uretim yonetimi 4 bölümü

BÖLÜM 4

İŞYERİ DÜZENİ VE İŞ ANALİZLERİ

4.1. Yerleştirme Düzeni Amaçları ve Çeşitleri4.1.1. Yerleştirme Düzeni Çeşitleri4.1.2. Taşıma4.2. İş Analizleri Temel Metotları4.2.1. Metot Etüdü4.2.2. İş Ölçümü4.3. İş Ölçümü Teknikleri ve Uygulaması4.3.1. İş Ölçümü Teknikleri4.4. İş Değerlemesi ve Ücret Sistemleri İlişkisi4.4.1. Ücret Teşvik Sistemleri

% 25 – (14 saat – 3 hafta)

4.1. Yerleştirme Düzeni Amaçları ve Çeşitleri

İş yeri yerleştirme düzeni veya diğer adıyla fabrika yerleştirme düzeni üretim sisteminin tasarlanmasında oldukça önem taşıyan bir konudur.

İşyeri yerleştirme düzeni oluşturmadaki amaç; insan gücü, makine, malzeme, hammadde ve yarı mamullerin fabrika içerisinde izleyecekleri yolları planlayarak bunları üretim tasarımına entegre edebilmektir.


İş yeri düzeni kurulurken makinelerin konumlandırılacağı alanlar ve depoların yerleri ile kapasitelerinin hesaplanması ve malzemelerin taşınma şekillerinin belirlenmesi gerekmektedir.

Buradaki amaç fabrika içerisindeki hareketlerin en aza indirgenerek kapasitenin en ekonomik şekilde kullanımının sağlanmasıdır.

İş yeri yerleştirme düzenine iki durumda ihtiyaç duyulmaktadır:

1) İlk defa kurulan yeni bir tesisin yerleştirilmesi

2) Mevcut bir tesisin yeniden düzenlenmesi


İlk defa kurulan bir tesiste yerleştirme düzenin oluşturmak daha kolay olmakta ve optimum çözüme daha kolay ulaşılmaktayken, mevcut bir tesiste değişiklik yapılarak optimum çözüme ulaşılması daha zorlayıcı olmaktadır.

Sebep olarak tesisin özellikleri, kullanılan makineler ve alan sınırlamaları söylenebilir.

İyi planlanmış bir yerleştirme düzeninin bir takım amaçları yerine getirmesi beklenmektedir;


Üretim faaliyetinde iyileştirmelerin sağlanması Yerleştirme düzeninin oluşturulmasındaki ana amaç; yapılan üretim faaliyetlerinin kolaylaştırılması, en verimli ve etkin bir şekilde yürütülmesi ve üretkenliği arttırabilmektir.

Dolayısıyla çalışma alanlarının, makinelerin ve malzemelerin optimum hat üzerinde yerleştirilmesi gerekir. Üretim aşamasında oluşabilecek bekleme ve gecikmeler tamamen ortadan kaldırılamasa bile minimum düzeye indirgenmesini sağlayacak bir yerleştirme düzeninin oluşturulmasına çalışılmalıdır.


İnsan gücünden en iyi şekilde yararlanılması Sahip olunan insan gücünün yerleştirme düzenindeki

yanlışlıklardan dolayı boşa harcanmaması gerekir. Bunu sağlayabilmek için malzemelerin insanlar tarafından taşınmasının minimum düzeye indirgenerek makinelerin işçinin boş kalmayacağı şekilde dengelenmesi gerekmektedir.


Malzeme taşınmasının en aza indirgenmesi Optimum yerleştirme düzeni malzeme hareketini en aza

indirmektedir. Fabrika yerleştirme düzeni ve malzeme taşıma kavramı arasında doğrudan bağlantı vardır. Etkin ve amaca uygun taşıma araçlarının seçilmesi ve yerleştirilme düzenleri malzeme taşınmasında olumlu sonuçlar vermektedir.


Makine ve teçhizat yatırımının azaltılması Uygun yerleştirilmesi yapılan makine ve teçhizat ile

ihtiyaca cevap verilmesi mümkündür. Dolayısıyla benzer işler için aynı ekipmanlardan tekrar tekrar satın alımlarda bulunmaya gerek kalmaz.


Yarı ürün miktarının azaltılması Bir işletmede yüksek verimliliğin elde edilmesi, üretilen

malzemenin

bir işlemden diğerine vakit kaybetmeksizin

sürekli olarak akmasıyla mümkün olur.

