rreth-nesh/misioni-dhe-prioritetet/, Faqja u vizitua më dt., 21 dhjetor
2016. 565 http://www.biznesalbania.org.al/anetaret/sherbime/. Faqja u vizitua më dt., 21 dhjetor 2016.
Evarist Beqiri 2017
193
Shoqata e Përpunuesve te Drurit Nuri Hasa
Shoqata e Prodhuesve të Bukës Gëzim Peshkopia
Shoqata e Prodhuesve të Miellit Roland Hysa
Shoqata e Shoqërive të Hidrokarbureve Luigj Alijaj
Shoqata Kombëtare e Prodhuesve të
Këpucëve Donika Mici
Shoqata Kombëtare Shqiptare e
Transportuesve Ilir Mataj
Rrugorë Ndërkombëtare –ANALTIR
Shoqata Mjedisore për Zhvillim të
Qëndrueshëm dhe Racional Qerim Ismeni
Shoqata Shqiptare e Turizmit Zak Topuzi
Shoqata Tregu Agro-Ushqimor “Dinamo” Roland Hysa
Unioni i Operatorëve Turistikë Shqiptarë Sadik Malaj
Tabela tregon shumëllojshmërinë e veprimtarive ekonomike që bashkon BiznesAlbania.
BiznesAlbania u krijua për të nxitur ekonomikisht punësimin dhe mjediset e politikës
sociale, të nevojshme për të mbështetur dhe për të zhvilluar sipërmarrjen e lirë dhe
ekonominë e tregut. Ajo u krijua me qëllim sigurimin e një forumi kombëtar dhe për të
sjellë së bashku, interesat e organizatave kombëtare të punëdhënësve dhe anëtarëve të
tyre si dhe për të promovuar politika social-ekonomike të iniciuara nga sipërmarrja. U
krijua për të ndihmuar, këshilluar dhe ofruar shërbimet përkatëse dhe informacion për
anëtarët, për të vendosur dhe mbajtur kontakte të përhershme midis tyre, si dhe për të
koordinuar interesat punëdhënësve në nivel ndërkombëtar, veçanërisht në kuadër të ILO-
s, IOE, BUSINESSEUROPE dhe institucioneve të tjera ndërkombëtare. BiznesAlbania u
krijua për të nxitur dhe të mbështetur përparimin dhe forcimin e organizatave të pavarura
të punëdhënësve dhe për të rritur kapacitetet e tyre të shërbimeve për të gjithë anëtarët.
Kjo shoqatë u krijua për të informuar opinionin publik dhe për të nxitur qeverisësit të
kuptojnë e zbatojnë kërkesat e sipërmarrjes shqiptare, si edhe për të lehtësuar dhe nxitur
shkëmbimin dhe transferimin e informacionit, përvojës dhe të praktikave të mira
ndërmjet anëtarëve.566
Për ta përmbledhur, siç e kemi theksuar edhe më sipër, në kapitullin II, mundësia që në
BE, qeveritë kombëtare dhe deputetët të marrin në konsideratë preferencat e një dhome
tregtie rritet në varësi të numrit të anëtarëve të saj. Sa më i madh numri i anëtarëve të një
grupi interesi, aq më i rëndësishëm është grupi për zyrtarët e zgjedhur duke qenë se mund
të mobilizoj një numër më të madh votash. Në këtë mënyrë, qeveritë kombëtare dhe
anëtarët e Parlamentit Evropian janë veçanërisht të kujdesshëm për kërkesat e ngritura
566 http://www.biznesalbania.org.al/. Faqja u vizitua më dt., 21 dhjetor 2016.
Evarist Beqiri 2017
194
nga shoqatat e mëdha, të cilat reflektohen në votimin e tyre mbi propozimet politike të
paraqitura nga Komisioni Evropian.567 Të njëjtën mënyrë mund të përdorim edhe për të
vlerësuar rëndësinë e grupeve të interesit në vendet anëtare të BE-së dhe në Shqipëri.
Edhe në realitetin shqiptar vihet re se, numri i anëtarësisë dhe fuqia influencuese e
dhomave të tregtisë janë në përpjesëtim të drejtë me njëra-tjetrën. Pra, sa më e madhe
anëtarësia aq më shumë rritet mundësia për të ndikuar qeverinë dhe legjislatorët.
5.3.3 Zejtarët
Së fundmi, në vendin tonë është miratuar ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e
Shqipërisë”, i cili rregullon ushtrimin e veprimtarisë zejtare në Republikën e Shqipërisë,
kualifikimin profesional në këtë fushë, si dhe organizimin e subjekteve zejtare nëpërmjet
krijimit të Dhomës Kombëtare të Zejtarisë.
Qëllimi i ligjit është nxitja e zhvillimit të zejtarisë nëpërmjet mbrojtjes së interesave të
zejtarëve dhe konsumatorëve të produkteve e të shërbimeve të zejtarisë, si dhe mbështetja
për zhvillimin e kualifikimit profesional në këtë fushë.
Dhoma Kombëtare e Zejtarisë” është personi juridik. Ajo mban “Regjistrin e subjekteve
zejtare”, në të cilin regjistrohen personat fizikë dhe juridikë, që ushtrojnë veprimtari
zejtare në territorin e Republikës së Shqipërisë. “Subjekt zejtar” është një person fizik
apo juridik, siç përcaktohet në Kodin Civil, që prodhon të mira dhe realizon shërbime
zejtare, sipas listës së profesioneve në zejtari. Në veprimtarinë zejtare procesi i punës nuk
është i automatizuar në një shkallë të lartë ose nuk është i ndarë në shkallë të lartë në
hallka të veçanta, ashtu siç është tipike për prodhimin industrial në seri. Kjo kërkon një
kualifikim zejtar të punonjësve.568
Sipas ligjit nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”, zejtaria është
veprimtaria ekonomike, nëpërmjet së cilës prodhohen të mira dhe/ose realizohen
shërbime zejtare përmes punës me dorë ose në seri dhe, në disa raste, duke përdorur
aftësitë krijuese. Ligji përcakton se, veprimtari zejtare janë:
a) zejtaria e shërbimit, që është mirëmbajtja dhe riparimi i stabilimenteve, linjave të
prodhimit, pajisjeve e makinerive, objekteve, si dhe kryerja e shërbimeve të tjera;
b) zejtaria prodhuese, që është përpunimi dhe prodhimi i produkteve për treg, që nuk
kanë veçori të prodhimit industrial;
c) zejtaria tradicionale, që është krijimi ose rikrijimi i objekteve të caktuara në mënyrë jo
industriale, në sasi të vogla, bazuar kryesisht në punën me dorë dhe dije bërjen e
trashëguar të vendit tonë, sipas përkufizimit të pasurive kulturore jo materiale, të
përcaktuara në ligjin për trashëgiminë kulturore. Këtu përfshihen artizanati dhe artizanati
shtëpiak.
567 Shih, kapitullin II, fq. 35. 568 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”.
Evarist Beqiri 2017
195
Gjatë ushtrimit të veprimtarisë zejtare, subjektet zejtare u nënshtrohen dispozitave të
legjislacionit në fuqi për regjistrimin dhe licencimin, kur është rasti, si dhe dispozitave të
legjislacionit fiskal, për kategorinë e tatimpaguesve, së cilës ato i përkasin. Ushtrimi i
veprimtarisë zejtare në mënyrë të pavarur nga një person, organizatë ose nga një shoqëri
është i lejuar vetëm nëse ata janë regjistruar në Dhomën Kombëtare të Zejtarisë. Shtetasit
e huaj zejtarë, që duan të ushtrojnë aktivitetin e zejtarisë në Republikën e Shqipërisë,
duhet t’i nënshtrohen regjistrimit në Dhomën Kombëtare të Zejtarisë dhe të kalojnë
provimin e kualifikimit ose të bëjnë njohjen e nivelit të kualifikimit që ata disponojnë në
vendet e tyre.569
Dhoma Kombëtare e Zejtarisë është person juridik që nuk ushtron veprimtari
fitimprurëse. Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mbështet dhe përfaqëson interesat e
përbashkët të anëtarëve të saj dhe ndikon në krijimin dhe forcimin e imazhit të subjekteve
zejtare. Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mund të blejë dhe të zotërojë pasuri të luajtshme
dhe të paluajtshme në funksion të nevojave të saj. Ajo ka selinë në Tiranë dhe mund të
hapë degë të saj në qarqe të ndryshme të vendit, kur e gjykon të nevojshme.
Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mban regjistrin për ndihmësit dhe ndihmësmjeshtrit që
kualifikohen në subjektet zejtare. Çdo subjekt zejtar është i detyruar të dërgojë për
regjistrim çdo ndihmës apo ndihmësmjeshtër menjëherë sapo nënshkruhet kontrata
përkatëse. Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mban regjistrin për mjeshtrit. Listat me emrat e
ndihmësve, ndihmësmjeshtërve dhe mjeshtërve të regjistruar në këta regjistra i njoftohen
ministrisë përgjegjëse për kualifikimin profesional.570
Anëtarë të Dhomës Kombëtare të Zejtarisë janë:
a) subjektet zejtare;
b) mjeshtrit, ndihmësmjeshtrit dhe ndihmësit.
Anëtarët e përcaktuar më sipër, me përjashtim të ndihmësit, duhet të paguajnë një kuotë
anëtarësimi, bazuar në rregulloren e kuotizacionit dhe kushtet e përcaktuara në statutin e
Dhomës Kombëtare të Zejtarisë, si dhe në vendimet e marra nga Asambleja e
Përgjithshme.
Sipas ligjit nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”, çdo subjekt zejtar
detyrohet të regjistrohet në Dhomën Kombëtare të Zejtarisë.
Dhoma Kombëtare e Zejtarisë përfaqëson interesat e subjekteve zejtare dhe i mbështet
ato duke u siguruar një trajtim të drejtë e të barabartë. Propozon dhe merr pjesë në
hartimin dhe përpunimin e akteve ligjore e nënligjore në fushën e zejtarisë dhe
kualifikimit profesional në zejtari. Mbështet anëtarët e saj në organizimin dhe zhvillimin
e sistemit të kualifikimit profesional për zejtarë. Organizon dhe mbikëqyr, në
bashkëpunim me agjencinë përkatëse të kualifikimeve profesionale, provimet për fitimin
e titujve, si dhe lëshon certifikatat për titullin “ndihmësmjeshtër” dhe “mjeshtër”.
Koordinon procesin e kualifikimit në zejtari dhe mbikëqyr zbatimin e tij, në bashkëpunim
me ministrinë përgjegjëse për kualifikimin profesional. Dhoma u ofron këshillime ligjore
569 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”. 570 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”.
Evarist Beqiri 2017
196
subjekteve zejtare që janë anëtarë të Dhomës Kombëtare të Zejtarisë. Lehtëson vendosjen
e marrëdhënieve të bashkëpunimit ndërmjet subjekteve zejtare, zejtarëve, dhe subjekteve
të biznesit që janë të interesuar për të përdorur produkte zejtare në veprimtarinë e tyre
fitimprurëse, nëpërmjet organizimit të panaireve, publikimit të regjistrit të subjekteve
zejtare, lobimit pranë biznesit vendas dhe ndërkombëtar për produktet zejtare vendase.
Promovon produktet zejtare vendase, brenda dhe jashtë vendit. Bashkëpunon me
institucionet përgjegjëse të vendeve të tjera për standardizimin ose njohjen e certifikatave
të ndihmësmjeshtrit dhe mjeshtrit edhe jashtë vendit. Administron regjistrin e subjekteve
zejtare, mjeshtërve dhe ndihmësmjeshtërve e ndihmësve. Informon autoritetet përkatëse
shtetërore për çështje të ndryshme që lidhen me zejtarinë.571
Veprimtaria e Dhomës Kombëtare të Zejtarisë, rregullat për zgjedhjen, funksionimin e
organeve të saj, marrëdhëniet ndërmjet tyre, si dhe aktet që ato nxjerrin rregullohen nga
Statuti i Dhomës Kombëtare të Zejtarisë, i cili duhet të jetë në përputhje me dispozitat e
këtij ligji dhe të legjislacionit në fuqi dhe në të përcaktohen:
a) adresa e selisë së dhomës, fusha e veprimtarisë, anëtarësimi i subjekteve, kriteret dhe
kuota e anëtarësimit, të drejtat dhe detyrat e anëtarëve të saj;
b) mënyra e organizimit, funksionet, përbërja dhe përgjegjësitë e organeve drejtuese;
c) rregullat për zgjedhjen e përfaqësuesve të asamblesë, anëtarëve të kryesisë dhe
presidentit, si dhe arsyet e rregullat për mbarimin e mandatit të tyre;
ç) kuorumi i nevojshëm për vlefshmërinë e mbledhjeve të organeve të Dhomës
Kombëtare të Zejtarisë, që është më shumë se gjysma e të gjithë anëtarëve, si dhe
kuorumi i nevojshëm për realizimin e vendimmarrjes së tyre;
d) burimet financiare, mënyra e administrimit dhe e kontrollit të tyre, përfaqësimi dhe
marrëdhëniet e dhomës me të tretët;
dh) rregullat për organizimin e mbledhjeve, njoftimi, pjesëmarrja, mënyra dhe procedura
e votimit për marrjen e vendimeve;
e) mënyra e miratimit të ndryshimeve në statut;
ë) rregullat për caktimin e shpërblimeve për të punësuarit e dhomës;
f) marrëdhëniet me ministrinë përgjegjëse për kualifikimet profesionale.
Gjithashtu, Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mund të zgjedhë komisione për detyra të
veçanta. Numri i anëtarëve dhe procedura e zgjedhjes përcaktohen në statut. Komisionet
zgjedhin një kryetar nga radhët e anëtarëve të dhomës. 572
Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mban një regjistër të subjekteve zejtare që veprojnë në të
gjithë territorin e vendit. Në regjistër shënohen të gjitha subjektet zejtare me statuset si
persona fizikë ose juridikë. Regjistri i subjekteve zejtare organizohet sipas modelit dhe
përmbajtjes së të dhënave, të miratuar me udhëzim të ministrit përgjegjës për
kualifikimin profesional, në bashkëpunim me Dhomën Kombëtare të Zejtarisë.
571 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”. 572 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”.
Evarist Beqiri 2017
197
Regjistrimi bëhet kundrejt pagesës së një tarife, përveç rasteve kur parashikohet ndryshe.
Regjistrimi në regjistrin e subjekteve zejtare bëhet me kërkesë të pronarit të subjektit
zejtar ose të personit, i cili vazhdon veprimtarinë e subjektit zejtar.
Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”, parashikon edhe masat për
nxitjen dhe zhvillimin e zejtarisë në vendin tonë. Organet e pushtetit qendror dhe vendor
bashkëpunojnë me Dhomën Kombëtare të Zejtarisë për plotësimin e objektivave të ligjit
dhe shkëmbejnë informacionet e domosdoshme. Dhoma Kombëtare e Zejtarisë
financohet nga:
a) kuotat e anëtarësisë;
b) tarifat për shërbimet që ajo ofron;
c) çdo financim tjetër i ligjshëm (donatorët).
Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”, ngarkon ministrinë
përgjegjëse për kualifikimin profesional, si përgjegjës për mbikëqyrjen e zbatimit të tij.
Po ashtu ministri përgjegjës për kualifikimin profesional duhet të ngrejë një komision të
përkohshëm, detyra e të cilit është të organizojë zgjedhjet e para të Kryesisë së Dhomës
Kombëtare të Zejtarisë, brenda 6 muajve nga hyrja në fuqi e ligjit. Në përbërje të këtij
komisioni duhet të ketë edhe zejtarë. Me zgjedhjen e kryesisë së dhomës, komisioni i
përkohshëm shkrihet automatikisht.
Dhoma Kombëtare e Zejtarisë do të subvencionohet nga shteti për një periudhë 2-
vjeçare, duke filluar që nga momenti i zgjedhjes së kryesisë së dhomës. Financimi
fillestar nga shteti është vendosur, me qëllim lehtësimin e zbatimit të këtij ligji nga
subjektet zejtare dhe për shkak të mospasjes së një traditë të mëparshme të një Dhome
Kombëtare Zejtarie në vendin tonë.573
5.4 Organizatat joqeveritare
Kushtetuta e Shqipërisë përcakton se, kushdo ka të drejtë të organizohet kolektivisht për
çfarëdo qëllimi të ligjshëm. 574 Sipas saj, regjistrimi në gjykatë i organizatave ose i
shoqatave bëhet sipas procedurës së parashikuar me ligj.575 Kushtetuta ndalon vetëm ato
organizata ose shoqata që ndjekin qëllime antikushtetuese.576
Ligji nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar, përcakton
rregullat për themelimin, regjistrimin, funksionimin, organizimin dhe veprimtarinë e
organizatave jofitimprurëse, të cilat ndjekin qëllime në të mirë dhe në interes të
publikut.577
573 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë” dhe relacioni për projektligjin “Për
Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë. 574 Neni 46/1 i Kushtetutës. 575 Neni 46/2 i Kushtetutës. 576 Neni 46/3 i Kushtetutës. 577 Neni 1 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar.
Evarist Beqiri 2017
198
Në kuptim të këtij ligji, “organizata jofitimprurëse” janë shoqatat, fondacionet dhe
qendrat, veprimtaria e të cilave zhvillohet në mënyrë të pavarur dhe pa u ndikuar nga
shteti. Ndërsa me “veprimtari jofitimprurëse" kuptohet çdo veprimtari ekonomike ose
joekonomike me kusht që të ardhurat ose pasuritë e organizatave jofitimprurëse, kur ka të
tilla, të përdoren vetëm për realizimin e qëllimeve të përcaktuara në statutin e
organizatës. Me "veprimtari ekonomike" kuptohet veprimtaria e organizuar nga një
organizatë jofitimprurëse, me qëllim nxjerrjen e të ardhurave në këmbim të ofrimit të
shërbimeve apo të mallrave të ofruara, për të mundësuar misionin e organizatës, me
kushtin që veprimtaria ekonomike nuk përbën qëllimin parësor të organizatës, si dhe të
përdoren për përmbushjen e qëllimeve të përcaktuara në statut dhe në aktin e
themelimit.578
Sipas ligjit nr.8788, datë 7.5.2001, i ndryshuar, "veprimtari në të mirë dhe interes të
publikut" është çdo veprimtari që mbështet dhe zhvillon tek individi dhe shoqëria vlera
shpirtërore dhe vlera të tjera humanitare, mbron jetën e njeriut, shëndetin e tij, siguron
dhe realizon shërbime publike dhe sociale, ndihma dhe mbështetje në raste fatkeqësish,
mbron mjedisin dhe zhvillon kulturën dhe edukatën ndaj tij, mbështet e zhvillon vlerat
dhe traditat kulturore e historike, shkencën, arsimimin, edukimin fizik dhe shpirtëror, jep
ndihmesë në zhvillimin e zakoneve të mira dhe të vlerave demokratike, si dhe çdo drejtim
tjetër në të mirë dhe në interes të publikut.
Neni 3 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001, i ndryshuar, parashikon se, nuk janë subjekte të
këtij ligji sindikatat, partitë politike dhe ato organizata të tjera jofitimprurëse, veprimtaria,
organizimi dhe funksionimi i të cilave rregullohet me ligj të veçantë.
Çdokush ka të drejtën e organizimit kolektiv, pa pasur nevojë për ta regjistruar këtë si një
organizatë jofitimprurëse. Organizatat jofitimprurëse e ushtrojnë veprimtarinë e tyre në
mënyrë të pavarur nga organet dhe interesat shtetërorë. 579 Shteti mbështet dhe nxit
veprimtarinë e organizatave jofitimprurëse. Realizimi nga ana e shtetit i kushteve dhe i
lehtësirave për organizatat jofitimprurëse për përmbushjen e qëllimit dhe të objektit të
veprimtarisë së tyre bëhet me ligj.580 Organet shtetërore nuk ndërhyjnë në veprimtarinë e
organizatave jofitimprurëse. Ndalimi ose kufizimi i veprimtarisë së organizatave
jofitimprurëse bëhet vetëm në rastet dhe mënyrën e përcaktuar në ligj.581
Neni 10 i ligjit nr. 8788, datë 7.5.2001, i ndryshuar, bën ndarjen e organizatave
jofitimprurëse sipas organizimit. Në varësi të mënyrës së organizimit, organizatat
jofitimprurëse ndahen në:
- Organizata jofitimprurëse me anëtarësi:
Organizata jofitimprurëse me anëtarësi janë shoqatat. Organizatat jofitimprurëse me
anëtarësi themelohen me vullnetin e lirë të personave fizikë ose juridikë. Numri minimal i
anëtarëve themelues është 5 persona fizikë ose të paktën dy persona juridikë.
