INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

EKONOMSKI FAKULTET

EKONOMSKI RAZVOJ I GLOBALIZACIJA

Seminarski rad

PREDMET:

Uvod u ekonomiju

Prof.dr. Ibrahim Jusufranić Student: Elmedina Avdović

Mentor: Vinko Jakić Br.indeksa:E-51/12

Travnik, Decembar, 2012. godine

SADRŽAJ

Uvod:...........................................................................................................................................3

1. Definicija globalizacije..........................................................................................................4

1.1. O globalizaciji uopšte....................................................................................................4

1.2. Proces globalizacije......................................................................................................5

2. Ekonomska globalizacija.......................................................................................................7

2.1. Ubrzavanje međunarodnih tokova kapitala.....................................................................7

2.2. Ubrzavanje međunarodnih tokova roba........................................................................... 8

3. Stavovi Japana prema ekonomskoj globalizaciji.................................................................. .9

4. Nosioci globalizacije...............................................................................................................9

5. Globalne kompanije..............................................................................................................10

6. Proces globalizacije tržišta i efekti na poslovanje preduzeća.............................................. .11

Zaključak...................................................................................................................................12

Literatura...................................................................................................................................13

2

Uvod:

Svjedoci smo rastuće međuzavisnosti između država širom svijeta i odvijanja niza

nezavisni procesa koji se događaju i obuhvataju države, regione, čitav svijet. Ovaj splet svih

odnosa kojima se povezuju brojni sudionici na državnom, regionalnom nivou , pa i civilizacije

u raznim oblastima, vremenima, pri različitim brzinama odvijanja, s tendencijom

sveobuhvatnosti, ali i širenja i kod onih procesa koji su već postali globalni- nazivamo

globalizacijom.1

Mnogi autori globalizaciju svode na procese koji se odvijaju u svijetskoj privredi, a

vremenski je smještaju u razdoblje od sredine sedamdesetih ili čak od sredine osamdesetih

godina. Međutim, globalizacija se odvija u mnoštvo oblasti, a prva globalizacija desila se vrlo

davno i odvija se vrlo dugo, što znači da globalizacija nije nastala, odnosno nije produkt ovog

vremena.

Prva globalizacija je bila demografska. Druga u istoriji, a prva među novijim bila je

saobraćajna globalizacija, a do nje je došlo kada je pronađeno plovilo koje je moglo ostvariti

dugu plovidbu - veliki jedrenjak. Saobraćajna globalizacija omogućila je globalizaciju u

cijelom nizu drugih obliasti - trgovini, kulturi, tehnologiji, ali i globalizaciju mnogih zaraznih

bolesti. Slijedeći značajan korak predstavljala je globalizacija u komunikacijama koju je

omogućio pronalazak telegrafa, a kasnije: radia, telefona, televizije i kompjutera koji su

istovremeno značili i informatičku globalizaciju.

1 Mersud Ferizović, Strateški menadžment, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihaću, Bihać, 2005, str. 56

3

1. Definicija globalizacije

Globlozacija potiče od francuske riječi ''global'', što znači cjelovitost, sveukupnost.

Pojam globalizacije može se shvatiti i definirati na različite načine:

- jedno definira globalizaciju kao pozitivan i optimističan proces koji donosi razvitak

tehnologije, proširenje tržišta, veći profit, lagodniji život, znanstveni napredak, raspad

diktatorskih režima i užitak potrošnje (dakle, kao nužnost povezivanja svijeta bez

nacionalnih granica),

- drugo definira globalizaciju kao nužno zlo, prevlast SAD-a i EU-e u svim aspektima

života: ekonomiji, politici, znanosti i kulturi (dakle kao oblik kolonijalizma i

imperijalizma nad malim narodima).

