uniwersytet rzeszowski - we.ur.edu.pl p.uwarunkowania podnoszenia...~ 3 ~ streszczenie praca...
TRANSCRIPT
Uniwersytet Rzeszowski
Wydział Ekonomii
STUDIA PODYPLOMOWE
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”
IV edycja, rok akademicki 2014/2015
Paulina Czarnota
10/2015
Uwarunkowania podnoszenia innowacyjności
polskiej gospodarki z perspektywy doświadczeń
wybranych krajów Unii Europejskiej
Praca dyplomowa wykonana
pod kierunkiem
dr Małgorzaty Wosiek
Przyjmuję pracę
………………...............
Data i podpis promotora
RZESZÓW 2015
Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji
ekonomicznej
~ 2 ~
Oświadczenie autora pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa
została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób
niezgodny z obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest
w pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów
podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem
procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Data: 14.05.2015 Podpis autora pracy: Paulina Czarnota
~ 3 ~
Streszczenie
Praca obejmuje tematykę związaną z analizą uwarunkowań i stopnia innowacyjności
polskiej gospodarki na tle europejskich liderów w tym zakresie, czyli: Niemiec, Szwecji,
Danii, Finlandii oraz krajów, takich jak: Czechy, Węgry i Słowacja, które
w międzynarodowych rankingach innowacyjności osiągają lepsze wyniki niż Polska.
W opracowaniu wykorzystano metody taksonomiczne, w szczególności metodę porządkowania
liniowego Z. Hellwiga i metodę analizy skupień Warda. Analizą objęto lata 2006, 2010
i 2014.
Słowa kluczowe:
< innowacyjność krajów, konkurencyjność gospodarki narodowej, Unia Europejska,
wskaźniki innowacyjności, konwergencja realna, polska gospodarka>
TYTUŁ
<Conditions of rising innovation in Polish economy in perspective of the experience of
selected countries in the European Union >
~ 4 ~
Spis treści
WSTĘP ................................................................................................................................... 5
ROZDZIAŁ I ......................................................................................................................... 7
Teoretyczne aspekty innowacyjności gospodarek .............................................................. 7
1.1. Istota i pojęcie innowacji .............................................................................................. 7
1.2. Uwarunkowania innowacyjności gospodarek narodowych ......................................... 9
ROZDZIAŁ II ..................................................................................................................... 12
Pomiar innowacyjności gospodarek .................................................................................. 12
2.1. Powszechnie stosowane mierniki innowacyjności gospodarek ................................. 12
2.2. Wskaźniki wybrane do oceny innowacyjności gospodarek Unii Europejskiej .......... 16
2.3. Analiza innowacyjności według metody porządkowania liniowego Z. Hellwiga ..... 17
ROZDZIAŁ III .................................................................................................................... 20
Statystyczno-ekonometryczna analiza poziomu innowacyjności wybranych
gospodarek Unii Europejskiej............................................................................................ 20
3.1. Innowacyjność Polski na tle wybranych krajów UE w świetle międzynarodowych
rankingów .......................................................................................................................... 20
3.2. Innowacyjność krajów Unii Europejskiej w świetle badań własnych ....................... 23
3.3. Metoda Warda – grupowanie krajów na podstawie potencjału innowacyjnego ........ 28
WNIOSKI ............................................................................................................................ 36
BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................. 38
~ 5 ~
WSTĘP
W obecnych czasach szeroko definiowany rozwój społeczno-gospodarczy odbywa się
w turbulentnym środowisku, które kształtowane jest przez globalizację, nasilającą się
konkurencję i innowacje. W triadzie tych czynników, w warunkach gospodarki opartej na
wiedzy coraz większą rolę przypisuje się innowacyjności, która determinuje rozwój
i konkurencyjność gospodarek. Co ważne, innowacyjność odnosi się do prawie wszystkich
sfer życia, kształtując przyszłe tendencje społeczne oraz gospodarcze.
Państwa, które są liderami innowacyjności, są także gospodarkami najbardziej
konkurencyjnymi w skali światowej. Wiodące korporacje transnarodowe swoją potęgę
opierają na innowacjach. Podobnie konkurencyjność Unii Europejskiej determinuje stopień
innowacyjności poszczególnych krajów. W tym aspekcie ważne staje się dążenie do
zapewnienia realnej konwergencji, także technologicznej, między poszczególnymi
gospodarkami. Jeśli określone kraje upodobnią się do liderów i osiągną bardzo wysoki
poziom rozwoju, Unia Europejska jako całość, będzie postrzegana jako jednolity organizm,
mogący konkurować z najlepszymi gospodarkami światowymi. Wysoki poziom konwergencji
realnej jest koniecznym warunkiem trwałości i stabilności ugrupowania, a także pogłębiania
integracji między poszczególnymi krajami. Konwergencja realna jest niestety bardzo trudna
do osiągnięcia, gdyż poszczególne kraje członkowskie Unii Europejskiej różnią się
niezmiernie w rozwoju społeczno-gospodarczym, między innymi w zakresie innowacyjności.
Diagnoza czynników i uwarunkowań innowacyjności jest niezwykle istotna z punktu
widzenia przyszłej konwergencji technologicznej krajów. Chcąc dogonić liderów, państwa
muszą poznać, jakie są główne siły napędowe innowacyjności. Wiedza ta sprawi, że będą
mogły one stać się krajami bardziej nowoczesnymi, a tym samym – konkurencyjnymi.
W nakreślonym wyżej kontekście, za wyborem tematu przemawiają następujące
przesłanki:
podnoszenie poziomu innowacyjności krajów jest podstawowym warunkiem
budowania długookresowych przewag konkurencyjnych,
malejące zróżnicowanie w poziomie innowacyjności gospodarek Unii Europejskiej
sprzyja konwergencji realnej wewnątrz ugrupowania i tworzeniu jednolitego,
konkurencyjnego na skalę światową podmiotu gospodarczego.
Celem głównym niniejszej pracy jest analiza uwarunkowań innowacyjności
gospodarki polskiej z perspektywy doświadczeń liderów innowacyjności w krajach Unii
Europejskiej, a także gospodarek Czech, Węgier i Słowacji.
Do celu głównego przypisano następujące cele szczegółowe:
porównanie poziomu innowacyjności polskiej gospodarki z wybranymi krajami,
określenie mocnych i słabych stron analizowanych gospodarek w zakresie
innowacyjności,
przedstawienie wniosków odnośnie możliwości podnoszenia innowacyjności polskiej
gospodarki.
~ 6 ~
W niniejszej pracy postawiono także tezę badawczą: niwelowanie zróżnicowania
w innowacyjności między gospodarkami Unii Europejskiej sprzyja konwergencji realnej
w ramach tego ugrupowania.
Przedmiotem badania są kraje określane jako europejscy liderzy innowacyjności: Niemcy,
Dania, Szwecja i Finlandia, a także Węgry, Czechy i Słowacja, które uzyskują lepsze wyniki
w rankingach innowacyjności niż Polska. Okres badawczy obejmuje lata 2006, 2010
i uwzględnia prognozy na 2014 rok.
Do realizacji celu głównego, a także celów szczegółowych zastosowano analizę
porównawczą. Wykorzystano także metody taksonomiczne: metodę porządkowania
liniowego Hellwiga oraz metodę grupowania Warda. Analizy oparto o dane wtórne
zamieszczone w raporcie Innovation Index Scoreboard, European Innovation Scoreboard,
dane Eurostatu, GUS, Banku Światowego i OECD.
~ 7 ~
ROZDZIAŁ I
Teoretyczne aspekty innowacyjności gospodarek
1.1. Istota i pojęcie innowacji
Innowacja z języka łacińskiego innovatio oznacza odnowienie1. W debatach
ekonomicznych możemy rozpatrywać ją na dwóch poziomach – mikroekonomicznym
i makroekonomicznym. W ujęciu wąskim możemy mówić o innowacjach
w przedsiębiorstwach – tworzeniu, wprowadzaniu czegoś nowego, udoskonalonego, ale także
wdrożeniu nowoczesnej metody produkcji, uzyskaniu dodatkowych źródeł, czy możliwości.
Natomiast w ujęciu szerokim – innowacje można rozpatrywać w obszarze całych gospodarek,
jako nową kombinację istniejących już możliwości, w kontekście rozwoju i wzrostu
gospodarczego danego kraju. Jest to podejście reprezentowane przez prekursora innowacji –
J. Schumpetera2.
Na przestrzeni wieków innowacje były różnie definiowane. W badaniach najczęściej
przywoływane są definicje autorstwa: P. Druckera, J. Schumpetera, R. Lucasa, P. Kotlera,
P. Romera i G. Silverberga. Analiza tych określeń pozwala na wskazanie głównych atrybutów
innowacji, co ilustruje rysunek 1. Zestawienia to pozwala stwierdzić, że innowacje powinny
być rozpatrywane przede wszystkim w ujęciu dynamicznym, gdyż są złożonym procesem,
który obejmuje tworzenie nowatorskich rzeczy oraz jest związany z wykorzystaniem
posiadanej lub nowej wiedzy do opracowywania patentów i wynalazków,
a także z ulepszeniami technologicznymi. Pojęcie to często odnosi się także do pewnych idei,
praktyk czy obiektów, które przez społeczeństwo postrzegane są jako nowe. Współcześnie
proces generowania innowacji ma charakter programowy. Nie powstają one przypadkowo,
lecz są wynikiem aktywności B+R, a niezmiernie ważną rolę odgrywa kapitał ludzki – jako
pierwotne źródło innowacji3.
Istnieje wiele kryteriów, według których można klasyfikować innowacje. Ze względu na
tematykę niniejszej pracy skupiono się tylko na tych, które wiążą się z innowacyjnością
gospodarek. W tym zakresie wyróżnia się: innowacje kreatywne i imitujące. Pierwsza grupa
dotyczy odkryć i wynalazków, które są najczęściej generowane przez liderów innowacji,
takich jak: Niemcy, Dania, Szwecja i Finlandia. Natomiast innowacje imitujące wprowadzane
są przez kraje, które naśladują i rozpowszechniają nowatorskie pomysły. W tej grupie można
wyróżnić państwa uznawane przez Innovation Union Scoreboard (Unia Innowacji) za kraje
doganiające liderów, przykładowo Bułgarię i Litwę4. Klasyfikacja ta związana jest
1 Bardon-Gust N., Innowacyjność w aspekcie regionalnym, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, 2005, s.51-63. 2 Koch J. (red.), Wzrost gospodarczy a innowacje. Publikacja pokonferencyjna, Wrocławskie Centrum
Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008, s.15-27. 3 Waresa M., Ekonomiczne skutki różnic w innowacyjności krajów rozszerzonej Unii Europejskiej, w: J.Bilski,
A.Midera (red.), Procesy integracyjne w gospodarce światowej. Polska w Unii Europejskiej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003, tom II, s. 727-743. 4 Weresa M., Zdolność innowacyjna polskiej gospodarki. Pozycja w świecie i w regionie, w: H. Brdulak,
T. Gołebiowski, TRANS 03 - Innowacje w gospodarce, Difin, Warszawa 2003, s. 96-114.
~ 8 ~
z podziałem na innowacje podstawowe i usprawniające. Pierwsze z nich mają ogromny
wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy kraju, ponieważ dotyczą nowatorskich rozwiązań
naukowych. Drugie – powstały w celu usprawniania innowacji podstawowych, czyli
przykładowo dostosowywania ich do szybko zmieniających się warunków5.
Rysunek 1.
