uvodna objaŠnjenjapopisi stanovništva u jugoslaviji popis stanovništva od 31 marta 1953 godine...

UVODNA OBJAŠNJENJA

I. OPSTA OBAVESTENJA O POPISU

Popisi stanovništva u Jugoslaviji

Popis stanovništva od 31 marta 1953

godine četvrti je po redu jugoslovenski popis

stanovništva. Prvi popis, koji je izvršen 31

januara 1921 godine, pružio je podatke o sta-

novništvu neposredno posle Prvog svetskog ra-

ta, odnosno u prvim godinama postojanja Jugo-

slavije. "Drugi popis je izvršen deset godina

kasnije, 31 marta 1931 godine, sa namerom da

se svake desete godine vrše popisi stanovni-

štva. Sledeći popis je, zbog rata koji je na-

stupio, obavljen tek posle 17 godina, tj. 15 marta 1948 godine. Zadatak popisa iz 1948 go-

dine je bio da pruži samo osnovne podatke o

brojnom stanju i strukturi stanovništva Jugo-

slavije posle završetka Narodnooslobodilačkog

rata i u početku izvršenja Prvog petogodi-

šnjeg plana razvitka narodne privrede.'Popis

stanovništva od 31 marta 1953 godine sprove-

den je svega pet godina posle popisa iz 1948

godine sa ciljem da pokaže promene nastale u

tih pet godina snažnog društveno _ekonomskog

razvitka Jugoslavije,'te da pruži detaljnije

podatke o strukturi stanovništva, koje popis

iz 1948 g., zbog toga što je namerno sprove-

den po suženom programu, nije dao. U popisu

1953 posebna pažnja je poklonjena ekonomskim

karakteristikama stanovništva i njegovim bi-

ološko-fertilnim obeležjima, kako bi se dobi-

le informacije o postojećem sastavu stanovni- štva i o izgledima za njegov dalji razvoj.

Teritorije obuhvaćene popisom

Koristeći podatke ova četiri popisa

stanovništva valja voditi računa o razlikama

u terltorijama na koje se odnose. 1921 godine

znatan deo Dalmacije bio je još pod italijan-

skom okupacijom, pa nije obuhvaćen popisom. U

publikacijama rezultata toga popisa u nekim

tabelama su, za nepopisano područje, dati po-

daci prema austro-ugarskom popisu iz 1910 go-

dine, tako da se neke tabele odnose na ćelu

predratnu teritoriju Jugoslavije, \ (sa 11 984

911 stanovnika), a neke samo na popisani deo (sa 11 ^92 730 stanovnika). Teritorija pred-

ratne Jugoslavije obuhvaćena popisom stanov-

ništva 1931 godine, razlikuje se od teritori-

je u 1948 godini za područje Istre i Slove-

načkog Primorja pripojenog Jugoslaviji Ugovo-

rom o miru sa Italijom od februara 1947 godi-

ne. Popis 1953 godine odnosi se na istu teri-

toriju kao i popis 1948 godine koja je izno-

sila ukupno 255 270 km . Prema tome, rezultati

popisa 1953 ne obuhvataju delove srezova Ko-

par i Buje priključene Jugoslaviji na osnovu

Londonskog sporazuma iz oktobra 1954 godine,

čime je ukupna površina Jugoslavije povećana

na 255 804 km2.

Popisivanje „stalnog4* i „prisutnog" stanov

nlitva

Pri poredjenju podataka popisa sta-

novništva, naročito podataka za manje terito-

rijalne jedinice, treba imati u vidu da su

popisi 1921 i 1931 sprovedeni i obradjeni PO

koncepciji „prisutnog stanovništva", dok rezultati popisa 1948 i 1953 pretstavljaju sta-

novništvo prema mestu stalnog boravka, tj. o-

brada je izvršena po koncepciji „stalnog sta-

novništva".

U 1953 godini samo popisivanje je

vršeno primenjujući uporedo i konceDciju „pri-

sutnog" i koncepciju „stalnog" stanovništva.

Lica koja se u vreme popisa nisu nalazila u

mestu u kome stalno stanuju bila su dvostruko

popisivana i to: u domaćinstvu kome pripadaju

kao privremeno otsutna, a u mestu gde ih je

popis zatekao kao privremeno prisutna. U toku

revizije popisne gradje proveravano je za sva-

ko privremeno prisutno lice da li je u odno*

snom mestu popisano i kao privremeno otsutno,

a zatim je u obradu uzeta samo popisnica iz

mesta stalnog stanovanja tog lica, tj. ona na

kojoj Je lice popisano kao privremeno otsutno.

Na ovaj način rezultati popisa 1953 se odnose

na sva lica stalno nastanjena na odnosnoj te-

ritoriji bez obzira gde ih je popis zatekao.

Vreme popisa

Kako su sem toga pri promenama politicko-te-

ritorijalne podele sečeni i srezovi i opštine, to se prerada rezultata popisa, izazvana tim

promenama, morala ograničiti na podatke koji-

ma se raspolaže za naselja, uzimajući u obzir

promene političko-teritorijalne podele izra-

djeni su, na osnovu tabele 13 konačnih rezul-

tata popisa, pregledi za srezove prema stanju

podele krajem 1954, 1955, 1956 i 1957 godine

(objavljeni u Statističkim godišnjacima od

1955 do 1958 godine), kao i pregled po nase-

ljima, opštinama i srezovima prema stanju sre-

dinom 1958 godine (Knjiga XV rezultata popi-

sa).