578 Neni 2 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar. 579 Neni 6 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar. 580 Neni 7 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar. 581 Neni 7 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar.
Evarist Beqiri 2017
199
Çdo anëtar ka të drejtë të largohet nga organizata jofitimprurëse për çfarëdo lloj motivi.
Statuti mund të parashikojë rregulla për përgjegjësinë që i takon anëtarit që largohet,
lidhur me detyrimet dhe përgjegjësitë e organizatës kundrejt të tretëve deri në çastin e
largimit të tij. Përgjegjësia e anëtarit që largohet është e njëjtë me atë të anëtarëve të tjerë
të organizatës jofitimprurëse për veprimtarinë e kryer deri në çastin e largimit.
Organi më i lartë drejtues i organizatës jofitimprurëse me anëtarësi është mbledhja e
përgjithshme ose asambleja e të gjithë anëtarëve të saj. Organet e tjera drejtuese zgjidhen
dhe përgjigjen përpara këtij organi më të lartë;
- Organizata jofitimprurëse pa anëtarësi:
Organizata jofitimprurëse pa anëtarësi janë fondacionet dhe qendrat.
Organizatat jofitimprurëse pa anëtarësi krijohen nga një a më shumë persona ose me akt
testamentar. Organi më i lartë drejtues i organizatave jofitimprurëse pa anëtarësi është
bordi i drejtorëve.582
Sipas nenit 11, të ligjit nr. 8788, 7.5.2001, i ndryshuar, qendra është person juridik pa
anëtarësi, që ka për objekt të veprimtarisë së saj kryerjen e shërbimeve dhe realizimin e
projekteve për qëllime në të mirë dhe në interes të publikut, me fonde dhe të ardhura të
siguruara sipas ligjit. Nuk lejohet që qendra të kryejë veprimtari fitimprurëse. Qendra
krijohet nga një a më shumë persona fizikë a juridikë me akt noterial. Akti për krijimin e
qendrës, me kërkesë të themeluesit të saj, regjistrohet në gjykatë.
Ndërsa, neni 11/1 i ligjit nr. 8788, 7.5.2001, i ndryshuar, bën ndarjen e organizatave
jofitimprurëse sipas së drejtës.
Në varësi të vendit të regjistrimit të tyre, organizatat jofitimprurëse ndahen në:
- Organizata jofitimprurëse vendase:
Organizatat jofitimprurëse vendase janë ato që janë themeluar, njohur dhe regjistruar si të
tilla sipas ligjit shqiptar. Organizatat jofitimprurëse vendase mund të themelojnë degë të
tyre në qendër ose në çdo njësi tjetër administrativo-territoriale të Shqipërisë. Këto degë
nuk janë persona juridikë të veçantë, por pjesë e organizatës.
Organizatat jofitimprurëse vendase kanë të drejtë të themelojnë degë të tyre, filiale etj.,
jashtë territorit të Shqipërisë;
- Organizata jofitimprurëse të huaja:
Organizatat jofitimprurëse të huaja janë ato organizata të themeluara, të njohura dhe
regjistruara si të tilla sipas ligjit të një shteti tjetër.
Organizatat jofitimprurëse të huaja lejohen të ushtrojnë një a disa veprimtari të caktuara
në territorin shqiptar, me kusht që ato të mos vijnë në kundërshtim me Kushtetutën dhe
legjislacionin shqiptar.
Organizatat jofitimprurëse të huaja lejohen të ushtrojnë veprimtarinë e tyre në territorin
shqiptar edhe nëpërmjet themelimit dhe regjistrimit sipas së drejtës shqiptare të një dege
të tyre ose të një organizate jofitimprurëse të re.583
582 Neni 10 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar. 583 Ligji nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar.
Evarist Beqiri 2017
200
5.4.1 Veprimtaria e organizatave joqeveritare
Organizatat joqeveritare shfaqen si grupe interesi që kanë rol ndikues në Shqipëri.
Organizata është një shoqërizim i madh njerëzish që ngrihet mbi baza jopersonale, që
synon arritjen e objektivave të caktuar. Organizata joqeveritare janë bashkime vullnetare
të individëve të krijuara për një ide ose qëllim të caktuar. Veçori e tyre është se ato
veprojnë të pavarura nga qeveria, nuk punojnë për qëllime përfitimi të caktuar dhe nuk
mbështesin ndonjë forcë politike të caktuar.
Në grupin e organizatave joqeveritare bëjnë pjesë edhe organizatat humanitare. Në
Shqipëri veprojnë shumë organizma të tillë, të cilët u krijuan që në vitin 1991 për të
ndihmuar organizatat e huaja dhe shtetin në shpërndarjen e ndihmave mjekësore dhe
ushqimore. Organizatat joqeveritare kanë qenë mjaft aktive në fushën e njohjes me të
drejtat e njeriut dhe të sensibilizimit të opinionit publik me këto të drejta. Organizatat
joqeveritare të grave janë ndër të parat organizata që e kuptuan shpejt misionin dhe
qëllimin e punës së tyre.
Organizatat që punojnë në fushën e edukatës shëndetësore dhe të mbrojtjes së mjedisit
janë mjaft aktive në prezantimin dhe përhapjen e metodave të planifikimit familjar, të së
drejtës së riprodhimit, të të drejtave themelore të individit, të edukatës seksuale për t’u
mbrojtur nga sëmundjet seksualisht të transmetueshme, të sensibilizimit të publikut për
çështjet e ndotjes së mjedisit dhe rrezikun e shkatërrimit të jetës nga prishja e sistemeve
bioekologjike e shumë të tjera. Këto organizata luajnë rolin e oponentit dhe të mendimit
alternativ ndaj qeverisë. Një aspekt shumë i rëndësishëm i veprimtarisë së tyre është
pikërisht sigurimi i një pjesëmarrje sa më të gjerë të publikut, të njerëzve pa pushtet në
procesin e vendimmarrjes. Ato krijojnë për këtë qëllim marrëdhënie partneriteti me
pushtetin vendor dhe qendror.
Siç e kemi vënë në dukje, shoqëria shqiptare deri në vitin 1990 funksiononte sipas
parimit të marrjes së vendimeve vetëm nga “numri një”, apo nga një grusht njerëzish. Ajo
nuk trashëgoi kulturën dhe përvojën e pjesëmarrjes në qeverisje me metoda demokratike.
Krijimi dhe funksionimi i organizatave joqeveritare mbas viteve 1991-1992 i ka dhënë
mundësi reale shoqërisë të marrë pjesë në qeverisje dhe vendimmarrje me anë të
përfaqësimit. Organizatat angazhohen në mbledhjen e opinioneve, mendimeve dhe
sugjerimeve të njerëzve për një projektligj, sigurisht para miratimit të tij në parlament,
ose për ligjet që publiku mendon se duhet të përmirësohen. Megjithëse në Shqipëri
përvoja për këto aksione shoqërore mungon, disa organizata joqeveritare kanë arritur të
ndikojnë në parlament për ndryshimin ose miratimin e ligjeve që u përgjigjen më mirë
nevojave dhe interesave të publikut të gjerë ose grupeve të veçanta, përmendim këtu
ndikimin e Shoqatës që kujdeset për fëmijët jetim dhe nismën e saj legjislative për
hartimin e kuadrit ligjor në mbështetje të kësaj kategorie.584
Në rastet kur në gjirin e organizatës ka ekspertë ligjorë dhe specialistë të fushës, ajo jo
vetëm që bëhet nismëtare dhe nxitëse për hartimin e ligjeve, por merr pjesë drejtpërdrejt
në formulimin e tyre. Kjo ka ndodhur me shoqatën e mbrojtjes së mjedisit dhe të
shëndetit. Në këto shoqata bëjnë pjesë specialistët më të mirë dhe më me përvojë pune në
këto fusha, si shkencëtarë, studiues nga institucione shkencor të vendit. Kushtetuta
584 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 168-
171.
Evarist Beqiri 2017
201
deklaron se, “kushdo ka të drejtë të organizohet kolektivisht për çfarëdo qëllimi të
ligjshëm; organizatat janë grupime njerëzish për të mbrojtur dhe përfaqësuar interesa të
caktuara. Ato janë forma organizuese të qëndrueshme. Këto organizata apo shoqata
luajnë një rol shumë të rëndësishëm në një shoqëri demokratike. Nga njëra anë, ato janë
afër problemeve dhe njerëzve të një fushe të caktuar që i bashkojnë interesa të njëjta dhe,
nga ana tjetër, përfaqësojnë këto interesa te autoritetet shtetërore, në raste të caktuara
duke bërë presion për mbrojtjen e këtyre interesave. Një aspekt i rëndësishëm i rolit të
këtyre grupimeve është ruajtja e vlerave dhe traditave pozitive. Shoqëria civile, në
realitetin shqiptar ka bërë hapa përpara vitet e fundit megjithatë ka akoma shumë punë
për të bërë, deri sa ajo të arrij të konsolidojë pozicionin që i takon në një shtet
demokratik. Gjatë këtyre viteve janë miratuar edhe disa ligje që normojnë veprimtarinë e
këtyre organizatave.
Grupet e interesit apo shoqatat luajnë një rol në jetën politike, sidomos në funksionimin e
shoqërisë civile, në funksionimin e shërbimeve si organizata të pavarura nga ndikimi i
drejtpërdrejt i shtetit, me qëllim demokratizimin e marrëdhënieve shoqëri-shtet. Ato
mund të ndikojnë në procesin politik duke depërtuar opinionin publik me nisma,
propozime, publikime të rezultateve hulumtuese e kë rezultateve hulumtuese e këshilla
profesionale për alternativa veprimi, rreth çështjeve të veçanta apo të atyre të
përgjithshme. Ato mund të ndikojnë edhe nëpërmjet kërkesave, peticioneve, marshimeve,
etj.585
Në Shqipëri, dhjetëvjeçarin e fundit, kemi pasur disa raste të shndërrimit të organizatave
joqeveritare në parti politike ose të kalimit të drejtuesve të këtyre organizatave në
politikë. Karakteristike për vendin tonë është varësia apo lidhjet e ngushta që këto
organizata joqeveritare krijojnë me politikën, duke lënë mënjanë misionin e tyre, si
përfaqësuese dhe mbrojtëse të nevojave të njerëzve përkundrejt pushtetit. Megjithëse,
organizatat joqeveritare luajnë rol pozitiv në forcimin e shoqërisë demokratike, servilizmi
i tyre ndaj pushtetit duhet luftuar, pasi ai ka pasoja negative për demokracinë. Roli primar
i grupeve të shoqërisë civile është lufta ndaj keqqeverisjes ndërsa afrimi me pushtetin e
zbeh rolin e tyre. Kur organizatat e shoqërisë civile shërbejnë si trampolina për t’u hedhur
në politikë, kjo ndikon negativisht tek besueshmëria e opinionit publik ndaj tyre.
Më poshtë po përmendim disa nga organizatat joqeveritare që veprojnë në fusha të
ndryshme të shoqërisë shqiptare. Në fushën e mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve dhe të
të rinjve, njihen për veprimtarinë e tyre një sërë organizatash joqeveritare, ndër të cilat
përmendim: Qendra për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve; Organizata e Librit për
Fëmijë dh të Rinj; Unioni Kombëtar i të Drejtave të Njeriut në Shkollat e Mesme;
Shoqata e Jetimëve të Shqipërisë; Fshati i Fëmijëve SOS; Shoqata “Ndihmoni Fëmijët”;
Në Ndihmë të Fëmijëve me Probleme Mendore; Klubi Rinor i Mjedisit “Perla”; Shoqata
e Juristëve të Rinj etj. Qendra për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri CRCA,
si organizatë joqeveritare, jopolitike, jofetare dhe jofitimprurëse etj. Në fushën e
mbrojtjes së të drejtave të grave, njihen për veprimtarinë e tyre aktive një sërë
organizatash joqeveritare.
585 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 172.
Evarist Beqiri 2017
202
Shoqata e Planifikimit Familjar, mbron të drejtat e individëve për ruajtjen e shëndetit.
Kjo shoqatë ka monitoruar legjislacionin ekzistues lidhur me shëndetin dhe të drejtat
riprodhuese, ligjin mbi abortin etj. Një grup intelektualësh nga institucione shkencore të
vendit, në verën e vitit 1991 morën nismën për krijimin e shoqatës së parë mjedisore në
Shqipëri. Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror, si një organizatë
jofitimprurëse shoqërore shkencore. Ajo ka pasur një rol vendimtar në formulimin e ligjit
të parë në fushën e mjedisit më 1993. Kjo shoqatë dhe të tjera si ajo, në fushën e mjedisit
janë organizata kryesore të të dhënave shkencore. Ato bëjnë të gjitha hetimet, kërkimet
dhe humultimet e duhura dhe shpesh sjellin informacion që s’mund të sigurohet nga asnjë
organizatë tjetër.586
Shpesh ato trajtohen si partnere aktive midis qeverisë, nga njëra anë, dhe investitorëve,
fondacioneve, që ofrojnë investime dhe asistencë nga ana tjetër. Shoqëria civile dhe
shoqatat e ambientalistëve vazhdojnë të luajnë një rol të rëndësishëm në shoqërinë
shqiptare dhe këtë e ilustron më së miri edhe rasti që paraqesim më poshtë, që lidhet me
ligjin për menaxhimin e mbetjeve.
Grupime të tjera për mbrojtjen e interesave të kategorive të tjera shoqërore janë, për
shembull, Klinika Ligjore për të Miturit, e krijuar nga një projekt i qendrës “Paqe
nëpërmjet Drejtësisë” dhe shoqata “Individi dhe Ligji”, u krijua për mbrojtjen e të
drejtave të fëmijëve me ndihmë ligjore dhe psikologjike. Fondacioni “Zgjidhja e
Konflikteve dhe Pajtimi i Mosmarrëveshjeve”.
Qendra Avokatore për Gratë Tiranë, ka si mision përmirësimin e statusit të gruas në
sistemin ligjor dhe gjyqësor nëpërmjet ndihmës juridike dhe pjesëmarrjes në hartimin e
projektligjeve, lobimit dhe avokatisë, në këndvështrimin e përkatësisë gjinore.
Zyra për Mbrojtjen e Qytetarëve është ngritur në Tiranë në vitin 2001. Kjo zyrë jep
ndihmë ligjore për viktimat e korrupsionit dhe të burokracisë së tepërt e cila nxit
korrupsionin, si dhe kryen veprimtari për ndërgjegjësimin dhe edukimin e publikut lidhur
me të drejtat dhe përgjegjësitë e qytetarëve dhe të biznesit në marrëdhëniet e tyre me
qeverinë.
Në vitet e fundit, në shumë vende në zhvillim si dhe në ato në tranzicion ka nisur të
zhvillohet një lëvizje e re me në krye një grup të ri interesi, i cili mund të ketë
qëndrueshmëri dhe në të ardhmen. Ky grup përbëhet nga universitetet me studentët e
tyre, fakultetet, stafet e punës kërkimore, administrata së bashku me institutet kërkimore
e shkencore që janë në rritje. Rëndësia politike e universiteteve dhe studentëve në vendet
në zhvillim është më e madhe se sa ka qenë në të kaluarën. Studentët dhe mësimdhënësit
e tyre ndikojnë fuqishëm në opinionin dhe në proceset politike, duke paraqitur gjithnjë
një grup me interesa dhe ndikim si në vendet në zhvillim, ashtu edhe në ato në tranzicion.
Roli i këtyre grupeve ka qenë ndikues edhe gjatë sistemit socialist. Studentët shpesh
veprojnë edhe si një grup trysues me ndikim dhe rol pozitiv në ndërrimet e kahut të
ecurive politike në vend, siç ka ndodhur edhe në vendin tonë. Organizatat studentore
mund ta orientojnë tehun e ndikimit të tyre në këto kahe:
Të ushtrojnë trysni mbi institucionet politike dhe më gjerë në shoqëri, për interesa të
studentëve dhe çështje të shfaqura politike që kanë të bëjnë me interesa madhore të
586 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 172-
175.
Evarist Beqiri 2017
203
vendit. Të bashkëveprojnë me organizata të tjera joqeveritare dhe qeveritare për interesa
kombëtare dhe interesa të tjera. Të ndikojë në shoqërinë civile për pasurimin e saj si një
tërësi e organizatave të pavarura dhe joqeveritare.Të ndikojë në kufizimin e pushtetit
politik shtetëror.587
Një rol të rëndësishëm në përfaqësimin e interesave të anëtarëve të tyre luajnë edhe
grupet e profesionistëve, si për shembull Albautor dhe Instituti i Ekspertëve Kontabël të
Autorizuar. Këto grupe profesionistësh përpiqen të mbrojnë të drejtat e anëtareve të tyre,
duke ushtruar presion pranë institucioneve shtetërore dhe duke ndërmarrë iniciativa
ligjore për përmirësimin e fushave që mbulojnë. Për atë që nuk e njeh historinë e vendeve
të Evropës Lindore dhe, veçanërisht atë të Shqipërisë që nga Lufta e Dytë Botërore dhe
deri në fundin e viteve ‘990, është më e vështirë për ta kuptuar që nën regjimin komunist,
e drejta e autorit nuk ekzistonte, që shkrimtarët dhe artistët ishin të kënaqur me rroga
fikse të garantuara nga shteti. Atëherë nuk vepronte një shoqëri për të drejtat e autorit.
Disa nene të Kodit Civil ishim më tepër si “relike” të mbetura nga legjislacionet e
vendeve të tjera, që janë përshtatur për Shqipërinë. Si çdo gjë, edhe pronësia intelektuale,
ishte pronë e shtetit, “pronë e përbashkët”. Me ndryshimet që u bënë pas vitit 1990 nisi
lëvizja për mbrojtjen e pronësisë intelektuale, pra edhe të pronësisë artistike. Grupet
profesionale duke pasur teknikë profesionale mund të ushtrojnë një ndikim përcaktues në
fusha politike të veçanta. Gjendja e grupeve profesionale në Shqipëri është ende në hapat
e parë dhe numri i tyre në raport me grupet e tjera është ende shumë i vogël.
Në sistemin e demokracisë liberale një rol të rëndësishëm luan edhe masmedia.
Masmedia ushtron trysni mbi institucionet qeveritare që ato të rrisin përgjegjshmërinë në
qeverisje, efektshmërinë nëpërmjet detyrëpërmbushjes së tyre. Media ka luajtur dhe
vazhdon të luajë një rol të rëndësishëm jo vetëm për shfaqjen e pikëpamjeve e interesave
të grupeve apo ndikimit të tyre në procesin politik dhe vendimmarrje, por ato mund të
luajnë një rol të rëndësishëm kundër grupeve uzurpuese të institucioneve politike për
interesat grupore dhe korruptuese.
Grupet që krijohen në media luajnë një rol të rëndësishëm në krijimin e opinionit ndikues
në procesin politik, në procesin zgjedhor, në propagandën kundër grupeve të tjera, si dhe
bëjnë presione të ndryshme në procesin e vendimmarrjes në institucione.
5.4.2 Format e pjesëmarrjes së qytetarëve në tryezat vendimmarrëse
Zhvillimi dhe konsolidimi i Shoqërisë Civile është i lidhur ngushtë me proceset e
demokracisë në shoqëri. Përderisa demokracia nuk varet vetëm nga ligjet dhe procedurat
juridike, por e merr përmbajtjen dhe forcën e saj nga lëvizjet shoqërore, nga përfshirja
aktive e njerëzve në veprimet e organizatave jo qeveritare; ky realitet politik i bën këto
organizata aktorë të rëndësishëm në shoqëri.
Qeverisje e suksesshme është ajo që arrin të sigurojë pjesëmarrjen e qytetarëve në
qeverisje. Pjesëmarrja mund të jetë e drejtpërdrejtë, nëpërmjet institucioneve të
ndërmjetme, ose pjesëmarrje e deleguar. Në çdo rast, që të mund të realizohet,
587 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 176-
177.
Evarist Beqiri 2017
204
pjesëmarrja ka nevojë për informim dhe organizim. Pjesëmarrja finalizohet nëpërmjet një
procesi që kalon nga informimi, konsultimi, negocimi, për të arritur tek përfshirja.
