111

Upravljačko računovodstvoUpravljačko računovodstvo

ANALIZA ZA POTREBE ANALIZA ZA POTREBE FORMIRANJA CENAFORMIRANJA CENA

- - PPredavanjeredavanje 6 6 - -

Prof. dr Jovica LazićProf. dr Jovica Lazić

Asistent Biljana LazićAsistent Biljana Lazić

22

Upravljačko računovodstvoUpravljačko računovodstvo- - PPredavanjeredavanje 6 6 - -

е-е-mail:mail:

jovlazicjovlazic@@gmail.comgmail.com

Konsultacije:Konsultacije:

ponedеljak ponedеljak 110:30 0:30 -13:30-13:30

18:00 -20:0018:00 -20:00

333

Informacioni sistem preduzećInformacioni sistem preduzeća se a se prema prema funkcionalnim područjimafunkcionalnim područjima delideli na:na:

proizvodni informacioni sistem,proizvodni informacioni sistem, marketinški informacioni sistem,marketinški informacioni sistem, računovodstveni informacioni sistem,računovodstveni informacioni sistem, kadrovski informacioni sistem i dr.kadrovski informacioni sistem i dr.

444

Računovodstveni informacioni sistemRačunovodstveni informacioni sistem je skup je skup ljudi i opremeljudi i opreme koji po određenoj koji po određenoj

organizaciji i organizaciji i metodama (procedurama)metodama (procedurama) obavljaju prikupljanje podataka o nastalim obavljaju prikupljanje podataka o nastalim ekonomskim promenama na imovini ekonomskim promenama na imovini poslovno-računovodstvene celine (i drugih poslovno-računovodstvene celine (i drugih podataka i informacija bitnih za poslovanje podataka i informacija bitnih za poslovanje preduzeća), vrše proveru njihove preduzeća), vrše proveru njihove valjanosti i pouzdanosti, klasifikuju ih i valjanosti i pouzdanosti, klasifikuju ih i obrađuju uz sastavljanje značajnih obrađuju uz sastavljanje značajnih izveštaja, analiza i interpretacija ovih izveštaja, analiza i interpretacija ovih ekonomskih promena i prenose ih licima ekonomskih promena i prenose ih licima koja moraju doneti odluku ili dati ocenu.koja moraju doneti odluku ili dati ocenu.

55

1.1. Upravljačko računovodstvo je Upravljačko računovodstvo je podsistem računovodstvenog podsistem računovodstvenog informacionog sistema koji se, sa informacionog sistema koji se, sa ciljem da pomogne rukovodstvu ciljem da pomogne rukovodstvu preduzeća u obavljanju njegovih preduzeća u obavljanju njegovih aktivnosti u vezi sa donošenjem aktivnosti u vezi sa donošenjem poslovnih odluka, bavi:poslovnih odluka, bavi: prikupljanjem, klasifikovanjem i prikupljanjem, klasifikovanjem i sumiranjem poslovno-finansijskih sumiranjem poslovno-finansijskih podatakapodataka, , ii pripremanjem, podnošenjem i pripremanjem, podnošenjem i interpretacijom računovodstvenih interpretacijom računovodstvenih izveštaja isključivo za potrebe izveštaja isključivo za potrebe rukovodstva preduzeća.rukovodstva preduzeća.

666

Računovodstveni informacioni Računovodstveni informacioni sistem ima najmanje sistem ima najmanje sledeće sledeće komponente:komponente:

ljudeljude,,oopremu,premu,procedure iprocedure ipodatke. podatke.

777

RISRIS može raščlaniti na sledeće može raščlaniti na sledeće podsisteme:podsisteme:

finansijsko knjigovodstvo sa finansijsko knjigovodstvo sa pripadajućim analitičkim pripadajućim analitičkim knjigovodstvima,knjigovodstvima,

obračun troškovaobračun troškova i učinaka i učinaka,, računovodstvena kontrola iračunovodstvena kontrola i nadzor, nadzor, računovodstveno planiranje i analiza.računovodstveno planiranje i analiza.

888

PPo kriterijumu korisnika, tj. namene i o kriterijumu korisnika, tj. namene i upotrebe računovodstvenih informacijaupotrebe računovodstvenih informacija RIS se može podeliti na dva RIS se može podeliti na dva podsistema:podsistema:

finansijsko računovodstvfinansijsko računovodstvo, io, iupravljačko računovodstvoupravljačko računovodstvo..

999

Razlika između finansijskog i Razlika između finansijskog i upravljačkog računovodstvaupravljačkog računovodstva

Finansijsko računovodstvoFinansijsko računovodstvo:: eksterno orijentisanoeksterno orijentisanozadatakzadatak:: polaganje računa od strane polaganje računa od strane

uprave preduzeća, odnosno pružanje uprave preduzeća, odnosno pružanje prave slike o imovini, finansijskoj situaciji i prave slike o imovini, finansijskoj situaciji i rezultatu poslovanja preduzeća.rezultatu poslovanja preduzeća.

Upravljačko računovodstvoUpravljačko računovodstvo::interno orijentisanointerno orijentisanozadatakzadatak:: pružanje informacija koje pružanje informacija koje

zahteva rukovodstvo preduzeća, a koristi zahteva rukovodstvo preduzeća, a koristi ih za svrhe planiranja, donošenja ih za svrhe planiranja, donošenja poslovnih poslovnih odluka i kontrole poslovanja.odluka i kontrole poslovanja.

101010

MMinimalnu sadržinu inimalnu sadržinu upravljačkog računovodstva čine:upravljačkog računovodstva čine:

obračun troškovaobračun troškova i učinaka i učinaka s s kalkulacijom,kalkulacijom,

priprempripremaa cost-benefit analiza za cost-benefit analiza za potrebe donošenjapotrebe donošenja poslovnih poslovnih odluka, odluka,

računovodstveno planiranje iračunovodstveno planiranje iračunovračunovoodstvendstvenaa kontrol kontrolaa ostvarenja ostvarenja

111111

Upravljačko računovodstvoUpravljačko računovodstvo KorisniciKorisnici – upravlja– upravljaččka struktura preduzeka struktura preduzećća;a; Namena koriNamena korišćšćenja informacijaenja informacija – planiranje, – planiranje,

donodonoššenje odluka i kontrola poslovanja;enje odluka i kontrola poslovanja; Vreme izveVreme izvešštavanjatavanja – kontinuelno; – kontinuelno; RegulativaRegulativa – profesionalna ra – profesionalna raččunovodstvena unovodstvena

regulativa, kao i uputstva pojedinih korisnika regulativa, kao i uputstva pojedinih korisnika raraččunovodstvenih informacija;unovodstvenih informacija;

Vremenska orVremenska oriijentisanostjentisanost – orijentisano je – orijentisano je na buduna buduććnost, odnosno upotrebu planova i nost, odnosno upotrebu planova i predrapredraččuna, mada koristi i istorijske izveuna, mada koristi i istorijske izvešštaje i taje i

Predmet posmatranjaPredmet posmatranja – preduze – preduzećće ili delovi e ili delovi preduzepreduzećća, pojedini proizvodi ili grupe a, pojedini proizvodi ili grupe proizvoda i sl. proizvoda i sl.

121212

Finansijsko računovodstvoFinansijsko računovodstvo

KorisKorisnici nici – eksterni korisnici (dr– eksterni korisnici (držžava, poslovni partneri, ava, poslovni partneri, kreditori i sl.);kreditori i sl.);

Namena koriNamena korišćšćenja informacijaenja informacija – ostvarenje efekata – ostvarenje efekata poslovanja, finansijskog poloposlovanja, finansijskog položžaja preduzeaja preduzećća, visine i a, visine i nanaččina izmirenja obaveza, i sl;ina izmirenja obaveza, i sl;

Vreme izveVreme izveštštavanjaavanja – periodi – periodiččno, u zakonom no, u zakonom propisanim rokovima;propisanim rokovima;

RegulativaRegulativa – zakonska i profesionalna – zakonska i profesionalna raraččunovodstvena regulativa, kao i uputstva pojedinih unovodstvena regulativa, kao i uputstva pojedinih korisnika rakorisnika raččunovodstvenih informacija;unovodstvenih informacija;

Vremenska orijentisanostVremenska orijentisanost – orijentisano je na obradu – orijentisano je na obradu istorijskih podataka i istorijskih podataka i

Predmet posmatranjaPredmet posmatranja – preduze – preduzećće kao celina.e kao celina.

131313

Četiri razvojne etapeČetiri razvojne etape upravljačkoupravljačkogg računovodstv računovodstvaa

prva etapaprva etapa - u fokusu su faktori procesa rada - u fokusu su faktori procesa rada i finansijska kontrola, i finansijska kontrola,

druga etapadruga etapa - od 1968. god. - od 1968. god.priprema informacija za planiranje i kontrolupriprema informacija za planiranje i kontrolu

treća etapatreća etapa - od 1985. godine - od 1985. godine smanjenje rasipanja resursa koji se koriste u smanjenje rasipanja resursa koji se koriste u poslovnim procesima, kroz korišćenje poslovnim procesima, kroz korišćenje poslovne analize i tehnologija rukovođenja poslovne analize i tehnologija rukovođenja troškovimatroškovima

četvrta etapačetvrta etapa - od 1995. godine - od 1995. godinestvaranje vrednosti kroz efektivnije korišćenje stvaranje vrednosti kroz efektivnije korišćenje resursaresursa

141414

Obračun Obračun troškova i učinakatroškova i učinaka

deo računovodstvenog informacionog deo računovodstvenog informacionog sistemasistema računskračunskaa osnov osnovaa upravljačkog upravljačkog računovodstvaračunovodstva

Računovodstvo troškova, obračun troškova Računovodstvo troškova, obračun troškova i pogonsko knjigovodstvo nisu sinonimii pogonsko knjigovodstvo nisu sinonimi

OObračun troškovabračun troškova i učinaka obuhvata:i učinaka obuhvata:

1.1. pogonsko knjigovodstvopogonsko knjigovodstvo

2.2. kalkulaciju cene koštanjakalkulaciju cene koštanja

151515

Računovodstvo troškovaRačunovodstvo troškova

““Računovodstvo troškova Računovodstvo troškova jeje obuhvatanje i obuhvatanje i obračunavanje pogonskih troškova i obračunavanje pogonskih troškova i učinaka. Ono je samo jedan deo učinaka. Ono je samo jedan deo računovodstva preduzeća i nalazi svoje računovodstva preduzeća i nalazi svoje granice u područjima koja se obrađuju u granice u područjima koja se obrađuju u drugim njegovim delovima.drugim njegovim delovima. Računovodstvo troškova je obračun Računovodstvo troškova je obračun proizvodnog procesa, unutrašnjih proizvodnog procesa, unutrašnjih pogonskih događaja. Njegovo područje pogonskih događaja. Njegovo područje otpočinje, prema tome, onde gde otpočinje otpočinje, prema tome, onde gde otpočinje proizvodni proces, ulaganje dobara u proizvodni proces, ulaganje dobara u proizvodnju, a završava se tamo gde su proizvodnju, a završava se tamo gde su učinci pripremljeni za prodaju.”učinci pripremljeni za prodaju.” ((MellerovichMellerovich))

161616

Računovodstvo troškova pruža Računovodstvo troškova pruža informacije kako upravljačkom, tako i informacije kako upravljačkom, tako i finansijskom računovodstvu.finansijskom računovodstvu.

Računovodstvo troškova uključuje one Računovodstvo troškova uključuje one delove oba računovodstva (i delove oba računovodstva (i upravljačkog i finansijskog) u kojima se upravljačkog i finansijskog) u kojima se informacije o troškovima prikupljaju ili informacije o troškovima prikupljaju ili analiziraju.analiziraju.

Finans. rač. Upravlj. rač

Rač.troškova

171717

Pogonsko knjigovodstvoPogonsko knjigovodstvo Deo obračuna troškova i učinakaDeo obračuna troškova i učinaka Zadatak: da sve podatke o nastalim troškovima Zadatak: da sve podatke o nastalim troškovima

poslovanja prikupi i da ih obradi na odgovarajući poslovanja prikupi i da ih obradi na odgovarajući načinnačin

Sadržina pogonskog knjigovodstva:Sadržina pogonskog knjigovodstva:štašta se troši se trošigdegde se troši se trošiu vezi sa čim u vezi sa čim se trošise troši

koliko? koliko?

Sadržinu pogonskog knjigovodstva čine računi Sadržinu pogonskog knjigovodstva čine računi klase 9klase 9

181818

Predmet obračuna troškova i učinakaPredmet obračuna troškova i učinaka i i pogonskog knjigovodstvapogonskog knjigovodstva su troškovi i učinci.su troškovi i učinci.

UčinakUčinak -- rezultat određene aktivnosti. rezultat određene aktivnosti. TroškoviTroškovi -- novčani izraz trošenja dobara i novčani izraz trošenja dobara i

usluga u vezi stvaranja određenih učinaka.usluga u vezi stvaranja određenih učinaka.

Kalkulacija cene koštanja Kalkulacija cene koštanja je postupak koji je postupak koji se obavlja vanknjigovodstveno i predstavlja se obavlja vanknjigovodstveno i predstavlja utvrđivanje ili obračun troškova jednog utvrđivanje ili obračun troškova jednog proizvoda ili usluge.proizvoda ili usluge.

Postupak ili dokumentPostupak ili dokument

191919

Na Na oorganizacionu strukturu obračuna troškova i rganizacionu strukturu obračuna troškova i učinaka utičeučinaka utiče organizaciona struktura organizaciona struktura preduzeća.preduzeća.

S obzirom na prirodu poslova koji se u njima S obzirom na prirodu poslova koji se u njima obavljaju sve organizacione delove proizvodnog obavljaju sve organizacione delove proizvodnog preduzeća možemo svrstati u dva glavna preduzeća možemo svrstati u dva glavna funkcionalna područja:funkcionalna područja:

1.1. proizvodnu, iproizvodnu, i2.2. neproizvodnu delatnost preduzećaneproizvodnu delatnost preduzeća

Sva proizvodna preduzeća imaju ova dva Sva proizvodna preduzeća imaju ova dva funkcionalna područja.funkcionalna područja.

Organizacioni delovi proizvodne delatnosti se Organizacioni delovi proizvodne delatnosti se mogu sistematizovati u tri uže celine:mogu sistematizovati u tri uže celine:

• osnovnu delatnost,osnovnu delatnost,• sporednusporednu delatnost, idelatnost, i• pomoćnu delatnostpomoćnu delatnost..

202020

NabavkaNabavka (organizacioni delovi (organizacioni delovi proizvodnog preduzeća koji se bave proizvodnog preduzeća koji se bave nabavkom materijala i drugih faktora nabavkom materijala i drugih faktora procesa rada, kao i organizacioni delovi procesa rada, kao i organizacioni delovi koji nabavljeni materijal primaju, čuvajukoji nabavljeni materijal primaju, čuvaju,, održavaju i izdaju)održavaju i izdaju)

UpravaUprava (organizacioni delovi preduzeća (organizacioni delovi preduzeća koji povezuju rad svih ostalih koji povezuju rad svih ostalih organizacionih delova u preduzeću)organizacionih delova u preduzeću)

ProdajaProdaja ((organizacioni delovi preduzeća organizacioni delovi preduzeća čiji je zadatak prodaja proizvedenih čiji je zadatak prodaja proizvedenih proizvoda ili usluga, prevoz proizvedenih proizvoda ili usluga, prevoz proizvedenih proizvoda do kupaca, kao i organizacioni proizvoda do kupaca, kao i organizacioni delovi u kojima se proizvodi čuvaju da bi delovi u kojima se proizvodi čuvaju da bi se kasnije otpremili kupcimase kasnije otpremili kupcima))

Neproizvodna delatnost

212121

Učinci i nosioci troškovaUčinci i nosioci troškova

Učinci - rezultat rada ili poslovanja Učinci - rezultat rada ili poslovanja preduzeća i pojedinih njegovih preduzeća i pojedinih njegovih delatnosti, odnosno pojedinih delatnosti, odnosno pojedinih organizacionih delova proizvodnog organizacionih delova proizvodnog preduzeća.preduzeća.

Dve vrste učinaka (nosilaca troškova): Dve vrste učinaka (nosilaca troškova): učinci pojedinih organizacionih delova učinci pojedinih organizacionih delova

preduzeća preduzeća učinci preduzećaučinci preduzeća

222222

KoKonačni nosioci troškova se mogu podeliti na:načni nosioci troškova se mogu podeliti na:

1.1. nosioce troškova iz osnovne delatnosti,nosioce troškova iz osnovne delatnosti,

2.2. nosioce troškova iz sporedne delatnosti inosioce troškova iz sporedne delatnosti i

3.3. nosioce troškova iz nosioce troškova iz pomoćnepomoćne delatnosti delatnosti..

SSve ve konačne konačne nosioce troškova možemonosioce troškova možemo svrstati svrstati u u

dva osnovna tipa: dva osnovna tipa:

1) masa proizvoda kao nosi1) masa proizvoda kao nosilalac troškova ic troškova i

2) individualne poru2) individualne porudždžbine kao nosioci troškova.bine kao nosioci troškova.

