using epi info 2000 in an outbreak investigation · web viewevetse, eğitimi kim verdi ... create...

Bir Salgın Araştırması’nda Epi Info for Windows’un Kullanımı – 10.04

Rwenshama’da Kolera Salgını:Bir Salgın Araştırması’nda Epi Info for Windows’un Kullanımı

Bu araştırma, Hastalık Kontrol Merkezi tarafından yapılan orijinal çalışmaya dayalıdır. Geliştirme Ekibi

Talimat TasarımcıGeliştiricisi: Nadine Sunderland, Tıp doktoru, CDC (Hastalık

Kontrol Merkezi)/EPO(Münhasır Hizmet Sunucu Kuruluşu)/DIH (Uluslar arası Sağlık Dairesi)

Teknik Danışman: Peter Nsubuga, Tıp Doktoru, Halk Sağlığı Mastırı, CDC (Hastalık Kontrol Merkezi)/EPO/DIH

Epi Info Teknik Danışmanları: Steve Yoon, Tıp doktoru, Halk Sağlığı Mastırı, CDC (Hastalık Kontrol Merkezi) /EPO/ DPHSI

Karen DeRosa, CDC/EPO/ DPHSI

Talimat Tasarımı İncelemesi: Helen Perry, Tıp doktoru, CDC (Hastalık Kontrol Merkezi)/EPO/DIH

Suzanne Elbon, Tıp Doktorası, CDC (Hastalık Kontrol Merkezi)/EPO/DIH

Teşekkürler

Dr. John Brian Obuku ve onun saha süpervizörü Dr. Z. Karyabakabo’ya bu eğitim materyalinin konusunu teşkil eden, RWENSHAMA’NIN RUKUNGIRI İLÇESİ’NDE BAŞKA BİR KOLERA SALGINI adlı vaka-kontrol çalışması için teşekkür ediyoruz.

1

Bu talimat, yapılmış olan vaka-kontrol çalışmasına dayalıdır:

Dr. John Brian Obuku, MPH 1. Görevlisi, Halk Sağlığı Enstitüsü, Makerere Üniversitesi

Saha Süpervizörü: Dr. Z. Karyabakabo, DDHS Rukungiritarafından hazırlanan

RWENSHAMA’NIN RUKUNGIRI İLÇESİ’NDE BAŞKA BİR KOLERA SALGINI

Aşağıdaki giriş bölümü bu çalışmanın raporundan alınmıştır.


BİR SALGIN OLDUĞU BİLDİRİMİ

Mevcut salgın ile ilgili bilgi 16.05.2001 tarihinde Rwenshama Hükümet II. Sağlık Merkezi’nde çalışan bir sağlık görevlisinden geldi.

Sözkonusu vaka, aşırı sulu ishal ve kusma şikayetiyle Rwenshama II. Sağlık Merkezi’ne 06.05.2001 tarihinde gelen bir askerdi. Asker aşırı derecede dehidrate olmuştu. Lojistik sorunlar nedeniyle bu kişinin 30 km uzaklıktaki Bwambara III. Sağlık Merkezi’ne sevk edlmesi gerekiyordu.

TANININ DOĞRULANMASI

Hastalığa neden olan organizma, Merkezi Halk Sağlığı Laboratuarı’nda alınan ilk kültürde izole edilemedi. Ayrıca, numunenin laboatuara ulaşması da bir haftadan fazla bir süre aldı.

VAKA TANIMININ YAPILMASI

İki yaşından büyük, kusması olan ya da olmayan ve akut sulu ishal olan herhangi bir hasta için bir vaka tanımı yapıldı.

VAKALARIN BELİRLENMESİ

Diğer vakalar daha sonraki haftalarda tespit edildi. Salgının sonunda toplam otuz-üç (33) vaka tedavi edildi. Bir kişi öldü. Bu, salgının ilk günlerinde, hastalığın baş göstermesinden sonra sağlık birimine geç getirilen bir hastaydı.

SALGININ ZAMAN, YER, VE KİŞİYE GÖRE AÇIKLANMASI

İşte bu noktada bir salgın eğrisi tasarlayıp, yer ve kişiye göre analiz yapmak gerekir. Bu genellikle, kağıt ve kalemle yapılır ve vaka kontrol çalışması başlamadan tamamlanır. Ancak bu talimatta, biz size, bu bilgiyi Epi Info for Windows ile nasıl analiz edeceğinizi göstereceğiz.

ANINDA ÖNLEME VE KONTROL PROSEDÜRLERİNİN UYGULANMASI

Birkaç derhal (doğrudan) önleme ve kontrol prosedürü uygulandı.

Yerel sağlık merkezinde bir tedavi merkezi oluşturuldu. Tüm vakalara oral rehidratasyon tuzlu solüsyonlar verildi ve birkaç ağır şekilde dehidrate olmuş hastaya dehidrasyonları düzelene kadar intravenöz olarak Ringer’s laktat verildi. Yetişkin vakalara oral yoldan tetrasiklin verilirken, çocuklar ve hamile kadınlara ise co-trimoksazol verildi.

Rwenshama sağlık merkezine daha fazla personel görevlendirildi. Gerekli malzemeler ve diğer lojistik malzemeler de temin edildi.

2


Sağlık Bakanlığı konuyla ilgili bilgilendirildi. Daha fazla malzeme talep edildi ve alındı.

SALGININ SEBEBİYLE İLGİLİ HİPOTEZİN YENİDEN TANIMLANMASI

Hem mevcut salgını durdurmak hem de gelecekteki salgınları önlemek için müdahalelerde bulunulabilmesi için hastalığın bu salgında nasıl yayıldığını tespit etmek önemlidir. Kolera, tipik olarak kirli su, kirli gıda, kişiden kişiye temas ile geçmektedir. Bunlarla ilgli faktörler incelenmelidir. Bu noktada, belli ve tek bir bulaşma yolunu gösteren bilgilere ulaşabilirsiniz ancak genellikle, vakalar arasında ortak yönlerin az olduğu görülmektedir.

Kolera salgını için çok basit bir hipotez şöyle olabilir: Kolera salgınının Rwenshama’da meydana gelmesinin nedeni kirli su, kirli gıda ve kişiden kişiye temastır.

HİPOTEZİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Bu salgında, net bir bulaşma yolu belirgin değildi. Bu nedenle, bir kişinin koleraya yaksahamasına neden olabilecek risk faktörlerini tespit etmek için bir çalışma gerçekleştirildi.

Salgın araştırması için tipik olarak seçilen iki çalışma, Kohort çalışması ve vaka-kontrol çalışması idi. Kohort çalışmaları en iyi belli bir şekilde tanımlanmış toplumlar (örneğin, bir düğüne katılmış kişiler için yapılmış bir kohort çalışması) için uygun iken, vaka-kontrol çalışmaları da belli bir şekilde tanımlanmamış toplumlar için daha etkilidir. Bu kolera salgınında vakalar arasındaki ilişki kolay bir şekilde tanımlanamadığı için, vaka-kontrol çalışması seçildi.

DAHA SONRAKİ ADIMLAR

Artık hem vakalar hem de kontrol grubu için anketleri hazırladığımız için, şimdi koleranın bulaşma yolu olan risk faktörlerini tespit etmemiz gerekiyor. Topladığımız verileri kullanarak, herhangi bir risk faktörünün sebep mi bulaşma yolu mu olduğunu anlamak için istatistik anlamlılığa bakmamız gerekiyor. Bu görevde bize yardımcı olarak Epi Info for Windows’u kullanacağız. Size ayrıca, verileri kişi, yer ve zamana göre nasıl analiz edeceğinizi de göstereceğiz.

Bir sonraki sayfada, çalışmadaki vakalar ve kontrollere uygulanan anketin bir örneği bulunmaktadır.

Örneğin, 5. Soru Eğitim seviyesi ile ilgilidir. Bu soruya verilebilecek muhtemel cevaplar şunlardır: yok, İlkokul1-4 arası, ilkokul 5-7 arası, ortaokul, lise. Cevapları bu şekilde gruplamaktansa, verileri analiz ederken en yüksek derecede esneklik sağlayabilmek için cevabı (0,1,2,3 vs. gibi) sürekli bir değişken haline getirmek daha tercih edilen bir yöntemdir. Cevaplar, verileri analiz ederken gerekirse istenen şekilde gruplanabilir. ‘‘Yeniden kodlama’’ (“Recoding”) Bölüm 5.0 – Verileri Analiz Edin (Analyze Data) bölümünde açıklanacaktır.

3


RWENSHAMA, RUKUNGIRI’de KOLERA – 2001 (1/2 )

ANKET NO....... TARİH........................

Kişisel Özellikler1. İsim...................................2. Yaş ........ 3. Cinsiyet...........

4. Meslek............................. 5. Eğitim seviyesi : yokİlkokul 1-4 arası İlkokul 5-7 arası ortaokul lise

6. Köy............................... 7. Hanedeki kişi sayısı.........

8.Hasta? Evet Hayır 9. Eğer hasta ise, hastalığın başlangıç tarihi..............................

(Hasta değilse, 16.soruya kadar diğer soruları atlayın)

Hastalık

10. Hastalık Semptomları (mevcut olanların hepsini seçin): ishal kusma karında kramplar kol ve bacakta kramplar

11. Sağlık biriminde tedavi için rapor edilmeden önce hastalığın kaç gün sürdüğü......................

12. Hastalığın bildirilmesinden sonra evde uygulanan tedaviler .......................................................

13. Sağlık birimine geldiğinde hastalığı işaret eden durumlar:

dehidratasyon (1 tanesini işaretleyiniz): yok biraz ağır

ateş Evet Hayır

Diğerleri (belirtiniz) .....................................................................................

14. Sağlık birimlerinde uygulanan tedaviler (uygulanan tedavilerin hepsini yazınız):

oral sıvılar i-v sıvılar tetrasiklin ko-trimoksazol

diğerleri (belirtiniz).....................................

15. Sonuç: iyileşti öldü

4


Anket No. ….. (2/ 2)

Risk Faktörleri

16. Geçen 5 gün içerisinde ev dışında bir yerde yemek yeme öyküsü var mı?:Evet Hayır

17. Evetse nerde: otel bar komşu yolda satılan yiyecek

18. Son 5 gün içinde bu yiyecekleri soğuk ya da sıcak olarak aldınız mı? (Yiyecek yenmişse yanına işaret koyunuz.)

yiyecek yiyecek yiyecek sıcak matooke * sıcak posho * sıcak bezelyesoğuk matooke soğuk posho soğuk bezelyesıcak tatlı patates sıcak mandazi * sıcak etsoğuk tatlı patates soğuk mandazi soğuk etsıcak pirinç sıcak cassava sıcak sütsoğuk pirinç soğuk cassava soğuk sütsıcak irlanda patatesi sıcak fasulye sıcak balıksoğuk irlanda patatesi soğuk fasulye soğuk balık

obushera *şeker pancarıtatlı muzsalata(çiğ domates yada kabak )

19. Evde son beş gün içinde ishal teması oldu mu? Evet Hayır

20.Evde tuvalet çukuru var mı? : Var Yok

21. Varsa tuvalet çukurunun durumu nedir? temiz kirli

22. Hanehalkı suyu nerden alıyor? göl ırmak

23. Hanehalkı içme suyunu nasıl hazırlıyor? Kaynatıp kaynatmadan

24.Hanehalkının tuvalete girdikten sonra elini yıkayacağı yer var mı? Var Yok

25.Evde tabakları kurutmak için bir raf var mı? Var Yok (varsa, teyit edin)

26. Evin temizlik durumu : iyi orta kötü

27. Son 2 yılda ishal ya da kolerayla ilgili Sağlık Eğitimlerine katıldınız mı? Evet Hayır

28. Evetse, eğitimi kim verdi?.........................................................................................................

29. Sizce, koleraya nasıl yaksahaılır? ...................................................................

Talimatlarda size bu kounda ek bilgi sağlayacak bazı imleyiciler de bulunmaktadır.

5

* Matooke Uganda’da yeşil muz (ya da sinirotu)dan yapılan belli başlı bir yiyecek. . Patates gibi yeniyor. Posho kaynamış mısır yemeğidir. Mandazi ise çörek ya da gibi bir kızarmış ekmektir. Obushera da, filizlenmiş tahıldan yapılan bir yulaf lapasıdır.


SAVE !Yukarıdaki SAVE! Yazısı, yazdıklarınızı erkenden ve sık sık kaydetmeniz için bir hatırlatmadır.

Yandaki işaret, ya sizin kendi kendinize soracağınız ya da eğiticinizin sınıfla paylaşmanızı istediği bir soru olduğunu gösterir. Cevaplar D Ekinde bulunmaktadır.

İpucu anlamına gelen yandaki yazı ise, kendi kendinize çalıştığınızda Epi Info for Windows’u nasıl kullanacağınıza dair tavsiyelerde bulunur.

Ayrıca, menü bardan seçim yapmanızı ve daha sonra da listeden bir opsiyon seçmeniz gerektiğini gösteren “>” sembolünü de görebilirsiniz. Örneğin “FILE>SAVE” (DOSYA/KAYDET) ibaresini görebilirsiniz. Bu ibare şu anlama gelir: “Menü çubuğunda DOSYA’ya (FILE)’a tıklayın ve listelenen opsiyonlardan KAYDET (SAVE) opsiyonunu seçin’’.

6


Epi Info for Windows’un kurulması

Eğitim CD-ROM’undan alınmıştır:

1) Eğitim CD-ROM’unu CD-ROM sürücüsüne yerleştirin.2) Bilgisayar masaüstünden ya da START (BAŞLAT) menüsünden, CD-ROM

sürücünüzü, eğitim CD-ROM’unda mevcut tüm dosyaları görebilecek şekilde açın.

3) Epi Info for Windows klasörünü bulun ve açın.4) SETUP.EXE dosyasını bulun. İki kere tıklayın.5) Epi Info for Windows’u kurmak için yapılması istenenleri yapın.

1.0 Anketi Epi Info’da Yeniden oluşturmakBurada ilk adımımız, anketi Epi Info’da yeniden oluşturmak.

Öğrenme Hedefleri

Bu bölümde, aşağıdakileri öğreneceksiniz:

Yeni bir proje başlatmayı, Saha yaratmayı ve Sayfa yaratmayı

1.1 Yeni bir Proje başlatmak

1.1.1 Dosyalarınız için Klasör Yaratmak

1) Epi İnfo’yu kurduğunuz sürücüdeki Epi_Info klasörünü bulun.

Epi Info for Windows kurma süreci otomatik olarak bu klasörü yaratmış durumdadır. Muhtemelen bu dosyayı C: sürücünüzde bulacaksınız.

