ushqimi optimal
DESCRIPTION
aTRANSCRIPT
-
2
-
3
Botues:
Autori
Redaktor gjuhsor:
Hasan Hamzbala
Shtyp:
shtypshkronja
BLEDI - Prizren
Tirazhi:
ekzemplar
-
4
N VEND T PARATHNIES
Njerzimi dita-dits zhvillohet me hov shum t madh, dhe gjithka sillet rreth
paras, biznesit, politiks dhe dominimit. N njfar mnyre, i tr njerzimi
udhhiqet dhe dirigjohet nga sistemi i globalizmit. Sistemi i till i prgjigjet zhvillimit
t sotm. Kjo sht shtje shoqroro-politike globale, e jo individuale. Gjithka q
nuk i prgjigjet sistemit global, nuk i kushtohet rndsi, prkundrazi shoqria mbetet
indiferente.
do njeri q dshiron t jet i shndosh dhe i vetdijshm pr jetn e vet,
ather le t provoj q t lirohet nga shprehit e dmshme, sidomos nga shprehia e
t ushqyerit me ushqime artificiale dhe helmuese, nga shprehia e t ushqyerit me
ushqim t tepruar dhe t panevojshm.
Industrit e kan pr detyr t prodhojn pr t shitur, biznesment interesohen
q t pasurohen, pra kto jan interesimet e tyre. Por m e rndsishmja sht q
secili nga ne t jemi pr veten t kujdesshm se ka ham e ka pim, a jan
ushqimet, q ham, artificiale apo biologjike.
far m shtyri q ta shkruaj kt libr pr dietn optimale? Gati u bn dy vjet
q rregullisht, do muaj, bj kontroll mjeksor tek mjeku i shtpis pr shndetin tim,
si dhe do muaj jam n konsultim me eksperten e ushqimit dhe t diets moderne.
Analizat mjeksore dhe kshillat e ekspertes ma kan trhequr vrejtjen se gjendja
ime shndetsore ka filluar t keqsohet. Vrejtja kishte t bnte me peshn e teprt,
me diabetin, me yndyrn n gjak, me tensionin, me mushkrit dhe me zemrn.
Paralelisht kshillohesha nga mjeku i shtpis dhe nga kshilltarja pr shtje t
ushqimit, por, pr fat t keq, si shum t tjerve, edhe mua kta mjek nuk m
ndihmonin; m dukej se gjendja ime ve sa shkonte e prkeqsohej. Analiza dhe
kontrolle mjeksore kam pasur shpeshher edhe para shum vitesh, por ishte e kot.
Ka mbi nj vit q i lexoj e i studioj librat e dr. Wolfgang Luz, dr. Jan
Kwasniefski e t disa t tjerve. Kta mjek jan shkenctar t zellshm n kt
fush, kan studiuar e eksperimentuar dhe kan br mijra e mijra analiza shum
t suksesshme pr ushqimin e njerzimit. Kta dy shkenctar q i prmenda
punojn n kt drejtim shkencor qe mbi 50 vjet, dhe s bashku me disa shkenctar
amerikan e anglez, jan t part q i kan br hapat e par n shpjegimin e
ushqimit optimal qe afro 100 vjet.
Konsideroj q ishte fati i mir pr mua q mu dha rasti ti lexoj e ti studioj t
dhnat mbi dietn dhe ushqimin optimal. Sot un e ndjej veten shum mir me
shndet. Ka qe nj vit jam shum m i fuqishm, shum m vital. Edhe pse i kam 50
vjet, m duket vetja se i kam 20: kam shum kondicion, nuk po m bien gripat, fle
shum mir, pesha dita-dits po m normalizohet, dhe po m duket vetja m i qet...
Analizat mjeksore i kam shum t mira. Ushqimit optimal do her e m mir jam
duke iu prshtatur dhe duke e respektuar.
-
5
Kam nderin dhe knaqsin q prvojn time dhe informacionet q mu dha
rasti ti njoh, tjua bart edhe juve, lexues t nderuar.
Nijazi Basha
-
6
Ushqimin q ne sot ham sht bukur shum i ndryshm me ushqimin q sht
ngrn para 30 apo para 100 vjetsh. Ushqimi sot sht i paketuar n folit plastike
apo stiropore t ndryshme, sht i ngrir, i sterilizuar, i strpikur me materie kimike
q t qndroj m shum. Ushqimin, t cilin ne e blejm, nuk e blejm nga bujku n
mnyr direkte, por e blejm n shitore t vogla apo supermarkete.
Supermarketet gjrat i blejn nga bujqit e sotshm, t ashtuquajtur modern.
Bujqit modern detyrohen q t prodhojn pem, perime, mish, qumsht, djath etj.,
mundsisht sa m shum dhe sa m lir. N kt rast, bujqit pr ta arritur fitimin e
dshiruar, detyrohen q prodhimet bujqsore ti mbrojn nga smundjet, insektet
dhe parazitt e ndryshme, duke prdorur preparatet kimike: insekticidet, pesticidet,
herbicidet, akaricidet si dhe preparate tjera pr t cilat kurr m par nuk kemi
dgjuar. Kjo vetm e vetm q njerzit t ken mundsi t blejn sa m shum dhe sa
m lir, pra, t han e t ngopen me ushqime t helmuara...! N ann tjetr, m n
fund, fitojn bujqit, tregtart dhe ekonomia e politika e sotme... Por, mos t harrojm,
se humbsit fatal jemi vet ne, njerzit e pavetdijshm!
Dita-dits tokat bujqsore jan duke u helmuar shum e m shum, sepse bujqit
modern sot jan pervers dhe kriminel mu ashtu si tregtart dhe politikant, kurse
faji dhe prgjegjsia na bie vet neve shoqris njerzore sepse vet ne jemi ata q
heshtim dhe konsumojm prodhime t dmshme pr njerzimin. Bujqsia moderne
prodhimet bujqsore detyrohet ti strpik me preparate kimike 2 deri n 7 her n
vit. Paramendoni se far sht duke ndodhur me tokat bujqsore n ditt e sotme,
prandaj mos t flitet pr t ardhmen nse vazhdon ky zhvillim me kt trend edhe
m tej!
Para shum vitesh, nga mungesa e teknologjis, bujqit kan punuar me mjete jo
gjithaq moderne, mirpo fatmirsisht ather nuk ka pasur plehra artificiale, nuk ka
pasur preparate kimike edhe at t shumllojshme. Ky lloj bujqsie na ishte ather
biologjike. Bujqsin biologjike, duam apo nuk duam ne, patjetr duhet ta
riprtrijm n Kosovn ton t shtrenjt, sepse vetm me ushqim biologjik, natyral,
mund ta ruajm shndetin. Me plot prgjegjsi apeloj tu ikim ushqimeve t ngrira n
frigorifert me ngrirje t thell, tu ikim ushqimeve t konservuara, t paketuara...
dhe tu kthehemi prodhimeve biologjike!
Mua m ka interesuar q ta di se ka ham n jetn ton t prditshme ose si
duhet t ham. Nga kureshtja m ka lindur ideja q t shkoj te mjekja familjare dhe
tek kshilltarja pr shtje ushqimore (eksperte pr ushqim), por n t njjtn koh
lexoja edhe studimet e shkenctarve t ushqimit optimal. Mua m kan befasuar
kshillat e mjekes kshilltares pr shtje t ushqimit, kur i kam krahasuar me ato t
shkenctarve t ushqimit optimal dallimi sht si nata me ditn.
Ushqimi optimal ka tradit t vjetr dhe domethnie t natyrshme bazuar n
evolucionin e njeriut. Deri para 5000 vitesh njeriu sht ushqyer kryesisht me ushqim
-
7
shtazor dhe shum pak me at bimor pem ose perime. Drithrat nuk kan
ekzistuar para 7 ose 9000 vjetve.
Ushqimi dietal sht br aktual n ditt e sotshme.
Sot gjithkujt i pengon mbipesha. Ajo jo vetm q prish bukurin e trupit, por
edhe e dmton shndetin e njeriut: n mnyr sistematike dmton nyjat e gjymtyrve
trupore, zemrn, rregullon tensionin e gjakut, krijon diabetin (sheqerin n gjak) dhe
shkakton shum pasoja tjera. N kontrollet mjeksore un jam kshilluar me mjeken
familjare dhe, n t njjtn koh, jam konsultuar edhe me eksperten e ushqimit.
Mjekja kshillonte dika m thjesht, kurse ekspertja e ushqimit shpjegonte m
gjersisht dhe ishte m rigoroze ndaj kshillave t saj. Mjekja thoshte se puna
kryesore sht q un ta humbja peshn dhe rreziku nga ndonj smundje do t
largohej. Kurse ekspertja e ushqimit thoshte se puna kryesore sht q ushqimi, kur
t hahet, duhet t ndahet n mnyr t barabart brenda 24 orsh: mes mngjesit,
dreks dhe darks krejt kjo me qllim q organizmi t mos ngarkohet shum dhe
q ushqimi i shprndar ne kt mnyr t prpunohet leht dhe n mnyr t
barabart. Nse ushqimi hahet menjher shum organizmi ngarkohet aq
shum saq nuk do t mund ta bj prpunimin si duhet.
Pothuajse gjithkush e di se shkaktari kryesor i mbipeshs tek do njeri sht
mungesa e aktiviteteve fizike, kurse problemi tjetr edhe m i madh sht se
shumkush ushqehet jo vetm pr ta shuar urin, por ushqehet sepse ka oreks t
madh. N munges t lvizjeve fizike duhet me do kusht t ruhemi nga mblsirat
n radh t par, pastaj nga yndyrat dhe karbohidratet e drithrave. Sheqernat e
mblsirave dhe t pemve organizmi e ka m vshtir ti prpunoj, pastaj jan
karbohidratet (sheqernat) e drithrave; kto do t ishin t mjaftueshme pr nevojat e
njeriut.
Karbohidratet sheqernat duhet t shndrrohen n yndyr, kurse yndyrat
shndrrohen n energji.
Proteinat albuminat duhet t shndrrohen n karbohidrate rreth 56% e pastaj
ato shndrrohen n yndyr, kurse yndyrat shndrrohen n energji.
Yndyrat vetvetiu, drejtprsdrejti, shndrrohen n energji.
Prandaj sa her t ushqehemi me gjra t yndyrshme, gjithnj sht yndyra ajo
e para q do t harxhohet si energji, e pastaj vijn n radh pr tu shpenzuar (si
energji) materiet tjera ushqyese, si jan karbohidratet sheqernat si dhe albuminat e
ndryshme.