Kritični momenat popisa bila je po-

noć izmedju 31 marta i 1 aprila 1953 godi-

ne.Popisni obrasci razdeljeni su domaćinstvi-

ma u toku 30 i 31 marta, a popunjavanje i pri-

kupljanje obrazaca od strane popisivača vrše-

no je 1, 2 13 aprila, tako da je popis tra-

j ao ukupno 5 dana.

Popis naselja i političko-teritorijalna podela

Sadržaj popisa

U četiri jugoslovenska popisa sta-

novništva popisivana su pored stanovništva i

domaćinstva.' U pogledu programa popisivanja

medju popisima su postojale znatne razlike, koje se mogu videti iz sledećeg pregleda pi-

tanja postavljenih u pojedinim popisima sta-

novništva.

Imajući u vidu dosta česte promene

političko-teritorijalne podele u popisu 1953

godine naročita pažnja je posvećena dobijanju

podataka za pojedina; naselja, jer se naselja

pri promenama političko-teritorijalne podele

po pravilu ne dele, pa je podatke za njih mo- guće u celini oduzimati od opštine ili sreza

u čijem sastavu su bila i dodavati jedinici u

čiji sastav su kasnije ušla.

U cilju prethodnog dobijanja što pot-

punijeg spiska naselja, krajem 1952 godine je

izvršen poseban popis naselja. Materijal ovog

popisa poslužio je kao okvir za odredjivanje

popisnih krugova u popisu stanovništva 1953

godine.

Sredjivanje popisne gradje i izrada

rezultata popisa vršena je prema političko-te-

ritorijalnoj podeli koja je bila na snazi u

vreme popisa, tj. 31 marta 1953 godine. Za

vreme obrade popisa i izrade rukopisa knjiga

rezultata popisa u nekoliko navrata je menja-

na političko-teritorijalna podela. Posle pro-

mena izvršenih u 1955.godini, kada je broj

srezova i opština sveden na manje od jedne

trećine dotadanjeg broja, učinjen je pokušaj

da se rezultati popisa prerade po toj podeli,

medjutim, pre nego što je ovaj posao završen

došlo je do daljih promena, tako da su podaci

postali neaktuelni pre nego što su dobljeni.

Pitanj a Da li je pitanje u popisu postavljeno i da., li su obradjeni podaci ' 1921 1931 1948 1953

a) Pitanja koja se odnose na stanovništvo

1. Prezime i ime X X X X

2. Pol + + + +

3. Datum rodjenja + + + +

4. Mesto rodjenja (rodni kraj) X + + +

5. Bračno stanje + + + +

6. Koj i je brak po redu - . _ +

7. Starost u vreme stupanja u prvi brak +

8. Broj živorodje- ne dece (samo za žensko stanovni- štvo) + +

9. Broj dece žive u vreme popisa (samo za žensko sta- novništvo)

10. Državljanstvo 11. Narodnost 12. Maternji jezik 13. Odnos prema veri

(veroispovest) 14. Pismenost 15. Školska sprema 16. Zanimanje 17. Položaj u zani-

manju 18. Grana delatnosti

+

+

+

+

x(u) +

+

+

+

+

+

+

+

VI

1921 19'31 1948 1953

x(u)

+ (u)

19. Privredni sektor

20. Sporedno zanimanje

21. Da li je lice član poljoprivrednog ili ne- poljoprivrednog domaćinstva

22. veličina zemlji- šnog poseda do- maćinstva čiji je član odnosno lice -

23. Ima li telesne i- li duševne mane

b) Pitanja koja se odnose na domaćinatva

1. Prezime i ime sta- rešine domaćinstva x x x x

2. Da li je domaćin- stvo poljoprivredno ili nepoljoprivredno

3. Da li domaćinstvo stanuje u vlastitoj kući -

4. Ukupna površina zemljišta koje je vlasništvo doma- ćinstva

5. Broj članova do- maćinstva

6. Porodični sastav domaćinstva

7. Članovi domaćin- stva prema polu

8. Članovi domaćin- stva prema starosti

9. Članovi domaćin- stva prema zanimanju

10. Članovi domaćin- stva sa telesnim odnosno duševnim nedostacima

11. Zanimanje stare- šine domaćinstva

+(u)

x(u)

x

x(u)

x(u)

x(u)

x(u)

x('u)

X

x(u)

pitanja koja će omogućiti da se potpunije sa-

gledaju: ekonomski sastav stanovništva, pode-

la stanovništva prema bračnom stanju i stupa-

nju u brak, te fertilitet ženskog stanovni-

štva.

Kod domaćinstava program popisa od

1953 je bio u toj meri proširen, da pos•atra-

nje domaćinstava nije više imalo samo cilj da

se obezbedi potpunost obuhvata stanoynistva,

već i da se domaćinstva u popisu tretiraju

kao posebne popisne jedinice od kojih su tra-

ženi podaci na osnovu kojih ih je moguće gru-

pisati ne samo prema njihovoj veličini, već i

prema drugim karakteristikama, kao što su:

porodični sastav, polna i starosna struktura,

radna snaga domaćinstva i dr.

