uvodna rijeČ p - muzejikotor.me · novac koji su sticali ulagali su u svoj grad. u kućama,...

1

UVODNA RIJEČ

Perast je grad sa savršeno očuvanim gradskim jezgrom i kao takav svrstava se među najbolje očuvane medite-ranske gradove čitave istočne obale Jadrana. Zaslužni za slavu i ljepotu ovog grada jesu njegovi sta-

novnici - oni koji su ga gradili, pisali stranice njegove istorije ali i prenosili njegovu slavu širom svijeta.

Slavni Peraštani ostavili su obilje materijalnih dokaza koji-ma nas i dan danas uvjeravaju u veliku ljubav koju su gajili pre-ma gradu koji ih je iznjedrio – svu svoju učenost, uticaj, moć i novac koji su sticali ulagali su u svoj grad.

U kućama, crkvama i muzejima ostali su najdragocjeniji tra-govi - pisana i slikana svjedočanstva i predmeti koji s pravom predstavljaju Perast kao grad muzej.

Neosporno je da je pod vlašću Venecije Perast doživio svoje zlatno doba kako u privrednom, društvenom tako i u kulturo-loškom smislu. Period od 1420. do 1797.godine ispunjen je de-šavanjima i ličnostima koji su ispisali stranice peraške prošlosti, ali se isto tako ogledaju u svakom kamenu ovoga grada kao i u salonima palata i muzeja.

Strateški položaj Perasta, na ulazu u Kotorski zaliv, davao mu je status kontrolnog grada kako u odbrani tako i pri prometu robe. Bez odbrambenih zidina, samo sa jednim fortifikacionim objektom iznad grada – tvrđavom Sv. Križa (sagrađena 1570. god.) Perast se branio i iz kula, sagrađenih uz skoro sve plemićke kuće u gradu. Pored kula svaka kuća i palata imale su otvore na zidu – puškarnice (čak je i puškarnice dotakla umjetnikova ruka pa su i one obično ukrašavane sa maskeronima, jednostavno isklesanim čovječijim likom u kamenu).

Veliki i uspješni ratni pohodi i umjeće čuvanja grada do-nosili su Perastu posebne privilegije mletačkih vlasti, a poje-dinci su nagrađivani dodjelom zemljišnih posjeda širom Boke. Kako vojno tako je uspješno sprovedeno i gradsko uređenje sa gradskim kapetanom na čelu, ali i sa sudskim Velikim i Malim vijećem.

Naravno, pomorstvo je bilo spiritus movens – pokretačka snaga koja je doprinijela i ekonomskom i kulturnom razvoju Perasta. Kao vrsni pomorci i poznavaoci pomorsih vještina, Pe-raštani su se isticali i na venecijanskim brodovima i kao učitelji pomorstva i brodogradnje.

Kapetan Marko Martinović je 1698. godine, obučavajući ruske kneževe pomorskim vještinama, u Perastu osnovao prvu

32

pomorsku školu na Balka-nu. Nekoliko godina pri-je, Matija Zmajević je kao poznavalac brodogradnje radio za ruskog cara Petra Velikog, a 1714. god, po-stao admiral Ruske flote.

Peraštani su sticali i vi-soko obrazovanje - ističu se kao književnici, hroničari, matematičari, sveštenici, biskupi i nadbiskupi (Juli-je Balovic, Andrija i Vicko Zmajević).

U periodu do pred sam kraj XVIII vijeka u Perastu je živjelo preko 2000 stanov-nika, da bi se taj broj sveo na svega 400 stanovnika na sa-mom početku XX vijeka

Po padu Mletačke Repu-blike, Perast gubi značaj. Neprihvatanje novonastale promjene, dolazak novih osvajača, Austrougarske zatim Rusije, Francuske, pa ponovo Austrougarske dovodi do velikog preokreta u polo-žaju Perasta ali i odnosa stanovnika prema gradu i osvajačima.

Zlatno doba nestaje, a umjesto njega polako se u Perastu nastanjuju tama i pustoš. Napuštene palate, opustjeli grad i ne-milosrdni tok vremena čini od Perasta grad mistike, tišine i ta-janstvenosti. Lice i naličje ljepote i slave, po principu one stare izreke da se kolo sreće okreće.

Uprkos tmurnoj stvarnosti i padu moći, slave i uticaja grada, težnja Peraštana za očuvanjem svega onoga sto podsjeća na nje-govo zlatno doba bila je velika i istrajna. Poslije zlatnog doba u razvoju grada, željeli su bar da sačuvaju sve ono što će zauvijek govoriti i podsjećati na slavu, moć i bogatstvo stečeno sopstve-nim ulaganjem umjeća, učenosti, vještine. Novi naraštaji Pera-štana poštuju djela svojih predaka i nastoje da za vječna vremena otrgnu od zaborava ono što je Perast proslavilo.

Davne 1937.god 28. februara u opštinskom domu sa početkom u 8 časova,po pozivu predjednika broj 624, gdina Tripa Nikovića od 22. 02. 1937god. na sjednici opštinskog vijeća, jednoglasno je donešena odluka o usvajanju statuta Muzeja grada Perasta. Mu-zejska zbirka tokom druge polovine XIX i početkom XX vijeka sastavljena i skupljena donacijom građana, naslednika peraških porodica i Peraštana osnovan je Muzej grada Perasta. Mjesto na

kom je prvo bio smješten Muzej grada Perasta bilo je zdanje pe-raške opštine, na trgu ispred crkve Sv. Nikole.

