uva-dare (digital academic repository) · 3.3.4 de toepassing van zorg; discretionaire ruim- 49 te...
TRANSCRIPT
UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
UvA-DARE (Digital Academic Repository)
Ondersteuning van slachtoffers: Kwaliteit van onderop
Baars, S.H.M.
Publication date1999
Link to publication
Citation for published version (APA):Baars, S. H. M. (1999). Ondersteuning van slachtoffers: Kwaliteit van onderop.
General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.
Download date:29 Aug 2021
INHOUDSOPGAVE
Hoofdstuk en paragraaf aanduiding
VERANTWOORDING l
VOORWOORD 3
HOOFDSTUK 1 PROBLEEMSTELLING VAN DIT ONDERZOEK 6
1.1 Kwaliteit in slachtofferhulp; maatschappelijke ontwikkelingen; achtergrond van studie en wetenschappelijk debat 1.1.1 Kwaliteit 6
Diverse opvattingen over kwaliteit; 6 maatschappelijke context
1.1.2 Markante verschillen; slachtofferschap en toenemende zelfbeschikking
De calculerende burger; een andere omgang met elkaar; ecologie; risico- 7 maatschappij; onvermogen overheid; afbraak van morele kaders; aandacht voor slachtoffers
1.1.3 Zorg voor slachtoffers; moraal in praktijk 1.1.4 Slachtofferschap; kwaliteit in onder- 10 steuning
Toenemende criminaliteit; ontwikkelingen; 12 slachtoffers zelf schuldig; kwaliteit; kwaliteit als gebniikersdominantie; diverse aspecten aan kwaliteit, invloed van hulpvrager; professionaleit versus kwaliteit; "er plezier aan hebben' of "plezier hebben mag niet", een normatieve verankering van hulpverlenen; discretionaire ruimte; horizontalisering, interactie i.p.v. centrale aansturing; kwaliteit als product van 'netwerken'
1.1.5 Terugtredende overheid; kansen op kwaliteit?
Discretionaire ruimte en creatieve "tussen-organisatie"; dialoog met omgeving, kwaliteit door kleinschaligheid
1.2 Probleemstelling en wetenschappelijk kader , fi 1.2.1 Probleemstelling en onderzoeksopzet l f i
Omschrijving van voorwaarden; dit onderzoek
traditie van handelings- ofwel actie-onderzoek
1.2.2 Theoretisch kader 17 Theorie van publieke actie: wanneer kwaliteit?
1.2.3 Afsluiting; leeswijzer 17
Noten
HOOFDSTUK 2 METHODIEK VAN ONDERZOEK
2.1 Probleemstelling van onderzoek, doel van onderzoeker, kwaliteit
Handelingsgericht onderzoek
18
22
22
24
2.2.1 Wetenschappelijk onderzoek als praktijkgerichte activiteit
Onderzoek van het concrete geval; wel een bepaald soort generaliseren; hermeneutiek en edification: aansluiten bij het onderzochte, mijn ervaring met de omstandigheden van slachtoffers
2.2.2 Het bijzondere van handelingsgericht onderzoek
Wisselwerking, exemplarisch praktijkonderzoek; een systematisch iteratief proces; directe observatie, begripsvorming tijdens onderzoek; symbolisch interactionisme; kenmerken van onderzoek; eisen aan onderzoek; het nut van heldere begripsvorming
2.2.3 Bepaald type van onderzoek, de kracht van metaforen 26
Taal; metaforen, het scheppen van een gemeenschappelijke werkelijkheid; sensitizing concepts, edification
2.3 Toepassing 27 2.3.1 De rol van de onderzoeker 27
Aansluitende begripsvorming; de onderzoeker acteert in een complexe an veranderlijke werkelijkheid; de onderzoeker gericht op kwaliteit van ondersteuning; productie van veranderingskennis, het moment telt 28
2.3.2 Kwaliteit: de waarde van het onderzoeks-product
Kwaliteit, wat levert onderzoek op? Opnieuw kwaliteit, leidt het onderzoek tot resultaat? Kwaliteit als handelmgsvemnming, de voor-
w a a r d e van onderhandel ing; open communicat ie als voorwaarde tot onderhande l ing
2.3.3 Sensit izing concep t s 2.3.4 Casuspos i t ies