Karbohidratet ose sheqernat e shumllojshme, si dhe albuminat, gjithnj e kan
rrugn shum t gjat pr tu shndrruar n energji, prandaj mu pr kt arsye
yndyrat treten s pari, e m von u vjen radha t treten edhe karbohidratet
(sheqernat) dhe albuminat. Por, nse organizmi nuk ndjen nevoj shum pr t
-
8
shpenzuar energji, gjithnj sasia e teprt e materive ushqyese mbetet si rezerv duke
u shndrruar n dhjam.
Kshillat e diets moderne nuk besoj se jan t mjaftueshme.
Si arsye pr t br kt konstatim m shrben fakti se nuk sht shkaku i
mbipeshs yndyra q ham, por ushqimi i tepruar dhe i panevojshm. Njeriu i sotm
nuk ushqehet pr shkak se sht i uritur, por sepse ka orekse t pakontrolluar; han
shum dhe nuk e shpenzon energjin as gjysmn. do dit ushqimi i pashpenzuar
deponohet n organizm qoft si rezerv e energjis, qoft si mbeturin e dmshme e
trupin ton. Ka shum arsye t ndryshme pse njeriu, n njfar mnyre, detyrohet
pr t ngrn: Nj prej tyre sht edhe nervoza, stresi. E prve tjerash, mundsit
pr ushqim jan t teprta ushqimi sht kudo dhe sa t duash. Por arsyeja dhe
shkaktari kryesor i oreksit t pakontrolluar jan karbohidratet e teprta q i japim
organizmit. Pr organizmin ton kjo sht njjt si ta skllavrojm tr sistemin
organik dhe ta dhunojm me nj pun shum t madhe pa asnj fitim e shum dm
katastrofal.
Ushqimi modern ka shum dallim prej ushqimit primitiv. Ushqimi modern
sht i shumllojshm, kurse ushqimi primitiv sht i pakllojshm.
N ushqimin modern bjn pjes llojet e pijeve t panumrta t cilat jan pije
laboratorike-industriale, ku shumica prej tyre prbjn substanca kimike edhe at me
doza bukur t mdha, e kto pije ne i konsumojm do dit e m tepr. Kurse llojet
dhe specialitetet e kuzhinave t sotme jan jo vetm t shumta, por edhe t
panumrta.
N ushqimin primitiv bn pjes vetm nj pije ajo kryesorja dhe m e
rndsishmja: UJI. Uji sht elementi kryesor i jets. Ka qen, sht dhe do t mbetet
prgjithmon. Ushqimi kryesor ka qen veja e shpezs, dhjami dhe mishi i shpezve
dhe shtazve.
Nga hapat e par t zhvillimit t njerzimit sht prdorur qumshti, tlyeni
dhe djathi. Me civilizimin e vonshm jan prdorur si ushqim edhe frutat e pemve,
pak m von jan prdor me nj sasi shum t vogl perimet. Brenda 5 - 7000 vjet
jan zbuluar mbi 90% e drithrave, perimeve dhe pemve t ndryshme. Dhe dita-
dits po zbulohen lloje t panumrta t ushqimit. Ka disa libra q jan npr librarit
e Evrops, t cilt kshillojn t hahen shumica e llojeve t barojave q as lopa nuk
sht n gjendje pr ti ngrn. A thua me t vrtet ne njerzit duhet t msohemi
tr jetn t ham gjithka, madje edhe bar...? E nse fillojm t ham bar, ka do t
han lopt e ather?!
Paramendoni sot, n kt koh, do ushqim gati sht i prodhuar nga bujqit jo-
biologjik; dhe ushqimet e tilla jan shum t varfra me materie t rndsishme
ushqyese. Sipas disa shkenctarve (p.sh. dr. Wolfgang Liz, Jan Kwasniewski etj.)
thuhet se nj prodhim biologjik ka vlera ushqyese 2-3 her m shum se nj prodhim
-
9
jo-biologjik dhe kan prmbajtje shum m t shndosha, kurse ato jo-biologjike kan
edhe substanca helmuese pr do organizm t njeriut, t shtazve etj.
KU QNDRON DALLIMI MES USHQIMIT MODERN DHE
ATIJ PRIMITIV?
Ushqimi modern tretet ngadal dhe sht ngarkes e trefisht pr organizmin e
njeriut, sht ushqim q krijon gazra dhe mbeturina t dmshme dhe ka energji t
vogl, prandaj dhe nevojat e ushqimit jan shum t mdha, thua se njeriu nuk di t
ngopet s ngrni. Ushqimi modern sht shum i pasur me karbohidrate (sheqerna)
q jan ngarkes pr do organizm.
Ushqimi modern e ka kt renditje:
1) karbohidratet hahen m s shumti
2) albuminat hahen dika m pak
3) yndyrat hahen edhe m pak se albuminat
Ushqimi optimal ka kt renditje:
1) yndyrat hahen m s shumti; yndyrat e shtazve
2) albuminat hahen prgjysm m pak
3) karbohidratet hahen m s paku
do energji q harxhohet n organizmin e njeriut, s pari sht yndyr e pastaj
shndrrohet n energji. Sa m shum q prdoren karbohidratet dhe albuminat, aq
m pak duhet t prdoren yndyrat, sepse karbohidratet dhe albuminat shndrrohen
n yndyr, kshtu q n kt rast gjithnj s pari harxhohet yndyra (energjia e pastr)
dhe pastaj iu vije radha karbohidrateve dhe albuminave. E, nse nuk e lyp nevoja q
karbohidratet dhe albuminat t shndrrohen n energji, ato do t mbesin rezerva t
teprta t yndyrs. Pra, s pari harxhohet yndyra e pastr dhe pastaj vijn n radh
yndyrat e papastra (yndyrat e papastra dhe t rnda jan ato yndyra q formohen
prej karbohidrateve dhe prej albuminave).
Sa m shum q prdoren yndyrat, aq m pak duhet t prdoren karbohidratet
dhe albuminat. N kt rast duhet t cek se vlen i njjti princip i t shpenzuarit t
energjis n organizmin e njeriut.
Yndyrat shtazore jan t pazvendsueshme pr organizmin e njeriut, ato jan
energji e pastr dhe shum leht treten.
-
10
LLOJET E YNDYRAVE
Yndyra e pastr nuk liron kurrfar materie t dmshme, kurse yndyrat e
papastra t bimve si dhe t karbohidrateve ato gjithnj kur t shndrrohen n
energji, lirojn materie helmuese n organizmin e njeriut. Organizmi detyrohet t
prodhoj substanca mbrojtse kundr ktyre helmeve.
Yndyrat jan dy llojesh:
1. yndyra natyrore dhe
2. yndyra artificiale ose industriale
Yndyrat natyrore gjenden n t kuqt e vezs, n tlyenin e tamblit (qumshtit),
n djath, n gjalp, n majonez, n dhjam dhe n llojet e mishrave t ndryshme.
Kto yndyra jan t pazvendsueshme pr organizmin e njeriut, energji e pastr dhe
fuqi e natyrshme e njeriut.
Yndyrat artificiale ose industriale jan lloje vajrash t prpunuara nga luledielli,
kolza, ulliri, misri, kikirikt etj. Llojet e margarinave jan yndyra q prpunohen
nga dora e makineris s njeriut.
Yndyrat q jan t prodhuara nga shtazt, ato vese jan t prpunuara nj her,
pastaj kur i ham, shum leht treten n energji.
Yndyrat q jan t prodhuara nga bimt, njeriu duhet ti tret drejtprsdrejti;
tretja e yndyrave t bimve sht shum m e vshtir dhe m e komplikuar.
Karbohidratet dhe albuminat jan dy llojesh:
1. T natyrshme: nga prodhimet shtazore
dhe
2. Artificiale: nga prodhimet bimore
Mineralet dhe vitaminat gjenden n prodhimet e shtazve dhe n prodhimet e
bimve.
Mineralet dhe vitaminat nuk i shrbejn njeriut pr t fituar energji, por
rndsia e tyre sht pr ti plotsuar krkesat e nevojave t zhvillimit trupor dhe pr
-
11
ta ruajtur sistemin e imunitetit t tij. Edhe mineralet dhe vitaminat e teprta mund t
krijojn mundim n organizmin e njeriut.
Ku i gjejm mineralet dhe vitaminat e ndryshme?
Kto i gjejm n prodhimet e shtazve p.sh. n t kuqt e ves, n tlyen t
qumshtit, djath, dhjam, gjalp, n mish etj. Kur kto vitamina dhe minerale merren
si ushqim, jan shum t prshtatshme pr organizmin e njeriut, sepse ato shtaza
vese i ka paraprgatitur pr nevojat e mbijetess s saj dhe n mnyr t
drejtprdrejt njeriut i shrbejn si materie shum t pastra, dhe n njfar mnyre
jan shum t kompletuara dhe t pranueshme pr organizmin ton.
Gjithnj kur njeriu prdor prodhimet shtazore, sht i ngopur drejtprsdrejti
edhe me mineralet dhe vitaminat e domosdoshme q i nevojiten organizmit.
Prodhimet shtazore gjithmon i bartin me vete materiet kryesore q shrbejn
pr ndrtimin trupor dhe pr prodhimin energjetik, materie kto t cilat jan gjithka
q i duhet zhvillimit t do njeriu.
Mineralet dhe vitaminat t cilat gjenden n bimt e ndryshme nuk jan t
koncentruara ashtu si njeriut i prshtaten; gjithmon, sa her q njeriu dshiron t
furnizohet me vitamina dhe minerale, gjithnj n njfar mnyre do ta teproj me
shum materie ushqyese, t padshirueshme, dhe n vend se njeriu t ushqehet si
duhet aq sa duhet, ai do t haj edhe at t padshirueshmen. Npr sallatat e
gjelbra, pemt dhe perimet, gjithmon ka ose celuloz t teprt, ose sheqerna t
teprta, ose minerale t teprta, ose si gjithmon ato mund ta ken edhe vllimin
dhe sasin e teprt, q organizmin gjithsesi do ta mundojn s teprmi dhe kjo
sht krejtsisht e panevojshme. Pr dallim nga njeriu, organizmi i shtazs ka aftsi
q ta bj prpunimin edhe t celulozs.
USHQIMI NATYROR DHE AI MODERN
Ushqimin natyror disa mjek dhe shkenctar e quajn ushqimi optimal.
Kurse ushqimi modern sht ushqim i prditshm q prdoret n ditt e sotme.
Ushqimi natyror optimal ka shum dallim t madh prej atij modern. Ushqimi
optimal prbhet kryesisht prej prodhimeve shtazore m s shumti nga vezt,
tlyeni, gjalpi, djathi, gjiza dhe m pak nga mishi dhe bimt pemt dhe perimet.
Kurse ushqimi modern prbhet kryesisht prej gjithkafes q lviz dhe q nuk lviz,
duke filluar nga shtazt e deri tek bimt e pakufishme. Llojllojshmrit e ushqimeve
jan madje edhe t tepruara.