Konačni nosioci troškova

232323

MMaasovna proizvodnjasovna proizvodnja proizvodnja veće količine jedne vrste ili ograničen broj proizvodnja veće količine jedne vrste ili ograničen broj

srodnih vrsta proizvodasrodnih vrsta proizvoda uvek isti način proizvodnje, koji je određen uvek isti način proizvodnje, koji je određen

postrojenjima u preduzećupostrojenjima u preduzeću proizvodnja većeg broja jedinica proizvoda (bez obzira proizvodnja većeg broja jedinica proizvoda (bez obzira

da li se proizvodi jedna ili više vrsta proizvoda)da li se proizvodi jedna ili više vrsta proizvoda)

Masa proizvoda kao Masa proizvoda kao konačni konačni nosilac troškovanosilac troškova može se može se javiti u tri varijante: javiti u tri varijante:

1.1. masa istovrsnih, homogenih proizvodamasa istovrsnih, homogenih proizvoda

2.2. masa ograničenog broja različitih proizvoda koji se masa ograničenog broja različitih proizvoda koji se izrađuju od istog osnovnog materijala i koji imaju istu izrađuju od istog osnovnog materijala i koji imaju istu supstancusupstancu

3.3. masa ograničenog broja različitih proizvoda koji se masa ograničenog broja različitih proizvoda koji se izrađuju od istog osnovnog materijala, u istom izrađuju od istog osnovnog materijala, u istom proizvodnom procesu, ali koji se po supstanci proizvodnom procesu, ali koji se po supstanci međusobno razlikuju (kuplovanimeđusobno razlikuju (kuplovani, tj. vezani, tj. vezani proizvodi) proizvodi)

242424

Proizvodnji po individualnim Proizvodnji po individualnim porudžbinamaporudžbinama

na osnovu tzv. individualnih poruna osnovu tzv. individualnih porudždžbinabina pre početka izrade, vrši se posebna pre početka izrade, vrši se posebna

pripremapriprema ukupna količina proizvodnje poznata je pre ukupna količina proizvodnje poznata je pre

početka proizvodnjepočetka proizvodnje Prema broju proizvoda koje obuhvataju Prema broju proizvoda koje obuhvataju

individualne poruindividualne porudždžbine se mogu podeliti bine se mogu podeliti na:na:

1.1. komadne komadne

2.2. serijskeserijske uvek od jedne vrste proizvoda, bez obzira uvek od jedne vrste proizvoda, bez obzira

na njihovu količinuna njihovu količinu

252525

Vezivanje", odnosno raspodela troškova mora Vezivanje", odnosno raspodela troškova mora da bude saglasna principu uzročnosti. da bude saglasna principu uzročnosti.

Princip uzročnosti u "vezivanju" troškova znači Princip uzročnosti u "vezivanju" troškova znači da svaki izazivač ili uzročnik troškova treba da da svaki izazivač ili uzročnik troškova treba da bude zadužen za odnosni trošak, srazmerno bude zadužen za odnosni trošak, srazmerno tome u kojoj meri ga je protome u kojoj meri ga je prouuzrokovao ili zrokovao ili izazvao.izazvao.

Samo jedan deo troškova se može direktno Samo jedan deo troškova se može direktno "vezati" za nosioce troškova, kao njihove "vezati" za nosioce troškova, kao njihove krajnje uzročnike (direktni troškovi). krajnje uzročnike (direktni troškovi).

Ostali deo troškova predstavlja opšte troškove.Ostali deo troškova predstavlja opšte troškove.

Mesta troškovaMesta troškova

262626

U širem smislu U širem smislu mesto troškovamesto troškova je svako je svako mesto u preduzeću gde nastaju troškovi. mesto u preduzeću gde nastaju troškovi.

Besmisleno i neekonomično Besmisleno i neekonomično računovodstveno pratiti troškove na svakom računovodstveno pratiti troškove na svakom mestu u preduzeću na kojem su oni nastali. mestu u preduzeću na kojem su oni nastali.

Mesta na kojima troškovi nastaju moraju se Mesta na kojima troškovi nastaju moraju se svrstati u veće ili manje grupe i na taj način svrstati u veće ili manje grupe i na taj način obrazovati obrazovati računovodstvenaračunovodstvena mesta troškovamesta troškova. .

Računovodstveno mesto troškovaRačunovodstveno mesto troškova - uži - uži organizacioni deo određene delatnosti u organizacioni deo određene delatnosti u okviru kojeg se obavljaju odgovarajući, po okviru kojeg se obavljaju odgovarajući, po pravilu, više homogeni poslovipravilu, više homogeni poslovi ii nastaju nastaju homogeni učinci.homogeni učinci.

272727

Kriterijumi kojih se treba pridržavati prilikom izbora Kriterijumi kojih se treba pridržavati prilikom izbora

mesta troškova:mesta troškova:

1.1. homogenost poslova i učinakahomogenost poslova i učinaka

2.2. teritorijalni kriterijum teritorijalni kriterijum

3.3. kriterijum ekonomičnosti kriterijum ekonomičnosti

4.4. kriterijum preglednostikriterijum preglednosti

5.5. kriterijum odgovornostikriterijum odgovornosti

UUčinci su homogeni: činci su homogeni: ako se mogu izraziti istovetnom jedinicom mere, ako se mogu izraziti istovetnom jedinicom mere, ako postoji približna jednakost visine troškova po ako postoji približna jednakost visine troškova po

jedinici učinka i jedinici učinka i ako postoji približna jednakost strukture ako postoji približna jednakost strukture

troškova po jedinici učinka.troškova po jedinici učinka.

282828

Izbor jedinice mere Izbor jedinice mere učinka učinka mesta troškovamesta troškova

Bitno je Bitno je da se da se za svako mesto troškova za svako mesto troškova odredi jedinica mere u kojoj se izražava odredi jedinica mere u kojoj se izražava njegov učinaknjegov učinak

Ako se kao nosilac troškova javlja masa Ako se kao nosilac troškova javlja masa istovrsnih proizvoda učinci - usluge mesta istovrsnih proizvoda učinci - usluge mesta troškova iz proizvodne delatnosti izraziće troškova iz proizvodne delatnosti izraziće se u naturalnim jedinicama mere se u naturalnim jedinicama mere (tonama, hektolitrima, kubnim metrima, (tonama, hektolitrima, kubnim metrima, itd.)itd.)

Za heterogene proizvode koriste se Za heterogene proizvode koriste se izvedene jedinice mere. izvedene jedinice mere.

2929

Svaka dobro izabrana jedinica mere mora da Svaka dobro izabrana jedinica mere mora da ispunjava sledeće uslove: ispunjava sledeće uslove:

1.1. mora biti lako i tačno utvrdiva i razumljiva,mora biti lako i tačno utvrdiva i razumljiva,

2.2. mora da obezbedi jasnu predstavu o količini mora da obezbedi jasnu predstavu o količini izvršenih učinaka,izvršenih učinaka,

3.3. količina učinaka izražena u toj jedinici mere količina učinaka izražena u toj jedinici mere treba, što je moguće više, da bude treba, što je moguće više, da bude proporcionalna opštim varijabilnim troškovima proporcionalna opštim varijabilnim troškovima datog mesta troškova,datog mesta troškova,

4.4. mora da bude što nezavisnija od promena u mora da bude što nezavisnija od promena u strukturi individualnih porustrukturi individualnih porudždžbina, od bina, od promena u veličini serije, supstitucije promena u veličini serije, supstitucije materijalamaterijala i i sl.sl.

3030

Trošenje faktora procesa rada može se izrazitiTrošenje faktora procesa rada može se izraziti: : a)a) količinskim jedinicamakoličinskim jedinicama, , iib)b) vrednosnim jedinicamavrednosnim jedinicama..

Utrošci predstavljaju količinski izraz trošenja, Utrošci predstavljaju količinski izraz trošenja, DokDok troškovi predstavljaju vrednosni izraz troškovi predstavljaju vrednosni izraz trošenja.trošenja. Troškovi predstavljaju novčani izraz trošenja Troškovi predstavljaju novčani izraz trošenja faktora procesa rada u vezi stvaranja određenih faktora procesa rada u vezi stvaranja određenih korisnih učinaka, kao i obavezni novčani korisnih učinaka, kao i obavezni novčani doprinosi uslovljeni postojanjem i poslovanjem doprinosi uslovljeni postojanjem i poslovanjem preduzeća.preduzeća.

3131

Rashodi Rashodi su su bruto odlivi bruto odlivi ekonomskih ekonomskih koristi u toku perioda koji proističu iz koristi u toku perioda koji proističu iz redovnih aktivnosti privrednog subjekta, redovnih aktivnosti privrednog subjekta, koji dovode do koji dovode do smanjenja njegovog smanjenja njegovog sopstvenog kapitala, sopstvenog kapitala, osim onih osim onih smanjenja smanjenja koja se odnose na koja se odnose na povlačenje kapitala od povlačenje kapitala od strastrane vlasnika kapitalane vlasnika kapitala ili po osnovu ili po osnovu raspodele dividendi.raspodele dividendi.

Troškovi imaju dve komponente: Troškovi imaju dve komponente: 1.1. količinsku, ikoličinsku, i2.2. cenovnu. cenovnu.

Množenjem utrošene količine i cene Množenjem utrošene količine i cene odnosnog odnosnog

potrošenog dobra dobija se iznos troškova.potrošenog dobra dobija se iznos troškova.

3232

Cena koštanjaCena koštanja jedan od najznačajnijih pokazatelja poslovanjajedan od najznačajnijih pokazatelja poslovanja Šire posmatrano cena koštanja predstavlja zbir Šire posmatrano cena koštanja predstavlja zbir

troškova koji su nastali u vezi sa stvaranjem troškova koji su nastali u vezi sa stvaranjem određenih učinaka.određenih učinaka.

O ceni koštanja najčešće se govori u smislu O ceni koštanja najčešće se govori u smislu ukupnih troškova "konačnih" učinaka.ukupnih troškova "konačnih" učinaka.

““Cena koštanja proizvoda, u bilo kojem momentu Cena koštanja proizvoda, u bilo kojem momentu njegovog stvaranja, njegove evolucije, u datom njegovog stvaranja, njegove evolucije, u datom preduzeću je, iznos troškova koje je trebalo preduzeću je, iznos troškova koje je trebalo učiniti, odnosno ukupna vrednost koja je utrošena učiniti, odnosno ukupna vrednost koja je utrošena da bi se taj proizvod doveo u oblik, stanje i prilike da bi se taj proizvod doveo u oblik, stanje i prilike u kojima se nalazi u posmatranom trenutku.u kojima se nalazi u posmatranom trenutku.” ” ((DimaršejDimaršej))

Prema tome da li se u cenu koštanja uključuju Prema tome da li se u cenu koštanja uključuju samo troškovi proizvodnje ili troškovi proizvodnje samo troškovi proizvodnje ili troškovi proizvodnje i prodaje razlikujemo: i prodaje razlikujemo: 1.1. proizvodnu cenu koštanja, iproizvodnu cenu koštanja, i 2.2. prodajnu cenu koštanjaprodajnu cenu koštanja..

3333

Troškovi i izdaciTroškovi i izdaci Troškovi predstavljaju novčani izraz trošenja Troškovi predstavljaju novčani izraz trošenja

faktora procesa rada u vezi sa stvaranjem učinaka.faktora procesa rada u vezi sa stvaranjem učinaka. Izdaci predstavljaju sve novčane isplate (odlive Izdaci predstavljaju sve novčane isplate (odlive

gotovinskih sredstava) u datom periodu. gotovinskih sredstava) u datom periodu. Izdaci mogu biti vezani bilo za nabavljanje faktora Izdaci mogu biti vezani bilo za nabavljanje faktora

procesa rada, bilo za druge potrebe. procesa rada, bilo za druge potrebe.

Troškove možemo podeliti naTroškove možemo podeliti na:: ukupne, prosečne i marginalne troškove,ukupne, prosečne i marginalne troškove, primarnprimarnee i sekundarn i sekundarnee troškov troškovee,, stvarne, planske i standardne troškove,stvarne, planske i standardne troškove, pojedinačnpojedinačnee i opšt i opštee troškov troškovee,, fiksnfiksnee i varijabiln i varijabilnee troškov troškovee,, ttroškovroškovee po funkcionalnim područjima i po funkcionalnim područjima i troškove proizvoda i troškove perioda.troškove proizvoda i troškove perioda.

3434

Ukupni, prosečni i Ukupni, prosečni i marginalni troškovimarginalni troškovi

Ukupnim troškovima se bave finansijsko i pogonsko Ukupnim troškovima se bave finansijsko i pogonsko

knjigovodstvo. knjigovodstvo.

Prosečni troškovi nastaju kao odraz potreba da se Prosečni troškovi nastaju kao odraz potreba da se

utvrdi cena koštanja po jedinici posmatranja.utvrdi cena koštanja po jedinici posmatranja. Prosečnim Prosečnim

troškovima se bavi kalkulacija cena koštanja. troškovima se bavi kalkulacija cena koštanja.

Marginalni troškovi su oni troškovi koji bi nastali ili Marginalni troškovi su oni troškovi koji bi nastali ili

nestali sa dodavanjem ili oduzimanjem jedne nestali sa dodavanjem ili oduzimanjem jedne jedinice jedinice

aktivnosti. aktivnosti.

3535

Primarni i sekundarni Primarni i sekundarni troškovitroškovi

Podela prema mestu odakle su nabavljeni faktori Podela prema mestu odakle su nabavljeni faktori procesa rada: da li su nabavljeni izvan preduzeća ili procesa rada: da li su nabavljeni izvan preduzeća ili su stvoreni u okviru njega. su stvoreni u okviru njega.

Primarne troškovi - vrednosni izraz trošenja faktora Primarne troškovi - vrednosni izraz trošenja faktora procesa rada kupljenih (nabavljenih) izvan procesa rada kupljenih (nabavljenih) izvan preduzeća, kao i onih koji su stvoreni u samom preduzeća, kao i onih koji su stvoreni u samom preduzeću (izuzev poluproizvoda), ukoliko su bili preduzeću (izuzev poluproizvoda), ukoliko su bili aktivirani na nekom od računa stanja; obavezni aktivirani na nekom od računa stanja; obavezni novčani doprinosi takođe spadaju u primarne novčani doprinosi takođe spadaju u primarne troškovetroškove

Sekundarni troškovi predstavljaju novčani izraz Sekundarni troškovi predstavljaju novčani izraz trošenja faktora procesa rada u obliku usluga, trošenja faktora procesa rada u obliku usluga, stvorenih u preduzeću i utrošenih u istom stvorenih u preduzeću i utrošenih u istom obračunskom periodu, bez aktiviranja na nekom od obračunskom periodu, bez aktiviranja na nekom od računa stanja, tim da je to trošenje nastalo na računa stanja, tim da je to trošenje nastalo na mestima troškovamestima troškova u vezi sa stvaranjem određenih u vezi sa stvaranjem određenih učinaka učinaka

3636

Stvarni, planski i Stvarni, planski i standardni troškovistandardni troškovi

Razlika između stvarnih, planskih i standardnih Razlika između stvarnih, planskih i standardnih troškova je u njihovoj količinskoj komponenti. troškova je u njihovoj količinskoj komponenti.

Kod stvarnih troškova količinska komponenta Kod stvarnih troškova količinska komponenta predstavlja količinu stvarno utrošenih faktora predstavlja količinu stvarno utrošenih faktora procesa rada, dok kod ostale dve vrste procesa rada, dok kod ostale dve vrste troškova količinska komponenta je planska.troškova količinska komponenta je planska.

PPlanski i standardni troškovi predstavljaju lanski i standardni troškovi predstavljaju projektovane troškoveprojektovane troškove

Razlika između planskih i standardnih troškova: Razlika između planskih i standardnih troškova: Planski troškovi pokazuju očekivanje Planski troškovi pokazuju očekivanje koji i u koji i u kom iznosu će kom iznosu će troškovi troškovi nastatinastati, dok standardni , dok standardni troškovi pokazuju koliki bi troškovi pokazuju koliki bi i koji troškovi i koji troškovi trebalo trebalo da nastanu. da nastanu.

3737

Fiksni, varijabilni i Fiksni, varijabilni i mešoviti troškovimešoviti troškovi

Kriterijum - njihovo ponašanje u uslovima Kriterijum - njihovo ponašanje u uslovima promene obima aktivnostipromene obima aktivnosti

Fiksni troškovi su oni troškovi preduzeća ili Fiksni troškovi su oni troškovi preduzeća ili njegovih užih organizacionih delova za čije njegovih užih organizacionih delova za čije se apsolutne (ukupne) iznose očekuje da u se apsolutne (ukupne) iznose očekuje da u kratkom roku ostanu nepromenjeni. kratkom roku ostanu nepromenjeni.

Varijabilni (proporcionalni) troškovi su oni Varijabilni (proporcionalni) troškovi su oni troškovi preduzeća ili njegovih užih troškovi preduzeća ili njegovih užih organizacionih delova čiji se ukupan iznos organizacionih delova čiji se ukupan iznos u kratkom roku menja srazmerno i u istom u kratkom roku menja srazmerno i u istom smeru sa promenama obima aktivnosti.smeru sa promenama obima aktivnosti.

Mešoviti troškovi su oni troškovi koji se ne Mešoviti troškovi su oni troškovi koji se ne menjaju srazmerno promenama obima menjaju srazmerno promenama obima aktivnosti. aktivnosti.

3838

Direktni i indirektni Direktni i indirektni troškovitroškovi

Razlikovanje troškova po kriterijumu Razlikovanje troškova po kriterijumu zaračunljivosti, tj. mogućnosti "vezivanja" zaračunljivosti, tj. mogućnosti "vezivanja" troškova za troškova za konačne konačne nosioce troškova ili za nosioce troškova ili za mesta troškova.mesta troškova.

Direktni troškovi se mogu neposredno (bez Direktni troškovi se mogu neposredno (bez upotrebe ikakve uslovne baze, "ključa" ili upotrebe ikakve uslovne baze, "ključa" ili nekih posebnih obračuna) pripisati pojedinim nekih posebnih obračuna) pripisati pojedinim nosiocima troškova.nosiocima troškova.

Indirektni troškovi - troškovi koje nije Indirektni troškovi - troškovi koje nije moguće direktno "vezati" za nosioce moguće direktno "vezati" za nosioce troškova. "Vezivanje" ovih troškova za troškova. "Vezivanje" ovih troškova za nosioce troškova moguće je samo uz primenu nosioce troškova moguće je samo uz primenu "ključeva" za alokaciju. "ključeva" za alokaciju.