Casus 2.1 Gezin op de galerij 3 " Analyse Casus 2.2 Aanvankelijk g e d u p e e r d e vacant ie- 33 gange r s Analyse 34 Casus 2.3 E e n g e w e l d d a d i g e vriend Analyse 36
2.3.5 Samenva t t ing 37
2.4 Afsluiting
38 Noten
HOOFDSTUK 3 CRIMINALITEIT EN SLACHTOFFERSCHAP IN DE CONTEXT 4 0
VAN VANDAAG
3.1 Onderzoek als in s t rument tot kwaliteit; korte recapitulatie; we lke soort kwaliteit; normat ieve 4Q verankering
Kwaliteit; v o o r w a a r d e n -waaronder; kwalitei t en handel ingsonderzoek; kwalitei t van communicat ie ; houd ing van onders teuner , normat ieve veranker ing; g e e n maatschappel i jk vacuüm
41 41
3.2 Typering van de h e d e n d a a g s e samenleving 3.2.1 De risico-maatschappij
Club van Rome; de risico-samenleving raakt ons allen; d e bu rge r word t calculerend;
3.2.2 Naar e e n b e w u s t zelfontwerp; de identiteit van he t individu 43
Opn ieuw d e b a l a n s opmaken, e e n ieder voor zich; f ragmenter ing van moraal: morele dilemma's; n i e u w e vormen van e n g a g e m e n t
3.3.3 Criminaliteit e n slachtofferschap 43 Nieuwe vormen van be t rokkenheid en samenwerking; h e t e inde van de grote verhalen; maatschappel i jke be teken is van slachtofferschap; ve ron twaard ig ing ; moraliteit me t be t rekking tot slachtofferschap; t a s t b a a r t o e g e p a s t e zorg van "onderop"
3.3 Hoe moreel me t kwal i te i t te hande len? 45 3.3.1 Universele of c o n t e x t g e b o n d e n moraliteit? 45
Geen universele moraliteit maar zorg als
voorwaarde tot kwaliteit 3.3.2 Het begrip zorg nader uitgewerkt 46
Aan mensen aansluitende ondersteuning bieden; kwaliteit versus de calculerende burger; geen contract maar echte zorg; buddy-projecten, kwaliteitsvolle tussenorganisatie 48
3.3.3 Het idee van zorg normatief verankerd Kwaliteit versus standaardisering
3.3.4 De toepassing van zorg; discretionaire ruim- 49 te als voorwaarde tot normering
Belangeloosheid; niet het uitsluitend juridische maar het gebruik van discretionaire ruimte; slachtofferhulp: tussen-organisatie
50
51
51
53
3.4 Ijkpunten voor kwaliteit
3.5 Presentatie van casusposities Casus 3.1 Slachtofferhulp van het eerste uur: geïnspireerde inzet Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 3.2 Mevrouw Van der Lek: een nieuwe zingeving Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 3.3 Hulpverlening door vrijwilligers Analyse, sensitizing concepts; ijkpunten Casus 3.4 De 'ontvoerde' dochter Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten
3.6 Afsluiting 57
Noten 58
HOOFDSTUK 4 DE OMSTANDIGHEDEN VAN SLACHTOFFERS 60
4.1 Opnieuw kwaliteit 60 Ijkpunten; sensitizing concepts; complexiteit van slachtofferschap; verstoring van de alledaagse vanzelfsprekendheid; ontwrichting
4.2 Gevoelens van slachtoffers 61 4.2.1 De schok van het misdrijf 61
Onverwachte schok; overrompeling van het zelf; illusie van onkwetsbaarheid; posttraumatische stress-stoornis: kenmerken; Vietnam-veteranen; verscherping tot een trauma; verkeersslachtoffers; verstoring
van ego, onderzoek sinds Eerste Wereldoorlog; vijf diagnostische kriteria; lichamelijke verwonding, invloed van omgeving, zelf schuld
4.2 Seksueel geweld 64 Slachtofferschap en machtsverschil; herhaling en dissociatie
4.3 Reacties uit de omgeving van slachtoffers 65 Ondersteuning door omgeving; inadequate reactie door omgeving
4.3.1 Blaming the victim 65 Popgroep; geloof in een rechtvaardige wereld; omgeving beïnvloedt verwerking negatief
4.3.2 Ondersteuning van kwaliteit 66 Yolanda, ongeloof bij systeemdominante zorg; ongeloof bij institutionele hulpverlening; dissociatie; integere rechercheurs, erkenning van slachtofferschap 67