2) Epi_Info’nun bulunduğu sürücüde yeni bir klasör yaratın ve buna bir isim verin.

Herhangi bir yere sağ tıklayıp, NEW (yeni) ve daha sonra da FOLDER (klasör)’ı seçerek, yeni bir klasör yaratın. Yeni bir klasör ortaya çıkacaktır. Klasör başlığının bulunduğu yerin içinde bir görünüp bir kaybolan imleç buraya yeni bir isim yazabileceğinizi göstermektedir. (İmleç görmüyorsanız, yeni dosyanız üzerinde sağ

7


tıklayabilir, Rename (yeniden adlandır)’ı seçebilir, ve yeni bir isim girebilirsiniz.) Klasöre “İsminizi” yazın.

Bilgisayarınızda istediğiniz bir yerde, projeniz için klasör yaratabilirsiniz; bu klasörün Epi Info for Windows program dosyalarının bulunduğu sürücüde olmasına gerek yoktur. Ancak, burada yaratırsanız, bu, eğitim dosyalarının nerede olduğunu hatırlamanız kolaylaşacaktır.

Her bir proje için her zaman ayrı bir klasör yaratın. Epi Info’daki verileri analiz ederken, Analiz programı otomatik olarak proje dosyanızla aynı klasörde kaydedilen “çıktı” dosyaları oluşturur. Farklı projelerin çıktı

dosyalarını karıştırmamak için, her bir projeyi ayrı bir klasörde tutun. .

1.1.2 Yeni bir Proje dosyası oluşturun ve bunu görüntüleyin

1) EPI INFO’yu açın.

2) Epi Info ana menü ekranından MAKEVIEW’u (Görüntü Oluştur) açın.

MakeView butonuna ya da Programs (Programlar) menüsüne tıklayın ve MakeView’u seçin.

MakeView ekranı aşağıdaki gibidir.

8


3) Yeni bir form yaratın.

a) Ekranın boş bölümüne sağ tıklayın ve MAKE NEW VIEW’u (yeni görünüm yap) seçin.

Ya da File (dosya)’a gidin ve New (yeni) yi seçin.

b) Create or Open PROJECT (Projeyi kur veya aç) diyalog kutusundan, projenizin klasörünü seçin. Aradığınız klasörü bulabilmek için, Look in’in (İçine bak) yanındaki açılan kutuyu kullanmanız gerekebilir.

Bu proje için, C sürücüsünde ya da Epi Info for Windows’u kurduğunuz sürücüde İSMİNİZ (C:\isminiz) klasörünü bulmanız gerekecek. Eğitim klasörünü seçtiğinizde, aşağıdakine benzer bir diyalog kutusu göreceksiniz.

c) File Name (dosya adı) yazan yere, projeye vermek istediğiniz ismi yazın.

Bu projenin ismi olarak ‘‘Kolera’’ yazın.

d) OPEN (AÇ)’a tıklayın.

e) Name the View (görünüm ismi)) diyalog kutusunu açın ve görüntüye vermek istediğiniz ismi yazın.

Burada görüntü (View) adı olarak “Anket” yazın.

9


f) TAMAM’a tıklayın.

MAKEVIEW (Görüntü oluştur) ekranının öğeleri

Make/Edit View (Görüntü oluştur/düzenle) ekranı Sayfa kısmı Program Butonu Belirleyici (sol alt köşede “Creating a View” (görüntüyü yarat) yazısı olmalı)

10


1.2 Saha Yaratmak

Beş tür saha yaratacağız. – Label/Title (Etiket/başlık), ortak bir kalıba sahip değişkenler, Metin, geçerli değere sahip metin, ve Evet/Hayır. Tüm bu temel saha tiplerini öğrendikten sonra, Epi Info for Windows’da bulunan ama anketimizde kulanmayacağımız diğer değişken tipleri hakkında da bilgi vereceğiz.

Bitirdiğinizde, görüntünüzdeki ilk sayfa aşağıdaki gibi olacaktır:

1.2.1 LABEL/TITLE (ETİKET/ BAŞLIK)

1) Sayfa üzerinde sağ tıklayarak Field Definition (Saha Tanımla) diyalog kutusunu açın.

Ekranda, sahanızın nerede olmasını istiyorsanız oraya tıklayın. Ayrıca, INSERT>FIELD (SAHA EKLE>SAHA)’e tıklayarak Field Definition (Saha Tanımla) diyalog kutusunu da açabilirsiniz. (Not: Doğrudan “Right click to create a field;” (Saha yaratmak için sağ tıkla) başlığına tıklamayın, diyalog kutusu açılmaz. Ayrıca, ilk sahanızı yarattıktan sonra bu başlık yok olacaktır. )

11


2) Veri giriş sahası için soruyu ya da bilgi istemini yazın.

Yaratacağımız ilk saha, diğerlerinin çoğuna benzemeyecektir. Anket için bir başlık yaratacağız. Sayfaların ve bölümlerin başlıkları, veri giriş sahaları olmasa da, Field Definition (Saha tanımı) diyalog kutu‘sunda oluşturulmaktadır.

Buraya “QUESTIONNAIRES: CHOLERA CASES IN RWENSHAMA – 2001”. (Anketler: Rwenshama’da Kolera Vakaları – 2001’’ yazın

3) Soru ya da bilgi istemi için font seçin.

a) FONT FOR PROMPT (soru fontu) butonuna basın.b) Font’u, font tipini, ve font büyüklüğünü seçin.

Bu başlık için, Font olarak – MS Sans Serif, Font türü olarak – Bold, Büyüklük olarak da – 10’u seçin.

c) TAMAM’a tıklayın.

Çoğu kişi sayfa ve bölüm başlıkları için daha büyük bir font seçmektedir. Yarattığınız saha tipindeki bilgi istemi ya da soru için bir font seçmeniz gerekmiyor; ancak, bu eğitim için, biz yalnızca Etiket/ Başlık’ı seçeceğiz. Eğer bir font seçmezseniz, bilgi

12


istemi ya da soru, default font özelliklerinde olacaktır. (Yani: MS Sans Serif, Bold, 8 point).

4) Saha ya da değişken türünü seçin.

Field or Variable: Type (Saha veya Değişken: Tipi) açılan kutusuna tıklayın. Burada 17 değişik saha ya da değişken türü bulunmaktadır. Biz kolera salgını araştırması için yalnızca bunların bazılarını kullanacağız.

Label/Title seçin..

Bir etiket ya da başlık için veri girişi olmadığı için, değişken için bir font seçmeyeceksiniz.

5) TAMAM’a tıklayın.

Her bir sahayı yarattıktan sonra kaydetmeye gerek yoktur ama sık sık kaydetmeyi hatırlamanız gerekir.

Bir sahayı bir yerden bir yere taşımak

Sahanızın bulunduğu yeri beğenmiyorsanız, onu kolaylıkla başka bir yere taşıyabilirsiniz.

1) Bir kere sol tıklayın ve mouse butonunu sahanın başlığı üzerinde aşağı doğru tutarak getirin.

ANKETLER: RWENSHAMA’DAKİ KOLERA SALGINLARI – 2001 sahasına tıklayın.

2) Sahayı istenen yere taşıyarak götürün.

Sol mouse butonunu aşağı doğru tutarak getirirken, sahayı istediğiniz yöne götürebilirsiniz. Başlığı istediğiniz yere götürdükten sonra mouse butonunu bırakın. Sayfanın üst kısmı yakınında ANKETLER başlığının kaldığından emin olun..

“Default” değer nedir?

Daha sonraki sayfalarda, “Default” kelimesinin sık sık kullanıldığını göreceksiniz. Bilgisayar dilinde, default, program tarafından otomatik olarak verilen bir değer ya da yapılmış olan bir ayar demektir. Default değer, iptal edilene ya da üzerine başka bir değer seçilene kadar etkin olarak kalır. Eğer “default” kelimesinin yazılı olduğunu görürseniz, bu Epi Info for Windows tarafından verilen değeri ya da yapılmış olan ayarı kullanacaksınız demektir.

13


1.2.2 ORTAK BİR BÜYÜKLÜĞE SAHİP DEĞİŞKENLER

Girilen belli veriler aşağıdakiler gibi ortak bir kalıba sahip olacaktır: Sayı (hanedeki insan sayısı ) Tarih (05-08-2001) Saat (11:23:01) Tarih/Saat (05-08-2001; 11:23:01).

Bu saha tipi için, hem hem değişken hem de büyüklük tipini seçeceksiniz.

1) Bir Field Definition (Saha Tanımla) diyalog kutusu açmak için sağ tıklayın. 2) Veri giriş sahası için Soru ya da Bilgi istemi yazın.

“Anket no”’yu yazın.

3) Saha türü ya da değişkenini seçin.

Field or Variable: Type (Saha ya da değişken: tip) adlı açılan kutudan, Number (sayı)’ı seçin.

4) Değişken için şekilleri seçin.

Field or Variable: Pattern adlı açılan kutudan, ###’ı seçin.

Bu, verileri giren kişinin üç basamaklı bir sayı girmesi gerekecek demektir. Sayı değişkeni için, eğer, kullanmak isteyeceğiniz kalıbı görmezseniz, saha girmek istediğiniz pound işaretini (#) girin. (örn: beş basamaklı bir sayı için, tip ##### olacaktır.).

Veri Girme Sahası için Font

Bu eğitimde, biz, veri giriş sahaı için Epi Info for Windows tarafından otomatik olarak seçilen font’u (“default” font) kullanacağız. Eğer bunu değiştirmek isterseniz, Font butonu, Font for Prompt (Soru Fontu) butonu ile aynı işlevi görmektedir; onu da kullanabilirsiniz. Çalışmayı basit hale getirmek için, biz bu adımı talimatların geri ksahaında bir daha belirtmeyeceğiz.

5) Saha ismi seçin.

Bir saha (değişken) isminin otomatik olarak girilmiş olduğunu göreceksiniz. Epi Info for Windows, Soru istemi sahasına girilenlere dayalı olarak bir saha ismi verir. Bu default saha ismini kullanabilir ya da yeni bir tane kullanabilirsiniz.

Bu veritabanını başka bir istatistik programda kullanmadıysanız o zaman saha ismi önemli değildir. Ancak, bazı diğer programlar yalnızca sekiz (8) ya da daha az karakterli isimler kullanabilmektedir. Haydi, şimdi sekiz karakterli bir saha ismi yaratalım.

14


Saha İsmi yerine, “Soru” yazın.

6) Sahanın doldurulup doldurulmayacağına karar verin.

Burada birkaç başka seçenek daha var (Repeat Last (en sonuncusunu tekrar et), Read Only (Salt okunur), ve Soundex gibi), ancak bu eğitimde kullanacağımız ek seçenek, Required (Doldur) seçeneğidir. Eğer Required (Doldur) kutusunu check işaretiyle onaylarsanız, verileri giren kişinin veri giriş sahaının doldurması gerekir.

Tüm anketlerimizde bir Anket Numara’mız olmasını istiyoruz. O zaman Required ‘a check işareti oluşacak şekilde tıklayacağız.


Hem bilgi istemi/soru’yu (burada Anket No) hem de veri giriş kutusunu içeren aşağıdaki gibi bir saha göreceksiniz.

Deneyin!

Ortak bir değişken tipi kullanan ayrı bir saha – her bir anketin tamamlandığı tarih- yaratacaksınız. Yukarıda belirtilen adımları ve aşağıdaki bilgileri kullanarak değişkeni oluşturun. Tarihin ‘Required’ olmasını istiyoruz..

Ayrıca, “default” değerin, Epi Info for Windows tarafından otomatik olarak seçildiğini unutmayın. Bu, Field Name (Saha İsmi) için default değeri kabul ettiğinizi gösterir; bir şey yazmanıza gerek yoktur.

Soru Tip Büyüklük/Font Saha İsmi

Tarih Date DD-MM-YYYY Default

Şimdi bir sonraki bölüm için bir başlık oluşturacağız. Etiket/Başlık ile ilgili yönelendirmeleri yerine getirin ve aşağıdaki bilgileri kullanın.


Kişisel özellikler Label/ Title

Düzenli, 10 Default

15


1.2.3 TEXT (METİN) ve MULTILINE (ÇOKSATIR)

Dört tür metin değişkeni bulunmaktadır.

Text (örn: hastanın adı) Text [Uppercase] (örn: büyük harfle yazılmış ülke kodları) Multiline (örn: evde sağlanan tedavinin açıklaması) Geçerli Değerlere Sahip Text (örn: cinsiyet – erkek ya da kadın)

Öncelikle, bir metin değişkeni yaratacağız. (Burada atılacak adımlar Text [Uppercase] ve Multiline için aynıdır). Bu bölümde, Geçerli Değerlere Sahip Text’i (Text with Legal Values)’i kullanarak bir saha yaratacağız.

1) Sayfa üzerinde sağ tıklayarak bir Saha Tanımla diyalog kutusu açın.2) Veri giriş sahaı için Soru ya da Bilgi İstemi yazın.

“İsim” yazın.

3) Saha tipi ya da değişkenini seçin.

Field or Variable: Type (Saha ya da Değişken: Tip) adlı açılan kutudan, Text’i seçin. Not: Text default seçimdir. (Çok satır gerektiren metin için, Multiline’ı seçmeniz gerekir.)

4) Saha ismini seçin.

“Q1Name” yazın.

5) Sahanın doldurulup doldurulmayacağına karar verin

Genellikle her bir anketin bir ismi olmasını istersiniz. Bu vaka çalışması için, sizden daha sonra gerçek veri girmenizi ve bunların üzerinde çalışmanızı isteyeceğiz bu nedenle, biz, veri setimizdeki isimleri kaldırdık. Required’ı (Doldur) SEÇMEYIN.


Deneyin!

İsim’le aynı satırda, kişinin yaşı için bir saha yaratın. Burada kalıp olarak iki basamaklı bir sayı kullanacağız çünkü, 100 yaşında ya da daha yaşlı birilerinin olma olasılığı çok azdır. Bunun için Required’ı seçmeniz gerekmiyor.

16



Yaş Number ## Q2Age

17


1.2.4 GEÇERLI DEĞERLERE SAHİP TEXT

Geçerli değerler, metin olarak girilebilecek sınırlı sayıda seçeneklerden oluşmaktadır ancak yazmak gerekmiyorsa bu bölümü girmek daha kolay olacaktır. Geçerli değer seçenekleri ayrıca, aynı şehri farklı yazımlarla yazmak gibi, bazı hataları ortadan kaldırmaya da yardım eder. Bu saha, verileri giren kişinin seçebileceği seçenekleri listeleyen bir “açılan kutu” yaratacaktır. Bu durumda, biz, kişinin cinsiyeti-kadın ya da erkek- için geçerli değerler yaratacağız.