3939

Troškovi po funkcionalnim Troškovi po funkcionalnim područjimapodručjima

1.1. troškovi osnovne, sporedne i pomoćne troškovi osnovne, sporedne i pomoćne delatnosti, nabavke, uprave i prodaje delatnosti, nabavke, uprave i prodaje (osnovna, sporedna i pomoćna (osnovna, sporedna i pomoćna delatnost, nabavka, uprava i prodaja);delatnost, nabavka, uprava i prodaja);

2.2. troškovi proizvodne i neproizvodne troškovi proizvodne i neproizvodne delatnosti,delatnosti,

3.3. troškovi proizvodnog i prodajnog troškovi proizvodnog i prodajnog funkcionalnog područja,funkcionalnog područja,

4.4. troškovi po troškovi po mestima troškovamestima troškova

4040

Troškovi proizvoda i Troškovi proizvoda i troškovi periodatroškovi perioda

Kriterijum za razlikovanje troškova proizvoda i Kriterijum za razlikovanje troškova proizvoda i troškova perioda je bilansni tretman troškova troškova perioda je bilansni tretman troškova preduzećapreduzeća..

Svi troškovi se bilansiraju, s tim što se jedni prvo Svi troškovi se bilansiraju, s tim što se jedni prvo uključuju u vrednost zalihauključuju u vrednost zaliha,, a drugi direktno u a drugi direktno u redovne rashode. redovne rashode.

Troškovi proizvoda - troškovi koji se u fazi Troškovi proizvoda - troškovi koji se u fazi proizvodnje prenose na nosioce troškova, tj. proizvodnje prenose na nosioce troškova, tj. uključuju se u cenu koštanja proizvoda, uključuju se u cenu koštanja proizvoda, poluproizvoda i delova sopstvene proizvodnje, poluproizvoda i delova sopstvene proizvodnje, gotovih proizvoda i izvršenih usluga trećim gotovih proizvoda i izvršenih usluga trećim licima.licima.

Preostali iznos troškova nastalih u toku Preostali iznos troškova nastalih u toku obračunskog perioda predstavlja troškove obračunskog perioda predstavlja troškove perioda.perioda.

4141

Izazivači troškova u Izazivači troškova u preduzećupreduzeću

Izazivači troškova u preduzeću mogu biti:Izazivači troškova u preduzeću mogu biti:1.1. organizaciono-pogonska spremnost organizaciono-pogonska spremnost

preduzeća i njegovih organizacionih delova,preduzeća i njegovih organizacionih delova,2.2. proizvodni učinci (usluge) iproizvodni učinci (usluge) i3.3. nosioci troškova, kao "konačni" učinci nosioci troškova, kao "konačni" učinci

preduzeća.preduzeća.

Organizaciono-pogonska spremnost Organizaciono-pogonska spremnost predstavlja kapacitet pojedinog mesta predstavlja kapacitet pojedinog mesta troškova za pružanje usluga. troškova za pružanje usluga.

Organizaciono-pogonska spremnost - izazivač Organizaciono-pogonska spremnost - izazivač opštih fiksnih troškovaopštih fiksnih troškova

Proizvodni učinci – izazivači opštih Proizvodni učinci – izazivači opštih varijabilnih troškovavarijabilnih troškova

4242

Cilj postojanja Cilj postojanja obračuna troškova i obračuna troškova i učinaka je pučinaka je pružanje informacija.ružanje informacija.

Podaci koje pruža Podaci koje pruža obračun troškova i obračun troškova i učinaka učinaka uglavnom služe za potrebe: uglavnom služe za potrebe:

1.1. bilansiranjabilansiranja,,

2.2. planiranja i kontrole poslovanja, iplaniranja i kontrole poslovanja, i

3.3. vođenja poslovne politike preduzeća.vođenja poslovne politike preduzeća.

Podaci potrebni za bilansiranje koriste se Podaci potrebni za bilansiranje koriste se prilikom sastavljanja prilikom sastavljanja bilansa stanjabilansa stanja i i bilansa bilansa uspehauspeha. .

4343

Računovodstvena regulativa na osnovu koje se Računovodstvena regulativa na osnovu koje se računa bilansna cena zaliha zavisi od vrste računa bilansna cena zaliha zavisi od vrste zaliha:zaliha:

1.1. MRS 2 ZaliheMRS 2 Zalihe, koji zahteva da se zalihe na , koji zahteva da se zalihe na datum bilansadatum bilansa vrednuju po njihovoj ceni vrednuju po njihovoj ceni koštanja ili neto prodajnoj vrednosti ako je ona koštanja ili neto prodajnoj vrednosti ako je ona niža;niža;

2.2. MRS 11 Ugovori o izgradnjiMRS 11 Ugovori o izgradnji, koji zahteva da se , koji zahteva da se zalihe na zalihe na datum bilansadatum bilansa vrednuju po njihovoj vrednuju po njihovoj ceni koštanja, s tim da ona ne može biti veća ceni koštanja, s tim da ona ne može biti veća od prodajne vrednosti tih zaliha. od prodajne vrednosti tih zaliha.

3.3. MRS 41 PoljoprivredaMRS 41 Poljoprivreda, koji zahteva da se te , koji zahteva da se te zalihe vrednuju po njihovoj zalihe vrednuju po njihovoj fer vrednosti fer vrednosti umanjenoj za procenjene troškove prodajeumanjenoj za procenjene troškove prodaje u u momentu ubiranja.momentu ubiranja.

4444

Integralni sistem planiranja i kontrole u Integralni sistem planiranja i kontrole u preduzeću obuhvata: preduzeću obuhvata: 1.1. finansijski aspekt planiranja i kontrole i finansijski aspekt planiranja i kontrole i 2.2. poslovni aspekt planiranja i kontrole.poslovni aspekt planiranja i kontrole.

Finansijsko planiranje i kontrola bave se Finansijsko planiranje i kontrola bave se održavanjem solventnosti i likvidnosti preduzeća, održavanjem solventnosti i likvidnosti preduzeća, a kao sredstvo za to koriste podatke koje pruža a kao sredstvo za to koriste podatke koje pruža planirani i stvarni planirani i stvarni bilans stanjabilans stanja i planirani i stvarni i planirani i stvarni bilans novčanih tokovabilans novčanih tokova. Informacije uglavnom . Informacije uglavnom dobija od dobija od finansijskog knjigovodstvafinansijskog knjigovodstva - glavne - glavne knjige i iz analitičkih evidencija. knjige i iz analitičkih evidencija.

Poslovno planiranje i kontrola se bave prihodima, Poslovno planiranje i kontrola se bave prihodima, troškovima i rezultatom, a kao sredstvo za to troškovima i rezultatom, a kao sredstvo za to koriste podatke koje pruža planirani i stvarni koriste podatke koje pruža planirani i stvarni bilans uspehabilans uspeha. .

4545

Prikaz troškova koji čine cenu Prikaz troškova koji čine cenu koštanja koja se računa u skladu koštanja koja se računa u skladu

sa sa MRS 2 ZaliheMRS 2 Zalihe:: Cena koštanja obuhvata troškove materijala Cena koštanja obuhvata troškove materijala

za izradu i troškove konza izradu i troškove konverzije verzije

Troškovi koji se ne uključuju u vrednost zaliha:Troškovi koji se ne uključuju u vrednost zaliha:1.1. nneuobičajenom iznosu otpadnog materijala za euobičajenom iznosu otpadnog materijala za

izradu, troškovima nepotrebnog rada, ili izradu, troškovima nepotrebnog rada, ili neuneuoobičajenom iznosu drugih proizvodnih bičajenom iznosu drugih proizvodnih troškovatroškova

2.2. ttroškovi skladištenja, osim ako su ti troškovi roškovi skladištenja, osim ako su ti troškovi neophodni u proizvodnom postupku pre daljne neophodni u proizvodnom postupku pre daljne faze proizvodnje faze proizvodnje

3.3. aadministrativni opšti troškovi kojidministrativni opšti troškovi koji direktno direktno ne ne doprinose dovođenju zaliha na sadašnju doprinose dovođenju zaliha na sadašnju lokaciju i sadašnje stanje lokaciju i sadašnje stanje

4.4. ttroškovi prodajeroškovi prodaje

4646

Za koncipiranje politike cena i donošenje Za koncipiranje politike cena i donošenje tekućih tekućih

odluka o cenama bitno je poznavanje odluka o cenama bitno je poznavanje faktora faktora

politike cena i njihovih politike cena i njihovih uticaja. uticaja.

Najvažniji faktori politike cena su:Najvažniji faktori politike cena su:tražnja,tražnja,ponuda,ponuda,mere ekonomske politike zemlje imere ekonomske politike zemlje itroškovi.troškovi.

4747

Obračun troškova i učinakaObračun troškova i učinaka za potrebe vođenja za potrebe vođenja politike cena treba da obezbedi podatke o: politike cena treba da obezbedi podatke o: 1.1. ttroškovima po jedinici proizvoda odnosno roškovima po jedinici proizvoda odnosno

usluge, koji obuhvataju troškove proizvodnje usluge, koji obuhvataju troškove proizvodnje i prodaje;i prodaje;

2.2. ttroškovima prerade, tj. dodatnoj vrednosti u roškovima prerade, tj. dodatnoj vrednosti u proizvodnji. Ova vrednost predstavlja proizvodnji. Ova vrednost predstavlja vrednost usluga koje su proizvodna vrednost usluga koje su proizvodna mesta mesta troškovatroškova učinila nosiocima troškova. Obično učinila nosiocima troškova. Obično u troškove prerade spadaju troškovi u troškove prerade spadaju troškovi proizvodnih usluga i troškovi organizaciono-proizvodnih usluga i troškovi organizaciono-pogonske spremnosti;pogonske spremnosti;

3.3. vvarijabilnim (proporcionalnim) troškovima arijabilnim (proporcionalnim) troškovima proizvodnje i prodajeproizvodnje i prodaje;;

4.4. llimitirajućim faktorima u poslovanju, kao što imitirajućim faktorima u poslovanju, kao što su: instalisani kapacitet, nedostatak su: instalisani kapacitet, nedostatak materijala, radne snage i sl. materijala, radne snage i sl.

4848

Informacije: Informacije: kvantitativnekvantitativne kvalitativne kvalitativne

Da bi troškovi i koristi bili relevantni za Da bi troškovi i koristi bili relevantni za jednu poslovnu alternativu: jednu poslovnu alternativu:

1.1. moraju se odnositi na budućnost,moraju se odnositi na budućnost,2.2. moraju biti različiti između alternativa moraju biti različiti između alternativa

koje konkurišu, mora se, dakle, raditi o koje konkurišu, mora se, dakle, raditi o diferencijalnim troškovima i koristima idiferencijalnim troškovima i koristima i

3.3. troškovi moraju biti raščlanjeni na troškovi moraju biti raščlanjeni na fiksne i varijabilne. fiksne i varijabilne.

4949

Plate - najznačajne motivaciono sredstvoPlate - najznačajne motivaciono sredstvoPreduzeće mora da vodi aktivnu politiku Preduzeće mora da vodi aktivnu politiku

njihove raspodele. njihove raspodele. Za vođenje aktivne (i dobre) politike Za vođenje aktivne (i dobre) politike

raspodele plata neophodni su podaci. raspodele plata neophodni su podaci. Obračun troškova i učinakaObračun troškova i učinaka obuhvata obuhvata

proces stvaranja učinaka predstavlja proces stvaranja učinaka predstavlja jedan od izvora podataka za raspodelu jedan od izvora podataka za raspodelu plata. plata.

princip produktivnosti princip produktivnosti princip ekonomičnosti princip ekonomičnosti

5050

KlasifikacijeKlasifikacije tradicionalnih sistema tradicionalnih sistema

obračuna troškova i učinakaobračuna troškova i učinaka

U zavisnosti od toga koji troškovi se uključuju u U zavisnosti od toga koji troškovi se uključuju u cenu koštanja nosilaca troškova, sisteme cenu koštanja nosilaca troškova, sisteme obračuna troškova i učinakaobračuna troškova i učinaka delimo na: delimo na:

- sistem obračuna po stvarnim troškovima i - sistem obračuna po stvarnim troškovima i - sistem obračuna po planskim troškovima- sistem obračuna po planskim troškovima

Zavisno od toga da li se u cenu koštanja Zavisno od toga da li se u cenu koštanja nosilaca troškova uključuju svi troškovi nosilaca troškova uključuju svi troškovi poslovanja ili, pak, samo deo tih troškova, poslovanja ili, pak, samo deo tih troškova, sistemi sistemi obračuna troškova i učinakaobračuna troškova i učinaka mogu mogu biti: biti:

- sistem obračuna po potpunim i - sistem obračuna po potpunim i - sistemi obračuna po nepotpunim troškovima. - sistemi obračuna po nepotpunim troškovima.

5151

Dvokružni sistem Dvokružni sistem organizovanja knjigovodstvaorganizovanja knjigovodstva

Kontni okvir uslovljava uspostavljanje tzv. dvokružnog Kontni okvir uslovljava uspostavljanje tzv. dvokružnog sistema organizovanja knjigovodstva sa:sistema organizovanja knjigovodstva sa:

1.1. finansijskim knjigovodstvom (finansijskim knjigovodstvom (ood d klasklasee 0 0 do do klase 8klase 8) ) ii

2.2. obračunom troškova i učinaka (obračunom troškova i učinaka (klasa 9klasa 9).).

Dvokružni sistem organizovanja knjigovodstva znači Dvokružni sistem organizovanja knjigovodstva znači sledeće:sledeće:1.1. ssvako knjigovodstvo posmatrano za sebe ima vako knjigovodstvo posmatrano za sebe ima

odliku aritmetičke ravnotežeodliku aritmetičke ravnoteže 2.2. u slučaju obaveznosti korišćenjau slučaju obaveznosti korišćenja računa računa klase 9klase 9, ,

ova dva knjigovodstva ne mogu samostalno da ova dva knjigovodstva ne mogu samostalno da egzistirajuegzistiraju

3.3. nnikada se u jednom ispravnom stavu za knjiženje ikada se u jednom ispravnom stavu za knjiženje ne mogu istovremeno zajedno naći računi iz ova ne mogu istovremeno zajedno naći računi iz ova dva knjigovodstva.dva knjigovodstva.

5252

Klasa 9 - OKlasa 9 - OBRAČUN BRAČUN TROŠKOVA I UČINAKATROŠKOVA I UČINAKA

OOBRAČUN TROŠKOVA I UČINAKA BRAČUN TROŠKOVA I UČINAKA predstavlja predstavlja ""knjigovodstvoknjigovodstvo"" koje se koje se bavi:bavi:

1.1. raspoređivanjem troškova po raspoređivanjem troškova po mestima mestima troškovatroškova i učincima, i učincima,

2.2. povezivanjem prihoda sa povezivanjem prihoda sa odgovarajućim učincima, kao iodgovarajućim učincima, kao i

3.3. utvrđivanjem poslovnog uspeha po utvrđivanjem poslovnog uspeha po obračunskim jedinicama obračunskim jedinicama ppreduzeća -reduzeća -profitnim centrima i utvrđivanjem profitnim centrima i utvrđivanjem poslovnog rezultata za celo preduzeće poslovnog rezultata za celo preduzeće po po metodi troškova prodatih učinakametodi troškova prodatih učinaka. .

5353

U okviru U okviru klase 9klase 9 predviđene su sledeće predviđene su sledeće grupe:grupe:

90 - Računi odnosa s finansijskim 90 - Računi odnosa s finansijskim knjigovodstvomknjigovodstvom,,

91 - Materijal i roba91 - Materijal i roba 92 - Računi mesta troškova nabavke, tehničke 92 - Računi mesta troškova nabavke, tehničke

uprave uprave i pomoćnih delatnostii pomoćnih delatnosti 93 - Računi glavnih proizvodnih mesta troškova93 - Računi glavnih proizvodnih mesta troškova 94 - Računi mesta troškova uprave, prodaje i 94 - Računi mesta troškova uprave, prodaje i

sličnih sličnih aktivnostiaktivnosti 95 - Nosioci troškova95 - Nosioci troškova 96 - Gotovi proizvodi96 - Gotovi proizvodi 97 - Slobodna grupa97 - Slobodna grupa 98 - 98 - RRashodi i prihodiashodi i prihodi 99 - Računi dobitka, gubitka i zaključka99 - Računi dobitka, gubitka i zaključka

5454

6.1. RAČUNOVODSTVENO 6.1. RAČUNOVODSTVENO OBUHVAĆANJE RASHODA I PRIHODAOBUHVAĆANJE RASHODA I PRIHODA

U internom obračunu poslovanja predmetom računovodstvenog obuhvaćanja samo su ciljni rashodi poslovanja koji imaju karakter troška, te dеo ciljnih prihoda poslovanja ostvarenih prodajom učinaka na tržištu. Za upravljanje poslovnim procesima u poduzeću nije dovoljno samo globalno iskazivanje ovih veličina, već je nužno osigurati metodološku osnovu za njihovo pojedinačno obračunavanje, i to: 1. po prirodnoj vrsti

2. po mestima nastanka 3. po nosiocima troškova (kalkulacije) i 4.prema reagovanju na stepen zaposlenosti (obim poslovanja).

5555

RAČUNOVODSTVENO OBUHVAĆANJE RAČUNOVODSTVENO OBUHVAĆANJE RASHODA I PRIHODARASHODA I PRIHODA

Računovodstveno planiranje rashoda i prihoda ima realno polazište u planovima poslovnih funkcija, od kojih se posebno ističe plan prodaje (očekivani ciljni prihodi) i plan troškova (očekivani ciljni rashodi). Tako će se očekivani rezultat poslovanja prezentovati u predračunu dobitka i gubitka, a očekivano stanje imovine, obaveza (dugova) i kapitala u predračunskom bilansu. Ovi su računovodstveni izveštaji rezultat sagledavanja budućih procesa i stanja predviđenih unutar niza pojedinačnih planova, kao što su biznis plan, financijski plan, plan investicija, plan nabavki, plan istraživanja, plan proizvodnje i drugi.

5656

OBUHVAOBUHVATTAANNJE TROŠKOVA PO JE TROŠKOVA PO MESTIMAMESTIMA TROŠKOVA TROŠKOVA

Mesto troškova se urešuje (oblikuje) kao funkcionalno prostorno organizciono i po odgovornosti zaokružena Celina, za koje postoje ekonomski odnosi praćenja tokova, a po mogućnosti I iskazivanja delimičnih (parcijalnih) rezultata Da bi se ostvarili ciljevi raspodele troškova po mestima njihovog nastanka, potrebno je da se deo sveukupnih troškova obuhvaćenih po prirodnoj vrsti rasporedi na mesta troška primenom odgovarajućih metodoloških postupaka. To se vrši u pogonskom obračunskom listu (POL-u), čiji je zadatak da u računovodstvenom informacijskom sistemu osigura povezanost između financijskog knjigovodstva i internog obračuna poslovanja.