Dio muzejske zbirke vezane za kapetana Marka Martinovića, bio je izložen u kući na kraju Perasta, povodom 250.godina od podučavanja ruskih kneževa i boljara pomorstvu i pomorskim vještinama 1948. godine tako da je muzejski prostor proširen.

U period osnivanja mnogih zavičajnih muzeja, 50-tih godina prošlog vijeka, odlukom Ministarstva prosvjete NR Crne Gore osnovan je Zavičajni muzej u Perastu. Kako bi se muzejski pred-meti objedinili i bili izloženi na jednom mjestu kao idealno rje-šenje pokazalo se reprezentativna palata Bujović, sagrađena u XVII vijeku. Rekonstrukcija palate urađena je 1957. godine, tako da nakon dvadeset godina od osnivanja muzej u Perastu dobija jedinstven i do danas u etapama sređen prostor.

Kao dio kulturne i turističke ponude Boke i Crne gore 1967. godine muzeju se vraća ime Muzej grada Perasta , a tokom 1970.godine pripojen mu je i Memorijalni muzej poroice Vi-sković, koji je u potresu 1979.godine srušen.

Nakon zemljotresa dugi niz godina Muzej grada Perasta bio je zatvoren i muzejske zbirke pohranjene u opštinskim prosto-rijama u Kotoru.

Kao segment Opštinske Javne Ustanove Muzeji Kotor 1992. godine, postaje Muzej grada Perasta uz Lapidarijum i Galeriju Solidarnosti.

Dugogodišnja sanacija palate Bujović koja je trajala do 1998.godine i dogradnjom aneksa Muzej grada Perasta ponovo je otvoren prigodom 300 godina pomorskog školstva i pedagoš-kog rada kapetana Marka Martinovića.

Muzej grada Perasta danas svojim idealnim prostornim rje-šenjem i prelijepim ambijentalnim uslovima nudi, slobodno možemo reći, savršene uslove za održavanje kulturnih mani-festacija koje jednako privlače posjetioce kao što ih privlači i stalna muzejska postavka. Ovakav prostor je izuzetno važan za razvoj Perasta i njegovo vrednovanje na pravi način.

Fond Muzeja grada Perasta danas je klasifikovan u po-morsku, etnografsku i istorijsko-umjetničku zbirku, sa svojim podzbirkama, a pod njegovim okriljem je i fond memorijalnog muzeja porodice Visković (njihov arhiv i biblioteka), arhiv pe-raške opštine, arhiv osnovne škole i biblioteka Muzeja grada Perasta.

Zbirke muzejskog fonda, sa oko 2000 predmeta, predstav-ljaju neprocjenjivo bogatsvo u prezentovanju kulturne prošlosti Perasta, eksponati pričaju svoju priču - na taj način stiče se vjerodostojna slika života u ovom gradu od XV do XX vijeka.

Statistički prikaz Peraške opštine, 1756. godine.

4

Pomorska zbirka

Ručni brodski fenjer iz XIX vijeka.

Najveći broj muzealija vezan je, ipak, za period XVII i XVI-II vijeka, dakle period u kojem je Perast na vrhuncu svoje moći i u kojem je, iako pod Mletačkom Republikom, Perast uživao autonomiju.

Preko muzejskih predmeta pomorske zbirke koji su izloženi u prizemlju Muzeja - modela brodova, brodskih - navigacionih sprava, kartografije i dijelom izloženog oružja etnografske zbir-ke, posjetilac se upoznaje sa najbitnijim činjenicama vezanim za pomortvo i način života grada kroz minule vjekove.

Salon na prvom spratu Muzeja upoznaje posjetioce sa naj-značajnijim Peraštanima kroz likovno-umjetnički prikaz (por-treti, grbovi, zastave, prikazi njihovih brodova na moru i u bit-kama). Pored brojnih muzejskih predmeta izuzetne istorijske i umjetničke vrijednosti, ističu se i portreti čuvenih kapetana Matije Zmajevića, Vicka Bujovića, zatim prikaz školovanja ruskih kneževa sa kapetanom Markom Martinovićem, portret Frana Viskovića, Julija Balovića, Matije Bronze.

Portreti nose baroknu ljepotu ali i obilje podataka o istorij-skim dešavanjima, dešavanjima koja nisu bila značajna samo za Perast već i za velike svjetske sile tog vremena.

Jedini prikaz slikara Tripa Kokolje, Peraštanina, takođe je dio muzejske postavke. Barokno slikarstvo Tripa Kokolje zabli-stalo je u peraškim palatama i crkvama, prenosilo je i još uvijek prenosi slavu i ukus stanovnika ovoga grada.

Drugi sprat Muzeja grada Perasta osim predmeta iz etno-grafske zbirke (nakit, porcelan, ordenje, ukrasni muški i žen-ski predmeti) prezentuje najznačajniji dio fonda memorijalnog muzeja porodice Viskovic (mobilijar i portreti članova te zna-menite peraške porodice).

Muzej grada Perasta svojim eksponatima svjedok je intere-sovanja i potrebe Peraštana za umjetničkim zadovoljenjem, kao i prihvatanja svih modnih trendova sa zapada, o čemu svjedoče raskošno odjeveni Peraštani na slikama, ali i saloni, ogledala i djelovi mobilijara koji su izloženi u muzejskom prostoru, a nekada su krasili enterijere peraških palata.

Ovim Vodičem kroz Muzej grada Perasta, željeli smo da po-sjetiocima što vjernije predstavimo sva bogatstva koja su po-hranjena unutar naših zidina – u Vodiču će svaka od muzejskih zbirki biti posebno predstavljena.