Her parçanın fabrikada fazladan durduğu her dakika maliyetlerde artışa sebep olur.


Değişecek koşullara kolayca uyabilmek Günümüzde ürün çeşitliğindeki artış dolayısıyla ürünlerin

nitelikleri ve miktarlarında hızlı bir değişim görülmektedir. İleride oluşabilecek değişiklikleri önceden görerek gerekli tedbirlerin alınması oluşacak yeni durumlara uyum sağlanmasını kolaylaştıracaktır.

Etkili gözetim olanağı Yapılan işler ilgili kişiler tarafından kontrol edilip

gözetlenmektedir. Dolayısıyla iyi oluşturulmamış bir düzende etkin gözetim yapılabilmesi mümkün değildir. Gözetimin yapılabilmesi adına dağınık iş yerlerinin optimum yerleştirme düzenini alması sağlanmalıdır.


Bu sayılan hedeflere ulaşılabilmesi için bir yerleştirme düzeni kurulurken amaçların öncelikleri tespit edilerek optimum yerleştirme düzeninin kurulması sağlanmalıdır.

Üretim sırasında, üretimin üç öğesi (insan, malzeme, makine) ya ayrı ayrı ya da beraberce hareket etmektedir. İş yeri düzenleme çalışmalarına başlarken bu üç öğeden hangisinin veya hangilerinin hareket ettirileceğine karar verilip yerleştirme düzeninin çeşidi seçilir.


4.1.1. Yerleştirme Düzeni Çeşitleri

Yerleştirme düzeni; Sabit Konumlu, İşleme Göre ve Ürüne Göre Yerleştirme olmak üzere ele alınacaktır

4.1.1.1. Sabit Konumlu Yerleştirme

Bu yerleştirme düzeninde malzemeler ve ana parçalar sabit tutulurken işgücü, makineler ve diğer malzemeler sabit olan yere taşınarak üretim tamamlanır.

Örneğin işlenen ürünün ağır olduğu uçak, gemi, vb. ürünlerin imalatı bu tarz yerleştirme düzeninde gerçekleştirilir.


4.1.1.2. İşleme Göre Yerleştirme

Bu yerleştirme düzeninde aynı işlemi yapan makineler belli bir yerde toplanırlar. İşlenecek olan malzeme veya parçalar bir yerden başka yere taşınırlar. Sipariş üretiminde ağırlıklı olarak tercih edilmektedir.

İşleme göre yerleştirmenin temel özellikleri şunlardır:

1. Düşük makine yatırımı

2. Esnek üretim programları

3. Esnek makine kullanımı

4. Esnek işgücü kullanımı


4.1.1.3. Ürüne Göre Yerleştirme

Ürünün izlediği işlemler sırasına göre bir yerleştirme düzeni kurulmaktadır. Sürekli üretime daha uygun olan bir yerleştirme düzenidir.

İş istasyonlarının boş durması, ara depolarda yığılmaların olması gibi durumlar işlem sürelerinin arasındaki farklılıklardan meydana gelir ve bunun ortadan kaldırılması amacıyla üretim hattının dengelenmesi yöntemi uygulanır. Uygulamada iş istasyonları arasındaki kapasite farkları toplamının minimum yapılmasına çalışılır.


Ürüne göre yerleştirmenin temel özellikleri;

1. Esneklik azdır.

2. Taşıma azdır.

3. İş akışı düzgündür.


4.1.2. Taşıma Malzemeler işlemden geçirilmek için aynı bölüm içinde

bir yerden bir yere veya farklı bölümlere taşınmak durumunda kalabilirler. Bu taşıma işlemini gerçekleştiren birçok farklı taşıma aracı bulunmaktadır. Taşıma işlemi işletmeler için bir maliyet faktörü olarak karşımıza çıkar. İş yeri içerisindeki bu taşıma maliyetleri aracın cinsi, kullanım oranı, performansı, taşıma miktarı gibi faktörlere bağlıdır.


İş yerlerinde kullanılan araç türleri ise;

1. Konveyör bantlar

2. İstif makineleri

3. Kreyn (vinç)

4. Palet

5. Konteyner

4.2. İş Analizleri Temel Metotları

Bir işletmenin işleyişiyle ilgili tüm ayrıntıların tespit edilmesi anlamına gelen iş analizlerinin üretim sistemlerinin kurulmasında önemli bir rolü bulunmaktadır.