1) Sayfa üzerinde sağ tıklayarak Field Definition (Saha Tanımla) diyalog kutusunu açın.

2) Veri giriş sahası için Soru yazın.

“Cinsiyet” yazın.

3) Saha tipi ya da değişkeni seçin.

Field or Variable: Type (Saha ya da değişken: Tip) adlı açılan kutudan, Text ’i seçin.

4) Geçerli Değeri yaratın.

a) Tablo Kodla’nın altında LEGAL VALUES (GEÇERLI DEĞERLER) butonunu seçin.

b) Diyalog kutusunda, CREATE NEW (YENİ OLUŞTUR) butonuna tıklayın.

18


Burada, açılan kutu için muhtemel seçeneklerden oluşan bir liste oluşturacaksınız. Aşağıdaki gibi bir diyalog kutusu göreceksiniz.

Şimdi seçenekleri girmek için bir sütun göreceksiniz.

(Eğer daha önceden, yeniden kullanılabilecek bir liste oluşturduysanız, o zaman Use Existing Table (Mevcut Tabloyu kullan)’ı seçin ve mevcut listelerden seçim yapın)

c) Muhtemel tüm seçimleri girin ve her birinden sonra ENTER butonuna basın.

“Erkek” yazın, Enter’a basın, “Kadın” yazın, ve yine Enter’a basın.

d) Listeyi sıralamayı ya da sıralamamayı seçmek.

Oluşturduğunuz liste, eğer Do not sort’un (sıralamayın) yanındaki onay kutusuna tıklamazsanız otomatik olarak, alfabetik sıraya konacaktır. Eğer girişlerinizin, onları yazdığınız sırada görünmesini istiyorsanız, girişlerinizin yeniden sırsahadırılmaması için mutlaka bu kutuya tıklayın. Biz, listemizin yazdığımız sırada kalmasını istiyoruz. Bu nedenle, Do not sort (sıralamayın) kutusunu tıklayın.

e) TAMAM’a tıklayın.


“Q3Sex” yazın..

19


6) Saha gerekli olup olmadığını belirleyin.

Kişinin cinsiyetinin kadın mı erkek mi olduğunu bilmek istiyoruz. Required’a (Doldur) tıklayın.


Şimdi sayfada, açılan kutunuzu görebilirsiniz.

Deneyin!

Bir sonraki dört sahaı yaratın. Required’ı seçmenize gerek yoktur.

Soru Tip Büyüklük/Font Saha ismi

Meslek Text Q4OccupEğitim seviyesi Metin

(Geçerli değerle)

Yok İlkokul 1-4 İlkokul 5-7 Ortaokul Lise

Not: Do Not Sort (sıralamayın)’a tıklayın

Q5Educ

Köy Text S6KöyHanedeki Kişi Sayısı

Number # S7Ev

1.2.5 EVET/HAYIR (VE ONAY KUTUSU)

Bu iki saha tipi işlevsel olarak benzerdir ve aynı adımları kullanarak yaratılmaktadır. Evet/Hayır tipi tabii ki evet/hayır soruları için kullanılmaktadır. Onay kutusu en iyi, birden fazla cevabı olabilen tek bir ortak soru ile ilgili olarak bir dizi öğeyi sormak için kullanılır.

Örneğin, araştırdığınız hastalık tipi genellikle kirli gıda ile yayılıyor ise, anketi cevaplayan kişiye bu ortak gıdalar listesinden herhangi birini yiyip yemediğini sorabilirsiniz. Gıdaların her biri için bir onay kutusu yaratın. Anketi tamamlarken, gıda alınmışsa kutuya tıklanacak, alınmamışsa kutuya tıklanmayacak.

20


1) Sayfa üzerinde sağ tıklayarak, Field Definition (Saha tanımla) diyalog kutusunu açın.

2) Veri giriş sahası için Soru yazın.

“Hasta mı ?” yazın.

3) Saha ya da değişken tipini seçin.

Field or Variable: Type adlı açılan kutudan, Evet/ Hayır’ı seçin.


Tip “Q8Ill”.

7) Sahanın doldurulup doldurulmayacağına karar verin

Hasta mı ? kesinlikle gerekli olmalıdır. Doldur’u seçin.


Deneyin!

Aynı satırda, bir sonraki sahaı yaratın.


Eğer cevap evetse, başlangıç tarihi

Date DD-MM-YYYY Q9Onset

Daha sonra, “(Hasta değilse, 3. Sayfaya atlayın - Risk Faktörleri)”’ diyen, bir Etiket /Başlık yaratın.

1.3 Sahaların Yeniden İncelenmesi

Bazen halihazırda yaratmış olduğunuz sahaa değişiklikler yapmak isteyeceksiniz.

1) Değiştirmek istediğiniz sahanın sorusuna sağ tıklayın. Field Definition(Saha Tanmla) diyalog kutusu açılacaktır.

Köy kelimesine sağ tıklayın.

2) İstenen değişiklikleri yapın.

21


Diyelim ki belli sayıda köy rapor edildi ve bu köylerin isimleri çok uzun. Haydi şimdi, geçerli değerlere sahip bir metin sahaı oluşturalım.

Şu köyler için geçerli değerleri yaratın: Rwenshama, Rwebinyoni, Ncwera. Do Not Sort (Sıralamayın) kutusunu işaretlemeyin.


Geçerli değerleri yaratmayı bitirdikten sonra, Köy açılan listesine bakalım. Köy isimleri, Do Not Sort (Sıralamayın) kutusu seçilmiş olduğu ve isimler yeniden sırsahadırıldığı için, köy isimlerinin alfabetik sıraya konduğunu göreceksiniz.

1.4 Sahanın Veri Giriş Kutusunun Büyüklüğünün Yeniden Belirlenmesi

Metin sahaları yarattığınızda, veri giriş kutusu, default büyüklüğünde görüntüye gelecektir. Tüm verileri görebilmek için, veri giriş kutusunu uzatmak isteyebilirsiniz. Biz çalışmamızda, İsim sahaı için daha uzun bir metin kutusu oluşturmak istiyoruz.

1) Uzatmak istediğiniz veri giriş kutusunun içine bir kere tıklayın.

İsim‘in hemen yanındaki veri giriş kutusunun içine tıklayın. (Geçerli değerler sahaları için, önce ALT’a basılı tutun sonra da kutunun içine tıklayın.)

Veri giriş kutusu etrafında mavi tanıtıcılar (kareler) içinde de sayılar göreceksiniz. Sayılar, kaç karakterin görülebileceğini göstermektedir.

NOT: Bu sayılar geçicidir. Sahaın büyüklüğünün yeniden ayarlanmasınadan sonra, bunlar görüntüden kaybolacaktır.

2) Mouse’u tanıtıcılar (kareler) üzerinde tıklayın ve tutun.

Kutunun sağ kısmındaki tanıtıcılara tıklayın.

3) Kutunun büyüklüğünü değiştirmek için mouse’u sürükleyin.

Mouse butonunu basılı tutarak aşağı doğru götürürken, mouse’u Yaş sahaına doğru götürün.

İsterseniz, sahaları başka bir yere taşıyabilir ya da diğer veri giriş kutularının büyüklüğünü yeniden ayarlayabilirsiniz.

22


Örnek sayfaya (sayfa 34) ve anketinizin ona benzeyip benzemediğini kontrol edin. Eğer benzemiyorsa, anketinizi değiştirseniz iyi olur.

Bir sayfa yaratmayı her bitirdiğinizde, KAYDETmeniz (dosya>kaydet) gerekir.

Bir sonraki adımda, Sayfalar üzerinde çalışacağız.

23


1.5 Sayfaları Oluşturma

Anketin ilk sayfasını oluşturma işlemini bitirdik. Şimdi sayfayı adlandıracağız.

1.5.1 Bir sayfanın adlandırılması

Üst sol köşeye bakın. Ekranın bir bölümünde Sayfa İsimleri adlı bir kısım göreceksiniz.

Boş sahada 1 Page yazdığını göreceksiniz. Bir sayfanın default adı 1Page, 2 Page vs.dir.

1Page ismini, sayfadaki bilgiyi açıklayacak şekilde değiştirmek:

1) Ekranın solunda, sayfanın ismine sağ tıklayın.

1 Page’in üzerine sağ tıklayın.

2) İstenen başlığı yazın.

“Kişisel Özellikler” yazın.

3) OK’e tıklayın.

Ayrıca bir sayfayı adlandırmak için Edit>Rename Page (Düzenle>Sayfayı yeniden adlandır)’i de seçebilirsiniz. Sayfa listeniz sağdaki gibi görünecektir.

1.5.2 Yeni bir sayfa ekleme

Görüştüğümüz kişiler hasta olduklarını söylediklerinde, onlara hastalıkları ile ilgili daha detaylı sorular sorduk. Bu kişilerin hastalıkları ile ilgili veri girmek için bir sayfa oluşturacağız.

1) Ekranın solunda, (SAYFA EKLE) butonuna basın.

Bu sayfanın ismini de değiştireceğiz ama bunu yapabilmemiz için en az bir saha girmiş olmamız gerekmekedir.

2) Sayfanın başlığını ekleyin.

Soru Tip Büyüklük/Font Saha Adı

Hastalık Label Koyu, 12 Default

Şimdi 2 Page “Hastalık” olarak yeniden adlandırın.

24


Şimdi bu sayfaya yeni sahalar ekleyeceğiz. Bu sahalar, kolera hastalığının belirtileridir. Bu sahaları yatay satırda oluşturun. (eğer şebekeyı kapattıysanız yeniden açsanız iyi olur.) Anketimizdeki herkes hasta değildi bu nedenle bu sahalar ya da aşağıdaki herhangi bir saha için Required (Doldur)’yi seçMEyin.

Soru Tip Büyüklük/Font Saha Adıİshal Checkbox Q10DiarrKusma Checkbox Q11VomitKarında kramplar Checkbox Q12AbdomBacak ve kollarda kramp

Checkbox Q13Armle

Verileri giren kişi, görüşülen kişinin hastalığı ile ilgili yukarıdaki seçeneklerin herhangi birine tıklayabileceğini bilmeli. Select all that apply (uygulanabilenlerin hepsini seç) yazan bu dört seçeneğin üzerinde bir başlık oluşturun.

Deneyin!

İki saha daha yaratın.

Soru Tip Büyüklük/Font Saha İsmiSağlık biriminde tedavinin rapor edilmesinden sonra hastalığın kaç gün sürdüğü

Number # Q14Durat

Repor edilmeden önce, evde yapılan tedavi

Multiline Q15HomeT

Multiline değişkeni için veri giriş kutusunu büyütün.

Şimdi ekranınız şöyle görünecektir.

25


Bu sayfadaki son değişken sonucun ne olduğu ile ilgilidir.

Soru Tip Büyüklük/Font Saha İsmi Hastaya ne oldu Text

(Geçerli değer)

Öldü İyileşti

Q24Outco

1.6 Görüntü oluştur (MAKEVIEW)’dan ÇIK

Oluşturacağımız iki sayfa daha var ama önce, Görüntü’nüz (View) bitmeden Görüntü Oluştur (Makeview) ekranından çıkarsanız hangi seçimleri yapacağımızı bilmemiz gerekir.

1) Dosya>Çık’a (File>Exit) tıklayın.2) Eğer bir diyalog kutusu görüntüye gelirse, ya bir veri tablosu (OK)

oluşturabilirsiniz ya da veri tablosu oluşturmayı iptal edebilirsiniz (İPTAL).

İPTAL’i seçin. Hatırlayacağınız gibi, Görüntü (View) veri tablosunun oluşturulabileceği bir şeklin görselleştirilmesidir. Eğer Görüntü Oluştur’dan (MakeView) çıkarsanız, daha önce bir veri tablosu oluşturmamış da olsanız, saha eklemiş de olsanız, sizden bir veri tablosu oluşturmanız istenecektir. Bir veri tablosu yaratmak, saha isimlerinizi nihai hale getirecektir, yani, Görüntü’nüzü (View) tamamen bitirmeden veri tablonuzu oluşturmayın.

Veri Tablosu’nu Silmek

Şu anda hiçbir veri tablosunu silmeyeceğiz ama eğer kazara bir veri tablosu oluşturursanız ve bunu silmeniz gerekirse, ARAÇLAR>VERİ TABLOSUNU SİL’e

26


(TOOLS>DELETE DATA TABLE) git. Eğer saklamak istediğiniz verileri girmiş iseniz bu seçeneği kullanmayın.

1.7 Daha önceden Oluşturulmuş Dosyanın Açılması

Görüntü’müzün (View) geri ksahaını tamamlamak için, Kolera projemizi yeniden açmamız gerekiyor:

1) Windows’un Görüntü Oluştur (Makeview) ekranı için Epi Info’yu açın. 2) DOSYA > AÇ’a (FILE>OPEN) tıklayın.3) Projeyi seçin ve AÇ’a (OPEN)t ıklayın.

Açmak istediğimiz dosya Kolera’dır. MDB.

4) Görüntü’yü seçin ve TAMAM’a tıklayın.

Orada Anket adlı mevcut tek bir görüntü görecekseniz.

2.0 Epi Info’da kontrol kodu (check code) oluşturun

Öğrenme Hedefleri

Bu bölümde, aşağıdakileri yapmayı öğrenecekseniz:

Program Editörün’de kontrol kodu (check code) girin.

Ve kısaca şunları da öğreneceğiz:

Kontrol kodu (check code) içeren sahaları belirlemek. Kontrol kodu (check code) yazmak.

"Kontrol kodu" (check code) nedir?

Kontrol kodu (check code) aşağıdakileri gerçekleştirmek için Epi Info’da oluşturulan bir programlamadır: Bir sahaa girilen kodu kontrol ederek verilerin doğru girildiğinden emin

olmak ya da Değişkenleri hesaplayarak ya da özel bir kayıt için giriş gerektirmeyen

sahaları atlayarak veri işleme sürecini hızlandırmak.

Bunların örnekleri, aşağıdaki özelliklere sahip bir kod yaratmaktır.

Verileri giren kişinin, örneğin bir kimlik numarasında kısa çizgileri doğru yerde kullanmak gibi, veri girişi için doğru formatı kulandığını doğrulayan,

27


Hamile kadının son mensturasyon tarihine göre, çocuğunu hangi tarihte doğuracağını hesaplayan, ya da

Eğer bir önceki soru hanehalkında yaşayan tek kişinin sözkonusu hasta kişi olduğunu ortaya koyuyorsa, hanehalkında hasta başka kimse olup olmadığı ile ilgili soruları atlayan bir kod.