Iako programom popisa nije bilo pre-

dvidjeno da se posmatraju i porodice kao po-

sebne popisne jedinice, materijal uzorka koji

je obuhvatio oko 2 % domaćinstava iskorišćen

je, po završenoj obradi podataka o domaćin-

stvima, I za posebnu obradu u kojoj su anali-

zom porodičnog sastava svakog domaćinstva formirane porodice. Grupišući ovako izdvojene

porodice prema njihovim opštim karakteristi-

kama, (kao što su tip, sastav, brojnost i dr. osobine porodice'», a zatim i po nekim karak-

teristikama muža odnosno žene, dobijeni su

podaci koji omogućavaju ne samo potpunije sa-

gledavanje porodičnog sastava domaćinstva, već

pretstavljaju i osnov za statistiku porodica,

što u odnosu na našu dosadašnju praksu, pret-

stavlja nov pravac u ispitivanju sastava sta-

novništva.

Popisni obrasci

1) U pregledu su upotrebij eni sledeči znaci i skraćenice:

. + pitanje je postavljeno i obradjeno i ra- spolaže se podacima

x pitanje je postavljeno, ali nije obradjeno odnosno ne raspolaže se podacima

- pitanje nije postavljeno +(u) podaci se nalaze i u tabelama potpune o-

brade, ali je pitanje potpunije obradjeno po uzorku

x(u) pitanje je obradjeno samo po uzorku

Kao što se vidi i kod stanovništva l

kod domaćinstava popis iz 1953 g. je bio po

sadržaju potpuniji od ranijih popisa. Proši-

renje programa popisa sastoji se u dodavanju

Popianica i Liat za domaćinstvo

Osnovni popisni obrasci u popisu

1953 g. bili su: Popianica (obrazac PS-D i Liat za domaćinatvo (obrazac PS-2K U popisu

je bio primenjen princip samoregistracije po

kome su popisivaži snabdeli svako domaćinstvo

potrebnim popisnim obrascima ostavljajući ih,

gde god je to moguće, da ih starešina ili ko-

ji drugi član domaćinstva popuni, te popunje-

ne preda prilikom ponovnog dolaska popisiva-

ča. Zbog toga su popisni obrasci bili sastav- ljeni tako da je uz svako pitanje dato kratko

objašnjenje potrebno za pravilno, upisivanje

odgovora na to pitanje (vidi Popisnicu i List

za domaćinstvo na strani TX">.

VII

Pomoćni obrasci

Da bi sp postigao što potpuniji obu-

hvat popisa i obezbedio Ho bolji kvalitet

odgovora primenjena su i tri pomoćna obrasca, i to: Kontrolnik popisa (obrazacPS-3\ Pomo- ćna popisnica (obrazac PS-la> i Pomoćni list

(obrazac PS-lM.

Kontrolnik popisa bio je primenjen

sa ciljem da se obezbedi potpunost obuhvata

popisa i izbegne eventualno dvostruko popisi-

vanje. U njemu su svakom popisivanu skicom i

opisom opredeljene granice popisnog kruga na

kome je trebalo da izvrši popis. Popisivači su

u Kontrolnik upisivali domaćinstva u kojima

su vršili popis što je omogućilo'kontrolu

potpunosti popisa i pružalo kontrolni podatak

o broju domaćinstava i broju stanovništva po-

pisanog u odnosnom popisnom krugu. U fazi kon-

centracije popisne gradje Kontrolnik je omo-

gućio da se relativno brzo dobiju prvi rezul-

tati popisa, a u toku obrade je poslužio za

kontrolu sredjenosti i potpunosti popisne gradje po popisnim krugovima.

Pomoćnu popi snic.u su primenjivala

lica za koja se unapred znalo da u vreme po-

pisa neće biti u svom domaćinstvu, kao što su: lica na otsluženju vojnog roka ili na

vojnoj vežbi, lica u bolnicama, djaci na ško-

lovanju izvan mesta boravka njihovog Izdrža-

vaoca, lica na putu, sezonski radnici, lica

lišena slobode i si. Ovakva lica su popunjenu

pomoćnu popisnicu ostavljala u domaćinstvu

ili je u posebnim popisnim kovertama dostav-

ljala svojim domaćinstvima. Pomoćna popisnica

je po sadržaju bila istovetna sa osnovnom po-

pisnicom od koje se razlikovala samo po boji

hartije. Tamo gde se zateklo više lica za ko-

ja se znalo da u vreme popisa neće biti u

svojim domaćinstvima (u vojnim jedinicama, u

školama, bolnicama i domovima^, pre popisa je

organizovano popunjavanje pomoćnih popisnica

i njihovo dostavljanje kućama odnosnih lica. Na ovaj naćin je obezbedjeno da su na pitanja

na koja je teško odgovoriti u tudje ime

(napr.'pitanje o zanimanju, •grani delatnosti,

školskoj spremi i dr.), kao i na pitanja sub-

jektivnog karaktera (kao što su: narodnost,

odnos prema veri, pismenost) i za otsutne članove domaćinstva dobljeni tačni i njihovi

lični odgovori.

Pomoćni I i at je bio uveden sa ciljem

da se poboljša kvalitet odgovora na pitanja

o ekonomskim obeležjima stanovništva: zanima-

nje, položaj u zanimanju,' grana delatnosti i

privredni sektor. Sva lica zaposlena u priv-

rednim preduzećima, u ustanovama ili u zadru-

gama dobila su pre popisa na Pomoćnom listu

ispisane odgovore o njihovom zanimanju, polo-

žaju u zanimanju, > grani delatnosti u kojoj

rade i privrednom sektoru. Da bi upisivanje

odgovora- na ova pitanja bilo izvršeno u smi-

slu definicija, nomenklatura i uputstava po-

pisa stanovništva, opštinske popisne komisije

su bile dužne da za ovaj posao osposobe odgo-

varajući broj lica iz svakog preduzeća. Pri-

likom popisa lica u radnom odnosu koja su

primila Pomoćni list prepisivala su iz njega

odnosne odgovore u Popisnicu,• a Pomoćni list

zajedno sa Popisnicom predavala popislvaču.