Elementy składowe definicji innowacji
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Prystrom J., Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego, ,
Diffin, Warszawa 2012, s. 9-15.
Biorąc pod uwagę stopień zależności dzieli się innowacje na sprzężone i niesprzężone.
Pierwsze są wynikiem współpracy pewnej liczy osób, organizacji czy ugrupowania, natomiast
drugie są rezultatem pracy jednej osoby, czy pojedynczego kraju członkowskiego i zazwyczaj
polegają na niewielkich usprawnieniach pewnych procesów6.
Z punktu widzenia wpływu innowacji na rozwój gospodarczy wyróżnić możemy
innowacje strategiczne oraz taktyczne. Innowacje strategiczne rozpatrywane są w długim
okresie, odnoszą się do przedsięwzięć innowacyjnych o charakterze społecznym
i ekonomicznym, przyczyniają się do realizacji określonych celów całego społeczeństwa,
taktyczne zaś odnoszą się do krótkiego okresu, przyczyniają się do podniesienia efektywności
gospodarowania7.
Ze względu na charakter uzyskiwanych korzyści wyróżnia się innowacje: gospodarcze
(przynoszące korzyści wymierne), społeczne (dające korzyści niewymierne), społeczno-
5 Ibidem. 6 Piekut M., Innovativeness of companies in Poland and other European countries, Zeszyty Naukowe MWSE
w Tarnowie, 2011, nr 2, s.90-95. 7 Nowak P., Poziom Innowacyjności Polskiej gospodarki na tle krajów UE, Prace Komisji Geografii Przemysłu,
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, nr.19, Kraków 2012, s. 153-167.
Innowacjetworzenie czegoś nowego
opracowanie wynalazku
z wykorzystaniem nowej lub starej
wiedzy
praktyczne stosowanie uzyskanych rezultatów
w działaności B+R
ulepszenia technologiczne, lepsze metody wykorzystania danej rzeczy
kwestie, które w danym momencie
pojawiły się jako pierwsze
idea, praktyka lub obiekt
postrzegane jako nowe
czynnik kapitału ludzkiego
~ 9 ~
gospodarcze, potencjalne (po wdrożeniu innowacji) i rzeczywiste (korzyści, które zostały już
osiągnięte)8.
1.2. Uwarunkowania innowacyjności gospodarek narodowych
Przejrzystą klasyfikację czynników warunkujących procesy innowacyjne przedstawił
A. Pomykalski (zob. rys. 2). Pierwsze dotyczą działalności badawczo-rozwojowej w danym
kraju, która tworzy fundamenty działalności innowacyjnej także innych podmiotów. Kolejne
– odnoszą się do polityki państwa nakierowanej na innowacyjność danego kraju.
Rysunek 2.
Czynniki warunkujące procesy innowacyjne według A. Pomykalskiego
Źródło: opracowanie własne na postawiePomykalski A., Zarządzanie innowacyjami, PWN, Warszawa 2001, s.
81.
W tym ujęciu istotna staje się strategia rozwoju techniki i nauki przekładająca się na
system kształcenia, który z kolei powiązany jest z dostępem do kreatywnego kapitału
ludzkiego. Duże znaczenie ma struktura gospodarcza kraju, regulująca ogólny stan
mechanizmu innowacyjnego, a także stopień uzależnienia kraju od importu wiedzy i wysoko
zaawansowanych technologii. Ważny jest system funkcjonowania gospodarki, wpływający na
efektywność i konkretyzację innowacji oraz wywierający wpływ na charakter rynku. Ostatnią
grupę stanowią czynniki psychologiczne, kulturowe i socjologiczne, na które składają się
między innymi: ambicje i prestiż. Czynniki te odnoszą się do kapitału ludzkiego, jego
psychiki i kultury9.
8 Prystrom J., Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego, Diffin, Warszawa 2012, s.19-26. 9 Pomykalski A., Zarządzanie innowacyjami, PWN, Warszawa 2001, s. 81.
potencjał B+R, zasoby wiedzy naukowej i technicznej kraju
polityka innowacyjna państwa
struktura gospodarcza kraju, rozwój społeczno-gospodarczy
system funkcjonowania gospodarki
czynniki psychologiczne, kulturowe i socjologiczne
~ 10 ~
Innym, równie ciekawym z punktu widzenia niniejszej pracy, podziałem czynników
innowacyjności jest wyróżnienie czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Wśród
pierwszych tzw. endogenicznych wymienia się: wiedzę naukową i techniczną, zaplecze
badawcze, kapitał ludzki, a także zasoby finansowe danej gospodarki. W odniesieniu do
determinantów egzogenicznych zwraca się uwagę na międzynarodowe otoczenie, w którym
funkcjonuje gospodarka, np. na przepływ kapitału zagranicznego (zwłaszcza w formie
bezpośrednich inwestycji zagranicznych), regulacje międzynarodowych organizacji
(MFW,WTO), czy ustalenia w ramach międzynarodowych ugrupowań integracyjnych. W tym
kontekście, ważnym czynnikiem zewnętrznym wspierającym proces podnoszenia
innowacyjności niżej rozwiniętych gospodarek Unii Europejskiej są np. fundusze
strukturalne.
Rysunek 3.
Uwarunkowania zdolności kraju do innowacji
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Starzyk K., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a transfer
technologii w procesie transformacji gospodarczej, w: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, red.
Z. Olesiński, PWE, Warszawa 1998, s. 266.
Z kolei K. Starzyk wyróżnia trzy grupy czynników kształtujących potencjał
innowacyjny kraju (zob. rys. 3). Są to:
1. poziom rozwoju gospodarczego danego państwa, kapitał ludzki i system edukacji,
zasoby kapitałowe oraz nakłady na badania i rozwój, a także personel badawczy
i liczba patentów,
2. otwartość danego kraju na inne gospodarki, powiązana z intensywnością wymiany
technologii i wiedzy z zagranicą,
intesywność wymiany wiedzy
i technologii z zagranicą
polityka gospodarcza
(inwestycyjna, naukowo-
techniczna, zagraniczna)
potencjał innowacyjny
danej gospodarki
~ 11 ~
3. szeroko rozumiane uwarunkowania systemowe, które obejmują politykę gospodarczą
danego państwa, w tym naukowo-techniczną, inwestycyjną i zagraniczną10.
W ramach wyżej wymienionych obszarów można wskazać czynniki egzogeniczne,
w skład których wchodzą: intensywność wymiany wiedzy i technologii z zagranicą, polityka
realizowana np. przez organizacje międzynarodowe lub szczebla centralnego Unii
Europejskiej. Źródła endogeniczne to natomiast potencjał innowacyjny danej gospodarki oraz
polityka gospodarcza danego państwa11.
Przegląd czynników i uwarunkowań innowacyjności wskazuje na to, że ich podstawą
są działania badawczo-rozwojowe. Ponadto istotną rolę odgrywa podejście danego państwa
do innowacji. Duże znaczenie ma dostęp do wysoko wykwalifikowanego kapitału ludzkiego.
Zatem priorytetowe znaczenie wśród uwarunkowań innowacyjności mają czynniki
o charakterze endogenicznym, tkwiące w danej gospodarce. To jej możliwości, stosowanie
odpowiedniej polityki, czy zachęt dla pobudzania zachowań innowacyjnych, przyczyniają się
do szybszego wzrostu innowacyjności, a tym samym także konkurencyjności całego kraju.
Niezmiernie ważną kwestią jest też to, że wszystkie analizowane uwarunkowania
innowacyjności są komplementarne (uzupełniają się wzajemnie).
W odniesieniu do gospodarek Unii Europejskiej ważną rolę we wspieraniu
innowacyjności, odgrywa polityka gospodarcza, nie tylko ta realizowana na poziomie
krajowym (choć przede wszystkim ona), ale także na szczeblu unijnym. Na forum Unii
Europejskiej priorytetowe znaczenie innowacyjności gospodarek podkreślono m.in.
w strategii Europa 2020 – wcześniej w Strategii Lizbońskiej. Istotną część tej strategii
stanowią zapisy dotyczące Unii Innowacji, której bezpośrednim efektem mają być
zwiększone inwestycje na badania i rozwój, osiągające docelowo poziom 3% PKB dla
każdego kraju członkowskiego UE.
10 Dwilińska M., Potencjał innowacyjny gospodarki – pojęcie, determinanty, mierniki, Zeszyty Naukowe SGH,
Warszawa 2005, s.113-132. 11 Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 28-
29.
~ 12 ~
ROZDZIAŁ II
Pomiar innowacyjności gospodarek
2.1. Powszechnie stosowane mierniki innowacyjności gospodarek
Mierniki innowacyjności można analizować na dwóch płaszczyznach12:
jako nakłady – czyli środki lub działania zaangażowane w proces innowacji,
jako efekty – co dane środki spowodowały – są to rezultaty odzwierciedlone
w wynalazkach czy patentach.
Wykorzystując powyższy podział, wyodrębnia się szereg mierników stosowanych
powszechnie do oceny poziomu innowacyjności gospodarek narodowych. Na podstawie
wskaźników cząstkowych budowane są syntetyczne indeksy innowacyjności, w oparciu
o które tworzy się rankingi – Global Innovation Index (GII) oraz stosowany w Unii
Europejskiej Summary Innovation Index (SII) (wcześniej stosowano European Innovation
Index),w oparciu o który tworzony jest coroczny raport Innovation Union Scoreboard.
Ze względu na temat niniejszej pracy szczególną uwagę zwrócono na raport Innovation
Union Scoreboard (IUS)13. Jego podstawą jest syntetyczny wskaźnik innowacyjności SII,
obliczany na podstawie 25 wybranych ujęć cząstkowych. Ogólną charakterystykę zmiennych
uwzględnionych w Summary Innovation Index przedstawiono w tabeli1.
Wskaźniki wykorzystane do obliczenia SII można podzielić na trzy grupy:
czynniki wpływające na innowacyjność podmiotów, niezbędne do tworzenia innowacji,
znajdujące się poza przedsiębiorstwami. Są to wskaźniki związane z poziomem
kwalifikacji siły roboczej – kapitałem ludzkim – stanowiącym podstawę twórczych
i innowacyjnych pomysłów, bazą naukową, a także z finansowaniem pomysłów
innowacyjnych,
czynniki związane z podmiotami gospodarczymi na terenie danego kraju,
efekty, jakie uzyskano za pomocą danych nakładów na innowacje. Ich miarą są np.:
wskaźniki dotyczące liczby firm, które wprowadziły innowacje (produktowe,
procesowe, itp.) oraz poziom zatrudnienia w branżach wiedzochłonnych, eksport
produktów zaawansowanych technologicznie, a także wydane patenty i licencje14.
W obrębie zmiennych ujętych w Summary Innovation Index zauważyć można zmiany
wprowadzone w raporcie IUS 2014. Poprawiono w nim wskaźnik 25 – który wcześniej
odnosił się do szybkiego wzrostu innowacyjności firm (IUS 2013), na zatrudnienie w szybko
rozwijających się firmach w sektorach innowacyjnych. Wydłużono okres analizy
12 Mikołajczyk B., Mierniki monitorowania innowacyjności w skali makro w krajach Unii Europejskiej,
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2014, s.282-292. 13 European Commission, Innovation Union Scoreboard 2014, (dostęp: 2.03.2015)
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf 14 Mikołajczyk B., Mierniki …., s.282-292.
~ 13 ~
z pięcioletniego (IUS 2013) do ośmioletniego (IUS 2014). Ponadto zmieniono kalkulację stóp
wzrostu, w której do tej pory brano pod uwagę średni wynik indywidualnych wskaźników –
natomiast w nowym ujęciu liczy się go jako średnioroczny wzrost syntetycznego SII15.