4.3.3 Casusposities Casus 4.1 De omgeving deed er luchtig over 68 Analyse; slachtofferschap; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 4.2 Ik heb er ook zelf schuld aan 70 Analyse; slachtofferschap; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 4.3 Ruzie op het schoolplein 7j Analyse; slachtofferschap; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 4.4 Kaak op drie plaatsen gebroken - , Analyse; slachtofferschap; sensitizing concepts; ijkpunten
74 4.4 Afsluiting Omgeving en kwaliteit van verwerking; politie en Justitie deel van de omgeving; ondersteuning van kwaliteit, verdere beschrijving in komende hoofdstukken, hulpverleningsmethodiek, politie en Justitie
Noten 75
HOOFDSTUK 5 ONDERSTEUNING VAN SLACHTOFFERS 80
5.1 Inleiding 81 Het extra van Slachtofferhulp in relatie tot professionele hulpverlening, politie en
Justi t ie; sensi t izing concep ts en ijkpunten; Slachtofferhulp n a a s t professionele hulpverlening; machtsongel i jkheid of kwali tei t
5.2 Onders teun ing van hulpvragers 81 5.2.1 Een zevental method ieken 81
Eclectisme; opn ieuw kwali tei t 5.2.2 Beschrijving van de method ieken 82
Social casework; cl iëntgerichte benader ing ; gedrags therap ie ; sys teembenader ing ; gestal t -therapie; poli t iserende hulpverlening; feminis t ische benade r ing g4
5.2.3 Systeem- of gebruikersdominant ie Zelfbeschikking van de hulpvrager? professionele en bureaucra t i sche regels s -
5.2.4 Kwaliteit in onders teun ing Iets anders d a n disciplinering Casus 5.1 Het verhaal jarenlang ve rzwegen Analyse; sys teemdominan te hulpverlening; sensi t izing concepts ; i jkpunten Casus 5.2 Slachtoffer van krakers 87 Analyse; sys teemdominant ie ; sensi t iz ing concepts ; i jkpunten
5.2.5 Slachtofferhulp als onders teun ing 88 Casus 5.3 Slachtoffer op de "baan" 89 Analyse; sensit izing concepts ; i jkpunten
85
5.3 Discretionaire ruimte en t u s s e n organisat ie 5.3.1 Het hande len van de m e d e w e r k e r s van Slachtofferhulp
Sociale betrekkingen; kleinschalig ar rangemen t van omgeving
5.3.2 Mogelijkheden voor d e m e d e w e r k e r s Casus 5.4 Dreiging boven he t hoofd Analyse; kunnen ne twerken; sensi t iz ing concepts ; i jkpunten
5.3.3 De sociale omgeving als gehee l van t r ans -actionele relat ies
Samenhang , relatieve autonomie en veranderlijkheid; de sociale werkelijheid is veranderlijk en complex Casus 5.5 stalking , e e n aanta l ins tan t ies b ieden hulp Analyse; sensi t izing concepts ; i jkpunten ^
5.4 Afsluiting Sys teemdominant? Discretionaire ruimte 9g
Noten 97
91
91
91 92
93
HOOFDSTUK 6 ONDERSTEUNING VAN SLACHTOFFERS DOOR DE POLITIE 1 o l
6.1 Inleiding 101 Discretionaire ruimte; monopolie; hybride organisatie Casus 6.1 Sans rancune 102 Kwaliteit door de politie; bureacratische afhandeling? Kwaliteit van onderop; zelfredzaamheid
104 104
6.2 Streven naar kwaliteit 6.2.1 Verschillende definities van kwaliteit
Henwinning van zeggenschap; fasering; kwaliteit top-down: doelmatigheid of cliëntgerichtheid
6.2.2 Klantgerichtheid door de Amsterdamse politie 106 Veranderingen Casus 6.2 'Non-kwaliteit' bij de Amsterdamse politie 106 Naar een ander type kwaliteit, omslag naar een nieuwe 'missie' Casus 6.3 Een Reisbureau in Kwaliteit Analyse 6.2.3 Decentralisatie als voorwaarde tot kwaliteit? Casus 6.4 Wijkteambureau Balistraat Analyse; kwaliteit, ook in de zin van moreel besef bij ondersteuner? de politie dichtbij
6.2.4. Metterdaad kwaliteitsverhoging bij de politie?
Discretionaire ruimte 6.2.5 Leunen op regelgeving?