Transparenca është një nga karakteristikat, pa të cilën, i gjithë procesi i pjesëmarrjes së
qytetarëve në qeverisje mund të bëhet fiktiv dhe mundësia e korrupsionit të rritet.588
Synimi i procesit të konsultimit publik është përmirësimi i efikasitetit, transparencës dhe
përfshirjes së publikut në çështje, projekte si dhe në procesin e hartimit të ligjeve dhe të
politikave. Procesi i njoftimit dhe konsultimit publik është tipik për vendet e
Komonuelthit si Mbretëria e Bashkuar, Kanadaja, Zelanda e Re ose Australia, por së
fundmi është praktikë e konsoliduar edhe në shumë vende të tjera demokratike,
pavarësisht emërtesave dhe titujve të ndryshëm që marrin legjislacionet respektive.
Bazat e konsultimit publik janë hedhur në Konventën e OKB-së, “Për akses në
informacion, pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrje dhe akses në drejtësi, në çështjet e
mjedisit”, e ratifikuar nga Shqipëria në Qershor të vitit 2001. Koventa njihet ndryshe
edhe si Konventa e Aarhus, përcaktonte për herë të parë shtyllat kryesore, mbi të cilat
bazohej konsultimi publik, si dhe procedurat e zhvillimit të tij për çështjet mjedisore.
Në Shqipëri, hartimi i një ligji për njoftimin dhe konsultimin me palët e interesuara, është
parë si domosdoshmëri, në kuadër të nismës për një qeverisje sa më transparente, me
qëllim pjesëmarrjen e këtyre palëve në hartimin, por dhe në vendimmarrjen në akte
zyrtare. Njoftimi dhe konsultimi i publikut është pjesë e të drejtës për informim, një e
drejtë themelore individuale, e garantuar në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë.
Procesi i konsultimit me publikun mundëson që një numër i madh personash dhe
institucionesh, që mund të jenë ekspertë, apo Organizata Jofitimprurëse, të kontribuojnë
në përgatitjen e legjislacionit dhe krijon gjithashtu mundësinë për t’u njohur me opinionet
e subjekteve që prek ligji.
Njoftimi dhe konsultimi publik sipas ligjit nr. 146/2014 “Për Njoftimin Dhe Konsultimin
Publik”, kalon në dy etapa kryesore: publikimin e çështjes që do të konsultohet dhe
konsultimin, që ka të bëjë me shkëmbimin reciprok të informacioneve, ekspertizave dhe
opinioneve.
Me anë të ligjit nr. 146/2014 “Për Njoftimin Dhe Konsultimin Publik”, synohet të rritet
përfshirja qytetare në vendimmarrje dhe politik-bërje. Ligji “Për njoftimin dhe
konsultimin publik”, është një nismë tjetër ligjore e nisur në vitin 2011 nga Fondacioni
Soros. Në hartimin e këtij ligji kanë kontribuar aktorë të ndryshëm të shoqërisë civile, në
përmbushje të angazhimeve që Shqipëria ka ndërmarrë në kuadër të anëtarësimit të saj në
nismën Partneritetin për Qeverisjen e Hapur (Open Government Partnership). Qëllimi
kryesor i këtij ligji është të inkurajojë pjesëmarrjen e publikut dhe grupeve të interesit në
vendimmarrje dhe qeverisje, të rrisë eficencën dhe shkallën e transparencës dhe të
588 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i
Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i projektit është të materializoj nismën e Qeverisë
Shqiptare për të nxitur përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe marrjen
e vendimeve.
Evarist Beqiri 2017
205
përgjegjësisë së autoriteteve publike ndaj publikut dhe palëve të interesuara. Ky ligj e bën
dialogun efektiv dhe përmirëson cilësinë e politikave dhe akteve juridike në tërësi.
Ligji institucionalizon konsultimin publik në hartimin dhe miratimin e projektligjeve,
strategjive kombëtare dhe vendore si dhe politikave me interes të lartë publik. Megjithatë,
ky ligj lë jashtë fushës së zbatimit të tij aktet nënligjore normative, të cilat përbëjnë
shumicën e kuadrit legjislativ, i cili ka ndikim të drejtpërdrejtë në të drejtat e qytetarëve
dhe grupeve të interesit. Një rol të madh në zbatimin e këtij ligji do të kenë autoritetet
publike, të cilat do të kontribuojnë në vënien në jetë të tij. Gjithashtu një rol shumë të
rëndësishëm do të ketë shoqëria civile, e cila do të monitorojë zbatimin në praktikë.589
Referuar relacionit shpjegues të ligjit, ndër qëllimet që kërkohen të arrihen me anë të tij
përmendim: a) nxitjen dhe sigurimin e procesit të njoftimit dhe të konsultimit publik
ndërmjet publikut, palëve të interesuara dhe autoriteteve publike, si dhe rregullimin e
marrëdhënieve ndërmjet tyre, për një pjesëmarrje gjithëpërfshirëse në procesin e politik-
bërjes dhe vendimmarrjes me interes të lartë publik; b) rritjen e pjesëmarrjes së publikut
në vendimmarrje; c) rritjen e eficencës së procesit të vendimmarrjes në autoritetet
publike; ç) rritjen e shkallës së transparencës dhe përgjegjësisë së autoriteteve publike
ndaj publikut dhe palëve të interesuara.
Procesi i konsultimit publik sjell disa risi, nga të cilat përmendim: Inkurajimin për
përfshirje më të madhe publike dhe rritje të interesit në proceset demokratike të hartimit
të akteve dhe politik-bërjes; Ofrimin e një lidershipi të fortë komunitar; Identifikimin e
prioriteteve dhe përmirësimin e strategjive, duke respektuar konkluzionet e procesit te
konsultimit; Planifikimin e shërbimeve, akteve, ligjeve dhe politikave në bazë të
nevojave dhe pikëpamjeve të qytetarëve dhe grupeve të interesit; Monitorimin e zbatimit
të tyre, me kalimin e kohës. Konsultimet publike promovojnë dy objektiva të
rëndësishme. Së pari, ato i ofrojnë institucioneve të dhëna të vlefshme nga individët dhe
grupet e interesit dhe si rrjedhojë, institucionet apo autoritetet marrin vendime të
mirinformuara dhe gjerësisht të konsultuara. Së dyti, konsultimet publike ndihmojnë për
të nxitur një mjedis transparent dhe gjithëpërfshirës gjatë qeverisjes.
Sipas relacionit shpjegues, ky ligj, përmes parimeve dhe procedurave që përcakton, ka
për objekt rregullimin e marrëdhënieve që krijohen në një proces të konsultimit publik,
transparent, gjithëpërfshirës, të realizuar në kohë dhe efektiv ndërmjet organeve publike
qendrore dhe vendore dhe palëve të interesuara, në procesin e vendimmarrjes së projekt
akteve si projektligje, dokumente strategjike kombëtare dhe lokale, si dhe politikave me
interes të lartë publik.
Ligji përcakton rregullat procedurale që duhen zbatuar për të garantuar transparencën dhe
pjesëmarrjen demokratike në proceset politik-bërëse dhe vendimmarrëse të autoriteteve
publike. Qeveria Shqiptare ka miratuar disa dokumente ndërkombëtare dhe ligje, të cilat i
referohen transparencës dhe pjesëmarrjes së publikut në vendimmarrje, siç është
589 Fondacioni Soros, https://www.osfa.al/njoftime/rritja-e-perfshirjes-qytetare-ne-vendimmarrje-dhe-
politikeberje. Faqja u vizitua më dt., 14.10.2015.
Evarist Beqiri 2017
206
“Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut” (neni 19), apo “Konventa Evropiane e të
Drejtave të Njeriut (neni 10)” etj.
E drejta për informim është një e drejtë themelore individuale, e garantuar në Kushtetutën
e Republikës së Shqipërisë. Si një e drejtë bazë për një qeverisje demokratike në nivel
ndërkombëtar, e drejta për informim ka gjetur rregullim specifik në një grupim ligjesh të
miratuara. Të tilla janë ligji nr. 8485, datë 12.5.1999, “Kodi i Procedurave
Administrative”, ligji nr.8503, datë 30.6.1999, “Për të drejtën e informimit për
dokumentet zyrtare”, ligji nr.8480, datë 27.5.1999, “Për organizimin dhe funksionimin e
organeve kolegjiale të administratës shtetërore dhe enteve publike”, ligjin nr.9901, datë
14.4.2008, “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, ligjin nr.9723, datë 3.5.3007, “Për
Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”, ligji nr.9409, datë 10.4.2003, “Për deklarimin dhe
kontrollin e pasurive, të detyrimeve financiare të të zgjedhurve dhe të disa nëpunësve
publikë”, si dhe një sërë ligjesh të tjerë, të cilët, në dispozitat e tyre lidhur me realizimin e
së drejtës për informim, i referohen regjimit juridik të përcaktuar në ligjet e posaçme.
E drejta për informim është trajtuar hollësisht në legjislacionin tonë, në raport me
konsultimin me publikun, i cili përbën një proces mjaft të rëndësishëm në aspektin e rolit
që merr qytetari në vendimmarrjen shtetërore.
Në kuadër të nismës për një qeverisje sa më transparente është parë si domosdoshmëri
hartimi i një ligji të tillë për njoftimin dhe konsultimin më të gjerë me palët e interesuara,
që mund të jenë ekspertë, OJF, me qëllim pjesëmarrjen e tyre në hartimin, por dhe në
vendimmarrjen në akte zyrtare.
Procesi i konsultimit me publikun mundëson që një numër i madh personash dhe
institucionesh të kontribuojnë në përgatitjen e legjislacionit dhe krijon gjithashtu,
mundësinë për t’u njohur me opinionet e subjekteve që prek ligji. Konsultimi e bën
dialogun efektiv dhe përmirëson politikat dhe përmbajtjen e akteve juridike. Një nga
arsyet kryesore pse synohet një shkallë më e lartë konsultimi në procesin legjislativ është
nevoja për të siguruar pranim më të gjerë të legjislacionit dhe, për rrjedhojë, edhe
lehtësim në zbatimin e tij. Me qëllim nxitjen e vendimmarrjes së hapur, transparente dhe
demokratike, është e rëndësishme që qytetarët të kenë akses të lirë në legjislacion, si dhe
të informohen gjerësisht mbi të.
Në kuadër të nismave për rritjen në e-Participation, pra pjesëmarrjen e publikut në
vendimmarrjen virtuale, me anë të teknologjive të informacionit dhe të komunikimit, ky
projektligj synon që, përveç mënyrës së njoftimit tradicional, pra përmes postës apo
afishimeve, të përdorë konsultimin publik on-line, përmes internetit dhe një faqeje
zyrtare, apo link në një portal, që do të krijohet posaçërisht për këtë qëllim. Në procesin e
konsultimit të këtij ligji kanë dhënë mendim dhe një numër i konsiderueshëm i
përfaqësuesëve të shoqërisë civile dhe organizatave jofitimprurëse.
Miratimi i këtij ligji shënon një hap të rëndësishëm në angazhimet e qeverisë shqiptare
për rritje të transparencës, përgjegjshmërisë dhe gjithpërfshirjes në procesin e
vendimmarrjes së çdo pale të interesuar.
Gjithashtu, vlen të përmendim këtu se, qeveria shqiptare ka miratuar vendimin e Këshillit
të Ministrave nr. 219, datë 11.3.2015 “Për përcaktimin e rregullave e të procedurave për
Evarist Beqiri 2017
207
konsultimin me grupet e interesit dhe publikun, si dhe dëgjesën publike gjatë procesit të
vlerësimit strategjik mjedisor”. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 219, datë 11.3.2015
“Për përcaktimin e rregullave e të procedurave për konsultimin me grupet e interesit dhe
publikun, si dhe dëgjesën publike gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”, i cili
është në përputhje me standardet e BE-së, përcakton mënyrën sesi do të bëhen
konsultimet gjatë hartimit të planeve dhe programeve që kanë lidhje me strategjitë
mjedisore.
Ky vendim bën përcaktimin e rregullave, kërkesave dhe procedurave për informimin,
përfshirjen dhe konsultimin me publikun dhe grupet e interesit gjatë procesit të vlerësimit
strategjik mjedisor (VSM). Vendimi është përafruar pjesërisht me: direktivën
2001/42/KE të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit, datë 27 qershor 2001, “Për
vlerësimin e pasojave në mjedis të planeve dhe programeve të caktuara”, Numri CELEX:
32001L0042, Fletorja Zyrtare e Bashkimit Evropian, seria L, nr.197, datë 21.7.2001, faqe
30 - 37. Vendimi parashikon njoftimin dhe konsultimi me grupet e interesit për hartimin,
ndryshimin, rishikimin ose modifikimin e një plani apo programi. Sipas vendimit,
ministria, brenda 7 (shtatë) ditëve nga data e marrjes së njoftimit nga autoriteti propozues
për hartimin, ndryshimin, rishikimin ose modifikimin e një plani apo programi, sipas
përcaktimeve të ligjit nr. 91/2013, datë 28.2.2013, “Për vlerësimin strategjik mjedisor”, e
dërgon propozimin në formë elektronike për mendim te grupet e interesit, të përcaktuara
në shkronjën “d”, të nenit 4, të ligjit nr. 91/2013,dhe i njofton ato për datën, orën dhe
vendin e organizimit të takimit, siç përcaktohet në vijim të këtij kreu. Më pas autoriteti
propozues, në bashkëpunim me ministrinë, organizon takimin e thërret për pjesëmarrje
grupet e interesit të përcaktuara në shkronjën “d”, të nenit 4, të ligjit nr. 91/2013, “Për
vlerësimin strategjik mjedisor”, brenda 15 (pesëmbëdhjetë) ditëve nga data e njoftimit.
Vendimi ka parashikuar edhe një procedurë të veçantë konsultimi për çështjet që do të
trajtohen gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor (VSM). Për konsultimin e
grupeve të interesit për çështjet që duan të trajtohen në raportin e VSM-së, autoriteti
propozues u dërgon një njoftim në formë shkresore dhe elektronike grupeve të interesit të
përcaktuara në pikën l, të nenit 9, të ligjit nr. 91/2013, “Për vlerësimin strategjik
mjedisor”, ku përcaktohen data, ora dhe vendi i organizimit të takimit. Sipas kësaj
dispozite në këto grupe përfshihen institucionet e mbrojtjes së shëndetit publik, njësitë e
qeverisjes vendore, institucionet e mbrojtjes së tokës bujqësore, shoqatat mjedisore (OJF)
aktive në fushën e mbrojtjes së mjedisit dhe të regjistruara sipas legjislacionit në fuqi,
institucionet e tjera që identifikohen me përgjegjësi në propozim (ministritë etj.).
Në Njoftim përcaktohen gjithashtu:
a) qëllimi i propozimit, shoqëruar me të dhëna të tjera të nevojshme, si: relacion
shpjegues, hartat e të dhëna të tjera ndihmëse që disponon autoriteti lidhur me
propozimin;
b) arsyetimi për nevojën e hartimit, ndryshimit, rishikimit ose modifikimit të planit apo
programit;
c) autoriteti miratues i planit apo programit;
ç) procedura që do të zbatohet për hartimin, ndryshimin, rishikimin apo modifikimin e
planit ose programit, si dhe afatet kohore të para-shikuara për këtë.
Evarist Beqiri 2017
208
Autoriteti propozues organizon takimin me grupet e interesit, ku prezantohet në mënyrë
të përmbledhur plani apo programi i propozuar, brenda 10 (dhjetë) ditëve nga data e
dërgimit të njoftimit.
Më pas grupet e interesit i përgjigjen autoritetit propozues brenda 10 (dhjetë) ditëve nga
data e takimit. Në rast se ato nuk përgjigjen brenda këtij afati, atëherë nënkuptohet se nuk
kanë kërkesa të veçanta për t’u trajtuar në raportin paraprak të VSM-së, përveç atyre të
përcaktuara në pikën 3, të nenit 10, të ligjit nr. 91/2013, datë 28.2.2013, “Për vlerësimin
strategjik mjedisor”. Nëse grupet e interesit kanë kërkesa apo sugjerime për çështjet që
duhet të trajtohen në raportin e VSM-së, ato merren në konsideratë nga autoriteti
propozues gjatë hartimit të raportit paraprak dhe përfundimtar të këtij raporti ose
argumentohet mos marrja parasysh e tyre. Gjatë organizimit të takimit, autoriteti
propozues i dërgon njoftim ministrisë për pjesë-marrje.
Autoriteti propozues, pas hartimit të raportit paraprak të VSM-së, e publikon atë për të
paktën 30 (tridhjetë) ditë në faqen zyrtare elektronike. Pas publikimit të raportit paraprak
të VSM-së, autoriteti propozues njofton ministrinë dhe grupet e interesit të konsultuara
duke i sqaruar mënyrën për t’u njohur me raportin, si dhe datën kur do të organizohet
dëgjesa publike. Autoriteti propozues e publikon njoftimin edhe në të paktën një media
audiovizive ose të shkruar lokale dhe kombëtare. Dëgjesa publike organizohet nga
autoriteti propozues, brenda 15 (pesëmbëdhjetë) ditëve nga data e njoftimit të grupeve të
interesit.
Grupet e konsultuara dhe publiku, shprehin mendimet e sugjerimet e tyre gjatë dëgjesës
publike dhe gëzojnë të drejtën të dërgojnë me shkrim komente pranë autoritetit
propozues, brenda 15 (pesëmbëdhjetë) ditëve nga data e mbajtjes së dëgjesës publike.
Autoriteti propozues dokumenton procesin e konsultimit në raportin përfundimtar të
VSM-së, në të cilin pasqyron reflektimin e mendimeve, komenteve e të sugjerimeve, si
dhe argumenton mos marrjen parasysh të mendimeve apo sugjerimeve të ngritura gjatë
procesit të konsultimit. Zhvillimi i konsultimit me grupet e interesit dhe publikun, për
raportin paraprak të VSM-së është kusht i domosdoshëm që ministria të marrë në
shqyrtim dhe të miratojë deklaratën.
5.4.3 Ndikimi i grupeve të interesit dhe qytetarëve në vendimmarrje
Procesi i pjesëmarrjes në qeverisje duhet të ketë mekanizma të cilat i ftojnë qytetarët në
qeverisje për t’u konsultuar me ta; që i informon qytetarët në mënyrë të qartë, të
vazhdueshme, koherente, të drejtpërdrejtë; ka nevojë për instrumente ligjore e
funksionale të lirisë së shprehjes, lirisë së organizimit/asocimit dhe lirisë së informimit.
Qeverisje e mirë është ajo që krijon për Shoqërinë Civile hapësirën e nevojshme ligjore si
dhe mjetet e duhura që Shoqëria Civile të mund të ndjekë e të monitorojë zbatimin e ligjit
në të gjitha nivelet dhe hallkat e qeverisjes.590
590 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i
Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i projektit është të materializoj nismën e Qeverisë
Shqiptare për të nxitur përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe marrjen
e vendimeve.
Evarist Beqiri 2017
209
Një iniciativë të rëndësishme ligjore në këtë fushë paraqet projektligji “Për Nismën
Ligjvënëse Popullore”. Qendra për Nisma Ligjore dhe Qytetare, në bashkëpunim me
aktorë të rëndësishëm të shoqërisë civile, me qytetarë të angazhuar në çështjet publike,
me universitetet dhe me ekspertë profesionistë, ka hartuar projektligjin për 'Nismën
Ligjvënëse Popullore'. Ky projektligj u krijon mundësinë reale zgjedhësve/qytetarëve, si
dhe organizatave të shoqërisë civile që të dërgojnë në Kuvend propozime të plota ligjesh
për miratim ose të ndërmarrin nisma sipas të cilave t'i kërkojnë Kuvendit të shqyrtojë
çështje/ligje, me iniciativën e tij.
Referuar relacionit shpjegues, projektligji ka qëllim të rregullojë në mënyrë të detajuar
procesin dhe procedurat në bazë të të cilave do të ndërmerret nisma ligjvënëse popullore
nga 20 mijë zgjedhës/shtetas me të drejtë vote, duke filluar nga momenti i regjistrimit të
nismës, në modalitetet e funksionimit dhe përfaqësimit të saj nga organizatat e shoqërisë
civile apo qytetarët e angazhuar, në krijimin e Grupeve të Mbledhjes së Nënshkrimeve,
në procesin e mbledhjes së nënshkrimeve, procesin e verifikimit të tyre nga KQZ, e deri
në dërgimin/depozitimin e tyre në Kuvendin e Shqipërisë.591
Ky projektligj e përkufizon në këtë mënyrë nismën ligjvënëse popullore: “është
propozimi popullor i iniciuar nga jo më pak se 20 000 zgjedhës, i cili ka për qëllim
paraqitjen e një projektligji për miratim në Kuvendin e Shqipërisë ose propozimin për
miratimin e një ligji nga vetë Kuvendi.”.