Przedstawiony wskaźnik sumaryczny ma wiele zalet i wad, dlatego znajduje on
zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników. Sporne kwestie dotyczą przede wszystkim
jego budowy. Ciekawe jest to, że kraje które są na pierwszych miejscach w Europie pod
względem SII nie zawsze są najlepsze w skali globalnej, co obrazuje wskaźnik Global
Innovation Index.
Inny zbiór wskaźników oceniających innowacyjność kraju zaproponowali: S. Stern, M.E.
Porter i J.L. Furman, aczkolwiek nawiązują one do tych zaproponowanych w SII. Według ich
koncepcji dzieli się je na: bezpośrednie i pośrednie. Do grupy pośrednich zaliczyć można16:
liczbę patentów przyznanych przez EPO17 – wybór EPO był celowy, ze względu na
wysokie wymagania stawiane potencjalnym wynalazkom przez tę instytucję,
wkład gospodarki w globalny rynek high-tech, przejawiający się między innymi
udziałami nakładów B+R w PKB.
Z kolei bezpośrednie – dzielą się na dwie zasadnicze grupy: zasoby związane
z tworzeniem nowej wiedzy, a także ze zdolnością do komercjalizacji innowacji przez dany
kraj. Są to:
krajowe wydatki brutto na B+R (GERD),
personel B+R,
kapitał ludzki związany z nauką i technologią,
osoby z wykształceniem wyższym w dziedzinie nauk technicznych.
15 European Commision, Innovation Union Scoreboard 2014, (data dostęp: 2.03.2015), s.11.
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf 16 Stern S., Porter M., Furman J., The determinants of National Capacity, „Working Paper”, No 7876, National
Bureau of Economics Research, Cambridge, September 2000, s.1. 17 EPO – Europejskie Biuro Patentowe.
~ 14 ~
Tabela 1. Cząstkowe wskaźniki innowacyjności wykorzystywane w Summary Innovation Index
Źródło: opracowanie własne na postawie Innovation Union Scoreboard 2014.
SUMMARY INNOVATION INDEX 2014
WARUNKI PDSTAWOWE AKTYWNOŚĆ FIRM PRODUKTY (EFEKTY)
Zasoby ludzkie
Otwarte, doskonałe,
atrakcyjne systemy
badań
Finanse
i wsparcie
Inwestycje
firmy
Przedsiębiorczość
i powiązania
Aktywa
intelektualne Innowatorzy Efekty ekonomiczne
Nowe stopnie
doktorskie
Międzynarodowe
publikacje naukowe
Wydatki na
B+R
w sektorze
publicznym
Wydatki na
B+R w sektorze
prywatnym
Innowacje wewnętrzne
MŚP
Wnioski patentowe
PCT**
MŚP wprowadzające
innowacje produktowe/
procesowe
Zatrudnienie
w działalności opartej na
wiedzy
Odsetek osób
z wykształceniem
wyższym
Publikacje naukowe
pośród najlepszych 10%
najczęściej cytowanych na
świecie
Inwestycje
w Venture
Capital
Inne wydatki niż
B + R
Współpraca
innowacyjnych MŚP
z innymi firmami
Wnioski patentowe PCT
na 100 mieszkańców
dotyczące społecznych
wyzwań
MŚP wprowadzające
innowacje marketingowo -
organizacyjne
Udział eksportu
produktów wysoko
zaawansowanych
technologii
Odsetek młodzieży
z co najmniej
średnim
wykształceniem
Doktoranci spoza UE Liczba publikacji
publiczno-prywatnych
Wspólne znaki
towarowe
Zatrudnienie w szybko
rozwijających się firmach
w sektorach
innowacyjnych (2014)
Eksport usług opartych
na wiedzy
Sprzedaż innowacji na
rynek
Wspólne projekty Przychody z zagranicy
(licencje i patenty)
~ 15 ~
Dokonując analizy literatury z tego zakresu zauważono także inne wskaźniki oceniające
poziom innowacyjności danego kraju. Zaliczyć do nich można:
zatrudnienie w usługach high-tech jako odsetek ogółu siły roboczej,
osoby posiadające wyższe wykształcenie – odsetek osób w wieku 25–64 lata,
zapotrzebowanie na nowe kadry B+R,
poziom PKB per capita danego kraju,
liczba patentów w wymiarze krajowym i zagranicznym,
inwestycje w Venture Capital jako % PKB.
Nasuwa się wniosek, że dobór wskaźników do oceny innowacyjności danego kraju jest
tak naprawdę subiektywny – zależy tylko i wyłącznie od osoby próbującej ocenić poziom
innowacyjności danego kraju. Na podstawie zaprezentowanego powyżej zestawienia można
wnioskować, że ocenę innowacyjności gospodarki nie można oprzeć tylko na
wskaźnikach innowacyjności przedsiębiorstw, ale należy wziąć pod uwagę również szereg
innych czynników wpływających pozytywnie na chęć tworzenia innowacji, takich jak:
dostępność wysoko wykwalifikowanego kapitału ludzkiego czy polityka proinnowacyjna
państwa. Trzeba też uwzględnić efekty, jakie działania te przynoszą całej gospodarce.
Kolejnym ważnym, syntetycznym wskaźnikiem innowacyjności jest Global Innovation
Index (GII). Jest to światowy indeks określający innowacyjność poszczególnych gospodarek.
Po raz pierwszy został on wprowadzony w 2007 roku. Klasyfikuje on 125 gospodarek ze
względu na 60 wskaźników (zob. rys. 4).
Rysunek 4.
Składowe wskaźnika Global Innovation Index
Źródło: opracowanie własne na podstawie Global Innovation Index 2014.
Wskaźniki efektywności innowacyjnej
Czynniki kreujące innowacyjność
Instytucje Kapitał
ludzki
Infrastruk -
tura
Złożoność
rynkuZłożoność
biznesu
Efekty
działalności
innowacyjnej
Efekty
wiedzy
i technologii
Efekty
kreatywno
-ści
~ 16 ~
W jego skład wchodzą czynniki kreujące innowacyjność oraz efekty działalności
innowacyjnej. Pierwsze obejmują kolejno: instytucje (środowisko polityczne, regulacyjne
i biznesowe), kapitał ludzki (wykształcenie wyższe, badania i rozwój), infrastrukturę (ogólna
infrastruktura, trwałość ekologiczna), złożoność rynku (kredyty, inwestycje, handel
i konkurencyjność) oraz biznesu (wiedza pracowników, powiązania innowacyjne, absorpcja
wiedzy). Natomiast w drugiej grupie wyróżnia się: efekty wiedzy i technologii
(kreacja/oddziaływanie/dyfuzja wiedzy) oraz kreatywności (aktywa niematerialne, dobra
kreatywne i serwis oraz kreatywność internetowa).
Tak pogrupowane mierniki dają lepszy i dokładniejszy obraz poziomu innowacyjności
w badanych gospodarkach. Dużą zaletą jest także światowy zasięg wskaźnika GII, który
pozwala na dokonanie analizy porównawczej większości gospodarek.
2.2. Wskaźniki wybrane do oceny innowacyjności gospodarek Unii Europejskiej
Dobór zmiennych do modelu nie jest kwestią łatwą do rozstrzygnięcia. Jego trafność
ma bardzo duży wpływ na prawidłowość wybranej konstrukcji, w oparciu o którą prowadzi
się analizę. Oczywiście wybór danych, jak i modeli jest subiektywny, dlatego też rankingi
innowacyjności różnią się pomiędzy sobą.
Tabela 2.
Wskaźniki innowacyjności wykorzystane w badaniu
NAKŁADY
SIŁY SPRAWCZE
INNOWACJI
Udział kapitału ludzkiego w nauce i technice jako %
populacji (HRST) 1
Udział doktorów w dziedzinie technologii (% populacji
w wieku 20-29 lat) 2
GERD jako % PKB 3
Udział osób z wykształceniem wyższym w grupie
wiekowej 25-64 lat (%) 4
Wydatki na B+R (% PKB) 5
EFEKTY
ZASTOSOWANIE
NOWEJ WIEDZY
Eksport produktów zaawansowanych technologicznie
(% eksportu) 6
Zatrudnienie w wysoko zaawansowanych
technologicznie branżach jako % zatrudnienia ogółem 7
Zatrudnienie w B+R jako % zatrudnienia ogółem 8
WŁASNOŚĆ
INTELEKTUALNA
Liczba wniosków patentowych wysoko
zaawansowanych technologii do EPO (na 1 mln osób) 9
Liczba wniosków patentowych ogółem złożonych do
EPO (na 1 mln osób) 10
Źródło: opracowanie własne.
~ 17 ~
Na podstawie literatury przedmiotu wyznaczono wskaźniki mające na celu ocenę
wybranych gospodarek UE pod względem poziomu innowacyjności (zob. tabela 2). Dobór
wskaźników oparto na dwóch kryteriach18:
merytorycznym – wybór zmiennych ujętych zgodnie z wnioskami wynikającymi
z przeglądu literatury,
kompletność i porównywalność danych statystycznych.
Wskaźniki zostały podzielone na dwie grupy: nakłady i efekty. Mają one charakter
stymulant, tzn. ich wysokie wartości świadczą o wyższym poziomie innowacyjności
gospodarek.
Pierwsza grupa wskaźników składa się z dwóch komponentów: siły sprawcze
innowacji – przez które autor niniejszej pracy rozumie czynniki występujące w danym kraju
niezbędne do zaistnienia innowacji, a także elementy obejmujące tworzenie nowej wiedzy.
W obrębie efektów wyróżniono podgrupę zastosowania nowej wiedzy, mierzoną eksportem
wysoko zaawansowanych technologii oraz zatrudnieniem, a także dotyczącą własności
intelektualnej – za którą uznano patenty i licencje zgłaszane do EPO.
2.3. Analiza innowacyjności według metody porządkowania liniowego Z. Hellwiga
Zjawiska odnoszące się do innowacyjności są bardzo złożone, dlatego trudno jest je
przedstawić za pomocą jednego uniwersalnego miernika. Właśnie ta różnorodność powoduje,
że niemożliwe staje się wyselekcjonowanie jednego wskaźnika diagnostycznego,
przykładowo nakładów na badania i rozwój do oceny całej gospodarki. Dlatego stosuje się
syntetyczne miary uwzględniające złożoność i wielowymiarowość tego zjawiska.
W bieżących badaniach do opracowania syntetycznego wskaźnika innowacyjności
wykorzystano metodę porządkowania liniowego według koncepcji przedstawionej przez
Z. Hellwiga. Objęto nią lata 2006, 2010, 2014 wraz z uwzględnioną prognozą na 2014 rok.
Badaniu empirycznemu poddano gospodarki liderów innowacji, wyodrębnionych celowo
według rankingu zawartego w raporcie Innovation Union Scoreboard, tj. Niemcy, Dania,
Szwecja, Finlandia, a także grupę krajów, które w 2004 roku wstąpiły do Unii Europejskiej
wraz z Polską, czyli: Czechy, Węgry i Słowację.
Wskaźniki cząstkowe wykorzystane do konstrukcji syntetycznego miernika
innowacyjności muszą spełniać pewne kryteria statystyczne. Powinny:
cechować się wysoką zmiennością,
być silnie skorelowane ze zmienną objaśnianą,
być słabo skorelowane pomiędzy sobą.