5757

OBUHVAOBUHVATTAANNJE TROŠKOVA PO JE TROŠKOVA PO MESTIMAMESTIMA

Troškovi Troškovi osnovnih amortizacije mesta troška D P D P (1) (1) Pogonski Troškovi obračunski list Troškovi materijala pomoćnih mesta troška D P D P (1) (1) Mesta troška Troškovi Troškovi spored. rada mesta troš D P D P (1) (1) Ostali Troškovi mesta troškovi troška uprave D P D P (1) (2) (1) Utvrđivanje stopa opštih troškova

Prir

odne

vrs

te tr

oško

va

5858

KNJIŽENJEKNJIŽENJE TROŠKOVA PO MESTIMA TROŠKOVA PO MESTIMA Obračun troškova u pogonskom obračunskom listu knjiži se na odgovarajućim kontima mesta troškova, na način prikazan na sledećoj shemi: Prirodne vrste Troškovi mesta troška troškova osnovne delatnosti D P D P So (1) (1) (2) (3) Troškovi mesta troška Pomoćne i sporedne delat- nosti D P (1) (2) (3) Troškovi mesta troška uprave D P (1) (2)

5959

OBRAČUN TROŠKOVA PO MESTIMA I OBRAČUN TROŠKOVA PO MESTIMA I NOSINOSIOCIOCIMA TROŠKOVAMA TROŠKOVA

Obračun troškova po mestimaObračun troškova po mestima u klasičnom u klasičnom pristupu tretiran kao instrument koji primenom pristupu tretiran kao instrument koji primenom odgovarajućeg metodološkog postupka osigurava odgovarajućeg metodološkog postupka osigurava obuhvatanje, izračunavanje i obračunavanje već obuhvatanje, izračunavanje i obračunavanje već nastalih troškova po onim mestima koja su ih nastalih troškova po onim mestima koja su ih izazvala.izazvala.

Tako danas se od njih zahteva, da omoguće Tako danas se od njih zahteva, da omoguće planiranje i kontrolu troškova i učinaka po načelu planiranje i kontrolu troškova i učinaka po načelu odgovornosti, čime postaju značajan instrument odgovornosti, čime postaju značajan instrument kontrolingakontrolinga i polazište u izradi prognostičkih i polazište u izradi prognostičkih informacija.informacija.

6060

nastavaknastavakTroškovi obuhvaćeni po mestima troškova moraju Troškovi obuhvaćeni po mestima troškova moraju

se rasporediti po nosiocima troškova primenom se rasporediti po nosiocima troškova primenom odgovarajuće odgovarajuće metode kalkulacija. metode kalkulacija. Za razumevanje Za razumevanje modernih metoda raspodele troškova po nosiocima modernih metoda raspodele troškova po nosiocima troškova potrebno je poznavati klasične metode troškova potrebno je poznavati klasične metode kao njihov – izvor. Tu se najpre misli na kao njihov – izvor. Tu se najpre misli na divizione divizione metodemetode (čista diviziona i diviziona s ekvivalentnim (čista diviziona i diviziona s ekvivalentnim brojevima), te brojevima), te dodatne dodatne (sumarna dodatna i (sumarna dodatna i selektivna dodatna) metode kalkulacije, kao i selektivna dodatna) metode kalkulacije, kao i kalkulacije vezanih brojeva.kalkulacije vezanih brojeva.

6161

OBRAČUN TROŠKOVA PO VRSTAMA

Pojedinačni Opšti troškovi troškovi nosiioca nosioca OBRAČUN PRIHODA troškova troškova PO VRSTAMA OBRAČUN TROŠKOVA PO MESTIMA pojedinačni Opći troškovi troškovi mesta mesta troška troška

OBRAČUN TROŠKOVA OBRAČUN PRIHODA

OBRAČUN PRIHODA PO

MESTIMA

OBRAČUN TROŠKOVA PO NOSIOCIMA TROŠKA

OBRAČUN PRIHODA

PO NOSIOCIMA

KRATKOROČNI OBRAČUN USPEHA POSLOVANJA (OBRAČUN REZULTATA U INTERNIM RADNIM

PROCESIMA)

6262

POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL)POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL) Mesto troška Glavna mesta troška Pomoćna MT Uprava i prodaja Pogon A Pogon B Radio- Kotlar- nica nica Vrsta troška DT OT DT OT Troš. amortizacije x x x x x Troš. inv. odr. x x x x x Troš. otpisa s.i. x x x x x Tr. energije x x x x x Tr. indir. plata x x x x x Tr. mat. izrade x x x x Tr. plata izr. x x x x UKUPNI PRIMARNI TROŠKOVI xx xx xx xx xx xx xx OBRAČUN TROŠKOVA a) uprave x x x x b) kotlarnice x x x c) radionice x x d) OT u PB x e) OT u PA x UKUPNI TROŠKOVI xxxx 0 xxxx 0 0 0 0

6363

POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL)POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL) Mesto troška Glavna mesta troška Pomoćna MT Uprava i prodaja Pogon A Pogon B Radio- Kotlar- Vrsta troška nica nica Troš. amortiz. x x x x x Troš. inv. odr. x x x x x Troš. otpisa s.i. x x x x x Tr. energije x x x x x Tr.indir. plata x x x x x UKUPNI PRIMARNI TROŠKOVI XX XX XX XX XX OBRAČUN TROŠKOVA a) uprave x x x x b) kotlarnice x x x c) radionice x x UKUPNI INDIREKTNI TROŠKOVI XXX XXX 0 0 0 Troškovi materijala izrade (MI) x x Troškovi plata izrade x x UKUPNI TROŠKOVI XXXX XXXX 0 0 0

6464

POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL)POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL)

Nezavisno od oblika, tipa i tehnologije izrade, a uzimajući u obzir klasična polazišta obuhvatanja i razvrstavanja troškova, POL mora osigurati ispunjenje sledećih zadataka

a) raspodelu opštih troškova na mesta troška, b) međusobni obračun troškova

između pojedinih mesta troška, c) utvrđivanje ključeva za raspodelu općih troškova.

6565

POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL)POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL) Troškovi se u POL-u javljaju kao primarni ili sekundarni,

a s obzirom na pojedina mesta troškova mogu biti pojedinačni ili opći troškovi tog mesta troška.

Pod primarnim troškovima u POL-u se razumiju svi oni troškovi koji nastaju utroškom proizvodnih činioca, tj. dobara nabavljenih na tržištu, a imaju osnovu u vrstama troškova obuhvaćenih na računima klase 5. To su npr. troškovi materijala, troškovi amortizacije, otpisa sitnog inventara, plata zaposlenika, eksterno nabavljene energije i drugo. Za razliku od njih, sekundarni troškovi nastaju utroškom interno proizvedenih učinaka. To su npr. troškovi grejanja i hlađenja iz interne kotlarnice, troškovi ishrane zaposlenih u internoj menzi, troškovi servisiranja uređaja i opreme iz vlastite radionice i sl.

6666

POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL)POGONSKI OBRAČUNSKI LIST (POL) S obzirom na mesto troška, trošak može biti pojedinačni ili opšti, zavisno o tome da li se tom mestu troška može neposredno zaračunati ili ne. Za pojedinačne troškove uvek postoji dokaz koji nedvosmisleno ukazuje na mesto koje je taj trošak uzrokovalo. U pojedinačne troškove mesta troškova se putem radnog naloga mogu uvrstiti troškovi održavanja, plate i nadnice za izvršeni rad, amortizacija određenih strojeva i sl. Opšte troškove mesta troška obilježava to da se oni ne mogu neposredno vezati za određeno mesto, jer nastaju zajednički za više mesta ili to vezivanje nije prihvatljivo po načelu ekonomičnosti. Tu npr. spadaju troškovi zakupnina, troškovi energije za zagrevanje ili hlađenje, negativne kamate i kursne razlike, troškovi osiguranja i sl. Ti se troškovi raspoređuju po mestima primenom odgovarajućih ključeva, a poštujući načelo uzročnosti.

6767

6.2. Analiza i i6.2. Analiza i izbor zbor kalkulacijekalkulacije Izbor kalkulacije, kao determinante Izbor kalkulacije, kao determinante

organizacije obračuna troškova zahteva organizacije obračuna troškova zahteva determinisanje osnovnih teorijskih determinisanje osnovnih teorijskih postavki od značaja za kalkulaciju.postavki od značaja za kalkulaciju.

Kalkulacija predstavlja skup računsko-Kalkulacija predstavlja skup računsko-metodoloških postupaka pomoću kojih se, metodoloških postupaka pomoću kojih se, na različite načine, utvrđuje nabavna cena, na različite načine, utvrđuje nabavna cena, cena koštanja, prodajna cena, ukupno i po cena koštanja, prodajna cena, ukupno i po jedinici nabavke,jedinici nabavke, proizvodnje ili prodaje. U proizvodnje ili prodaje. U skladu s tim se koriste i nazivi: kalkulacija skladu s tim se koriste i nazivi: kalkulacija nabavne cene, kalkulacija cene koštanja, nabavne cene, kalkulacija cene koštanja, kalkulacija prodajne cene.kalkulacija prodajne cene.

6868

Iako kalkulacija predstavlja računsko-metodološki Iako kalkulacija predstavlja računsko-metodološki postupak utvrđivanja cena, posmatrano kroz postupak utvrđivanja cena, posmatrano kroz prizmu obračuna troškova, svršishodnost prizmu obračuna troškova, svršishodnost definisanja cene koštanja po jedinici učinka definisanja cene koštanja po jedinici učinka - - proizvoda znatno je šira. proizvoda znatno je šira.

Svršishodnost i značaj kalkulacije cene koštanja Svršishodnost i značaj kalkulacije cene koštanja po jedinici učinka po jedinici učinka - - proizvoda proizilazi iz potreba proizvoda proizilazi iz potreba adekvatne informisanosti, pre svega posmatrano adekvatne informisanosti, pre svega posmatrano s aspekta kontrole troškova, s ciljem donošenja s aspekta kontrole troškova, s ciljem donošenja relevantnih poslovnih odluka i preduzimanja relevantnih poslovnih odluka i preduzimanja mera i akcija usmerenih u pravcu postizanja mera i akcija usmerenih u pravcu postizanja odgovarajućeg kvaliteta upravljanja od značaja odgovarajućeg kvaliteta upravljanja od značaja za delove preduzeća i celinu preduzeća. za delove preduzeća i celinu preduzeća.

Osnovna svrha i zadatak kalkulacije cene Osnovna svrha i zadatak kalkulacije cene koštanja je da obezbedi realne podatke i koštanja je da obezbedi realne podatke i informacije o troškovima po mestima njihovog informacije o troškovima po mestima njihovog nastajanja i po pojedinim proizvodima nastajanja i po pojedinim proizvodima - - učincima. učincima. Po osnovu takvih podataka i informacija, ciljevi Po osnovu takvih podataka i informacija, ciljevi kalkulacije cene koštanja učinka koincidiraju sa kalkulacije cene koštanja učinka koincidiraju sa ciljevima obračuna troškova.ciljevima obračuna troškova.

6969

Problem kalkulacije cene koštanja, što u suštini znači i problem obračuna troškova, je kako troškove po vrstama, poštujući princip uzročnosti, alocirati na nosioce troškova.

Sl. 8. Simbolika suštine obračuna troškova i osnovni problem kalkulacije cene koštanja

7070

Determinisanjem kalkulacije cene koštanja Determinisanjem kalkulacije cene koštanja kao produkta, u prvom redu sistema kao produkta, u prvom redu sistema obračunaobračunapo stvarnim troškovima, a potom i ostalih po stvarnim troškovima, a potom i ostalih kasnije razvijenih sistema obračunavanja,kasnije razvijenih sistema obračunavanja,stvorene su osnovne pretpostavke za stvorene su osnovne pretpostavke za neposredno analitičko utvrđivanje i neposredno analitičko utvrđivanje i iskazivanje ostvarenog finansijskog iskazivanje ostvarenog finansijskog rezultata svakog realizovanog proizvoda, rezultata svakog realizovanog proizvoda, odnosno grupe proizvoda.odnosno grupe proizvoda.

Dakle, kalkulacija cene koštanja Dakle, kalkulacija cene koštanja predstavlja značajan analitički instrument predstavlja značajan analitički instrument vertikalnog diferenciranja ostvarenog vertikalnog diferenciranja ostvarenog finansijskog rezultata.finansijskog rezultata.

7171

Osim toga, cena koštanja je osnov Osim toga, cena koštanja je osnov procene zaliha nedovršene proizvodnje i procene zaliha nedovršene proizvodnje i gotovih proi-zvoda, i po toj osnovi gotovih proi-zvoda, i po toj osnovi računski fundament za sastavljanje računski fundament za sastavljanje kratkoročnih finansijskih izveštaja uobliku:kratkoročnih finansijskih izveštaja uobliku:

1.1. bilansa stanja bilansa stanja - - odloženi troškovi u odloženi troškovi u vrednosti nedovršene proizvodnje i vrednosti nedovršene proizvodnje i vrednosti gotovih proizvoda,vrednosti gotovih proizvoda,

2.2. bilansa uspeha bilansa uspeha - - tekući troškovi sadržani tekući troškovi sadržani u vrednosti prodatih proizvoda, odnosno u vrednosti prodatih proizvoda, odnosno za kanalisanje troškova u smislu za kanalisanje troškova u smislu razgraničenja između tekućih i budućih razgraničenja između tekućih i budućih obračunskih perioda.obračunskih perioda.

7272

6.3. 6.3. Vrste kalkulacijaVrste kalkulacija U zavisnosti od toga kada se kalkulacija U zavisnosti od toga kada se kalkulacija

sastavlja i u zavisnosti od podataka na sastavlja i u zavisnosti od podataka na osnovu kojih se sastavlja kalkulacija se može osnovu kojih se sastavlja kalkulacija se može sistematizovati na različite načine, a moguća sistematizovati na različite načine, a moguća sistematizacija je sledeća:sistematizacija je sledeća:

Sl. Sl. 9. 9. Osnovne vrste kalkulacijaOsnovne vrste kalkulacija1.1. prethodna i naknadna kalkulacija,prethodna i naknadna kalkulacija,2.2. planska i stvarna kalkulacija,planska i stvarna kalkulacija,3.3. obračunska kalkulacija,obračunska kalkulacija,4.4. kalkulacija na osnovu standardnih troškova,kalkulacija na osnovu standardnih troškova,5.5. kalkulacija na osnovu normativnih troškova,kalkulacija na osnovu normativnih troškova,6.6. kalkulacija na osnovu varijabilnih troškova.kalkulacija na osnovu varijabilnih troškova.

7373

Podela kalkulacija na prethodnu i naknadnu polazi Podela kalkulacija na prethodnu i naknadnu polazi od vremena kada se sastavlja. Pre nego što se od vremena kada se sastavlja. Pre nego što se pristupi proizvodnji nekog proizvoda sastavlja se pristupi proizvodnji nekog proizvoda sastavlja se prethodna kalkulacija. Naknadna kalkulacija prethodna kalkulacija. Naknadna kalkulacija sastavlja se nakon završene proizvodnje. sastavlja se nakon završene proizvodnje.

Planska kalkulacija sastavlja se na osnovu Planska kalkulacija sastavlja se na osnovu planiranih elemenata, tj. na osnovu predviđenih i planiranih elemenata, tj. na osnovu predviđenih i utvrđenih elemenata kalkulacije. utvrđenih elemenata kalkulacije.

Za razliku od planske kalkulacije stvarna Za razliku od planske kalkulacije stvarna kalkulacija se sastavlja na osnovu stvarno nastalih kalkulacija se sastavlja na osnovu stvarno nastalih troškova. troškova.

Stvarna kalkulacija je, s obzirom na vreme kada se Stvarna kalkulacija je, s obzirom na vreme kada se sastavlja uvek naknadna kalkulacija, jer se podaci sastavlja uvek naknadna kalkulacija, jer se podaci o stvarno nastalim troškovima mogu utvrditi samo o stvarno nastalim troškovima mogu utvrditi samo nakon završenog procesa proizvodnje.nakon završenog procesa proizvodnje.

7474

Obračunska kalkulacija se sastavlja po Obračunska kalkulacija se sastavlja po završetku proizvodnog procesa, tj. na osnovu završetku proizvodnog procesa, tj. na osnovu obračuna proizvodnje. obračuna proizvodnje.

Obračunska kalkulacija može biti sastavljena na Obračunska kalkulacija može biti sastavljena na osnovu stvarnih troškova, ali i na osnovu osnovu stvarnih troškova, ali i na osnovu planskih elemenata. planskih elemenata.

Ipak, pod obračunskom kalkulacijom najčešće Ipak, pod obračunskom kalkulacijom najčešće se podrazumeva naknadna kalkulacija se podrazumeva naknadna kalkulacija sastavljena na osnovu stvarno nastalih sastavljena na osnovu stvarno nastalih troškova.troškova.

Kalkulacija na osnovu standardnih troškova Kalkulacija na osnovu standardnih troškova može biti prethodna kao i naknadna, ali se ona može biti prethodna kao i naknadna, ali se ona uvek sastavlja na osnovu standardnih troškova, uvek sastavlja na osnovu standardnih troškova, unapred utvrđenih i na naučšš osnovama unapred utvrđenih i na naučšš osnovama zasnovanim.zasnovanim.

7575

Jer, standardni troškovi predstavljaju rezultat Jer, standardni troškovi predstavljaju rezultat naučnih istraživanja o nužnosti utroška i naučnih istraživanja o nužnosti utroška i opravdanosti cena. Slično kalkulaciji po opravdanosti cena. Slično kalkulaciji po standardnim troškovima sastavlja se i kalkulacija standardnim troškovima sastavlja se i kalkulacija na osnovu normativnih troškova, koja je na osnovu normativnih troškova, koja je zasnovana na unapred utvrđenim normativima zasnovana na unapred utvrđenim normativima troškova. troškova.

