i

Upravljanje vodnim resursima u Jugoistonoj Evropi

Tom I Pitanja i Pravci

ECSSD Okolinski i drutveno odriv razvoj regije Evrope i CENTRALNE Azije

Rad u toku za javnu diskusiju

2003.g. Meunarodna banka za obnovu i razvoj / Svjetska banka 1818 H Street, N.W., Washington, DC 20433, USA Uraeno u Sjedinjenim Amerikim Dravama Prvo tampanje u aprilu 2003.g. Ova publikacija se sastoji iz dva toma: (a) Tom 1 Upravljanje vodnim resursima u Jugoistonoj Evropi: Pitanja i pravci; i (b) ovaj Tom 2 Biljeke o vodi za zemlje i injenice o vodi. Odjeljenje za okolino i socijalno odriv razvoj (ECSSD) vri distribuciju ovog izvjetaja u cilju irenja nalaza rada koji je u toku i podsticanja debate, dostavljanja povratnih informacija i razmjene miljenja o znaajnim pitanjima u regiji Jugoistone Evrope. Izvjetaj je autorsko djelo i treba se koristiti i citirati u skladu s tim. Nalazi, tumaenja i zakljuci su djelo autora i ne trebaju se pripisivati Svjetskoj banci, njenom Upravnom odboru, upravi, niti bilo kojoj zemlji lanici. Za dostavljanje komentara, prijedloga i dodatnih informacija, ukljuujui i za primjerke izvjetaja, molimo kontaktirajte g-u Ritu Cestti na sljedeoj adresi: 1818 H Street N.W. Washington, DC 20433, USA Email: Rcestti@worldbank.org Tel: (1-202) 473-3473 Fax: (1-202) 614-0698

tampano na recikliranom papiru.

iii

Sadraj Zahvale __________________________________________________________ v

Spisak akronima i skraenica _______________________________________ vi

Geografski rijenik ________________________________________________ vii

Izvrni rezime ___________________________________________________ viii UVOD ___________________________________________________________ 1

POGLAVLJE 1. Geografija i vodni resursi regije JIE: Drutveno-ekonomske karakteristike _____________________________________________________ 3

POGLAVLJE 2. Pitanja Upravljanja Vodnim Resursima _________________ 14

POGLAVLJE 3. Pitanja Upravljanja Vodnim Resursima na Prekograninom Nivou ___________________________________________________________ 25

POGLAVLJE 4. Preporuke _________________________________________ 35

Reference _______________________________________________________ 41

Dodatak

Dodatak A. Konceptualni Okvir Veze Izmeu Upravljanja Vodnim Resursima i Sektorima Koji Koriste Vodu _________________________________________ 45

Dodatak B. Relevantne Meunarodne Konvencije Potpisane i/ili Ratificirane ___ 48

Dodatak C. GEF Projekti u vez sa vodama _______________________________ 49

Dodatak D. Projekti Svjetske Banke u Pogledu Voda _______________________ 50

Tabele Tabela 1. Socio-ekonomski indikatori zemalja JIE u 2000-toj Tabela 2. Raspoloivost vodnih resursa u zemljama JIE Tabela 3. Kapaciteti brana u zemljama JIE Tabela 4. Cijena kotanja vode u odabranim zemljama JIE:Maarskoj, Grkoj i

paniji Tabela 5. Sugerisani prioriteti za zemlje JIE Tabela 6. Sugerisani prioriteti za bazene zemalja JIE Slike Slika 1. Raspoloivost vodnih resursa Slika 2. Raspoloivost zemljinih voda Slika 3. Povlaenje-zahvatanje vode Slika 4. Povlaenje vode tokom perioda 1987-1990 i 1997-2000 Slika 5. Pristup vodosnadvijevanju iz vodovoda(cjevovoda) i kanalizaciji Slika 6. Ovisnost o hidroenergiji Slika 7. Nakanade za vodnu abstrakciju u Srbiji i Crnoj Gori, Hrvatskoj i