Projektligji sjellë një risi në procesin e jetësimit të Kushtetutës së Shqipërisë dhe
demokracisë popullore, duke e bërë atë më të efektshme dhe aktive, pasi i krijon mundësi
reale si shoqërisë civile nëpërmjet organizatave të saj, edhe qytetarëve të angazhuar në
çështje civile që të ushtrojnë nisma ligjvënëse. Ata mund të mbledhin nënshkrimet e 20
000 (ose më shumë) zgjedhësve, të cilët ndodhen në territorin e Shqipërisë ose jashtë
saj. Nismëtarët mund të paraqesin të plotë projektin dhe t’i kërkojnë Kuvendit të
Shqipërisë miratimin e tij, por mund të ushtrojnë nismën edhe duke i paraqitur thjesht një
kërkesë Kuvendit për të shqyrtuar/miratuar një ligj në të ardhmen. Një rol të veçantë në
procesin e mbledhjes së nënshkrimeve mbështetëse të nismës pritet të luajë shoqëria
civile dhe qytetarët e angazhuar në çështje civile, nëpërmjet koordinimit të punës mes
tyre, si dhe me Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, Kuvendin e Shqipërisë, apo
institucione të tjera që eventualisht mund të përfshihen në proces (p.sh Komisioneri për
Mbrojtjen e të Dhënave Personale dhe të Drejtën e Informimit).
Sipas relacionit shpjegues, projektligji sjell një risi tjetër pasi i krijon mundësinë
mbështetësve të nismës që përfshirjen e tyre ta realizojnë edhe online, nëpërmjet
nënshkrimit të tyre jo fizikisht, por nëpërmjet një portali të dedikuar për këtë qëllim, i cili
do të gjenerojë edhe certifikata të printuara krahas të dhënave elektronike që mund të
mblidhen/gjenerohen online.
Projektligji ngërthen standardet dhe praktikat më të mira evropiane, si dhe parimet e
trashëgimisë elektorale evropiane, duke referuar frymën dhe praktikën e Rregullores Nr.
211/2011 të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit në 16 Shkurt, 2011 për 'Iniciativën
591 Relacioni shpjegues i projektligjit “Për Nismën Ligjvënëse Popullore”.
Evarist Beqiri 2017
210
Ligjvënëse Popullore në BE', standardet e parashikuara nga Kodi i Praktikave të Mira për
Referendumet (2007) të Komisionit të Venecias si dhe modeleve të ligjeve për
nismat/iniciativat ligjvënëse qytetare/popullore të shteteve të tjera si Itali, Austri, Letoni,
Kosovë, Portugali, Spanjë, Hungari, Poloni dhe Slloveni.592
Në këtë kuadër, pritet që miratimi i ligjit fillimisht, të rrisë iniciativat ligjvënëse të
qytetarëve në çështje ku ata kanë interes ose ndeshen me problematika që shqetësojnë
komunitetin e vetiu, kërkojnë ndërhyrje e masa legjislative; miratimi dhe zbatimi i këtij
ligji do të ndryshojë jo vetëm kulturën dhe mendësinë e pjesëmarrjes/angazhimit civil,
por edhe do të rrisë ndërgjegjësimin e qytetarëve për t'u përfshirë në punët publike
nëpërmjet nismave ligjvënëse. Në një afat më të gjatë pas miratimit të këtij ligji, pritet që
të rritet cilësia e nismave ligjvënëse të ndërmarra, të rritet shkalla e bashkëpunimit të
organizatave të shoqërisë civile, si dhe të rriten kapacitetet njerëzore për t'u përfshirë në
këto nisma.
Hapësira e realiteti shoqëror ku formësohet veprimi i organizatave joqeveritare dhe i
qytetarëve, është ajo që quhet Shoqëri Civile. Atje ku Shoqëria Civile është e fortë,
mundësitë për një demokraci më të gjerë dhe përfaqësuese janë gjithashtu më të mëdha.
Shoqëria Civile dhe institucionet e saj krijojnë mundësinë që njerëzit të organizohen jo
vetëm politikisht por edhe shoqërisht në mënyrë që skena publike të mos mbisundohet
vetëm nga partitë politike. Kur kjo arrihet, shoqëria ngjitet dhe reflekton një nivel më të
lartë demokracie.593
Më poshtë po paraqesim disa shembuj, nga praktika e punës së Institucionit të Presidentit
të Republikës. Ato tregojnë pjesëmarrjen dhe ndikimin e grupeve të interesit dhe
qytetarëve, në vendimmarrjen e institucioneve shtetërore. Në mënyrë të drejtpërdrejt,
Presidenti i Republikës në dy raste të ndryshme gjatë vendimmarrjes së tij, i referohet
qartësisht edhe qëndrimit të grupeve të interesit, kur argumenton dekretin e tij për
kthimin për rishqyrtim në Kuvend të dy ligjeve, atij me nr. 93/2016 “Për disa shtesa dhe
ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë dhe industrisë”, të
ndryshuar” dhe atij me nr. 92/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10 463,
datë 22.9.2011, “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar”.
Në dekretin e Presidentit të Republikës, “Për kthimin e ligjit nr. 93/2016 “Për disa shtesa
dhe ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë dhe industrisë”,
të ndryshuar”, nr. Dekretit 9769, datë 18.10.2016, në pjesën arsyetuese ndër të tjera,
thuhet se:
“Referuar pretendimit të Bashkimit të Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë të Shqipërisë,
ky ligj është i orientuar në praktikat ligjore të sistemit kontinental të funksionimit të
592 Relacioni shpjegues i projektligjit “Për Nismën Ligjvënëse Popullore”. 593 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i
Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i projektit është të materializoj nismën e Qeverisë
Shqiptare për të nxitur përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe marrjen
e vendimeve.
Evarist Beqiri 2017
211
dhomave. Ndërkohë, përfaqësuesit e biznesit vendas dhe të huaj në Shqipëri, pretendojnë
se suksesi dhe efektiviteti i aktivitetit kryesor të Dhomës së Tregtisë, ai i mbrojtjes së
interesave të ligjshme të biznesit është i paragjykueshëm nga fakti që anëtarësimi në këtë
organizatë, e cila mbikëqyret nga ministri përgjegjës për tregtinë bëhet i detyrueshëm dhe
jo i bazuar në vullnetin e lirë të anëtarëve, duke sjellë dobësimin e oponencës së biznesit
në lidhje me iniciativat legjislative të qeverisë dhe për rrjedhojë dobësimin e konsultimit
efektiv të qeverisë e grupet e interesit në lidhje me këto iniciativa. Gjithashtu, ato
pretendojnë se ligji për dhomat e tregtisë në sistemin kontinental ofron mbrojtje dhe
mbështetje të tilla të cilat nuk ofrohen nga ky ligj.”.594
Me anë të këtij dekreti Presidenti i Republikës ka mbështetur qartësisht, në këtë rast,
përfaqësuesit e biznesit vendas dhe të huaj në Shqipëri, duke kundërshtuar qëndrimin e
qeverisë dhe Kuvendit.
Ndërsa, në Dekretin e Presidentit të Republikës, “Për kthimin për rishqyrtim në Kuvend
të ligjit nr. 92/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10 463, datë 22.9.2011,
“Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar”, nr. Dekretit 9765, më
14.10.2016, në pjesën arsyetuese ndër të tjera, thuhet se:
“Përmes këtij ligji është rilejuar importi për mbetjet e ngurta jo të rrezikshme të listës së
gjelbër, si lëndë e parë dytësore, për të plotësuar nevojat dhe kërkesat e industrisë
ricikluese të vendit, për qëllime riciklimi dhe përdorimi si zëvendësues, të lëndëve të tjera
nga burime jo të rinovueshme. Sipas dokumenteve parlamentare, relacioni dhe raporti i
projekt ligjit, aktualisht në Shqipëri operojnë disa industri, nevojat e të cilave për lëndë të
parë siç mund të jenë mbetjet e listës së gjelbër, nuk përmbushen nga mbetjet e krijuara
në vend kështu që është kërkesë e vazhdueshme dhe e pranuar që nga viti 2003 importi i
këtyre mbetjeve në bazë të procedurave e rregullave të forta. Sipas propozuesve të ligjit,
në rast se nuk lejohet riciklimi i mbetjeve, atëherë të gjitha industritë duhet të bazohen në
shfrytëzimin ekstensiv të burimeve natyrore të lëndëve të para, duke çuar në shterimin e
plotë dhe më të shpejtë të burimeve ekonomike. Si rezultat, kjo industri krijon biznese të
reja si ato që lidhen me transportin, përpunimin dhe shitjen e materialeve të ricikluara, si
dhe kompani që lidhen me prodhimin dhe shpërndarjen e produkteve të prodhuara me
material të ricikluar, duke u shoqëruar me krijimin e vendeve të reja të punës dhe shtim
në të ardhurat në buxhetin e shtetit. Referuar Raportit të Komisionit të Veprimtarive
Prodhuese, thuhet se projekt-ligji është diskutuar në seancë dëgjimore me grupet e
interesit të ricikluesve dhe me pjesëtarë të shoqërisë civile, shoqata ambientalistësh e
ekspertë të ndryshëm të mjedisit.
Në lidhje me sa më sipër, në ushtrim të funksioneve të përcaktuara në Kushtetutë, kam
dëgjuar grupet e interesit të cilët e kundërshtonin ligjin e përcjellë për dekretim nga ana e
Kuvendit të Shqipërisë, si dhe kam dëgjuar përfaqësuesit e shoqatave të ricikluesve. Nga
ana tjetër kam kërkuar nga ana e Kuvendit dhe Ministrisë së Mjedisit, vlerësimet e ligjit
nga ana e Qeverisë, grupeve të interesit, ekspertëve, institucioneve të tjera, të cilat janë
marrë në konsideratë nga ana e Komisionit përkatës.
594 Dekreti i Presidentit të Republikës me nr. 9769, datë 18.10.2016.
Evarist Beqiri 2017
212
Gjithashtu, kam marrë në konsideratë iniciativën e 65 mijë zgjedhësve, të cilët në Nëntor
të vitit 2011 paraqitën kërkesën për zhvillimin e një referendumi të përgjithshëm për
shfuqizimin e pikës 3 të nenit 22 dhe të nenit 49 të ligjit 10 463, datë 22.09.2011 “Për
menaxhimin e integruar të mbetjeve”, e cila u pranua nga Gjykata Kushtetuese me
vendimin nr.8, datë 08.03.2013 dhe mbi bazën e të cilës vendosa dhe datën e zhvillimit të
Referendumit, me Dekretin nr. 8093, datë 08.04.2013.”595
Si përfundim, Presidenti i Republikës, pasi dëgjoi grupet e interesit (pjesëtarë të shoqërisë
civile, shoqata ambientalistësh, ekspertë të mjedisit), të cilët e kundërshtonin ligjin e
përcjellë për dekretim nga ana e Kuvendit të Shqipërisë, si dhe pasi dëgjoi përfaqësuesit e
shoqatave të biznesit të riciklimit që e mbështesnin këtë ligj, vendosi të dëgjoi zërin e të
parëve. Në këtë mënyrë, Presidenti i Republikës e kundërshtoi përsëri qeverinë,
Kuvendin si dhe interesat e përfaqësuesve të biznesit të riciklimit duke zgjedhur të
mbështes interesat e pjesëtarëve të shoqërisë civile dhe të shoqatave të ambientalistëve.
Pra, siç vihet re nga shembujt e mësipërm, grupet e interesit kanë një rol shumë të
rëndësishëm gjatë vendimmarrjes së institucioneve shtetërore, pavarësisht se në vendin
tonë, fusha e veprimtarisë së tyre akoma nuk rregullohet me ligj.
Siç e kemi theksuar, lobimi është kontakti i drejtpërdrejt, i kryer nga një lobist, në mënyrë
të tillë që të bind vendimmarrësit për të mbështetur ato politika që favorizohen nga grupi
i tyre i interesit. Diagrami i mëposhtëm pasqyron fazat e procesit të lobimit.
Figura nr. 5.1 Procesi i Lobimit.
595 Dekreti i Presidentit të Republikës me Nr. 9765, më 14.10.2016.
Grupet e
Interesit
Lobistët
Lobimi ose
tentativa për të
influencuar
vendimmarrësit
Evarist Beqiri 2017
213
5.5 Modeli i grupeve të interesit në Shqipëri
Gjatë regjimit totalitar, në Shqipëri mbizotëronte koncepti i monizmit ose thënë ndryshe
sistemi i grupeve të interesit të komanduara. Tiparet kryesore të këtyre sistemeve janë:
• Ekzistenca e një grupi të vetëm për çdo sektor social.
• Anëtarësimi për grupet e interesit është i detyrueshëm.
• Organizimi i grupeve është në mënyrë hierarkike.
• Grupet janë të kontrolluara nga qeveritë dhe kanë si funksion kryesor të tyre që të
mobilizojnë anëtarët në mbështetje të politikave qeveritare.596
Duke përdorur qasjen teorike pluraliste ose korporatiste për të studiuar sjelljen e grupeve
të interesit në Shqipëri, do të vërenim se mundësitë për korporatizëm janë të kufizuara, jo
vetëm për shkak të mungesës së konkurrencës për anëtarësi, por edhe për shkak të
ndikimit të faktorëve politikë. Ky fakt i bën sindikatat të përqendrohen apo grupohen
politikisht, i fragmentarizon. Kësisoj mbizotëron “logjika e identitetit”, karakteristik për
modelin pluralist.
Po të nisemi nga koncepti pluralist i grupeve të interesit ku i kushtohet rëndësi e veçantë
elementit liberal të qeverisjes së shprehur nëpërmjet të ashtuquajturës “qeverisje e
kufizuar” dhe “shpërndarje e pushteteve”, me vështirësi do të konstatonim gjurmë të këtij
parimi. Rivaliteti dhe konkurrenca ndërmjet grupeve të organizuara do të garantonin
“qeverisjen e kufizuar” dhe “shpërndarjen e pushteteve” pasi pushteti në një shoqëri
demokratike duhet të jetë i shpërndarë ndërmjet grupeve konkurruese. Politika duhet të
jetë rezultat i procesit të ndërveprimit të vazhdueshëm ndërmjet qeverisë dhe të gjitha
grupeve. Grupet e interesit nuk kanë burime të njëjta për arsye se ato kundërpeshojnë
njeri-tjetrin; biznes-sindikata-punëtor; prodhues-konsumatorë. Sistemi pluralist sjell
efektshmëri më të madhe qeverisëse pasi grupet e interesit ofrojnë informacion të
specializuar dhe përvojë të domosdoshme duke përmirësuar dhe rritur cilësinë e
qeverisjes. Disa parime të sistemit pluralist të grupeve të interesit shfaqen hera herës
nëpërmjet reformave të procesit të vendimmarrjes së institucioneve politike.597
Marrëdhëniet ndërmjet grupeve të interesit dhe qeverisë duhet të gjykohen në raportin se
si qeveria mund të menaxhojë veprimtarinë e grupeve në interes të saj. Ajo që
rekomandohet të mos bëjnë qeveritë është që burimet e tyre të mos t’i vënë në funksion
vetëm të disa grupeve, pasi kjo do të diktonte sjelljen e tyre. Këto lloj ndërhyrjesh sjellin
një sërë pasojash, pasi në njërën anë disa grupe do të bashkohen dhe ato që kanë akses në
vendimmarrje mund të jenë në gjendje të fitojnë duke bërë negociata me qeverinë. Grupet
që janë jashtë këtij procesi janë në disavantazh me të tjerat. Ndërhyrja e qeverisë në
politikën e grupeve të presionit ndikon negativisht në rolin që këto grupe duhet të luajnë,
sepse në këtë mënyrë ata do t’u përgjigjen më pak interesave të anëtarëve të tyre.
Ndikimi politik në demokraci duhet të jetë i qartë dhe gjerësisht i përhapur dhe prej saj
asnjë grup i veçantë në shoqëri nuk duhet të jetë mbizotërues. Kjo tendencë e një shteti të
fuqishëm, i cili manipulon grupet më shumë sesa t’i përgjigjet trysnisë së drejtpërdrejt
596 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 72. 597 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 178.
Evarist Beqiri 2017
214
tregon për shfaqje të tipareve që gjenden tek pikëpamja e neo-pluralistëve mbi grupet e
interesit. Ata janë në gjendje të identifikojnë faktorët që do të mundësonin arritjen e këtij
qëllimi. Sindikatat në vend nuk mund të cilësohen as si mbrojtëse të interesave të ngushta
të qeverisë por, as si organizata me struktura tipike të qendërzuara të afta për
ndërmjetësim korporatist. Ato nuk kanë as “monopolin” e përfaqësimit as potencialin për
“vetërregullime”, e për t’i detyruar anëtarët e tyre që t’i pranojnë marrëveshjet e
përfunduara me qeveritë ose punëdhënësit.
Në vend gjenden forma të institucionalizuara të formulimit të politikave, në të cilën
organizatat e mëdha të interesit kooperojnë me njëra-tjetrën dhe me autoritetet publike
për artikulimin ose ndërmjetësimin e interesave. Të tilla marrëdhënie kanë karakter
korporatist. Roli i tyre në shpërndarjen autoritative të vlerave dhe në jetësimin e
politikave mungon, gjë që zbeh ekzistencën e një modeli të pastër korporatist, i cili
shpreh lidhjen ndërmjet strukturave dhe funksioneve të grupeve të interesit, nga njëra
anë, dhe qeverisjes ose efekteve në sistemin partiako-parlamentar. Sidoqoftë, funksionimi
i marrëveshjeve trepalëshe, qeveri-biznes-punëmarrës, ka luajtur rol të madh në
zhvillimin e procesit të transformimeve.598
Qeveritë në Shqipëri kanë hyrë në marrëveshje me shoqatat e biznesit me synimin që të
minimizojnë konfliktet sociale gjatë ristrukturimit të ekonomisë. Gjatë këtyre
marrëveshjeve shoqatat e biznesit kanë patur të drejtën të informohen dhe të japin
mendime rreth projektligjeve, çështjeve të politikave ekonomike dhe sociale.
Paramendohet që marrëveshjet e arritura me miratimin e të gjithë palëve të jenë të
detyrueshme për t’u zbatuar.
Megjithatë ato janë konsideruar si “marrëveshje xhentëlmenësh”. Kjo ka ndodhur sepse
zbatimet e plota të marrëveshjeve nuk kanë qenë gjithmonë të garantuara nga qeveria.
Tiparet e modelit neo-pluralist nuk përjashtohen nga analiza, pasi neo-pluralistët pëlqejnë
ekzistencën e një shteti të fuqishëm, i cili manipulon grupet më shumë sesa i përgjigjet
trysnisë së drejtpërdrejt të tyre. Ata janë në gjendje të identifikojnë faktorët që do të
mundësonin arritjen e këtij qëllimi. Neo-pluralistët nuk mbrojnë të njëjtën pikëpamje me
pluralistët, të cilët mendojnë se ndikimi politik në demokraci është i qartë dhe gjerësisht i
përhapur dhe prej kësaj asnjë grup i veçantë në shoqëri nuk duhet të jetë mbizotërues.
Qeveria merr në konsideratë pikëpamjet e biznesit gjatë procesit të vendimmarrjes.
Përveç kësaj, interesat e biznesit janë në gjendje të ndikojnë në programin e qeverisë.
Organizatat e biznesit janë grupe presioni të fuqishme, pasi ato favorizohen nga burimet
ekonomike që zotërojnë dhe kjo i bën që të ndikojnë në politik. Ndikimet e biznesit janë
të pamohueshme në shoqëritë kapitaliste. Impakti i madh që biznesi ka në vendimmarrje
vjen nga fakti se vendime të tilla në fushën publike mund të merren vetëm në bazë të
kësaj mbështetje të krijuar prej tyre. Një nga shkaqet e ndërvarësisë së qeverisë me
korporatat e mëdha të biznesit lidhet me teknologjinë e lartë (high-tech). Qeveria
identifikon korporatat më aktive me anë të të cilave realizon qëllimet në fushën e
teknologjisë, nëpërmjet mendimit që kanë ekspertët e këtyre korporatave.
Organizatat e biznesit nuk janë të vetmet që zotërojnë njohuri teknike, pasi edhe disa
grupe jo biznesi kanë njohuri të konsiderueshme në fushën teknike.599
Këto shoqëri profesionale ushtrojnë ndikim të rëndësishëm mbi politikat. Gjithsesi grupet
e profesionistëve janë më të kufizuara në influencë se grupet e biznesit. Raporti ndërmjet
598 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 179. 599 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 180.