Organizacija i izvršenje popisa

Popisne komisije

Pripremama, organizacijom i sprovo-

djenjem popisa stanovništva 1953 godine, ru-

kovodile su popisne komisije (Savezna, repub-

ličke, creske, gradske i opatijske), u kojima su,'pored direktora zavoda za statistiku u

kome je komisija radila, bili pretstavnici

resora: unutrašnjih poslova, narodne odbrane,

narodnog zdravlja, školstva, socijalističkog

saveza radnog naroda i sindikata.'

Neposredni organizatori popisa su

bile opštinske popisne komisije, a neposredni

lzvršioci popisa popisivači.'

Popisni krugovi

Da bi se popisom obezbedilo potpuno

obuhvatanje celog područja, opštine su bile

podeljene na popisne krugove. Popisni krugovi

su formirani tako da su uzeta u obzir cela

naselja,• odnosno delovi većih naselja, tako

da se u istom krugu nije moglo naći stanovni-

štvo iz raznih naselja.

Popisni krugovi su numerisani u ok-

viru svake opštine, a svaki popisivao je do-

bio potpun opis granica svog popisnog kruga

sa prostoručno izradjenom skicom na kojoj su

bili ucrtani putevi, blokovi kuća Ili pojedi-

ne kuće i jasno izvučene granice područja ko-

je obuhvata odnosni popisni krug.

Na teritoriji PNRJ bilo je u ovom

popisu ukupno 118 999 popisnih krugova, što

VIII

Federativna Narodna Republika Jugoslavija SAVEZNI ZAVOD ZA STATISTIKU I EVIDENCIJU

Popis slanovniilva 31 marta 1953

POPISNICA

Pre popunjavanja pročitati ćelu popisnlcu! Pre unošenja odgovora na pojedina pitanja

ponovo pročitati uputstvo štampano uz to pitanje!

2a sve što nije jasno pitati popisivača, pa odgovoriti po njegovom nputstvu!

Popisnica se popunjava za svako lice koje je o ponoći izmedju 31 marta i prvog aprila 1933 g. bilo u životu.

Lice koje se u vreme popisa našlo u mestu u kome stalno stanuje, popisuje se u tom mestu (u svom domaćinstvu). U svom domaćinstvu (kao trajno prisutno) popisuje se svako lice koje se u vreme popisa nalazi na otsluženju vojnog roka ili na vežbi u JNA. kao i svako lice lišeno slobode.

Lice koje.se u vreme popisa ne zatekne u mestu u kome stalno stanuje (jer se nalazi na putu. u bolnici i si.) popisuje se i u mestu u kome stalno stanuje (domaćinstvo ga popisuje kao privremeno otsutno) i u mestu gde se u vreme popisa lice zatekne ikao privremeno prisutno).

Obrazac P S - 1

Popunjava popisivač

Redni broj popisnog kruga

Redni broj u Kontrolniku popisa

Srez-grad

Opština

Mesto-selo Naselje u sas'avu sela Ulica i kućni broj

Da li se lice popisuje hao:

trajno prisutno (da, ne)

privremeno otsutno (da, ne)

privremeno prisutno (da, ne)

Popunjava se u

zavodu za statistiku i evidenciju

!• 1 i

J_J

Ako se lice popisuje kao

privremeno otsutno, navesti adresu gde se u vreme popisa nalazi a ako je privremeno prisutno navesti a- dresti u mestu u kome stalno

stanuje

Nrodna republika

Srez-grad

Opština

Mesto-selo

Naselje u sastavu sela Ulica i kućni broj

i

_l_l

_J

u

i. Prezime, ime oca (sa udate ime muža) i ime

I I I I I

2. Po) (upisati odgovor: muški ili ženski) • •

3. Datum rodjenja dan mesec . godina . 1 I I

4. Mesto rodjenja a) mesto-selo. b) srez_ c) Narodna republika (za lica rođena u ino-

stranstvu država)

5. Bračno stanje [Za lice rođeno posle 31 marta 1939 staviti crtu (—), a za lice rođeno pre toga datuma upisati jedan od odgovora: neoženjen-neudata, oženjen-udata, udovac-udovica,razveden-razvedena]

6. Koji je brak po redu [Na ovo pitanje odgovara lice koje se u vreme popisa nalazi u braku, upisujući odgovor recima, na pr.: prvi, drugi, treii ltd.]

7. Broj navršenih godina starosti prilikom stupanja u prvi brak [Lice koje je do dana popisa stupalo u brak upisuje odgovor brojem, na pr.: 18, 23, 29 itd., a lice koje do popisa nije stupalo u brak stavlja crtu (—)] _

8. Koliko ste ukupno rodili live dece [Na ovo pitanje odgovara svako žensko lice rođeno pre 31 marta 1939, unoseći svu svoju bračnu i vanbračnu decu) _

L_l

!_!