''Globalizacija je naziv za pretvaranje svijeta u jedinstven prostor''2

1.1. O globalizaciji uopšte

Izvorište globalizacije uklapa se u novu filozofiju znanu kao novi svjetski poredak koji je

zamišljen u Sjedinjenim Američkim Državama nakon propasti komunističkih poredaka i

sovjetskog bloka, a čija je najvažnija odrednica stvaranje globalnog tržišta. Kao dugotrajni

povijesni proces u kojemu ljudski rod od samih početaka svojim kretanjem i izumima teži

sveobuhvatnosti svijeta, globalizacija je svoje ubrzanje doživjela raspadom realnog

socijalizma i slomom komunističkih jednostranačkih režima u zemljama srednje i istočne

Europe i u bivšem Sovjetskom Savezu.

U ujedinjenju Europe mnogi vide prvi korak u stvaranju svjetske države, a ta ideja o

jednom svijetu jednako je stara kao i iluzija o vječnom miru kojeg bi taj svijet trebao jamčiti.

Globalizaciju je kao proces nemoguće izbjeći, s obzirom na razvijenost visokosofisticirane

tehnologije, posebno informatičke što svijet pretvara u globalno selo. Takvo globalno

otvoreno tržište nameće visoke kriterije kvalitete, učinkovitosti, te razvojnih sposobnosti i 2 LJ. Berberović,, '' Globalizacija ili diktiranje budućnosti'', Sarajevo, 1996, str.1

4

afiniteta poduzeća kao i kompetencije menadžera. Otvorenost prema svjetskom tržištu,

duboka međunarodna integracija i revolucija u ekonomiji znanja oblikuju globalizaciju kao

proces sa sve manjim mogućnostima nacionalnih država da utječu na ekonomske procese.

1.2. Proces globalizacije

Proces globalozacije počinje industijskom revolucijom i kapitalističkim načinom

proizvodnje, čiji je cilj sticanje i povećanje profita. Profit se može povećati uz brz rast

proizvodnje od troškova za isti nivo proizvodnje. Industrijska revolucija i tehnološki napredak

smanjivali su troškove proizvodnje i omogućavali stvaranje novih proizvoda, prije potpuno

nepoznatih. Proces globalizacije potaknut je osobito tehnološkim napredkom u

telekomunikacijama i transportu, a kraj je 20-tog stoljeća donio je informatičku tehnologiju.

Ekonoski gledano, može se reći da su uzroci i poticaji globalizacije kapitalistički način

proizvodnje, tehnološki napredak i međunarodna regulacija. U globalnoj se privredi faktori

proizvodnje, prirodni resursi, kapital, tehnologija, rad, informacija kao i dobra i usluge

slobodno kreću svijetom.

Globalizaciju karakterise sve veca međuzavisnost nacionalnih ekonomija sa svjetskom

privredom. Zemlje u svijetu su povezane u multidimenzionalnu mrežu ekonomskih,

socijalnih, i političkih veza. Osnovni cilj globalizacije je profit, zatim osvajanje novih tržišta,

pronalazak novih tržišta, pronalazak novih i jeftinijih sirovina, smanjenje rizika u poslovanju,

uklanjanje ili ograničavanje konkurencije i dominacije svjetskom razmjenom od strane

nerazvijenih svijetskih zemalja. Predpostavka svjetske povezanosti se zasnivaju na tezi koju

su nametnule razvijene zemlje da se dalji racionalni razvoj privrede može ostvariti na osnovu

oštrijih kriterija poslovanja i gdje su velike multinacionalne kompanije osnova i nosioci

povezivanja. Uslov za globalizaciju je internacionalizacija svijetske proizvodnje i trgvine.

Globalizacija uključuje potpunu ekonomsku liberalizaciju, to jest otvaranje vrata krupnom

biznisu. Multinacionalne kompanije su na čelu. Vlade stvaraju maksimalno povoljne uslove

za porast njihovog biznisa. Povezanost velikog biznisa, vlada, regionalnih i međunarodnih

institucija u stvaranju povoljnih okolnosti za globalizaciju nije slučajnost. Ono ima historijske

korijene u kolonijalizaciji, otuda su dominantne snage bazirane na Zapadu. Ipak, bilo bi

pogrešno današnju globalizaciju opisati kao repliku zapadnog kolonijalnog iskustva, jer je

5

jedan od centara moći u Japanu. Izrastaju i drugi centri kontrole u sjeveroistočnoj i

jugoistočnoj Aziji. Globalizacija ima pozitivne i negativne uticaje, odnosno aspekte na

društvene, privredne, komunikacijske, nacionalne i druge faktore.