Tabii ki, kontrol kodunun birçok kodu mevcuttur. Birkaç kayda sahip basit projeler için, kontrol kodu oluşturmak faydalıdır ancak, bunun oluşturmak için uzun saatler harcamamalısınız. Bu projede nispeten az kayıt bulunmaktadır ve bu tip bir projenin içindeki verilerin çoğunu siz gireceksiniz. Kontrol kodu oluşturmak, verileri başkalarının oluşturduğu bir Epi Info for Windows projesi geliştirdiğinizde önemli ve faydalı olacaktır.

Epi Info for Windows kontrol kodu nasıl oluşturulur?

Kontrol kodu oluşturmanın temel adımları şunlardır:

1. Kontrol kodu içermesi gereken sahaları belirleyin. 2. Kontrol kodu açıklaması yazın. 3. Kontrol kodunu Program Editörü’ne girin.

2.1 Kontrol kodu (check code) içermesi gereken sahaları belirleyin.

Ortak olarak kontrol kodu içeren sahalar şunlardır:

Ankette diğer sahalardan hesaplanabilen ya da diğer sahalarla karşılaştırılabilen tarihli ve numaralı sahalar,

Takip eden sorulara cevap vermeyi etkileyen evet/hayır cevaplı sahalar, ve Cevapta spesifik bir kalıp gerektiren sahalar.

Eğer doğru saha tipi oluşturulursa, kontrol kodu yazma ihtiyacı büyük ölçüde ortadan kalkar.

Bu projede, verileri giren kişi anketin tamamlandığı TARİH’i ve hastalığın BAŞLAMA TARİHİNİ girmelidir. Mantıklı olarak, kişilerin hasta olduğu tarih, epidemiyolog tarafından görüşüldüklerinden önce olmalı. Hastalığın başlama tarihinin görüşmeden (ya da görüşme gününden ) sonra değil de önce olmasından emin olmak için bir kontrol kodu oluşturmak istiyoruz.

2.2 Kontrol Kodu yazma

Kontrol kodu yazarken, olmasını istediğiniz şey için atılması gereken adımları düşünün. Bu noktada, "hastalığın başlama tarihinin görüşmeden (ya da görüşme gününden) sonra değil de önce olduğundan emin olmak istiyoruz " ya da başka bir deyişle,

28


eğer hastalığın başlama tarihi (Q9Onset) anket görüşme tarihinden (Tarih) önce ise, o zaman verileri giren kişiye yanlış bir tarih girdiğine ve verileri yendien girmesi gerektiğine dair bir sinyal vermek istiyoruz.

Biz burada IF-THEN açıklaması oluşturuyoruz. Açıklamada, kullanıcıya girilen verilerin yanlış olduğunu ve düzeltilmesi ( diyalog kutusunda üst kısımda hatanın türünü kısaca açıklayan bir TITLETEXT açıklaması olacak) gerektiğini söyleyen bir DIYALOG kutusu oluşturacağız. Daha sonra, yanlış olan tarihin bulunduğu kısmı SİLECEĞİZ ve verileri yeniden girmek için aynı sahaa GİDECEĞİZ.

İşte gireceğimiz kontrol kodu aşağıdaki gibidir:

IF (Eğer) Q9Onset>Tarih THEN (o halde) DIYALOG "Hastalığın başlama tarihi anketin tamamlandığı tarihten sonra olamaz. Lütfen hastalığın başlama tarihi doğru giriniz." TITLETEXT="Hastalığın başlama tarihinde hata" SİL Q9Onset GİTQ9OnsetSON

29


2.3 Program Editörü’nde Kod girmek

1) Görüntü Oluştur’dan (Makeview), Epi Info dosyasını açın.

Görüntü Oluştur’dan, Yedek klasörde bulunan 1_ Cholera in Rwenshama.mdb dosyasını, açın. (NOT: Eğer henüz açmadıysanız, Yedek klasör de dahil olmak üzere, şimdi bütün veri tabanı dosyalarını Eğitim klasörüne kopyalayabilirsiniz.)

2) PROGRAM butonuna tıklayın.

Ekranın sol kısmında Program butonunu göreceksiniz. Şimdi Program Editörü’ndesiniz.

Üstte Kontrol et Komutu, ekranın altında da Program Editörü olduğunu göreceksiniz. Kodu doğrudan Program Editörü’ne yazabilecek olsanız da, doğru şekilde formatlanmış kontrol kodunu, Kontrol et Komutu penceresini kullanarak oluşturabilirsiniz.

3) Eylemin meydana geleceği yerde bir saha seçin.

30


Oluşturduğumuz eylem, hastalığın başlama tarihi girildiğinde gerçekleşecektir.

Kontrol Komutu penceresinde, eylemin meydana geleceği yerde saha seç altında, bir açılan kutu göreceksiniz. Bunun üzerine tıklayın ve Q9Onset değişkenini arayın. Değişkenler, sayfalarda sıralnamıştır ve Q9Onset ilk sayfadadır.

Q9Onset değişkenini seçin.

4) Eylemin verinin sahaa girilmesinden önce veya sonra meydana geleceğini seçin.

Biz, eylemin hastalığın başlama tarihinin girilmesinden sonra meydana gelmesini istiyoruz. Bu nedenle Sonra’ yı seçin.

5) Eylemi oluşturun.

Oluşturulabilecek çeşitli eylemler bulunmaktadır ancak biz burada bir IF-THEN açıklaması oluşturacağız.

Program Editör’ünde bir IF-THEN (IF-THEN) açıklaması oluşturun

a. IF komutunu seçin.

IF komutunu iki şekilde seçebilirsiniz.

Kayıtlar tab’ına tıklayın ve daha sonra IF butonuna tıklayın Ya da, ekranın solunda bulunan komut ağacında IF komutuna tıklayın.

If diyalog kutusu açılacaktır.

31


b. IF koşulunı girin.

Kodumuzun IF kısmı şöyledir “IF Q9Onset>Tarih”. IF komutuna tıkladığınızda, açıklamanın “IF” kısmı zaten anlaşılmış durumda idi bu nedenle bunu yazmanız gerekmiyor. Biz şunu girmek istiyoruz: “Q9Onset>Tarih”. Bu nedenle, yazım hataları yapmak istemediğimiz için, klavyeyi mümküm olduğu kadar az kullanacağız. Bunun yerine, değişkenleri seçmek için, açılan kutuları kullanacağız ve semboller için butonlara tıklayacağız.

Mevcut Değişkenler açılan kutusundan IF koşulu için değişken seçin.

İlk değişkenimiz Q9Onset’dır. Mevcut değişkenler açılan kutusundan bu değişkeni seçin. Bu otomatik olarak IF koşulunda görünecektir.

IF koşulu ekranındaki butonlardan sembolleri seçin.

“>” butonunu seçin. Bu, otomatik olarak IF koşulunda görünecektir.

Şimdi, Mevcut Değişkenler açılan kutusundan ikinci değişken olan, Tarih’i seçeceksiniz.

IF koşulu boşluğunda, şimdi şunu göreceksiniz “Q9Onset>Tarih”.

c. THEN açıklamasını yazın.

THEN butonuna basın.

32


Kontrol Komutlarının değişmiş olduğunu göreceksiniz.

Eylem oluşturun.

Yine, herhangi bir IF-THEN açıklamasında, oluşturabileceğiniz birçok eylem bulunmaktadır ancak bir burada bir DİYALOG KUTUSU oluşturacağız.

DIYALOG kutusu oluşturma

Kullanıcı Etkileşim tab’ını seçin ve sonra da DIYALOG butonunu seçin.

Diyalog tipini seçin.

Basit bir diyalog kutusu seçeceğiz. Bu nedenle, basit’i seçin..

Diyalog kutusu için başlık oluşturun.

“Başlangıç Tarihinde hata” yazın.

Bilgi istemi oluşturun.

33


“Hastalığın başlama tarihi, anketin tamamlandığı tarihten sonra olamaz. Lütfen hastalığın başlangıç tarihini doğru girin’’ Yazın.

TAMAM’a tıklayın.

Şimdi IF diyalog kutusunda, THEN butonunun altında belirtilen eylemi göreceksiniz.

THEN açıklaması içerisinde, ek eylemleri oluşturun.

Epi Info for Windows’da, THEN açıklamasının her ek kısmı için yine THEN butonuna basacaksınız. Daha donra THEN açıklamasına CLEAR’ı ve GİT kısmını ekleyeceksiniz.

Bir sahaı SİLMEK için açıklama oluşturulması

THEN butonuna tıklayın.

Sahalar tab’ına tıklayın. Sil butonunu seçin. Silinecek değişkeni seçin.

Hastalığın başlangıç tarihini silmek istiyoruz. O halde Q9Onset’ı seçeceğiz..


Bir sahaa GİTMEK için açıklama oluşturun.

Yeniden THEN butonuna tıklamayı unutmayın!

Sahalar tab’ına tıklayın. GİT butonunu seçin. Gitmek için gerekli değişkeni seçin.

Hastalığın başlangıç tarihine geri dönemk istiyoruz ki böylece kullanıcı tarihi girebilsin. Bu nedenle Q9Onset’ı seçin.


d. IF diyalog kutusunu kapatmak için TAMAM’a tıklayın.

IF- THEN açıklamasını yazmayı tamamladınız. Bunun Program Editör’ünde görüntüye geldiğini göreceksiniz. Program Editörü’nün açıklamanız için bir SON yarattığını ve bu açıklamanın yukarıda yazdığımıza benzediğini göreceksiniz.

34


e. Kontrol kodunu KAYDET’e basarak kaydedin.

Bu kod, Q9Onset değişkeni için oluşturulmuştur. Bir değişken için yeni bir kontrol kodunu her oluşturduğunuzda bunu kaydetmeniz gerekir. KAYDET butonuna tıkladıktan ve işlem bittikten sonra, “Eylemin meydana geleceği sahaı seç” açılan kutusuna geri gidin. Açılan listeye tıklayın ve yine Q9Onset’i görene kadar aşağı doğru gidin. Şimdi değişkenin yanında bir asterisk (*) olduğunu göreceksiniz. Bu işaret, değişken için kontrol kodunun oluşturulduğunu gösterir.

f. Program Editörü’nü kapatmak için TAMAM’a tıklayın.

Görüntü Oluştur ekranından çıkın. (DOSYA>ÇIKIŞ). Bir veri tablosu oluşturmanız istendiğinde İPTAL’e tıklayın.

35


3.0 Epi Info’ya veri girin. Epi Info for Windows’a veri girmek, şu ana kadar yapmış olduğunuz yoğun çalışma sonrası şimdi oldukça kolaylaştı. Bu proje için, toplam 66 anket (33 vaka ve 33 kontrol). vardı. Pratik yapmanız için sizden dört (4) ankete (kayda) girmenizi istiyoruz.

Öğrenme Hedefleri

Bu kısımda, aşağıdakilerin nasıl yapılacağını öğreneceksiniz.

Veri girmek ve Kayıtlar üzerinde çalışmak (mouse’u aşağı doğru kaydırarak inceleme

yapmak, kayıtları aramak ve kayıtlara gitmek).

Kayıt nedir?

Bir ankete girdiğiniz verilerin tümü bir kayıttır. Bu projede tamamlanmış olan 66 anketimiz olduğuna göre, bu veri tabanı için toplam kayıt sayısı 66 olacak. Veritabanlarına gireceğiniz dört anket C Eki’nde bulunmaktadır.

3.1 Veri Girilmesi

ENTER DATA(VERİ GİR)’i seçerek:

1) Ana Epi Info for Windows ekranında ENTER DATA (VERİ GİR) butonuna tıklayın.

2) FILE>OPEN (DOSYA>AÇ) ’a gidin.3) Dosyayı seçin ve OPEN’a (AÇ) tıklayın.

1_Kolera.mdb dosyasını seçin

4) Görüntüyü seçin ve TAMAM’a tıklayın.

Anket’i seçin.

5) Bu size yeni bir veri tablosu seçilmesi gerektiğini söyleyecektir. TAMAM’a tıklayın.

Şimdi önünüze, default veri tablosu ismini (görüntünün adı) ve tek tek kimlik numaraları (1) için default başlama numarasını gösteren bir diyalog kutusu gelecektir. Default ismi kabul edin. TAMAM’a tıklayın.

36


6) İlk kaydı oluşturun.

Oluşturduğunuz ankete benzeyen yeni bir pencerenin açıldığını göreceksiniz. İlk anketinizden verileri hemen girebilirsiniz. İlk anketi, EK C’den bulun ve gerekli verileri girin. Örenğin tarih gibi öğeler için, kısa çizgileri değil yalnızca sayıları girmenizin yeterli olduğunu göreceksiniz.

Not: İsim sahaını anketlerde özellikle boş bıraktık. Bu tanıtıcıyı dahil etmek önemlidir ancak biz gerçek veriler kulllanıyıruz, o nedenle de bunu buraya dahil etmemeyi tercih ettik. Verileri girerken, sahaı atlayabilirsiniz.

7) Her bir yeni kaydı eklemek için YENİ (solda) butonuna tıklayın.

Bir sonraki üç kaydı C Eki’ne girin.

37


8) Veritabanını kaydedin. (FILE>SAVE) (DOSYA>KAYDET).

3.2 Kayıtlar Üzerinde Çalışmak

Verileri girerken, daha önce girdiğiniz bir kayda bakmak isteyebilirsiniz. Örneğin, verileri girerken bir hata yaptınız ve bunu düzeltmek için bir kayda geri dönmek istiyorsunuz.Bir kaydı aramanın birkaç yolu vardır.

3.2.1 Kayıtlara bakmak

Ekranın solunda, Kayıt bölümünde, oklarla birlikte bir dizi buton göreceksiniz. İşte bunlar şu şekilde işlev göstermektedirler:

< Sizi bir kayıt geriye götürür > Sizi bir kayıt ileri götürür << Sizi ilk kayda götürür >> Sizi son kayda götürür

38


3.2.2 Belli bir Kayıt numarasına gitmek

1) Kaydet bölümünde, beyaz kutuya tıklayın.2) Kayıt numarasını yazın.

Burada, mevcut sayı üzerine yazmanız gerekiyor. İki numaralı kayda gitmek için “2” yazın.

3) ENTER (GİR)’a tıklayın.

3.2.3 Saha bilgisine göre Kayıt aramak

Birçok sayıda kayıt girmiş olabilir ve daha sonra, aşırı dehidratasyonu olan belli bir kişi ile ilgili bir kaydı bulmaya ihtiyaç duyabilir ama kayıt numarasını hatırlamıyor olabilirsiniz.