L_l

' I I

i I i

9. Koliko je od te dece sada u iivotu

10. Državljanstvo [Državljanin FNRJ upisuje: FNRJ, a strani državljanin unosi državljanstvo koje imaj _

li. Narodnost [Svako lice upisuje koje Je narodnosti, na pr.: Srbin, Hrvat, Slovenac, Makedonac, Crnogorac, Mađar, Šiptar, Nemac, Italijan, Ceh, Slovak, Turčin, Ciganin itd. Lice jugoslovensko,' porekla, koje nije bliže nacionalno opredel|eno, upisuje: Jugosloven - neopredeljen, a dru- go nacionalno neopredeljeno lice upisuje: nacionalno-neopredeljen. Za decu do 10 godina merodavna je izjava roditelja] • • •

12. Matern ji jesik [Upisuje se jezik kojim lice u svom domaćinstvu pretežno govori, odnosno jezik koji samo lice smatra kao svoj maternjl Jezik. Za decu do 10 godina merodavna je izjava roditelja]

13. Odnos prema veri [Lice koje ima određeno versko ubeđenie upisuje veroispovest koju ispoveda, a lice koje nema nikakvo versko ube- đenje upisuje: bez vere. Za decu do 14 godina merodavna Je Izjava roditelja)

I I I 30

I I I

I I I

l_J

IX

14. Pismenost [Naovo pitanje odgovaraju sva lica rođena pre 31 marta 1948, upisujući jedan od odgovora: čita i piše, samo čita, nepismen. Smatra se da zna da čita I piše ono lice koje zna da pročita 1 da napiše običan tekst Iz svog svakidašnjeg života] _

19. Školska spram» [Na ovo pitanje odgovara svako lice ro- đeno pre 31 marta 1943, navodeći sve škole i razrede kole . le završilo na pr.: 3 razreda osnovne Škole Ili: 4 razreda osnovno škole 12 razreda niže poljodrivredne Škole, ili: 4 razreda osnovne škole; 4 razreda gimnazije; 2 razreda srednje medicinske Škole itd. Ne upisivati tečajeve (kurseve) sem onih za skraćeno svršavanje osnovne škole i učiteljske škole. Lice koje nije završilo ni prvi razred osnovne škole odgovara: bez školske spreme. Lice koja u vreme popisa pohađa školu ne računa razred koji pohađa].

16. Zanimanja TNa ovo pitanje upisuje se odgovor za svako lice bez obzira na godine starosti. Privredno aktivna lica, tj. lica koja primaju za svoj rad platu Hl rade na.svom imanju, u svojoj radnji itd., upisuju što potpuniji naziv glavnog zanimanja. Kao glavno zanimanje treba navesti onu vrstu posla III onaj neposredan rad koji lice obavlja u cilju pribavljanja sredstava za život, a na koji troši najveći deo svog radnog vremena. Od- govor treba da Je što detaljniji, na pr.: ratar, poljoprivrednik, kopač uglja u jami, automehaničar, građevinski stolar, bravar, ručni slovoslagač. Krojač muškog odela, mesar, učitelj osnovne Škole, profesor gimnazije, sudija, geometar, statističar, direktor rudnika uglja, poslovođa u predionici, knjigovođa, novinar, književnik, blagajnik u burici, arhivar, daktilograf Ha. Nije dobro stavljati opšte nazive za pojedine grupe zanimanja, kao na pr.: seljak, radnik, metalac, grafičar, službenik i si.. Lica koja rade na poslovima običnih nekvalifikovanih radnika upisuju: nekvalifiko- vani radnik. Učenici u privredi upisuju zanimanje za koje se spremaju, na pr.: učenik za ručnog slovoslagača. Lica koja privremeno ne vrše svoje zanimanje, jer se nalaze u JNA, jer su nezaposlena, i si., upisuju svoje po- slednje zanimanje koje su vršila pre odlaska u vojsku, odnosno pre gubitka zaposlenja. Lica sa ličnim prihodima koja nisu privredno aktivna 1 čiji prihod ne proističe Iz njihovog sadanjeg rada, upisuju odgovor iz koga će se videti po kom osnovu primaju prihod, na pr.: lični penzioner, uživalac porodične penzije, rentijer itd.. Domaćice, tj. ženska lica starija od 14 godina koja pretežno obavljaju kućne poslove upisuju odgovor: domačica. Izdržavana lica upisuju: dete, đak, ne- sposoban zi rad ltd.]

17. Položaj u zanimanju [Na ovo pitanje odgovaraju samo privredno aktivna lica upisujući jedan od odgovora: radnič; slaibeniä; član zadruge (seljačke radne, odnosno zanatske prolzvođačko-preradivačke); poslodavac, ako u svojoj ra- dinosti upotrebljava ili je u 1952 god. ,up/otrebljavao tuđu radnu snagu (ne računaju se kao tuđa radna snaga učenici u privredi, ni pomažući članovi domaćinstva); samostalan bex radnika, ako u svome poslu ne upotrebljava tuđu radnu snagu (kao na pr. poljoprivrednik koji radi samo sa članovima svoga domaćinstva); pomažući član porodice, ako pomaže starešini domaćinstva u njegovom radu ne primajući za svoj rad platu bilo da radi na po- ljoprivrednom gazdinstvu ili u zanatskoj, ugostiteljskoj ili kojoj drugoj radnji; ačeniR n privredi. Lica koja privremeno ne vrše svoje zanimanje upisuju odgovor prema stanju pre prestanka vršenja zanimanja. Lica sa ličnim prihodima, domaćice i izdržavana lica stavljaju crtu (-)] —_

