Lazarus Uputstvo za rad

Gimnazija “Muhsin Rizvić” Kakanj Nedim Zaimović i Emir Merdić

2

Sadržaj

1. Uvod ...............................................................................................................................................3

2. Način rada.......................................................................................................................................4

3. Ulaz u Lazarus .................................................................................................................................4

4. Uvod u Programiranje .....................................................................................................................6

5. Struktura Lazarus programa .......................................................................................................... 10

ZAGLAVLJE PROGRAMA ................................................................................................................ 10

DEKLARACIJSKI DIO ....................................................................................................................... 11

IZVRŠNI DIO PROGRAMA ............................................................................................................... 12

6. Ključne riječi Lazarusa ................................................................................................................... 13

7. Elementarne strukture podataka ................................................................................................... 14

1. Cjelobrojni tip........................................................................................................................ 14

2. Realni tip ............................................................................................................................... 14

3. Znakovni tip .......................................................................................................................... 14

4. Logički tip .............................................................................................................................. 14

8. Iskazi grananja u Lazarusu ............................................................................................................. 15

Iskaz jednostrukog grananja: ......................................................................................................... 15

Iskaz dvostrukog grananja: ............................................................................................................ 16

Iskaz višestrukog grananja: ............................................................................................................ 17

Iskaz for ........................................................................................................................................ 19

Iskaz while .................................................................................................................................... 19

Iskaz repeat .................................................................................................................................. 20

9. Izrazi u Lazarusu ............................................................................................................................ 21

Cjelobrojni izrazi ........................................................................................................................... 21

Realni izrazi ................................................................................................................................... 22

Pretvaranje tipova u izrazima ........................................................................................................ 22

Logički izrazi .................................................................................................................................. 22

3

1. Uvod

Lazarus je počeo sa radom u februaru 1999 g. Njega su

prvenstveno osnovale tri osobe:

Cliff Baeseman

Shane Miller

Michael A. Hess

Oni su pokušali da se uključe u Megido projekt, ali on je

propao. Iz frustracije su počeli projekt Lazarus. On je

počeo sticati veliku popularnost, kako običnih ljudi,

tako i progamera u narednim godinama.

Lazarus je jedan od Delphi-evih programa za brzi razvoj

aplikacija. Sadrži različite oblike komponenti spremnih

za upotrebu i grafički dizajn koji dizajnerima

omogućava da lako stvaraju zahtjevne grafičke

aplikacije.

4

2. Način rada

U Lazarus-u možete kreirati vlastite otvorene mreže

aplikacija ili komercijalne reklame. Sa Lazarus-om

možete kreirati pretraživače datoteka, softvere za

grafičko uređivanje, igre, 3D softvere i druge razne

vrste softvera. Rad u Lazarus-u je veoma lagan i brzo se

uči. Radi na principu ostalih sličnih programa, kao što je

naprimjer Pascal. U ovom uputstvu ćemo se više

bazirati na programiranje nivoa srednjih škola, tačnije

„freepascal“ programa.

3. Ulaz u Lazarus

Kao i Pascal, Lazarus također možete besplatno skinuti

s interneta. Prilikom instalacije programa, automatski

će vam se kreirati ikona na vašem zaslonu (desctop)

računara.

5

Dvostrukim klikom na ikonu otvorit će vam se prozor

koji izgleda kao na sl.1 :

sl.1

Na prvi pogled prozor Lazarus-a vam se može učiniti

komplikovanim. Međutim, to je sasvim suprotno tome.

U nastavku ćemo vam objasniti kako doći do prozora za

kreiranje „freepascal“ programa i na koji način najlakše

možete postati amaterski programer.

6

4. Uvod u

Programiranje

Kao što smo već rekli u ovom dijelu ćemo se najviše

posvetiti kreiranju običnih pascal programa. Zbog toga ćemo vam objasniti kako na najlakši način

možete doći do prozora za kreiranje programa ovog

tipa. Prvo što trebate učiniti jeste da uđete u Lazarus i

pronađete File meni koji se nalazim u gornjem lijevom

uglu Lazarus prozora (sl.2).

sl.2

Zatim, jednostavnim klikom na meni File otvorit će vam

se padajuća lista podmenija u kojoj trebate pronaći

podmeni New.. (sl.3).