Aşırı dehidratasyona sahip kişileri arayacağız. Şu anda birkaç kaydımız var ancak büyük bir veritabanında bu bilgiyi kayıtlarda yalnızca kaydırma çubuğuyla aramak zor olacaktır. Ayrıca, birkaç kişinin birden aşırı dehidrasyonu olabileceği için, bu arama yine önünüze içinde arama yapmanız gereken bir kısa liste çıkaracaktır.

1) FIND (BUL) butonuna tıklayınız. (ekranın solunda).

Bu noktada, aşırı derecede dehidrasyona sahip tüm hastaları bulmak istiyoruz.

39


2) Choose Search Field sahaında, aramak istediğiniz sahaya tıklayın.

Q2Age’ı seçin.

Q2Age başlıklı bir veri giriş sahaının açıldığını göreceksiniz.

NOT: Birden fazla sahaa tıklayabilirsiniz. Eğer aramak için iki ya da daha fazla sahaa tıklarsanız, elde edeceğiniz sonuçlar yalnızca sizin arama kriterinizi karşılayan kayıtları içerecektir. Eğer yanlış arama sahaını seçerseniz, Reset’e tıklayın.

3) Aramak istediğiniz veriyi yazın.

“36”yazın.


Bu kritere sahip tüm dosyaların hesap çizelgesi formatında açıldığını göreceksiniz. Eğer kayıtta ekrana sığabilecek daha fazla sayıda saha varsa, o zaman hesap çizelgesi görüntüsünün altında soldan sağa kaydırarak üzerinde hareket edebileceğiniz yatay bir kaydırma çubuğu göreceksiniz.

5) Belli bir kayıt için veri giriş ekranlarını görüntülemek isterseniz, en sol sütündaki satır göstergesine iki kere tıklayın.

Ayrıca, kayıttaki sahalardan biri üzerine çift tıklayabilir ve böylelikle, veri giriş ekranına gidebilirsiniz.

Veri giriş ekranındayken, yeniden Find (bul)’a tıklarsanız, bir önceki aramanıza geri dönersiniz.

Yeniden Enter Data (Veri Gir) ekranına geri dönmek için Back (Geri) butonuna tıklayın.

3.2.4 Enter Data (Veri Gir) ekranından kayıt silmek

Eğer yanlışlıkla, aynı kayıttan iki tane oluşturursanız, kayıtların birini, SİLMEK İÇİN KAYIT SEÇ tıklayarak silebilirsiniz. Ancak, bu işlem dosyayı analiz amacıyla siler; dosyayı veritabanından fiilen silmez.

Bir sonraki bölümde, girdiğiniz veri yönetimini nasıl yapacağınızı öğreneceksiniz.

40


4.0 Veri Yönetimi

Öğrenme Hedefleri

Verileri analiz etmeden önce, bazı temel veri yönetimi işlerini gerçekleştirmeniz gerekebilir. Bu bölümde, aşağıdakileri nasıl yapacağınızı öğreneceksiniz.

Analiz penceresinde, veri dosyası açmak, Bir satır listesi oluşturmak, Bir ya da fazla değişken ile bir satır listesini sıralamak, Verilerin bir altkümesini oluşturmak (Select (seç) komutunu kullanarak), Bir veri altkümesini yeni bir dosyaya kaydetmek (Write (yaz) komutunu

kullanarak), ve İki veri dosyasını aynı değişkenlerle birleştirmek (Read (oku) ve Write (yaz)

komutlarını kullanarak).

Başlamadan önce,

Eğer henüz yapmadıysanız, bu üç dosyayı bilgisayarınızdaki Eğitim (klasörüne) kopyalayın.

1. Rwenshama’da Kolera Kütüğü (Dataset)().MDB2. Vaka Çalışmaları İngilizce.xls3. epi6chol.rec

Bu dosyaları, eğitimimizin bir sonraki üç bölümünde kullanacağız.

4.1 Analiz Penceresinde Dosya Açmak (Dosya Okumak)

Tüm veri yönetimi faaliyetleri (Analyze Data) Verileri Analiz et penceresinde gerçekleşmektedir. Kolera salgın araştırması ile ilgili tüm verileri içeren yeni bir dosya (Dataset Cholera in Rwenshama.MDB) açacağız. Analiz’de bir veritabanı açmaya aynı zamanda bir dosyayı ‘okumak’ da denir.

1) Epi Info for Windows menüsünden, ANALYZE DATA (VERİ ANALİZİ) butonuna tıklayın.

Analiz penceresi bir sonraki sayfada gösterilmiştir.

41


Analiz Penceresi

Analiz penceresi aşağıdadır. Üç bölümü vardır:

(Command Generator) Komut Dizini (solda) mevcut analiz komutlarının bir listesini içerir.

(Analysis Output) Analiz Çıktısı penceresi (sağda). Burada, analiz faaliyetlerinizin sonuçlarını görüntülersiniz.

Program Editör’ü (sağ alt) komut yazma yeridir.

2) AÇ komutuna tıklayın.

Ekranın sol tarafında (Komut Dizini) Analiz’de mevcut komutlar liste halinde bulunmaktadır. Analiz Komutları’nda, Veri adlı bir klasör göreceksiniz. Bu klasörün altında, komutların bir listesi bulunmaktadır. Aç tıklayın (Import).

42


3) Eğer listelenen proje doğru değilse, Change Project (Değiştir Proje) butonuna tıklayın. Doğru dosyayı seçin ve OPEN (AÇ)’a tıklayın.

Eğer Rwenshama’da Kolera Kütüğü.MDB dosyası Current Project (Mevcut Proje)’de bulunmuyorsa, Change Project (Değiştir Proje) butonuna (sol alt) tıklayın. Rwenshama’da Kolera Kütüğü.MDB dosyasını bulun, bu dosyayı seçin, OPEN (AÇ)’a tıklayın.

Analiz’de her dosya açtığınızda Current Project (Mevcut Proje)’yi kontrol edin.

4) Açılacak View (Görüntü)’yü seçin. TAMAM’a tıklayın.

Projemizde, yalnızca bir görüntümüz var ama bazı durumlarda daha fazla olabilir. ViewAnket (Anket görüntüsü) ‘nü seçin ve TAMAM’a tıklayın.

Analysis Output (Analiz Çıktı) penceresinde, Current View (Mevcut Görüntü) altında dosyanızın başlığı ve yerini göreceksiniz. Browser (Göz atma bilgisi) aşağıdaki gibi olmalıdır:

43

Mevcut görüntü: C:\ Epi_Info\Eğitim\Rwenshama’da kolera kütüğü.MDB:Anketgörüntüsü

Kayıt Sayısı: 66 (Silinen kayıtlar hariç) Tarih: (bugünün tarihi ve saati)


Ayrıca, Program Editör’ünde, oluşturduğunuz komutun otomatik olarak çalıştırıldığını ve burada görüntülendiğini göreceksiniz.

4.2 Değişken Bilgisi’nin görüntülenmesi (Kod Sayfası oluşturulması)

Kullandığınız saha isimleri (değişkenler) ve bu değişkenlerle ilgili diğer önemli bilgileri belgeleyen bir kod sayfasına ihtiyacınız olacağını söylemiştik. Değişkenleri görüntülemek için:

1) Display (Belgele) komutuna tıklayın.

Display (Belgele) komutu Komut penceresinde Değişkenler klasöründe bulunmaktadır.

2) Information for’un altında, Değişkenleri (default) seçin.

3) From (-den)’in altındaki açılan kutu üzerine tıklayın ve –Field variables currently available (Şu anda mevcut saha değişkenleri)’ni seçin.

Bu, sizin yalnızca sahalar olarak oluşturduğunuz değişkenleri görmenizi sağlar.

4) TAMAM’a tıklayınNot: Yazdır butonuna tıklayıp, bir printer seçip, yazdır’a tıklayarak Analysis Content (Analiz İçeriği) pencerenizde görüntülenen ekranı yazdırabilirsiniz. Eğer bilgisayarınız bir printer’a bağlı ise, bunu şimdi deneyebilirsiniz. Bölüm 5.0’te, çıktınızı bir dosyaya kaydemeyi

öğreneceksiniz.

4.3 Bir (Line Listing) Satır Listesi Oluşturulması

Girdiğiniz her kayıt şu anda bir veri “satırı” (line) olarak temsil edilmektedir. Bu “satırların” her biri şu anda, saha tarafından organize edilen bir listede görüntülenebilir.

44


MakeView (Görüntü oluştur)’a girilen her bilgi bir satır listesinde okunabilir. Bizim dosyamızda 66 kayıt (33 vakave 33 kontrol) bulunmaktadır, bu nedenle, listemizde, 66 satırımız olacak.

1) LIST (LİSTE) komutuna tıklayın

Komut Dizini (Command Generator) LIST (liste) komutu İstatistikler klasöründe bulunur. Bu klasöre tıklayın.

2) Görüntüleyecek değişkenleri seçin.

Tüm değişkenlerin görüntülenmesi

Değişkenler’in altında, yıldız (*) seçilirse, bu tüm değişkenleri görüntüler.

Seçilmiş birkaç değişkenin görüntülenmesi

Değişkenler açılan kutusuna tıklayıp, her seferinde bir değişken seçip sonra bu değişkene tıklayarak birkaç değişkeni görüntüleyebilirsiniz. Seçtiğiniz değişkenler boş bölgede görüntülenecektir.

Seçilmiş birkaç değişken dışında, tüm değişkenlerin görüntülenmesi

45


Değişkenler açılan kutusunda, yıldızı (*) seçin. All (*) Except (tümünü)’nün yanında bulunan kutuya tıklayın. Kutuya tıkladıktan sonra, yeniden, Değişkenler açılan kutusuna tıklayın ve hariç tutacağınız değişkenleri seçin.

Tüm değişkenleri listeleyeceğiz, bu yüzden, Variables (değişkenler) açılan kutusu altında default ayar olan yıldız (*)’i seçeceğiz.

3) Display (Görüntüle) Mod’unu seçin

Web’i (browser penceresinde bir HTML sayfası oluşturur), Grid (Şebeke), ya da Allow Updates’i (Güncelleme izini) seçebilirsiniz. Grid ve Allow Updates (Güncellemelere izin ver)) bir spreadsheet (hesap çizelgesi) dosyasına benzer. Yalnızca Allow Updates (Güncellemelere izin ver) modunda, verileri güncelleyebilirsiniz (ancak, programladığınız kontrol kodları burada işe yaramaz). NOT: Allow Update (Güncellemelere izin ver) modunda tarih modu o dosyadaki verileri sürekli olarak değiştirir.

Satır listesini Web modunda görüntülemek istiyoruz. Web’i seçin.


Ayrıca, aralarından seçim yapabileceğiniz birkaç opsiyonel ayar da bulunmaktadır ancak biz burada basit bir satır listesi oluşturacağız. (Seçeneklerle ilgili detaylı bilgi için, bir Epi Info for Windows kaynağına bakınız).

Program bir süre zarfında satır listesi oluşturacaktır ve sonra bunu browser penceresinde görüntüleyecektir. Satır listesine mouse’u kaydırarak bakınız. Her saha için, bilgi istemi/soru sütunun üst kısmında listelenmiştir ve her bir kayıt için, o sahadaki tüm veriler bunun altında bulunmaktadır.

Her zaman tüm değişkenlerin bulunduğu bir satır listesi yaratmak istemeyeceksiniz ama, verilerinizi girdikten sonra listeye şöyle hızlı bir şekilde bakmak da iyi bir fikir olacaktır. Hiçbir sahaın yanlışlıkla boş

bırakılmadığından emin olun.

46


4.4 Satır Listesi’nin sırsahadırılması

Genellikle tablonuzdaki veriler, kayıtların girildiği sıraya göre listelenir (daha sonraki eklemeler, silmeler ve gözden geçirmeler sebebiyle sıra değişebilir). Sırsahadırma, listeyi belli gruplamalar halinde görmenizi sağlar (örneğin cinsiyete göre sırsahadırma yaparsanız tüm erkekleri bir grupta, kadınları bir grupta listeleyebilirsiniz).

Listenizdeki verileri bir ya da daha fazla sahaa (değişkene) göre sıralayabilirsiniz. Seçtiğiniz sıralama çalıştığınız oturum boyunca etkinliğini koruyacaktır ama, Analiz ya da Yeniden oku data set (kütüğünde), sıralamanız kaydedilmez.

1) SORT (SIRALAMA) komutuna tıklayın.

Command Generator (Komut Üreteç)’inde, SORT (SIRALMA) komutu Seçim/Eğer klasöründe bulunur. Buna tıklayın.

2) Available Variables (Mevcut Değişkenler) altında, sıralamak istediğiniz değişken üzerine çift tıklayın.

Soruların sorulduğu kişinin hasta olup olmadığına göre listeyi sırlayacağız. Bu bize vakalarımızı (hastalar)ve kontrol grubumuzu (hasta olmayanlar) verecektir.

Q8Ill’ya çift tıklayın. Değişken, Sort Variables (Değişkenleri Sırala) altındaki boşlukta görülecektir.

3) (Sort Order) Sıralama Düzeni’ni seçin.

Default olan Ascending (yükselen) (++), ya da Descending (azalan) (--) sırayı seçin.

Sayı tipli değişkenlerde, Ascending (yükselen sıra) (++)’i seçerseniz sayılarınız en küçükten en büyüğe doğru sırsahaacaktır. Descending (Azalan) (--) da sayıları en büyükten en küçüğe listeleyecektir.

Metinde ya da Evet/Hayır tipi değişkenlerinde, yükselen sıra (Ascending) değişkenleri alfabetik sıraya koyar. Yani Evet/Hayır sorularında, önce Hayır cevapları sonra da Evet cevapları gelecektir.

Listenin üst kısmında hasta ( evet olarak cevap verenler) olanları görmek istiyoruz. Q8Ill değişkeni Sort Variables (Değişkenleri sırala) penceresinde vurgulanmış durumdayken Descending (--) (Yükselen)’a tıklayın.

4) (Seçimlik) Sıralamak için ek değişkenler seçmek

Eğer isterseniz ek değişkenleri sıralayabilirsiniz. Q2Age’a tıklayın.

Soru 1: Eğer listenin en gençten en yaşlıya sırsahamasını istiyorsanız, yükselen mı azalan sırayı mı seçerseniz? (Cevap için, Ek D’ye bakınız).

47



Program bir süre içinde değişkenleri sıralayacaktır. Bu satırın yani – SORT Q8Ill DESCENDING Q2Age –Program Editör’üne eklendiğini göreceksiniz. Ancak, sıralama otomatik olarak yeni satır listesini çıkarmaz.