İşin nasıl yapılacağı, performansın nasıl değerlendirileceği, iş görenlere ödenecek ücretler ve ödüllendirmelerin nasıl olacağı iş analizinde cevap aranan sorulardır.


4.2.1. Metot Etüdü İş düzenlemesinin temel unsuru olan bu metotta amaç,

en yüksek işçi ve işçi-makine üretkenliğini sağlayan metodun tespitidir.

Etkin ve verimli metotlar geliştirilmesi amacıyla mevcut iş yapma şekillerinin kayıtları tutulup incelenerek, el ve vücut hareketleri, araç, gereç, çalışma alanı, hammadde, ürün, iş düzeni gibi konularda analiz yapılıp kolaylık, zaman-malzeme ve düşük maliyet elde edilmeye çalışılır.


Metot etüdünde kullanılan kayıt çeşitleri;

1. Öz kayıt,

2. akış diyagramları,

3. çoklu faaliyet şemaları,

4. işlem şemaları,

5. SİMO, (iş-işçi iş akım şemasının en küçük hareketlerini gösteren şeklidir.

6. MEMO, (Çalışana bilgi verme formu)

7. Cyclegraph’tır. (Grafik döngüsü)


4.2.2. İş Ölçümü Belli bir işlemin bir işçi tarafından belirli çalışma

koşullarında normal bir hızda yapılması için gerekli sürenin tespit edilmesi için yapılan çalışmalar olarak ifade edilebilir.

İş ölçümü işletmelerin her alanında kullanılabilen farklı tekniklerden oluşmaktadır.

Bu tekniklerin her biri zaman ve maliyet tasarrufu sağlamaları açısından uygun oldukları alanlarda tercih edilmektedirler.

4.3. İş Ölçümü Teknikleri ve Uygulaması

İş ölçümü, kalifiye bir işçinin belirli bir işi, tanımlanmış bir performans düzeyinde yapması için gereken zamanın bulunması amacıyla tasarlanmış teknikleri uygulamasıdır.

İş ölçümleri işletmeler açısından büyük öneme sahiptirler ve birçok alanda kullanılmaktadırlar.


İş ölçümlerinden faydalanılan alanlar:

1. Alternatif metotların verimliliklerinin karşılaştırılması, aynı şartlar altında işin en az zamanda yapılmasını sağlayan metodun belirlenmesi

2. Çalışanların iş yüklerinin dengelenmesi

3. Üretim plan ve programları için gerekli verilerin sağlanması

4. Verilecek tekliflerde fiyat ve teslim sürelerinin tahminleri için bilgi sağlanması


5. Ücret teşvik tablolarının hazırlanması için işgücü performansları ve makine yükleme standartlarının belirlenmesi

6. İşçilik maliyetinin kontrolünde kullanılacak standartların belirlenmesi

7. Standart maliyetlerin çıkarılması ve bütçelemede

8. Yatırım ihtiyaçlarının saptanmasında İş ölçümü için kullanılan belli başlı tekniklerden

hangisinin kullanılacağına karar verilirken kullanılacak olan alanın rolü büyüktür.


4.3.1. İş Ölçümü Teknikleri Belli başlı dört tane iş ölçüm tekniği bulunmaktadır. 4.3.1.1. Zaman Etüdü Belirli koşullar altında, belirli bir işin çalışma hız ve

zamanlarının kayıtları yapılır ve elde edilen verilerin analiz sonucu, işin belli bir performans düzeyinde yapılabilmesi için gerekli zaman bu teknikle belirlenir.


Zaman etüdü için oluşturulan forma işçilerin çalışma hızı ve çevresel tüm koşullar kaydedilerek gelecekte de yararlanılmak üzere saklanır.

Bu kayıtlara ilişkin veriler otomatik kayıt yapan cihazlarla yapılabileceği gibi daha çok bir kronometre yardımıyla ilgili kişiler tarafından yapılır.

Zaman etüdüne başlamadan önce gözlemlenecek işçinin bilgilendirilmesi gerekir.


4.3.1.2. İş Örneklemesi İş sistemi elemanlarının sürekli gözlemlenmesi yerine

tesadüfî seçilen zamanlarda anlık olarak gözlemlenmelerine dayanmaktadır.

Diğer tekniklere nazaran bilgiler daha kısa zamanda ve daha az maliyetle elde edilir.

İş örneklemesi tekniğinden standart zamanların hesaplanması, faaliyet analizi ve performans değerleme alanlarında yararlanılır.