Njeriu i sotm sht krijes e cila ha gjithka q i vjen prpara, han madje edhe
nuk di t ngopet. Njerzit han jo pse jan t uritur, por sepse oreksin e kan t
pakontrolluar, kurse faji dhe prgjegjsia pr t ushqyerit e tepruar bie edhe mbi
-
12
ushqimin artificial-jobiologjik, q kryesisht sht i konservuar, ushqime t cilat jan
shum t pasura me sheqerna industriale etj. Ushqimet e tilla jan shkaktare q e
rregullojn urin dhe sistemin nervor; mu pr kt shkak njeriu ushqehet dhe nuk
di t ngopet. T ushqyerit e tepruar krijon smundjet e njpasnjshme.
USHQIMI OPTIMAL
Ky lloj i ushqimit tek ne n Kosov si dhe n viset gjithshqiptare sht tejet i
panjohur dhe i paqart. Edhe un e kam shum t vshtir pr ta praktikuar kt lloj
ushqimi, sepse e tr mnyra e t ushqyerit tek ne sht definitivisht e kundrt me
ushqimin optimal. Nuk ka mundsi q familja t edukohet menjher n mnyrn e
t ushqyerit t till dhe q mnyra e vjetr e t ushqyerit t ndryshoj brenda nj
kohe t shkurtr. Problemi kryesor sht se t tjert nuk mund ti frymzosh e ti
edukosh n mnyrn e dshiruar, prandaj, mu pr kt, gjrat e reja jan vetm
shtje individuale, e jo kolektive.
N familjet shqiptare tradita e t ushqyerit gjithsesi se sht n ndryshim e
sipr. Kuzhina shqiptare sht duke u shndrruar edhe n kuzhin moderne, por
sigurisht se jo edhe n kuzhin t shndosh. N jetn e prditshme ne duhet t
pranojm se po ballafaqohemi me probleme shndetsore dhe me smundje t
njpasnjshme, smundje t cilat mjeksia moderne sot po i quan smundje t
civilizimit.
Krahas mjeksis dhe teknologjis supermoderne, smundjet tek njerzimi nuk
din t ndalen, por vetm sa shkojn e rriten gjithnj e me shum PSE...?
Mjeksia e sotme merret me ndaljen dhe shrimin e smundjes, por jo edhe me
parandalimin e saj. Si duket, me masat preventive nuk di t merret askush as
pacienti as mjeku!
Sot ne ushqehemi sa t duam e si t duam, por rrallkujt i shkon mendja se nse
han m tepr se q duhet, ajo sht nj lloj ngarkese me t ciln organizmi mundohet
pa pasur nevoj. Prse njeriu nuk sht i kujdesshm sa duhet...?!
Vlen t prmend nj argument t mjeshtrve shaolin t kungfus japoneze. Ata
me ushqim jan shum t kujdesshm, sepse ushqimin nuk e prdorin vetm si
ushqim, por e kan edhe nj lloj rituali meditativ. E kan edhe nj veti t shndosh
sa i prket principit t jets: Ata nuk flasin kot, nuk mendojn kot, nuk shikojn kot,
nuk han e pin kot ose tepr, pra shaolint jan shum t disiplinuar sa i prket artit
t jets.
-
13
Si duket i tr sistemi civilizues, duke filluar nga sistemi i bujqsis moderne, i
mjeksis, e deri tek administrimi politik, sht zhvilluar jo ashtu si i prshtatet
njerzimit dhe sistemit planetar. Sot njerzimi ende nuk e ka zgjidhur problemin e
energjis regjenerative, ende, madje edhe n kt shekull, i tr njerzimi varet nga
energjia atomike, nga ajo e qymyrit si dhe e lnds djegse me origjin fosilesh (nafta,
benzina etj.). do energji q ssht energji regjenenative liron gazra helmuese n
atmosfern e mrekullueshme. Deri kur civilizimi duhet ta prmirsoj kt gabim
shumshekullor? Shpenzimi i energjis s pastr sht problemi m i rndsishm i
tr njerzimit. Nse dim ta zgjedhim kt problem sa sht pa u br von, do t
ruhet i tr sistemi ekologjik n Planet; ky princip sht baz e ciklit natyror.
Edhe njeriu e ka problemin e energjis pr zhvillimin dhe jetn e tij
Mjeksia e sotme thot: Njeriu ushqehet pr ti plotsuar nevojat muskulore dhe
energjetike. Kjo sht shum me rndsi pr tu kuptuar, sepse jan dy forma t t
ushqyerit q i japin kuptim shum t qart rolit t ushqimit. Studimet mbi ushqimin
dallojn materiet e rndsishme q shrbejn pr plotsimin e nevojave muskulore, si
dhe materiet q shrbejn vetm pr energji, dhe kjo tregon se materiet ushqyese
mund t ndahen n dy grupe: Materiet ushqyese pr ndrtimin e muskujve dhe
materiet ushqyese pr djegien e energjis.
Gjithmon sht leht pr tu kuptuar se ka dhe sa duhet t ham. Un mendoj
se kjo sht esenciale pr tu kuptuar. Ndrkaq, njeriu duke vazhduar krkimet,
harron se n kt rast jan vetm dy principe q kan t bjn me ushqimin, e kto
jan:
Principi i ushqimit pr ndrtimin e muskujve
dhe
Principi i ushqimit pr djegien e energjis.
Principi i ushqimit pr ndrtimin e muskujve nnkupton se materiet e
ndryshme jan furnizuese me minerale, vitamina dhe shum elemente tjera kimike e
biologjike (pothuajse t panumrta) q i duhen zhvillimit trupor. Njeriu furnizohet
nga bimt e gjelbra, perimet, pemt, prodhimet shtazore dhe nga pijet e ndryshme.
Ktu e kemi t qart se materiet ushqyese q deponohen npr inde eshtrore dhe
muskulore, ato deponohen pr nj koh bukur t gjat, sepse qelizat trupore jetojn
edhe 6 muaj, kurse qelizat nervore dihet se jan edhe t prjetshme. Qelizat trupore
dita-dits rriten dhe gjenerohen pa u ndalur, e organizmi gjithnj ka nevoj pr
materie ushqyese.
Un e di nga prvoja dhe nga ajo q kam msuar se nuk sht me rndsi q t
ushqehemi shum me vitamina ose minerale t ndryshme; nse teprohen jan edhe
shum t dmshme pr shndetin e njeriut, sepse mineralet dhe vitaminat e teprta
mund t bhen edhe ngarkes e panevojshme n trupin e njeriut. Vetm yndyrat jan
-
14
materie ushqyese t nevojshme pr ta ruajtur gjendjen e energjis s prditshme;
furnizimi me energji krkohet t jet i pandrprer, sepse ajo i duhet vet organizmit
n trsi dhe vet strukturs trupore.
Energjia harxhohet aty pr aty, plus prej saj organizmi krijon edhe rezerva tjera
t yndyrave pr m von.
Mineralet e ndryshme dhe vitaminat nuk jan si yndyrat q harxhohen shpejt;
ato ruhen dhe shrbejn pr shum dit t tra.
Principi i t ushqyerit pr energji sht i thjesht, gjithka far ham prmban
n vete edhe karbohidrate (sheqerna), proteina, albumina dhe yndyra t freskta.
Le t kuptohet, pra, se mineralet dhe vitaminat e ndryshme deponohen n
pjest trupore pr ndrtimin e trupit, kurse karbohidratet, albuminat dhe yndyrat
deponohen pr nj afat shum t shkurtr ose harxhohen menjher duke u
shndrruar n energji.
Energjia sht pothuajse gjithka, sepse i tr mekanizmi trupor duhet t lviz
e t zhvillohet pa u ndalur, si nj fabrik gjigante. Energjia i jep fuqi lvizse trupit t
njeriut. Ajo sht faktor i rndsishm pr zhvillimin dhe civilizimin njerzor.
Energjia e fut n lvizje tr universin.
Kur bhet fjal pr energjin duhet ti marrim gjrat shum seriozisht. Prandaj
njeriu duhet ti kushtoj shum rndsi energjis s pastr. A thua, a ka energji t
pastr dhe t papastr? Un gjithmon ia kam br vetes kt pyetje. Ne dim se
teknikat motorike e prdorin naftn dhe benzinn pr ti vn n lvizje ato. Nafta
dhe benzina, para shum vitesh, kan qen shum m t papastr se sot, prandaj
kan pasur edhe shum m pak fuqi lvizse se q kan sot. Ndrkaq sot jan shum
m t pastra, prandaj edhe shum m t fuqishme pr ti vn n lvizje mjetet
motorike. Ditve t ardhshme lndt djegse pr fuqi motorike do te bhen edhe m
t pastra dhe do t ken fuqi m t madhe trheqse. E, derisa lndt djegse pr
mjetet motorike po prsosen, pr njerzimin sa shkojn e prkeqsohen ato; kt
fenomen deri m sot askush nuk e ka marr si shtje serioze.
Derisa njeriu vazhdon dhe nuk merr masa pr ta prmirsuar faktorin
energjetik, ai edhe m tutje do t vuaj nga pasojat shndetsore.
Nj nga pasojat e civilizimit modern sht edhe kjo se njerzimi nuk ushqehet
pr ta shuar urin, por ushqehet edhe pr ti plotsuar nevojat e oreksit. Ushqimin
sot njeriu nuk detyrohet ta krkoj n natyr, por ai e gjen t gatshme n shitore ose
n frigorifer. Deri m tani njerzimit nuk i ka interesuar fare se far ushqimi ha,
por a ka mjaft pr t ngrn.
Por mnyra e t ushqyerit sa vjen e ndryshohet n planetin ton. Ndryshon
teknologjia, elektronika, ndryshon industria, ndryshojn pijet, ushqimet e ndryshme
dhe nuk sht pr tu habitur se ndryshon jeta shndetsore e njeriut.
-
15
Gjithnj dalin n prodhim pije t reja dhe lloje t specialiteteve t panjohura
ushqimore. Njeriu, do apo nuk do, n mnyr t pavetdijshme u nnshtrohet
mundsive t reja. Mu pr kt shkak ai n njfar mnyre bhet konsumues i
ushqimeve dhe i pijeve moderne. Ushqimet dhe pijet jan jo-biologjike, t helmuara
me nj mas t lejuar nga ministria bujqsore, nga ministria e shndetsis dhe nga
administrata m e lart shtetrore. Helmet nga preparatet e ndryshme dozohen deri
n nj mas q njeriu t mos vdes menjher, por ska dert nse smuret dhe pr
kt faji si bie askujt, prve atij q smuret dhe vdes gjat lngimit t gjat.
PRPARSIT E USHQIMIT OPTIMAL
Trupi yn e di vet se far i duhet pr t ngrn, sa dhe kur. Ushqimi optimal
sht shum i natyrshm dhe shum i shndosh.