Andro Radulović,Direktor OJU Muzeji Kotor

76

Kada se govori o Perastu prva pomisao je slavna pomor-ska prošlost grada na moru koji je vjekovima odolijevao

neprijateljima i uzdizao se u pomorskom, ekonomskom i kulturnom pogledu.

Najveću moć Perast je dostigao u XVII i XVIII vijeku. O slavnoj i bogatoj prošlosti svjedoči arhivska građa i brojni pisani članci o Perastu i njegovim stanovnicima, slavnim po-morcima koje je krasila titula vrsnih poznavalaca teorijskog i praktičnog dijela pomorstva kao i vještine gradnje brodova.

Otvorenost prema moru, znanje i umijeće njenih stanov-nika je neminovnost koja je uzdigla Perast i označila ga na pomorskoj karti svijeta.

Položaj Perasta prirodno je uslovljavao ono čime će se sta-novnici baviti, tako se u XIII vijeku pominju brodograditelji, bačvari, krečari, ciglari i kamenari.

Najstariji sačuvani arhivski dokument o gradnji brodova potiče iz 1336. godine. Kopiju ovog dokumenta posjetioci mogu vidjeti u prizemlju palate gdje je smještena pomorska zbirka. Ovim dokumentom Peraštanima je zabranjeno da gra-de brodove tipa skaba ili gondola. Mogli su da grade ili oprav-ljaju manje brodove – jedrenjake londre.

Broj jedrenjaka na kojima su plovili uvećavao se iz godine u godinu, a njihova vještina plovljenja, pomorska trgovina i brojni uspjesi na moru u pomorskim bitkama nisu mogli ostati nezapaženi.

Jedrenjaci koje su Peraštani gradili i na njima plovili odraz su njihove vještine gradnje. Na nekoliko škverova izgrađivani su razni modeli jedrenjaka. Uz pomoć navigacionih instrume-nata i dobre brodske opreme plovili su i stizali do udaljenih krajeva učestvujući u mnogim pomorskim bitkama.

Početkom XVI vijeka Perast je imao 60 brodova od 100 do 800 stara (1 star - oko 60 kg). Za gradnju brodova od 2 000 stara Peraštani su dobili dozvolu 1502. godine, a kapetan Krile Zmajević 1576. godine dobija dozvolu za gradnju broda od 3 000 stara.

U XVII vijeku Peraštani su bili komandanti na 23 veneci-janske nave i 2 korvete. Nakon oslobođenja Herceg Novog od Turaka (krajem XVII vijeka) počinje slava bokeljskog pomor-stva (brodarstva). Naravno kako je to i prirodno, Peraštani nisu samo gradili nego su i gubili brodove – tako su u periodu od XVII do polovine XVIII vijeka izgubili 100 brodova.

Tokom 1797. godine Perast ima 72 patentirana broda duge plovidbe od 2 000 do 8 000 stara, a brodovi su bili opremljeni sa 12-20 topova.

Pomorska zbirka

98

Pored odbrane teritorije Mletačke republike pod kojom su bili, Peraštani su uživali čast da budu gonfalonijeri, čuvari ratne venecijanske zastave na brodu. Uslijed svoje vještine i odanosti dobijali su velike privilegije od Mletačkog senata, pa je u XVII i XVIII vijeku Perast bio poznat kao gnijezdo po-moraca, centar pomorstva i pomorske trgovine. Ovaj period je poznat i kao zlatno doba Perasta. Vrijeme punog zamaha pomorske trgovine doprinijelo je ekonomskom i kulturnom usponu Perasta.

Pomorska trgovina u najstarije vrijeme vezana je za izvoz drveta jer je šume bilo u izobilju, a izvozio se i crvenkasto-lju-bičasti kamen za gradnju. Trgovali su sa žitom, dovoze ulje sa Krfa u Mletke, a sa ostrva Zanta vunu i suvo grožđe. Peraški brodovi početkom XVII vijeka dovoze šećer, smolu, sir i pakli-nu u Mletke, a trguju i sa vinom, sardelom i bijelim svijećama zvanim lojanice. Uslijed velike pomorske trgovine težili su da budu oslobođeni od carine na robu. Svjedočanstvo kotorskog rektorata da je roba peraško vlasništvo omogućavala im je olakšice. Perast postaje strateški važno mjesto u odbrani mle-tačke teritorije od neprijatelja, pogotovo Turaka koji su zauzeli dio Boke (Risan i Herceg Novi), kao i od ulcinjskih gusara.

Povlastice Senata su se iz godine u godinu produžava-le i produbljivale, a dobijali su ih da bi bili odani i privrženi mletačkim vlastima. Razvoj pomorske trgovine i prosperitet pomoraca jačao je između peraških i bokeljskih pomoraca pomoću takozvanog zajma na trećinu (dogovorene strane pi-smeno su se obavezivale na trećinu dobiti).

Članovi porodica Visković, Balović, Martinović, Bujović, Zmajević, Bronza, Brajković, Mazarović, Širović i Smekja za-

služni su za slavu i značaj svoga grada u pomenutim vjeko-vima otud zaslužuju posebno mjesto u postavci Muzeja i u ovom Vodiču.