Analogno kalkulaciji po standarnim troškovima i Analogno kalkulaciji po standarnim troškovima i kalkulaciji po normativnim troškovima, koje kalkulaciji po normativnim troškovima, koje predstavljaju produkt sistema obračuna po predstavljaju produkt sistema obračuna po standardnim i normativnim troškovima, standardnim i normativnim troškovima, kalkulacija po varijabilnim troškovima predstavlja kalkulacija po varijabilnim troškovima predstavlja produkt sistema obračuna po varijabilnim, produkt sistema obračuna po varijabilnim, odnosno standarnim varijabilnim troškovima. odnosno standarnim varijabilnim troškovima. Obuhvata samo varijabilne troškove, dakle polazi Obuhvata samo varijabilne troškove, dakle polazi od pretpostavke podvojenosti troškova na fiksne i od pretpostavke podvojenosti troškova na fiksne i varijabilne.varijabilne.

7676

Iako su vrste kalkulacije cene koštanja, Iako su vrste kalkulacije cene koštanja, u zavisnosti od aspekta posmatranja, u zavisnosti od aspekta posmatranja, brojne, i grupišu se na različite načine, brojne, i grupišu se na različite načine, kao osnovne ovom prilikom biće kao osnovne ovom prilikom biće izdvojene sledeće:izdvojene sledeće:

1.1. prethodna kalkulacija,prethodna kalkulacija,

2.2. naknadna kalkulacija, inaknadna kalkulacija, i

3.3. standardna kalkulacija.standardna kalkulacija.

7777

Prethodna kalkulacija tj. predkalkulacija sastavlja Prethodna kalkulacija tj. predkalkulacija sastavlja se pre nego što se pristupi proizvodnji, odnosno se pre nego što se pristupi proizvodnji, odnosno izvršavanju usluga, tj. pre prihvatanja porudžbine. izvršavanju usluga, tj. pre prihvatanja porudžbine. Pri utvrđivanju cene koštanja u predkalkulaciji u Pri utvrđivanju cene koštanja u predkalkulaciji u obračunima se koriste predviđeni troškovi, što obračunima se koriste predviđeni troškovi, što ovoj kalkulaciji daje karakter približnog obračuna. ovoj kalkulaciji daje karakter približnog obračuna.

Može se nazvati i kalkulacijom ponude, s obzirom Može se nazvati i kalkulacijom ponude, s obzirom da prevashodno služi za utvrđivanje cena ponude, da prevashodno služi za utvrđivanje cena ponude, ali isto tako koristi se i pri odlučivanju o ali isto tako koristi se i pri odlučivanju o prihvatanju porudžbina sa utvrđenim cenama. prihvatanju porudžbina sa utvrđenim cenama.

Osim toga predkalkulacijom se utvrđuje cena Osim toga predkalkulacijom se utvrđuje cena koštanja grenutka, a ne trajna cena koštanja za koštanja grenutka, a ne trajna cena koštanja za odgovarajući vremenski period, napr. za godinu odgovarajući vremenski period, napr. za godinu dana, kao što je slučaj kod standardnih troškova, dana, kao što je slučaj kod standardnih troškova, odnosno kalkulacije po standardnim troškovima.odnosno kalkulacije po standardnim troškovima.

7878

Sl. Sl. 9. 9. Osnovne vrste kalkulacijaOsnovne vrste kalkulacija

Iako se pri izradi predkalkulacije direktni troškovi materijala i rada utvrđuju na osnovu tehnički proračunatih količina - normativa materijala i rada izrade, ipak se pripadajući opšti troškovi utvrđuju predviđanjem koristeći prosečne vrednosti iz prošlosti, iskustvo i očekivane promene.

7979

Pri izradi predkalkulacija mogu se, ponekad Pri izradi predkalkulacija mogu se, ponekad koristiti standardni troškovi za komponente i koristiti standardni troškovi za komponente i operacije koje se ponavljaju od porudžbine do operacije koje se ponavljaju od porudžbine do porudžbine. porudžbine.

Ipak, to ne menja karakter troškova u Ipak, to ne menja karakter troškova u predkalkulaciji, koji u osnovi nose obeležje predkalkulaciji, koji u osnovi nose obeležje približnog obračuna, odnosno koji su u osnovi približnog obračuna, odnosno koji su u osnovi predviđeni. I pored toga, u fazi izvršenja, koje prati predviđeni. I pored toga, u fazi izvršenja, koje prati naknadna kalkulacija, predkalkulacija predstavlja naknadna kalkulacija, predkalkulacija predstavlja osnovu za poređenje tj. predstavlja osnovu za osnovu za poređenje tj. predstavlja osnovu za kontrolu izvršenja.kontrolu izvršenja.

Naknadna kalkulacija predstavlja skup računsko-Naknadna kalkulacija predstavlja skup računsko-metodoloških postupaka utvrđivanja stvarne cene metodoloških postupaka utvrđivanja stvarne cene koštanja posla u fazi izvršenja i jedinice učinka koštanja posla u fazi izvršenja i jedinice učinka nakon završene proizvodnje, ili i nakon završene nakon završene proizvodnje, ili i nakon završene proizvodnje i prodaje. U odnosu na predkalkulaciju proizvodnje i prodaje. U odnosu na predkalkulaciju ima širu primenu.ima širu primenu.

8080

Naknadnom kalkulacijom utvrđuju se stvarni Naknadnom kalkulacijom utvrđuju se stvarni troškovi, odnosno stvarna cena koštanja troškovi, odnosno stvarna cena koštanja učinka, dakle zasnovana je na konceptu učinka, dakle zasnovana je na konceptu stvarnih troškova. Kao takva prevashodno se stvarnih troškova. Kao takva prevashodno se koristi za obračun ostvarenog rezultata po koristi za obračun ostvarenog rezultata po nosiocima, odnosno upoređenjem sa nosiocima, odnosno upoređenjem sa predkalkulacijom predstavlja instrument predkalkulacijom predstavlja instrument kontrole troškova i rezultata. kontrole troškova i rezultata.

Za razliku od predkalkulacije, kojoj je Za razliku od predkalkulacije, kojoj je karakterističan približan obračun, naknadna karakterističan približan obračun, naknadna kalkulacija je egzaktnog karaktera i sastavlja kalkulacija je egzaktnog karaktera i sastavlja se na osnovu knjigovodstvenih podataka. se na osnovu knjigovodstvenih podataka.

Iz tog ugla posmatrano bitno je da se Iz tog ugla posmatrano bitno je da se naknadna kalkulacija:naknadna kalkulacija:

1.1. oslanja na sigurne, knjigovodstvene podatke, ioslanja na sigurne, knjigovodstvene podatke, i2.2. da se sastavlja u najkraćem roku po završetku da se sastavlja u najkraćem roku po završetku

proizvodnje, odnosno da je ažurna, jer u proizvodnje, odnosno da je ažurna, jer u suprotnom postaje nekorisna.suprotnom postaje nekorisna.

8181

Naknadna kalkulacija zadržava karakter Naknadna kalkulacija zadržava karakter egzaktnosti i onda ako se izrađuje u egzaktnosti i onda ako se izrađuje u uslovima primene obračuna po uslovima primene obračuna po standardnim troškovima, ako je standardnim troškovima, ako je obezbeđena adekvatna alokacija obezbeđena adekvatna alokacija odstupanja stvarnih od standardnih odstupanja stvarnih od standardnih troškova u učincima. troškova u učincima.

Naknadna kalkulacija može biti Naknadna kalkulacija može biti zasnovana na standardnim zasnovana na standardnim , , ali isto tako i ali isto tako i na standardnim varijabilnim troškovima, na standardnim varijabilnim troškovima, odnosno u pitanju je naknadna kalkulacija odnosno u pitanju je naknadna kalkulacija po punim i po varijabilnim troškovima.po punim i po varijabilnim troškovima.

8282

Standardna kalkulacija predstavlja Standardna kalkulacija predstavlja kalkulaciju zasnovanu na planskim kalkulaciju zasnovanu na planskim troškovima tj. predstavlja skup računsko troškovima tj. predstavlja skup računsko metodoloških postupaka utvrđivanja cene metodoloških postupaka utvrđivanja cene koštanja po jedinici učinka za određeni koštanja po jedinici učinka za određeni vremenski period unapred, što znači da je vremenski period unapred, što znači da je to kalkulacija perioda (periodična) to kalkulacija perioda (periodična) kalkulacija, a ne kalkulacija trenutka kalkulacija, a ne kalkulacija trenutka kakve su prethodno dve pomenute kakve su prethodno dve pomenute kalkulacije. kalkulacije.

U zavisnosti od dužine budućeg perioda U zavisnosti od dužine budućeg perioda za koji se sastavlja (jedna ili više godina) za koji se sastavlja (jedna ili više godina) standardna kalkulacija može biti tekuća i standardna kalkulacija može biti tekuća i bazna. bazna.

8383

Ali, za razliku od ostalih vrsta kalkulacija po Ali, za razliku od ostalih vrsta kalkulacija po planskim troškovima standardna kalkulacija, planskim troškovima standardna kalkulacija, odnosno standardni troškovi ne predstavljaju odnosno standardni troškovi ne predstavljaju istorijsku veličinu, već su utvrđeni na naučnim istorijsku veličinu, već su utvrđeni na naučnim osnovima i zasnivaju se na ideji koliko budući osnovima i zasnivaju se na ideji koliko budući troškovi treba da iznose. troškovi treba da iznose.

Jer, planiranje i analogno tome obračunavanje po Jer, planiranje i analogno tome obračunavanje po planskim planskim - - standardnim troškovima, kao rezultatu standardnim troškovima, kao rezultatu naučnih istraživanja o nužnosti utroška i o naučnih istraživanja o nužnosti utroška i o opravdanosti cena, dostiglo je najviši stepen opravdanosti cena, dostiglo je najviši stepen normali-zacije, gde je ideja naučnog normiranja normali-zacije, gde je ideja naučnog normiranja sprovedena u potpunosti kod svih elemenata, sprovedena u potpunosti kod svih elemenata, faktora procesa proizvodnje. faktora procesa proizvodnje.

Takvi troškovi, odnosno tako utvrđeni standardni Takvi troškovi, odnosno tako utvrđeni standardni troškovi služe kao osnova za izradu, odnosno troškovi služe kao osnova za izradu, odnosno predstavljaju elemenat standardne kalkulacije.predstavljaju elemenat standardne kalkulacije.

8484

Kalkulacija po standardnim troškovima Kalkulacija po standardnim troškovima predstavlja produkt obračuna po predstavlja produkt obračuna po standardnim troškovima i to kako po standardnim troškovima i to kako po punoj (apsorpcionoj) ceni koštanja, tako i punoj (apsorpcionoj) ceni koštanja, tako i obračuna po varijabilnim troškovima.obračuna po varijabilnim troškovima.

S obzirom da je standardna kalkulacija S obzirom da je standardna kalkulacija orijentisana na odgovarajući planski orijentisana na odgovarajući planski period, gde su unapred poznati elementi period, gde su unapred poznati elementi kažulacije, primena ove kalkulacije kažulacije, primena ove kalkulacije posebno dolazi do izražaja u masovnoj i posebno dolazi do izražaja u masovnoj i serijskoj proizvodnji standardnih serijskoj proizvodnji standardnih proizvoda.proizvoda.

8585

6.4. 6.4. Metode kalkulacijeMetode kalkulacijeMetoda kalkulacije predstavlja Metoda kalkulacije predstavlja

odgovarajući metodološki postupak odgovarajući metodološki postupak koji omogućuje da koji omogućuje da se se troškovi utvrde i troškovi utvrde i raspodele na jedinicu učinka. raspodele na jedinicu učinka.

U tu svrhu mogući su različiti U tu svrhu mogući su različiti postupci. Ali neće svaki postupak dati postupci. Ali neće svaki postupak dati istu cenu koštanja, niti će se istom istu cenu koštanja, niti će se istom brzinom doći do rezultata. Osim toga, brzinom doći do rezultata. Osim toga, nije ni moguće u svakom slučaju nije ni moguće u svakom slučaju primeniti sve metode.primeniti sve metode.

8686

Metode kalkulacije treba da su prilagođene Metode kalkulacije treba da su prilagođene vrsti proizvodnje i specifičnostima vrsti proizvodnje i specifičnostima tehnološkog procesa, što znači da metode tehnološkog procesa, što znači da metode kalkulacije zaviše od karaktera proizvodnje, kalkulacije zaviše od karaktera proizvodnje, odnosno od toga da li se preduzeće bavi odnosno od toga da li se preduzeće bavi masovnom, odnosno procesnom masovnom, odnosno procesnom proizvodnjom, ili proizvodnjom, ili nana serijskom, odnosno serijskom, odnosno pojedinačnom proizvodnjom po narudžbini, i pojedinačnom proizvodnjom po narudžbini, i u vezi sa tim, da li se troškovi mogu u vezi sa tim, da li se troškovi mogu obuhvatiti direktno ili indirektno na obuhvatiti direktno ili indirektno na proizvode. proizvode.

Pored toga, metod kalkulacije zavisi i od Pored toga, metod kalkulacije zavisi i od metoda analitičke evidencije troškova po metoda analitičke evidencije troškova po proizvodima i fazama proizvodnje proizvodima i fazama proizvodnje primenjenog u konkretnom preduzeću.primenjenog u konkretnom preduzeću.

8787

U odnosu na metodološka rešenja U odnosu na metodološka rešenja utvrđivanja cene koštanja, u utvrđivanja cene koštanja, u računovodstvenoj teoriji i praksi poznate računovodstvenoj teoriji i praksi poznate su dve osnovne metode pod nazivima: su dve osnovne metode pod nazivima:

1.1. metoda divizione kalkulacije i metoda divizione kalkulacije i

2.2. metoda dodatne kalkulacije. metoda dodatne kalkulacije. U skladu s konkretnim okolnostima i U skladu s konkretnim okolnostima i

potrebama navedene metode se mogu potrebama navedene metode se mogu kombinovati.kombinovati.

8888

Sl. Sl. 10. 10. Osnovne metode Osnovne metode kalkulacije cene koštanjakalkulacije cene koštanja

Za metodu divizione kalkulacije, polazeći od konkretnih tehnoloških uslova proizvodnje, karakteristične su sledeće podvrste, varijante:

1. Čista diviziona kalkulacija2. Kalkulacija vezanih proizvoda3. Kalkulacija ekvivalentnih brojeva

8989

6.4.1. 6.4.1. Diviziona kalkulacijaDiviziona kalkulacija

a) Čista diviziona kalkulacija a) Čista diviziona kalkulacija primenjuje se u masovnoj proizvodnji primenjuje se u masovnoj proizvodnji istovrsnih proizvoda ili u istovrsnih proizvoda ili u kontinuelnoj, odnosno procesnoj kontinuelnoj, odnosno procesnoj proizvodnji, gde se proizvodnja proizvodnji, gde se proizvodnja odvija neprekidno u jednom procesu odvija neprekidno u jednom procesu s tim da nema poluproizvoda ili s tim da nema poluproizvoda ili delova, i gde na kraju ne ostaje delova, i gde na kraju ne ostaje nedovršena proizvodnja.nedovršena proizvodnja.

9090

Masovna proizvodnja se odlikuje Masovna proizvodnja se odlikuje masovnošću, istorodnošću proizvoda i masovnošću, istorodnošću proizvoda i jedinstvenošću proizvodnog procesa. To jedinstvenošću proizvodnog procesa. To znači da se u jedinstvenom proizvodnom znači da se u jedinstvenom proizvodnom procesu proizvodi velika količina istovrsnih procesu proizvodi velika količina istovrsnih proizvoda, koji se između sebe ni po čemu proizvoda, koji se između sebe ni po čemu ne razlikuju. ne razlikuju.

U takvim slučajevima nosilac troškova je U takvim slučajevima nosilac troškova je masa proizvoda i troškovi se sa stanovišta masa proizvoda i troškovi se sa stanovišta iznalaženja cene koštanja ne moraju iznalaženja cene koštanja ne moraju diferencirati. diferencirati.

Na osnovu iznete činjenice može se Na osnovu iznete činjenice može se konstatovati da je postupak za izračunavanje konstatovati da je postupak za izračunavanje cene koštanja vrlo jednostavan, odnosno cene koštanja vrlo jednostavan, odnosno primenjuje se čista divi-ziona kalkulacija.primenjuje se čista divi-ziona kalkulacija.

9191

Suština utvrđivanja cene koštanja po Suština utvrđivanja cene koštanja po ovom metodu je u podeli ukupnih troškovi ovom metodu je u podeli ukupnih troškovi obračunskog perioda sa proizvedenom obračunskog perioda sa proizvedenom količinom proizvoda u tom obračunskom količinom proizvoda u tom obračunskom periodu. periodu.

Pored toga, može se svaka vrsta troškova Pored toga, može se svaka vrsta troškova ili elemenat kalkulacije podeliti sa ili elemenat kalkulacije podeliti sa proizvedenom količinom kako bi se dobilo proizvedenom količinom kako bi se dobilo učešće svake vrste troškova ili svakog učešće svake vrste troškova ili svakog elementa kalkulacije na jedinicu učinka. elementa kalkulacije na jedinicu učinka.

Čista diviziona kalkulacija primenjuje se, Čista diviziona kalkulacija primenjuje se, na primer u proizvodnji električne na primer u proizvodnji električne energije, proizvodnji uglja, proizvodnji energije, proizvodnji uglja, proizvodnji šećera, i sl.šećera, i sl.

9292

Ali, često se ne može kod masovne Ali, često se ne može kod masovne proizvodnje primeniti čista diviziona proizvodnje primeniti čista diviziona kalkulacija, s obzirom da se istorodni kalkulacija, s obzirom da se istorodni proizvodi mogu po nekim detaljima proizvodi mogu po nekim detaljima razlikovati (dimenzija, težina i sl.), kao i to razlikovati (dimenzija, težina i sl.), kao i to da se mogu pored glavnih proizvoda da se mogu pored glavnih proizvoda pojaviti i sporedni proizvodi. pojaviti i sporedni proizvodi.