1. Ky lloj i ushqimit n mnyr gjenerale i prmirson t gjitha llojet e
smundjeve dhe shron shum smundje pa ndihmn e mjeksis moderne.
Ia drgon organizmit vlerat m t larta biologjike dhe stabilizon gjithka q nuk
sht n rregull n trupin e njeriut.
do smundje e njeriut krkon pr shrim specialistt e vet p.sh. smundja e
zemrs, e mushkrive, e tensionit etj. Kurse ushqimi optimal i ndihmon shrimit t t
gjitha llojeve t smundjeve. Ushqimi optimal i jep trupit t njeriut energji t pastr
dhe fuqi, njherazi prmirson gabimet e mparshme, duke i shruar ato me metodat
m t thjeshta q ekzistojn dhe n mnyr biologjike.
2. Me dietn optimale mund ta normalizojm peshn. Nse e mbajm dietn
100% mund ti humbim n jav 1.5 kg ose n muaj rreth 8 kg pesh. Ata q jan t
trash, e normalizojn shum peshn, kurse ata q jan t holl po ashtu e
prmirsojn peshn.
3. Ushqimi optimal prpos se e shron njeriun, i jep energji, fuqi dhe vitalitet.
Truri furnizohet m mir me energji, funksionon m mir dhe m logjikshm.
4. Ushqimi optimal sht m i lir se do ushqim tjetr, sepse krkesat e
ushqimit jan shum m t vogla dhe t mjaftueshme. Dhe, m e rndsishmja sht
se nuk do t smuremi fare, do t mbesim t shndosh dhe do t kursejm para.
5. Ushqimin optimal sht leht pr ta bartur dhe pr ta ngrn, nuk sht
nevoja pr t bler shum pem dhe perime.
Ushqimi optimal bn t ngrihet, t konservohet pr nj koh t gjat dhe bn t
frgohet, sht fjala pr yndyra dhe albumina; koha dhe energjia kursehen shum.
6. Ushqimet artificiale t mblsuara ushqimi optimal nuk i lejon fare, kurse
ushqimet e pasura me karbohidrate i kufizon n minimum. Prodhimet shtazore jan
-
16
furnizueset m t mira me energji, me vitamina si dhe materie m t domosdoshme
t trupit t njeriut.
FUNKSIONET SOCIALE T DIETS OPTIMALE
Ushqimi optimal n shikim t par duket si i papranueshm. Mendohet se si
do dit t hahen vez, djath, gjalp, kajmak etj. Por pse ather t ham shum pa
nevoj? Ushqimet artificiale na ngopin e na strngopin derisa smuremi rnd! Prse
t strngopemi pa nevoj?! Ka shtaz q tr jetn ushqehet vetm me mish ose
vetm me bar. Pse vetm njeriu e thyen kt parim t t ushqyerit?!
Makinave me fuqi motorike, pr djegien e energjis, iu duhet vetm benzina,
kurse njeriut pr djegien e energjis i duhet vetn yndyra, e jo karbohidratet. N kt
rast njeriu duhet ta ndaj mendjen ose ti prdor yndyrat ose karbohidratet.
Shprehit e sotme t t ushqyerit jan skandaloze. do dit ham e pim vetm
e vetm pr ta shoqruar dik ose pr ti shijuar mblsirat helmuese pr organizmin
ton.
PRDORIMI I DIETS OPTIMALE N JETN E
PRDITSHME
Para se t filloj prdorimi i ushqimit optimal duhet t respektohen dy rregulla.
S pari, duhet menjher t ndrpritet principi i vjetr i t ushqyerit: duhet
menjher t ndrpriten karbohidratet dhe t fillohet me yndyrat shtazore. Pr tiu
prshtatur ushqimit t ri lypset nj koh rreth nj muaj tek t rinjt ose t shndosht,
kurse tek t smurt ose tek pleqt prshtatja zgjat deri n tre muaj.
S dyti nse shkojm n pushim ose n vizit diku, nuk bn ti ndryshojm
rregullat tona sipas t tjerve, por mundsisht duhet ti prmbahemi disiplins son.
KUR DHE SA DUHET T HAM
M s miri sht t mos ham ushqime tjera n mes mngjesit, dreks dhe
darks.
Mngjesi duhet t hahet m s shumti me yndyr, ashtu q t jemi t ngopur
pr tr ditn, si p.sh. me vez t ziera ose t frguara, tlyen lope (gjalp) ose kajmak
35% me yndyr.
-
17
Mngjesi hahet n orn 8.00. Dreka diku ka ora 16.00, e po qe se jemi pak t
uritur edhe n orn 21 - 22. Kaq von mund t prdorim dika me karbohidrate, por
m mir sht t mos ham fare kaq von.
Nse mngjesi nuk na hahet, bn ta ham vetm drekn n ora 12.00 dhe
darkn diku ka ora 18 - 20.
FAR DUHET T HAM
Duhet t ham kryesisht prodhime shtazore, si dhe ato produkte q kan sasi t
madhe t yndyrs; proporcioni 2.5 me 1 gram albumina.
1. Ushqimi m i rndsishm sht veja e puls, sidomos t kuqt e vezs i cili
sht shum i pasur me materie ushqyese. T kuqt e vezs prmban n vete vlera
biologjike t yndyrs, e prmban edhe aminoacidin cholin i cili sht shum i
rndsishm pr organizmin e njeriut.
2. Grupi i dyt i ushqimit jan prodhimet e qumshtit: kajmaku, yndyra, gjalpi,
gjiza, djathi etj.; mundsisht t jen sa m t pasura me yndyr: prej 30% deri n 80%.
3. N grupin e fundit bjn pjes llojet e mishrave. Organet e brendshme
shtazore jan m t lehta pr tretje dhe shum t pasura me vitamina. Mos t
harrohet se mishi prmban sasi t madhe t albuminave, por nuk sht mir t ham
shum albumina, sepse ato shndrrohen n yndyr, e nuk sht mir ta ngarkojm
organizmin shum me yndyra. Albuminat jan t mjaftueshme prej 50 - 80 gram n
dit; nse kjo sasi teprohet, sht e rrezikshme pr veshkat dhe pr mlin e zez.
far ndodh nse njeriu n organizmin e tij fut shum albumina?
Ata t cilt han 120 - 150 gram albumina n dit, duhet ta ken parasysh se
kjo sht e teprt pr organizmin dhe e rrezikshme, sepse albuminat kan prbrje t
prbashkt me azotin. Albuminat e teprta, s bashku me azotin, trupit ia humbin s
teprmi hidrogjenin, kurse ky element sht lnd djegse e rndsishme. Pr do
nxjerrje t atomit azotik duhet trupi ti shndrroj n amoniak 3 atome hidrogjeni,
kurse 2 atome hidrogjeni nxirren n ure. Urea dhe amoniaku e mundojn veshkn
dhe mlin e zez.
Principi i shndosh sht q organizmit mos ti ojm materie t panevojshme,
sepse po qe se nuk harxhohen duke u shndrruar n energji, ato mbesin n trupin e
njeriut si mbeturina.
Njeriut t shndosh do ti mjaftonin edhe 50 gram albumina, nse jan me
prejardhje shtazore, prandaj nuk sht fare mir t teprohet me albuminat, sikurse as
me karbohidrate.
-
18
Trupi ka nevoj pr nj sasi t kufizuar karbohidratesh. Nse kto nuk i marrim
me ushqim, ather organizmi do t detyrohet ti prodhoj vet ato prmes
albuminave. Karbohidratet gjenden n patate, buk, oriz, pem etj.
Duhet ta dim se pemt dhe perimet prmbajn dika m pak karbohidrate n
vete sesa drithrat e mblsirat. Pemt dhe perimet n dietn optimale nuk jan aq t
preferuara, sepse vlerat ushqyese i plotson prodhimi i shtazve. Pemt dhe perimet
nse teprohen n t ushqyer, ato e ngarkojn organizmin vetm pr s koti.
Principi i ushqimit optimal sht q sa m shum t kursehet puna e
panevojshme n organizmin ton, prandaj mos t prdorim tepr albumina, e
sidomos karbohidrate.
YNDYRA E SHTAZVE:
PRODHIMI-BAZ I USHQIMIT OPTIMAL
Yndyrat jan burimi i vetm i energjis s njeriut. Por nuk jan t gjitha yndyrat
n mnyr t njjt t shfrytzueshme dhe nuk bjn efekte t njjta. Me rndsi sht
prmbajta e kalorive. Me rndsi sht q gjat t shpenzuarit t tyre, t lirohet sa ma
shum energji e t ket sa ma pak gazra t dmshme. Yndyrat jan hidrokarbure, ku
karboni sht n lidhje me hidrogjenin dhe me nj sasi t oksigjenit.
M s miri sht pr organizmin e njeriut q yndyra t ket sa ma shum atome
t hidrogjenit, dhe mundsisht sa ma pak atome t karbonit. Vetm produktet
biologjike mund ti ken kto vlera.
Dihet dhe sht e njohur se far fuqie liron hidrogjeni (ai fut n lvizje raketn
kozmike me djegien e ujit t pastr). Kurse lokomotivn e trenit e shtyn n lvizje
karboni, ku rezultati i djegies liron helmin e dyoksid karbonit. Djegia e benzins tek
makinat e ndot ambientin jetsor, e tek njeriu prania e karbonit e helmon organizmin.
Energjin q e harxhon trupi i njeriut vjen nga djegia e hidrogjenit. Karboni
sht burim i panevojshm energjetik pr trupin e njeriut.
Nj krahasim: 1 gram hidrogjen digjet me 8 gram oksigjen, liron fuqin 34,3
kilokalori (kcal).
Dhe 1 gram karbon digjet me 2,6 gram oksigjen, liron 7,8 kcal; shih, pra, se
dallim i madh sht ky.
Yndyrat e shtazs konsiderohen si t ngopura me oksigjen. Kur t bhet djegia e
yndyrs n organizm t njeriut lirohet edhe nxehtsi. Kjo energji na shrben si lnd
djegse pr procesin jetsor dhe pr tna vn n lvizje. Nxehtsia ndihmon q t
-
19
ruhet temperatura konstante dhe normale. Energjia prbhet prej hidrogjenit dhe
nxehtsia prej karbonit.
Gjat ftohjes s trupit, organizmi mund t marr energji nga nxehtsia, por nuk
mund t ndodh e kundrta.
Kur ushqehemi me yndyrat shtazore, me nj prbrje t lart t hidrogjenit,
energjia mund t shndrrohet n nxehtsi; nse ne ham yndyra bimore, organizmi
ka pak mundsi pr t manovruar.