18 Mikołajczyk B., Mierniki monitorowania innowacyjności w skali makro w krajach Unii Europejskiej, Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, 2011, s. 286.
~ 18 ~
Procedura weryfikacji zmiennych według kryteriów statystycznych przebiega
w następujących etapach:
1. Eliminuje się czynniki cechujące się zbyt niskim poziomem zmienności
(w analizowanym przypadku, gdy ten współczynnik przyjął wartość poniżej 10%).
2. Oblicza się współczynniki korelacji19 dla badanych zmiennych. W opracowaniu
ustalono wartość krytyczną na poziomie 0,85. Wysoka wartość współczynnika
korelacji wskazuje, że informacje mierzone przez zmienne powielają się.
3. Ze względu na wartość obliczonych współczynników korelacji przeprowadza się
redukcję zmiennych za pomocą metody statystycznej – w opracowaniu wykorzystano
parametryczną metodę doboru zmiennych diagnostycznych Z. Hellwiga20.
Etapy eliminacji zmiennych diagnostycznych metodą Hellwiga21:
1. W macierzy współczynników korelacji dla każdej zmiennej sumuje się bezwzględne
wartości współczynników korelacji, następnie wybiera się wartość centralną (tę
zmienną, dla której suma jest najwyższa).
2. Eliminuje się zmienne, które mają wyższy współczynnik korelacji niż założony
w badaniu (0,85) – są to zmienne satelitarne.
3. Postępowanie prowadzi się tak długo, aż odrzuci się wszystkie zmienne o wyższych
w stosunku do ustalonej wartości współczynnikach korelacji22.
Po przeprowadzeniu statystycznej weryfikacji zmiennych, ostatecznie w badaniu
wykorzystano następujące wskaźniki:
zatrudnienie w sektorze B+R jako % zatrudnienia ogółem,
liczba aplikacji patentowych EPO przypadających na 1 milion mieszkańców,
kapitał ludzki w nauce i technice jako % populacji,
zatrudnienie w sektorze wysoko zaawansowanych technologii jako % zatrudnienia
ogółem,
liczba doktorantów jako procent populacji w wieku 20–29 lat,
eksport produktów high-tech jako % eksportu ogółem.
Tak przygotowany zestaw zmiennych poddawany jest procedurze standaryzacji według
formuły:
19 Są to współczynniki korelacji liniowej Pearsona. 20 Warzecha K., Syntetyczna ocena dystansu Polski od krajów UE na podstawie wybranych aspektów ochrony
środowiska, (data dostępu 5.04.2015) http://zif.wzr.pl/pim/2013_4_4_23.pdf 21 Stec M. Uwarunkowania rozwojowe województw w Polsce – analiza statystyczno – ekonometryczna
„Nierówności społeczne a Wzrost Gospodarczy Uwarunkowania sprawnego działania w przedsiębiorstwie
i regionie”, Zeszyt nr 20, Wyd. UR w Rzeszowie, Rzeszów 2011, s.232-251. 22 Warzecha K, Syntetyczna…..
~ 19 ~
jjij
ijxS
xxz
,
gdzie:
𝑥𝑖𝑗- obserwowana wartość zmiennej,
𝑥�̅� − średnia wartość (wartość oczekiwana),
𝑆(𝑥𝑗) − odchylenie standardowe zmiennej ,
𝑧𝑖𝑗 – wartość zmiennej standaryzowanej.
W niniejszym opracowaniu uwzględniono średnią i odchylenie standardowe obliczone na
postawie wszystkich obserwacji tak, aby wartości syntetycznej miary innowacyjności były
porównywalne w kolejnych latach. Umożliwiło to przedstawienie analizy w ujęciu
dynamicznym. Na podstawie wystandaryzowanych zmiennych obliczono syntetyczny
wskaźnik innowacyjności wg formuły:
𝑑𝑖 = 1 − 𝐷𝑖𝑜
𝐷𝑜
gdzie:
𝑑𝑖 – wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności,
𝐷𝑖𝑜- odległość euklidesowa wyznaczonych obiektów od wzorca,
𝐷0 – odległość (lub ciąg odległości).
Wynikiem powyższej procedury jest utworzenie rankingu obiektów. Syntetyczna miara
przyjmuje wartości z zamkniętego przedziału od 0 – 1. Im kraj jest bardziej innowacyjny, tym
wartość wskaźnika jest wyższa.
Parametryczna metoda doboru zmiennych ma wiele zalet, jak również i wad. Na
pewno ułatwia estymację modelu w szczególności poprzez eliminację współliniowości,
ogranicza liczbę zmiennych do badania, a także zmniejsza liczbę równań modelu. Jej
niedogodnością jest jednak ograniczona możliwość interpretacji merytorycznej otrzymanych
danych23.
23 Cieślak M. (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2002, s. 119; Pluta
W.,, Agregatowe zmienne diagnostyczne w badaniach regresyjnych, „Przegląd Statystyczny” 1976 nr 1, s. 85–
97.
~ 20 ~
ROZDZIAŁ III
Statystyczno-ekonometryczna analiza poziomu innowacyjności wybranych
gospodarek Unii Europejskiej
3.1. Innowacyjność Polski na tle wybranych krajów UE w świetle międzynarodowych
rankingów
Według Raportu Innovation Union Scoreboard liderami innowacyjności w Unii
Europejskiej w 2014 roku były: Szwecja, Dania, Niemcy i Finlandia. Analizując raport IUS
2014 można zauważyć, że w porównaniu do roku poprzedniego Polska przesunęła się
z grupy „skromnych” do „umiarkowanych” innowatorów, zostawiając za sobą w tyle
Bułgarię, Litwę i Rumunię. Widoczna jest także przewaga Węgier, Słowacji i Czech nad
Polską, która nadal się utrzymuje, chociaż w 2014 roku te państwa znalazły się
w jednej grupie krajów cechujących się umiarkowaną innowacyjnością (zob. wykres 1)24.
Wykres 1.
Summary Innovation Index 2014 w Unii Europejskiej
Legenda: kolorem żółtym oznaczono „skromnych innowatorów”, kolorem niebieskim „umiarkowanych
innowatorów”, kolorem zielonym kraje doganiające, kolorem różowym liderów innowacyjności.
Źródło: opracowanie własne na podstawie IUS 2014.
Mocne i słabe strony poszczególnych krajów UE według IUS 2014 przedstawiono
w tabeli 3. Europejscy liderzy innowacji cechują się przede wszystkim: dużą liczbą
międzynarodowych publikacji naukowych, znaczną liczbą stopni doktorskich, wysokimi
wydatkami na B+R w sektorze prywatnym, co świadczyć może o dużej innowacyjności
24 European Commision, Innovation Union Scoreboard 2014,
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf (dostęp: 2.03.2015), s. 13.
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
Bułg
aria
Ło
twa
Rum
unia
Po
lska
Lit
wa
Cho
rwac
ja
Mal
ta
Sło
wac
ja
Węg
ry
Gre
cja
Po
rtu
gal
ia
His
zpan
ia
Cze
chy
Wło
chy
Cyp
r
Est
on
ia
Sło
wen
ia
Fra
ncj
a
Au
stri
a
Irla
nd
ia
Wie
lka…
Bel
gia
Ho
lan
dia
Lu
kse
mbu
rg
Fin
lan
dia
Nie
mcy
Dan
ia
Szw
ecja
~ 21 ~
i konkurencyjności przedsiębiorstw reprezentujących te kraje. Ich zaletami są również:
wysokie wydatki na innowacje, inne niż B+R oraz duża liczba publikacji prywatno-
publicznych. Ich wspólnym problemem jest mała liczba nowych doktorantów spoza UE.
Kraje, które reprezentują grupę umiarkowanych innowatorów, mają też trudności
w obrębie tej kategorii, jak również z niską liczbą aplikacji patentowych PCT, licencji
oraz patentów pochodzących z zagranicy.
Tabela 3.
Mocne i słabe strony innowacyjności wybranych krajów UE wg raportu IUS 2014
Wybrane
kraje MOCNE STRONY SŁABE STRONY
Szwecja
liczba międzynarodowe publikacje
naukowe,
wydatki B+R w prywatnym sektorze,
liczba publiczno-prywatnych publikacji
naukowych,
liczba aplikacji patentowych PCT.
eksport usług opartych na wiedzy,
sprzedaż udziałów w firmach
innowacyjnych.
Dania
liczba międzynarodowych publikacji
naukowych,
liczba publiczno–prywatnych publikacji
naukowych,
wydatki na B+R w prywatnym sektorze,
liczba nowych stopni doktorskich.
liczba doktorantów spoza UE poniżej
średniej UE.
Niemcy
liczba międzynarodowy publikacji
naukowych,
liczba nowych stopni doktorskich,
wydatki inne niż B+R na innowacje.
liczba doktorantów spoza UE,
inwestycje w kapitał wysokiego ryzyka,
licencje i patenty.
Finlandia
liczba międzynarodowych publikacji
naukowych,
wydatki na B+R w prywatnym sektorze,
liczba nowych stopni doktoranckich,
licencje i patenty z zagranicy.
liczba doktorantów spoza UE,
eksport usług opartych na wiedzy.
Czechy
Liczba międzynarodowych publikacji
naukowych,
wydatki inne niż na B+R,
wydatki B+R w sektorze publicznym.
inwestycje w kapitał wysokiego ryzyka,
liczba doktorantów spoza UE.
Węgry
licencje i patenty z zagranicy,
zatrudnienie w szybko rozwijających się
firmach sektorów innowacyjnych,
liczba międzynarodowych publikacji
naukowych.
liczba doktorantów spoza UE.
Słowacja
sprzedaż udziałów w firmach
innowacyjnych,
osoby z wyższym i średnim
wykształceniem,
liczba międzynarodowych publikacji
naukowych.
liczba doktorantów spoza UE,
aplikacje patentowe PCT,
licencje i patenty.
Polska
wydatki inne niż B+R na innowacje,
osoby z wyższym i średnim
wykształceniem.
liczba doktorantów spoza UE,
aplikacje patentowe PCT,
licencje i patenty.
Źródło: opracowanie własne na podstawie IUS 2014.
~ 22 ~
Ponadto z przedstawionej tabeli wynika, że cechą pozytywną innowatorów jest
wysoka liczba międzynarodowych publikacji (Czechy, Węgry, Słowacja). Nie dotyczy ona
jednakże Polski – która jedyną przewagę zaobserwowaną przez IUS 2014 – wykazuje
w obszarze większych wydatków na innowacje, innych niż B+R oraz w znacznym odsetku
osób posiadających wykształcenie wyższe lub średnie. Nasze państwo prezentuje się
niekorzystnie na tle liderów UE, ale także krajów grupy Wyszehradzkiej, które zajmują
wyższe pozycje w rankingach innowacyjności. Ich przewaga wiąże się
z liczniejszymi publikacjami naukowymi, większymi wydatkami na B+R i znaczącym
zaangażowaniem sektora prywatnego w działalność B+R.
Innowacje są bardzo ważne dla każdego państwa, ponieważ ich brak spowodowałby
stagnację i przyczyniłby się do powstania niekorzystnych trendów w gospodarce.
W dzisiejszych czasach innowacyjność jest kluczem do osiągnięcia lepszej pozycji
konkurencyjnej na rynku międzynarodowym, dlatego też kraje często wspierają naukę
i biznes, tworząc tym samym zapotrzebowanie na innowacje. Taką szansą dla polskiej
gospodarki jest Unia Innowacji. Jest to nowa polityka w ramach strategii Europa 2020. Jej
celem jest doprowadzenie do wzrostu konkurencyjności w wymiarze krajowym, jak
i europejskim poszczególnych państw członkowskich UE. Unii Innowacji towarzyszy zapis,
że do 2020 roku kraje Unii Europejskiej powinny zwiększyć środki inwestowane w obszar
badań i rozwoju do 3% PKB, co z kolei ma się przyczynić do podniesienia poziomu
innowacyjności.