Kao vrsni pomorci, poznavaoci teorijskog i praktičnog di-jela vještine plovidbe bili su poznati nadaleko. Ovu činjeni-cu potvrđuje pomorski priručnik “Pratichae schrivaneschae” kapetana Julija Balovića pisan za brodske pisare s važnijim uzorcima pomorsko-trgovačkih pisama i raznim pravnim rje-šenjima u vezi pomorstva, navigacioni udžbenik “Il navigante istruto, osia la Teoria e la Pratica del Pilotaggio” u kojem se govori o nautici iz XVIII vijeka, kao i “Manuale Nautico di Meteorologia” Frana Viskovića.

Najveća potvrda ukazana je 1698. godine kada Marko Mar-tinović uči ruske boljare pomorstvu – od tada se ovaj datum uzima za početak pomorskog školstva kod nas (do tada su se razvijali povremeni privatni oblici pomorskog školstva koje je dalo velike pedagoge i veoma cijenjene pomorce).

Pomorska zbirka kroz modele jedrenjaka, navigacione in-strumente (sekstante, oktante, kompas), kartografiju (portola-

Frano Visković, Meteorologia, 1876, Trst.

Jedrenjak “Karaka” iz XX vijeka (jedrenjak koji se pojavio u XVI vijeku).

Pomorska zbirkaPomorska zbirka

1110

ne i pomorske karte), brodsku opremu i upotrebne predmete (durbin, brodske i signalne topove, fenjere, brodske satove, buceo za barku, mornarske škrinje, samovar) prikazuje razvoj pomorstva. Pored navedenog, zbirka obuhvata i opremu za barke i ribarski pribor.

Modeli jedrenjaka u Muzeju grada Perasta su karaka, ga-lija, mala nava iz XX vijeka, stari tip jedrenjaka tipa brigantin koji se pojavljuje u prvoj polovini XIX vijeka, model jedrenja-ka Adriana kapetana Bratičevića iz XX vijeka, model školskog broda Vila Velebita na kojem su mnogi kapetani iz Boke bili kadeti za vrijeme Kraljevine Jugoslavije kao i polumodel paro-broda Perast sa brodskim peljarom iz XX vijeka.

Olujni kompas iz XIX vijeka koji je konstruisao Frano Vi-sković nalazi se u stalnoj postavci. U posebnom kućištu nala-zi se kardanskim sistemom ogibljeni magnetski kompas kako bi se spriječio uticaj valjanja broda na ispravnost pokaziva-nja magnetske igle. Kapetan Frano Visković patentirao je, uz olujni kompas, još dvije pomorske sprave: ciklonograf-spra-

vu za grafičko prikazivanje ciklona i dromoskopijum-spravu za pretvaranje pravog kursa u kompasni i obrnuto.

Među topovima se nalaze: dva signalna brodska topa tipa taras iz XV vijeka i dva brodska topa sa broda “San Giorgio” iz XVII vijeka.

Godine 1676. Mlečani poklanjaju top falkonet Peraštanima. Služio je za obuku te je poznat kao školski top. Posjetioci su u prilici da ga vide u stalnoj postavci Muzeja grada Perasta.

Pomorsku zbirku Muzeja grada Perasta čine još i dva sidra (kraj XIX – početak XX vijeka) od kojih je jedno admiralsko si-dro koje je izvađeno iz mora pred Perastom. Admiralsko sidro sa-

Model jedrenjaka Brigantin iz XX vijeka(stari tip jedrenjaka Brigantin pojavio se u prvoj polovini XIX vijeka).

Olujni kompas iz XIX vijeka, izum Frana Viskovića.

Brodski signalni top iz XV vijeka.


1312

stoji se od struka, krune, krakova, lopata, pandže, klade s jabuka-ma i škopca (tj. spojne karike) i težine je oko 1 000 kg.

Oktant iz XVIII vijeka i dva sekstanta (iz XVIII i XX vijeka), koji su u sklopu navigacionih instrumenata, služili su za određi-vanje položaja na moru.

Kompas iz XVII vijeka služio je za određivanje strana svijeta. Barometar iz XIX vijeka je instrument za mjerenje vazduš-

nog pritiska. Durbini potiču iz XIX vijeka. Brodski samovar je iz XIX vijeka.Fenjer sa broda “Castore”, kojim je zapovjedao kapetan Ni-

kola Balović, a koji je potonuo pred Perastom, je iz XIX vijeka.Brodski satovi su iz XIX vijeka.

Pomorske karte bile su od velike pomoći pomorcima i po-morskim trgovcima radi lakše orijentacije na moru. U ekspo-ziciji su izložene karte Sredozemnog mora, Jadranske obale, obale Francuske, Portugalije i Španije, karta Atlantskog okea-na i La Manša iz XVIII vijeka.

Pad Mletačke republike 1797. godine i era parobroda (XIX i XX vijek) zauvijek su promijenili sliku i život Peraštana. Na-kon dolaska Napoleona krajem XVIII vijeka trgovina je zajed-no sa pomorstvom pala na najniže grane.

Danas muzejski predmeti svjedoče o velikoj slavi i značaju istaknutih porodica grada Perasta.

Zaostavština koju je naslijedio Muzej ostala je da još dugi niz godina svjedoči o pomorskom Perastu, istoriji, tradiciji, obi-čajima i načinu života, a svaki predmet je živi dokument i izvor putem kojeg možemo čitati stranice iz naše slavne prošlosti.

Brodski top sa broda “San Giorgio” iz XVII vijeka.

Navigacioni instrument, Sekstant iz XVIII vijeka i kompas iz XVII vijeka.

Navigacioni instrument, kompas iz XVII vijeka.

Polumodel parobroda “Perast” iz XX vijekaVlasnici parobrodarsko akcionarsko društvo “Progres”, Sušak.