- Pozitivni uticaji globalizacije su: poduzimljivost i kreativnost glavnih nosilaca, dobra

organizacija rada, razvoj novih tehnologija i tehnika proizvodnje, racionalizacija i

razvoj novih sirovina, razvoj novih izvora energije pri čemu se nabroani uticaji

posmatraju kroz integraciju nauke i proizvodnje. Drugu grupu pozitivnih uticaja čine

prestrukturiranje proizvodnje gdje se radno- intenzivna proizvodnja locira u zemlje u

razvoju jer je jeftinija radna snaga, a kapitalno intenzivna proizvodnja se locira u

područjima razvijenih zemalja. Treću grupu pozitivnih uticaja čini međuzavisnot koja

se odražava kroz regionalna udruživanja, prenos znanja, prenos tehnologije, educiranje

radnika, mogućnost tehničko-tehnološkog i proizvodnog obrazovanja mladih ljudi, itd.

- Negativni uticaji globalizacije izražavaju se preko opštih uticaja: nametanje običaja i

shvatanja od strane razvijenih i ZUR-u, potiskivanje domaćih tradicionalnih

vrujednosti, nesolidarnost,...

2. Ekonomska globalizacija

6

Ako ekonomsku globalizaciju shvatimo u najužem smislu tj. kao ''rastuću privrednu

međuzavisnost država širom svijeta'' i tada moramo biti svijesni da nije dovoljno da privredne

veze prelaze granice država ili regiona, već je potrebno da se uspostavljaju sa velikim brojem

zemalja i da imaju tendenciju da obuhvate cijeli svijet, tj. da postanu globalne i da su tek tada

sastavni dio procesa ekonomske globalizacije. Značajan događaj koji je označio ne samo

početak već i veliki skok u procesu svestrane a posebno ekonomske globalizacije je pad

Berlinskog zida. Davno smo poučeni da na potrebama i njihovom rast, gledano na razlike

domaće potrošnje i proizvodnje, te investicija i štednje, a prema njihovim ekonomskim

politikama, počivaju glavni tokovi ekonomskih integracija: međunarodni tokovi roba,

međunarodnih tokovi kapitala i njihov rast. Ekonomska globalizacija prirodan je, tj. nužan

proces i proizvod je djelovanja tržišnih zakona, međunarodnih ekonomski politika, država i

međunarodnih ekonomskih ustanova i organizacija kao i transnacionalnih i multinacionalnih

kompanija. U tom proces posebno potsticajnu ulogu igra razvoj tehnologije u oblastima

informatike i komunikacija.

Oba glavna toka globalne ekonomske integracije: međunarodni tokovi kapitala i

međunarodni tokovi roba kreću se ciklično, ali imaju jasnu tendenciju brzog rasta, znatno

bržeg nego što je to rast ukupnog proizvoda.

2.1. Ubrzavanje međunarodnih tokova kapitala

Na globanlom planu, finansije sve više postaju digitalna djelatnost, jer finansijska tržišta

danas postaju unutar kompjuterske mreže i više nema potrebe za fizičkim strukturama.

Posljedne dekade XX vijeka obilježila je visoka mobilizacija kapitala, internacionalna

mobilnost kapitala i njegova koncentracija, koja zapanjuje sa brzinom integracija, ekspanzija i

obimima. U ukupnim novijim tokovima kapitala odvijale su se dvije značajne strukture

promjena:

- jedna je značajno preusmjeravanje sa bankarskih kredita na posredna i neposredna

ulaganja i ulaganja u državne obveznice,

- druga, do azijske finansijske krize, preusmjeravanje ulaganja sa

superindustrijalizovanih na novoindustrijalizovane, uključujući tu i Kinu.

Danas su praktično sve zemlje svijeta- i bogate i siromašne- uvoznice i izvoznice kapitala.