M s miri sht q t ham yndyr e cila na jep m shum energji dhe m pak
mbeturina. Yndyrat shtazore jo vetm se kan shum energji, por kan edhe vler
m t lart biologjike, ku n vete e prmbajn tr kompleksin e enzimave,
vitaminave, mineraleve si dhe shum vlera tjera biologjike pr djegien e energjis
son. Vetm yndyrat shtazore i posedojn t gjitha substancat optimale me nj
marrdhnie optimale. Ky lloj i ushqimit jo vetm se na jep nxehtsi dhe energji, por i
plotson krkesat m t rndsishme t zhvillimit trupor. Nse ham dika t
yndyrshme, p.sh. kajmak, tlyen, vez ose dika shum t yndyrshme, por shtazore,
ather n organizm e kemi lndn djegse edhe stufn n t njjtn koh,
kurse nse ham margarin ose dika tjetr bimore, e shfrytzojm vetm lndn
djegse dhe at shum t dobt. Prandaj djegia e yndyrave shtazore bhet leht dhe
lirohet mjaft energji.
Yndyrat q prdorim sot me ushqimin e zakonshm, e ngritin nivelin e
kolesterins n gjak dhe zvoglojn shfrytzimin e energjis s pastr n organizmin
ton. Trupi e zvoglon djegien e sheqernave dhe e fuqizon shndrrimin e triglicerins
n kolesterin. Nse trupi nuk ka nevoj ta djeg sheqerin, sepse ka burim m t mir
t energjis (yndyrat shtazore), at do ta shndrroj n triglicerin dhe kolesterin.
Nuk sht e sakt ajo q thuhet se njeriu trashet nse han yndyr; yndyrat nuk
rezervohen nse n t njjtn koh nuk ham ushqime t pasura me sheqerna ose
karbohidrate.
Yndyra kurr nuk shndrrohet n yndyr, por albuminat, dhe karbohidratet
shndrrohen gjithmon n yndyr. Sa her t ham ushqim t pasur me
karbohidrate, sht shum m keq sesa t ham yndyra. Albuminat dhe
karbohidratet patjetr duhet t shndrrohen n yndyr, sepse yndyra sht ajo e cila
e bn djegien e energjis pr organizmin ton, vetm energjia sht ajo e cila na mban
n jet t fort dhe aktiv.
Yndyrat deponohen vetm kur prdoren karbohidratet. Gjat t ushqyerit me
sasi t madhe yndyrash, por n principin e diets optimale nuk ndodh rezervimi i
yndyrs, bhet djegia e leht e saj dhe njeriu nuk trashet, sepse yndyrat e rezervuara
shndrrohen n energji. Njeriu han shum yndyra dhe e humb peshn.
Produktet shtazore t cilat prmbajn n vete yndyra t mjaftueshme:
-
20
Vlern m t madhe ushqyese e ka t kuqt e ves. Vlerat biologjike t vezs
30% kan ndikim n ushqimin e njeriut. Veza e z vendin m t rndsishm n
ushqimin optimal. Shum t mira jan edhe yndyrat e eshtrave. Prodhimet
qumshtore kan vlera t rndsishme sidomos ato q kan sasi t madhe t yndyrs,
si djathi, gjiza, kajmaku, gjalpi dhe tlyeni.
Yndyra t dors s dyt jan yndyrat e bimve; ato n krahasim me yndyrat
shtazore konsiderohen si jo t prshtatshme pr njeriun. Yndyrat e bimve nuk kan
prbrje t hidrogjenit. Sa ma pak hidrogjen q ka yndyra, aq m e keqe sht.
Hidrogjeni sht energji e pastr, e lir e fort.
Margarina (gjalpi bimor) ka tretje t ngadalshme dhe t dobt. Yndyrat e bims
n organizmin e njeriut oksidohen, n lidhjet e dyfishta takohet me oksigjenin. Pasoj
sht lidhja e oksideve, peroksideve, hiperoksideve; domethn: me paraqitjen e
hidrogjenit peroksid n trupin e njeriut, s bashku me oksigjenin, ai mbyt gjithka q
jeton n organizm. N indet t ndryshme bn kalljen, duke i dmtuar ato njrn pas
tjetrs.
Ekziston nj mbrojtje e vitamins A, por pr ta fituar kt vitamin duhet
ngrn n dit: 6 t kuq t ves ose 150 gram gjalp, e kjo sht ngarkes e
panevojshme pr organizmin.
ALBUMINA SHT JET
Edhe albuminat e shtazs dallojn njra prej tjetrs. Ushqimet jo-biologjike kane
vlera energjetike m t dobta. Albumina dhe proteina e vezs biologjike sht
shum e shndosh. Vezn, t njom, nuk sht mir ta pim ose ta ham, shkaku i
baktereve salmanele; nse e lyp nevoja mund ta prdorim t njom n maksimum
nj vez. Vezt si ushqim mund ti ham 3 - 5 n dit. Albuminat gjenden n
prodhimet e mishrave dhe t atyre qumshtore. Nj prej vlerave m ushqyese jan
organet e brendshme t shtazve dhe tlyeni i qumshtit.
Qumshtin nuk bn ta pim shum, sepse prmban sheqerna, laktoz, mund ta
pim nj got n dit. Pr ushqimin optimal m s miri sht ta prdorim qumshtin
q ka sasi t madhe t yndyrs.
Mishi sht nj produkt q nuk bn t teprohet, sepse len pasoja t mdha.
Proteinat dhe albuminat luajn rol t rndsishm n zhvillimin e muskujve, por nuk
do t thot se zhvillimit muskulor i duhet patjetr nj sasi e madhe e albuminave ose
e proteinave. Mishi q nuk sht i pjekur mir, nuk preferohet t hahet, sht i
dmshm pr shndetin. Mishi i puls sht m i dobt se mishi i viit apo i deles.
Mishi i peshkut nuk sht i preferuar pr ushqimin optimal, sepse ky mish prmban
n vete shum uj dhe mbeturina.
-
21
KARBOHIDRATE PO, POR SA?
Karbohidratet jan lidhje kimike ku nj e treta sht karbon dhe dy t tretat jan
uj. Teknikisht ky lloj djegieje energjetike nuk kishte me qen e mir as pr
lokomotivn. 1 gram hidrogjen, gjat djegies, liron energji 34,3 kcal. 1 gram karbon
liron 7.87 kcal, dhe 1 gram karbohidrat (glukoz) liron 3,73 kcal pra, dukshm dhe
qart, del energjia e ult e karbohidratit.
Nse nuk i japim organizmit karbohidrate, vetvetiu riprodhohen karbohidratet
nga glicerina dhe albuminat. Pr t mos e munduar trupin, sht mir q organizmit
ti japim aq sa i duhen karbohidrate e kjo sasi sht rreth 50 gram. Nse i japim m
tepr se 50 gram, organizmi do t mundohet. Karbohidratet i marrim nga drithrat,
pemt dhe perimet. Pr 1 kg pesh trupore, mjaftojn 0,8 gram karbohidrate. Me
parimin e ushqimit optimal - 100 gram jan shum, kurse 150 gram jan tepr
shum, dhe shum t rrezikshme pr shndetin.
N 100 gram buk ka 53% karbohidrate dhe n 100 gram patate ka 15 gram.
Pr nj person, n dit, mjafton me i ngrn 100 gram buk, ose 300 gram patate; e
n kt mnyr i konsumojm 50 gram karbohidrate n dit. Karbohidratet m t
mira dhe m t lehta jan t drithrave, m t kqijat jan t pemve, t rrepave t
sheqerit si dhe t mblsirave t ndryshme. 1 gram glukoz liron 4,2 kcal; sheqeri i
rreps: 1 gram ka 3,91 kcal; 1 gram fruktoz ka 3,73 kcal.
Kur njeriu prdor shum karbohidrate, trupi detyrohet q 50 - 90 % ti
shndrroj n yndyr. Ky proces krkon shpenzime t larta t albuminave,
vitaminave, mineraleve dhe energjis, si dhe ndrtimin e kompleksit t tr t
enzimave. Nuk sht mir q me kt mnyr t ushqimit ta mundojm organizmin.
M s miri sht t hahen yndyrat e gatshme shtazore. Prej yndyrave nuk ndrtohen
karbohidratet, kurse prej karbohidrateve ndrtohen shpejt yndyrat.
BUKA JON E PRDITSHME
Drithrat jan bim t kohs s zhvillimi t civilizimit njerzor. Drithrat jan
zbuluar gjat disa mija vitesh; nga kto sot tr civilizimi ushqehet n mnyr
masive. Prandaj sht krijuar bindja se buka, orizi dhe patatet jan ushqim i
domosdoshm, gj q nnkupton edhe nj lloj varsie t domosdoshme. Pr
ushqimin optimal buka dhe drithrat jan ushqim i rrezikshm pr shndetin e
njeriut nse hahen mbi 100 apo150 gram n dit. Buka dhe drithrat sht m s
miri t mos prdoren fare, sepse 100 gram buk kan n vete rreth 45% karbohidrate
(KH). Bukn mund ta ham nse dikush do, por assesi nuk bn ta teprojm me sasit
e karbohidrateve, sepse, si kemi theksuar m lart, njeriu nuk sht mir t ha m
-
22
shum se 50 gram karbohidrate. Bukn dhe brumrat jo vetm se nuk sht mir me
i ngrn, por jetohet shum mir pa buk e pa brumra.
SUPAT N USHQIMIN OPTIMAL
Edhe supat n ushqimin optimal jan t rndsishme, dhe sht me rndsi t
dim se supat po ashtu duhet t prgatiten me yndyra t pastra t shtazve. Thjesht
prgatiten sipas dshirave individuale.
E VRTETA MBI VLERAT USHQYESE T PEMVE DHE
PERIMEVE
Pemt edhe perimet gjithmon dhe gjithkund prmenden se jan shum t
shndosha. I tr njerzimi sht br i varur nga kta fruta. Mos, vall, ndoshta
mund t jet edhe e kundrta!? Pemt dhe perimet m s miri sht q t prdoren
vetm si fruta shrues dhe jo patjetr si fruta pr ushqim. Nuk sht e domosdoshme
q t ngopemi duke ngrn e as ti prdorim pr ti shijuar, sepse sa m shum q i
ham ato, aq m shum do t bhet njeriu i varur dhe shndetit mund ti kanoset
rreziku shum shpejt; gjithka q teprohet sht e dmshme. Pemt, sidomos ato q
jan shum t mbla, jo vetm q jan t shijshme, por edha prmbajn sasi t mdha
t sheqernave (karbohidrateve), mu pr kt pemt mund t jen ngarkes e madhe
pr organizmin e njeriut. N 100 gram moll ka rreth 12 gram sheqerna, n 100
gram banane ka 24 gram sheqerna etj.