Gradioci: SHORT BROTHERS.LIMITED. Sunderland, 1911. godine.


15

Istorijsko – umjetnička zbirka


Grb Mletačke republikesa grbom porodice Balović

XVIII vijek.

Najveći broj muške populacije u Perastu, u prošlosti se ba-vio pomorstvom, plovilo se najčešće po Mediteranu i sarađi-valo sa mediteranskim lukama i sa oblastima koje su, takođe, bile pod vlašću Venecije.

Peraštani su se uvijek na svojim putovanjima trudili da oplemene sebe kao ličnosti ali i svoj rodni Perast. Ovaj trud je ostao vrlo vidljiv do današnjeg dana kako u arhitektonskim rje-šenjima grada, u njegovim grandioznim sakralnim i profanim objektima tako i u njegovim umjetninama. Svjedoci ove ljubavi i truda vide se i u predmetima istorijsko – umjetničke zbirke.

Palata Bujović, u kojoj se danas nalazi peraški muzej, dra-gulj je profane arhitekture XVII vijeka u Perastu i zasigurno remek djelo venecijanskog arhitekte Djovanija Baptiste Fonte.

Palata porodice Bujović je, prema predanju, izgrađena od ostataka srušenih hercegnovskih zidina poslije bitke za oslo-bođenje Herceg Novog od Turaka 1687. godine. Vicko Bu-jović, vlastelin ove prelijepe palate učestvovao je u ovoj bici sa svojom četom. U čast njihovog zalaganja, jedna od vrata u starom jezgru Herceg Novog zovu se Peraška vrata.

Palata je svedenih linija, sa prizemljem, dva sprata i četvo-rovodnim krovom. Uz prizemlje palate, okrenut prema moru je monumentalni trijem sa pet arkada iznad kojeg je terasa sa kamenom balustradom. Na palati se, pored ove velike i repre-zentaivne terase na koju se izlazi iz glavnog salona, nalazi i pet balkona. Jedan je postavljen na drugom spratu glavne fasade iznad terase a na bočnim stranama se nalaze još po dva. U svojoj osnovi palata je renesansna sa elementima baroka koji se vidi u bogato obrađenoj kamenoj plastici arkada i balustera.

Raskoš fasada se još upečatljivije vidi u grupacijama sa dvostrukim kamenim portalima na svim balkonima.

Na palati se nalaze i tri vrlo upečatljiva natpisa koji svje-doče o vlasniku i namjeni ove palate. Iznad vrata velikog bal-kona stoji natpis:

XPVS NOBISCVM STATEVINCENTII ET IOANIS BVIOVICH

FRATRUM MVLTIS ACVALIDIS NEXI-BUS INVICTVSSVAE ET AMICORUN COM-

MODITATI AEDIFICA VIT AMORANNO DOMDCXCIIII

koji u prevodu znači: Hriste budi s nama.Vicko i Ivan Bujović, braća povezana jakim vezama, s ljubavlju podižu ovaj dom za udobnost svoju i svojih prijatelja. Godine gospodnje 1694.

1716

Drugi natpis se nalazi iznad sjevernih vrata i na njemu čitamo:

DOMVS EXCELELSO DIV.IN SVOSPLENDORE DVRATVRA SPIRITUM

DOMESTOCORVM SINCERVM PROVIDVMMODICA NON SPERNENTEM

HVMILEMQVE REQVIRTION.BAP.FONTA P.M. OPVS

a u prevodu: Ovaj dom uzvišene božanske ljepote traži da bude trajan u održavanju iskrenog duha domaćina ne prezi-rući skromne i ponizne. Djelo Ivana Batiste Fonte

Treći natpis je iznad južnih vrata i na njemu je zabilježeno :

CASTRO NOVO A SERENISS VNETORVMREP.EXPVGNATO FRATRES VNANIMES HANC

QUAE FIDELITATIS ERGA PRINCIPEM AMORISINPATRIAM MONVMENTO POSTERIS RELICTO

NVLLVM SINECVRA ET LABOREPRAECLARVM FIERI OPVS

i ukazuje nam na događaj - Kada je Herceg Novi osvojen od presvijetle Mletačke Republike braća počeše podizati ovaj dom u znak vjernosti duždu i ljubavi prema domovini ostav-ljajući potomcima u amanet da se nikakvo djelo ne može stvoriti bez napora.

Na sredini balustrade velike terase, sa spoljne strane nalazi se grb kazade Stojšić (dva lava koja između sebe drže stolicu). Ovoj kazadi pripadala je i porodica Bujović.

PORTRETI Peraško barokno slikarstvo čini pravu dragocjenost isto-

rijsko-umjetničke zbirke Muzeja grada Perasta. Kolekcija sadrži portrete peraških kapetana iz bogatih po-

rodica. Kapetani su se bavili pomorstvom i trgovinom ali su, zbog prirode svoga posla i vremena u kojem su živjeli, bili i ratnici. Neki od njih su čak portretisani u oklopima što uka-zuje na njihovo osnovno zanimanje, dok su drugi portretisani u građanskoj odjeći. Odjeća je bila po tadašnjoj venecijanskoj modi, jer je kao i sve u tom periodu u Perastu, bila po uzoru na način života u Veneciji.

U reprezentativnom salonu na prvom spratu palate Bu-jović danas su izloženi portreti peraških kapetana iz XVII i XVIII vijeka, portreti su rađeni u duhu tada aktuelnog baroka i neprocijenjive su umjetničke vrijednosti.