Tabela 4.
Indeks GII w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 2007–2014
Global Innovation Indeks 2007-2014 – pozycje w rankingu
Kraj Rok 2007 2008/09 2009/10 2011 2012 2013 2014
Szwecja 12 3 2 2 2 2 3
Finlandia 13 13 6 5 4 6 4
Dania 11 8 5 6 7 9 8
Niemcy 2 2 16 12 15 15 13
Czechy 32 33 27 27 27 28 26
Węgry 36 47 36 25 31 31 35
Słowacja 35 35 37 37 40 36 27
Polska 56 56 47 43 44 49 45
Źródło: opracowanie własne na postawie Global Innovation Index 2007-14.
Jednakże w Polsce wydatki na badania i rozwój nadal są niskie (w 2013 roku wynosiły
ok. 0,87 % PKB) . Pochodzą one głównie z budżetu państwa, niestety przy niewielkim
udziale przedsiębiorstw. Jest to jedna z głównych przyczyn słabszej pozycji Polski
w stosunku do analizowanych gospodarek. Niewystarczające nakłady na badania i rozwój
mają przede wszystkim charakter systemowy – niezależny od gospodarki czy od cyklu
koniunkturalnego25.
25 Baczko T., Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2012 roku, (dostęp:5.03.2015)
http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=BF2D9F670B9747BF8E39FB7421CA9A74
~ 23 ~
Za przyczynę trudności rozwoju działalności innowacyjnej w Polsce uznaje się
ponadto wysokie koszty wprowadzania i tworzenia innowacji. Dotyczy to w szczególności
sektora MŚP, który często nie posiada odpowiedniego kapitału, bądź niewłaściwe
o wykorzystuje. Przedsiębiorstwa, które decydują się na innowacje, najczęściej wprowadzają
je tylko w najbliższym środowisku, co może stanowić pewne ograniczenie dotyczące
upowszechniania nowych rozwiązań.
Tabela 4 przedstawia zmiany, jakie dokonały się w klasyfikacji zajmowanej przez
porównywane kraje w rankingu innowacyjności GII w latach 2007–2014. Dla Szwecji
najbardziej przełomowe okazały się lata 2008/09, kiedy to z 12 miejsca awansowała na 3
i przez kolejne okresy zdołała się na nim utrzymać. Podobnie wyglądała sytuacja Finlandii,
która w latach 2008/09 zajmowała 13 miejsce, aby na przełomie 2009/10 znaleźć się na 6,
a w 2014 r. już na 4 pozycji. Odwrotna sytuacja dotyczy gospodarki niemieckiej, która
w 2007 roku plasowała się na 2 miejscu w rankingu GII, a od lat 2009/10 jej stan
zaczął zdecydowanie się pogarszać, zajęła wówczas 16 pozycje, w 2014 r .- 13. Natomiast
państwo czeskie w analizowanym okresie awansowało z miejsca 32 w 2007 roku na 26
w 2014. Z kolei Węgrzy utrzymują się na w miarę stabilnym poziomie i w 2014 roku zajęli
35 lokatę. Dużą zmianę pozycji zajmowanej w rankingu odnotowała Słowacja. Na przełomie
lat 2013 i 2014 przesunęła się o 9 miejsc do góry, ostatecznie zajmując 27 pozycję.
W porównaniu do analizowanych gospodarek sytuacja Polski nie jest zadowalająca. Na
przestrzeni 2007-2014 zajmowała ona znacznie słabszą pozycję w rankingu. Co prawda
polska gospodarka awansowała z 56 miejsca w 2007 roku na 45 w 2014, jednak dystans
w stosunku do liderów rankingu jest nadal znaczny.
Kraje będące liderami w Unii Europejskiej zajmują również wysokie miejsca
w rankingu GII 2014. Można zauważyć, że mimo iż są one wyznacznikami innowacyjności
w wymiarze europejskim, to w ujęciu globalnym ustępują, takim światowym liderom
innowacyjności, jak: Korea Południowa, Stany Zjednoczone czy Japonia.
3.2. Innowacyjność krajów Unii Europejskiej w świetle badań własnych
Wyniki porządkowania liniowego krajów Unii Europejskiej zgodnie ze syntetycznym
miernikiem, obliczonym według formuły zaproponowanej przez Z. Hellwiga, przedstawia
tabela 5. Dane dotyczyły okresu 2006–2014, gdyż tylko dla tych lat dostępne były wszystkie
wyniki statystyczne obejmujące kraje Unii Europejskiej. W obliczeniach pominięto Maltę, ze
względu na brak dostępności większości danych empirycznych. Do pozyskania niektórych,
brakujących informacji użyto prognoz punktowych.
Według wskaźników zdecydowanym liderem innowacyjności w Unii Europejskiej
w 2006 roku były Niemcy. Ta gospodarka osiągnęła indeks innowacyjności o wartości 0,61.
W tym samym roku na czołowych pozycjach uplasowały się także: Finlandia (0,48), Szwecja
(0,43) i Francja (0,40). Do czołówki zbliżyły się: Wielka Brytania, Dania, Austria, Irlandia,
Holandia, Czechy i Belgia. W grupie umiarkowanych innowatorów znalazły się gospodarki
Węgier (0,23), Słowacji (0,20), a także Polski (0,13). Warto zauważyć, że wszystkie te
~ 24 ~
państwa już w 2006 roku osiągały lepsze wyniki niż nasz kraj (Słowacja - 16 miejsce, Polska
dopiero 22). W grupie słabych innowatorów znalazły się: Chorwacja, Portugalia, Łotwa
i Rumunia.
Tabela 5.
Ranking państw UE według syntetycznego wskaźnika innowacyjności
ROK
Kraj
2006 2010 2014
wynik pozycja wynik pozycja wynik pozycja
Austria 0,310 6 0,328 8 0,315 7
Belgia 0,271 11 0,291 11 0,289 10
Bułgaria 0,126 23 0,101 27 0,066 26
Chorwacja 0,121 24 0,137 23 0,101 25
Cypr 0,147 20 0,169 19 0,126 24
Czechy 0,283 10 0,314 9 0,311 8
Dania 0,307 7 0,329 7 0,335 6
Estonia 0,219 15 0,258 12 0,274 11
Finlandia 0,485 2 0,433 2 0,378 4
Francja 0,401 4 0,430 4 0,411 2
Grecja 0,141 21 0,142 22 0,182 18
Hiszpania 0,188 17 0,197 18 0,160 20
Holandia 0,297 9 0,308 10 0,261 12
Irlandia 0,302 8 0,338 6 0,304 9
Litwa 0,159 19 0,145 21 0,195 15
Luxemburg 0,223 14 0,239 13 0,169 19
Łotwa 0,119 26 0,104 25 0,145 22
Niemcy 0,616 1 0,664 1 0,601 1
Polska 0,135 22 0,148 20 0,135 23
Portugalia 0,120 25 0,103 26 0,149 21
Rumunia 0,097 27 0,129 24 0,040 27
Słowacja 0,203 16 0,208 17 0,226 14
Słowenia 0,186 18 0,218 15 0,243 13
Szwecja 0,434 3 0,430 3 0,338 5
Węgry 0,236 12 0,227 14 0,182 17
Wielka
Brytania 0,367 5 0,347 5 0,388 3
Włochy 0,231 13 0,209 16 0,186 16
*kolorem zostały oznaczono gospodarki, które zostały poddane pogłębionej analizie w bieżącym opracowaniu.
Źródło: opracowanie własne.
W 2010 roku ponownie najwyższy wskaźnik innowacyjności osiągnęły gospodarki:
Niemiec, Finlandii, Szwecji i Francji. W porównaniu do 2006 roku swoje pozycje w rankingu
poprawiły: Chorwacja, Cypr, Czechy (z 10 na 8 miejsce), Estonia, Irlandia, Luksemburg,
Łotwa, Polska (z 22 na 20), Rumunia i Słowenia.
~ 25 ~
W 2014 roku liderem innowacyjności ponownie były Niemcy (osiągnęły one wynik
0,60). Na kolejnych miejscach uplasowały się: Francja, Wielka Brytania i Finlandia. W grupie
krajów doganiających pojawiły się kolejno: Szwecja, Dania, Austria, Czechy, Irlandia,
Belgia, Estonia, Holandia i Słowenia. Znalazła się tutaj także Polska, która zajęła 23 miejsce
z wynikiem 0,135. Końcowe pozycje w zestawieniu osiągnęli skromni innowatorzy, do
których zaliczyć można: Chorwację, Bułgarię i Rumunię.
Analiza powyższej tabeli wskazuje jednoznacznie na pojawiające się zmiany
w klasyfikacji wybranych do analizy gospodarek wytypowanych państw. W całym badanym
okresie, tj. w latach 2006–2014, liderem innowacyjności były Niemcy, których syntetyczny
wskaźnik innowacyjności przyjął wartości powyżej 0,60. Można jednak zauważyć, że jego
wartość w roku 2014 (0,60), była niższa w porównaniu do wyniku z roku 2010 o 0,063.
W latach 2006 i 2010 europejskim liderem innowacyjności była również Finlandia, która
wówczas zajmowała 2 miejsce. Niestety w 2014 roku jej pozycja rankingowa pogorszyła się
i kraj te przesunął na 4 pozycję. Podobnie było ze Szwecją, która w 2006 roku zajmowała
3 miejsce, zaś w 2014 roku uplasowała się na 5 pozycji. W latach 2006–2014 Dania
poprawiła wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności, awansując jednocześnie o jedną
lokatę w klasyfikacji (z miejsca 7 na 6).
Wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej uwagę zwraca wysoka pozycja
rankingowa Czech, które w latach 2006–2014 awansowały z miejsca 10 na 8. Z kolei
pogorszeniu uległa sytuacja Węgier, które spadły z 12 pozycji na 17. Natomiast znacznej
poprawie uległa pozycja rankingowa Słowacji, która awansowała o 3 miejsca. Niestety,
najdalszą pozycję w klasyfikacji zajęła Polska, zajmując w 2014 roku 23 miejsce. Można, też
zauważyć, że w porównaniu do 2006 roku był to spadek o jedną pozycję rankingową, choć
wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności w zasadzie pozostała na podobnym
poziomie.
Rezultaty porządkowania krajów w oparciu o miernik Hellwiga, można porównać
z wynikami uzyskanymi przez poszczególne gospodarki w SII 2014. Gospodarka niemiecka
w bieżących obliczeniach zajęła miejsce pierwsze, podczas gdy w IUS 2014 uplasowała się
ona na 3 pozycji. Finlandia w obydwóch przypadkach osiągnęła 4 lokatę. Dania znalazła się
w grupie krajów doganiających liderów, natomiast w IUS 2014 była na 2 miejscu. W obu
klasyfikacjach Polska pojawiła się w grupie umiarkowanych innowatorów. Zarówno w GII
2014 i IUS 2014 zajęła ona końcowe miejsca w zestawieniu i jest daleko za liderami
innowacji.