U takvim slučajevima primenjuje se U takvim slučajevima primenjuje se diviziona kalkulacija pomoću diviziona kalkulacija pomoću ekvivalentnih brojeva ili pak diviziona ekvivalentnih brojeva ili pak diviziona kalkulacija vezanih, odnosno kuplovanih kalkulacija vezanih, odnosno kuplovanih proizvoda.proizvoda.

9393

b) Diviziona kalkulacija pomoću b) Diviziona kalkulacija pomoću ekvšzalentnih brojeva primenjuje se takođe ekvšzalentnih brojeva primenjuje se takođe kod masovne proizvodnje. Međutim, radi se kod masovne proizvodnje. Međutim, radi se o proizvodnji više vrsta jednog proizvoda, o proizvodnji više vrsta jednog proizvoda, kao što su na primer: brašno, predivo, kao što su na primer: brašno, predivo, limovi, cigla i slično. limovi, cigla i slično.

Svi ovi proizvodi izrađuju se po istom ili Svi ovi proizvodi izrađuju se po istom ili sličnom tehnološkom postupku i od istog sličnom tehnološkom postupku i od istog materijala, ali se međusobno razlikuju po materijala, ali se međusobno razlikuju po dimenzijama, težini, kvalitetu i drugim dimenzijama, težini, kvalitetu i drugim sličnim obeležjima. sličnim obeležjima.

Iz ovih razlika proizilaze razlike u Iz ovih razlika proizilaze razlike u troškovima i upotrebnim svojstvima troškovima i upotrebnim svojstvima pojedinih proizvoda.pojedinih proizvoda.

9494

U pogledu troškova ovi proizvodi stoje u U pogledu troškova ovi proizvodi stoje u određenom odnosu jedni prema drugima. Te određenom odnosu jedni prema drugima. Te odnose je potrebno utvrditi da bi se odnose je potrebno utvrditi da bi se odgovarajući proizvodi adekvatno opteretili odgovarajući proizvodi adekvatno opteretili nastalim troškovima. nastalim troškovima.

Odnosi između srodnih proizvoda utvrđuju Odnosi između srodnih proizvoda utvrđuju se na osnovu dužeg posmatranja i iskustva, i se na osnovu dužeg posmatranja i iskustva, i iskazuju se u vidu ekvivalentnih bro-jeva. iskazuju se u vidu ekvivalentnih bro-jeva. Prema tome, ekvivalentni brojevi pokazuju u Prema tome, ekvivalentni brojevi pokazuju u kom odnosu stoje troškovi odgovarajuće kom odnosu stoje troškovi odgovarajuće vrste srodnih proizvoda jedni prema vrste srodnih proizvoda jedni prema drugima. drugima.

Putem ekvivalentnih brojeva preračunavaju Putem ekvivalentnih brojeva preračunavaju se jedinice srodnih proizvoda u jedinstvene se jedinice srodnih proizvoda u jedinstvene uslovne jedinice i svode se po pravilu na uslovne jedinice i svode se po pravilu na jedan postojeći proizvod. jedan postojeći proizvod.

9595

Nakon ovog preračunavanja dalje Nakon ovog preračunavanja dalje izračunavanje cene koštanja je izračunavanje cene koštanja je jednostavno jer se sada svi troškovi jednostavno jer se sada svi troškovi proizvodnje dele sa dobijenim brojem proizvodnje dele sa dobijenim brojem uslovnih računskih jedinica proizvoda. uslovnih računskih jedinica proizvoda.

To predstavlja osnov za raspored troškova To predstavlja osnov za raspored troškova po vrstama proizvoda. Kad su poznati po vrstama proizvoda. Kad su poznati ukupni troškovi po vrstama proizvoda ukupni troškovi po vrstama proizvoda problem utvrđivanja cene koštanja po problem utvrđivanja cene koštanja po jedinici više ne postoji i rešava se isto kao jedinici više ne postoji i rešava se isto kao i kod metode čiste divizione kalkulacije.i kod metode čiste divizione kalkulacije.

v) Kalkulacija ostataka ili vezanih v) Kalkulacija ostataka ili vezanih (kuplovanih) proizvoda primenjuje se u (kuplovanih) proizvoda primenjuje se u onim organizacijama, u kojima se pored onim organizacijama, u kojima se pored osnovnih proizvode i sporedni proizvodi.osnovnih proizvode i sporedni proizvodi.

9696

U ovakvim slučajevima glavni i sporedni proizvodi U ovakvim slučajevima glavni i sporedni proizvodi su vezani (kuplovani) u procesu proizvodnje, i ni su vezani (kuplovani) u procesu proizvodnje, i ni jedan ni drugi se ne dobijaju sami za sebe, pa su jedan ni drugi se ne dobijaju sami za sebe, pa su stoga i ukupni troškovi zajednički, odnosno za njih stoga i ukupni troškovi zajednički, odnosno za njih ne možemo da utvrdimo cenu koštanja ne možemo da utvrdimo cenu koštanja pojedinačnom kalkulacijom. U takvim slučajevima pojedinačnom kalkulacijom. U takvim slučajevima poznati su samo ukupni troškovi proizvodnje i cilj poznati su samo ukupni troškovi proizvodnje i cilj kalkulacije je utvrđivanje troškova proizvodnje kalkulacije je utvrđivanje troškova proizvodnje glavnog proizvoda.glavnog proizvoda.

Suština metode kalkulacije ostataka sastoji se u Suština metode kalkulacije ostataka sastoji se u tome da se troškovi proizvodnje sporednog ili tome da se troškovi proizvodnje sporednog ili sporednih proizvoda, utvrđeni uslovima primerenim sporednih proizvoda, utvrđeni uslovima primerenim postupcima, odbiju od ukupnih troškova postupcima, odbiju od ukupnih troškova proizvodnje. proizvodnje.

Ostatak troškova predstavlja troškove proizvodnje Ostatak troškova predstavlja troškove proizvodnje glavnog proizvoda. Kalkulacije vezanih proizvoda glavnog proizvoda. Kalkulacije vezanih proizvoda često se sreću i primenjuju u hemijskoj industriji, često se sreću i primenjuju u hemijskoj industriji, klaničnoj industriji, u poljoprivredi, u rudarstvu, itd.klaničnoj industriji, u poljoprivredi, u rudarstvu, itd.

9797

6.4.2. 6.4.2. Diviziona kalkulacija i Diviziona kalkulacija i zalihezalihe

U zavisnosti od toga da li u proizvodnji U zavisnosti od toga da li u proizvodnji postoje zalihe nedovršene proivodnje i postoje zalihe nedovršene proivodnje i dovršene a neprodate proizvodnje u dovršene a neprodate proizvodnje u postupku utvrđivanja cene koštanja postupku utvrđivanja cene koštanja učinka metodom divizione kalkulacije učinka metodom divizione kalkulacije može se govoriti o:može se govoriti o:

1.1. jednostepenoj divizionoj kalkulaciji, jednostepenoj divizionoj kalkulaciji,

2.2. dvostepenoj divizionoj kalkulaciji, idvostepenoj divizionoj kalkulaciji, i

3.3. višestepenoj divizionoj kalkulaciji.višestepenoj divizionoj kalkulaciji.

9898

Jednostepena diviziona kalkulacija primenjuje se u Jednostepena diviziona kalkulacija primenjuje se u uslovima jednakosti proizvedene i prodate količine uslovima jednakosti proizvedene i prodate količine proizvoda. Cena koštanja učinka, proizvoda dobija proizvoda. Cena koštanja učinka, proizvoda dobija se jednostavnim metodološkimse jednostavnim metodološkim postupkom. postupkom.

Proizvodna cena koštanja utvrđuje se deobom Proizvodna cena koštanja utvrđuje se deobom ukupnih troškova proizvodnje sa obimom ukupnih troškova proizvodnje sa obimom proizvedenih i prodatih učinaka (nema razlika proizvedenih i prodatih učinaka (nema razlika između proizvodnje i prodaje). između proizvodnje i prodaje).

Komercijalna cena koštanja dobija se tako što se Komercijalna cena koštanja dobija se tako što se ukupni troškovi proizvodnje, uprave i prodaje dele ukupni troškovi proizvodnje, uprave i prodaje dele sa ukupno proizvedenom i prodatom količinom sa ukupno proizvedenom i prodatom količinom učinka u od-govarajućem obračunskom periodu. učinka u od-govarajućem obračunskom periodu.

Nešto složeniji postulak utvrđivanja cene koštanja Nešto složeniji postulak utvrđivanja cene koštanja po jedinici učinka primenjuje se u uslovima po jedinici učinka primenjuje se u uslovima postojanja razlika između proizvedenih i prodatih postojanja razlika između proizvedenih i prodatih proizvoda po obračunskim periodima.proizvoda po obračunskim periodima.

9999

Primenjuje se postupak Primenjuje se postupak dvostepene divizione dvostepene divizione kalkulacijekalkulacije. Proizvodna cena koštanja utvrđuje . Proizvodna cena koštanja utvrđuje se deobom troškova proizvodnje s proizvedenom se deobom troškova proizvodnje s proizvedenom količinom. Komercijalna cena koštanja proizvoda količinom. Komercijalna cena koštanja proizvoda utvrđuje se na taj način što se troškovi utvrđuje se na taj način što se troškovi proizvodnje dele sa ukupno proizvedenom proizvodnje dele sa ukupno proizvedenom količinom proizvoda, a troškovi uprave i prodaje količinom proizvoda, a troškovi uprave i prodaje sa prodatom količinom i dobijeni količnici sa prodatom količinom i dobijeni količnici sabiraju. sabiraju.

Konačno, u uslovima postojanja zaliha kako Konačno, u uslovima postojanja zaliha kako završene tako i nezavršene proizvodnje završene tako i nezavršene proizvodnje primenjuje se postupak primenjuje se postupak trostepenetrostepene ili ili višestepenevišestepene divizione kalkulacije. divizione kalkulacije.

U suštini raznim osnovama, merilima i U suštini raznim osnovama, merilima i koeficijentima vrednost nedovršene proizvodnje koeficijentima vrednost nedovršene proizvodnje se svodi i iskazuje u jedinicama identičnim se svodi i iskazuje u jedinicama identičnim dovršenoj proizvodnji. dovršenoj proizvodnji.

Nakon toga postupak utvrđivanja cene koštanja Nakon toga postupak utvrđivanja cene koštanja metodološki je isti kao i kod dvostepene divizione metodološki je isti kao i kod dvostepene divizione kalkulacije.kalkulacije.

100100

6.4.3. 6.4.3. Kalkulacija pomoću Kalkulacija pomoću dodataka dodataka - - dodatna dodatna

kalkulacijakalkulacijaKalkulacija pomoću dodataka primenjuje Kalkulacija pomoću dodataka primenjuje

se u preduzećima sa pojedinačnom i se u preduzećima sa pojedinačnom i maloserijskom proizvodnjom. U maloserijskom proizvodnjom. U pojedinačnoj proizvodnji svaki se pojedinačnoj proizvodnji svaki se proizvod, po pravilu, razlikuje od drugog. proizvod, po pravilu, razlikuje od drugog. Polazeći od toga da različiti proizvodi Polazeći od toga da različiti proizvodi prouzrokuju različite troškove, to se u prouzrokuju različite troškove, to se u pojedinačnoj proizvodnji, utlavnom pojedinačnoj proizvodnji, utlavnom primenjuje metoda dodatne kalkulacije. primenjuje metoda dodatne kalkulacije.

101101

Ova vrsta proizvodnje odvija se po radnim Ova vrsta proizvodnje odvija se po radnim nalozima. nalozima.

Pri izradi dodatne kalkulacija dolazi do izražaja Pri izradi dodatne kalkulacija dolazi do izražaja podela troškova na pojedinačne i opšte. podela troškova na pojedinačne i opšte.

S obzirom da su pojedinačni (direktni) troškovi S obzirom da su pojedinačni (direktni) troškovi po jedinici učinka poznati, problem se praktično po jedinici učinka poznati, problem se praktično svodi na raspoređivanje opštih, odnosno svodi na raspoređivanje opštih, odnosno indirektnih troškova.indirektnih troškova.

Pojedinačne troškovi su proporcionalni na obim Pojedinačne troškovi su proporcionalni na obim proizvodnje i mogu se direktno obuhvatiti na proizvodnje i mogu se direktno obuhvatiti na nosioce nosioce troškova, odnosno proizvode. troškova, odnosno proizvode.

Kod indirektnih troškova bitno je obuhvatiti ih Kod indirektnih troškova bitno je obuhvatiti ih po mestima troškova. po mestima troškova.

Potom se oni sa mesta troškova raspoređuju na Potom se oni sa mesta troškova raspoređuju na nosioce.nosioce.

Raspored opštih, odnosno indirektnih troškova Raspored opštih, odnosno indirektnih troškova na nosioce vrši se na osnovu odgovarajućih na nosioce vrši se na osnovu odgovarajućih osnova tj. ključeva za raspored.osnova tj. ključeva za raspored.

102102

Osnove za raspored mogu biti različite, a Osnove za raspored mogu biti različite, a kao moguće koriste se: kao moguće koriste se:

materijal za izradu, plate izrade, materijal materijal za izradu, plate izrade, materijal za izradu i plate izrade itd. Odgovarajući za izradu i plate izrade itd. Odgovarajući deo opštih troškova dobijen putem deo opštih troškova dobijen putem primene određenih ključevaza raspored, primene određenih ključevaza raspored, odnosno alokaciju opštih troškova, dodaje odnosno alokaciju opštih troškova, dodaje se direktnim troškovima određenog se direktnim troškovima određenog , , proizvoda i zajedno sa direktnim proizvoda i zajedno sa direktnim troškovima grade cenu koštanja učinka, troškovima grade cenu koštanja učinka, proizvoda. S obzirom da se opšti troškovi proizvoda. S obzirom da se opšti troškovi dodaju, to i kalkulacija nosi naziv dodaju, to i kalkulacija nosi naziv kalkulacija pomoću dodataka.kalkulacija pomoću dodataka.

103103

U odnosu na odabir metode kalkulacije U odnosu na odabir metode kalkulacije značajno je pomenuti serijsku proizvodnju. značajno je pomenuti serijsku proizvodnju.

Serijskom proizvodnjomSerijskom proizvodnjom proizvodi se proizvodi se istovremeno veći broj istovrsnih istovremeno veći broj istovrsnih proizvoda, na primer: proizvoda, na primer:

automobila, televizora, radio aparata, i sl.automobila, televizora, radio aparata, i sl.

U odnosu na masovnu proizvodnju gde U odnosu na masovnu proizvodnju gde količina proizvoda nije ograničena, serija količina proizvoda nije ograničena, serija uvek označava tačno utvrđenu uvek označava tačno utvrđenu (ograničenu) količinu proizvoda u (ograničenu) količinu proizvoda u određenom vremenskom periodu.određenom vremenskom periodu.

104104

Serijaska proizvodnja može se zasnivati na Serijaska proizvodnja može se zasnivati na proizvodnji samo jedne vrste proizvoda proizvodnji samo jedne vrste proizvoda (istovremeno se radi samo na jednoj seriji), ili (istovremeno se radi samo na jednoj seriji), ili na istovremenoj proizvodnji različitih proizvoda na istovremenoj proizvodnji različitih proizvoda u više serija, ili pak na proizvodnji istih u više serija, ili pak na proizvodnji istih proizvoda u više serija, ali sa različitim proizvoda u više serija, ali sa različitim početkom serija.početkom serija.

Ako se radi o jednoserijskoj proizvodnji, onda se Ako se radi o jednoserijskoj proizvodnji, onda se može primeniti čista diviziona kalkulacija, pod može primeniti čista diviziona kalkulacija, pod uslovom da se vremenski troškovi, odnosno uslovom da se vremenski troškovi, odnosno troškovi perioda, razgraniče na ono vreme troškovi perioda, razgraniče na ono vreme koliko traje proizvodnja odgovarajuće serije. koliko traje proizvodnja odgovarajuće serije.

Ako se radi o višeserijskoj proizvodnji, onda se Ako se radi o višeserijskoj proizvodnji, onda se za izračunavanje cene koštanja proizvoda za izračunavanje cene koštanja proizvoda najčešće primenjuje kombinacija dodatne i neke najčešće primenjuje kombinacija dodatne i neke od vrsta divizione kalkulacije.od vrsta divizione kalkulacije.

105105

Osim toga, kod Osim toga, kod serijske proizvodnjeserijske proizvodnje, u , u zavisnosti od veličine serije, treba zavisnosti od veličine serije, treba razlikovati razlikovati veliko-serijskuveliko-serijsku i i malo-malo-serijskuserijsku proizvodnju. proizvodnju.

U vezi s tim bitno je istaći da U vezi s tim bitno je istaći da veliko-veliko-serijskaserijska proizvodnja, u pravilu, poprima proizvodnja, u pravilu, poprima osobine osobine masovnemasovne proizvodnje, a proizvodnje, a malo-malo-serijskaserijska proizvodnja osobine proizvodnja osobine pojedinačnepojedinačne proizvodnje. proizvodnje.

U skladu s tim odabiraju se i primenjuju U skladu s tim odabiraju se i primenjuju odgovarajuće metode kalkulacije.odgovarajuće metode kalkulacije.

106106

6.4.4. Elementi kalkulacije6.4.4. Elementi kalkulacije

Za potrebe obezbeđenja podataka i informacija Za potrebe obezbeđenja podataka i informacija neophodnih za kvalitetno upravljanje i neophodnih za kvalitetno upravljanje i rukovođenje preduzećem, pojedine vrste rukovođenje preduzećem, pojedine vrste troškova u kalkulaciji cene koštanja se ne mogu troškova u kalkulaciji cene koštanja se ne mogu unositi bez određenog reda, bez obzira na njihov unositi bez određenog reda, bez obzira na njihov značaj u ceni koštanja, njihov ekonomskisadržaj, značaj u ceni koštanja, njihov ekonomskisadržaj, zavisnost od tehnološkog procesa proizvodnje, zavisnost od tehnološkog procesa proizvodnje, način vezivanja za jedinicu učinka itd. U način vezivanja za jedinicu učinka itd. U kalkulaciju se unose pojedine vrste troškova kalkulaciju se unose pojedine vrste troškova grupisane u grupe na odgovarajući način.grupisane u grupe na odgovarajući način.