İş örneklemesinde,

1. Ölçme yapmak için cihaza ihtiyaç duyulmaz,

2. gözlem yapılan yere sürekli bağlı olmak gerekmez,

3. daha uzun bir süreyi kapsadığından daha güvenilirdir,

4. kayıt işlemleri için daha az kalifiye eleman yeterli olmaktadır,

5. ara verilebilmesi mümkündür.


4.3.1.3. Önceden Saptanmış Zaman Standartları İşletme henüz üretime geçmeden daha kuruluş

aşamasındayken başlayan bu ölçüm tekniği, en iyi yerleştirme düzeninin belirlenmesi ve maliyetlerin baştan hesaplanabilmesini sağlar.

Kısa zamanda sonuç alınmaktadır. Gözlemlere dayanmadığı için uygulandığı her zaman

aynı sonuçları vermektedir.


4.3.1.4. Standart Verilerin Sentezi İşletmede sürekli tekrarlanan işlemler için standart

zamanlar belirlenerek daha sonra aynı ya da benzer koşullardaki işlemler için kullanılırlar.

Elde edilen veriler daha sonra oranlama yoluyla standart zamanın hesaplanmasında kullanılır.

Örneğin; bir işçi bir parçayı 1 dakikada kutuya yerleştiriyorsa 10 parçayı 10 dakikada kutularına yerleştirir.

4.4. İş Değerlemesi ve Ücret Sistemleri İlişkisi

İş değerlemesi maliyetleri düşürmek ve verimlilik artışı sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.

Çeşitli işlerdeki ortak faktörleri göz önünde bulundurarak işlerin içerik ve önem bakımından karşılaştırılmasıyla işlere değer biçilmesidir.

İş değerlemesinde kişilerin başarısı değil, işlerin yapılışı ile ilgili koşullar üzerinde durulmaktadır.

İşlerin göreceli değerini belirleyip dengeli bir ücret yapısının kurulmasına temel oluşturur.

İş değerlemesinde çoğunlukla kullanılan faktörler öğrenim durumu, tecrübe, sorumluluk yükü, mesleki bilgi, iş tehlikeleri ve çalışma koşullarıdır.


İşi değerlemesinde etkili olan faktörler ayrı ayrı incelendiğinde ücret sistemine olan etkilerinin yüzdesel olarak farklılık gösterdiği görülmektedir.

Beceri ana başlığı altında toplayabileceğimiz eğitim, tecrübe, inisiyatif ve işe uygun kişinin bulunmasındaki gülcük faktörleri daha zor bulunur ve daha fazla yatırım gerektirdiğinden dolayı ağırlıklı yüzdesi daha fazladır. Yaklaşık ağırlığı %40-55 oranındadır.

Gayret faktörüne bakıldığında bedensel ve zihinsel çabaların toplamı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kişisel gayretin değerlendirilmesinin yaklaşık ağırlığı %15-20 oranındadır.


Sorumluluk faktörünün içine makine, malzeme, emniyet, iş güvenliği gibi başlıklar girmektedir. Çalışanların işle ilgili olarak üstlenmesi gereken bu sorumluluklar %20 orana sahiptir.

İş koşulları faktörü çevre koşulları ve işin mahremiyetinden oluşur.

İşin yapıldığı yer ve ortamın özelliklerini ifade eden bu faktörün ağırlıklı ortalaması %10-20 arasında değişmektedir.


Tüm bu faktörler göz önünde bulundurularak iş değerlemesi yapılıp işi yapan kişiye uygun bir ücret seviyesi belirlenmektedir.

Ücret teşvik sistemleri tüm işletmelerde kullanılan ve çalışanların motivasyonunu yakından etkileyen sistemlerdir. İşletmelerin ana amacı üretimi ve üretkenliği arttırmaktır. Böylece daha fazla üretim daha fazla satış ve daha fazla kâr elde edebileceklerini hesaplarlar.