Na wykresie 2 przedstawiono wartość syntetycznego miernika innowacyjności
w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2014 roku. Można zauważyć, jak duży dystans
dzieli Polskę od gospodarki niemieckiej. Wartość syntetycznego miernika w Niemczech jest
prawie trzykrotnie większa niż w naszym kraju. Mniejsze, ale dość wyraźne różnice, widać
także w odniesieniu do innych czołowych innowatorów, takich jak: Finlandia, Szwecja
i Dania. Przewagę zdobyły również gospodarki Czech i Słowacji. Nieco mniejszy dystans
dzieli Polskę od Węgier.
~ 26 ~
Wyniki porządkowania krajów w oparciu o metody taksonomiczne w dużym stopniu
zależą od zmiennych wybranych do analizy. Dobór poszczególnych miar charakteryzujących
gospodarki jest mocno subiektywny, stąd też widać różnicę pomiędzy obydwoma rankingami,
stworzonym do analizy niniejszej pracy a IUS 2014.
Wykresie 2.
Syntetyczny wskaźnik innowacyjności w wybranych gospodarkach w 2014 roku
Źródło: opracowanie własne.
Należy podkreślić, że Polska w odniesieniu do większości uwzględnionych
wskaźników, takich jak: zatrudnienie w B+R jako procent zatrudnienia ogółem, liczba
aplikacji patentowych EPO na 1 milion mieszkańców, kapitał ludzki w nauce i technice jako
% siły roboczej, zatrudnienie w wysokich technologiach jako % zatrudnienia ogółem, liczba
doktorantów jako % populacji ogółem w wieku 20–29 lat i eksport high-tech jako % eksportu
ogółem, nie osiąga zadowalających wyników. Liderzy oraz gospodarki państw: Czech,
Węgier i Słowacji uzyskują dużo wyższe wartości w tych dziedzinach. Czynniki te są ważne
z punktu widzenia możliwości rozwoju polskiej gospodarki. Są to z pewnością obszary,
w których Polska powinna poprawić swoje notowania. Sprzyjać temu powinna odpowiednia
polityka, nie tylko na szczeblu unijnym, ale też i krajowym. Wdrożenie Unii Innowacji
powinno podnieść wydatki na badania i rozwój, a tym samym pobudzić i zachęcić ludzi do
tworzenia nowych rozwiązań oraz wynalazków. Umożliwi to szybszy rozwój i przyczyni się
do zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki.
Wykres 3 obrazuje wyniki osiągane przez analizowane gospodarki w roku 2006, 2010
i 2014. Zauważyć można, że gospodarka niemiecka w badanych latach była i jest czołowym
liderem innowacyjności. W porównaniu do wyników osiąganych przez Polskę jest to ponad
trzykrotna przewaga. Wynikać może ona nie tylko z większych wydatków na badania
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
Niemcy Finlandia Szwecja Dania Czechy Słowacja Węgry Polska
~ 27 ~
i rozwój, ale także z dużo lepszej infrastruktury oraz ogólnego stanu gospodarki. Podobnie
wysoką przewagę nad Polską mają Finlandia i Szwecja, mimo, że w ostatnich latach
odnotowały spadek wartości syntetycznego indeksu innowacyjności. Czechy i Słowacja są
przykładem, że mimo podobnej przeszłości historycznej, można osiągnąć lepsze wyniki pod
względem innowacyjności.
Wykres 3.
Syntetyczny wskaźnik innowacyjności w wybranych krajach w latach 2006-2014
Źródło: opracowanie własne.
Przewaga dzieląca polską gospodarkę od liderów jest dość duża, co można też
częściowo tłumaczyć nowymi strategiami ustalanymi na szczeblu unijnym. Prawo, a także
wszelkiego rodzaju procedury dostosowywane są do najlepiej prosperujących państw.
Wymogi odgórnie narzucane powodują, że gospodarki o niższym poziomie rozwoju, których
przykładem jest Polska, mają znaczne trudności w osiągnięciu lepszego wskaźnika
innowacyjności – wymaga to dłuższego czasu , a także gruntownych zmian.
Wyrównywanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego pomiędzy
poszczególnymi krajami, czyli tak zwana konwergencja realna, nastąpi wtedy, gdy wszystkie
gospodarki państw unijnych będą miały podobny poziom zaawansowania technologicznego.
Wpłynie to pozytywnie na konkurencyjność nie tylko krajów członkowskich UE, ale także na
jej pozycję jako całego ugrupowania. Z tego punktu widzenia niezmiernie ważne staje się
niwelowanie różnic w poziomie innowacyjności pomiędzy państwami.
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
Czechy Dania Finlandia Niemcy Polska Słowacja Szwecja Węgry
2006
2010
2014
~ 28 ~
3.3. Metoda Warda – grupowanie krajów na podstawie potencjału innowacyjnego
W analizie poziomu innowacyjności gospodarek europejskich pomocna jest także
metoda Warda, grupująca kraje podobne do siebie pod względem wybranych wskaźników.
Wykres 4.
Wyniki grupowania krajów Unii Europejskiej ze względu na poziom innowacyjności w 2006 roku
Diagram drzewa
Metoda Warda
Kwadratowa odl. euklidesowa
0 50 100 150 200
Odległość wiąz.
WęgryIrlandia
SłoweniaSłowacja
CzechyPortugalia
WłochyHiszpania
CyprŁotwaLitwa
GrecjaEstoniaPolska
ChorwacjaRumuniaBułgariaSzwecja
FinlandiaNiemcy
LuxemburgAustria
Wielka BrytaniaFrancja
HolandiaDaniaBelgia
Źródło: opracowanie własne
Wyodrębnione skupienia w latach 2006, 2010 i 2013 przedstawione zostały na
rysunkach 3-5. W 2006 roku przy odległości wiązania 25, można wyróżnić sześć grup.
W pierwszym analizowanym skupisku znalazły się Niemcy, które są liderem innowacyjno
wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności wyniosła 0,616. W drugiej grupie znajdują
się Szwecja i Finlandia ze wskazaniem 0,460. Następnie: Belgia, Dania, Holandia, Francja,
Wielka Brytania, Austria, Luksemburg z uśrednioną wartością indeksu na poziomie 0,311.
Można zauważyć zatem ogromny dystans dzielący innowatorów od reszty krajów.
W skupisku piątym znalazły się kraje takie jak: Hiszpania, Portugalia i Włochy, z uśrednioną
wartością wskaźnika innowacyjności 0,156. W roku 2006 podobnymi krajami pod względem
badanych zmiennych okazały się ponadto: Czechy, Słowacja, Słowenia, Irlandia i Węgry.
Średnia wartość syntetycznej miary innowacyjności dla tej grupy wyniosła 0,242. Sytuacja
Polski w analizowanym roku wypadła niezbyt korzystnie. Okazuje się, że pod względem
~ 29 ~
innowacyjności była ona podobna do gospodarek: Estonii, Grecji, Litwy, Łotwy, Cypru,
Bułgarii, Rumunii, Chorwacji. W tym skupieniu syntetyczny indeks innowacyjności osiągnął
najniższą uśrednioną wartość 0,140.
Niemcy, cechujące się najlepszym ogólnym poziomem innowacyjności, z reguły
osiągały najwyższe wartości w zakresie cząstkowych wskaźników.
Tabela 6.
Wyniki grupowania krajów UE ze względu na poziom innowacyjności w 2006 roku –
uśredniona wartość wskaźnika innowacyjności
2006 Grupy krajów wartość średnia
Skupisko I Niemcy 0,616
Skupisko II Szwecja, Finlandia 0,460
Skupisko
III Belgia, Dania, Holandia, Francja, Wielka Brytania, Austria, Luksemburg 0,311
Skupisko IV Czechy, Słowacja, Słowenia, Irlandia, Węgry 0,242
Skupisko V Hiszpania, Włochy, Portugalia 0,156
Skupisko VI Estonia, Grecja, Litwa, Łotwa, Cypr, Bułgaria, Rumunia, Chorwacja,
Polska 0,140
Źródło: opracowanie własne.
W 2006 roku kraje należące do drugiego skupiska, czyli Szwecja i Finlandia,
charakteryzowały się wysokim poziomem działań w zakresie badań i rozwoju oraz
zatrudnieniem w obszarze zaawansowanych technologii oraz znaczącą liczbą doktorantów.
Z kolei kraje (w tym Polska) należące do szóstego skupiska, najsłabszego pod względem
innowacyjności, wykazywały dystans w stosunku do liderów w obrębie niemal wszystkich
cząstkowych wskaźników innowacyjności.
Przykładowo, eksport towarów wysoko zaawansowanych technologii w Polsce
stanowił jedynie 3% eksportu ogółem – była to prawie siedem razy niższa wartość niż na
Węgrzech. Podobnie kształtowało się zatrudnienie w B+R, które w 2006 r. w naszym kraju
stanowiło tylko 0,24% zatrudnienia ogółem, w Niemczech - 9,6%. Niezadowalająca była
także liczba doktorantów – stanowili oni 0,2% populacji w wieku 20–29 lat, w Niemczech
1%.
W roku 2010 można zaobserwować niewielkie zmiany pod względem podobieństwa
gospodarek europejskich w zakresie innowacyjności w stosunku do 2006 roku. Liderem
innowacyjności nadal pozostały Niemcy, odnotowując wzrost syntetycznego indeksu
innowacyjności o około 0,048 (do wartości 0,664). Drugie skupisko ponownie utworzyły
Szwecja i Finlandia, które także utrzymały swoją pozycję. Wartość ich uśrednionego indeksu
innowacyjności wyniosła 0,432. Z kolei Polska nadal uplasowała się w szóstym skupisku,
wspólnie z: Bułgarią, Chorwacją, Grecją, Łotwą, Litwą i Cyprem. Wartość uśrednionego
wskaźnika dla tej grupy wyniosła 0,135.
~ 30 ~
Wykres 5.
Grupowanie pod względem poziomu innowacyjności gospodarek europejskich metodą Warda na rok
2010
Diagram drzewa
Metoda Warda
Kwadratowa odl. euklidesowa
0 50 100 150 200
Odległość wiąz.
PortugaliaHiszpania
WęgryRumunia
WłochySłoweniaSłowacja
CzechyCyprLitwa
ŁotwaGrecja
ChorwacjaPolska
BułgariaSzwecja
FinlandiaNiemcy
LuxemburgDania
HolandiaWielka Brytania
FrancjaAustriaIrlandiaEstoniaBelgia
źródło: opracowanie własne.
W roku 2010, pod względem zatrudnienia w badaniach i rozwoju (wyrażonego
procentem zatrudnienia ogółem), na czoło wysunęła się Finlandia, osiągając wskaźnik na
poziomie 7,5%. W Szwecji zatrudnienie w B+R wyniosło około 7,3%. Takie wskazania
przełożyły się na wysoką liczbę nowych patentów i wynalazków wprowadzanych przez te
kraje. Znaczące rezultaty osiągnęły także Niemcy i Dania – w tych państwach zatrudnienie
w działalności badawczo-rozwojowej stanowiło powyżej 3,6% zatrudnienia ogółem. Czechy,
Węgry i Polska uzyskały dużo niższe wyniki w tym zakresie. Niekorzystnie wypadła
Słowacja (wskaźnik zaledwie 0,79%). W obszarze kapitału ludzkiego zaangażowanego
w naukę i technikę, najlepsze wyniki, bo przekraczające 50% aktywnej populacji, osiągnęły:
Finlandia, Szwecja i Dania. Za nimi uplasowały się Niemcy z wynikiem na poziomie 44%.
Dobrze zaprezentowała się także Polska, w której wartość wskaźnika HRST w 2010 r.
przekroczyła 35%. Podobne rezultaty osiągnęły: Czechy, Węgry i Słowacja.