Rumuniji

iv

Uokvireni tekstovi-kutije Kutija 1. Projekat Rekonstrukcije Istone Slavonije u Hrvatskoj Kutija 2. Rumunija-Predloeno smanjanje rizika od opasnosti i projekat hitne

pripremljenosti Kutija 3. projekat redukcije nutricijenata(hranjivih tvari) u okviru Stratekog

Partnerstva za Crnomorski/Dunavski bazen, finansirano od strane GEF-a

Kutija 4. Problemi sa vodom na otocima Kutija 5. Nedavna dogaanja u pgledu prekogranine saradnje a u vez sa

bazenom Save Kutija 6. Zajedniko upravljanje nad Ohridskim jezerom od strane MJR

Makedonije i Albanije Kutija 7. Strateko Partnerstvo za bazen Crnomore/Dunav Kutija 8. Prekogranina saradnja u pogledu bazena Tise Kutija 9. Saradnja izmeu Srbije, Crne Gore i Maarske Karte-mape IBRD 32290 Vodni resursi po glavi stanovnika IBRD 32291 Prekogranini sliv rijeke i podslivovi rijeke Dunav IBRD 32292 Ramsar lokaliteti IBRD 32294 Prekogranini akviferi IBRD 32295 Podruja pod rizikom od poplava IBRD 32296 Kvalitet vode Dunava i pritoka 1995.g.

v

Zahvale Ovaj dokument je pripremljen uz podrku timova Svjetske Banke i eksperata u zemlji koji su radili na upravljanju vodama u jugoistonoj Evropi. Glavni autori su bili Rita Cestti, Rita Klees, Peter Whitford i Lucy Hancock. Ovaj izvjetaj je dovren pod vostvom ge Marjory-Anne Bronhead i ge Daniele Gressani, te g. Simon-a Gray-a i g. Stephen-a Lintner-a. Recenzije ovog izvjetaja od strane kolega po struci dali su ga Claudia Sadoff, te g. Rory OSullivan i g. Van Roy Southworth.

Autori sa zahvalnou odaju priznanje pomoi koju su im pruali Valencia Copeland i Sohaila Wali u raznim fazama pripreme ovog izvjetaja, urednikoj pomoi Katherin Golitzen i Kristine Schwebach, te korisnim primjedbama i doprinosima koje su dali Adriana Damianova, Milen Dvoulgerov, Gabriel Ionita, Toru Konishi, Alekansandar Nacev, Andreas Rohde, Stefan Schwager i Da Zhu.

vi

Spisak akronima i skraenica BCM milijarda kubnih metara CARDS Community Assistance for Reconstruction, Development and

Stabilization (Pomo Zajednice obnovi, razvoju i stabilizaciji) CAS Country Assistance Strategy (Strategija pomoi zemlji) ECA Evropa i srednja Azija ESR Izvjetaj za okolinski sektor EU Evropska unija FAO Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih Naroda FYR Biva jugoslovenska republika GDP (BDP) bruto domai proizvod GEF Global Environment Facility (Pomo za globalni razvoj) GTZ Deutsche Gesellschaft fr Technische Zusammenarbeit (Njemaka

agencija za tehniku pomo) HRMEPP Hazards Risk Mitigation and Emergency Preparedness Project

(Projekat smanjivanja rizika od opasnosti i pripravnosti za iznenadne opasnosti)