Genel olarak iyi bir ücret teşvik sisteminin hedefleri;1. Üretim miktarını arttırmak2. İşçilik maliyetlerinin düşürmek3. Makineleri belli bir değerden daha yüksek verimle

çalıştırmak4. Hammaddeden mümkün olduğu kadar daha fazla ürün elde

etmek, bu şekilde israf edilen malzeme oranını azaltmak5. Pahalı malzemelerin kullanımını düşürmek6. İmalatta kullanılan güç kaynaklarının sarfiyatını azaltmak7. İşçiye daha fazla ücret ödeyerek onun moralini yükseltmek

ve daha iyi bir yaşam standardı sağlamak


4.4.1. Ücret Teşvik Sistemleri Ücret teşvik sistemleri iki ana başlıkta sınıflandırılır: 4.4.1.1.Maddi Olmayan Sistemler Parasal olmayan ancak varlıklarıyla çalışanların

motivasyonunu etkileyen türden destekler maddi olmayan sistemlerin içinde yer almaktadır. Bunları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

1. Firmanın ünü2. Sosyal güvenlik koşulları3. Verilen eğitim olanakları4. Çalışma yeri5. Çalışma koşulları


4.4.1.2. Maddi Sistemler Parasal olan bu sistemler ölçülmemiş sistemler, kısmen

ölçülmüş veya değerlendirilmiş sistemler ve ölçülmüş sistemler olarak gruplandırılabilirler.

Ölçülmemiş sistemlerde piyasa fiyatının çok üstünde bir ödeme yapılması söz konusudur. Kısmen ölçülmüş sistemlerde çalışanların nitelikleriyle bağlantılı bir ödeme yapıldığı görülmektedir. Burada çalışanların performanslarını izleyerek liyakat takdirini kontrolü gerçekleştiren kişi yapmaktadır.


Ölçülmüş sistemlerde iş ile ücret arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır.

Belli bir zaman periyodunda normal olarak bir işçinin yapacağı işi belirleyip bunun üzerine çıkanlara fazladan ücret ödenmesi esasına dayanır.

Buna günümüzde prim sistemi de denilmektedir. Uygulamada en çok kullanılan ölçülmüş sistemlerdir.


Ölçülmüş teşvik sistemlerinin başarılı olabilmesi için şu hususların gerçekleşmesi beklenir:

1. Kalite ve metot standardizasyonu2. Yeterli iş spesifikasyonu3. Doğru ve tutarlı iş ölçümü4. Kişilere veya mümkün olan en küçük gruplara prim

ödenmesi5. Doğru kayıtlar ve standart zamanların etkin kontrolü6. Anında bildirim ve prim ödemesi7. Beklemeler ve diğer işlerin bir esasa bağlanması8. Sadece kabul edilen kalitede işler için prim ödenmesi


A. Parça Başı veya Standart Zaman Sistemi En çok kullanılan ve en etkili ödeme sistemi olarak

karşımıza çıkar. Çalışanlara üretim birimi başına belli bir ücret

ödenmektedir. Çalışanlar tarafından da anlaşılması kolaydır ve

motivasyonu arttırmayı sağlar. Ancak saat ücretlerindeki değişikliklerin sık olması gibi

durumlarda standart zaman adını alarak fazladan çalışılan saatlere ücret ödenmesi şeklinde uygulanır.

Genellikle prim başlangıç noktası İngiliz standart skalası olan 75 olarak kabul edilmektedir.


Örnek: Saat ücreti 10 TL olan bir kutulama işçisi 60 saatlik haftalık çalışma içinde 400 adet büyük 200 adet küçük kutu yerleştirmekte, 1.5 saat malzeme beklemekte ve 1.5 saatte başka işlerle uğraşmaktadır. Büyük kutulama için standart zaman 8, küçük kutulama için standart zaman 4’tür. Prim performansı 75’ten başlamakta ve bekleme ve diğer çalışmalar 100 üzerinden değerlendirilmektedir. İşçinin haftalık primi ne kadardır?


Yapılan İş Adet Standart Zaman Toplam Standart Zaman

Büyük kutu 400 8 400x8/60=53.3 saat

Küçük kutu 200 4 200x4/60=13.3 saat

Bekleme 1.5 saat

Diğer işler 1.5 saat

Toplam 69.6 saat

Tanınan zaman = 69.6x100/75 = 92.8 saatPrim = (92.8-60) x10 = 556.8 TL’dir.


B. Ücret Planları Üç farklı şekilde uygulanmaktadır. Düz parça başı ücret: İşçinin ürettiği her birimi

değerlendirerek ücret ödenmesini öngören sistemdir. Parça başına miktar arttıkça ücret artar, miktar azaldıkça ücret azalır.

Garantili parça başı ücret: İşçinin ürettiği ürün belli bir standardın üstümde olursa prim verilir ancak üretim belli bir standardın altına inerse standart üretimin ücreti ödenmektedir.

Teşvikli ücret: Üretim standart üretim miktarının altında gerçekleşmiş olsa bile standart üretimin ücreti garantisi verilmektedir.

uretim yonetimi 4 bölümü

Business