~ 31 ~
Tabela 7.
Wyniki grupowania krajów UE ze względu na poziom innowacyjności w 2010 roku – uśredniona
wartość wskaźnika innowacyjności
2010 Grupy krajów wartość średnia
Skupisko I Niemcy 0,664
Skupisko II Szwecja, Finlandia 0,432
Skupisko III Belgia, Dania, Holandia, Francja, Wielka Brytania, Austria, Luksemburg,
Estonia, Irlandia, 0,319
Skupisko IV Czechy, Słowacja, Słowenia, Rumunia, Węgry, Włochy 0,207
Skupisko V Hiszpania, Portugalia 0,150
Skupisko VI Bułgaria, Polska, Chorwacja, Grecja, Łotwa, Litwa, Cypr 0,135
Źródło: opracowanie własne na podstawie wykresu 4.
W 2010 roku w odniesieniu do liczby doktorantów jako odsetka populacji w wieku
20–29 lat, najwyższe lokaty zajęły Finlandia (1,3%) i Niemcy (1%) Wysokie wyniki
osiągnęła Szwecja (0,7%). W Polsce i na Węgrzech, podobnie jak w 2006 roku, wskaźnik
wynosił 0,2% (w Czechach 0,8%).
W odniesieniu do eksportu wysoko zaawansowanych technologii w2010 roku
najlepiej nadal wypadły Węgry. W porównaniu do 2006 r. w tym kraju wskaźnik wzrósł
o około 0,5p.p. Natomiast w Finlandii spadł on o około 7,5 p.p. W Czechach wzrósł o około
2p.p, podczas gdy w Polsce podniósł się dwukrotnie - z 3% do 6%.
Innym wskaźnikiem uwzględnionym w badaniach są wydatki na badania i rozwój jako
procent PKB. W porównaniu z rokiem 2006, w 2010 roku prawie wszystkie kraje odnotowały
wzrost w tej kategorii . Najbardziej wydatki na B+R zwiększyła Polska - aż o 30%, Słowacja
o około 29%, Dania (22%), Węgry (16%), Finlandia (11%), Niemcy (10%) oraz Czechy
około 8%. Jedynie Szwecja w tym okresie zmniejszyła swoje wydatki na sferę B+R o około
8%.
Dzięki indeksom bazowym można także przyjrzeć się zmianom, jakie zaszły
w analizowanych latach, w odniesieniu do aplikacji patentowych przypadających na 1 milion
mieszkańców. W 2010 r. w porównaniu do 2006 r. liczba aplikacji znacząco wzrosła
w Polsce, choć nadal utrzymywała się na niskim poziomie w odniesieniu do liderów. Wzrost
zanotowany w naszym kraju to około 172%. Natomiast w innych analizowanych
gospodarkach liczba aplikacji patentowych spadła, choć nieznacznie. Najwięcej w Finlandii,
aż o 29% w porównaniu z 2006 rokiem, a także w Słowacji bo o 39%.
W 2014 roku do grupy liderów dołączyły gospodarki Belgii i Danii, które osiągnęły
wysoki wskaźnik innowacyjności na poziomie 0,38. Niestety w latach 2006–2014 powiększył
się dystans dzielący niżej uplasowane kraje od liderów. Duża dysproporcja w stosunku do
czołowych państw dzieliła nie tylko: Grecję, Łotwę, Litwę, Luksemburg czy Cypr, które
osiągnęły wynik na poziomie 0,163, ale także: Polskę, Bułgarię, Rumunię
i Chorwację, które pozostały znacząco w tyle za gospodarkami krajów skandynawskich czy
Niemiec (patrz tabela 8 i wykres 5).
~ 32 ~
Wykres 6.
Grupowanie pod względem poziomu innowacyjności gospodarek europejskich metodą Warda na rok
2014
Diagram drzewa
Metoda Warda
Kwadratowa odl. euklidesowa
0 20 40 60 80 100 120 140 160
Odległość wiąz.
SłoweniaAustriaEstoniaWęgry
SłowacjaCzechy
PortugaliaWłochy
HiszpaniaCypr
LuxemburgLitwa
ŁotwaGrecjaPolska
ChorwacjaRumuniaBułgariaNiemcy
Wielka BrytaniaHolandia
FrancjaIrlandia
FinlandiaDania
SzwecjaBelgia
Źródło: opracowanie własne.
W analizowanych latach zatrudnienie w wysoko zaawansowanych technologiach
poszczególnych państw nie uległo zmianie. Podobnie nie odnotowano wyraźnych zmian
w liczbie uzyskanych stopni doktoranckich. Wyjątek stanowią tu Czechy, w których
zanotowano w 2014 roku, w porównaniu do 2010 roku, wzrost o około 12%. Prawie we
wszystkich ujętych w tabeli krajach zaobserwowano wzrost związany z czynnikiem
odnoszącym się do kapitału ludzkiego. I tak w Polsce i na Węgrzech o 8%, w Danii
i Niemczech o 4%. Spadek odnotowano przede wszystkim w Czechach i na Słowacji (około
3%). W zakresie eksportu zaawansowanych technologii największy przyrost zaobserwowano
w naszym kraju oraz w Danii, bo aż około 25%. Wynik ten może być efektem
dofinansowania z funduszy unijnych sfery B+R, szczególnie w odniesieniu do Polski. Duży
wzrost eksportu zanotowano w Niemczech – około 12%.
Ponadto na przełomie badanych lat wyraźnie podniosły się wydatki na badania
i rozwój, czego przykładem może być czeska gospodarka, gdzie wydatki na ten cel
powiększyły się o około 42% w porównaniu do 2010 roku. Pozytywne zmiany
zaobserwowano również na Słowacji, wzrost o około 33%, a także
~ 33 ~
w Polsce o około 22%. Natomiast: Szwecja, Finlandia, Dania i Niemcy obniżyły poziom
dofinansowania B+R (w relacji do PKB).
Tabela 8.
Poziom innowacyjności grupowaniem Warda na rok 2014
2014 Grupy krajów wartość średnia
Skupisko I Niemcy 0,601
Skupisko II Belgia, Szwecja, Dania, Finlandia, 0,335
Skupisko III Irlandia, Francja, Holandia, Wielka Brytania, 0,341
Skupisko IV Czechy, Słowacja, Węgry, Estonia, Austria, Słowenia 0,240
Skupisko V Hiszpania, Włochy, Portugalia 0,178
Skupisko VI Grecja, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Cypr 0,163
Skupisko
VII Bułgaria, Rumunia, Polska, Chorwacja 0,086
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie przeprowadzonej analizy wariancji (tabela 9) stwierdzono, że istnieją
statystycznie istotne różnice pomiędzy poszczególnymi grupami i rezultatami, jakie
osiągnęły. Natomiast statystyka p wyniosła 0,000000000303 co świadczy o tym ,że badane
zmienne są istotne statystycznie. Przeprowadzony test post-hoc potwierdził, że każda grupa
wytypowanych państw różni się znacząco pod względem innowacyjności w 2014 roku.
Tabela 9.
Wyniki analizy wariancji dla skupień wyodrębnionych w 2014 roku pod względem syntetycznego
miernika innowacyjności
Grupy Liczba krajów
w grupie
Średnia wartość wskaźnika
innowacyjności Wariancja
Liderzy 4 0,44471 0,011054
Kraje doganiające 9 0,296698 0,001065
Umiarkowani
innowatorzy 11 0,16854 0,000855
Słabi innowatorzy 3 0,069068 0,000934
Źródło: opracowanie własne.
Ważny z punktu widzenia makroekonomicznego jest związek innowacji z poziomem
rozwoju ekonomicznego danego kraju (mierzonym PKB per capita). Wykres 7 przedstawia
poziom wskaźnika SII oraz PKB per capita w krajach UE (w stosunku do średniej wartości
dla całego ugrupowania).
Zjawiska, z jakimi zmaga się współczesna gospodarka światowa, związane są
z procesem przejścia od uprzemysłowienia ku systemowi opartemu na wiedzy, a więc na
przedsięwzięciach innowacyjnych, mających duży wpływ nie tylko na przedsiębiorstwa, ale
także i na całe społeczeństwo. Przyczynia się to do wzrostu konkurencyjności gospodarki,
a w efekcie do zwiększenia PKB.
~ 34 ~
Wykres 7 przedstawia porównanie wskaźnika innowacyjności Summary Innovation
Index z PKB per capita, osiąganym przez poszczególne gospodarki w roku 2014. Można
zaobserwować, że miary te podążają w tym samym kierunku. Wartość współczynnika
korelacji (linowej Persona) między tymi zmiennymi wyniosła 0,72. Świadczy to o silnej
dodatniej korelacji liniowej pomiędzy badanymi zmiennymi. Często podkreśla się, że
podstawą innowacyjności są nakłady na badania i rozwój, co wielokrotnie było ujmowane
w raportach „Competitiveness Report” Komisji Europejskiej. Okazuje się, że zwiększenie
wydatków na B+R w sektorze publicznym, wpływa na wzrost nakładów B+R w sektorze
prywatnym, a także na zwiększenie liczby patentów per capita26.
Wykres 7.
Wskaźnik innowacyjności SII i PKB per capita w krajach UE w 2014 roku (średnia UE = 100%)
Źródło: opracowanie własne.
Na wykresie 8 przedstawiono grupy krajów (wyodrębnione na podstawie
porządkowania liniowego metodą Z. Hellwiga) ze względu na wartości uzyskiwane
w zakresie wybranych wskaźników cząstkowych. Liderów innowacyjności cechuje przede
wszystkim wysoki współczynnik kapitału ludzkiego w obszarze nauki i techniki. Drugim
miernikiem, który także osiągnął znaczne wartości w tej grupie jest zatrudnienie w sferze
B+R. Liderzy, przyjmując odpowiednie strategie, tworzą właściwe warunki do szybszego
i efektywnego rozwoju sfery B+R. Nakłady na tę właśnie dziedzinę powodują, że
przedsiębiorstwa częściej wprowadzają nowe innowacje. Obecnie, kraje te osiągnęły już tak
duży poziom rozwoju, że rola państwa ogranicza się do ich niewielkiego wspierania, gdyż
działają one na zasadzie samonapędzającej się innowacyjności. Działania innowacyjne
wspierają kolejne innowatorskie przedsięwzięcia.
W krajach doganiających liderów wskaźniki utrzymują się na wielkościach zbliżonych
do innowatorów, ale nie osiągają ich poziomu. Wyjątek stanowi wysokie zatrudnienie
w branżach high-tech. Wynikać to może z faktu, że państwa te często pobudzają tworzenie
26 European Commision, European Competitiveness Report 2013, (dostęp: 10.05.2015)
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/industrial-competitiveness/competitiveness-analysis/european-
competitiveness-report/files/eu-2013-eur-comp-rep_en.pdf
0,00
50,00
100,00
150,00
200,00
250,00
300,00
Au
stri
a
Bel
gia
Bułg
aria
Cho
rwac
ja
Cyp
r
Cze
chy
Dan
ia
Est
on
ia
Fin
lan
dia
Fra
ncj
a
Gre
cja
His
zpan
ia
Ho
lan
dia
Irla
nd
ia
Lit
wa
Lu
xem
burg
Ło
twa
Nie
mcy
Po
lska
Po
rtu
gal
ia
Rum
unia
Sło
wac
ja
Sło
wen
ia
Szw
ecja
Węg
ry
Wie
lka
Bry
tania
Wło
chy
SII 2014
PKB p.c.