Evarist Beqiri 2017
215
pluralizmit dhe koroporatizmit demokratik/neo-korporatizmit ka të bëjë me thelbin e
politikave, të shprehura nëpërmjet marrëdhënieve ndërmjet shoqërisë dhe shtetit.
Pluralistët e shikojnë shoqërinë si sunduese të shtetit, ndërsa korporatizmi demokratik
dhe neo-korporatizmi i përmbahet pikëpamjes për shtetin si drejtues i shoqërisë.
Në aspektin e përgjithshëm dallimi ndërmjet pluralizmit dhe korporatizmit demokratik
pasqyron masën e ndryshme të rrjedhës së ndikimit ndërmjet qeverive dhe grupeve të
interesit. Por dallimet janë edhe me përmbajtje ideologjike. Pluralistët e shikojnë si detyrë
të qeverive që t’i përgjigjet interesave të shprehura ndaj saj.
Kjo është në përputhje me natyrën pluraliste të grupeve të interesit: ato konkurrojnë në
tregun politik jashtë institucioneve formale dhe procedurave politike të tyre duke ushtruar
trysni mbi elitën politike.
Neo-korporatizimi favorizon shoqërinë e organizuar e të integruar, në të cilën shteti ofron
lidershipin, çka do të thotë që grupet e interesit janë më se të integruara në procesin
politik të formulimit e të jetësimit të politikave. Korporatizmi demokratik i mendon
grupet e presionit si të lidhura ngushtë dhe në mënyrë të qëndrueshme me qeverinë.
Grupet e presionit për të pasur akses në vendimmarrje duhet të bashkëpunojnë me
qeverinë, pasi ato besojnë se kontaktet me nivelet e larta politike janë të vlefshme dhe i
japin mundësi këtyre grupeve të ushtrojnë ndikime mbi politikat. Ata japin informacion,
këshilla që ndihmojnë në formulimin e politikës, marrin pjesë në zbatimin dhe
monitorimin e këtyre politikave. Grupet e presionit do t’i duhet të bindin anëtarët dhe
mbështetësit e tyre për të mirat që do vijnë nga mbështetja e qeverisë dhe t’i disiplinojnë
ato për arritjen e objektivave të vendosur nga qeveria.600
Aksioni i brendshëm i grupeve të presionit ndikohet nga qeveria. Ato ushtrojnë ndikim
kryesisht nëpërmjet lidhjeve të qëndrueshme me vendimmarrësit në qeverisje. Grupet e
presionit bashkëpunojnë në nivele të larta edhe pse për këtë iu duhet të disiplinojnë
anëtarët e tyre. Kështu që çdo grup ka një monopol përfaqësimi prandaj nuk ka
konkurrencë ndërmjet anëtarëve të grupeve. Grupet e presionit zotërohen nga udhëheqësit
e tyre, ndikimi në vendimmarrje është i kufizuar për arsye të ruajtjes së një marrëdhënieje
të ngushtë dhe të qëndrueshme me qeverinë. Liderët e grupeve të presionit edhe pse kanë
lidhje të qëndrueshme me qeverinë, përsëri marrin parasysh pikëpamjet e anëtarëve të
tyre dhe këto ide u japin atyre fuqi për të negociuar me qeverinë. Ata e dinë gjithashtu që
duhet të bashkëpunojnë me qeverinë nëse duan të kenë rezultat.
Që perspektiva korporatiste të identifikohet qartë do të duhet që një numër i madh
pjesëmarrësish të jenë pjesë e procesit politik. Veçanërisht lidhjet ndërmjet grupeve të
presionit e qeverisë dhe delegimi i vendimeve të rëndësishme organizatave private dhe
trupave “qeveritare”. Këto marrëdhënie institucionale do të tregonin prezencën e një
demokracie moderne.
Ndryshe nga sistemi pluralist, në sistemin korporatist grupet e interesit në mënyrë
legjitime dhe të institucionalizuar veprojnë si partnerë të institucioneve qeveritare ose të
partive politike “në zgjidhje të negociuara të problemeve politike”. Ekziston një lidhje
ndërmjet korporatizmit dhe modelit të demokracisë liberale.601
600 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 181. 601 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 182-
183.
Evarist Beqiri 2017
216
Grupet e interesit zotërojnë potencial për të kundërshtuar pushtetin qeverisës; ato janë
“burim shtesë” i opozitës politike jozyrtare ndaj qeverisë. Krijimi i agjencive qeveritare
sjell krijimin e grupeve të presionit. Ato nuk janë thjesht fokusi i lobimit të grupit të
presionit, por kërkojnë të ndikojnë mbi grupet e presionit, që të mbështesin qëllimet dhe
politikat e tyre. Agjencitë qeverisëse në aleancë me grupe të veçanta që ndajnë të njëjtat
pikëpamje, janë shpesh në konflikt me njëra-tjetrën. Disa grupe zotërojnë politik-bërjen
dhe agjendën politike. Ndikimi i grupeve të veçanta të presionit mbi politikën nuk është
automatikisht i lidhur me gamën e publikut që e mbështet atë.602
Në mbyllje, mendojmë se, modeli teorik, i cili i përshtatet më tepër zhvillimit të grupeve
të interesit në Shqipëri është kryesisht ai i modelit pluralist. Megjithatë, siç tregojnë rastet
e fundit, të sipërpërmendura, si për shembull, iniciativa ligjore e qeverisë shqiptare për
anëtarësimin e detyrueshëm në dhomat e tregtisë, për funksionimin e Këshillit Ekonomik
Kombëtar apo parashikimet e ligjit nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e
Shqipërisë”, që detyron çdo subjekt zejtar të regjistrohet në Dhomën Kombëtare të
Zejtarisë, sistemi shqiptar po shfaq nuanca të korporatizmit demokratik ose neo-
korporatizmit.
602 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 184.
Evarist Beqiri 2017
217
VI. PËRFUNDIME DHE SUGJERIME
Lobimi konsiderohet edhe si një nga profesionet më të vjetër në botë. Lobimi është
veprimi i projektuar për të influencuar veprimtarinë e institucioneve shtetërore. Ai është
një fenomen kompleks dhe i shumëtrajtshëm. Lobimi synon të zbuloj rreziqet dhe
mundësitë e një arene me anë të studimit dhe maturisë, në mënyrë që të shmang gafat dhe
bumerangët. Lobisti duhet ta studioj ndeshjen me kujdes paraprakisht dhe duhet të veproj
me shumë maturi gjatë ndeshjes në mënyrë që të siguroj suksesin.
Grupet e interesit janë një faktor i rëndësishëm i qeverisjes dhe demokracisë në shoqëritë
moderne në Perëndim. Grupet e interesit e rrisin hapësirën për pjesëmarrjen politike.
Njëherësh ata reflektojnë interesat, që ndryshe do të mbeteshin të margjinalizuara. Grupet
publike të interesit e ndërgjegjësojnë opinionin publik për shumë probleme të
përbashkëta shoqërore.
Mund të themi se, lobimi është një pjesë e shëndetshme dhe e nevojshme e shoqërisë së
hapur dhe demokratike. Sa më i hapur të jetë procesi i vendimmarrjes politike, aq më i
madh do të jetë roli i lobimit dhe lobistëve.
Duke studiuar grupet e interesit ne mund të kuptojmë më mirë sistemin politik dhe mund
të hedhim dritë mbi arsyet e përzgjedhjes ose jo të disa politikave të caktuara në
Bashkimin Evropian dhe në Shqipëri.
Grupe të organizuara ose organizata të shoqërisë civile luajnë një rol të rëndësishëm në
mobilizimin e qytetarëve, për të marr pjesë në politikë në përgjithësi e në çështje publike
në veçanti. Kur janë të mirëorganizuara, potencialet e Shoqërisë Civile janë të afta të
shprehin dhe të paraqesin interesa të caktuara të qytetarëve, duke ndikuar efektivisht mbi
politikat publike. Veprimtaria e tyre natyrisht që i shërben qeverisjes së mirë në të gjitha
rastet kur politikat publike bëhen të njohura, përqafohen e ndihmohen nga qytetarët për
zbatimin e tyre.
Në çdo shoqëri ka shumë aktorë dhe opinione të ndryshme. Në qeverisjen e mirë, për
interesat e ndryshme të qytetarëve, të grupimeve të caktuara, negociohet e ndërmjetësohet
për të arritur një konsensus sa më të gjerë, një konsensus për interesin më të përfaqësuar
të popullatës apo të komunitetit. Konsensusi mund të arrihet kur merret në konsideratë
konteksti historik, kulturor dhe social në një shoqëri apo bashkësi të caktuar.603
Qeverisja ka të bëjë me marrëdhëniet ndërmjet qeverisë, shoqërisë dhe institucioneve.
Ajo përcakton mënyrën, sesi ushtrohet pushteti në menaxhimin e të gjitha burimeve
(ekonomike, sociale, natyrore, njerëzor, etj.) në të cilat mbështetet zhvillimi i vendit; si
dhe mënyrën se si sistemi politik i formëson këto procese. Në kuptimin e ngushtë,
qeverisje do të thotë procesi i vendimmarrjes dhe procesi si zbatohen vendimet ose si nuk
603 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i
Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i projektit është të materializoj nismën e Qeverisë
Shqiptare për të nxitur përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe marrjen
e vendimeve.
Evarist Beqiri 2017
218
vihen në jetë. Qeveria është një nga aktorët në qeverisje. Të gjithë aktorët e tjerë veç
qeverisë dhe forcave të armatosura, grupohen së bashku në atë që quhet “shoqëria civile
në kuptimin më të gjerë”.
Një qeverisje legjitimohet si e mirë kur siguron procese demokratike dhe përfshirje të
gjerë të qytetarëve në jetën publike. Qeverisja e mirë është e vështirë të arrihet në tërësinë
e saj, në modelin e saj ideal, por duhet vazhdimisht të synohet drejt saj. Në këtë kontekst,
janë thelbësore; vullneti politik, dëgjimi i zërit qytetar, mbështetja teknike-financiare dhe
zbatimi i një strategjie afatgjatë të përfshirjes së qytetarëve në politikbërje dhe
vendimmarrje.
Të gjitha grupet e interesit duhet të kenë mundësinë të dëgjohen, me qëllim që edhe ato të
përmirësojnë apo të ruajnë statusin e tyre të mirëqenies. Struktura e ndryshme të
Shoqërisë Civile janë në këtë rast partnerët e shtetit në politikëbërje e vendimmarrje, për
të siguruar spektrin më të gjerë të përfaqësimit dhe të përfshirjes së qytetarëve.
Shoqëria Civile është një burim i madh njerëzor me ide, ekspertizë, informacion, etj., të
cilin qeverisja duhet ta njohë, ta konsiderojë, ta vlerësojë si dhe të bashkëpunojë me të në
më mënyrë efektive dhe të vazhdueshme.
Presioni që bën Shoqëria Civile për të përmirësuar e ndikuar politikat publike, për të
rritur transparencën në proceset e qeverisjes, për të mbikëqyrur zbatimin e politikave dhe
programeve të qeverisë në nivel qendror dhe vendor të saj etj., sjell një kontribut direkt
për përmirësimin e funksioneve dhe proceseve të qeverisjes. Në shumicën e rasteve kjo
marrëdhënie Shtet-Shoqëri Civile krijon bazën për bashkenergji, në të cilën institucionet
shtetërore përmirësojnë performancën e tyre duke u përgjigjur dhe reaguar ndaj
aksioneve apo presioneve të Shoqërisë Civile.604
I.
Miratimi i Aktit Unik Evropian (nënshkruar në shkurt të vitit 1986 dhe që hyri në fuqi më
1 korrik të vitit 1987 “The Single European Act”) dhe Traktatit të Bashkimit Evropian,
“Treaty of European Unity” i vitit 1992, i njohur edhe si Traktati i Mastritit, shënon pikën
e kthesës së rëndësishme në vendin dhe rolin e grupeve të interesit në BE.
Të dyja dokumentet zgjeronin hapësirën e hartimit të politikave të BE-së edhe në sfera që
më parë ishin nën përgjegjësinë e qeverive kombëtare duke reformuar procesin e marrjes
së vendimeve. Traktatet synonin të dobësonin ndikimin e qeverive në shkallën evropiane.
Nga viti 2000 dhe në vazhdim Bashkimi Evropian filloi një proces përpunimi të
politikave të veta, duke lejuar një pjesëmarrje më të madhe të qytetarëve të organizatave
në përcaktimin e këtyre politikave, me qëllim rritjen e transparencës në vendimmarrje.
604 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i
Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i projektit është të materializoj nismën e Qeverisë
Shqiptare për të nxitur përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe marrjen
e vendimeve.
Evarist Beqiri 2017
219
Ekzistojnë tre tipare për ta përkufizuar një aktor si “grup interesi”: organizimi, interesi
politik dhe statusi privat. Grupet e interesit nuk garojnë në zgjedhje, por kërkojnë të
realizojnë interesat e tyre nëpërmjet kontakteve zyrtare dhe jozyrtare me ligjvënësit ose
duke përdorur demonstratat ose protestat për t’ju bërë presion vendimmarrësve politik.
Ka autor që argumentojnë se, nëse një organizatë publike ose private merr vendimin për
të influencuar interesa-mbajtësit zyrtarë mbi një çështje, ai shndërrohet nga një grup
interesi, në një të ashtuquajtur, grup presioni. Megjithatë, termi grupe interesi dhe grupe
presioni në literaturë përdoren shpesh si sinonime të njëra-tjetrës.
Një shoqëri e hapur, me qytetarë aktive dhe “qeverisje të kufizuar”, janë në të vërtetë,
parakushte demokratike të shkëlqyera për lulëzimin e grupeve të interesit. Lobimi në
arenën e BE-së është kritikuar shpesh dhe publikisht për të ashtuquajturin efekt dëmtues
të tij në funksionimin demokratik të BE-së. Megjithatë mund të themi se roli i grupeve të
interesit është shumë i rëndësishëm në funksionimin e demokracisë dhe institucioneve
demokratike të BE-së.
Ka studiues të cilët përpiqen ta shpjegojnë aktivitetin e lobimit në BE duke përdorur qasje
teorike pluraliste dhe korporatiste. Të dyja këto teori janë zhvilluar duke studiuar sjelljen
e grupeve të interesit në nivel kombëtar. Teoritë korporatiste i japin shtetit një rol aktiv,
por në rastin e BE-së roli i shteti mungon.
Disa autorë e karakterizojnë marrëdhënien ndërmjet grupeve të interesit dhe
institucioneve të BE si pluraliste, por ata fokusohen më shumë në karakteristikat e
përgjithshme dhe vënë në dukje se, shumë interesa konkurrojnë lirisht në arenën
evropiane. Autorët me prirje korporatiste e vënë gishtin tek trajtimi preferencial i disa
grupeve të interesit nga ana e Komisionit. Autorë të tjerë konkludojnë se, në nivelin
evropian modelet pluraliste të ndërmjetësimit të interesave kanë më shumë mundësi që të
vendosin një model korporatist. 605 Një autorë tjetër, e shikon këtë model të
ndërmjetësimit të interesave si të përzier dhe e quan “pothuajse-pluralist”.606
Disa autor nxjerrin në pah, vështirësinë e aplikimit të këtyre koncepteve, duke qenë se BE
ndryshon shumë nga shtetet kombëtare. Argumenti kryesor që ata ngrenë, duke kritikuar
që të dyja qasjet teorike në kontekstin evropian është, se kushti themelor për të dy teoritë,
shteti, nuk ekziston. Sipas tyre, puna kërkimore duhet të përqendrohet në secilën fazë të
vendimmarrjes dhe të analizohen modelet e bashkëveprimit, të cilat mund të jenë në një
fazë pluraliste, dhe në një fazë tjetër korporatiste. Autor të tjerë e konceptojnë lobimin si
një marrëdhënie shkëmbimi politik.
Sot ka autorë që i qasen studimit të grupeve të interesit me përdorimin e kategorisë së
“rrjeteve politike” (policy networks). Kjo qasje trajtohet në rrethet shkencore si një
paradigmë alternative kundrejt pluralizmit dhe korporatizmit, e cila thekson strukturimin
dinamik të organizatave shoqërore-civile dhe atyre ndërmjetëse si dhe organeve
605 Schmitter dhe Streeck 1991. 606 Schmidt, 1999 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004, fq. 10.
Evarist Beqiri 2017
220
shtetërore, që në raportin mes tyre formojnë politikat tek segmentet e ndryshme, si dhe
ndikojnë tek implementimi i tyre.
Klientelizmi mund të përkufizohet si një model i mbështetur të shkëmbimi reciprok
(zakonisht i paligjshëm) midis një patroni shtetëror dhe një klienti joshtetëror i bazuar tek
lidhjet personale dhe që përcillet nëpërmjet kanaleve informale. Thelbësore për
klientelizmin janë marrëdhëniet asimetrike të pushtetit – ose patroni ose klienti kanë një
burim që i mungon tjetrit. Si i tillë, klientelizmi përfshin së brendshmi një shumatore
pozitive, një marrëdhënie të ndërvarur, e cila i jep në dukje klientelizmit një
qëndrueshmëri. Në një sistem pluralist ekziston gjithashtu një kontakt direkt ndërmjet
drejtuesve të firmave dhe burokratëve qeveritar, por procesi dhe rezultati i
bashkëveprimit të tyre nuk niset nga premisa e një besnikërie të ngushtë personale por
është pasojë e interesave më të gjera të firmës ose të institucionit shtetëror. Në një sistem
klientelist, patronazhi mbizotëron deri në atë pikë sa ai bëhet më tepër i rëndësishëm sesa
institucionet zyrtare që supozohen se duhet të strukturojnë marrëdhëniet.
Monizmi nënkupton një sistem përfaqësimi në të cilin partia udhëheqëse shtetërore e
organizon shoqërinë në grupe me monopol juridiksional që urdhërohen hierarkish dhe që
kërkojnë bindje ideologjike nga anëtarët e tyre.607
Megjithëse marrëdhëniet qeveri-biznes në shumë vende përafrohen me këto sisteme, nuk
do të thotë që nuk mund të ketë modele të tjera potenciale, dhe ka shumë gjasa që të
ekzistoj më shumë se një model në një sistem të vetëm politik. Për pasojë këto sisteme
duhen parë si tipet ideale. Tipet ideale janë pika nisje dhe jo pika fundore. 608 Duke
lehtësuar krahasimin me kërkimet e mëparshme në vende të tjera, ato janë guida që mund
të orientojnë ose japin informacion, por nuk duhet të kufizojnë.609
Ajo që është më e mira për tu bërë kur lobohet varet nga situata. Përpara se të fillojnë
çfarëdo lloj veprimi duhet analizuar me kujdes arena dhe çdo hap duhet të hidhet me
maturi dhe duke u bazuar tek informacioni i grumbulluar. Nga terreni duhet grumbulluar
informacion i dobishëm për katër përbërësit kryesor të çdo lloj arene: 1) interes-mbajtësit
e rëndësishëm, 2) çështjet e piketuara 3) dinamikën e kohës dhe 4) kufizimet e arenës.610
Në praktikën e vendimmarrjes së BE, me anë të negociatave dhe kompromiseve, një grup
lobimi profesional duhet ta dijë me saktësi se cilat janë pozicionet e ndryshme për një
çështje dhe se cilin nga interesat që përplasen ata mbështesin. Me këtë informacion, ata
mund të marrin me siguri një pozicion në lidhje me kompromisin final.611
607 Schmitter, “Still the Century of Corporatism?” p. 97 cituar tek Kennedy (2005). 608 Solomon, Pluralism in the Soviet Union, pp. 4–36 cituar tek Kennedy (2005). 609 Kennedy, 2005. 610 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 163. 611 Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
221
II.
Nga analiza e procesit të vendimmarrjes që kemi realizuar në këtë punim, rezulton se,
politik-bërja është ekstremisht komplekse madje edhe brenda shteteve tradicionale.612 Në
Bashkimin Evropian kjo është akoma edhe më e theksuar pasi strukturat institucionale
janë më tepër të ngarkuara, shpërndarja e autoritetit është më e kontestuar dhe nivelet e
shumëfishta të qeverisjes përfshijnë një mori aktorësh.613 Procesi i politik-bërjes është
përshkruar zakonisht në mënyrë deduktive si “cikli politik”.
Aktorët kryesor në procesin politik në demokracitë liberale janë politikanët, burokratët
dhe grupet e interesit. Politikanët, qoftë si legjislatorë ose si anëtarë të qeverisë, janë
vendimmarrësit kyç. Burokratët këshillojnë politikanët në qeveri, marrin disa vendime
politike dhe implementojnë politikat. Grupet e interesit përpiqen të promovojnë politika
dhe të influencojnë vendimet e politikanëve dhe burokratëve dhe shpesh luajnë një rol në
implementimin e politikave.