U Muzeju grada Perasta se nalazi veliki broj predmeta koji su pripadali porodici Visković, porodici koja je svoju neobič-nu i veoma vrijednu palatu namjenski ostavila za muzej. Pred-meti koji su u njoj bili izloženi, su nakon zemljotresa 1979. go-dine, radi neadekvatnih uslova za izlaganje, prenešeni u Muzej grada Perasta gdje se i danas čuvaju.

Porodica Visković jedna je od najstarijih plemićkih po-rodica u Perastu i njeni članovi bili su najprisutniji tokom cijelog slavnog doba Perasta, ali i ranije.

Nikola, Frano, Josip i Alviz Visković slavom su ovjenčani predstavnici ove znamenite peraške porodice te njihovi portre-ti, s pravom, zauzimaju centralno mjesto u postavci koja ima za cilj da predstavi njihovu ulogu u životu Perasta. Portreti pred-stavljaju Viskoviće kao kulturne i diplomatske djelatnike kako u periodu mletačke vlasti tako i kasnije za vrijeme austrougarske dominacije. Pored navedenih prestavnika porodice Visković, ne smiju se zanemariti ni mnogi drugi koji su na neposredan način i te kako uticali na život Perasta iz toga doba.

Portret Nikole Viskovića, prvog gradskog kapetana u Pera-stu ( XVI vijek) i junaka u odbrani Kotora od moćne Turske vojske, predvođene čuvenim vojskovođom Hajrudinom Barba-

Nepoznati autor, Portret Nikole Viskovića, ulje/daska, XIX vijek.

Istorijsko – umjetnička zbirkaIstorijsko – umjetnička zbirka

1918

rosom 1539 god, sa pravom je našao svoje mjesto među por-tretima slavnih Peraštana u postavci muzeja na prvom spratu.

Frano Visković predstavljen na sljedećem portretu, bio je pomorac i ratnik, istakao se u borbama protiv gusara i Tura-ka u Grčkoj, na Peloponezu, Moreji i Hercegovini. Prvi je od sedam Peraštana koji su dobili najveće mletačko odlikovanje, Krst Sv. Marka koji je dobio 1703. godine cime je postaao i jedan od kavaljera tj. viteza Reda Svetog Marka.

Portret Josipa Viskovića portret je poslednjeg gradskog ka-petana u periodu mletačke vlasti.

Još jedan član porodice Visković, Alviz, takođe je bio po-morski kapetan. Brojni izvori navode kako je upravo Alviz Visković izazvao Napoleonov napad na Mletačku Republiku. Navodno se Alviz, kao zapovjednik broda „Anetta la bella“, kod Lida, u blizini Venecije, sukobio sa francuskim jedrenja-kom „Il liberatore d‘Italia“, i u tom sukobu je poginuo zapo-vjednik francuskog broda, pa je ovaj događaj izazvao Napole-ona da napadne Veneciju.

O Alvizu Viskoviću još ima podataka i iz rodnog mu Pera-sta. Kao gradski kapetan 1813. godine, organizovao je napad na perašku tvrđavu u kojoj je bila francuska vojska. Napad je osmišljen tako što je francuske oficire pozvao na večeru u op-štinsku zgradu i dok su oficiri bili odsutni Peraštani su je osvo-jili. Sledećeg dana se francuska vojska povukla i iz tvrđave i sa ostrva Sveti Đorđe.

Alviz Visković bio je i jedan od potpisnika Deklaracije o ujedinjenju Boke Kotorske sa Crnom Gorom i potpredsjednik Centralne komisije ujedinjene vlade Crne Gore i Boke od ok-tobra 1813. do sredine 1814. godine, kada je odlukom Velikih sila Boka Kotorska ponovo pripojena Austriji.

Sljedeći portret u postavci jeste portret Krsta Đoka. Krsto Đoka bio je peraški pomorac, ratnik i junak, odlikovan orde-nom Jerusalimskog Krsta 1710. godine.

Tripo Kokolja, Frano Visković (1665-1720), ulje/platno, XVIII vijek.

Nepoznati autor, Portret Alviza Viskovića, ulje/platno, XVIII vijek.

Nepoznati autor, Portret Josipa Viskovića,ulje/platno, XVIII vijek.


2120

Posebno mjesto u galeriji portreta pripada Matiji Zmajevi-ću, sinu poznatog pomorca Krsta (Krila) Zmajevića i sinovcu nadbiskupa Andrije Zmajevića.

Pomorstvom je počeo da se bavi vrlo rano tako da je već sa osamnaest godina bio zapovjednik broda.

Sticajem okolnosti, radi učestvovanja u zavjeri koja je ra-zultirala ubistvom Vicka Bujovića 1709. godine, Matija je mo-rao da napusti Perast.

Prvo je otišao u Tursku, kod svog prijatelja grofa Petra Tol-stoja, u to vrijeme ruskog diplomate u Carigradu. Prijateljstvo Matije i ruskog kneza datira iz 1698. godine, kada su ruski bo-ljari bili u Perastu u okviru svoje obuke iz oblasti pomorstva. Knez Tolstoj ga je preporučio tadašnjem ruskom caru Petru I Romanovom, poznatijem pod imenom Petar Veliki, kao isku-snog pomorca i nekoga ko bi mogao biti od velike koristi ru-skoj floti. Petar Veliki, inače veliki zaljubljenik u pomorstvo, je 1712. godine primio Matiju u službu.