6) LIST (LİSTELE) komutunu çalıştırın

Bu kez, yalnızca birkaç değişkenin olduğu bir liste görmek istiyoruz. Şimdi sıraladığımız iki taneyi ve bunun yanısıra bir tane değişkeni daha seçeceğiz.

LIST (LISTELE) komutuna tıklayın. Available Variables (Değişkenler)’den şunları seçin: Q8Ill, Q2Age, ve Q3Sex.. Bu kez, mod olarak Grid (şebeke)’i seçin. TAMAM’a tıklayın.

Şimdi, yalnızca üç değişkeni gösteren bir liste göreceksiniz. Burada, hasta olanların (vakalarımız) listenin başında olduğunu göreceksiniz. Yaş, seçtiğiniz Sort Order (Sırala) ile listelenmektedir.

SORT (SIRALAMA)’NIN İPTAL EDİLMESİ

Bir sıralamayı iptal etmek istiyorsanız, Command Generator (Komut Üreteç)’ine gidin, Seçim/Eğer klasörünün altında Cancel Sort (Sırlamayı İptal et)’a tıklayın ve TAMAM’a tıklayın. Bu talimat için, yeni oluşturduğumuz sıralamanın kalması ya da kalmaması önemli değildir, bu nedenle iptal etmenize gerek yoktur.

4.5 Verilerin bir Altkümesinin oluşturulması (Seçim (select) komutunu kullanınız)

Oluşturduğunuz kayıtların bir altkümesini oluşturmak isteyeceğiniz zamanlar olacaktır. Daha önceden, kayıtları hasta olanlarla olmayanlara göre sıralamıştık. Satır listesi tüm kayıtları gösterdi ancak hasta olmakla ilgili soruya evet cevabı verenlerle hayır cevabı verenleri ayrı bir listeye koydu. Şimdi biz, yalnızca hasta (vakalarımız)olanları içeren bir veri altkümesi oluşturmak istiyoruz.

1) (SELECT) SEÇİM komutuna tıklayın

Komut Üretecinde, Seçim/Eğer klasöründe SELECT (SEÇİM) komutu bulunmaktadır. Buna tıklayın.

48


2) Available Variables (Mevcut Değişkenler)’den, istediğiniz değişkeni seçin.

Yalnızca hasta olanları seçmek istiyoruz, bu nedenle seçmek istediğimiz değişken, Q8Ill’dır.

Mevcut Değişkenler (Available Variables) açılan kutusundan Q8Ill’yı seçin. Bu değişken şimdi, Select Criteria (Kriterleri Seç) de görünecektir.

3) Seçim için kriterleri yazın.

Burada yalnızca değişkeni seçmekten daha fazla şey yapmamız gerekiyor. Q8Ill sahaında bulunan muhtemel tüm verilerden hangisini altkümemize dahil etmek istediğimizi belirtmemiz gerekiyor. Q8Ill sahaında, yalnızca iki tür cevap verilebiliyor: Evet ve Hayır. Biz Q8Ill sahaındaki cevaplar arasında Evet olanları istiyoruz.

Önce “=” butonuna tıklayın. Sonra da “Evet” butonuna tıklayın.

“Evet” butonuna tıkladığınızda Select Criteria (Kriter Seç) altında “(+)” işaretinin göründüğünü göreceksiniz. Bu olumlu bir cevabı gösteren yalnızca bilgisayarda kullanılan bir kısa işarettir.

Select Criteria (Kriter Seç)’in altında şimdi aşağıdaki yazmalıdır:

Q8Ill= (+)

4) TAMAM’a tıklayın.Yine, satır listesini göremeyeceksiniz ama mevcut görüntünüzü, seçtiğiniz herhangi bir sıralamayı ve seçim kriterini ve yeni listenizdeki kayıt sayısını görebileceksiniz.

Soru 2: Mevcut listenizde şu anda kaç tane kaydınız var? Neden?

49


CANCEL SELECT (SEÇİM İPTAL)

Eğer seçiminizi iptal etmek istiyorsanız, Komut Üretecine gidin, Seç/Eğer klasöründe (Cancel Select) Seçimi İptal et’e tıklayın, sonra da TAMAM’a tıklayın. Bu seçimi bir sonraki adımımız için kullanacağız, bu nedenle bunu iptal etmeyin.

5.0. Verilerin Analiz EdilmesiÖğrenme Hedefleri

Bu bölümde, aşağıdakileri yapmayı öğreneceksiniz

Verilerinizi aşağıdakilerle analiz etmeyi Frekanslar (sıklık) komutu Ortalamalar komutu Tablolar komutu

Verilerinizi Graph (Grafik) komutu ile görüntülemeyi Verileri daha iyi analiz etmek için yeni değişkenleri tanımla ( DEFINE ) ve

yeniden kodla’yı(RECODE) Analiz çıktılarının kaydedilmesi Program dosyalarıyla çalışmayı

SALGINI ZAMAN, YER VE KİŞİ İLE AÇIKLAMAK

Giriş kısmında da belirtildiği gibi, verilerinizin zaman, yer ve kişiye göre analiz edilmesi genellikle vakalarınızı tespit ettikten sonra yapılır. Bu elle de yapılabilir ancak, biz size, bu bilgiyi Epi Info for Windows ile nasıl analiz edebileceğinizi ve verileri raporlarınızda ve sunumlarınızda kullanbilmeniz için nasıl grafikle gösterebilecğinizi göstereceğiz.

5.1 Veri Frekansı Analizi

Daha sonra, salgını yere göre açıklayacağız. Çalışmamızda, vakalar ve kontroller şu üç köyeden gelmişti: Rwenshama, Rwebinyonyi, ve Ncwera. Vakaların bir köyden gelme sıklığını analliz etmek istiyoruz. Eğer Analiz (Analysis) bilgisayarınızda açık değilse, Epi Info for Windows menüsündeki VERİ ANALİZİ (ANALYZE DATA) butonu üzerine tıklayarak ya da (Başlat>Programlar>Epi Info for Windows>Analysis)’e giderek açabilirsiniz.

1) Analiz etmek istediğiniz dosyayı AÇMAK (READ)

AÇ (READ) komutunu kullanarak Kolera. MDB’yi açın. Eğer buradaki adımları unuttuysanız, Bölüm 4.1’e bakınız (sayfa 71).

50


2) SIKLIK (FREQUENCIES) komutuna tıklayın.

Bu komutu İstatistikler klasöründe görebilirsiniz.

3) Sıklık (Frequencies of) kutusundan, analiz etmek istediğiniz değişkeni seçin.

Biz burada, vakaların ve kontrol grubundakilerin yaşadığı köye bakmak istiyoruz. Q6villag seçin.

4) TABAKALA (Stratify By) açılan kutusundan, analizinizi gruplamak istediğiniz değişkeni seçin.

Vakalarımızı (hasta olanlar) kontrol grubundakilerden (hasta olmayanlar) ayırmak istiyoruz. Q8Ill’yı seçin.

Not: Eğer vakalar.mdb (cases.mdb) dosyasını kullanmış olsaydık, bu dosyada yalnızca hasta olanlar bulunduğu için hastalığa göre tabakalara ayrımaya gerek kalmayacaktı. O zaman yalnızca Sıklık (Frequency Of ) değişkenini seçecektik.


Analiz Çıktısı (Analysis Output) penceresinde aşağıdaki frekans dağılımını görmelisiniz. (eğer göremezseniz, şunu görene kadar mouse’u kaydırmaya devam edin: Köy, Hasta?=Evet (Village, Ill?=Yes).

51


Soru 3: Vakaların çoğu hangi köyden geliyor? Vakalrın yüzde kaçı bu köyden geliyor?

Deneyin!

Biz ayrıca, verilerin bazılarını kişiye göre analiz etmek istiyoruz. Vakalarımızın bazılarının kişisel özelliklerini görmek istiyoruz.

Soru 4: Yukarıdaki 2-5 arasındaki adımları kullanarak, verileri Cinsiyete (Q3Sex) göre analiz edin. Aşağıdaki verileri hasta olanlar (vakalarımız) için girin.

Q3Sex Sıklık YüzdeKadınErkek

Soru 5: Verileri Mesleğe (Q4Occup) göre analiz edin. Vakaların yüzde kaçı evhanımı? (kümülatif yüzde değil, yüzdeyi bulun)

Soru 6: Verileri Eğitim Seviyesi’ne (Q5Educ) göre analiz edin. Vakalar arasında, hangi eğitim seviyesi en çok sıklığa sahiptir?

Not: Bir Sıklık’ı çoksatırlı bie değişkende çalıştıramazsınız. Makeview (Görüntü oluştur)’da bir anket oluştururken, kullanmak istediğiniz sahaların türüne karar verirken bunun değerlendirilmesi gerekir.

Soru 7: Kaç kişide ateş vardı? Not: Ateş’in sıklığını görmek için mouse’u aşağı doğru kaydırarak bakmanız gerekiyor.

5.2 Grafikler: Verilerin Bir çubukta GörüntülenmesiSizin ve raporlarınızı okuyup sunumlarınızıdinleyecek olan kişiler için bu verilerin bir grafikte görüntülenmesi daha kolay olacaktır. En basit ve en sık kullanılan grafikler, çubuk grafikleridir. Şimdi Meslek için bir çubuk grafiği yapacağız.

NOT: Rwenshama’da Kolera Kütüğü.MDB dosyamız açıktı ama biz şimdi yalnızca vakalarımızla ilgili verileri kullanmak istiyoruz. Bu koşula uyan kayıtları seçin.

1) (GRAPH) GRAFİK komutuna tıkla.

Grafikle göster komutu İstatistikler klasöründe bulunmaktadır.

52


2) Graph Type (Grafik Tipi)’nde, oluşturmak istediğiniz grafiği seçin.

Default ayar olan Bar’ı (çubuk) seçin.

3) (1. Title | Second Title) 1. Başlık | 2. Başlık’ın altına, grafik için bir sayfa başlığı yazın.

( “Occupation of Cases”) ’’Vakaların mesleği’’’ni yazın.

4) X-eksenindeki (Ana Değişkenler-Main Variables) açılan kutudan grafiklemek istediğiniz değişkeni seçin.

Q4Occup’i seçin.

5) Y ekseninden (Show value of- Değerleri göster) göstermek istediğiniz değeri seçin.

Vakaların gerçek sayısını göstermek istiyoruz. Default olan, sayı (Count) seçin.


Yeni bir pencerede aşağıdaki gibi bir grafik görmelisiniz.

53


Şimdiki faaliyetimiz için, Epi Graph penceresini açık tutun.

5.3 Grafik Dosyası ile çalışmak

Bu grafiğin okunmasının kolay olması için bu grafikte birkaç küçük değişiklik yapacağız daha sonra, dosya sözcük işleme ya da Microsoft Word ya da PowerPoint gibi yazılımlarda kullanılabilsin diye dosyayı da kaydedecğiz.

5.3.1 X ve Y eksenlerinde Etiketlerin Değiştirilmesi

1) Mouse’unuzu değiştirmek istediğiniz etiketin üstüne koyun.

Mouse’unuzu ekranın sol tarafında bulunan Y-Ekseni etiketi COUNT üzerine koyun. İmlecinizin el sembolüne dönüştüğünü göreceksiniz.

2) Etiket üzerine bir kez tıklayın.

COUNT’a bir kere tıklayın. Küçük bir diyalog kutusunun açıldığını göreceksiniz.

3) Etiket için kullanmak istediğiniz ismi yazın.

“Vaka sayısı” yazın.

54


4) OK’a tıklayın.

Aynı şeyi X-ekseni etiketi için de yapın. Q4Occup’i “Meslek” olarak değiştirin.

X-ekseni üzerindeki meslek etiketlerini de değiştirebilirsiniz ama biz onları şu an için değiştirmeyeceğiz.

5.3.2 Grafiğin Uyarlanması

Grafik birçok şekilde isteğe göre uyarlanabilir. Biz burada tüm ihtimalleri araştırmayacağız ama siz daha sonra diğer opsiyonları kendi başınıza inceleyebilirsiniz.

1) Grafik ekranının üst sol kısmındaki menü çubuğunda VIEW’e tıkla.

2) CUSTOMIZATION’ı seçin.

Aşağıdaki gibi bir diyalog kutusu karşınıza çıkacaktır.

Grafiğin Başlığı’nı belirlemek

Main Title’ın altındaki General Tab’ında ilk seçtiğimiz başlık olan “Vakaların Meslekleri,” bulunmaktadır. İsterseniz başlığı değiştirebilir ya da bir Subtitle ekleyebilirsiniz.

55


Şebeke çizgileri oluşturmak

Her çubuğun değerinin okunması kolay olsun diye bir Y-Ekseni şebeke çizgisi oluşturacağız. Grid Lines’deki General Tab’ında, Y axis yanındaki radyo butonuna (daire) tıklayın.

Nihai görüntünüzü oluşturmadan evvel yaptığınız değişiklikleri görmek için, APPLY butonuna tıklayın. Şimdi şebeke çizgilerini görebilirsiniz.

Plot style değiştirmek

Plot Tab’ına tıklayın. Plot Style altında, bazı opsiyonlar olduğunu göreceksiniz. Grafiğimizi oluştururken Bar (Çubuk)’ı seçmiştik, bu aynı zamanda bizim (Plot Style) Çizim Stilimizdir. Plot Style olarak Line’ı seçin ve daha sonra Apply’a tıklayın. Sol alt köşede, Mark Data Points adında bir onaykutusu görebilirsiniz. Bu onaykutusuna tıklayın ve daha sonra Apply’a tıklayın.

Plot Style olarak Bar’ı kullanmaya devam etmek istiyoruz bu nedenle, Mark Data Points’daki onayı kaldırın, Bar’a tıklayın ve daha sonra yine Apply tıklayın. Diğer Çizim stillerini de kullanabilirsiniz ama sonra mutlaka Bar grafiğine geri dönün.

Point Label Orientation Değiştirmek

Points Tab’ına gidin. Diyalog kutusunun alt kısmı yakınında, Point Label Orientation adında bir bölüm göreceksiniz. Slanted seçin ve Apply tıklayın.

Etiket Font’unu değiştirmek

Fonts Tab’ına gidin. Main Title fontunu değiştirmek istiyoruz. Main Title’ın altında bulunan açılan kutuya tıklayın ve Arial’i (eğer Arial font’unuz yoksaya da o zaten seçilmiş durumdaysa, başka bir tanesini) seçin. Apply tıklayın.

Çubuk ( Bar ) Rengi’ni seçin.

Style Tab’ına tıklayın (tüm diğerlerinin arkasındaki büyük tab). Koyu yeşil default’tur. Değişik bir renk kutusu seçin ve Apply tıklayın.

3) OK’a tıklayın (diyalog kutusunda).