18. Orana delatnostl [Privredno aktivna lica navode delatnost ili vrstu proizvodnje kojom se pretežno bavi pre- duzeće, zadruga,radnja, poljoprivredno ga'dlnstvo u kome lice radi, bez obzira na vrstu posla koju lice obavlja, ftj. bez obzira na njegovo zanimanje. Tako na pr. metalostrugar zaposlen u brodogradilištu neće up!sati „industrija metala" nego: brodogradnja; isto tako šofer kamiona tekstilnog preduzeća neće odgovoriti „drumski saobraćaj", već: teUstilna industrija. Odgovor o grani delatnost! mora biti što potpuniji, na pr.: proizvodnja i raspodela električne energije, crna metalurgija, industrija građevinskog materijala, tekstilna industrija,grafička industrija, poljoprivreda, železnički saobraćaj, trgovina na malo, krojački zanat, stolarski zanat, kulturna i prosvetna delatnost, socijalno staranje, pravosuđe, finansije, delatnost organa državne uprave, društvena organizacija itd. Lica koja privremeno ne vrše svoje zanimanje i lica sa ličnim prihodima (vojnici, penzioneri, invalidi, nezaposlena lica itd.) upisaće: van delatnosti. Domaćice i izdržavana lica stavljaju crtu (—)1 •

19. Privredni sektor [Na ovo pitanje odgovaraju: privredno aktivna lica, zatim lica koja privremeno ne vrše svoje zanimanje (sem ne aposlenih) kao i lica sa ličnim prihodima upisujući, prema mestu zaposlenja odnosno izvoru prihoda, jedan od odgovora: državni; zadružni; društvenih organizacija; privatni. Nezaposlena lica, domaćice i izdržavana lica stavljaju crtu (—)]

20. Sporedno zanimanje [Na ovo pitanje odgovaraju kako privredno aktivna tako i lica sa ličnim prihodima, kao i domaćice i izdržavana lica. Odgovor treba dati sto potpunije tj. prema uputstvu datom za pitanje o glavnom zanimanju (pitanje 16). Pored odgovora o sporednom zanimanju treba dodati da 11 se ono vrši redovno ili povremeno'] — —

AKO SE OVA POPISNICA ODNOSI NA DOMAĆICU ILI IZDRŽAVANO LICI (dete, đak, lice nesposobno za rad i si.) NA PITANJA 21 DO 28 UNOSI SB ODGOVORI O IZDRŽAVAOCU

21. Presime i ime isdrfavaoca

22. Zanimanje [Odgovoriti prema uputstvu za pitanje 16] .

23. Poloiaj u zanimanju (Odgovoriti prema uputstvu za pitanje 17).

24. Orana delatnostl [Odgovoriti pretriV uputstvu za pitanje 18].

15. Privredni sektor [Odgovoriti prema uputstvu za pitanje 19] .

I I 1

J_J

J_l

L_l

' I I ' 50

l_l

I I I

' I '

V I I I

57

X

Uputstvo sa popunjavanje Lista sa domaćinstvo

Ovaj list popunjava se za svako domaćinstvo. Kao domaćinstvo smatra se svaka porodica čiji članovi zajedno stanuju i čine, bilo sami, bilo sa licima koja nisu članovi porodice, kućnu zajednicu, koja zajednički privređuje, odnosno koja zajednički troši prihode svojih članova. Prema tome u članove domaćinstva ubrojiće se i ona lica koja nisu članovi porodice, ali rade, stanuju i hrane se u istoj kućnoj zajednici kao što su kućne pomoćnice, učenici u privredi, sluge u privatnim poljoprivrednim gazdinstvima i si.

Ust za domaćinstvo popuniće se i za svako lice koje živi samo (kao samac) ili stanuje sa licima sa kojima se ne hrani zajednički, niti zajednički troše svoje prihode.

Kod razvrstavanja lica pri upisivanju u List za domaćinstvo treba postupiti na sledeči način:

U grupu I uključiti svakog člana domaćinstva koji je u vreme popisa prisutan u mestu u kome domaćinstvo stalno stanuje. U ovu grupu uključiti i članove domaćinstva koji se u vreme popisa nalaze na otsluženju vojnog roka, na vojnoj vežbi, kao i članove domaćinstva lišene slobode.

U grupu II uključiti svakog člana domaćinstva koji je u vreme popisa privremeno otsutan iz mesta u kome stalno stanuje. Kao privremeno otsutni članovi doma- ćinstva popisaće se svi oni koji su u vreme popisa iz bilo kojih razloga (službeno, radi lečenja, po privatnom poslu itd.) ne nalaze u mestu stanovanja, ali koji se nisu izdvo- jili (odelili) iz domaćinstva, već na protiv imaju nameru da se po isteku razloga ots"u- tnosti, vrate u domaćinstvo (na pr. lica na putu, u bolnici, đaci na školovanju u drugom mestu itd.).

U grupu III uvrstiti svako lice koje se u vreme popisa zatekne u tom domaćin- stvu kao privremeno prisutno (izvan mesta u kome stalno stanuje), bez obzira na to što će ga i u mestu u kome stalno stanuje u njegovom domaćinstvu popisati (kao privremeno otsutno). To znači da se svako lice koje u vreme popisa nije prisutno u njegovom domaćinstvu dvostruko popisuje: jedanput kao privremeno otsutno (u njegovom domaćinstvu), a drugi put kao privremeno prisutno u domaćinstvu (bolnici, hotelu i si.), u kome se zatekne I. aprila 1353 godine ujutro.