Nga analiza e procesit të vendimmarrjes në BE, rezulton se, karakteristikë e këtij procesi
është vendosja me të ashtuquajturën proces i bashkëvendosjes, ndërmjet Parlamentit
Evropian dhe Këshillit të Ministrave. Komisioni Evropian është gjithmonë përgjegjës për
hartimin e projektligjeve.
Parlamenti Evropian, konsiderohet si “dhoma e ulët”, lidhur me legjislacionin e BE dhe
zgjidhet nëpërmjet zgjedhjeve të lira dhe të ndershme në 28 vendet anëtare. Ndërsa
Këshilli i Bashkimit Evropian konsiderohet si “dhoma e lartë” dhe përbëhet nga
përfaqësuesit që dërgohen nga qeveritë e vendeve anëtare. Komisioni Evropian përbëhet
nga nëpunësit civil që caktohen nga këto dy institucione.
Demokracia në Bashkimin Evropian ka qenë shpesh në qendër të kritikave të ndryshme.
Si përgjigje ndaj kritikave mbi transparencën dhe llogaridhënien në procesin e
vendimmarrjes në BE, u ndërtua Regjistri i Transparencës, i cili bazohet mbi iniciativat e
mëparshme të Parlamentit Evropian dhe Komisionit Evropian. Regjistri i Përfaqësuesve
të Interesave (i vendosur nga Komisioni në 2008) u shndërrua në Regjistrin e
Transparencës në 2011, kur Parlamenti iu bashkua iniciativës.
Përmirësimet në Regjistrin e Transparencës së BE, në 2015, u bënë me qëllim shtimin e
transparencës dhe llogaridhënies në vendimmarrjen e BE-së dhe në aktivitetin e lobimit.
Këto ndryshime synojnë ti nxisin më tepër lobistët për tu regjistruar, duke e bërë bazën e
të dhënave më të aksesueshme për ta dhe publikun.
Grupet e interesit, të cilat mund të ofrojnë informacionin e nevojshëm për Komisionin,
Këshillin dhe Parlamentin Evropian, janë në një pozicion të mirë për të influencuar
procesin e politik-bërjes. Sidoqoftë, nëse një çështje politike nuk është shumë e
ndërlikuar, institucionet evropiane nuk para kërkojnë informacion.
612 Hurrell dhe Menon, 1996; Scharpf 1997: 29; John 1998; Sabatier, 1999 cituar tek Wallace, Pollack dhe
Young, 2010. 613 Hurrell dhe Menon 1996; McCormick, 2006 cituar tek Wallace, Pollack dhe Young, 2010.
Evarist Beqiri 2017
222
Institucionet evropiane synojnë të paraqesin një zgjidhje teknikisht të përshtatshme për
një problem të caktuar, por gjithashtu dëshirojnë të sigurohen që të shmangin
kundërshtimin e interesave të mëdha shoqërore. Prandaj, institucionet evropiane kërkojnë
ekspertizë teknike si edhe informacion përreth pozicionit politik të interes-mbajtësave të
mëdhenj. Pra, përfundimi është që institucionet evropiane kërkojnë informacion nga
grupet e interesit. Megjithatë, konkluzioni ynë është se, strategjitë e lobimit nuk duhet të
mbështeten vetëm në ofrimin e informacionit ndaj institucioneve evropiane.
Aktorët që kanë për qëllim të marrin pjesë në procesin politik evropian duhet të
konsiderojnë karakterin policentrik dhe nivelet e ndryshme të këtij procesi. Duke patur
parasysh këtë ata duhet të zgjedhin ndërmjet mënyrave të ndryshme për të influencuar
legjislatorët. Në këtë punim kemi paraqitur disa mënyra, strategji dhe teknika të
ndryshme për të bërë të mundur influencimin e institucioneve evropiane.
Përpjekja për të influencuar dikë ka lindur bashkë me njeriun. Grupet e interesit
konsiderohen si influencuese nëse ato janë në gjendje të ndikojnë dhe formësojnë
vendimet politike që përputhen me preferencat e tyre politike. Prandaj, një kusht i
nevojshëm për të influencuar është përputhja e preferencave politike të një aktori me
rezultatin e procesit të vendimmarrjes politike. Fitorja në një çështje politike nuk do të
thotë se grupet e interesit janë vërtet influencuese. Përputhja e preferencave politike të një
aktori me rezultatet politike është vetëm një kusht i nevojshëm, por i pamjaftueshëm, për
influencë.
Si përfundim, informacioni lidhur me çështjet në diskutim, mbështetja qytetare për to dhe
pushteti ekonomik i grupeve të interesit janë përcaktuese për miratimin ose jo të një
politike të caktuar. Po kështu, kur përpiqemi të kuptojmë arsyen se pse disa grupe interesi
e formësojnë me sukses politik-bërjen në Bashkimin Evropian ndërsa disa të tjerë nuk
munden, sytë duhen drejtuar te tërësia e informacioni të ofruar, mbështetja qytetare dhe
pushteti ekonomik i koalicionit lobues për çështjen specifike. Sidoqoftë ajo që ka rëndësi
nuk janë vlerat karakteristike reale të koalicionit, por informacioni i ofruar, mbështetja
qytetare dhe pushteti ekonomik i një koalicioni lobues në raport me koalicionin
opozitar.614
III.
Normimi i lobimit ndihmon në promovimin “e qeverisjes së hapur dhe tek krijmi i
kushteve të barabarta në fushën e lojës për bizneset dhe interes-mbajtësat në zhvillimin
dhe implementimin e politikave publike”.
Normimet ekzistuese të lobimit tipikisht përmbajnë të gjitha ose disa nga kërkesat dhe
tiparet e mëposhtme: Lobistët duhet të regjistrohen në shtet përpara se të kontaktojnë me
ndonjë zyrtarë publik. Lobistët duhet të tregojnë qartësisht se cilën ministri/aktor publik
synojnë të influencojnë. Lobistët duhet të përvijojnë qartësisht shpenzimet individuale
dhe/ose të punonjësve. Ekziston publikisht një listë e hapur me detajet e lobistëve në
dispozicion të qytetarëve për ta këqyrur. Ekziston një autoritet mbikëqyrës që ushtron
614 Kluver, 2013, 56.
Evarist Beqiri 2017
223
auditime periodike dhe detyron zbatimin e normave të lobimit duke sanksionuar lobistët
që nuk regjistrohen ose keqinformojnë. Ky autoritet mund të raportoj periodikisht edhe
përpara parlamentit.
Normimi duhet të garantoj që ish-zyrtarët nuk mund të hidhen menjëherë pasi lënë postin
zyrtar në botën e lobimit. Kjo merret si një periudhë “ftohje”, ose masat për “dyert e
rrotullueshme”. Masat ndaj dyerve të rrotullueshme përpiqen të shmangin konfliktet e
dëmshme të interesit, dhe të parandalojnë që politikanët të marrin informacione të
brendshme me vete nëse bëhen lobist. Periudhat e ftohjes tipikisht mund të zgjasin nga dy
deri në pesë vjet. Me anë të normimit të lobimit mund të realizohen disa qëllime që sjellin
me vete disa avantazhe. Dy objektivat kryesore të normimit të lobimit janë për të siguruar
transparencën e sistemit politik dhe përgjegjshmërinë e aktorëve politikë.
Rregullat e lobimit menaxhojnë (për aq sa është e mundur), rrezikun e konfliktit të
interesit në sektorin publik që lind nga aktivitetet e aktorëve ekstra-institucional.
Rritja e ndërgjegjësimit qytetar për mënyrën “sesi politika funksionon”, mund të nxis më
tepër pjesëmarrje në politik.
Gjithashtu, normimi mund të nxisë dhe të rrisë integritetin e aktorëve ekstra-institucional.
Normimi rrit mundësinë e parandalimit të sjelljes së keqe nga ana e zyrtarëve publikë.
Ndoshta, normimi mund të parandaloj abuzimin me informacionin nga ish-politikanët
apo nëpunësit civilë pasi ata kanë lënë detyrën duke vendosur një periudhë "ftohje” për
ta. Nga këndvështrimi i lobistëve, ekzistenca e një regjistri lobesh i lejon ata të shohin se
çfarë janë duke bërë konkurrentët dhe klientët e tjerë.
Mund të dallohen në vija të përgjithshme tri lloje kategorish të sistemeve normative të
lobimit: Sistemet e normuara më pak, sistemet e mesme dhe sistemet e mirërregulluara.
Vendet evropiane kanë përdorur kryesisht sistemet me rregullim më të pakët si dhe ato të
mesme, ndërsa sistemet e mirërregulluara mund të gjenden në Shtetet e Bashkuara dhe
Kanada. Secili sistem ka avantazhet dhe disavantazhet e tij.
Në të gjitha tekstet e adoptuara nga institucionet e Këshillit të Evropës, është artikuluar
një këndvështrim përgjithësisht pozitiv për organizatat e shoqërisë civile të përfshira në
çështjet publike. Ekzistenca e një shoqërie civile aktive dhe organizimi i saj joqeveritar
është një pjesë integrale – madje një element i rëndësishëm dhe i domosdoshëm – i
modelit të demokracisë pluraliste të promovuar nga Këshilli i Evropës. Në këtë
këndvështrim, organizatat joqeveritare janë parë si një shprehje e pluralizmit, si promotor
të rritjes së pjesëmarrjes demokratike në periudhat e pakënaqësisë qytetare, dhe si
promotor të llogaridhënies dhe transparencës në periudhat e venitjes së besimit tek
institucionet politike. Përfshirja e tyre në çështjet publike konsiderohet gjithashtu si e
dobishme përderisa ajo rrit ‘ndjeshmërinë’ e vendimmarrësve kundrejt opinionit publik
dhe iu lejon atyre të përfitojnë nga njohuritë e ekspertëve që përndryshe nuk do të ishin të
arritshme për ta.
Diversiteti i madh i traditave politike të vendeve anëtare dhe mungesa e standardeve të
përbashkëta për ta kanalizuar specifikisht lobimin, dhe rregullimin e lobimit, tregon se
Evarist Beqiri 2017
224
kjo është një çështje për të cilën shtetet gëzojnë një diskrecion të gjerë. Konventa
Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe praktika gjyqësore e Gjykatës së Strasburgut nuk e
adresojnë direkt lobimin sipas përcaktimit të mësipërm. Megjithatë, ajo ka përvijuar një
kornizë normative që merr rëndësi kur konsiderojmë mundësitë dhe rreziqet, dhe
rregullimet e mundshme, të aktivitetit lobues. Standardet kushtetuese më të rëndësishme
janë parimet demokratike si një vlerë ligjore thelbësore e Këshillit të Evropës, pluralizmi
si një element ligjor i skemës së Konventës Evropiane, si dhe liria e shprehjes dhe e
organizimit si të drejta themelore. Për më tepër, Këshilli i Evropës ka adoptuar
rekomandime që duhet të kihen parasysh kur të bëhet rregullimi ligjor i lobimit.
Modeli i demokracisë pluraliste i përvijuar nga Konventa Evropiane e të Drejtave të
Njeriut, dhe më gjerësisht nga acquis e Këshillit të Evropës në fushën e demokracisë,
është a priori i favorshëm për përfshirjen e shoqërisë civile në drejtimin e çështjeve
publike; garancitë e nenit 10 dhe 11 të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut –
megjithëse nuk e njohin shprehimisht “të drejtën e lobimit” – përmbajnë element kyç,
megjithëse të copëzuar, në këtë aspekt; dhe dokumentet jodetyruese të Këshillit të
Evropës nënvizojnë “kontributin thelbësorë” të Organizatave Joqeveritare për realizimin
e demokracisë pluraliste, duke e marr si të mirëqenë kontributin e tyre aktiv në çështjet
publike. Gjithashtu, del qartë nga praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane të të Drejtave
të Njeriut se lobimi nuk është një e mirë e pazbatuar, dhe se shtetet kanë një hapësirë të
madhe diskrecioni për të marr masa – madje edhe masa që kanë një ndikim të
konsiderueshëm tek të drejtat e njeriut – për të parandalur që procesi politik të njolloset
nga presioni i pavend ose lobimi i papërshtatshëm, ose madje edhe nga korrupsioni i
hapur.
Lobimi mund të shikohet si ndihmues ndaj sistemit demokratik duke kontribuar tek
pluralizmi. Ai ndihmon duke ekuilibruar interesat dhe duke përfaqësuar minorancat.
Pjesëmarrja e aktorëve privat në procesin e politik-bërjes në fushën e tyre të interesit
mund të shikohet si e domosdoshme, pasi lejon individët ose grupet të cilët në rast të
kundërt nuk do të ishin në gjendje të merrnin pjesë në politik të kenë një rol në procesin
politik. Lobimi duket se i shton legjitimitet dhe besueshmëri zgjidhjeve politike.
Sidoqoftë, është gjithashtu e rëndësishme të theksojmë se ekspertiza dhe informacioni i
jashtëm nuk kufizohet vetëm tek lobistët. Gjithashtu, ekspertiza mund të ofrohet nga
grupet e pavarura, komisionet ad-hoc, të cilat financohen nga fondet publike ose nga
pjesëmarrja e rregullt në jetën publike (në kuadrin e konferencave, mbledhjeve dhe
dëgjesave) të çdo lobi privat, qoftë ajo një firmë, shoqatë ose dhomë tregtie. Ndërsa
dikush mund ta konsideroj ekspertizën e ofruar nga aktorët e jashtëm si një aset, nga ana
tjetër, duhet pasur parasysh që informacioni i ofruar nga çdo grup sektorial mbart
rrezikun e të qenit i anshëm.
Lobistët nuk japin llogari për veprimet e tyre kur përpiqen të influencojnë politikat
publike ndërsa politikanët e zgjedhur japin llogari për veprimet e tyre gjatë ushtrimit të
detyrës dhe me anë të votës mund të largohen. Në sistemet që nuk kanë legjislacion për
lobimin, parimi i llogaridhënies mund të dobësohet në mënyrë domethënëse nga fakti që
qytetarët nuk janë në dijeni se me cilin lobist mund të jetë takuar një politikan, kush po
lobon kë dhe pse. Në këtë mënyrë qytetarët e ndjejnë se ata nuk munden të ndëshkojnë
Evarist Beqiri 2017
225
politikanët me anë të votës kur ata janë të shqetësuar lidhur me marrëdhëniet e tyre me
lobistët. Kjo ndikon tek principet dhe tek shkalla e llogaridhënies dhe mund të ushqej
cinizmin në rritje të publikut ndaj politikës. Gjatë procesit të lobimit vërehet edhe një
pabarazi mjetesh dhe burimesh në dispozicion të procesit lobimit. Disa grupe interesi
kanë në dispozicion burime më të shumta financiare dhe janë kështu më të avantazhuara
në raport me grupet e tjera të interesit. Në këtë mënyrë rregullat e lojës nuk janë të njëjta
për të gjithë dhe këto grupe mund të ndikojnë më shumë në hartimin e politikave publike.
Nisur nga sa më sipër, lobimi duhet rregulluar në mënyrë të drejtë e të fortë në mënyrë që
të lejoj të gjithë aktorët e përfshirë që ta dallojnë qartësisht lobimin e ligjshëm nga ai i
paligjshëm. Prandaj, e gjykojmë të arsyeshme dhe sugjerojmë që ato vende, të cilat nuk
kanë legjislacion rregullues për lobimin, duke pasur parasysh avantazhet dhe
disavantazhet e secilit sistem rregullues, të përshtatin legjislacionin e brendshëm me
qëllim normimin e aktiviteteve lobuese.
IV.
Në fushën e menaxhimit të çështjeve publike, termi ‘influencë’ zëvendësohet shpesh nga
termi ‘menaxhim’. Por, konkluzioni ynë këtu është se menaxhimi i çështjeve publike dhe
lobimin nuk janë e njëjta gjë.
Dallimi më i madh ndërmjet lobimit dhe menaxhimit modern të çështjeve publike është
rritja e përdorimit të metodologjisë sistematike që ka si rezultat organizimin më racional
të ‘ambicies, studimit dhe maturisë’, nëpërmjet hedhjes së disa hapave që ne i kemi
paraqitur më sipër. Megjithatë, mund të themi se, ideja thelbësore e menaxhimit të
çështjeve publike, pra ajo e përgatitjes, studimit dhe organizimit me maturi për ndeshje,
nuk është e re.
Sistemi politik i dhjetë vendeve ish-komuniste shfaq një transformim të shpejtë nga
qeverisja totalitare tek ajo e kufizuar, nga dominimi i një partie tek shumëpartitizmi, nga
agjencitë dhe gjykatat e varura tek ato të pavarurat, nga politikat dhe vlerat e regjimit të
vjetër tek ato të atij të ri, si privatizimi dhe decentralizimi, dhe nga personeli i vjetër
politik tek ai i riu. Partitë politike të personalizuara, elektoratet e paqëndrueshme dhe
koalicionet e brishta (për shembull, me një Kabinet të ri polak pothuajse çdo vit) të gjitha
tregojnë brishtësinë e tranzicionit politik. Gjithsesi, evropianizimi i këtyre vendeve po
ecën me shpejtësi, siç tregohet edhe nga studimet.615
Profili i vendeve tregon se dy ose tre prirjet e para të lobimit në BE janë të dukshme
ngado, ku më pak dhe ku më shumë. Vetëbesimi dhe veprimi kolektiv po bëhen rregulli i
përgjithshëm më tepër sesa përjashtimi, vetëm me vonesë në kohë nga vendet Evropës
Qendrore dhe Lindore. Prirja e tretë, ajo e lobimit të përshtatur është akoma e freskët, por
gjithmonë e më e dukshme ndërmjet kompanive shumëkombëshe, disa organizatave
joqeveritare dhe disa qeverive të decentralizuara dhe pjesëve të ministrive, përsëri me një
vonesë në kohë për vendet Evropës Qendrore dhe Lindore.
615 Sepos, 2008; Papadimitriou dhe Phinnemore, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010.
Evarist Beqiri 2017
226
Besohet gjithmonë e më tepër se në çdo arenë të BE-së lobimi në mënyrë shabllone nuk
ka kuptim, dhe sjelljet e përshtatura janë të nevojshme dhe mund të përmirësohen më tej.
Parulla e re është profesionalizëm, i cili është në kontrast me amatorizmin, dhe
profesionistët duhet që të mos ngatërrohen me lobistët me kohë të plotë ose konsulentët të
cilët gjithashtu mund të sillen në mënyrë amatoriale. Ata të gjithë kanë ambiciet e tyre,
por lobisti profesional udhëhiqet nga një sjellje e ndërgjegjshme dhe me objektiva të
qarta (studim, maturi), ndërsa amatori sillet si një lobist turist (që sillet sa andej-këndej)
dhe kthehet në shtëpi vetëm me disa kujtime nga Brukseli.616
Grupi lobues inteligjent dhe i matur e përshtat profilin e tij, duke filluar zakonisht jo me
një profil të lartë, por me një të ulët dhe me qetësi. Ky stil është më pak i mërzitshëm për
partnerin e dëshiruar dhe shkakton më pak alarm tek konkurrentët. Profili i lartë mbahet
rezervë për situata emergjente.
Ekziston një efekt ndërveprues midis kompleksitetit të çështjes politike dhe informacionit
të ofruar nga grupet e interesit. Nëse një çështje politike është shumë komplekse,
institucionet evropiane kanë nevojë për më tepër informacion nga grupet e interesit.
Prandaj, grupet e interesit të cilat mund të ofrojnë informacionin e duhur për Komisionin,
Këshillin dhe Parlamentin Evropian do të jenë në një pozicion të mirë për të influencuar
procesin e politik-bërjes. Mirëpo, nëse një çështje nuk është fare e ndërlikuar,
institucionet evropiane nuk kanë nevojë për informacion. Në këtë mënyrë, grupet e
interesit të cilat mbështeten më së shumti te sigurimi i informacionit për vendimmarrësit
evropian do ta kenë kështu më të vështirë për të pasur një ndikim në debatin legjislativ.
Efekti pozitiv i informacionit të ofruar mbi influencën e grupeve të interesit moderohet
nga kompleksiteti i çështjes politike. Efekti do të jetë i fortë në çështje shumë komplekse
dhe do të jetë i dobët në çështjet më pak komplekse. Pra, sa më i madh kompleksiteti i
çështjes politike, aq më i fortë efekti pozitiv i informacionit të ofruar në influencën e
grupeve të interesit në politikbërjen e Bashkimit Evropian.
V.