ICPDR Meunarodna komisija za zatitu Dunava IBRD Meunarodna banka za obnovu i razvoj IDA Meunarodno udruenje za razvoj IFI Meunarodna finansijka institucija INWEB Meunarodna mrea vodno-okolinskih centara za Balkan KfW Kreditanstalt fr Wiederaufbau (Njemaka agencija za finansiranje

projekata) LOCP Projekat ouvanja Ohridskog jezera MoAWF Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva MoWEP Ministarstvo za zatitu vodnih resursa i okolia m3 kubni metar NGO (NVO) nevladina organizacija OECD Organizacija za Ekonomsku Saradnju i Razvoj REC Regionalni centar za okoli REReP Regionalni program obnove okolia SAPARD Specijalni program poljoprivrede i ruralnog razvoja zemalja

pristupnica SEE (JIE) jugoistona Evropa UNDP Program UN za razvoj UNECE Ekonomska komisija UN za Evropu UNEP Program zatite okolia UN UNICEF Fond UN za djecu USAID Agencija Sjedinjenih Drava za meunarodni razvoj USD ameriki dolar WRM (UVR) upravljanje vodnim resursima WWF Svjetski fond za prirodu

vii

Geografski rijenik Balkansko poluostrvo Balkansko poluostrvo

Planina Balkan Planina Balkan, Stara Planina

Rijeka Buna Rijeka Buna

Laguna Butrinit Laguna Butrinit

Otok Cres Otok Cres

Dojransko jezero Dojransko jezero

Rijeka Drava Rijeka Drava, Drau

Rijeka Drim Rijeka Crni Drim, Drini, Drim

Kr Kr, krako podruje

Rijeka Iskur Rijeka Iskar

Ohridsko jezero Ohridsko jezero

Rijeka Marica Rijeka Maritza, Meri, Marica, vros, Hebros, Hebrus

Rijeka Mura Rijeka Mur

Rijeka Nestos Rijeka Mesta, Nstos

Prespansko jezero Prispansko, Prespansko jezero

Rijeka Resava Rijeka Rezovska, Rezva, Mutlu

Skadarsko jezero Shkodra, Schkodr, Scutari, Skadarsko jezero

Rijeka Strumaica Rijeka Strimn

Rijeka Timok Rijeka Timo

Rijeka Tisa Rijeka Tisa, Theiss

Rijeka Vardar Rijeka Axius, Axis, Axious

Rijeka Vjosa Rijeka Viosa, Voyutsa, Vijose, Vjos, Vijosa

U ovom spisku su dati nazivi kljunih prekograninih geografskih karakteristika odreeni za koritenje u cijelom izvjetaju. U spisku su dati i ostali nazivi koji se koriste za te geografske karakteristike.

viii

Izvrni rezime Efikasno upravljanje vodnim resursima (WRM)je od sutinskog znaaja za odrivi rast i borbu protiv siromatva. Loe upravljanje vodnim slivovima poveava privredne tete i dovodi do poveanog gubitka ivota uzrokovanog poplavama, suama, odronima i erozijama. Lo kvalitet vode nosi sa sobom zdravstvene probleme, nanosi tetu ribarstvu, turizmu i rekreativnim aktivnostima, te dovodi do nestanka ekosistema. Nizak stepen usluga opskrbe pitkom vodom tetno utjee na blagostanje lokalnih zajednica, dok nestalna opskrba vodom za navodnjavanje dovodi do gubitka sredstava za ivot. Loa meusektorska raspodjela vode moe dovesti do nedostatka zaliha vode za navodnjavanje, hidrocentrale, vodoopskrbu naselja i odravanje ekosistema. Neadekvatna politika upravljanja vodom i neodgovarajue institucije i reimi odreivanja cijena iscrpljuju budete centralnih i lokalnih vlasti i dovode do loeg upravljanja vodnim resursima i loih usluga koje se pruaju. 2003. godina je proglaena godinom slatkovodne vode od strane zajednice Ujedinjenih naroda, dok je voda bila tema velike konferencije u japanskom gradu Kjotou u martu ove godine. Svjetska Banka je u februaru 2003. god. odobrila novu drutveno-organizacijsku strategiju vodnih resursa, kojom se iznose argumenti u korist poveanog angamana Svjetske Banke ne samo u vezi sa poboljanjem upravljanja vodama, nego i u vezi sa saniranjem vodnih resursa i investiranjem u njih, tamo gdje se pokae potreba za razvojem. Podregionalno