Shumica e perimeve prmbajn sasi t madhe t ujit, dhe sasi t mdha t
mineraleve ose vitaminave, q mund t jen si materie ushqyese t teprta pr
njeriun. Nuk sht mir pr organizmin ton q, pa nevoj, ta ngarkojm me materie
ushqyese q jan tepric dhe t mundimshme pr organizmin. Prse ta ngarkojm
organizmin pr s teprmi? Gjithka q sht e teprm, n vend se t na bj mir, do
t na bj dm, madje shum t madh.
M s miri sht q pemt dhe perime ti prdorim me doza t kufizuara, pr
tretjen e ushqimit si dhe pr efekte mjeksore shndetsore.
Pemt dhe perimet prmbajn 75% - 90% uj, karbohidrate dhe materie tjera
ushqyese. Ujin m s miri sht ta pim dhe ta shijojm si uj t freskt, nuk sht
mir organizmin ta ngarkojm pa nevoj me pem e perime. Nuk ka nevoj t ham
m tepr sesa na duhet, sepse e ngarkojm edhe jashtqitjen.
Sheqeri i pemve absorbohet leht dhe shpejt. Fruktoza e pemve, kur e
marrim, shum shpejt bn rritjen e sheqerit n gjak, ku pankreasi nxitet pr t
prodhuar m shum insulin. Nse organizmi nuk mund t prodhoj insulin t
mjaftueshme, fillon t paraqitet diabeti smundja e sheqerit. Askush nuk ndien
-
23
dhimbje kur sht duke u dmtuar pankreasi. Ata t cilt han shum gjra t mbla,
prmes mblsirave, pemve dhe brumrave, vazhdimisht e dmtojn pankreasin.
Tham ma hert se dobsia e pankreasit sht se ai nuk ndien kurrfar dhimbjeje,
kurse nga t tepruarit me karbohidrate dhe sheqerna t ndryshme, ai ve dmtohet
n njfar mnyre pa u hetuar ky rrezik. Sa m shum q dmtohet pankreasi,
rreziku sht m i madh pr organizmin, sepse pa ndihmn e qelizave B t
pankreasit, organizmi i njeriut nuk ka mundsi ta bj tretjen e sheqernave. Sa m
shum sheqer q mbetet n organizm, pa u tretur, ose pa u prpunuar n yndyr,
organizmi aq m shum ndjen nevoj pr sheqer; disi, n njfar mnyre, organizmi
nuk di t ngopet. Sheqeri i teprt n organizm mbetet n gjak n form t shurupit.
Shurup n gjak do t thot smundje e cila bn dme katastrofale n shndetin e
njeriut. Shurupi i fur qelizat dhe ua pengon mundsin pr tu furnizuar me oksigjen.
Qelizat B vdesin njra pas tjetrs, kurse qelizat B jan organet m t rndsishme q e
prodhojn hormonin e insulins dhe vetm hormonet e insulins e bjn shndrrimin
e sheqerit n energji.
Pemt dhe perimet prmbajn n vete celuloz, e cila sht shum e vshtir
pr tu tretur n organizmin e njeriut; shtazt e kan aftsin pr ta br tretjen e
celulozs. Vlen t prmendet se shumicn e pemve ose perimeve t cilat njeriu i
konsumon, shtazt nuk kan shije pr ti ngrn ato. Njeriu n njfar mnyre sht
strngrns i gjithkahit. Shihni pr shembull se far han kinezt, dhe disa popuj
tjer nuk ka far nuk han! Smundja e strngrnies tek shum njerz sht br si
lloj fobie.
Njerzimi sht msuar pr t ngrn sa ma shum pem dhe perime, kinse na
qenka e shndetshme kjo; kurse, prkundrazi, njerzit jan gjithnj e m t smur.
Me t ushqyerit optimal prdoret gjalpi, tlyeni, djathi, veza etj. Vitaminat q
gjenden n gjalp apo djath jan t tretshme dhe t mjaftueshme. Nj porcion i
vogl, afro 100 gram mli e zez, na furnizon me vitamina t rndsishme pr 10
dit rresht, kurse nj kg pem apo perime nuk mjafton as pr s afrmi.
Pr ushqimin optimal preferohen, n nj far mase, ti prdorim pemt e
yndyrshme: arrat dhe lajthit. Pemt tjera m t preferuara jan: qershizat,
manaferrat, dredhzat n veanti dhe mitrat. Nga perimet preferohen: lakrat,
trangujt, me mas: domatet, specat etj. M s miri sht t bhen turshi, me rast jan
m t lehta pr tretje.
Pemt e ndryshme jan m t lehta pr ti ngrn nse i bjm marmelat,
kuptohet t hahen vetm me mas jo t tepruar. Mos t harrojm se pem biologjike
kan materie ushqyese m shum dhe jan m t shndosha.
T PIRT DHE PIJET
-
24
Uji i thjesht sht mbreti i t gjitha pijeve q ekzistojn. Ushqimi optimal
prdor pije pa mblsime, dhe kjo nuk sht e kufizuar. aji pihet pa sheqer, kafja
gjithashtu etj. Qumshti ka prbje t sheqernave t laktozs. M s miri sht t
pim n mas jo t tepruar: nj got sht e mjaftueshme. Qumshti me kajmak 35%
sht m i preferuari pr shndet dhe plotson nevojat energjetike e vitaminoze.
Pijet tjera si vera, alkooli apo birra do t ishin t dobishme vetm nse nuk e
teprojm me pirjen e tyre; p.sh. bn t pim 20 gram alkool n dit, nj got ver ose
nj got birr n dit, dhe at gjat ushqimit.
Duhet tjua kujtoj se pijet e sotit, t cilat dita-dits sa shkojn e shtohen, t gjitha
ato kan sasi t tepruar t sheqerit dhe t koncentrateve kimike. Asnj pije industriale
nuk sht e shndosh. T gjitha pijet jan t dmshme. Kt e di gati se dokush, por
ato i prdorin sepse iu jepet mundsia, harrojn se jan duke e rrezikuar shndetin.
Industrit e pijeve kan prfitime shum t mdha, kurse njerzimi pson humbje
katastrofale.
T MBLAT MOS TI MBLSOJM
Pijet aktuale jan shum t mblsuara. T mblsuara edhe me sheqerna t
dmshme, sheqerna t cilat jan t njohura me emrin kimik aspartam. Ky prbhet
prej tri lidhjeve helmuese: Acid aspartik, Methanol dhe Phenylalanin. Personat q
konsumojn pije dhe gjra t ndryshme me kt lloj sheqeri smuren nga shum
smundje t rrezikshme, si p.sh.: tumori n tru, pakinsoni, altsheimeri,
multipleskleroza, epilepsia, diabeti etj.
Aspartami prdoret n sakza, brumra, bonbone, torta, gurabia, kafe, keap,
jogurt, prodhime t qumshtit thuaja n do lloj produkti industrial.
Sakarina prdoret sot gjithkund me arsyen se sht sheqer i leht pr diabetikt.
Ajo kinse sht me zero-kalori, por n t njjtn koh sht shum e dmshme pr
shndetin. Ata q han ushqim optimal nuk kan kurrfar rreziku nga sheqernat
helmuese, sepse ashtu-kshtu nuk prdorin kurrfar lloji t sheqernave.
USHQIMET E PRBASHKTA T DUHURA PR DIETN
OPTIMALE
Ushqimi optimal nuk sht diet, edhe pse po prmendet shpesh n kta
artikuj.
Prodhimet e preferuara:
1) Dhjami i shtazve, gjalpi, yndyra e eshtrave, pershuta, suxhuku etj;
2) Veza e puls;
-
25
3) T gjitha llojet e gjizs dhe djathrave, sa ma t yndyrshme, aq m mir;
4) Kajmaku-tlyeni, sa m i yndyrshm aq m mir;
5) do lloj i mishit;
6) Organet e brendshme t shtazve;
7) Peshqit me gjalp si dhe peshqit n konserva etj.
Ushqimet tjera q hahen n nj mas m t vogl se kto q u prmendn m
sipr:
1) Margarina, vaji i ullirit dhe vaji i lule diellit;
2) Qumshti i przier me rreth 35% kajmak (sa m shum yndyr aq m mir);
3) Shum lloje perimesh t frguara me gjalp;
4) Pemt e vogla me sa m pak mblsim (manat, mitrat, dredhzat dhe
qershizat); kto bn t pasurohen me kajmak ose shllag t bler;
5) Arrat, lajthit, farrat e kungullit, farrat e lulediellit etj.;
6) Majoneza;
7) Kafeja, aji, supa me erza t ndryshme, por kurrsesi me sheqerna t
ndryshme.
Prodhime t paprshtatshme pr ne:
1) Sheqernat dhe t gjitha llojet e mblsirave ;
2) Mjalti nuk bn t hahet shum, por me mas dhe jo si ushqim, por si materie
shruese;
3) Marmelatat, reelrat, pestili nuk bn t mblsohen me sheqerna;
4) Orizi dhe fasulet;
5) Buka dhe t gjitha llojet tjera t brumrave;
6) Shpagetat dhe makaronat e ndryshme;
7) Pemt dhe perimet sa m t mbla, aq m t kqija jan;
8) Pudingu, gurabit dhe produktet tjera q jan t prziera me miell;
9) T gjitha llojet e pijeve t koncentruara me ngjyra dhe sheqerna t ndryshme;
10) T gjitha llojet e bimve q jan t mbla;
11) Pak kripra, jo t teprohen.
-
26
T USHQYERIT E GRAVE SHTATZNA DHE
T FMIJS
Gruaja shtatzn nuk sht e thn patjetr q ta ndrroj dietn optimale.
Mund ta rrit sasin e ushqimit, por jo n mas t tepruar. Gruaja shtatzn duhet ta
ruaj gjendjen shndetsore: t dhmbve, t veshkave si dhe peshn e trupit ta
mbaj normale.
3 - 4 jav para lindjes mund ta rris dozn e ushqimit t karbohidrateve prej 100
n 150 gram n dit.
Edhe disa t dhna t rndsishme q duhet ti kemi n mend:
100 gram albumina mund t shndrrohen n 52 gram karbohidrate.
Trupi i njeriut nuk i rezervon albuminat.
Mishi edhe pse zihet nuk i humb aminoacidet.
Acidet e albuminave treten brenda 6 orve.
Krejt organet e brendshme t njeriut prbhen prej albuminave: truri, veshkat,
zemra, mushkrit, flokt, muskujt etj.
Yndyrat e patretshme t bimve lejohen t prdoren vetm 1-2%.
Ushqimi m i shndosh sht ai i cili ka shum kolesterin, kuptohet pra nga
prodhimet biologjike.
ATP - adenozintrefosfati sht burimi i energjis kryesore q e furnizon trurin
e njeriut.
ATP - ja gjat kreativitetit dhe lvizjes fizike aktivizohet dhe riparohet.