7

2.2. Ubrzavanje međunarodnih tokova roba

Brži rast i neobično velika brzina i obim kretanja nekih oblika kapitala kao i činjenica da je

praktično cijeli svijet pokriven mrežom transnacionalnih i međunarodnih finansijskih

ustanova, još uvijek ne znače da su međunarodni tokovi kapitala postali glavni instrment

ekonomske globalizacije. Nasuprot, međunarodna trgovina je bla i ostala najglobalizovaniji

vid međunarodnih ekonomskih odnosa. Zahvaljujući, s jedne strane, vrlo dinamičnom rastu

industrijske i poljoprivredne proizvodnje u pojedinim regionima i zemljama, a s druge,

liberalizacjij svjetske trgovine koja je uslijedila uspješnim završetcima osam rundi globalnih

pregovora o trgovini kao i liberalizaciji trgovine unutar integracionih cjelina.

Ključnu ulogu u procesu globalizacije tokova roba ( isto kao i globalizacije tokova i

tehnologije) igraju multinacionalne kompanije. Zahvaljujući dejstvima ''demonstrativnih

efekata'' ( ''efekata ugledanja'') one prvo globalizuju ukuse i modele potrošnje( što je nekada

dobro, a nekada loše. Loše je na primjer , kada u jednoj zemlji omladina pije isključivo

vještačke napitke, dok hiljade i milioni tona voća propadaju ), a onda proizvodnja ili samo

potrošnju, dobara i usluga i njihove tokove.

Ekonomska ujedinjenja odnosno stvaranje velikih ekonomski blokova shvaćena kao proces

otvaranja i sve intenzivnije međusobne ekonomske saradnje gotovo svih zemalja svijeta

predstavljaju samo jednu etapu na velikom putu globalizacije svijetske privrede

Među mega integracijama, svakako, najkrupniju predstavlja Azijsko-pacifička

ekonomska kooperacija (APEC). APEC je postao petokontinentalna integraciona cjelina, jer

okuplja zemlje Sjeverne i Južne Amerike, Azije, Evrope i Australije. A slijede je NAFTA i

Evropska unija. Međunarodna kretanja roba prate kretanja novca i kapitala. Sistem

međunarodnih plaćanja u svom razvoju je doveo do postizanja skupa međunarodnih

sporazuma o sistemu međunarodnih plaćanja i institucija, koji omogućavaju i olakšavaju

plaćanja. Stvoren je međunarodni monetarni sistem.

Tehnološki razvoj, s jedne strane, te liberalizacija tekućih i kapitalnih računa, s druge

strane dovela je do jednog strašnog rasta tokova kapitala, tako da je finansijska integracija,

zapravo, ''nezavisna'' od drugih aspekata ekonomske integracije, odnosno finansijski tokovi su

višestruko nadmašili ekonomske tokove roba.

8

Finansijska globalizacija mijenja odnos balansa snage vlade- tržišta u korist tržišta i

tradicionalne solucije, manje snaže, resortira i osnažuje internacionalnim tretiranjem.

3. Stavovi Japana prema ekonomskoj globalizaciji

Prirodno bi bilo da se Japan kao jedna od privredno najrazvijenijih zemalja i druga po

ekonomskoj snazi među njima, javlja kao jedan od šampiona ekonomske globalizacija.

Međutim, to nije tako. Za današnje stanje duhova u Japanu moglo bi se reći da je ovo možda

po prvi put do kraja okupacije da japanski poslovni i politički vrhovi nisu u stanju da

kontrolišu ili da iskoriste brze promjene koje se posljednih godina odvijaju u svijetskoj

privredi. Jedni globalizaciju shvataju kao spoljni pritisak na Japan,a ne kao interakciju između

Japana i svijeta. Neki japanski autori tvrde da globalni standardi jesu „američki standard“.

Japanski antiglobalisti, suočeni sa činjenicom da stranci više nego ranije kupuju japanske

kompanije (jer je cijena dionica mnogo niža nego ranije), stalno upućuju nacionalistične

alarme japanskoj javnosti govoreći da pohlepni stranci gutaju japanske firme, posebno

japanske finansijske ustanove. Dok drugi, pristalice globalizacije, za decenijsku stagnaciju

japanske privrede ne optužuju globalizaciju, već tvrde da su japansko društvo i privreda

prožeti neefikasnošću, protekcionizmom...