Tabela Tabela 4 4 Suština principa izrade kalkulacijaSuština principa izrade kalkulacija (Sledi): (Sledi):

107107

Grupe troškova u kalkulaciji nazivaju se Grupe troškova u kalkulaciji nazivaju se elementima kalkulacije, odnosno elementima elementima kalkulacije, odnosno elementima cene koštanja. S ciljem izrade kvalitetne cene koštanja. S ciljem izrade kvalitetne kalkulacije koja će dati adekvatne odgovore na kalkulacije koja će dati adekvatne odgovore na pitanja i zadatke koji se pred obračun troškova pitanja i zadatke koji se pred obračun troškova i kalkulaciju cene koštanja postavljaju, mora se i kalkulaciju cene koštanja postavljaju, mora se pri izradi kalkulacija voditi računa o pri izradi kalkulacija voditi računa o odgovarajućim principima. odgovarajućim principima.

Kao osnovni mogu se izdvojiti sledeći: Kao osnovni mogu se izdvojiti sledeći: princip potpunosti, princip diferenciranja princip potpunosti, princip diferenciranja

troškova po vrstama i mestima nastanka, troškova po vrstama i mestima nastanka, princip dokumentovanosti, princip princip dokumentovanosti, princip prilagodljivosti, princip preglednosti, princip prilagodljivosti, princip preglednosti, princip uporedivosti i princip ekonomičnosti. uporedivosti i princip ekonomičnosti.

Suština navedenih principa sažeto može se Suština navedenih principa sažeto može se prikazati na sledeći način:prikazati na sledeći način:

108108

Osnovni principi izradOsnovni principi izradee kalkulacija kalkulacijaPrincip potpunostiPrincip potpunosti Obuhvatanje svih troškova koji se odnose na proizvodnju za koju seObuhvatanje svih troškova koji se odnose na proizvodnju za koju se

kalkulacija sastavljakalkulacija sastavlja

Princip diferenciranja Princip diferenciranja troškova po vrstama i troškova po vrstama i mestima nastankamestima nastanka

Obuhvatanje vrsta troškova i njihova podela po mestima Obuhvatanje vrsta troškova i njihova podela po mestima nastanka i nosiocima troškova od značaja za praćenje nastanka i nosiocima troškova od značaja za praćenje ekonomičnosti i uspeha delova i celine preduzećaekonomičnosti i uspeha delova i celine preduzeća

Princip dokumento-Princip dokumento-vanosti troškovavanosti troškova

Poštujući opšti princip dokumentovanosti u knjigovodstvu za Poštujući opšti princip dokumentovanosti u knjigovodstvu za svaki iznos iskazan u kalkulaciji mora postojati svaki iznos iskazan u kalkulaciji mora postojati knjigovodstveni dokumenatknjigovodstveni dokumenat

PrincipPrincipprilagodljivostiprilagodljivosti

Usklađenost kalkulacije tehnološkom procesu i uslovima Usklađenost kalkulacije tehnološkom procesu i uslovima proizvodnjeproizvodnje

Princip preglednostiPrincip preglednosti Preglednost i blagovremenost upotrebljivih podataka Preglednost i blagovremenost upotrebljivih podataka naznačenih u kapkulacijinaznačenih u kapkulaciji

Princip uporedivostiPrincip uporedivosti Obezbeđenje uporedivih podataka za lotrebe analize izmeđuObezbeđenje uporedivih podataka za lotrebe analize izmeđuobračunskih i planskih kalkulacija, raznih proizvoda i delova obračunskih i planskih kalkulacija, raznih proizvoda i delova proizvodnog procesa, kao i uporedivosti po obračunskim proizvodnog procesa, kao i uporedivosti po obračunskim periodimaperiodima

Princip ekonomičnostiPrincip ekonomičnosti Troškovi izrade kalkulacija ne mogu biti veći, usled Troškovi izrade kalkulacija ne mogu biti veći, usled neracionalnog detaljisanja i raščlanjavanja kalkulacija, od neracionalnog detaljisanja i raščlanjavanja kalkulacija, od finansijskih efekata, koji se kalkulacijom mogu ostvaritifinansijskih efekata, koji se kalkulacijom mogu ostvariti

109109

6.4.5. Vrste kalkulacija u odnosu 6.4.5. Vrste kalkulacija u odnosu na troškovnu obuhvatnostna troškovnu obuhvatnost

U odnosu na obuhvatnost troškova, odnosno U odnosu na obuhvatnost troškova, odnosno troškovnu konstituciju kalkulacije cene koštanja troškovnu konstituciju kalkulacije cene koštanja ističu se sledeće osnovne mogućnosti:ističu se sledeće osnovne mogućnosti:

Sl. 11. Kalkulacija cene koštanja u odnosu na troškovnu obuhvatnost

110110

Ciljevi koji se pred obračun troškova s Ciljevi koji se pred obračun troškova s kalkukalkula- la- cijom cene koštanja postavljaju, cijom cene koštanja postavljaju, pored već opšte poznatih, mogu biti pored već opšte poznatih, mogu biti različitog karaktera, a sve u funkciji različitog karaktera, a sve u funkciji zadovoljenja različitih upravljačkih zadovoljenja različitih upravljačkih informativnih potreba, primerenih informativnih potreba, primerenih okolnostima u kojima se privredna aktivnost okolnostima u kojima se privredna aktivnost odvija. odvija.

Otuda, u okviru osnovnih modela kalkulacije Otuda, u okviru osnovnih modela kalkulacije cene koštanja prema obuhvatnosti troškova, cene koštanja prema obuhvatnosti troškova, značajno mesto pripada sistematizaciji značajno mesto pripada sistematizaciji elemenata kalkulacije, uvažavajući elemenata kalkulacije, uvažavajući klasifikaciju troškova posmatrano s različitih klasifikaciju troškova posmatrano s različitih aspekata, u skladu s primenom određenog aspekata, u skladu s primenom određenog sistema za obračun troškova i konkretnim sistema za obračun troškova i konkretnim okolnostima privrednog subjekta.okolnostima privrednog subjekta.

111111

6.5 6.5 Organizacioni položaj Organizacioni položaj obračuna troškovaobračuna troškova

Obuhvataše troškova i učinaka u internom Obuhvataše troškova i učinaka u internom obračunu polazi od pretpostavke njegovog obračunu polazi od pretpostavke njegovog adekvatnog organizacionog ustrojstva. adekvatnog organizacionog ustrojstva.

Osnovna pitanja u tom pogledu odnose se Osnovna pitanja u tom pogledu odnose se na organizacioni odnos obračuna troškova-na organizacioni odnos obračuna troškova-računovodstva troškova i finansijskrg računovodstva troškova i finansijskrg računovodstva, što je i pitanje oblika računovodstva, što je i pitanje oblika organizacije internog obračuna.organizacije internog obračuna.

U pogledu organizacionog položaja U pogledu organizacionog položaja obračuna troškova teorija i praksa poznaju obračuna troškova teorija i praksa poznaju dve osnovne koncepcije, po osnovu kojih se dve osnovne koncepcije, po osnovu kojih se razlikuju:razlikuju:

112112

1. jednokružni organizacioni položaj, tj. formalni organizacioni monizam, i

2. dvokružni organizacioni položaj, tj. formalni organizacioni dualizam.

Sl. 12. Moguć organizacioni položaj obračuna troškova

113113

Za jednokružni organizacioni položaj Za jednokružni organizacioni položaj karakteristično je objedinjavanje karakteristično je objedinjavanje finansijskog računovodstva i obračuna finansijskog računovodstva i obračuna troškova u jednu celinu, koja je zasnovana troškova u jednu celinu, koja je zasnovana na jedinstvenom računskom sistemu, tj. na jedinstvenom računskom sistemu, tj. kontnom planu. kontnom planu.

Suprotno, za dvokružni organizacioni Suprotno, za dvokružni organizacioni položaj obračuna troškova karakteristično položaj obračuna troškova karakteristično je izdvajanje obračuna troškova od je izdvajanje obračuna troškova od finansijskog računovodstva.finansijskog računovodstva.

U takvom sistemu organizacije sadržaj U takvom sistemu organizacije sadržaj obračuna troškrva čine samo konta obračuna troškrva čine samo konta računovodstva troškova zasnovana na računovodstva troškova zasnovana na osnovu posebnog kontnog plana, s osnovu posebnog kontnog plana, s osobinom računske ravnoteže, odnosno, osobinom računske ravnoteže, odnosno, računovodstvene potpunosti. računovodstvene potpunosti.

114114

Pri tomPri tomee, oba organizaciona položaja , oba organizaciona položaja obračuna troškova omogućavaju obračuna troškova omogućavaju primenu kako knjigovodstvene metode primenu kako knjigovodstvene metode (oblika) obuhvatanja troškova i (oblika) obuhvatanja troškova i učinaka, tako i statističko učinaka, tako i statističko - - tabelarne tabelarne metode (oblika) obračunavanja metode (oblika) obračunavanja troškova i učinaka. troškova i učinaka.

Međutim, primena jednokružnog ili Međutim, primena jednokružnog ili dvokružnog sistema obračuna dvokružnog sistema obračuna troškova i učinaka uslovljena je troškova i učinaka uslovljena je primenom funkcionalnog, odnosno, primenom funkcionalnog, odnosno, bilansnog kontnog okvira.bilansnog kontnog okvira.

115115

Kontni okvir zasnovan na funkcionalnom Kontni okvir zasnovan na funkcionalnom (procesnom) principu sistematizacije klasa (procesnom) principu sistematizacije klasa omogućava organizovanje i vođenje omogućava organizovanje i vođenje obračuna troškova u okviru zajedničke obračuna troškova u okviru zajedničke glavne knjige finansijskog i računovodstva glavne knjige finansijskog i računovodstva troškova. troškova.

Funkcionalni kontni okvir omogućava Funkcionalni kontni okvir omogućava organizovanje obračuna troškova i učinaka i organizovanje obračuna troškova i učinaka i decentralizovano, u vidu posebno decentralizovano, u vidu posebno izdvojenog računovodstva troškova. izdvojenog računovodstva troškova.

U tom pogledu, kontni okvir zasnovan na U tom pogledu, kontni okvir zasnovan na bilansnom principu sistematizacije klasa se bilansnom principu sistematizacije klasa se razlikuje. On omogućava organizovanje i razlikuje. On omogućava organizovanje i vođenje obračuna troškova i učinaka samo vođenje obračuna troškova i učinaka samo izolovano, sa samostalnom glavnom izolovano, sa samostalnom glavnom knjigom.knjigom.

116116

U uslovima jednokružno organizovanog obračuna U uslovima jednokružno organizovanog obračuna troškova, finansijsko računovostvo i troškova, finansijsko računovostvo i računovodstvo troškova predstavljaju jedinstven računovodstvo troškova predstavljaju jedinstven i zaokružen skup konta, odnosno, računa. i zaokružen skup konta, odnosno, računa.

Na njima se sprovode sva knjiženja, kako ona Na njima se sprovode sva knjiženja, kako ona koja su vezana za eksterno, tako i ona, koja se koja su vezana za eksterno, tako i ona, koja se odnose na interno kretanje vrednosti. Na osnovu odnose na interno kretanje vrednosti. Na osnovu tako objedinjenog skupa računa sastavlja se tako objedinjenog skupa računa sastavlja se jedinstven jedinstven - - zajednički probni bilans.zajednički probni bilans.

Kod organizacionog položaja u kojem je Kod organizacionog položaja u kojem je računovodstvo troškova organizaciono izdvojeno, računovodstvo troškova organizaciono izdvojeno, ukugšo računovodstvo je podeljeno na dva dela, ukugšo računovodstvo je podeljeno na dva dela, na dva samostalna područja. Jedno područje čini na dva samostalna područja. Jedno područje čini finansijsko računovodstvo, a drugo područje finansijsko računovodstvo, a drugo područje predstavlja računovodstvopredstavlja računovodstvo" " troškova. troškova.

117117

Svako područje čini zaokružen krug računa, a Svako područje čini zaokružen krug računa, a kontrola sprovedenih knjiženja ostvaruje se kontrola sprovedenih knjiženja ostvaruje se pomoću samostalnog probnog bilansa. Iako je, pomoću samostalnog probnog bilansa. Iako je, u ovakvim primerima organizacije, u ovakvim primerima organizacije, računovodstvo troškova organizaciono računovodstvo troškova organizaciono izdvojeno u posebnu celinu, ono nije u izdvojeno u posebnu celinu, ono nije u --potpunosti izolovano, već je u stalnoj računskoj potpunosti izolovano, već je u stalnoj računskoj vezi s finansijskim računovodstvom putem vezi s finansijskim računovodstvom putem odgovarajućih konta, tzv. "prelaznih" odnosno odgovarajućih konta, tzv. "prelaznih" odnosno «veznih» računa.«veznih» računa.

Prema tome, kontni okvir zasnovan na Prema tome, kontni okvir zasnovan na funkcionalnom principu sistematizacije klasa funkcionalnom principu sistematizacije klasa pruža mogućnost za organizovanje zajedničkog pruža mogućnost za organizovanje zajedničkog finansijskog računovodstva i računovodstva finansijskog računovodstva i računovodstva troškova, odnosno, može da dođe do izražaja troškova, odnosno, može da dođe do izražaja formalni monizam. formalni monizam.

118118

Takođe, ostavlja mogućnost i za organizaciju Takođe, ostavlja mogućnost i za organizaciju knjigovodstva u dva dela, i to, posebno područja knjigovodstva u dva dela, i to, posebno područja finansijskog računovodstva i posebno područja finansijskog računovodstva i posebno područja izdvojenog računovodstva troškova, tj. dolazi doizdvojenog računovodstva troškova, tj. dolazi do: :

izražaja formalni dualizam.izražaja formalni dualizam. Nasuprot tome, kontni okvir zasnovan na Nasuprot tome, kontni okvir zasnovan na

bilansnom principu sistematizacije klasa, bilansnom principu sistematizacije klasa, omogućava organizovanje obračuna troškova omogućava organizovanje obračuna troškova samo posebno, izolovano, odnosno, na bazi samo posebno, izolovano, odnosno, na bazi formalnog dualizma. formalnog dualizma.

Razumljivo, jer je bilansni kontni okvir orijentisan Razumljivo, jer je bilansni kontni okvir orijentisan na finansijsko računovodstvo, i kao takav ne na finansijsko računovodstvo, i kao takav ne sadrži konta za potrebe knjigovodstvenog sadrži konta za potrebe knjigovodstvenog obuhvatanja internih kretanja. obuhvatanja internih kretanja.

119119

Međutim, u okviru bilansnog kontnog okvira je, za Međutim, u okviru bilansnog kontnog okvira je, za potrebe organizovanja obračuna troškova potrebe organizovanja obračuna troškova predviđena posebna klasa devet, koja predviđena posebna klasa devet, koja preduzećima ostavlja slobodu da obračun preduzećima ostavlja slobodu da obračun troškova, kao osnovni deo upravljačkog troškova, kao osnovni deo upravljačkog računovodstva, analitički razviju prema računovodstva, analitički razviju prema konkretnim okolnostima i informativnim konkretnim okolnostima i informativnim potrebama.potrebama.

Smatra se, da, integrisano računovodstvo Smatra se, da, integrisano računovodstvo troškova u finansijsko računovodstvo odgovara troškova u finansijsko računovodstvo odgovara manjim preduzećima i u odnosu na poslovnu manjim preduzećima i u odnosu na poslovnu organizovanost, jednostavnijim preduzećima. organizovanost, jednostavnijim preduzećima.

Međutim, u složenijim poslovno-organizacionim Međutim, u složenijim poslovno-organizacionim uslovima poslovanja preduzeća prednost je na uslovima poslovanja preduzeća prednost je na strani organizacionog podvajanja računovodstva strani organizacionog podvajanja računovodstva troškova od finansijskog troškova od finansijskog , , računovodstva.računovodstva.

120120

U uslovima domaće računovodstvene U uslovima domaće računovodstvene teorije i prakse normativno je uređen i teorije i prakse normativno je uređen i primenjiv kontni okvir zasnovan na primenjiv kontni okvir zasnovan na bilansnom principu sistematizacije klasa. bilansnom principu sistematizacije klasa.

To znači da se finansijsko i upravljačko To znači da se finansijsko i upravljačko računovodstvo sa obračunom troškova računovodstvo sa obračunom troškova organizuju u dva samostalna, ali i na organizuju u dva samostalna, ali i na odgovarajući način međusobno povezana, odgovarajući način međusobno povezana, kruga računa, odnosno u formi kruga računa, odnosno u formi organizacionog dualizmaorganizacionog dualizma..

121121

KalkulacijeKalkulacije cene kocene košštanjatanja

- R e k a p i t u l a c i j a -- R e k a p i t u l a c i j a -

122122

Diviziona kalkulacija u proizvodnji Diviziona kalkulacija u proizvodnji mase kuplovanih (vezanih) proizvodamase kuplovanih (vezanih) proizvoda

U uslovima kuplovane proizvodnje se pored glavnih U uslovima kuplovane proizvodnje se pored glavnih proizvoda mogu javiti i nusproizvodi, kao i korisni proizvoda mogu javiti i nusproizvodi, kao i korisni otpaci, tako da diviziona kalkulacija cene koštanja u otpaci, tako da diviziona kalkulacija cene koštanja u proizvodnji vezanih proizvoda treba da reši pitanja:proizvodnji vezanih proizvoda treba da reši pitanja:

Cene koštanja glavnih proizvoda;Cene koštanja glavnih proizvoda; Cene koštanja nusproizvoda i Cene koštanja nusproizvoda i Cene koštanja otpadnih materijaCene koštanja otpadnih materija – za vrednost – za vrednost

upotrebljivih otpadnih materija koje se vraćaju u upotrebljivih otpadnih materija koje se vraćaju u proizvodni proces treba da budu umanjeni troškovi koji proizvodni proces treba da budu umanjeni troškovi koji se alociraju na glavne proizvode i na nusproizvode. se alociraju na glavne proizvode i na nusproizvode. Predlaže se korišćenje tzv. Predlaže se korišćenje tzv. oportunitetnih troškovaoportunitetnih troškova (nabavna vrednost materijala koji se štede ponovnom (nabavna vrednost materijala koji se štede ponovnom upotrebom otpadaka ili cena takve komponente na tržištu upotrebom otpadaka ili cena takve komponente na tržištu nabavke).nabavke).