Grafiği değiştirmek için birçok başka seçenek de mevcuttur ama biz şimdi, bu grafiği PowerPoint ya da Word gibi diğer yazılım programlarında kullanmak için kaydedeceğiz.

5.3.4 Epi Graph penceresinin kapatılması

1) DOSYA (FILE)’ya tıklayın.2) KAYDET & ÇIK’a (SAVE & EXIT) tıklayın.

56


Görüntünüz şimdi, Analysis Output (Analiz Çıktısı) pencerenize kaydolacaktır.

5.4 Tek bir Değişken’in Ortalamasının Analizi

Vakalarımızın yaş dağılımına bakmak istiyoruz. Sayısal bir değişkende Ortalamalar komutu bize aşağıdakileri gösterir:

Değişkenin toplamı Ortalaması (standard sapma ve standard hata) Ortanca Tepe değeri Sayısal bir değişkenin asgari ve azami değerleri

1) ORTALAMALAR komutuna tıklayın.

Ortalamalar komutu İstatitikler klasörünün altındadır.

2) Ortalama (Means Of ) kutusundan değişkeni seçin.

Q2Age’ı seçin.


Yaşa göre hastalığın görülme sıklığını göreceksiniz. Toplam, Ortalama, Varyans ve vs. verileri görmek için mouse’u aşağı doğru kaydırınız.

57


Soru 8: Hasta olanların yaş aralığı nedir (en gençten, en yaşlıya kadar kadar) l?

Soru 9: Küsüratları yuvarlatılmış şekilde aşağıdakiler nelerdir? ortalama ______, ortanca______, tepe değeri______.

5.5 Sayısal verileri Gruplandırılması

Hasta olanların yaşlarının bir grafiğini görüntülemek istiyoruz. Ortalama’daki verilerin tam üzerine bakarsanız, yaşların dağılımını görebilirsiniz. Bu yaşların her birinin bir grafikte görüntülenmesi, çok fazla olabilir ve bize faydalı bilgi vermez. 0 ila 10 yaş arasındakileri bir arada ve 11 ve 20 yaş arasını birarada vs. gruplayacağız.

Gruplarımızı oluşturabilmek için, gruplanmış verileri tutacak yeni bir değişkeni TANIMLAmamız (DEFINE) ve eski verlierimizi YENİDEN KODLANDIRMAmız (RECODE) gerekecek.

1) TANIMLA (DEFINE) komutuna tıklayın.

Tanımla (Define) komutu, Değişkenler (Variables) klasörünün altında bulunur.

2) Yeni bir değişken ismi girin.

(Variable Name) Değişken Adı altına, ‘‘Yaş Grubu’’ yazın.

3) Değişken’in Kapsamı’nı seçin.

“Hareket serbestliği” değişkenin sürekliliği demektir. (siz Epi Info’yu kullanırken değişkenin ne kadar süreyle kullanılacağı).

Standart – Bu durumda, değişken yalnızca OKU (READ)’nun bir daha kullanıldığı zamana kadar geçerlidir.Kitlesel – Bu durumda, değişken, mevcut Epi Info for Windows oturumu sırasında geçerlidir. Kalıcı (Permanent) – Bu durumda ise, değişken Epi Info for Windows Sistem kaydında saklanır ve yalnızca değişken yeniden tanımlandığında ya da tanımlanması geri alındığında değişir.

Biz, değişkenimizin yalnızca bu alıştırma süresince geçerli olmasını istiyoruz bu nedenle Standart’ı seçeceğiz.


58


Şu yazıyı göreceksiniz. Program Editör’ünde YaşGrubu’nu TANIMLA (DEFINE AgeGroup in the Program Editor).

5) YENİDEN KODLA (RECODE) komutuna tıkla.

6) From kutusundan, dönüştüreceğiniz orijinal değişkeni seçin.

Q2Age’ı seçin.

7) TO açılan kutusundan, yeni değişken adını seçin.

Yaş Grubu’nu seçin.

Şimdi de yaş aralıkları oluşturacağız.

8) Sıraları Doldur (Fill Ranges) butonuna tıklayın.

Diyalog kutusunun değiştiğini fark edeceksiniz.

9) Aralığınız için, Başlangıç (Start) ve Bitiş (End) değerlerini seçin.

59


Bunu düşünmek biraz zor olacaktır. Bir değer FROM başka yüksek bir değere kadar bir dizi gruplamalar oluşturacaksınız.

Gireceğiniz Başlangıç (Start) numarası: ilk TO değeri olacak. (bu örnekte, bu 10 olacaktır çünkü biz ilk yaş grubumuzun 0 ila 10 arasında olmasını istiyoruz.)Gireceğiniz bitiş (End) numarası: en son FROM değeri (bu örnekte bu 50 olacak çünkü görüştüğümüz en yaşlı kişi 56 yaşında idi bu nedenle son değerler aralığımız 50’DEN 56’YA olacak)

Epi Info for Windows otomatik olarak düşük ve yüksek değeri toplar.

Başlangıç değeri olarak “10”’u bitiş değeri olarak da “50”’yi girin.

10) Değişkenin gruplanmasını istediğiniz aralığı girin.

Yaşlarımızı 10 yıllık aralıklarla gruplamak istiyoruz. Gruplama aralığı (By) değeri olarak “10”’u girin.


Yaş aralıklarının sizin için doldurulduğunu göreceksiniz.

12) Diyalog kutusunu kapatmak için TAMAM’a tıklayın.

60


Verilerimizin nasıl değiştiğini görmek için, yeni değişkenin (yaş grubunun) sıklığını kontrol etmemiz lazım.

1. Sıklık komutuna tıklayın.2. Sıklık için, Yaşgrubu’nu seçin.3. TAMAM’a tıklayın.

Soru 10: Vakaların en büyük yüzdesi hangi yaş grubunda bulunuyor?

Deneyin!

Yaş Grubu değişkeninin bir çubuk grafiğini oluşturun.

5.6 Grafikler: Bir Histogram’da Verilerin görüntülenmesi (Salgın Eğrisi)

Şimdi salgın eğrimize geri döneceğiz. Salgın eğrisi, salgının gidişatını göstermek için vakaların hasta olduğu (Q9Onset) günleri kulanır. Eğri için, bizim, günleri hem vakalarla hem de vakalar olmadan gösteren bir histogram grafiği kullanmamız gerekiyor.

Bir histogram oluşturmak için atılacak adımlar temelde bir çubuk grafiği oluşturmayla aynıdır bu nedenle bunları kısaca belirteceğiz.

1) GRAFİK(GRAPH) komutuna tıkla.2) Grafik Tipi’ni seçin.

Histogram’ı seçin. Diyalog kutusuna Aralık’ı içeren bir bölümün eklendiğini fark edeceksiniz.

3) Grafiğin Sayfa Başlığı’nı yazın.

‘‘Salgın Eğrisi’’ yazın.

4) X-ekseninde (Ana Değişken) hastalığın tarihi için değişkeni seçin.

Q9Onset’i seçin.

5) Biçimi göster seçin.

Q9Onset için kalıp olarak DD-MM-YYYY’ı kullandığımız için, Biçimi göster’i d/m/yyyy’ı seçin.

61


6) Aralık seçin.

Histogram’ı bir günlük aralıklarla görüntülemek istiyoruz. Boşluk kutusuna “1” yazın ve açılan kutudan Günler’i (Days) seçin.

7) 1. Value seçin.

Auto seçeceğiz, bu nedenle görüntülenen ilk değer hastalık başlangıcının ilk tarihi. Eğer daha erken bir tarihle başlamak isterseniz, bunu yazabilirsiniz.


Deneyin !

Çubuk grafiği ile salgın eğrisi oluşturmaya çalışsaydınız ne olabilirdi’yi görmek için, salgın eğrinizin mevcut grafiğini kapatın. Değişken olarak Q9Onset’yı kullanarak bir çubuk grafiği oluşturun. Bu yeni grafikte farklı olan nedir?

RISK FAKTÖRLERİNİN ANALİZ EDİLMESİ

62


Bu noktada, vaka-kontrol çalışmamızda, koleranın bulaşma yolu ve sebebini gösterebileck risk faktörlerini tespit etmek istiyoruz. Hasta olanlara (vakalar) ve hasta olmayıp da hasta olanlar (kontrol grubu) ile aynı özelliklere sahip olanlara bir kişinin koleraya yaksahamasını etkileyen faktörlerle ilgili sorular soran bir anket oluşturduk.

5.7 Bir Veri Değişkeninin Bir Diğeri ile Bağlantılı Olma İhtimalinin Analiz Edilmesi (Tablolar komutunu kullanarak)

Burada yapmaya çalıştığımız şey, bir risk faktörünün (örneğin, sıcak matooke yemek -Q27Hmato) herhangi bir sonuç (hastalık- Q8Ill) ile bağlantılı olma ihtimalini tespit etmektir.

Bunu, önce bir 2x2 tablo oluşturarak ve ortaya çıkan p-değeri’ne bakarak yapabiliriz. P değerinin, iki değişken arasında bir bağlantı olma ihtimalinin tesadüfi olabileceğini de gösterdiğini hatırlayalım. Örneğin, eğer iki değişkenin p-değeri 75’e eşitse, o zaman bu ikisi arasındaki bağlantının tesadüfi olma ihtimali % 75’tir. Öte yandan, düşük bir p-değeri de iki değişen arasındaki bağlantının tesadüfi olma ihtimalinin düşük olduğunu gösterir. Bu nedenle, düşük bir p-değeri (genellikle < .05) bir risk faktörünün (örn: sıcak matoke yemek) belli bir sonuç (hastalık) ile yakın bağlantısı olduğu anlamına gelebilir.

1) TABLOLAR (TABLES) komutuna tıklayın.

Tablolar komutu İstatsitikler klasöründe bulunur.

2) Etken Değişkeni açılan kutusunda, risk faktörü değikenini seçin.

Q27Hmato’yu seçin.

3) Sonuç Değişkeni (Outcome Variable) açılan kutusunda, çıktı değişkenini seçin.

Q8Ill’yı seçin..


63


İşte 2x2 tablonuz aşağıdaki gibi olacaktır. Gördüğünüz gibi, bu muhtemel cevapları olarak iki değere sahip bir değişken ile muhtemel cevap olarak iki değere sahip başka bir değişken ile karşılaştıran ; yani ikiye iki (2X2) bir tablodur.

2x2 tablolar size aşağıdakileri verir:

Sıcak matooke yemiş olan 54 kişiden, 28 tanesi hasta oldu, 26 tanesi hasta olmadı. Sıcak matooke yememiş olan 12 kişiden 5 tanesi hasta olurken 7 tanesi olmadı.

Mouse’u aşağı doğru kaydırın. Bir dizi istatistiksel değer göreceksiniz.

64


Genellikle, bir vaka-kontrol çalışmasında risk faktörlerine bakarken, şu istatistikleri yapacaksınız:

(Odds Ratio) (bu örnekte, 1.5077) 95% Güven Aralığı – Taylor dizisi (Confidence Interval – Taylor series) (bu

örnekte: , 0.4252 - 5.3458) 2-tailed p-değeri – düzeltilmemiş Ki kare (Chi square uncorrected) (bu

örnekte, yuvarlak rakam olarak 0.5232)

Sıcak matooke yemek için p-değeri yüksektir (.05’ten fazla), bu nedenle sıcak matooke yemenin hasta olmakla yakın bir bağlantısı olduğunu söyleyebiliriz.

Şimdi yakın bir bağlantının olduğu bir vakaya bakacağız.

Deneyin!

İshal temasının maruziyet değişkeni olduğu ve hastalığın (Q8Ill) da sonuç değişkeni olduğu bir 2x2 tablosu (Q55Conta) oluşturun.

65


Soru 11: Şu cümleleri tamamlayın:

İshal teması olan ___ kişiden, ___ tanesi hasta oldu ve ____ tanesi hasta olmadı.

İshal ile teması olmayan ___ kişiden ___ tanesi hasta oldu ve ___ tanesi hasta olmadı.

Şimdi istatistiklere bakalım ve hangi değerleri kulanmamız gerektiğini görelim.

Burada, sonuçlarınız ile ilgili bir uyarı olduğuna dikkat edin. Bu uyarı size, Fisher Kesin Test sonuçlarını kullanmanızı söylüyor.

Bununla ilgili istatistikler aşağıdadır:

Odds Ratio (bu örnekte, 10.2273) 95% Güven Aralığı – Fisher Exact (bu örnekte, 1.2040 ila 465.7771)

66


1-tailed (tek yönlü) p-değeri – Fisher Exact (bu örnekte, 0.01316 yuvarlatılmış)

İshal ile temas için p-değerimiz düşük olduğu için (.05’den az), ishal ile temas hasta olmakla bağlantılı olabilir.

Br vaka-kontrol çalışmasında, her bir risk faktörü için bir 2x2 tablosu oluşturmanız ve bunun hasta olmak ile bağlantısını tespit etmeniz gerekir.

Soru 12: Aşağıdaki risk faktörleri için bir 2x2 tablosu oluşturun. Doğru p-değerini (en yakındaki 10000’e yuvarlatılmış – dört ondalık basamak) ve risk faktörünün hasta olmayla bağlantılı olup olmadığını tespit edin. Hangi tür p-

değerini kullanmanız gerektiğini belirtmeyi de unutmayın.

Son beş gün içerisinde ev dışında yemek yeme öyküsü (Q25Eat):

p-değeri: ______

ilişki: Evet___ Hayır___

Şeker pancarı yemek (Q52Sugar):

p-değeri: ______

ilişki: Evet___ Hayır ___

Hanehalkı içme suyunu nasıl hazırlıyor? (Q59Boil):

p-değer: ______

ilişki: Evet___ Hayır ___

EKLER

Ek C – Veri Giriş Anketleri Ek D – Eğitim Soruları’na Cevaplar

67


EK C – Veri Giriş Anketleri

Anket 1 – Sayfa 1


ANKET NO...1.... TARİH..22/05/2001.......

Kişisel Özellikler1. İsim...................................2. Yaş .34....... 3. Cinsiyet......E.....

4. Meslek...Asker.................. 5. Eğitim seviyesi : yokİlkokul 1-4 arası İlkokul 5-7 arası ortaokul X lise

6. Köy..Rwenshama............................. 7. Hanehalkında kişi sayısı....1.....

8.Hasta? Evet X Hayır 9. Eğer hasta ise, hastalığın başlangıç tarihi...06/05/2001.....................................