4. Nosioci globalizacije

Kako smo ranije naveli, ključnu ulogu u globalizaciji imaju multinacionalne kompanije.

Multinacionalne kompanije se opisuju kao kompanije koje posluju širom svijeta. Ovakve

kompanije imaju sjedište u jednoj zemlji, a posluju u mnogo zemalja (General Motors, IBM,

General Electric, Toyota). Multinacionalne kompanije mogu koristiti prednosti poslovnih

prilika u mnogo različitih zemalja. Mogu širom svijeta prikupljati novac za svoje operacije.

Koristi im što su u mogućnosti da proizvodne kapacitete uspostave u zemljama u kojima

njihovi proizvodi mogu biti proizvedeni najučinkovitije i najefikasnije. Kompanije s

operacijama rasprostranjenim širom svijeta ponekad imaju pristup prirodnim resursima i

materijalima koji možda nisu uvijek dostupni domaćim kompanijama. MNC mogu zaposliti

menadžere i ostalo osoblje iz cijelog svijeta. Prednosti multinacionalnog djelovanja moraju

9

biti odmjerene u odnosu na izazove i rizike povezane s djelovanjem u stranim okruženjima.

Jedan od problema predstavlja porast nacionalizma u mnogim zemljama. MNC moraju

održati dobre odnose sa zemljom domaćinom, što može biti teško, jer dolazi do čestih

promjena vlada, a korporacije se moraju nositi s tim promjenama i neprestano im se

prilagođavati. Iako mnoge kompanije teže postati globalne, samo ih je nekoliko u tome i

uspjelo. To zahtijeva razvijanje proizvoda imajući na umu cijeli svijet. Pri donošenju

strateških odluka treba voditi računa o cjelokupnom svijetu, dok taktike moraju biti

prilagođene nacionalnom i lokalnom okruženju. Sa kompanijama iz zemalja u koje je

globalnim kompanijama onemogućen pristup, potrebno je osnovati strateške alijanse. Pri

upravljanju kadrovima, onima koji ne pripadaju matičnoj narodnosti mora se pružiti prilika za

napredovanje prema.

5. Globalne kompanije

Globalne korporacije su izrazito velika preduzeća koja svoje djelatnosti obavljaju u novim

industrijama (Microsoft, Apple, IBM, Sony, Compaq...) ili u starim industrijama koje su svoju

tehnološku potku bazirale na informacijskoj tehnologiji (GM, Ford, ABB, Reebok, Nike...),

gledajući na cijeli svijet kao na jedno tržište. Za globalne korporacije ''nacionalne granice su

irelevantne u naporu da se nađe najbolji izvor materijala, proizvode proizvodi po najnižim

cijenama''. Globalne korporacije vide cijeli svijet kao jedno tržište. Lociraju svoje operacije i

resurse različitim dijelovima svijeta. Globalne korporacije nude globalne proizvode

prilagođene lokalnim potrebama, a teže ostvarenju vodećeg mjesta u prodaji određenih

proizvoda na svjetskom nivou. Razlog zbog kojeg korporacije odlučuju postati globalnim

korporacijama, je težnja da se u uslovima jake konkurencije osigura vodeća pozicija u prodaji

određenog proizvoda na svjetskom tržištu.

6. Proces globalizacije tržišta i efekti na poslovanje preduzeća

U suštini, sve što se dešava vani predstavlja globalizaciju tržišta i ekonomije.