Spelen met vuur; winkeldiefstal; onafhankelijkheid van handelen
107
109 109
110
111
6.3 Kwaliteit door politie? U2
6.3.1 Zelfredzaamheid 1U
Casus 6.5 Zelfredzaamheid in Amsterdam-Zuid 112 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 6.6 Pas op, wij waken 114 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten
6.3.2 Kwaliteit bij ondersteuning van slachtoffers 116 Opnieuw: monopolie; discretionaire ruimte en persoonlijk contact Casus 6.7 Het wijkteam bood uitkomst 117 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten; politie: handhaving gezag; ondersteuning van slachtoffers; slachtoffer als informant
of medemens; Raampoort Casus 6.8 Training on the job voor politiemensen 119 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten; vertrouwen op eigen kundigheid
6.3.3 Kwaliteit door politie en slachtofferhulp tezamen 121
Communicatie Casus 6.9 Slachtofferhulp in Amsterdam Zuid Oost, de kunst van het wederzijds verwijzen 122 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 6.10 Zelfs de dieven zijn hier aardig 123 Sensitizing concepts; ijkpunten
6.4 Afsluiting 125 Organisatie en eigen initiatief; monopolie en discretionaire ruimte; cultuur en zelfredzaamheid; ook Justitie als partij in het netwerk
Noten
HOOFDSTUK 7 SLACHTOFFERS EN JUSTITIE
126
131
7.1 Inleiding 131 Omslag en noodzaak van rechtvaardiging; betekenis van het strafrecht, perspectief voor slachtoffers; initiatieven; voorwaarden voor kwaliteit
7.2 Kwaliteit van het strafrecht? 132 7.2.1 Het strafrecht als zinvol beleefd? 132
Preventie; vergelding en herstel van rechtsgevoel; consumentenperspectief; hybride organisatie 134
7.2.2 De afschaffing van het strafrecht Publieksvriendelijkheid consequent doorgetrokken? 134
7.2.3 Veranderingen in de strafrechttoepassing, groei van het aantal delicten
Toename van criminaliteit; groei van en toenemende druk op Justitie
7.3 Slachtoffers en de crisis van het strafrecht 135 7.3.1 Crisis i25
Strafrecht niet meer vanzelfsprekend; niet
geloofwaardig voor slachtoffers? normen minder effectief? strafrecht niet behulpzaam
7.3.2 Waarheidsvinding in het strafrecht 136 Inquisitoire toonzetting
7.3.3 Mijden van het strafrecht 136 7.3.4 Een nieuwe functie voor het strafrecht 136
Een functie voor slachtoffers; bescherming van zwakkeren
7.3.5 Productie van geloofwaardigheid 137 Normvervaging en vrijblijvendheid; overheid verliest haar normgevende functie; kloof tussen overheid en burgers
7.4 Strategieën ten behoeve van slachtoffers vanuit het strafrechtstelsel; meer aandacht voor kwaliteit? 138 7.4.1 Plaatsbepaling 1 3 8
Meer kwaliteit? Verlies aan effectiviteit; afschaffen van het strafrecht; slachtoffer-vriendelijker?