7

- Kada kliknete na „New ...“

otvorit će vam se prozor u kojem

možete birati kakvu vrstu programa

ili programskih modula želite raditi.

- Mnogi učenici prave početničke

greške tako što ne gledajući izaberu

Custom Program (obični program)

pod grupom Modul. Tada vi radite

jedan od oblika programskih modula

i nećete dobiti željeni rezultat.

sl.3

Da bi radili obični Pascal program potrebno je da

odaberete „Program“ ili „Console Application“ pod

grupom „Project“ (Projekti, sl. 4).

sl.4

8

Nakon odabira željene vrste projekta ili modula

dovoljno je da kliknete na OK gumb i otvorit će vam se

prozor za rad, kao naprimjer sl.5.

sl.5

Na sl.5 prikazan je prozor za programiranje običnog

Pascal programa.

Kao što možete primjetiti Lazarus vam je malo olakšao

posao tako što su unaprijed upisane ključne riječi koje

obilježavaju dijelove programa. ( npr.„Program“ za

zaglavlje programa).

9

Međutim, mnogi učenici se daju zbuniti kad ugledaju

prozor za rad, ali vi jednostavno možete izbrisati sve što

se na njemu trenutno nalazi i početi rad iznova kako ste

to navikli raditi.

Sada slijedi ono za što je ovaj program namijenjen, a to

je programiranje.

U nastavku ćemo vas upoznati sa ključnim riječima i

osnovnim naredbama koje su vam dovoljne da možete

programirati neke jednostavne i neke malo složenije

programe.

10

5. Struktura Lazarus

programa

ZAGLAVLJE PROGRAMA

Na početku svakog programa mora se nalaziti zaglavlje.

Ono počinje ključnom riječi PROGRAM, iza koje slijedi

ime programa. Nakon imena programa slijede riječi

input ukoliko program čita podatke sa standarnog

ulaznog uređaja (npr. tastatura) i riječ output ukoliko

program prikazuje izlazne podatke korisniku preko

standardnog izlaznog uređaja (npr. ekrana). Riječi input

i output se obavezno pišu u zagradama i predstavljaju

tzv. Parametre programa.

11

DEKLARACIJSKI DIO

Ključne riječi u deklaracijskom dijelu su riječi uses i var.

USES – ova riječ govori kompajleru da će program

koristiti neke naredbe koji nisu sastavni dio

standardnog Lazarusa, pri čemu ime navedeno iza uses

(npr. crt) predstavlja ime programskog modula u kojem

su definirane nestandardne naredbe koje koristimo.

VAR – u Lazarusu se svaka od promjenljivih koje će se

koristiti mora prethodno deklarirati (najaviti).

Deklaracija promjenljivih započinje navođenjem ključne

riječi var. Nakon toga slijedi popis promjenljivih koje

deklariramo zajedno sa dozvoljenim skupom vrijednosti

koje promjenljive mogu da prihvate.

12

IZVRŠNI DIO PROGRAMA

Ključne riječi u izvršnom dijelu programa su begin i end.

Možemo primijetiti da se praktično, svaka naredba u

Lazarusu završava znakom tačka-zarez ;

13

6. Ključne riječi

Lazarusa

Ključne riječi su one riječi koje predstavljaju srž svakog

Lazarus programa.

Lazarus posjeduje 35 ključnih riječi i to su:

and array begin case const

div do downto else end

file for forward function goto

if in label mod nil

not or packed procedure program

record repeat set then to type until var while with

14

7. Elementarne

strukture podataka 1. Cjelobrojni tip – kada se za promjenljivu mogu

smještati isključivo cijeli brojevi. Imamo dva

cjelobrojna tipa i to su:

Integer – cjelobrojne vrijednosti ograničene

na opseg od -32768 do 32767

Longint – cjelobrojne vrijednosti ograničene

na opseg od -2 147 483 648 do 2 147 483 647

2. Realni tip – može sadržavati proizvoljne

vrijednosti i on se označava sa real.