Globalizacija svijetske ekonomije stvara više prilika, ali i više prijetnji kako za postojeće tako

i za potencijalne učesnike u grani.3Globalizacija u suštini predstavlja proces koji donosi više

3 Dževad Šehić, Strateški menadžment, Slovo, Mostar, 2001, str. 93

10

prilika i prijetnji u globalnom okruženju na nivou planete i obuhvata sve promjene u

odnosima između država, privredni subjakata, Obuhvata sve odnose vezane za promjene čak i

promjene za društva, odeređena ponašanja. Državne velike kompanije, razne nevladine

organizacije provode proces globalizacije i integracije, nameću odrećene standarde, kodekse

kroz razne prakse, politike, zahtjeve... Posebno značajne promjene desile su se 60-tih godina

prošloga vijeka kao što su:

- tehnološke promjene: brža i bolja komunikacija, brži i bolji transport, sve više

informacionih mreža koje globalno povezuju ljude

- međunaroden ekonomske integracije: manje tarife (GATT), valute povezane

flukruirajućim kursevima, globalni tokovi kapitala

- sazrijevanje tržišta u razvijenim zemljama : sporiji domaći rast, agresivniji izvoznici,

manje intervencije države

- pad komunističkog i socijalističkog režima: sve više zemalja povezanih sa

kapitalističkim sistemom, više privatizacije

Globalizacija tržišta i konkurencije na takav način dovodi do stvaranja više prilika što ima

za posljedicu povećanu brzinu i veću konkurenciju, a s drge strane stvaraju se i veće prijetlje

u smislu većeg tržišta i stvaranja manje međudržavnih barijera. Da bi se izbjegle prijetnje i/ ili

iskoristile prilike, preduzeća moraju izabrati transformaciju kojom će postati jači konkurenti.

Tipične metode transformacije su:

- reinžinjerin

- restruktuiranje programi kvaliteta

- integracija i akvizicije

- promjene kulture i opstale strateške promjene.

Menadžment svakog preduzeća mora biti svijestan ovih promjena. Čak i komanijae koje

prodaju proizvode na manjim geografskim regionima osjetiće posljedice globalizacije.

Zaključak:

Proces globalizacije se ne odnosi samo na ekonomsku globalizaciju, on mijenja naše

životne okolnosti. To je način na koji danas živimo. Opirati se ekonomskoj globalizaciji bila

bi jednako promašena taktika i za bogate i za siromašne nacije. Pesimistični pogled na

globalizaciju smatra da ona uništava lokalne kulture, širi svjetske nejednakosti i uveliko

11

pogoršava živote siromašnih. Neki tvrde da globalizacija stvara svjetske pobjednike i

gubitnike od kojih nekolicina prosperira, a većina biva osuđena na bijedan i očajnički život.

Globalizacija je kompleksni set procesa, a ne jedan jedini proces, a oni se odvijaju

kontradiktornim načinima. Većina ljudi misli o globalizaciji jednostavno kao o odvlačenju

moći ili uticaja iz lokalnih zajednica i nacija prema globalnom tržištu. Ovo stvarno i jeste

jedna od njenih posljedica. Nacije gube dio svoje ekonomske moći koji su nekada

posjedovale.

Neovisno o svim negativnim aspektima globalizacije, njenu pojavu treba prihvatiti kao

izazov za mogućnosti koje ona nudi u ekonomskom razvoju, rastu i blagostanju. Budućnost

kako i svjetskih tako i naših preduzeća zavisi od građenja konkurentnosti sa sposobnošću

ostvarivanja konkurentskih prednosti na BiH tržištu, kao dijelu globalnog tržišta, i na

ukupnom globalnom tržištu. Vođene sposobnim i inovativnim menadžmentom, naša

preduzeća će moći ostvarivati rast na takvom tržištu. Neka od njih će se i povezivati sa

međunarodnim kompanijama, i na taj način se uspješnije uključivati u globalno tržište.

Literatura

1. Mersud Ferizović, Strateško menadžment, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihaću,

Bihać, 200

2. Dževad Šehić, Strateški menadžment, Slovo, Mostar, 2001

12

3. Džemal Hatibović, Ekonomski razvoj, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihaću,

Bihać, 2003

4. Klaić, Rječnik stranih riječi,

5. Lj.Berberović, Globalizacija ili diktiranje budućnosti, Sarajevo, 1996,

Internet

1. www.ien.bg.ac.yu/moma.htm

2. www.diskrepancija.org/casopis/2br/radovi/domisljanovic.html#N_1_

13