Bitka kod Ganguta u južnoj Finskoj protiv Šveđana bila je presudna za pomorsku karijeru Matije Zmajevića u Floti car-

ske Rusije. Nakon ove bitke, Matija Zmajević je unaprijeđen u viši čin a 1727. godine je dobio i čin admirala.

Poslije smrti Petra Velikog 1728. godine, Matija Zmajević je prošao kroz težak period u svom životu. Naime, prvo je kao žrtva zavjere bio osuđen na smrt, ali je pomilovan i poslat na

Nepoznati autor, Krsto Đoka, ulje/platno, XVIII vijek. Nepoznati autor, Portret Matije Zmajevića (1680-1735),

ulje/platno, XVIII vijek (slika)

Diploma Matiji Zmajeviću od ruskog cara Petra Velikog, XVIII vijek.


2322

Kaspijsko jezero. Kasnije je imenovan za guvernera Astrahan-ske gubernije, a na kraju za glavnokomandujućeg luke u Ta-vrovu na rijeci Don.

Tamo je 1735. godine i umro, a sahranjen je u katoličkoj crkvi u Moskvi.

Povelja o unaprjeđenju Matije Zmajevića čin kapetana komodora izložena je uz njegov portret.

Stariji brat Matije Zmajevića, Vicko, bio je nadbiskup, zna-meniti crkveni dostojanstvenik, pisac i političar.

Crkvenu karijeru počeo je studijama teologije i filozofije u Rimu, a po završetku vratio se u Perast gdje je prvo bio opat samostana Svetog Đorđa i župnik crkve Sv. Nikole u Perastu.

Papa Klement XI ga je 1701. godine imenovao za barskog nadbiskupa i administratora Budvanske dijeceze, a zatim i apostolskim vizitatorom Katoličke crkve za Srbiju, Albaniju, Makedoniju i Bugarsku.

Vicko je živio u Perastu od 1706. a 1710. godine prešao je u Kotor. Tri godine kasnije, Papa Klement XI imenovao ga je za Zadarskog nadbiskupa. U Zadru je osnovao sjemenište koje nosi njegovo ime, a kao i njegov stric bio je i mecena umjetni-cima i piscima.

Kapetan Vicko Bujović je vrlo zanimljiva i harizmatič-na ličnost čiji život, kako tada tako i danas, izaziva veliko interesovanje.

Pomorac, više puta biran za gradskog kapetana, vojnik (ratnik), učesnik ratova za oslobođenje od Turaka (Morejski rat, borbe sa sjevernoafričkim gusarima, borbe za oslobođenje Trebinja i Herceg Novog ). Godine 1704. Vicko Bujović je od Mletačke Republike dobio plemićku titulu.

Grboslovlje - Grb grada Perasta predstavljen je kao dvije ruke koje drže krst, oko krsta su grbovi 12 peraških bratstava

Nepoznati autor, Vicko Zmajević, XVIII vijek.

Tripo Kokolja, Portret Vicka Bujovića, ulje/platno, XVII vijek.

Nepoznati autor, Grboslovlje, ulje/platno, XVIII vijek.


2524

(kazada) u doba vladavine Mletačke Republike – Smilojević, Studeni, Stojšić, Vukašević, Šilopi, Šestokrilović, Čizmai, Mi-oković, Dentali, Rajković, Bratica i Perojević. Ova bratstva su poznata još od srednjeg vijeka i nose ime po prvobitnoj po-rodici. O značaju Perasta u to vrijeme govori i podatak da je istovremeno u mnogo većem, naseljenijem i po stanovništvu brojnijem Dubrovniku bilo 19 bratstava.

Tripo Kokolja rođen je u Perastu 1661. godine, školovao se u Veneciji pod pokroviteljstvom svog mecene, takođe Perašta-nina, nadbiskupa Andrije Zmajevića.

Uočivši Tripov talenat za slikanje, Andrija Zmajević uputio ga je na školovanje u Veneciju.

Nakon školovanja, Tripo se vratio u rodni Perast gdje je prvo radio na ukrašavanju crkve Svetog Nikole i crkve Gospa od Rozarija, koja je ujedno i mauzolej njegovog mecene nad-biskupa Andrije Zmajevića.

Na mramornom oltaru, u unutrašnjosti, nalazi se slika ra-đena na dasci koja prikazuje Bogorodicu (kopija čuvene slike iz bazilike Santa Maria Maggiore u Rimu), a oko centralne scene je 15 medaljona od drveta sa scenama iz njenog života.

Tripo Kokolja takođe je radio i crkve u Kotoru, Prčanju i Dobroti.

Najznačajnije njegovo djelo jeste unutrašnja dekoracija cr-kve Gospe od Škrpjela na istoimenom vještačkom ostrvcetu ispred Perasta. Istoričari umjetnosti ovu crkvu smatraju najpo-znatijim spomenikom kasnobaroknog duha i kulture u Perastu.

Rad na ukrašavanju crkve, Tripo Kokolja počeo je 1684. go-dine i trajao je 10 godina. Dalji rad odveo ga je na Korčulu, nje-govim poslednjim djelom smatramo slike koje je radio za domi-nikansku crkvu u Bolu na ostrvu Braču. Umro je 1713. godine.

Sljedeći dragulj istorijsko – umjetničke zbirke Muzeja gra-da Perasta jeste portret Ivana Krušale.