Bolnice, hoteli, svratišta, domovi, internati itd. popisaće se kao jedno domaćinstvo. Lica koja se u vreme popisa zuteknu u takvim ustanovama, popisaće se kao privremeno prisutna. Ova se lica neće unositi pojedinačno u List za domaćinstvo, već će se na prvoj strani Lista za domaćinstvo u poslednjoj koloni tabele „5. Pregled broja lica popisanih u ovom domaćinstvu" upisati samo njihov ukupan broj. Međutim, ako se radi o licima koja nemaju domaćinstva, pa su u takvoj ustanovi stalno smeštena (na pr. studenti i uče- nici u domovima, starci i nesposobni za rad u domovima), ova lica se popisuju kao stalno nastanjena (trajno prisutna) u mestu u kome se nalazi ustanova (dom) u kojoj stanuju. U ovom slučaju se ovakva lica unose poimence u List zä domaćinstvo. Prema tome lica bez domaćinstva (samci) popisaće se kao trajno prisutna u mestu u kome ih popis zatekne.

Domaćinstva lica zaposlenih u hotelima, bolnicama njavaće svako za sebe posebni List za domaćinstvo.

dr. koja tu i stanuju popu-

Ako domaćinstvo ima više od 12 trajno prisutnih članova upotrebiće dva ili više listova za domaćinstvo.

Federativna Narodna Republika Jugoslavija Obrazac P S - 2 SAVEZNI ZAVOD ZA STATISTIKU I EVIDENCIJU

Popis stanovniitva 31 marta 1953

LIST ZA DOMAĆINSTVO

Pre popunjavanja pročitati uputstvo na četvrtoj strani ovog obrasca I

Za sve što nije jasno pitati popisiva- ča, pa odgovoriti po njegovom uput- stvul

Popunjava popisivao

Redni broj popisnog kruga

Redni broj u Kontrolniku popisa

Srez-grad

Opština

Mesto-selo Naselje u sastavu sela

Ulica i kućni broj

i I

LJ !

> l I

i i i

l I Prezime i ime starešine domaćinstva, odnosno naziv doma, internata, hotela i td.

I. Zanimanje starešine domaćinstva: .

2. Da li je domaćinstvo poljoprivredno ili nepoljoprivredno [Poljoprivredno do- maćinstvo je ono u kome se preko pola (59°/0) ukupnog radnog vremena svih odraslih članova domaćinstva troši na radove u poljoprivredi) • .

3. Da li domaćinstvo stanuje u vlastitoj kući [Odgovoriti „da", ako je bilo koji član domaćinstva vlasnik ili suvlasnik kuće u kojoj domaćinstvo stanuje]

4. Ukupna površina zemljišta koje je vlasništvo domaćinstva [Na ovo pitanje odgovaraju kako poljoprivredna, tako i nepoljoprivredna domaćinstva upisujući ukupnu površinu koja je vlasništvo bilo kog od članova domaćinstva. Pored površine izražene brojem treba navesti i upotrebljenu jedinicu mere, na pr.3hektara i 10 ari; ili 4 kat. jutra i lOOitvr. hvati].

I I

il

I I

X

5. Pregled broja lica popisanih u ovom domaćinstvu

(Popunjava popisivao prepisujući J30- datke s. unutrašnje strane ovog obrasca).

U ovom domaćinstvu je popisano Muških Ženskih Sveg»

1 Trajno prisutnih članova domaćinstva

11 Privremeno otsutnih članova domaćinstva

III Privremeno prisutnih lica

Ukupno popisano lica:

X 1-1 G. Podaci o licima popisanim u ovom domaćinstvu (stanje o ponoći između 31 marta i 1 aprila 1953 godine)

Redni broj

Prezime, ime oca (za udate muža) i ime starešine do- maćinstva i svih trajno prisutnih i privremeno otsutnih

članova domaćinstva i privremeno prisutnih lica

Odnos prema sta- rešini domaćinstva

(žena, sin, kći, gost, potstanar itd.)

P 0 1 (upisati „da" u

odgovarajuću kolonu)

Dan, mesec i godina rođenja

Zanimanje (odgovoriti prema uputstvu za

pitanle 16 u Popisnici)

Ima li lice neki telesni ili duševni nedostatak i koji (slep, gluvonem, bez ruke, uzetu ruku, ili nogu, duševno bolestan i si.) muški ! ženski

I 2 3 4 5 6 7

GRUPA I. TRAJNO PRISUTNI ČLANOVI OVOG DOMAĆINSTVA (Članovi prisutni u vreme popisa i oni koji se.nalaze na otsluženju vojnog roka, na vojnoj vežbl ili su lišeni slobode i si.)

« ! 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Grupa I. Svega trajno prisutnih članova domaćinstva:

GRUPA II. PRIVREMENO OTSUTNI ČLANOVI OVOG DOMAĆINSTVA (Članovi koji se nalaze na putu, na školovanju, u gostima, na lečenju i si.)

i 2

3

Grupa II. Svega privremeno otsutnih članova domaćinstva:

GRUPA III. PRIVREMENO PRISUTNA LICA U OVOM DOMAĆINSTVU I I I I I I I

1

2

3

Grupa III. Svega privremeno prisutnih lica:

Potpis starešine domaćinstva ili njegovog zamenika,

Potpis popisivača,

je zahtevalo, računajući i rezervne popisiva-

še, 'da se za popis angažuje i obuči oko

130 000 popisivača. Popisivači su prošli kroz

kratki kurs od najmanje tri sastanka na kome

su.se upoznali sa dužnostima popisivača i na-

činom vršenja popisa.