T gjitha llojet e karbohidrateve duhet t kufizohen n minimum.
Krejt llojet e karbohidrateve dhe sheqernave t njfishta apo t dyfishta kan
nevoj pr prodhimin e lart t insulins.
Sa ma shum insulin q organizmi detyrohet t prodhoj, aq m shum njeriut
i kanoset rreziku nga smundjet kancerogjene.
Insulina e teprt e rrezikon njeriun nga diabeti, arterioskleroza dhe shum
smundje tjera.
Karbohidratet jan shkaktare shum t rrezikshme t mosdjegies s yndyrave,
sidomos n mbrmje nuk bn t ham karbohidrate.
-
27
Kur ham ushqim t dobt, si jan karbohidratet, rriten krkesat e nevojave
pr albumina. Nse ham ushqim me energji t pastr, si jan yndyrat e shtazs,
ather organizmi nuk ndjen nevoj pr albumina t teprta.
Njeriut t shendosh i duhen n dit nga 30 - 50 gram albumina edhe at nse
merren prej ushqimit biologjik.
Pr djegien e karbohidrateve trupit i duhen shum vitamina tjera, minerale dhe
enzime, kurse yndyra e shtazs i ka t gjitha me veti; dijeni, pra, sa t dmshme jan
karbohidratet e teprta; mbi 50 gram karbohidrate jan shum t rrezikshme pr
shndetin e njeriut.
Duhet t ham, sepse e ndjejm urin, dhe do t ham derisa t ngopemi;
albuminat na ngopin shpejt, kurse karbohidratet sa m shum q ham aq m shum
na bjn t uritur.
T ushqyerit me enzime i plotson krkesat e prgjithshme t materieve
ushqyese; t ushqyerit me vitamina nuk i plotson as pr s afrmi nevojat e njeriut
n krahasim me enzimat t cilat merren drejtprsdrejti nga yndyrat e shtazve.
M e rndsishme sht t ushqehemi me enzime sesa me vitamina.
Hemoglobina e transporton oksigjenin npr fijet indore-muskulore,
hemoglobina sht m e vlefshme sesa hekuri. Enzimat hemoglobinn e gatshme
mund ta marrin prmes ushqimit shtazor, si p.sh. nga mishi i mlis s zez; prse,
ather, t prpijm kokrra t industris farmaceutike t cilat na i preferojn mjekt!?
Nuk ka nevoj t marrim injeksione nga mjekt pr munges t hekurit, por
mjafton t ham hemoglobinn e gatshme prmes suxhukut prej gjaku. Shum popuj
gjakun e shtazve nuk e hedhin, por e ruajn dhe e bjn suxhuk pr shndet natyror.
Mlia e zez nuk i duron albuminat e tepruara, nuk e do glukozn, nuk do q
treglicoridet ti shndrroj n kolesterin.
Acidet jan 40 her m t mira se glukozat.
Yndyrat e shtazs aspak nuk e mundojn mlin e zez, yndyrat thithen nga
sistemi limfatik, dhe prej aty shprndahen npr qeliza ku brenda 15 - 20 minutash
ato largohen nga gjaku.
N t kuqt e vezs nuk ka mundsi t zhvillohen qelizat e kancerit.
Qelizat e kancerit zhvillohen vetm n karbohidrate.
Perimet lakrore jan t rndsishme pr mbrojtjen e organizmit nga smundjet
kancerogjene.
Ushqimi optimal i prmirson dhe i shron t gjitha smundjet e lehta dhe t
rnda, pos atyre smundjeve q e kan br t veten.
-
28
Ushqimi i rndomt ose aktual zhvillon rreth 3000 smundje, t cilat kryesisht
jan smundje t civilizimit bashkkohor. Bujqit prodhojn pem dhe perime jo-
biologjike q jan shum m t varfra me materie ushqyese se ato prodhime q
prodhohen nga bujqit biologjik. Shumica e prodhimeve bujqsore q ne i ham, jo
vetm q jan t teprta, por ka prej tyre q nuk jan t domosdoshme pr ti ngrn,
madje jan t shtrenjta dhe me pak vler. Pra, shum nga prodhimet bujqsore nuk
jan cilsore pr ti ngrn, por jan cilsore pr ti par.
EFEKTET ANSORE T MUNDSHME GJAT
USHQIMIN OPTIMAL
Tek ata t cilt dietn optimale e zbatojn 100%, n organizmin e tyre do t
bhet nj ndryshim i madh dhe shum pozitiv; ndryshim i natyrshm. Tek ata q
jan t rinj dhe t shndosh, adaptimi i organizmit t tyre me kt diet do t
ndodh brenda muajit, kurse tek ata q jan t vjetr ose t smur adaptimi me
ushqimin optimal mund t zgjas deri n tre muaj. Duhet theksuar se n kt rast
ndodh nj proces shum normal n organizm, nj ndryshim pozitiv i dobishm, dhe
n kt rast nuk ka arsye q dikush t brengoset lidhur me ndryshimet q pasojn;
do gj ka pr t prfunduar mir. Ndryshimet mund t jen:
Zvoglimi i shijes n ushqim: Nuk bn t brengosemi, sepse organizmi ngopet
nga yndyrat biologjike t shtazve; ato kan energji t pastr dhe t fort, njerzit e
rndomt ushqehen shum me karbohidrate, prandaj ata jan gjithmon m t uritur.
Ngri n kmb: Organizmi sht msuar t marr n vete shum
karbohidrate dhe n fillim paraqiten disa simptoma t ngrit, por ato jan t
kalueshme; pr t mos u brengosur, bn q gjat dreks t ham dika nga
karbohidratet dhe ai fenomen shpejt do t kaloj.
Pengesat n jashtqitje: N fillim, derisa t adaptohet organizmi me ushqimin
optimal, do t paraqiten pengesat n jashtqitje. Ata t cilt han ushqimin e
rndomt jan msuar t han gjithka shum, ta ngarkojn organizmin me
mbeturina, mbeturina t cilat gjithmon njeriun e detyrojn t ket jashtqitje t
shumta. Kurse me fillimin e ushqimit optimal, njeriut nuk i duhen shum pem,
perime, brumra, mblsira dhe shum ushqime t panevojshme. Pr kt arsye nga
ushqimi i rndomt na sht dashur t ham shum dhe t bjm jashtqitje t
shumta, kurse tash hahet shum m pak dhe ka jashtqitje m pak. Tjetra sht se
yndyrat e shtazve nuk prmbajn pothuajse aspak mbeturina, ato kan m shum
energji se sa mbeturina.
Pr ta lehtsuar jashtqitjen bn t ham ndonj kumbull t terur ose m s
miri, gjat ushqimit, n drek ose n mngjes, n fillim mund t ham dika prej
-
29
pemve ose ndonj nga perimet turshi, si p.sh.: tranguj, lakra ose lakra t ziera. Kto
probleme bhen t tejkalueshme, pasi t msoheni me ushqimin optimal.
Aroma e pakndshme e gojs: Pas fillimit t ushqimit optimal ndodhin disa
procese t domosdoshme ndryshimi n organizm. Nga t ushqyerit e mhershm
fillojn t lirohen disa helme, e pasi t kaloj nj koh disajavshe organizmi z t
pastrohet nga kto helme dhe pastaj m nuk do ti vij era e pakndshme gojs.
Dhimbje e barkut: Nse paraqitet dhimbja, normalisht duhet t kaloj brenda tri
ditsh. Nse nuk kalon brenda tri ditsh, ather duhet krkuar tjetrkund shkakun e
ksaj dhimbjeje.
Dhimbja e mlis s zez: Nse dikush ka rastsisht zall ose, si thuhet, gur n
idhz, ather prmes ushqimit optimal organizmit i rikthehet normaliteti
funksional. Prandaj, n njfar mnyre organizmi tenton t vetpastrohet ose t
rigjenerohet. Nse gurt nuk jan t mdhenj, q n fillim t ushqimit optimal ka
mundsi t largohen nga mlia; e nse gurt jan t mdhenj, ata n kt rast
tentojn t dalin, dhe dhimbja rritet. Pr t mos e duruar dhimbjen, sht mir t
krkohet ndihma e mjekut q t lehtsohen dhimbjet ose ti largojm sa m shpejt
gurt nga mlia.
Ndjeshmrit tjera mund t jen edhe t krips, sepse gjat ushqimit optimal
njeriut i duhet shum m pak krip. Shum lloje t ushqimit q hahen kan krip t
mjaftueshme pr organizmin.
N Kosov gjithkush e di se far kuzhine prdoret. Fasule, patate, oriz, qep,
presh (purri), lakra, mish, vaj, sheqer, pije t llojllojshme me gazra e sheqer, buk dhe
brumra me mas e pa mas, shpageta e makarona, pica e pite etj. Kuzhina e Kosovs
e ka pr tradit ti prdor ushqimet me sasi shum t mdha karbohidratesh (KH),
vajrat e bimve, po ashtu edhe shum sheqer n kafe, aj etj. Ushqimet e tilla jan
br aktuale dhe normale, kurse sipas ushqimit optimal jan tepr t rrezikshme,
shkatrruese dhe vdekjeprurse (duhet t zbuten, mundet vetm: mjaft t
rrezikshme). Mund t supozohet se shumkush tek ne n Kosov mund t mos e
marr seriozisht metodn e ushqimit optimal, por un e them me plot prgjegjsi se
duhet t marrim masa urgjente dhe t ham ushqime biologjike, ti reduktojm
sheqernat e teprta, kriprat, vajin e bimve, pijet me gazra e t mblsuara me
sheqerna kimike etj.
Duam apo sduam ne duhet ti kushtojm rndsi shum t madhe ushqimit
biologjik dhe duhet patjetr t vetdijesohet populli mbi bujqsin biologjike.
Bujqsia biologjike prodhimet e veta i ka biologjike, sepse ajo nuk i strpik pemt dhe
fushat e veta me preparate kimike, por nse sht nevoja vetm me preparate
biologjike. Plehrat artificiale nuk i prdor fare, prdoren vetm plehrat biologjike t
shtalls ose t prodhuara nga mbeturinat e gjelbra dhe kompostet e vetpunuara
(nuk e kuptoj).