~ 35 ~
produktów wysoko zaawansowanych technologii, upatrując w tym szansy na zwiększenie
swojej pozycji konkurencyjnej.
Wykres 8.
Profil innowacyjności grup krajów UE w 2014 roku
Źródło: opracowanie własne.
Umiarkowani innowatorzy, wśród których znajduje się Polska, cechują się znacznie
niższymi poziomami analizowanych wskaźników w stosunku do liderów innowacyjności.
Jedyną kategorią, w której ta grupa zbliża się do innowatorów, jest rosnąca liczba aplikacji
patentowych.
W porównaniu do wcześniejszych grup najsłabiej wypadli skromni innowatorzy. Są
nimi: Bułgaria, Chorwacja i Rumunia. Cechują się one najniższymi wartościami
wyróżnionych wskaźników. Ich słabą stroną jest przede wszystkim niski poziom kapitału
ludzkiego. Kraje te powinny zwiększyć wydatki nie tylko na sferę B+R, ale także na czynniki
społeczne. Bezpośrednim efektem tych działań powinien być przede wszystkim wzrost
innowacyjności, a także konkurencyjności tych państw.
0,00%
1,00%
2,00%
3,00%
4,00%
5,00%
6,00%
7,00%
8,00%
9,00%
Zatrudnienie B+R jako
% zatrudnienia ogółem
Liczba aplikacji
patentowych EPO na 1
milnion mieszkańców
Kapitał ludzki w nauce i
technice jako %
aktywnej populacji
Zatrudnienie w wysoko
zaawansowanych
technologiach jako %
zatrudnienia ogółem
Liczba doktorantów jako
procent populacji w
wieku 20-29 lat
Eksport High tech jako
% eksportu ogółem
Słabi innowatorzy Umiarkowani innowatorzy
Kraje doganiające liderów Liderzy innowacji
~ 36 ~
WNIOSKI
Innowacyjność gospodarek poszczególnych krajów jest bardzo ważnym aspektem,
zwłaszcza w odniesieniu do całego ugrupowania integracyjnego, jakim jest Unia Europejska.
Sprzyja ona podnoszeniu konkurencyjności, a tym samym konwergencji realnej w ramach tej
struktury. Z pewnością nie jest to proces łatwy, ani szybki do osiągnięcia poprzez
poszczególne gospodarki z osobna. Niepodważalne jest to, że kraje o najwyższym poziomie
rozwoju, coraz bardziej umacniają swoją pozycję, a gospodarki takie jak choćby Polska,
muszą starać się niwelować różnice rozwojowe. Świadczy o tym nawet polityka stosowana
przez Unię Europejską, która wymaga od krajów członkowskich podnoszenia innowacyjności
i dostosowywania się do z góry określonych wymogów.
Niniejsza praca ukazuje uwarunkowania innowacyjności polskiej gospodarki na tle
osiągnięć krajów UE. Wykazano w niej obszary, w których Polska osiąga słabe rezultaty
w porównaniu do inwestorów. Są to strefy, które należy dodatkowo wspierać, aby dokonał się
ogólny wzrost innowacyjności polskiej gospodarki, a tym samym zwiększyła się jej
konkurencyjność na rynku globalnym. W analizowanych latach, tj. 2006, 2010 i 2014, Polska
poczyniła duże postępy w zakresie innowacyjności, gdyż zanotowano wzrost większości
wyróżnionych wskaźników, a także awans do grupy średnich innowatorów. Kluczowymi
czynnikami warunkującymi te rezultaty było zwiększenie zatrudnienia w wysoko
zaawansowanych technologiach, rozwój kapitału ludzkiego w nauce i technice oraz liczba
doktorantów. Ponadto odpowiednie wspieranie firm krajowych – np. poprzez zwiększenie
wydatków na badania i rozwój – powinno wpłynąć na wzrost liczby patentów przypadających
na 1 milion osób, a także wzrost eksportu produktów zaawansowanych technologicznie.
Polska po wejściu do Unii Europejskiej musiała szybko przystosować się do wielu zmian,
wynikających z przystąpienia do wspólnoty. Wymogi te niejednokrotnie są trudne do
spełnienia, a ich realizacja wymaga czasu i wielu długofalowych działań.
Obecnie źródłem konkurencyjności polskiej gospodarki jest przewaga kosztowo-
cenowa. Po wejściu do strefy euro ta sytuacja ulegnie zmianie. Istnieje zatem konieczność
poszukiwania i budowania innych podstaw konkurencyjności – np. poprzez szeroko
rozumianą innowacyjność. To ona może wspomóc nasz kraj w rozwoju, zapewnić lepszą
pozycję na rynku międzynarodowym. Konwergencja realna, przyczyni się do zniwelowania
różnić pomiędzy poszczególnymi państwami. Proces ten wymaga tylko czasu
i odpowiedniego wsparcia. Można zauważyć, że nie ma też zasadniczych różnić pomiędzy
krajami, które przyjęły euro, a tymi które pozostają poza strefą. Przykładowo Niemcy
i Finlandia nie różnią się gospodarczo od Szwecji i Danii. Ewentualne dysproporcje są
niewielkie i dotyczą niektórych wartości analizowanych wskaźników.
Z przeprowadzonych badań wynika, że na innowacyjność danego kraju nie wpływają
już tylko same działania w badaniach i rozwoju, ale też kondycja innych sfer związanych
z B+R, jak dynamika i struktura branżowa przedsiębiorstw, szkolnictwo wyższe, itp.
Kompleksowy i w miarę spójny rozwój w tych wszystkich wymiarach można zaobserwować
w takich krajach jak Niemcy, Dania, Finlandia i Szwecja. Kraje te wyróżniają się przede
~ 37 ~
wszystkim nowatorskimi strategiami ukierunkowanymi na absorpcję wiedzy, technologii
i kapitału ludzkiego. Wielu autorów badań podkreśla, że innowacje są szczególnie cenione
w sektorze prywatnym, które są zrazem ich główną siłą napędową.
Warto podkreślić także, że gospodarki krajów Unii Europejskiej dzieli ogromna
dysproporcja pod względem poziomu innowacyjności. Liderzy wyznaczają główne kierunki
rozwoju, podczas gdy reszta państw stara się do nich dorównać.
Ranking państw opracowany zgodnie z metodą Z. Hellwiga wykazał wysoki wskaźnik
innowacyjności gospodarki niemieckiej. Pozycję tę potwierdzają indywidualne parametry
osiągane w badanych obszarach. W porównaniu do Niemiec, Polskę charakteryzuje duża
rozbieżność i brak stałości w wielu dziedzinach, począwszy od strefy B+R, aż po zwiększenie
ilości uzyskiwanych patentów.
Natomiast grupowanie metodą Warda potwierdziło, że kraje podobne do siebie pod
względem gospodarczym, takie jak: Dania, Finlandia, Niemcy i Szwecja, mają równie wysoki
poziom innowacyjności, co świadczy o konwergencji realnej zachodzącej między nimi.
Polska gospodarka nie jest konkurencyjna na polu innowacyjności, ponieważ
w porównaniu do innych krajów, nie posiada odpowiednich struktur, gałęzi czy branż, które
byłyby nowatorskie. Przykładowo Niemcy specjalizują się w produkcji samochodów
i w odniesieniu do tej właśnie branży wprowadzają wiele innowacji. W Polsce trudno
o wskazanie takiej gałęzi, która mogłaby napędzać innowację także w innych sektorach
gospodarki.
Jedną z możliwości podniesienia poziomu innowacyjności polskiej gospodarki jest
stworzenie specjalnej polityki lub strategii innowacyjnej, która wspierałaby przedsiębiorców
w działaniach z zakresu B+R, czy nowych patentów, ale także kapitału ludzkiego.
Analizując szczegółowo poszczególne gospodarki przedstawiane w rankingu IUS, GII,
a także w badaniu własnym prowadzonym metodą porządkowania liniowego stwierdzić
można, że pomiar innowacyjności jest trudny i mocno subiektywny. Zależy przede wszystkim
od celów prowadzonych badań, a także od zmiennych, które autor wziął pod uwagę tworząc
syntetyczny wskaźnik. Wynika z tego, że powinno się usprawnić metody pomiaru i analizy
innowacyjności, aby lepiej one odzwierciedlały rzeczywistą sytuację danego kraju.
~ 38 ~
BIBLIOGRAFIA
1. Pozycje literaturowe:
Cieślak M. (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2002.
Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa
2007.
Koch J. (red.), Wzrost gospodarczy a innowacje. Publikacja pokonferencyjna, Wrocławskie Centrum
Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008.
Klincewicz K., Polska innowacyjność. Analiza biobliometryczna. Wydawnictwo Naukowe Wydziału
Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
Mikołajczyk B., Mierniki monitorowania innowacyjności w skali makro w krajach Unii Europejskiej,
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011.
Piekut M., Innovativeness of companies in Poland and other European countries, Zeszyty Naukowe
MWSE w Tarnowie, 2011, nr 2.
Pluta W., Agregatowe zmienne diagnostyczne w badaniach regresyjnych, „Przegląd Statystyczny”
1976 nr 1.
Pomykalski A., Zarządzanie innowacjami, PWN, Warszawa 2001.
Prystrom J., Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego, Diffin, Warszawa 2012.
Stec M., Uwarunkowania rozwojowe województw w Polsce – analiza statystyczno-ekonometryczna
„Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy”, Zeszyt nr 20: Uwarunkowania sprawnego
działania w przedsiębiorstwie i regionie, Wyd. UR w Rzeszowie, Rzeszów 2011.
Stern S., Porter M.,Furman J., The determinants of National Capacity, „Workign Paper”, No 7876,
National Bureau of Economics Research, Cambridge, September 2000.
Waresa M., Zdolność innowacyjna polskiej gospodarki; pozycja w świecie i regionie, [w:] Wspólna
Europa; innowacyjność w działalności przedsiębiorstw, red. Gołębiowski T., Diffin Warszawa
2003.
2. Raporty i inne źródła internetowe (w tym źródła obcojęzyczne):
Baczko T., Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2012 roku,
http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=BF2D9F670B9747BF8E39FB7421CA9
A74 (dostęp: 3.02.2015).
Bardon–Gust N., Innowacyjność w aspekcie regionalnym,
https://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:GeWc1QxUXeoJ:scholar.google.co
m/&hl=pl&as_sdt=0,5. (dostęp: 5.02.2015).
European Commission, Innovation Union Scoreboard 2013,
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf
(dostęp: 2.03.2015)
European Commission, Innovation Union Scoreboard 2014,
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf
(dostęp: 2.03.2015)
European Commission, Communication: Research and innovation as sources of renewed growth,
http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/state-of-the-union/2013/research-and-
innovation-as-sources-of-renewed-growth-com-2014-339-
final.pdf#view=fit&pagemode=none (dostęp: 4.04.2015)
~ 39 ~
Innovation Union Scoreboard 2014,
www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=0CC0QFjAB&url=h
ttp%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Fenterprise%2Fpolicies%2Finnovation%2Ffiles%2Fius%2F
ius-2014_en.pdf&ei=a2EhVZPJKdPnat-FgcgM&usg=AFQjCNFilZVxCuG9EFiXAp5HDU-
2nlayog&bvm=bv.89947451,d.d2s (dostęp: 2.03.2015).
Warzecha K., Syntetyczna ocena dystansu Polski od krajów UE na podstawie wybranych
aspektów ochrony środowiska, (data dostępu 5.04.2015) http://zif.wzr.pl/pim/2013_4_4_23.pdf
(dostęp: 5.04.2014).