Izvršenje popisa

U dane 30 i 3.1 marta 1953 godine po-

pisivao! su razdelili svima domaćinstvima

svog popisnog kruga popisne obrasce, a 1, 2 i

3, aprila su ponovo obilazili domaćinstva i

uzimali popunjene obrasce, odnosno sami popu-

njavali obrasce (u domaćinstvima u kojima ni-

je bilo lica sposobnog da to učini) upisujući

u njih odgovore koje je dao starešina ili

član domaćinstva.

Popisivači su sredjenu popisnu gr.a-

dju predavali opštinskoj popisnoj komisiji u

kojoj su izradjeni prvi rezultati popisa po

naseljima i za opštinu, pa je materijal za-

jedno sa rezultatima predavan sreskoj popi-

snoj komisiji, u srezu je vršena kohtrola

sredjenosti i potpunosti materijala i izra-

djivani su prvi rezultati o ukupnom broju popisom obuhvaćenog stanovništva, pa je sve za-

jedno predavano republičkom zavodu za stati-

stiku u kome je vršena obrada popisa i gde se

čuva popisna gradja.

Kontrola popisa

U okviru popisa stanovništva 1953

godine sprovedeno je, u 249 slučajnim izborom

odredjenih popisnih krugova, posebno kontrol-

no ispitivanje sa ciljem da se utvrdi:

a"» jesu li popisivači popisali sva

lica odnosnog popisnog kruga i je li bilo vi-

šestrukog popisivanja istih lica;

bt koliki je stepen tačnosti odgovo-

ra dobljenih na pojedina pitanja popisnice;

ct u kojoj su meri pismena lica koja

nemaju više od osnovne "kole, a koja su u po-

pisu izjavila da znaju da čitaju i da pišu.

Ova kontrola je organizovana po me- todu uzorka, izvršena je odmah posle pooisa,

tj.'u vremenu od fi do 15 aprila 1953 godine,

a vršili su je kvalifikovani statističari

službenici Saveznog i republičkih zavoda za

statistiku.

Kontrola potpunosti (a) obavljena je

na taj način što je kontralor obišao sve kuće i domaćinstva izabranog popisnog kruga i na

osnovu ispitivanja utvrdjivao broj lica koji

je u svakom pojedinom domaćinstvu trebao bi-

ti popisan. IJporedjujući dobljene'rezultate sa

rezultatima popisa za odnpsne popisne krugove

dobij ena je ocena potpunosti obuhvata popisa, '

Kontrola tačnosti odgovora vršena je

u istih 249 popisnih krugova, s tim što je za

ispitivanje uzet u obzir u seoskom stratumu

osmi, 'a u gradskom deseti deo od ukupnog bro-

ja lica popisanih u odnosnom popisnom krugu.

Odredjeni broj lica (ukupno 3fi 603 lica>, za

koja je trebalo kontrolisati odgovore date u

popisu, biran je pomoću tablica slučajnih brojeva. Kontrolor je postavljao pitanja i

utvrdjivao odgovore koji su trebali biti une-

tl u Popisnicu ne znajući -odgovore koji su

stvarno upisani prilikom popisa. Po završenoj

kontroli vršeno je poredjenje odgovora popisa

i odgovora kontrole, pa su slučajevi neslaga-

nja komisiski ispitivani i u obrascima kon-

trole su vršene ispravke eventualnih grešaka

kontrolora. Ocene izvedene na osnovu poredje- nja pružile su informacije o kvalitetu odgo-

vora na pojedina pitanja iz popisnice. 2)

Kako je u popisu 1953 godine po prvi

put definisano značenje pitanja o pismenosti,

čime je pribiranje odgovora na to pitanje do-

bilo izvesne objektivne osnove, to je kontro-

la tačnosti podataka o pismenosti sprovedena

ispitivanjem jednog dela stanovništva izabra-

nih 249 popisnih krugova putem odgovarajućeg

testa. Ispitano je ukupno 1 439 lica, a test

je obuhvatio tri rečenice za ispitivanje spo-

sobnosti da se pročita i razume pročitani

tekst i tri rečenice za ispitivanje pismeno-

sti. 'Obradivši na odgovarajući način materi-

jal ovog testiranja videlo se da medju licima

koja sebe smatraju pismenima ima i takvih ko-

ja po kriterijumima definicije pismenosti treba smatrati nepismenim,'kao i lica za koja se

ne može uzeti da su u potpunosti pismena.^'

Vidi: S. S. Zarković: Potpunost popisivanja, Savezni zavod za statistiku, Studije i analize, sveska 4, Beograd, 1954

2) v Vidi: S.S.Zarković: Greške popisa stanov- ništva, Savezni zavod za statistiku, Stu- dije i analize, sveska 3, Beograd, 1954

•' Vidi: S.S. Zarković i V. Balaban: Ispiti- vanje pismenosti, Savezni zavod za statistiku, Studije i analize broj 7, Beoqrad, 1955 a

XIII

uvodna objaŠnjenjapopisi stanovništva u jugoslaviji popis stanovništva od 31 marta 1953 godine...

Documents