Në Shqipëri, fillesat e para të organizmit të interesave specifike me qëllim mbrojtjen sa
më mirë të interesave të tyre, mund t’i gjejmë tek organizmi dhe bashkimi shoqëror i
tregtarëve. Historia e Dhomave të Tregtisë, si krijime të sistemit kapitalist për mbrojtjen e
interesave të anëtarëve të saj, e kanë zanafillën shumë herët, qysh në gjysmën e dytë të
shekullit XIX, atëherë kur vendi ynë ishte një provincë e Perandorisë Otomane dhe
administrata e shtetit osman filloi atë reformim që do të kishte si një risi në gjirin e
administratës së re edhe Dhomat e Tregtisë dhe Gjykatat Tregtare.
Dhomat e Tregtisë lindën si mbrojtëse të interesave ekonomike të bashkësisë që i krijoi,
ndërsa në gjysmën e dytë të shek. XIX, Dhomat e Tregtisë tek ne lindën dhe ishin pjesë e
administratës shtetërore dhe kryenin detyrat që u kishte ngarkuar kjo administratë.
Rilindja e dhomave të tregtisë në vitet ‘20-të dhe ecuria e tyre deri në vitin 1944, i
vendosi ato në pozitat e një organi fillimisht në vartësi të Ministrisë së Punëve të
616 Van Schendelen, 2010, 154.
Evarist Beqiri 2017
227
Brendshme, me strukturë ndërtimi dhe funksioni në zbatim të ligjit Otoman të Odave të
Tregtisë, dhe kjo vazhdoi deri kur u hartua legjislacioni shqiptar.
Interesi i qeverisë ishte, që në ballafaqimin për zgjidhjen e problemeve të ekonomisë,
shteti të kishte të bënte me përfaqësues të tregtarëve dhe jo me vetë individin tregtar,
zejtar, bujk apo industrialist.
Në vitet 1945-1990, gjithçka kontrollohej nga partia shtet dhe nuk mund të flasim për
interesa të ndryshme të cilat të mund të bashkëjetonin brenda këtij sistemi politik. Në
sistemet politike diktatoriale kërkohet që çdo dëshirë dhe interes të jetë i pëlqyeshëm prej
hierarkisë partisë-shtet. Gjatë periudhës së socializmit, ekonomia ishte e qendërzuar dhe
nuk mund të flasim për veprimtari të grupeve të ndryshme interesi të cilat mund të
përballeshin realisht në fushën e lojës. Gjatë viteve 1958-1990, Dhoma e Tregtisë,
ndonëse ligjërisht shfaqej me funksionin e një “organizate shoqërore për t’i dhënë një
impuls të mëtejshëm zhvillimit dhe forcimit të lidhjeve tregtare me vendet e tjera, për
zhvillimin e përparimin teknik në fushën e prodhimeve për eksport dhe në atë të
propagandimit të arritjeve të vendit tonë”, në praktikë s’ishte gjë tjetër veçse një
institucion a ndërmarrje, pjesë e administratës shtetërore. Kjo dukej dhe shprehej qartë në
përbërjen e anëtarëve të saj: Dhoma e Tregtisë ishte një bashkim nga lart i ndërmarrjeve
ekonomike të krijuara nga shteti, të cilat përfaqësonin interesat e tij në marrëdhëniet me
jashtë, sipas degëve të ndryshme të ekonomisë.
Fillimi i viteve ’90 është koha e revolucionit në marrëdhëniet e biznesit të ri të
sapokrijuar, që po merrte frymë i lirë dhe po hidhte hapat e parë ende të pasigurta në një
terren ku dominonin marrëdhënie krejt të pasigurta politike, ekonomike dhe shoqërore.
Nevoja e pjesëmarrjes së qytetarëve në qeverisjen demokratike të vendit realizohet
nëpërmjet grupeve të interesit. Roli i tyre ka karakter jo vetëm informues për opinionin
publik, por edhe ndikues në vendimmarrje; roli i tyre kësisoj synon të plotësoj
pluralizmin dhe pasuroj debatin gjatë procesit të përgjithshëm të vendimmarrjes
demokratike. Demokracia shqiptare është relativisht e re dhe në një shoqëri demokratike
që aspiron progresin interesat e ndryshme janë pjesë natyrale e saj dhe luajnë një rol të
rëndësishëm në forcimin e demokracisë.
Aktualisht, në Shqipëri nuk ekziston ndonjë ligj për rregullimin e aktiviteteve lobuese.
Nuk ka një regjistër transparence për lobistët, as të detyrueshëm dhe as vullnetar.
Gjithashtu nuk ekziston një Kod Sjellje për lobistët. Por, në vendin tonë, ndodh shpesh që
iniciativat e qeverisë ose të parlamentit të cilat kanë ndikim tek sektorë të veçantë të
ekonomisë ndalohen, pa u dhënë arsyet e vërteta që qëndrojnë pas këtyre vendimeve.
Mungesa e transparencës dhe e informacionit lidhur me vendimmarrjen në të tilla raste e
bën të pamundur që të japim një mendim të argumentuar lidhur me ndikim që kanë
aktorët e ndryshëm ekonomik në këto vendimmarrje. Por nga ana tjetër as nuk mund të
mohojmë rolin e rëndësishëm të këtyre aktorëve në vendimmarrjen publike.
Grupet e interesit kanë ndikim dhe rëndësi të ndryshme gjatë vendimmarrjes dhe hartimit
të politikave publike. Pesha e tyre specifike varet nga një sërë faktorësh, ndër të cilit
Evarist Beqiri 2017
228
përmendim, organizimin e brendshëm, bashkimin e qëndrimeve për çështjet thelbësore,
ndërgjegjësimin për rëndësinë e procesit të lobimit etj.
Ndër grupet e interesit që veprojnë në vendin tonë përmendim sindikatat, grupet e
biznesit, zejtarët, organizatat joqeveritare dhe grupet e profesionistëve.
Sindikata, si organizatë interesi e punëtorëve luan një rol në kufizimin e fitimit dhe të
privilegjeve të pronarëve të korporatave në dëm të pagave të punëtorëve. Shpesh,
sindikatat dhe qeveria edhe bashkëpunojnë me njëra-tjetrën duke nënshkruar marrëveshje
të caktuara për realizimin e objektivave të përbashkët. Fillimi i viteve 1990, përkon me
hyrjen e Shqipërisë në periudhën e tranzicionit, me qëllim kalimin në një sistem të ri, atë
të ekonomisë së tregut. Transformimet ishin të domosdoshme jo vetëm në ekonomi,
politikë, aspektin social etj., por edhe në fushën e organizimit, të drejtimit dhe veprimit
sindikalist. Por, historiku 25 vjeçar i sindikatave në vendin tonë dëshmon se, ato nuk
kanë qenë në gjendje të mbrojnë si duhet punonjësit, që janë anëtar të tyre dhe për pasojë
ato nuk kanë mundur të imponojnë dhe të mbrojnë qëndrimet e tyre në raport me politikat
të caktuara shtetërore. Forca e tyre influencuese ndaj qeverisë por edhe ndaj
punëdhënësve është e dobët. Ky fakt bën që shpesh të drejtat e punëmarrësve të mos
respektohen. Në krahasim me grupet e tjera të interesit që veprojnë në vendin tonë, duket
se sindikatat gjenden në një pozicion më pak të fortë. Një faktor i rëndësishëm që ndikon
në mosfunksionimin e tyre, është mungesa e pavarësisë së tyre nga klasa politike e
vendit. Por një faktor tjetër është edhe përçarja e brendshme që ekziston midis vetë
grupimeve sindikaliste. Pozicionimi i tyre në krah të njërës apo tjetrës parti politike ka
bërë që ato t’i shmangen interesave parësore të punonjësve dhe njëkohësisht qëllimit
kryesor për të cilin janë krijuar.
Një formë tjetër e organizimit të interesave janë grupet e biznesit që veprojnë në vendin
tonë. Zakonisht këto grupe organizohen dhe veprojnë në kuadrin e Dhomave të Tregtisë
dhe Industrisë. Dhoma është person juridik që nuk ushtron veprimtari fitimprurëse. Në të
gjitha rrethet e Shqipërisë janë themeluar dhomat e tregtisë. Anëtarët e tyre janë tregtarët
(që regjistrohen si të tillë), shoqëritë tregtare, ndërmarrjet shtetërore, shoqëritë tregtare e
të huaja. Dhoma e Tregtisë mban dhe zhvillon kontakte ekonomike me dhomat
homologe, me institucione ekonomike, shoqata, organizata dhe firma jashtë shtetit për të
bërë të mundur nxitjen e tregtisë dhe bashkëpunimit ekonomik me to. Bashkëpunon me
autoritetet dhe organizmat përkatës shtetëror të të gjitha niveleve; përfaqëson komunitetin
e biznesit në marrëdhëniet me shtetin.
Grupet e biznesit kërkojnë institucionalizim dhe partneritet me shtetin për zgjidhjen e
problemeve të shumta dhe jetike të biznesit. Si grupe të tilla veprojnë edhe shumë
shoqata biznesi. Roli i tyre në iniciativat ligjore në fushën përkatëse ka qenë dhe vazhdon
të jetë i rëndësishëm.
Për garantimin e bashkëpunimit institucional dhe të partneritetit publik-privat, për
zhvillimin e politikave ekonomike, për garantimin e dialogut dhe këshillimit ndërmjet
organeve të administratës shtetërore dhe sektorit privat, si dhe për rritjen e transparencës
në vendimmarrjen publike dhe përfaqësimin e sektorit privat në këtë proces, qeveria ka
Evarist Beqiri 2017
229
ngritur forume të tilla si, Këshilli Ekonomik Kombëtar. Legjislacioni që prek interesat e
grupeve të biznesit hartohet në bashkëpunim me to. Grupet e interesit përpiqen të
influencojnë qeverinë, në mënyrë që politikat dhe ligjet e miratuara nga qeveria të mos e
rëndojnë pozitën e biznesit. Bizneset që zhvillojnë aktivitet ekonomik në vendin tonë,
janë ndërgjegjësuar për rëndësinë që ka organizimi dhe koordinimi i veprimit të
përbashkët për të ndikuar në hartimin e politikave publike.
Sa i takon zejtarisë, në vendin tonë është miratuar ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në
Republikën e Shqipërisë”, i cili rregullon ushtrimin e veprimtarisë zejtare në Republikën
e Shqipërisë, kualifikimin profesional në këtë fushë, si dhe organizimin e subjekteve
zejtare nëpërmjet krijimit të Dhomës Kombëtare të Zejtarisë. Qëllimi i ligjit është nxitja e
zhvillimit të zejtarisë nëpërmjet mbrojtjes së interesave të zejtarëve dhe konsumatorëve të
produkteve e të shërbimeve të zejtarisë, si dhe mbështetja për zhvillimin e kualifikimit
profesional në këtë fushë.
Ndërsa, ligji nr. 8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar,
përcakton rregullat për themelimin, regjistrimin, funksionimin, organizimin dhe
veprimtarinë e organizatave jofitimprurëse, të cilat ndjekin qëllime në të mirë dhe në
interes të publikut. Organizatat joqeveritare shfaqen si grupe interesi që kanë rol ndikues
në Shqipëri. Organizata është një shoqërizim i madh njerëzish që ngrihet mbi baza
jopersonale, që synon arritjen e objektivave të caktuar. Organizata joqeveritare janë
bashkime vullnetare të individëve të krijuara për një ide ose qëllim të caktuar. Veçori e
tyre është se ato veprojnë të pavarura nga qeveria, nuk punojnë për qëllime përfitimi të
caktuar dhe nuk mbështesin ndonjë forcë politike të caktuar. Por ka raste të shndërrimit të
organizatave joqeveritare në parti politike ose të kalimit të drejtuesve të këtyre
organizatave në politikë. Shpesh këto organizata krijojnë varësi apo lidhjet të ngushta me
politikën, duke lënë mënjanë misionin e tyre, si përfaqësuese dhe mbrojtëse të nevojave
të njerëzve përkundrejt pushtetit.
Organizatat joqeveritare kanë rol të rëndësishëm në sistemin e demokracisë liberale, por,
servilizmi i tyre ndaj pushtetit ka pasoja negative në forcimin e demokracisë. Afrimi i
grupeve të shoqërisë civile me pushtetin e zbeh rolin e tyre si kundërshtare të
keqqeverisjes dhe abuzivizmit me pushtetin. Gjithashtu, ky afrim e ul besueshmërinë e
tyre në sytë e opinionit publik, i cili i shikon ato si aleate në këtë betejë të përbashkët.
Në Shqipëri, kohët e fundit, vihet re një tendencë gjithmonë e në rritje sipas së cilës,
grupet e interesit janë bërë pjesë e procesit legjislativ dhe ato janë konsultuar vazhdimisht
për nismat ligjore që prekin fushën e veprimtarisë së tyre. Në këtë kuadër, në vitit 2014
është miratuar edhe ligji nr. 146/2014 “Për Njoftimin Dhe Konsultimin Publik”, i cili
rregullon me hollësi mënyrën e konsultimit në procesin e hartimit të ligjeve dhe
politikave. Në të njëjtën frymë është miratuar edhe ligji nr. 57/2014 “Për krijimin dhe
funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.
Përfundimi ynë është se, tanimë rregullimi legjislativ i aktiviteteve lobuese në vendin
tonë është një domosdoshmëri. Në Shqipëri, fillimisht mund të përdorej si model, sistemi
ligjor, i cili i rregullon më pak aktivitetet lobuese. Duke pasur parasysh karakteristikat e
vendit tonë, mendojmë se, ky sistem ligjor, i përshtatet më shumë vendit tonë, pasi barra
Evarist Beqiri 2017
230
burokratike për lobistët është relativisht e vogël, dhe mirëmbajtja e një regjistri dhe
lëshimi i lejekalimeve për lobistët në institucionet politike nuk janë të rënda as për
shtetin. Në përgjithësi, shpenzimet e shtetit lidhur me krijimin dhe mirëmbajtjen e një
sistemi të tillë janë relativisht të ulëta.
Sa i përket qasjeve të ndryshme, ndaj sistemit teorik të grupeve të interesit në vendin
tonë, mund të themi se sistemi shqiptar karakterizohet nga tipare kryesisht pluraliste, por
nuk mungojnë së fundmi edhe nuancat e korporatizmit demokratik apo neo-
korporatizmit. Iniciativat e fundit ligjore të qeverisë e ilustrojnë më së miri këtë fakt.
Përmendim këtu, miratimin nga Kuvendi të ligjit nr. 93/2016, “Për disa shtesa dhe
ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë dhe industrisë”, të
ndryshuar”, i cili e bën anëtarësimin në këto dhoma të detyrueshëm për biznesin. Një
tregues tjetër është roli aktiv që merr qeveria me ligjin për funksionimin e Këshillit
Ekonomik Kombëtar apo parashikimet e ligjit nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e
Shqipërisë”, që detyron çdo subjekt zejtar të regjistrohet në Dhomën Kombëtare të
Zejtarisë.
Konflikti i interesit përbën thembrën e Akilit të politikës dhe demokracisë, ky fakt
konstatohet me qartë në demokracitë e reja, si ajo shqiptare. Normimi i lobimit do të
ndikonte në rritjen e transparencës dhe llogaridhënies duke ndikuar kështu në forcimin e
demokracisë së brishtë shqiptare.
Miratimi i ligjit nr. 9367, datë 7.4.2005 “Për Parandalimin e Konfliktit të Interesave në
Ushtrimin e Funksioneve Publike”, ligjit nr. 146/2014 “Për Njoftimin Dhe Konsultimin
Publik”, ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik
Kombëtar”, shënojnë hapa përpara lidhur me rritjen e transparencës në ushtrimin e
funksioneve publike. Megjithatë, nevojitet një kuadër ligjor më i plotë dhe më i qartë për
rregullimin e këtyre aktiviteteve. Duhet kuptuar se demokracia është më tepër sesa një
ideologji. Përveç organizimi i zgjedhjeve të lira dhe të ndershme, për të bërë të mundur
mirëfunksionimin e saj duhet transparencë dhe llogaridhënie dhe një qeveri e
përgjegjshme para qytetarëve. Demokracia është në thelb një sistem i tërë rregullash dhe
vlerash, që duhen respektuar kurdoherë nga grupet e ndryshme, të cilat kanë opinione dhe
interesa që konkurrojnë njëra - tjetrën.
Evarist Beqiri 2017
231
BIBLIOGRAFIA
a) Libra
1) Heike Kluver, “Lobbying in The European Union”, Oxford University Press, UK,
2013.
2) Rinus Van Schendelen, “ More Machiavelli in Brussels. The art of lobbying the
EU”, Amsterdam University Press, 2010.
3) Helen Wallace, Mark A. Pollack dhe Alasdair R. Young, “Policy-Making in the
Europian Union”, Oxford University Press, 2010.
4) Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R.,
Tiranë, 2010.
5) David Coen dhe Jeremy Richardson “Lobbying the European Union: Institutions,
Actors, and Issues”, Oxford University Press, UK, 2009.
6) Fareed Zakaria, “E ardhmja e lirisë. Demokracia joliberale brenda dhe jashtë
vendit”, Instituti i Dialogut dhe Komunikimit, Tiranë , 2008.
7) Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, Palgrave
Macmillian UK, 2003, 2007.
8) Grant Jordan dhe William A. Maloney, “Democracy and Interest Groups
Enhancing Participation?”, Palgrave Macmillian, 2007.
9) Otto Lerbinger,“Corporate Public Affairs”, Interacting With Interest Groups,
Media, and Government,” Lawrence Erlbaum Associates, 2006.
10) Anthony J. Nownes, “Total Lobbying”, What Lobbyists Want (And How They Try
to Get It)”, Cambridge University Press, 2006.
11) Rinus Van Schendelen, “Machiavelli in Brussels. The art of lobbying the EU”,
Amsterdam University Press, 2005.
12) Scott Kennedy, “The Business of Lobbying in China”, Harvard University Press,
2005.
13) Bryan Cassidy, “European Lobbying Guide”, A guide on whom and how to lobby”,
Thorogood 10-12 Rivington Street London EC2A 3DU, 1999.
14) Charles Miller, “Practical Techniques for Effective Lobbying”, Thorogood Limited
12-18 Grosvenor Gardens London SW1W 0DH, 1998, fq.5.
Evarist Beqiri 2017
232
15) Norberto Bobbio, “E djathta dhe e Majta, Gjykime dhe Kuptime të një dallese
politike”, Instituti i Dialogut dhe Komunikimit, Tiranë, botim i dytë.
b) Akte ligjore, artikuj shkencor dhe publikime informative nga
interneti
1) Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, e përditësuar.
2) Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë, i përditësuar.
3) Ligji nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për Sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i
ndryshuar.
4) Ligji nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar.
5) Ligji nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për Dhomat e Tregtisë”, të ndryshuar”.
6) Ligji nr. 146/2014 “Për Njoftimin dhe Konsultimin Publik” dhe relacioni për
projektligjin “Për Njoftimin dhe Konsultimin Publik”.
7) Ligji nr. 91/2013, “Për Vlerësimin Strategjik Mjedisor”.
8) Ligji nr. 57/2014 “Për Krijimin dhe Funksionimin e Këshillit Ekonomik
Kombëtar”.
9) Ligj nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”.
https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2016/07/ligj-nr.-70-dt.-
30.6.2016.pdf, Faqja u vizitua më dt. 21.12.2016. Relacioni për projektligjin “Për
Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë.
10) Projekt ligj “Për Nismën Ligjore Popullore në Republikën e Shqipërisë” dhe
relacioni shoqërues.
11) Dekret i Presidentit të Republikës, “Për kthimin e ligjit nr. 93/2016 “Për disa
shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë
dhe industrisë”, të ndryshuar”, nr. Dekretit 9769, datë 18.10.2016.
http://president.al/?p=36879; Faqja u vizituar më dt. 21.10.2016.
12) Dekret i Presidentit të Republikës, “Për kthimin për rishqyrtim në Kuvend të ligjit
nr. 92/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10 463, datë 22.9.2011,
“Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar”, me Nr. Dekretit 9765,
më 14.10.2016, http://president.al/?p=36771; data: 21.10.2016.
Evarist Beqiri 2017
233
13) Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 219, datë 11.3.2015 “Për përcaktimin e
rregullave e të procedurave për konsultimin me grupet e interesit dhe publikun, si
dhe dëgjesën publike gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”.
14) Relacion për projektligjin “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.7961, datë
12.7.1995, “Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar”.
https://www.parlament.al/wpcontent/uploads/2015/11/relacion_kodi_i_punes_219
48_1.pdf. Faqja u vizitua më dt., 21.12.2016.