123123

Kalkulacija cene koštanja nusproizvodaKalkulacija cene koštanja nusproizvoda Nusproizvodi su proizvodi relativno male vrednosti koji se proizvode Nusproizvodi su proizvodi relativno male vrednosti koji se proizvode

istovremeno sa jednim ili više proizvoda veće vrednosti.istovremeno sa jednim ili više proizvoda veće vrednosti. U trenutku njihovog osamostaljenja nusproizvodi mogu da budu U trenutku njihovog osamostaljenja nusproizvodi mogu da budu

finalni proizvodi ili poluproizvodi koji zahtevaju doradu.finalni proizvodi ili poluproizvodi koji zahtevaju doradu. Dva osnovna postupka u vezi sa nusproizvodima su:Dva osnovna postupka u vezi sa nusproizvodima su: troškovi se ne alociraju na nusproizvodetroškovi se ne alociraju na nusproizvode - u situacijama kada se - u situacijama kada se

nusproizvodi iznose na tržište bez dodatne prerade. Za prodajnu nusproizvodi iznose na tržište bez dodatne prerade. Za prodajnu vrednost takvih nusproizvoda može se: povećati prihod glavnih vrednost takvih nusproizvoda može se: povećati prihod glavnih proizvoda, umanjiti troškovi realizovanih proizvoda ili korigovati neto proizvoda, umanjiti troškovi realizovanih proizvoda ili korigovati neto rezultat. Nedostatak ovakvog postupka je precenjena proizvodna cena rezultat. Nedostatak ovakvog postupka je precenjena proizvodna cena koštanja glavnih proizvoda po kojoj se vrši bilansiranje.koštanja glavnih proizvoda po kojoj se vrši bilansiranje.

troškovi se raspoređuju i na nusproizvodetroškovi se raspoređuju i na nusproizvode – u situacijama kada se – u situacijama kada se nusproizvodi dodatno prerađuju ili se upotrebljavaju kao ulazna nusproizvodi dodatno prerađuju ili se upotrebljavaju kao ulazna komponenta u sopstvenom proizvodnom procesu. komponenta u sopstvenom proizvodnom procesu.

Koristi se neto prodajna vrednost nusproizvoda kao mera zajedničkih Koristi se neto prodajna vrednost nusproizvoda kao mera zajedničkih troškova koje nusproizvod u tački odvajanja odnosi sa sobom u fazu troškova koje nusproizvod u tački odvajanja odnosi sa sobom u fazu prodaje ili fazu dalje prerade.prodaje ili fazu dalje prerade.

124124

Kalkulacija cene koštanja nusproizvodaKalkulacija cene koštanja nusproizvodaR.b.R.b. ElementiElementi VrednostVrednost

1.1. Prodajna vrednost nusproizvoda (3.000 x 20)Prodajna vrednost nusproizvoda (3.000 x 20) 60.000,0060.000,00

2.2. Predviđena bruto marza nusproizvodaPredviđena bruto marza nusproizvodaa) Pretpostavljeni dobitak 15%a) Pretpostavljeni dobitak 15%b) Prodajni troškovi b) Prodajni troškovi

12.000,0012.000,009.000,009.000,003.000,003.000,00

3.3. Neto vrednost nusproizvoda (1 – 2)Neto vrednost nusproizvoda (1 – 2) 48.000,0048.000,00

4.4. troškovi dodatne prerade nusproizvodatroškovi dodatne prerade nusproizvodaa) Materijal za izradua) Materijal za izradub) troškovi plata izradeb) troškovi plata izradev) opšti troškovi proizvodnjev) opšti troškovi proizvodnje

8.000,008.000,003.000,003.000,003.000,003.000,002.000,002.000,00

5.5. Vrednost nusproizvoda za umanjenje troškova glavnog Vrednost nusproizvoda za umanjenje troškova glavnog proizvoda (3 – 4)proizvoda (3 – 4) 40.000,0040.000,00

6.6. Proizvedena kolicinaProizvedena kolicina 3.0003.000

7.7. Komercijalna cena koštanja po jediniciKomercijalna cena koštanja po jedinicia) Proizvodna CK po jedinici (48.000,00 : 3.000 jed.)a) Proizvodna CK po jedinici (48.000,00 : 3.000 jed.)b) Prodajni troškovi po jedinici (3.000,00 : 3.000 jed.)b) Prodajni troškovi po jedinici (3.000,00 : 3.000 jed.)

17,0017,0016,0016,00

1,001,00

125125

Određivanje visine troškova glavnih proizvodaOdređivanje visine troškova glavnih proizvoda

R.b.R.b. ElementiElementi VrednostVrednost

1.1. troškovi materijala za izradutroškovi materijala za izradu 164.000,00164.000,00

2.2. troškovi troškovi zarada (zarada (plataplata)) izrade izrade 100.000,00100.000,00

3.3. opšti troškovi proizvodnjeopšti troškovi proizvodnje 120.000,00120.000,00

4.4. Vrednost nusproizvoda za umanjenje troškova glavnih Vrednost nusproizvoda za umanjenje troškova glavnih proizvodaproizvoda 40.000,0040.000,00

5.5. troškovi proizvodnje glavnih proizvoda (1 + 2 + 3 – 4)troškovi proizvodnje glavnih proizvoda (1 + 2 + 3 – 4) 344.000,00344.000,00

126126

Kalkulacija cene koštanja glavnih vezanih proizvodaKalkulacija cene koštanja glavnih vezanih proizvoda Metod prodajne vrednosti proizvodaMetod prodajne vrednosti proizvoda – polazi od – polazi od

pretpostavke da je cena koju je kupac voljan da plati veran pretpostavke da je cena koju je kupac voljan da plati veran odraz troškova proizvoda;odraz troškova proizvoda;

Metod zajednicke fizičke jedinice mereMetod zajednicke fizičke jedinice mere – primenjuje se u – primenjuje se u slučaju vezanih proizvoda koji se u tački osamostaljenja slučaju vezanih proizvoda koji se u tački osamostaljenja pojavljuju u međusobno neuporedivim jedinicama mere pojavljuju u međusobno neuporedivim jedinicama mere zbog različitog agregatnog stanja ili drugih karakteristika zbog različitog agregatnog stanja ili drugih karakteristika proizvoda;proizvoda;

Metod prosečnih troškovaMetod prosečnih troškova – primenjuje se samo za onu – primenjuje se samo za onu kuplovanu proizvodnju u kojoj se proizvodi izrazavaju kuplovanu proizvodnju u kojoj se proizvodi izrazavaju istom jedinicom mere i međusobno se ne razlikuju iistom jedinicom mere i međusobno se ne razlikuju i

Metod ponderisanih prosečnih troškovaMetod ponderisanih prosečnih troškova – primenjuje se u – primenjuje se u uslovima vezane proizvodnje u kojoj se kao rezultat uslovima vezane proizvodnje u kojoj se kao rezultat pojavljuje više proizvoda koji se međusobno značajno pojavljuje više proizvoda koji se međusobno značajno razlikuju po svojim hemijskim, fizičkim, vrednosnim ili razlikuju po svojim hemijskim, fizičkim, vrednosnim ili nekim drugim karakteristikama.nekim drugim karakteristikama.

127127

Metod prodajne vrednostiMetod prodajne vrednosti

ProizvodProizvod KoliKoliččinaina

Prodajna Prodajna cenacena

Prodajna Prodajna vrednostvrednost

troškovi troškovi po jed. po jed.

prod. vr.prod. vr.

Ukupni Ukupni troškovitroškovi

CK po CK po jedinicijedinici

11 22 33 44 55 66 77

AA 5.0005.000 20,0020,00 100.000100.000 0,500,50 50.00050.000 10,0010,00

BB 4.0004.000 30,0030,00 120.000120.000 0,500,50 60.00060.000 15,0015,00

VV 1.0001.000 40,0040,00 40.00040.000 0,500,50 20.00020.000 20,0020,00

10.00010.000 260.000260.000 130.000130.000

128128

Metod prodajne vrednostiMetod prodajne vrednosti

Proiz.Proiz. Kolic.Kolic. Prod. Prod. cenacena

Prod. Prod. vred.vred.

(3x2)(3x2)

TroTroššk. k. posle posle osam.osam.

TroTroššk k posle posle osam osam jed.jed.

(5:2)(5:2)

Neto Neto prod. prod. vred.vred.

(4–5)(4–5)

Zaj. tr. Zaj. tr. po 1 po 1 din. din.

prod. prod. vredn.vredn.

Ukup. Ukup. trotroššk.k.

(7x8)(7x8)

Zaj. tr. Zaj. tr. po po

jedin. jedin. proiz.proiz.

(9:2)(9:2)

11 22 33 44 55 66 77 88 99 1010

AA 1.0001.000 5,005,00 5.0005.000 1.0001.000 1,001,00 4.0004.000 0,500,50 2.0002.000 2,002,00

BB 2.0002.000 6,006,00 12.00012.000 -- -- 12.00012.000 0,500,50 6.0006.000 3,003,00

VV 3.0003.000 4,004,00 12.00012.000 2.0002.000 0,670,67 10.00010.000 0,500,50 5.0005.000 1,671,67

SvegaSvega 6.0006.000 29.00029.000 3.0003.000 26.00026.000 13.00013.000

129129

Metod prodajne vrednostiMetod prodajne vrednosti

Elementi cene koštanjaElementi cene koštanja Proizvod AProizvod A Proizvod BProizvod B Proizvod VProizvod V

1. Zajednicki tro1. Zajednicki troššk. proiz.k. proiz. 2,002,00 3,003,00 1,671,67

2. troškovi posle osamos.2. troškovi posle osamos. 1,001,00 -- 0,670,67

Proizvodna cena koštanjaProizvodna cena koštanja 3,003,00 3,003,00 2,342,34

3. Prodajni troškovi3. Prodajni troškovi 0,300,30 0,200,20 0,500,50

Komercijalna cena koštanjaKomercijalna cena koštanja 3,303,30 3,203,20 2,842,84

130130

Metod zajedniMetod zajedniččke fizičke jedinice mereke fizičke jedinice mere

Proizv.Proizv.

Prinos po Prinos po toni toni

sirovinesirovine

Odnos Odnos sirovine sirovine prema prema

jed. jed. proizv.proizv.

IskoriIskorišćšć. . tone tone

sirovine u sirovine u kgr.kgr.

(2 x 3)(2 x 3)

% ucesca % ucesca u u

iskoriiskorišćšć. . sirovinesirovine

Ukupni Ukupni troškovitroškovi

KoliKoličč. . proiz.proiz.

TroTroššk. k. po jed. po jed. proizv.proizv.

(6 : 7)(6 : 7)

11 22 33 44 55 66 77 88

AA 420 kgr.420 kgr. 0,900,90 378378 44,8444,84 807.120807.120 42.00042.000 19,2219,22

BB 200 lit.200 lit. 1,301,30 260260 30,8430,84 555.120555.120 20.00020.000 27,7627,76

VV 10 m10 m33 12,5012,50 125125 14,8214,82 266.760266.760 1.0001.000 266,76266,76

GG 100 lit.100 lit. 0,800,80 8080 9,509,50 171.000171.000 10.00010.000 17,1017,10

S v e g a:S v e g a: 843843 100,00100,00 1.800.0001.800.000

131131

Metod ponderisanih prosečnih troškovaMetod ponderisanih prosečnih troškova

Proizv.Proizv.

Apsorbovana kol. Apsorbovana kol. sirovinesirovine

Odnosi duzine i Odnosi duzine i tezine tehn. post.tezine tehn. post.

Odnosi energetske Odnosi energetske vrednostivrednosti OpOpššti ti

ponderponder

3+5+73+5+7Nepond. Nepond. vrednostvrednost

PomnoPomnož ž sa pond. sa pond.

1,001,00

Nepond Nepond vrednostvrednost

PomnoPomnož.ž. sa pond. sa pond.

2,002,00

Nepond. Nepond. vrednostvrednost

PomnoPomnožž sa pond. sa pond.

3,003,00

11 22 33 44 55 66 77 88

AA 0,50,5 0,50,5 0,40,4 0,80,8 0,40,4 1,21,2 2,52,5

BB 0,30,3 0,30,3 0,40,4 0,80,8 0,20,2 0,60,6 1,71,7

VV 0,20,2 0,20,2 0,20,2 0,40,4 0,40,4 1,21,2 1,81,8

SvegaSvega 1,01,0 1,01,0 1,01,0 2,02,0 1,01,0 3,03,0 6,06,0

132132

Metod ponderisanih prosečnih troškovaMetod ponderisanih prosečnih troškova

Proizv.Proizv. KoliKoliččinaina

Kalkul. Kalkul. ponder ponder

proizvodaproizvoda

Uslovna Uslovna kolikoliččina ina

proizvodaproizvoda

Zajed. tr. Zajed. tr. po jedinici po jedinici

uslovne uslovne kolicinekolicine

Ukupni Ukupni troškovi troškovi

proizvodaproizvoda

troškovi po troškovi po jedinici jedinici

proizvodaproizvoda

(6 : 2)(6 : 2)

11 22 33 44 55 66 77

AA 1.0001.000 2,52,5 2.5002.500 2,002,00 5.000,005.000,00 5,005,00

BB 2.0002.000 1,71,7 3.4003.400 2,002,00 6.800,006.800,00 3,403,40

VV 3.0003.000 1,81,8 5.4005.400 2,002,00 10.800,0010.800,00 3,603,60

SvegaSvega 6.0006.000 11.30011.300 2,002,00 22.600,0022.600,00

133133

Dvostepena i višestepena kalkulacija CK Dvostepena i višestepena kalkulacija CK u proizvodnji vezanih proizvodau proizvodnji vezanih proizvoda

Dvostepena kalkulacijaDvostepena kalkulacija - primenjuje se u - primenjuje se u slučajevima kada su zalihe proizvoda i nedovršene slučajevima kada su zalihe proizvoda i nedovršene proizvodnje promenljive iz perioda u period.proizvodnje promenljive iz perioda u period.

VVišestepena kalkulacijaišestepena kalkulacija – primenjuje se u – primenjuje se u slučajevima kada se pored promenljivih zaliha slučajevima kada se pored promenljivih zaliha proizvoda i nedovršene proizvodnje pojavljuje i proizvoda i nedovršene proizvodnje pojavljuje i problem promenljivih međufaznih zaliha problem promenljivih međufaznih zaliha nedovršene proizvodnje.nedovršene proizvodnje.

134134

Dodatna kalkulacija cene koštanjaDodatna kalkulacija cene koštanja Suština dodatne kalkulacije cene koštanja sastoji se u tome Suština dodatne kalkulacije cene koštanja sastoji se u tome

da se pojedinačni troškovi svakog proizvoda ili usluge da se pojedinačni troškovi svakog proizvoda ili usluge vezuju direktno, dok se opšti troškovi dodaju pomoću vezuju direktno, dok se opšti troškovi dodaju pomoću odgovarajuće stope (indirektno).odgovarajuće stope (indirektno).

Jednostepena (kumulativna) dodatna kalkulacijaJednostepena (kumulativna) dodatna kalkulacija – koristi se – koristi se jedinstvena stopa dodatka opštih troškova (kumuliraju se jedinstvena stopa dodatka opštih troškova (kumuliraju se opšti troškovi za celo preduzeće na jednom mestu) iopšti troškovi za celo preduzeće na jednom mestu) i

višestepena (selektivna) dodatna kalkulacijavišestepena (selektivna) dodatna kalkulacija – prethodno se – prethodno se vezuju opšti troškovi po mestima troškova i koriste se vezuju opšti troškovi po mestima troškova i koriste se posebni dodaci za opposebni dodaci za opššte trote trošškove svakog mesta troškova.kove svakog mesta troškova.

Komadni radni nalogKomadni radni nalog predstavlja istovremeno i cenu predstavlja istovremeno i cenu koštanja po jedinci odnosnog proizvoda, dok koštanja po jedinci odnosnog proizvoda, dok serijski radni serijski radni nalognalog pretpostavlja primenu čiste divizione kalkulacije pretpostavlja primenu čiste divizione kalkulacije (dele se ukupni troškovi sa brojem proizvedenih jedinica) ili (dele se ukupni troškovi sa brojem proizvedenih jedinica) ili dvostepene čiste divizione kalkulacije.dvostepene čiste divizione kalkulacije.

135135

Kalkulacija cene koštanja i neto prodajne ceneKalkulacija cene koštanja i neto prodajne cene

R.b.R.b. Vrsta troškovaVrsta troškova UkupnoUkupno Po jed.Po jed.

1.1. troškovi materijala za izradutroškovi materijala za izradu1.Osnovni materijal za izradu1.Osnovni materijal za izradu2. Pomo2. Pomoććni materijal za izraduni materijal za izradu

2.2. troškovi preradetroškovi prerade

II Proizvodna cena koštanja (1 + 2)Proizvodna cena koštanja (1 + 2)

3.3. troškovi prodajetroškovi prodaje

IIII Komercijalna cena koštanja (1 + 2 + 3)Komercijalna cena koštanja (1 + 2 + 3)

IIIIII Prodajna cenaProdajna cena

IVIV Neto prodajna cena (III – 3)Neto prodajna cena (III – 3)

VV Ako je I > IV negativna razlika neto prodajne i Ako je I > IV negativna razlika neto prodajne i cene koštanja (IV – I)cene koštanja (IV – I)

VIVI Dobitak (gubitak) na prodaji proiz. (III – II)Dobitak (gubitak) na prodaji proiz. (III – II)

136136

HVALA NA PAŽNJIHVALA NA PAŽNJI