-
30
Ushqime q nuk prmbajn karbohidrate dhe produktet q prej 0 deri 0.5
yndyr pr 1 gram albumina kan (e pakuptueshme, e paqart):
Produkti (100 gr)-----------------------Kcal---albimina---yndyr---albu----------ynd
Gjiz e leht pa yndyr---------------104------21,2---------1,2---------1:----------- 0,1
Mushkri t mshqerrs--------------77-------15,9---------1,5---------1:----------- 0,1
Mish kali n rriska---------------------79-------15,1---------1,8---------1:------------0,1
Mish vii---------------------------------92--------17,2---------2,4---------1:------------0,1
Mli e mshqerrs--------------------128-------19,1--------3,1---------1:------------0,2
Laks i terur------------------------------133-------24,5--------3,9----------1:------------0,2
Peshk forelle----------------------------133-------22.3--------4,5----------1:------------0,2
Mish i bardh pule------------------------77---------12,8---------2,9---------1:-------0,2
Gjuh vii-----------------------------------91---------14,7----------3,6---------1:-------0,2
Pul e przhitur---------------------------210--------32,5----------8,2---------1:-------0,2
Mli vii------------------------------------132--------18,4----------4,8---------1:-------0,3
Laks n konserva--------------------------137--------19,7----------6,0---------1:-------0,3
Mish mshqerre---------------------------123---------17,4-----------5,9--------1:-------0,3
Mish vii-------------------------------------117--------15,2-----------6,2---------1:-------0,4
Mish me eshtra-----------------------------139--------16,8-----------8,0---------1:-------0,5
Past e peshkut-----------------------------192--------22,4----------11,4---------1:-------0,5
Ushqimet q nuk prmbajn KH dhe produktet q prej 0,5 deri 1,5 yndyra n
1 gram albumina:
Produkti (100 gr)--------------------------------kcal----albumi-----yndy----albu----yndy
Gjiz i patundur me yndyr------------------168------17,9----------9,2-------1:------0,5
Mish vii i shpins------------------------------129------14,9----------7,7-------1:------0,5
Vez e puls--------------------------------------140------11,4----------10,2------1:------0,9
Djath deleje--------------------------------------282------21,8----------20,8------1:-----1,0
Djath me yndyr q shkrihet----------------238------18,4----------17,5------1:-----1,0
-
31
Shot e pjekur------------------------------------313------22,8----------23,6------1:-----1,0
Gjuh mshtjerre--------------------------------176------13,0----------13,8------1:-----1,0
Peshk i konservuar------------------------------237-------14,4----------19,9-----1:-----1,4
Suxhuk i konservuar----------------------------276--------15,9----------23,6-----1:-----1,5
Ushqimet q nuk prmbajn KH dhe produktet q prej 1,5 deri 3 gr yndyra
n 1 gr albumina:
Produkti (100)-----------------------------------kcal----albumi-----yndy----albu----yndy
Suxhuk i ngurt---------------------------------278------15,3---------24,1-------1:-------1,6
Suxhuk me mish--------------------------------307------15,3---------27,3-------1:-------1,8
T kuqt e vezs--------------------------------355------16,3---------31,9-------1:-------2,0
Mish i terur me dhjam------------------------597------24,6---------53,4-------1:-------2,2
Pasteta----------------------------------------------302-------11,6---------28,4-------1:------2,4
Tlyen 9%------------------------------------------113------3,0-----------9,0---------1:-----3,0
Ushqimet q nuk prmbajn karbohidrate dhe produktet mbi 3 gr yndyr pr
1 gr albumina:
produkti (100 gr)-------------------------------kcal----album----yndy----album----yndy
tlyen 12%---------------------------------------140------3,0---------12,0------1:---------4,0
tlyen 30%---------------------------------------290------2,0----------30,0------1:---------15
tlyen 36%---------------------------------------344------2,0----------36,0------1:---------18
majonez-------------------------------------------666------2,1----------71,5------1:---------34
gjalp (buter)-----------------------------------748--------0,6----------82,5----yndyr 100%
vaj ulliri------------------------------------------896------0,0----------99,0-------------------
Produktet e bimve q kan albumina bimsh, karbohidrate dhe pa yndyra:
Produkti (100%)-------------------------------kcal---album---KH-te-----album----KH-te
-
32
spinaq--------------------------------------------19-------1.9----------2,2---------1:---------1,1
kpurdhat e terura t gurit-----------------342-----29,0--------34,0--------1:---------1,2
kpurdhat shampinjon-----------------------31-------2,6----------3,5--------1;---------1,3
lulelakra-----------------------------------------17------1,3-----------2,7--------1:---------2,1
bizelet e gjelbra--------------------------------44------3,6----------7,5---------1:---------2,5
trangujt turshi----------------------------------12-------0,7----------1,9--------1:---------2,7
lakra turshi--------------------------------------20-------1,1----------3,4--------1:---------3,1
kpurdhat e freskta t njoma--------------23-------1,0----------3,8--------1:---------3,8
tranguj--------------------------------------------11--------0,5----------2,1--------1:--------4,2
hudhra--------------------------------------------123------5,6----------24,8-------1:--------4,4
rrepat e kuq--------------------------------------35-------0,5----------2,3---------1:--------5,1
qepa -----------------------------------------------33-------1,2----------6,1---------1:--------5,1
karota ---------------------------------------------23--------0,7---------5,4---------1:--------5,4
domatja -------------------------------------------27---------0,8---------4,8---------1:-------6,0
patatja----------------------------------------------66---------1,3---------14,9-------1:-------11
Produktet q kan pak albumina, shum karbohidrate dhe nuk kan yndyra:
Produkti (100 gr)----------------------------kcal----album-----KH-te---album----KH
mana ------------------------------------------30--------1,3---------6,4----------1:---------4,9
mitrat-------------------------------------------29-------0,9---------5,6----------1:---------6,2
shalqiri-----------------------------------------23-------0,8---------5,2----------1:---------6,5
kajsia e but e that-------------------------184-----4,8---------43,4---------1:--------9,0
dredhza---------------------------------------26-------0,6--------6,2-----------1:--------10
portokalli---------------------------------------35--------0,8--------8,5-----------1:--------10
kajsi e but-------------------------------------28--------0,6--------6,7-----------1:--------11
kivi-----------------------------------------------48--------1,0--------11,0---------1:--------11
fiku i terur--------------------------------------247------3,6--------52,9---------1:--------15
pjeshka ------------------------------------------37--------0,6--------9,1----------1:--------15
gshtenja----------------------------------------172------2,3--------36,6---------1:-------16
kumbulla ---------------------------------------38--------0,6--------9,6----------1:-------16
-
33
kumbulla t terura----------------------------161------2,4--------40,3---------1:-------17
banane--------------------------------------------77--------1,1-------19,2---------1:-------17
qershia ------------------------------------------47--------0,6-------11,9---------1:-------20
ananas--------------------------------------------46--------0,5--------11,6--------1:-------23
rrush----------------------------------------------62--------0,6--------15,8--------1:-------26
hurmat-------------------------------------------248------2,0--------63,9---------1:------32
molla ---------------------------------------------46-------0,3---------12,0--------1:------40
dardha -------------------------------------------41-------0,2---------10,6--------1:------53
rrush i terur--------------------------------------247------1,1---------64,4--------1:-----58
marmelat e dredhzave---------------------204------0,6--------64,6--------1:------105
mjalti----------------------------------------------288-------0,4--------76,4--------;
coca-colla-----------------------------------------20--------0,00------5,0----------;
sheqer -----------------------------------------------398-------0,00------100,0-------;
Produktet q kan shum karbohidrate dhe aspak yndyra:
Produkti (100 gr)--------------------------------kcal---album-----KH-te---album-KH
bizelja----------------------------------------------349------23,8--------60,2--------1:2,5
fasulja-----------------------------------------------346------21,4--------61,2--------1:2,9
makarona ------------------------------------------376------14,2--------70,8--------1:5,0
drithra t shtypura------------------------------391------13,0--------67,8--------1:5,2
shpageta---------------------------------------------368------12,1--------74,6--------1:6,2
mielli i grurit---------------------------------------350------9,7---------73,4---------1:7,9
gurabit ---------------------------------------------413------8,6---------73,8---------1:8,6
griz--------------------------------------------------353------8,8---------76,6---------1:8,7
orizi---------------------------------------------------349-----6,7----------78,9---------1:11,8
Produktet t cilat i prmbajn t gjitha materiet ushqyese
produkti(100 gr)--------------kcal-----album------yndy-----KH-te---albu---yndy-KH
soja-------------------------------442------34,9--------18,1-------34,8-------1:------0,5:---- 1,0
-
34
miell i sojs---------------------449-----39,9---------20,6------29,9-------1:------0,8:-----0,6
kakao----------------------------459-----23,6---------20,2------45,7-------1:-------0,9:----1,9
kikirikat--------------------------432-----19,0---------32,0------9,0---------1:------1,7:----0,9
farrat e lulediellit-------------566-----24,4--------43,8-------18,6-------1:------1,8:----0,8
arrat (thelpinj)-----------------651-----16,0--------60,3--------11,5-------1:------3,8:-----0,7
okolata me lajthi--------------604----11,0---------44,0-------41,0--------1:-----4,0:-----3,7
lajthia (thelb)-------------------646----14,4----------63,0-------6,0---------1:-----4,4:-----0,4
okollat-------------------------559----6,0-----------33,4-------58,7--------1:-----5,6:-----9,8
okolat e hidht--------------624----4,0-----------40,0-------48,0--------1:-----10:-----12
ipsat-----------------------------554----6.0-----------40,0------51,0--------1:------6,7:----8,5
Njoftim: N internet gjenden njohuri edhe m t gjra rreth ushqimit optimal,
por n gjuhen gjermane ose n gjuh tjera. Dy nga autort e njohur jan dr. Wolfgang
Luz dhe Dr. Jan Kwasniewski etj. Mjafton ta krkoni njrin prej ktyre
shkenctarve.
-
35
(Kjo del n kopertinn mbrapa)
~ Prodhimet biologjike kan vlera ushqyese 2 3 her m shum dhe jan
shum m t shndosha.
~ Ushqimi optimal sht harruar pr shkak t zhvillimit t hovshm industrial.
Ushqimi optimal sht baza kryesore ushqyese e njeriut, dhe e vetmja mundsi pr t
mbetur njeriu i shndosh. Nse interesohemi q t mos vuajm nga smundjet e
ndryshme, ather duhet t ushqehemi me prodhime biologjike dhe optimale.
~ Ushqimi optimal n mnyr gjenerale i prmirson t gjitha llojet e
smundjeve dhe shndetin e ruan shum mir.
~ Me dietn optimale mund ti humbasim rreth 6 kg n muaj; pesha e do njrit
normalizohet dhe shndeti ruhet shum mir.
Kujdes! donjri prej nesh sht i msuar t ushqehet kryesisht me
karbohidrate. Assesi mos t harrojm se n organizmin ton, doher, posa t
kalohen 50 gram karbohidrate, automatikisht shtohet oreksi dhe lajmrohet uria.
Prpos ksaj, duhet t mos lejohet konsumi i pijeve dhe i ushqimeve t mblsuara
gjat diets optimale.
Me respekt i dshiron dokujt fat dhe disiplin me dietn optimale!
Nijazi Basha