15) European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission)
“Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system
(lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja
është vizituar në Janar 2015.
16) “Për një Qeverisje të Mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e
projektit: “Forcimi i Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i
projektit është të materializoj nismën e Qeverisë Shqiptare për të nxitur
përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe
marrjen e vendimeve.
17) Amanda Taub, “The E.U. Is Democratic. It Just Doesn’t Feel That Way”, New
York Times, June 29, 2016.
http://www.nytimes.com/2016/06/30/world/europe/the-eu-is-democratic-it-just-
doesnt-feel-that-way.html?_r=0. Faqja u vizitua më dt., 24 nëntor 2016.
18) http://cci.al/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.
19) http://www.amcham.com.al/. Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016.
20) http://kek.al/category/. Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016.
21) http://www.bspsh.org.al. Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016.
22) http://shqiptarja.com/analiza/2709/sindikatat-e-arsimit-kontrata-kolektive-dhe-
testimi-i-mesuesve-284445.html. Data e konsultimit me materialin online: 7
nëntor 2016.
23) Ronny Patz, “A long way to go for effective EU lobby regulation”, BRUSSELS,
18 Feb 2014, https://euobserver.com/stakeholders/123182. Janar 2015.
24) http://ec.europa.eu/transparencyregister/info/aboutregister/whyTransparencyRegis
ter.do?locale=en. Janar 2015.
25) http://en.wikipedia.org/wiki/European_Union_lobbying#Transparency_Register.
Janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
234
26) “EU lobbyist register to become mandatory by 2017”,
http://www.euractiv.com/sections/public-affairs/eu-lobbyist-register-become-
mandatory-2017-301581. Janar 2015.
27) “EU Transparency Register”, http://epthinktank.eu/2014/12/04/eu-transparency-
register/. Janar 2015.
28) European Transparency Register, http/www.jukkarannila.fidocsEPRS-Briefing-
542170-European-Transparency-Register-FINAL.pdf. Janar 2015.
29) International Code of Lobbying Ethics, Adopted by the Association of Accredited
Lobbyists to the European Union (AALEP), Board of Directors on 27 March,
2012. Janar 2015.
30) Official Journal of the European Union, L 277/11, 19.9.2014, “Agreement
between the European Parliament and the European Commission on the
transparency register for organisations and self-employed individuals engaged in
EU policy-making and policy implementation”. Maj 2016.
31) http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=//EP//TEXT+RULESEP
+20150101+ANN09+DOC+XML+V0//EN&language=EN&navigationBar=YES.
Janar 2015.
32) http://www.europeanvoice.com/article/transparency-register-could-be-made-
mandatory-for-all-eu-institutions/. Janar 2015.
33) http://www.vieuws.eu/eu-institutions/junckers-new-lobbying-rules-short-of-what-
is-actually-needed-to-increase-transparency/ . Faqja u vizitua më dt., 19.03.2015.
34) http://www.altereu.org/sites/default/files/documents/Why%20EU%20Lobby%20
Register%20still%20fails%20to%20deliver%20-%20print%20version_0.pdf.
Janar 2015.
35) http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-3740_en.htm, 19.03.2015.
36) http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?lo
cale=en&reference=KEY_DATES. Janar 2015.
37) http://www.europarl.europa.eu/news/en/news-
room/content/20150127IPR15401/html/Commission-and-Parliament-implement-
new-rules-on-Transparency-Register, janar 2015.
38) http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?lo
cale=en&reference=CODE_OF_CONDUCT, janar 2015.
Evarist Beqiri 2017
235
39) http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?lo
cale=en&reference=REVIEW_OF_THE_REGISTER, janar 2015.
40) “New and Improved? Why the EU Lobby register still fails to deliver”, ALTER-
EU, Alliance for Lobbying Transparency and Ethics Regulation, Rue
d’Edimbourg 26, 1050 Bruxelles, [email protected] EUTR registration:
2694372574-63, January 2015.
41) http://www.transparencyinternational.eu/2013/10/reviewing-the-eu-transparency-
register-how-to-regulate-eu-lobbying/, janar 2015.
42) http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015.
43) http://www.sot.com.al/politike/harito-ligjet-e-reja-t%C3%AB-konsultohen-dhe-
publikohen-n%C3%AB-regjistrin-elektronik#sthash.sIK1cd8V.dpuf, tetor 2015.
44) http://www.shekulli.com.al/p.php?id=55311, dt. 14.10.2015.
45) http://www.ata.gov.al/komisioni-i-ligjeve-miraton-projektligjin-per-njoftimin-
dhe-konsultimin-publik-187878.html, dt. 14.10.2015.
46) https://www.osfa.al/njoftime/rritja-e-perfshirjes-qytetare-ne-vendimmarrje-dhe-
politikeberje, dt. 14.10.2015.
47) Erjona Rusi, “Erion Veliaj- Përdorimi i Shoqërisë Civile si Trampolinë Drejt
Politikës”, 03/03/2014.
http://kallxo.com/gjnk/erion-veliaj-perdorimi-i-shoqerise-civile-si-trampoline-
drejt-politikes/. Data e vizitës së fundit në website: 1.2.2017.
48) Besart Kadia, “Lobimi si shpresë për një demokraci funksionale”, Gazeta Mapo,
http://mapo.al/new/2014/04/lobimi-si-shprese-per-nje-demokraci-funksionale/,
{23/04/2014}.
49) The Independent Commission Against Corruption, “An Issues Paper on the
Nature and Management of Lobbying in NSW “, Sydney, 2010.
50) A joint EP - EC High-level working group on a common register and code of
conduct for lobbyists, Joint statement regarding the progress achieved to date, 22
april 2009.
51) ALTER-EU. ‘The Commission’s Lobby Register One Year On: Success or
Failure? Alliance for Lobbying Transparency and Ethics Regulation.’
<http://www.alter-eu.org/en/publications/commissions-lobby-register-one-
yearsuccess-or-failure>, 2009.
Evarist Beqiri 2017
236
52) Communication from the Commission to the European PARLIAMENT and the
Council, “European Transparency Initiative: the Register of Interest
Representatives, one year after”, COM(2009) 612 final, Brussels, 28.10.2009.
53) Burson-Marsteller, “A Guide to Effective Lobbing in Europe”, 2009.
54) Natacha Cingotti and Paul de Clerck, Lobbying in Brussels How much do the top
50 companies in the EU spend?, Report, Friends of the Earth Europe, 2009.
55) EU Insight, published by the Delegation of the European Commission to the
United States, Issue No. 22, September 2008.
56) “Lobbying the European Union by Committee The strategies of corporate
influence in the Commission’s expert groups”, Council’s working groups and
comitology committees Briefing Paper, Corporate Europe Observatory, July
2007.
57) Risoluzione del Parlamento europeo del 13 marzo 2007 sulla responsabilità
sociale delle imprese: un nuovo partenariato (2006/2133(INI)).
58) Corporate Europe Observatory (CEO), Lobby Planet Guide, 2005.
59) “La Politica di Informazione e Comunicazione Dell’Unione Europea e i CDE”,
Dossier a cura del Centro di documentazione europea dell’Università degli Studi
di Verona Verona, aprile 2007.
60) “Towards Responsible Lobbying”, Report prepared by Alex MacGillivray, Peter
Raynard & Simon Zadek with Cris Oliveira, Vicky Murray and Maya Forstater of
AccountAbility, 2005. This report is also available online from
www.accountability.org.uk and www.unglobalcompact.org.
61) Fjala në seancë plenare e deputetes së Kuvendit të Republikës së Shqipërisë znj.
Silva Caka, lidhur me projektligjin “Për Njoftimin Dhe Konsultimin Publik”.
62) Nehat Sadiku, “Politika dhe grupet e interesit”, botuar tek
www.bletashqiptare.com/veumlshtrime/politika-dhe-grupet-e-interesit, dt.
3/4/2014; Më datë 20.10.2015 është konsultuar faqja për herë të fundit.
63) http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, kjo faqe është
konsultuar më 28 janar 2015.
64) Administering the Lobbying Act. The Office of the Commissioner of Lobbying of
Canada (2011). http://www.ocl-cal.gc.ca/eic/site/lobbyist-
lobbyiste1.nsf/eng/h_nx00548.html
Evarist Beqiri 2017
237
65) Agreement between the European Parliament and the European Commission on
the establishment of a transparency register for organisations and self-employed
individuals engaged in EU policy-making and policy implementation.
http://europa.eu/transparency-register/pdf/agreement-transparency-register_en.pdf
66) Association française des conseils en lobbying et affaires publiques. Charte de
deontologie professionnelle. 7 July 2010. http://afcl.net/wp-
content/themes/deluxe/images/charte.pdf
67) Bursting the Brussels Bubble. ALTER-EU (2010). http://www.alter-
eu.org/sites/default/files/documents/bursting-the-brussels-bubble.pdf
68) Chari, R., Hogan, J., Murphy, G. Report on the Legal Framework for the
Regulation of Lobbying in the Council of Europe member States. Venice
Commission (2011).
http://www.venice.coe.int/docs/2011/CDL-DEM(2011)002-e.pdf
69) Chief Official Ethics Commission. Activity Report for 2009.
http://www.vtek.lt/vtek/images/vtek/Dokumentai/EN/about_us/ACTIVITY_REP
ORT_FOR_2009.doc
70) Code of Conduct of the Association of Professional Political Consultants, July
2010. http://www.appc.org.uk/en/membership_code_etc/Code_of_Conduct.cfm
71) http://www.montgomeryschoolsmd.org/schools/blakehs/staff/wagnerm/interestgro
upspacs.htm. Faqja është vizituar më dt. 26.03.2017.
72) Watch (2005). http://www.lobbyinginfo.org/documents/RevolveDoor.pdf
73) Ethics Commitments By Executive Branch Personnel. Executive Order, 21
January 2009. http://www.whitehouse.gov/issues/ethics/
74) Guiding Principles for Lobbyists.
http://www.appc.org.uk/en/membership_code_etc/guiding_principles.cfm
http://www.bundestag.de/dokumente/analysen/2008/lobbyisten-register.pdf
75) Kalniņš, V. Parliamentary Lobbying between Civil Rights and Corruption.
PROVIDUS (2005). http://www.politika.lv/index.php?f=249.
76) Legislation on Lobbying in Europe. OECD (2007).
http://www.oecd.org/dataoecd/18/15/38944200.pdf
Evarist Beqiri 2017
238
77) Lobbying Act loophole to close: Day. CBC news (5 August 2010).
http://www.cbc.ca/news/canada/story/2010/08/05/day-government-
transparency.html
78) Lobbying Disclosure Act Guidance. Reviewed/Last Revised on 15 June 2011.
http://www.senate.gov/legislative/resources/pdf/S1guidance.pdf
79) Lobbyists, Government and Public Trust. Volume 1. OECD (2009).
http://www.oecd-ilibrary.org/governance/lobbyists-governments-and-public-trust-
volume-1_9789264073371-en
80) Lobbyists, government and public trust: Promoting integrity by self-regulation.
OECD, 9 October 2009.
http://www.oecd.org/officialdocuments/publicdisplaydocumentpdf/?cote=GOV/P
GC(2009)9&docLanguage=En
81) Makowski, G. Regulation of Lobbying in Poland.
http://www.europeum.org/doc/pdf/makowski_PL.pdf
82) Mavrov, B. (ed.). Transparency in Lobbying in Bulgaria. The European Institute
(2011).http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/EI_PASOS_lobbyingFINAL-
ed..doc
83) McGrath C. Comparative Lobbying Practices: Washington, London, Brussels.
http://www.psa.ac.uk/cps/2002/mcgrath2.pdf
84) Pogatsa, Z. The Law on Lobbying in Hungary, and Its Effects. EUROPEUM
Institute for European Policy (2010).
http://www.europeum.org/doc/pdf/pogatsa_HU.pdf
85) Programme of action against corruption. GMC (96) 95. The Committee of
Ministers of the Council of Europe.
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/general/GMC96%20E95%20Actionpr
ogr%20English.pdf
86) Pross, A.P. Lobbying: Models for Regulation. OECD (2007).
http://www.oecd.org/dataoecd/17/50/38944782.pdf
87) Recommendations of the Council on Principles for Transparency and Integrity in
Lobbying. OECD (18 February 2010).
http://www.oecd.org/document/48/0,3343,en_2649_34135_44644592_1_1_1_374
47,00.html
88) Recommendation 1908 (2010) of the Parliamentary Assembly of the Council of
Europe.
Evarist Beqiri 2017
239
http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta10/erec1908.ht
m
89) Report on Romania. The Institute for Public Policy (2011)
http://pasos.org/IPP_PASOS_lobbying.pdf.
90) Report on Ukraine. The International Centre for Policy Studies (2011)
http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/ICPS_UKR_Lobbying.pdf
91) Représentants d’intérêts à l’Assemblée nationale. http://www.assemblee-
nationale.fr/representants-interets/
92) Results of the survey carried out by EUROPEUM Institute for European Policy in
May 2011 http://pasos.org/wp-
content/uploads/2011/10/EUROPEUM_PASOS_lobbying_questionnaires_summa
ry_EN.pdf
93) Rules of Procedure of the European Parliament.
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+RULES-
EP+20090714+RULE-
009+DOC+XML+V0//EN&language=EN&navigationBar=YES
94) Rules of Procedure of the German Bundestag. Annex 2. Registration of
associations and their representatives. Paragraph 2. https://www.btg-
bestellservice.de/pdf/80060000.pdf
95) Špok, R., Weiss, T., Kříž, J. Regulation of Lobbying in the Czech Republic.
EUROPEUM Institute for European Policy (2011). http://pasos.org/wp-
content/uploads/2011/10/EUROPEUM_PASOS_lobbying.pdf
96) Chabanet, Didier (2011): “From Opacity to Transparency? The Place of
Organized Interests within the European Institutions”. EUGOV Working Paper,
No. 27, February 2011. Bellaterra (Barcelona): Institut Universitari d'Estudis
Europeus.
97) Democratic lobbying Is the Transparency Register enough To ensure
democratically sound lobbying within the EU?, Department of Law School of
Business, Economics and Law at the University of Gothenburg Master thesis, 30
hp, LL.M. programme Author: Emilie Dorf Supervisor: Ola Zetterquist.
98) Kanol, D. (2012). ‘Should the European Commission enact a mandatory lobby
register?’, Journal of Contemporary European Research. 8 (4), pp. 519-529. First
published at: www.jcer.net.
Evarist Beqiri 2017
240
99) Andrius Guzavičius and Žaneta Karazijienė, “Lobbying in EU: Interaction
between business and goverment institutions”, Journal of Economics and
Management, 2011.
I disponueshëm në: http://www.ktu.lt/lt/mokslas/zurnalai/ekovad/16/1822-6515-
2011-0510.pdf
100) Markus Krajewski, LEGAL STUDY “LEGAL FRAMEWORK FOR A
MANDATORY EU LOBBY REGISTER AND REGULATIONS, 2013.
101) Thomas P. Edsall , “The Unlobbyists”, New York Times, dt. 2014-01-24.
102) Alberto D’Argenzio, La citta delle lobby, L'Espresso - N.8 - 27 Febbraio
2014.
103) Prof. Piero Mastroberardino, Dott.ssa Gemma Carolillo, “Una disamina
concettuale del termine lobby”, Quaderno n. 9/2006, Dipartimento di Scienze
Economico-Aziendali, Giuridiche, Merceologiche e Geografiche, Università
degli Studi di Foggia.
104) Ian Traynor, the Guardian; Bartłomiej Kuraś, Gazeta Wyborcza;
Philippe Ricard, Le Monde; Ignacio Fariza Somolinos, El País; Javier
Cáceres, Süddeutsche Zeitung; Marco Zetterin, La Stampa, “30,000
lobbyists and counting: is Brussels under corporate sway?”, The Guardian,
Thursday 8 May 2014.
105) Bernard O’ Connor, “Some basic ideas one decision making and lobbying in
the European Union”, Liuc Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997.
I diponueshëm në: http://www.biblio.liuc.it/liucpap/pdf/47.pdf
106) Conor McGrath, “Comparative Lobbying Practices: Washington, London,
Brussels”, University of Ulster, 2001.
107) Christine Mahoney, “Lobbying Success in the United States and the European
Union”, Cambridge University Press, 2007. Available online at:
http://faculty.maxwell.syr.edu/chmahone/Mahoney_JPP_2007.pdf.
108) Dino Falaschetti, “Can Lobbying Prevent Anticompetitive Outcomes?
Evidence on Consumer Monopsony in Telecommunications”, Journal of
Competition Law & Economics, 2008.
109) David Coen, “Lobbying in the European Union”, Briefing paper, Brussels,
European Parliament, 2007.
Evarist Beqiri 2017
241
110) Craig Holman, “Lobbying Reform in the United States and the European
Union: Progress on Two Continents”, This paper was published in Conor
McGrath, ed. Interest Groups and Lobbying (Edwin Mellen Press, 2009).
Available online at: http://www.citizen.org/documents/Lobbying-Reform-in-
the-US-EU.pdf.
111) Daniela Obradovic, “Feasibility of establishing a common register for
lobbyists in the EU”, University of Amsterdam, published in New Modes of
Governance Project Policy Brief, 2008.
112) Daniel Brou and Michele Ruta, “Lobbying, Bargaining and EU
Enlargement” Columbia University, New York, 2002.
113) Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-
Universität Münster, 2004.
114) J. Greenwood and D. Halpin, “The European Commission and the publik
governance of interest groups in the European Union: Seeking a Niche between
accreditation and laissez-faire’ in Perspectives on European Politics and
Society”, 2007. Which is available online at informaworldTM at
http://www.informaworld.com/smpp/content~content=a779273260~db=all~or
der=page.
115) Heiko Kretschmer dhe Hans-Jörg Schmedes, “Enhancing Transparency in
EU Lobbying? How the European Commission’s Lack of Courage and
Determination Impedes Substantial Progress”, 2010.
116) Mary Craig, Report, “Lobbying at the European Parliament -Two legislative
cases: F-gases and REACH”, 2008.
117) Michele Ruta, “Integrazione Europea e Gruppi di Interesse”, 2004.
118) P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso,
“L’attività di lobbying nell’Unione Europea”, 2010. I disponueshëm në:
http://www.ilchiostro.org/wpcontent/uploads/2011/02/Ricerca_UE_a.a.09.101.
119) Piero Mastroberardino, Gemma Carolillo, “Una disamina concettuale del
termine lobby”, Università degli Studi di Foggia, Quaderno n. 9/2006.
120) Philip Schlesinger, “Comunicazione politica in trasformazione nell’Unione
Europea”, Foedus n.3 / 2002.
121) Raffaella Coletti dhe José Luis Rhi-Sausi, “Paradiplomazia e Politica Estera
nell’Unione Europea”, Roma, 2010.
Evarist Beqiri 2017
242
122) Wilhelm Lehmann and Lars Bosche, ”Lobbying in the Europian Union:
Current Rules and Practices”, European Parliament, Directorate-General for
Research, Working Paper, Luxembourg, European Parliament, 2003.
123) Jesse C. Ribot and Nancy Lee Peluso, “A Theory of Access”, Rural
Sociology, Volume 68, Number 2, 2003, f.153-181.
124) P. Bouwen, “Corporate Lobbying in the European Union: the logic of access”,
2002, Journal of European Public Policy, 9:3, June 2002: f. 365–390.
125) Romina A. Pipitone, “Lobbying: A New Approach for Agricultural Policies”,
C.I.R.M.E.T. (Centro Interdipartimentale per il Monitoraggio dell’Economia e
del Territorio) – Università degli Studi di Palermo, Italy, 2000.
126) Marta Kucharska, “Nelle spire delle lobby”, 28 Qershor 2010, artikull i
botuar në Dziennik Gazeta Prawna Varsavia.
http://www.presseurop.eu/en/node/282861.
127) Stefania Sarsini, “Il Pianeta Delle Lobbies”, 28 janar 2011.
Artikull i botuar në: http://www.liberacittadinanza.it/i-diritti-degli-animali/il-
pianeta-delle-lobbies.
128) Peter Schieder, “Lobbying in Europe“, Tel Aviv, 2007.
Ky artikull mund të gjendet në këtë link:
http://www.aicc.at/uploads/media/Peter_Schieder_Lobbying_in_Europe.pdf
129) Giuseppe Lucio Gaeta, “L’attività di lobbying nell’Unione Europea”, saggio,
queste istituzioni n. 156-157 gennaio-giugno 2010.
E disponueshme në: http://www.questeistituzioni.it/public/upload/File/156-
7/5_Saggio.pdf.