3. Znakovni tip – promjenljive znakovnog tipa.

Imamo dva znakovna tipa i to su:

Char – može sadržavati samo jednu

znakovnu vrijednost

String – može sadržavati do 256 znakova

4. Logički tip – promjenljive ovog tipa mogu imati

samo jednu od dvije moguće vrijednosti i to:

true

false

15

8. Iskazi grananja u

Lazarusu Iskaz jednostrukog grananja:

Opšti oblik naredbe za jednostruko grananje u

Lazarusu ima oblik

if (USLOV) then

naredba;

I on glasi : Ako je uslov ispunjen izvršit će se naredba

Primjer zadatka sa iskazom jednostrukog grananja:

Napisati program koji će za unesenu ocjenu koja kada

je jednaka 5 ispisati poruku „odličan“. (sl.6, sl.7)

sl.6

16

sl.7

Kao što možete vidjeti na sl.6 na samom kraju

programa ispred ključne riječi end upisani su unosi

dva prazna polja. To je zbog toga što je Lazarus

veoma brz program i vrši brz ispis rezultata tako da

ne možete stići provjeriti da li je zadatak urađen.

Na ovaj način možete ga zaustaviti prije nego se sam

zatvori.

Iskaz dvostrukog grananja:

Opšti oblik iskaza dvostrukog grananja je

if (USLOV) then

naredba1

else

naredba2;

Iskaz dvostrukog grananja glasi: Ukoliko je ispunjen

uslov izvršit će se naredba 1, u suprotnom izvršit će

se naredba 2.

17

Primjer zadatka sa iskazom dvostrukog grananja:

Napisati program koji će za unesenu ocjenu ispisati

„pao“ ukoliko je ocjena 1, a u suprotnom „prošao“.

(sl.8)

sl.8

Iskaz višestrukog grananja:

Opšti oblik iskaza za višestruko grananje je

case (IZBORNIK) of

vrijednost1:naredba1;

.

.

.

vrijednostN:naredbaN

else

naredbaE

end;

18

Iskaz višestrukog grananja glasi: U slučaju da varijabla

IZBORNIK poprimi jednu od navedenih vrijednosti

izvršit će se pripadajuća naredba i nijedna više, u

suprotnom izvršit će se naredba E.

Primjer zadatka sa iskazom višestrukog grananja:

Napisati program koji će učitati brojčanu vrijednost

ocjene, a zatim pomoću iskaza case ispisati opisnu

ocjenu (sl.9).

sl.9

19

Iskaz for

for Brojac:=Pocvr to Krvr do

naredba;

Iskaz FOR glasi: Za sve vrijednosti cjelobrojne

promjenljive BROJAC počev od početne vrijednosti

POCVR pa sve do krajnje vrijednosti KRVR sa

povećanjem(inkrementacijom) od 1 izvršavat će se

naredba.

Primjer zadatka sa iskazom for:

Koristeći iskaz for napisati program koji će ispisati sve

cijele brojeve od 1 do n (sl.10).

sl.10

Iskaz while

while (uslov) do

naredba;

Iskaz WHILE glasi: Sve dok je ispunjen uslov izvršavat

će se naredba.

20

Iskaz repeat

repeat

naredba1;

.

.

.

naredbaN

until(uslov)

Iskaz REPEAT glasi: Naredbe od naredba1 do

naredbaN će se izvršavati sve dok se ne ispuni uslov.

Primjeri zadatak sa iskazom while i repeat:

Koristeći iskaz while, a zatim repeat na ekranu ispisati

sve brojeve od 1 do n(sl.11, sl.12);

sl.11

21

sl.12

9. Izrazi u Lazarusu

Cjelobrojni izrazi – dozvoljeni cjelobrojni operatori

su:

+ sabiranje

- oduzimanje

× množenje

div cjelobrojno dijeljenje

mod ostatak pri cjelobrojnom dijeljenju

22

Realni izrazi – u realne izraze ubrajamo:

const – npr. π(pi) = 3.141592654

+ sabiranje

- oduzimanje

× množenje

/ dijeljenje

sqrt kvadratni korijen

sqr kvadrat

Pretvaranje tipova u izrazima

round (X) – pretvara X u cijeli broj zaokruživanjem na

najbliži cijeli broj

trunc (X) – pretvara X u cijeli broj prostim

odbacivanjem decimala

Logički izrazi – ovdje spadaju:

> veće

< manje

= jednako

23

>= veće ili jednako

<= manje ili jednako

<> različito

Kao što vidite, programiranje u Lazarusu nije

komplikovano i može se savladati u vrlo kratkom

vremenu.

Sve što je potrebno da biste postali dobar programer

je dosta vježbe i mašta koja vam omogućava da sami

sebi postavljate zadatke i rješavate ih.

24