7.5 Regelgeving Terwee 139 7.5.1 Introductie van deze regelgeving
Opvang van slachtoffers 7.5.2 Verbinding met Slachtofferhulp 139 7.5.3 Terwee effectief? 140 7.5.4 Dordrecht 140
Casus 7.1 Terwee en de taak van Slachtofferhulp; laat alle partijen de mogelijkheid van discretionaire ruimte Analyse; succes bij een complexe en veranderlijke omgeving; sensitizing concepts; ijkpunten; politie en Openbaar Ministerie succesvol met discretionaire ruimte aan de slag Casus 7.2 Beroving in Dordrecht .41 Analyse
7.5.5 Experiment in Den Bosch; voluit aan de slag; weerstand bij de politie; geen adequate taakafbakening
Afbakening van taken? Toch voorwerk; alles complex, dus 'afschuiven' op Slachtofferhulp Casus 7.3 Knelpunten en succesfactoren; aanwijzingen voor invoering Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten
7.5.6 Een experiment schaderegeling in Amsterdam De Mirandalaan I47 Casus 7.4 De opzet van schadebemiddeling I47 Analyse Casus 7.5 Politiesepot: mag de politie-agent zelf bepalen of wordt afgezien van strafvervolging? 1 4 8
141
143
144
149
150
150
Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten
7.6 Het project Dading te Amsterdam; van experiment naar voorzetting
Opnieuw: Justitie in omslag, zo ook de omgeving
7.6.1 Historische achtergrond Experiment; vervolg; beëindiging
7.6.2 Rechtsbeleving van benadeelden Geen erkenning van slachtofferschap
7.6.3 De belangen van benadeelden; aanbevelingen; op weg naar kwaliteit - *
Sensitizing concepts; ijkpunten
7.7 Afsluiting Monopolie en kwaliteit; justitie en omslag; 152 vermijden van het strafrecht; aandacht voor slachtoffers; Terwee en Dading; niet bureaucratisch; Dading; volgende stap in dit onderzoek; publieke dialoog
Noten 154
HOOFDSTUK 8 OPZET VAN ONDERZOEK EN RESULTATEN 1 6 0
8.1 Inleiding 160 Kwaliteit in de praktijk van alledag Pleidooi voor een bepaald type van onderzoek Onderzoeksvraag
8.2 Sensitizing concepts en ijkpunten 161 Bijdragen en bepalingen Vijftig stellingen op kaartjes, kwaliteit
8.3 Opzet van het onderzoek; concept mapping 161 Concept mapping Cijfers geven Combineren Definities van begrippen Matching en uitsplitsing; sorteren op belangrijk heid
8.4 Resultaten van het onderzoek onder de medewerkers 1,-, van Slachtofferhulp
8.5 Resultaten van het onderzoek onder politiemensen 166
8.6 Resultaten van het onderzoek onder medewerkers van Justitie 169
8.7 Vergelijkingen tussen de drie respondentgroepen, afgezet tegen de eerder ontwikkelde gedachtengang 174
De gedachtengang vooraf Enige eerste algemene bevindingen
8.7.1 Uitwerking per suggesties voor handelen 176 Communicatie Invloed van slachtoffers Discretionaire ruimte voor de ondersteuner Netwerkontwikkeling en gebruik van omgeving Solidariteit met het slachtoffer Vermogen van politie en Justitie om haar legitimatie "terug te veroveren" Planmatige aanpak Een ander zicht op de werkelijkheid Het gebruik en de veelvormigheid van de omgeving rond het slachtoffer Toepasbaarheid van verworven suggesties in specifieke en andere omstandigheden
8.7.2 Uitwerking per ijkpunten 182 De belangeloosheid van de ondersteuner De bereidheid van de ondersteuner om zichzelf tegenover het slachtoffer te garanderen De bereidheid van de ondersteuner om zichzelf tegenover anderen te verantwoorden Communicatie Netwerkontwikkeling Positie in kleine organisatie Deskundigheid Zeggenschap van het slachtoffer
8.8 Besluit 1 8 6
Ijkpunten Suggesties voor handelen
Noten 187
HOOFDSTUK 9 SAMENVATTING 190 9.1 Inleiding 190
Kwaliteit 9.2 Maatschappelijke context en slachtofferschap 191
Vormen van geweld; zelfcalculerende burger;
een ander rol voor de overheid 9.3 Slachtofferhulp
Aandacht voor slachtoffers; nadere definitie van kwaliteit; ethische noties; initiatief bij bij het slachtoffer
9.4 Casusbeschrijvingen 9.5 Veldonderzoek onder een representatieve groep
van frontlinie werkers; de methode van 'concept mapping' Methode; resultaten, de ijkpunten; resultaten, de suggesties voor handelen; werkbaarheid van de statements
9.6 Conclusies; discretionaire ruimte en een 'ethic of care' Werkbaarheid van guidelines en ijkpunten
SUMMARY 199 1. Introduction, the problem and framework of this 199
thesis 2. Societal context and victimization 200 3. Victim Support
A further definition of quality 202 4. Discretionary space and and 'ethic of care' 204 5. Case descriptions from the Victim Support practice 204 6. Field research among a representative group of
frontline workers; the method of concept mapping 205 7. Conclusion 206
GEBRUIKTE LITERATUUR 209
PERSOONSREGISTER 218
BIJLAGEN: 1. OPZET ONDERZOEK 221 2. GRAPHS 231