Hastalık

10. Hastalık Semptomları (mevcut olanların hepsini seçin): ishal X kusma X karında kramplarX kol ve bacakta kramplar

11. Sağlık biriminde tedavi için rapor edilmeden önce hastalığın kaç gün sürdüğü....2..................

12. Hastalığın raporlanmasından sonra evde uygulanan tedaviler ...metronidazole....................................................


dehidratasyon (1 tanesini işaretleyiniz): yok biraz ağır X

ateş Evet Hayır X

Diğerleri (belirtiniz) ...GÜÇSÜZLÜK..................................................................................


oral sıvılarX i-v sıvılarX tetrasiklin X co-trimoksazol

diğerleri (belirtiniz)...metrodinazole..................................

15. Sonuç: iyileşti X öldü

68


Anket 1-Sayfa 2 (2/ 2)

Anket no:....1..........Risk Faktörleri

16. Geçen 5 gün içerisinde ev dışında bir yerde yemek yeme öyküsü var mı?:Evet Hayır X



yiyecek yiyecek yiyecek sıcak matooke * sıcak posho * X sıcak bezelyesoğuk matooke soğuk posho soğuk bezelyesıcak tatlı patates X sıcak mandazi * sıcak et Xsoğuk tatlı patates soğuk mandazi soğuk etsıcak pirinç X sıcak cassava X sıcak sütsoğuk pirinç soğuk cassava soğuk sütsıcak irlanda patatesi sıcak fasulye X sıcak balık Xsoğuk irlanda patatesi soğuk fasulye soğuk balık

obushera * Xşeker pancarı X tatlı muzsalata(çiğ domates yada kabak )

19. Evde son beş gün içinde ishal teması oldu mu? Evet Hayır X

20.Evde tuvalet çukuru var mı? : Var X Yok

21. Varsa tuvalet çukurunun durumu nedir? temiz X kirli

22. Hanehalkı suyu nerden alıyor? göl X ırmak

23. Hanehalkı içme suyunu nasıl hazırlıyor? Kaynatıp kaynatmadan X

24. Hanehalkının tuvalete girdikten sonra elini yıkayacak yeri var mı? Var Yok X

25.Evde tabakları kurutmak için bir raf var mı? Var Yok X (varsa, teyit edin)

26. Evin temizlik durumu : iyi orta kötü X

27. Son 2 yılda ishal ya da kolerayla ilgili Sağlık Eğitimlerine katıldınız mı? Evet Hayır X


29. Sizce, koleraya nasıl yaksahaılır? ...KİRLİ EVDE VE KAYNATILMAMIŞ SU İÇİLDİĞİNDE................................................................

69


Anket 1 – Sayfa 1

Anket 2 –Sayfa 1RWENSHAMA, RUKUNGIRI’de KOLERA – 2001 (1/2 )

ANKET NO....2... TARİH...22/05/2001.............

Kişisel Özellikler1. İsim...................................2. Yaş ..25...... 3. Cinsiyet...K........

4. Meslek....Evhanımı........ 5. Eğitim seviyesi : yokİlkokul 1-4 arası X İlkokul 5-7 arası ortaokul lise

6. Köy. Rwenshama .............................. 7. Hanedeki kişi sayısı..2.......

8.Hasta? Evet X Hayır 9. Eğer hasta ise, hastalığın başlangıç tarihi........................................


Hastalık

10. Hastalık Semptomları (mevcut olanların hepsini seçin): ishal X kusma X karında kramplar kol ve bacakta kramplar

11. Sağlık biriminde tedavi için rapor edilmeden önce hastalığın kaç gün sürdüğü..1....................

12. Hastalığın raporlamasından sonra evde uygulanan tedaviler YOK........................................

13. Sağlık birimine geldiğinde hastalığa işaret eden durumlar:

dehidrasyon (1 tanesini işaretleyiniz): yok biraz X ağır

ateş Evet Hayır X



oral sıvılarX i-v sıvılar tetrasiklin X co-trimoksazol


15. Sonuç: iyileşti X öldü

70



Anket 2 –Sayfa 2

Anket No. …2.. (2/ 2)

Risk Faktörleri

16. Geçen 5 gün içerisinde ev dışında bir yerde yemek yeme öyküsü var mı?:Evet Hayır X



yiyecek yiyecek yiyecek sıcak matooke * X sıcak posho * X sıcak bezelyesoğuk matooke soğuk posho soğuk bezelyesıcak tatlı patates X sıcak mandazi * X sıcak etsoğuk tatlı patates X soğuk mandazi X soğuk etsıcak pirinç sıcak cassava sıcak sütsoğuk pirinç soğuk cassava soğuk süt Xsıcak irlanda patatesi sıcak fasulye sıcak balık Xsoğuk irlanda patatesi soğuk fasulye soğuk balık X

obushera *şeker pancarıtatlı muzsalata(çiğ domates yada kabak )

19. Evde son beş gün içinde ishal teması oldu mu? Evet HayırX


21. Varsa tuvalet çukurunun durumu nedir? temizX kirli


23. Hanehalkı içme suyunu nasıl hazırlıyor? X kaynatıp kaynatmadan

24.Hanehalkının tuvalete girdikten sonra elini yıkayacak yeri var mı? X Var Yok

25.Evde tabakları kurutmak için bir raf var mı? Var YokX (varsa, teyit edin)

26. Evin temizlik durumu : iyi orta X kötü

27. Son 2 yılda ishal ya da kolerayla ilgili Sağlık Eğitimlerine katıldınız mı? Evet HayırX


29. Sizce, koleraya nasıl yaksahaılır? ..Soğuk yemek yemek, hasta kişilerle temas.................................................................

Anket 1 – Sayfa 1, RUKUNGIRI’de KOLERA – 2001 (1/2 )

71



Anket 3 – Sayfa 1

RWENSHAMA, RUKUNGIRI’de KOLERA – 2001

ANKET NO....3.. TARİH...13/05/2001......

Kişisel Özellikler1. İsim...................................2. Yaş ...26..... 3. Cinsiyet....K.......

4. Meslek.....Evhanımı. ..... 5. Eğitim seviyesi : yokİlkokul 1-4 arası X İlkokul 5-7 arası ortaokul lise

6. Köy..Rwenshama ............................. 7. Hanehalkında kişi sayısı....3.....

8.Hasta? EvetX Hayır 9. Eğer hasta ise, hastalığın başlangıç tarihi...13/05/2001............


Hastalık

10. Hastalık Semptomları (mevcut olanların hepsini seçin): ishal X kusma X karında kramplar X kol ve bacakta kramplar X

11. Sağlık biriminde tedavi için rapor edilmeden önce hastalığın kaç gün sürdüğü....2.................

12. Hastalığın raporlamasından sonra evde uygulanan tedaviler ..Tetrasiklin, metonidazole................................................


dehidratasyon (1 tanesini işaretleyiniz): yok biraz ağır X

ateş Evet Hayır X

Diğerleri (belirtiniz) .....AŞIRI GÜÇSÜZLÜK.....................................................................


oral sıvılar i-v sıvılarX tetrasiklin co-trimoksazol


15. Sonuç: iyileşti öldü X

72


Anket 3 – Sayfa 2Anket No. …3.. (2/ 2)

Risk Faktörleri

16. Geçen 5 gün içerisinde ev dışında bir yerde yemek yeme öyküsü var mı?:Evet X Hayır

17. Evetse nerde: otelX bar komşu yolda satılan yiyecek


yiyecek yiyecek yiyecek sıcak matooke * X sıcak posho * X sıcak bezelyesoğuk matooke soğuk posho soğuk bezelyesıcak tatlı patates X sıcak mandazi * X sıcak etsoğuk tatlı patates soğuk mandazi X soğuk etsıcak pirinç X sıcak cassava sıcak sütsoğuk pirinç soğuk cassava soğuk sütsıcak irlanda patatesi X sıcak fasulye X sıcak balık Xsoğuk irlanda patatesi soğuk fasulye soğuk balık

obushera *şeker pancarı X tatlı muz Xsalata(çiğ domates yada kabak )

19. Evde son beş gün içinde ishal teması oldu mu? Evet HayırX


21. Varsa tuvalet çukurunun durumu nedir? temizX kirli


23. Hanehalkı içme suyunu nasıl hazırlıyor? X Kaynatıp kaynatmadan

24. Hanehalkının tuvalete girdikten sonra elini yıkayacak yeri var mı? Var Yok X


26. Evin temizlik durumu : iyi orta X kötü

27. Son 2 yılda ishal ya da kolerayla ilgili Sağlık Eğitimlerine katıldınız mı? EvetX Hayır

28. Evetse, eğitimi kim verdi?.Sağlık çalışanları,.yerel liderler................................................

29. Sizce, koleraya nasıl yaksahaılır? ...................................................................

73



Anket 4 – Sayfa 1


ANKET NO..4..... TARİH..23/05/2001..........

Kişisel Özellikler1. İsim...................................2. Yaş ..36...... 3. Cinsiyet....E......

4. Meslek....Asker ............ 5. Eğitim seviyesi : yokİlkokul 1-4 arası İlkokul 5-7 arası ortaokul X lise

6. Köy......Rwenshama......................... 7. Hanehalkında kişi sayısı...1......

8.Hasta? Evet HayırX 9. Eğer hasta ise, hastalığın başlangıç tarihi...............................


Hastalık

10. Hastalık Semptomları (mevcut olanların hepsini seçin): ishal kusma karında kramplar kol ve bacakta kramplar

11. Sağlık biriminde tedavi için rapor edilmeden önce hastalığın kaç gün sürdüğü......................

12. Hastalığın raporlamasından sonra evde uygulanan tedaviler .......................................................


dehidrasyon (1 tanesini işaretleyiniz): yok biraz ağır

ateş Evet Hayır



oral sıvılar i-v sıvılar tetrasiklin ko-trimoksazol


15. Sonuç: iyileşti öldü

74


Anket 4 – Sayfa 2Anket No. …4.. (2/ 2)

Risk Faktörleri

16. Geçen 5 gün içerisinde ev dışında bir yerde yemek yeme öyküsü var mı?:Evet HayırX



yiyecek yiyecek yiyecek sıcak matooke * sıcak posho * sıcak bezelyesoğuk matooke soğuk posho X soğuk bezelyesıcak tatlı patates X sıcak mandazi * sıcak etsoğuk tatlı patates soğuk mandazi soğuk etsıcak pirinç X sıcak cassava sıcak sütsoğuk pirinç soğuk cassava soğuk süt Xsıcak irlanda patatesi X sıcak fasulye sıcak balıksoğuk irlanda patatesi soğuk fasulye soğuk balık X

obushera * Xşeker pancarı Xtatlı muzsalata(çiğ domates yada kabak )

19. Evde son beş gün içinde ishal teması oldu mu? Evet Hayır X


21. Varsa tuvalet çukurunun durumu nedir? temiz X kirli

22. Hanehalkı suyu nerden alıyor? göl ırmak X

23. Hanehalkı içme suyunu nasıl hazırlıyor? Kaynatıp kaynatmadanX

24.Hanehalkının tuvalet girdikten sonra elini yıkayacak yeri var mı? Var Yok X


26. Evin temizlik durumu : iyi orta kötü X

27. Son 2 yılda ishal ya da kolerayla ilgili Sağlık Eğitimlerine katıldınız mı? Evet Hayır X


29. Sizce, koleraya nasıl yaksahaılır? .hasta bir kişiyle temas, kirli tuvalet kullanmak, kaynamamış su içmek.....................................................

There are some markers you will see in the instruction that will provide you with additional information.

75



Ek D – Eğitim sorularına Cevaplar

Soru 1: Eğer listeyi en gençten en yaşlıya doğru listelemek isteseydiniz, azalan sırayı mı yükselen sıra mı seçerdiniz? Cevap: Yükselen

Soru 2: Şu anda mevcut listenizde kaç tane kaydınız var? Neden?Cevap: 33. Çünkü yalnızca 33 vaka vardı (hasta olup da Hasta mısınız? sorusuna “Evet” cevabı verenler).

Soru 3: Vakaların çoğu hangi köyden geliyor? Vakaların yüzde kaçı bu köyde? Cevap: Rwenshama. 66.7%.

Soru 4: Yukarıdaki adımları kullanarak, verileri Cinsiyete (Q3Sex) göre analiz edin (Aşağıdaki verileri girin)Cevap:

Q3Sex Sıklık YüzdeKadın 19 57.6%Erkek 14 42.4%

Soru 5: Verileri Mesleğe (Q4Occup) göre analiz edin. Vakaların yüzde kaçı evhanımıdır? Cevap: 27.3%

Soru 6: Verileri eğitim seviyesine (Q5Educ) göre analiz edin. Vakalar arasında, hangi eğitim seviyesi, en sık görülüyor?Cevap: İlkokul 1-4

Soru 7: Hiçbiri. Ateş sorusuna verilen tüm cevaplar Hayır idi. ((66 yerine yalnızca 33 Hayır cevabı olduğunu fark etmiş olabilirsiniz. Bunun sebebi, soruyu yalnızca hasta olanların (vakalar) cevaplamış olmasıdır. Epi Info, eksik cevapların sıklığını vermemiştir.))

Soru 8: Hasta olanların yaş aralığı (en gençten en yaşlıya) nedir?Cevap: 4’ten 56’ya

Soru 9: En yakındaki 10’a yuvarlanmış olarak aşağıdakiler nedir ?Cevap: ortalama _26.5_, ortanca__26.0__, Tepe değeri__19.0__.

Soru 10: Vakaların en büyük yüzdesi hangi yaş grubundan geliyor? Cevap: 20-30

76


Soru 11: Bu cümleleri tamamlayın: Cevap:

İshal teması olan _10_ kişiden, _9_ tanesi hasta oldu ve __1_ tanesi hasta olmadı.

İshal teması olmayan _47_ kişiden, _22_ tanesi hasta oldu ve __25_ tanesi hasta olmadı.

Soru 12: Ağağıdaki risk faktörlerinin her biri için bir 2x2 tablosu oluşturun. Doğru p-değerini (en yakın 100’e yuvarlanmış şekilde) ve risk faktörünün hasta olmakla bağlantısı olup olmadığını belirleyin.Cevaplar:

Son beş gün içerisinde ev dışında yemek yemiş olma öyküsü (Q25Eat):

p-değeri: 0.0098 (Fisher Exact)

ilişki: Evet_X_ Hayır ___

Şeker pancarı yemek (Q52Sugar):

p-değeri: 0.0706 (Düzeltilmemiş Ki Kare)

ilişki: Evet___ Hayır _X_

Hanehalkı içme suyunu nasıl hazırlıyor. (Q59Boil):

p-değeri: 0.1080 (düzeltilmemiş Ki Kare)

ilişki: Evet___ Hayır _X_

77

using epi info 2000 in an outbreak investigation · web viewevetse, eğitimi kim verdi ... create...

Documents