Dječak Hasan, porijeklom iz Mistre na Peloponezu, stica-jem okolnosti zarobljen je u jednoj borbi tokom Morejskog rata i doveden u Perast. Brigu o dječaku prihvatio je na sebe Peraštanin Matija Krušala, koji ga je kasnije usvojio i dao mu svoje prezime. Mladi Krušala školovao se u Padovi i postao doktor teoloških nauka a usavršavao se u Rimu. Po završetku

školovanja vratio se u Perast gdje je neko vrijeme bio opat na ostrvu Sveti Đorđe, a u jesen 1719. godine odlazi za Rusiju sa sekretarom ličnog predstavnika cara Petra Velikog, Novlja-ninom grofom Savom Vladislavićem, odakle su zajedno kre-nuli na putovanje preko Azije do Kine. Predvodio je rusko poslanstvo koje je ruski car uputio kineskom caru. Činjenica


Tripo Kokolja, Autoportret, ulje/ daska, 1690.god.

Nepoznati autor, Portret Ivana Krušale, ulje/platno, XVIII vijek.

2726

dok se na stolu nalaze kompas, pomorska karta i globus kao simboli onoga čemu ih uči kapetan Martinović.

Ruske boljare je u Veneciju, da izuče pomorske nauke , poslao car Petar Veliki u želji da stvori svoju flotu i na taj način modernizuje Rusiju. S obzirom da su Venecija i Holandija u to vrijeme bile najveće pomorske sile, Petar Veliki je jednu gru-pu ruskih plemića - boljara, poslao u Amsterdam, a drugu u Veneciju. U Veneciji im je jedan od predavača bio i Peraštanin Marko Martinović, iskusni pomorac i svakako osoba od koje su mogli mnogo da nauče. Na svom putovanju po Venecijan-skom zalivu ( kako su u to vrijeme zvali Jadransko more) došli su u Markov rodni Perast, gdje su nastavili sa teorijskom obu-kom. Upravo se taj događaj i 1698. godina vezuju za osnivanje prve pomorske škole na Balkanu.

Ivan Bronza, kapetan iz još jedne znamenite peraške po-rodice, kao vrsni poznavalac pomorstva i junak u borbama s gusarima, kapetan koji se istakao u drugom morejskom ratu nosilac je mletačkog odlikovanja kavalijera – viteza Sv. Mar-ka. Slika na kojoj je predstavljen je jedna od rijetkih sa potpi-som autora, a radio je italijanski slikar P.P. Martini.

da je Krušala bio turskog porijekla a samim tim i poznavalac turskog ali i grčkog jezika pomogla mu je da uspješno obavi neke posebne zadatke koje mu je povjerio Petar Veliki.

Ovaj sveštenik i grof Sava Vladislavić bili su, inače, prvi Bokelji koji su imali visoke činovničke položaje na ruskom dvoru. Iako je mnogo putovao, Ivan Krušala je čeznuo da se što prije vrati u Perast, međutim, Petar Veliki nije bio saglasan sa njegovom željom. Tek nakon careve smrti, Ivanu se ostvari-la želja da se vrati u Perast. Godine 1739. je i umro u Perastu.

Putovanje na istok Krušla je otpočeo iz Pe-trograda i preko Moskve a zatim i Sibira stigao u Mongoliju. Ivana Krušulu smatraju i vrlo uspješnim putopiscem a u Rusiji su i do danas sačuvane njegove brojne putopisne bilješke.

U Perastu je 1698. godi-ne peraški kapetan Marko Martinović podučavao ru-ske boljare pomorstvu.

Na slici nepoznatog au-tora jasno je oslikan lik Pe-raštanina Marka Martino-vića koji sa boljarima sjedi za stolom. S jedne strane stola je kapetan Martinović, a sa druge njegovi učenici

Mapa putovanja Ivana Krušale, XVIII vijek.

P.P. Martini, Portret Ivana Bronze, ulje/platno, XVIII vijek.

Nepoznati autor, Marko Martinović sa ruskim boljarima, ulje/platno,

XVIII vijek (slika)


2928

dice Balović bavili su se trgovinom mada su se isticali i u borbama protiv Turaka i gu-sara. Pored baroknih portreta, fond istorij-sko - umjetničke zbirke Muzeja grada Perasta sadrži i portrete zname-nitih Peraštana, članova peraških porodica iz XIX i s početka XX vije-ka koji su rađeni u duhu klasicizma.

Autori su većinom nepoznati, ali posto-ji nekoliko portreta na kojima su slikari ostavili svoj potpis, češki slikar František Cigler, koji je dosta radio u Boki, Ugo Bruneti, Aleksandar Di-jamantis i Ivan Volarić.

Vjekoslav Visković je bio generalni kon-zul Austro - Ugarske u Brindiziju i Sulini, a dosta temeljno se ba-vio i prošlošću Perasta i radio na sređivanju arhivske građe grada Perasta.

Josip Visković bio je agent Austrijskog Lloyda u Dubronviku i vicekon-zul Švedske i Norveške u Konstanci.

Frano Visković je izumitelj Olujnog kom-pasa i napisao je knjige Manuale nautico di me-teorologia 1876. godine i Storia di Perasto 1898. godine u Trstu.

Julije Balović, jedan od članova plemićke porodice Balović, po-znat po sakupljanju na-rodnih pjesama bugar-štica, starih narodnih pjesama dugog stiha. Naziv za ove pjesme je nastao najvjerovatnije iz bugarskog folklora. Najčešći stih im je pet-naesterac ili šesnaeste-rac. Spadaju među naj-starije sačuvane pjesme epskog narodnog pje-sništva južnih Slovena. Oslikavaju događaje iz XIV i XV vijeka kao i istorijske ličnosti a prenose i sliku sred-njovjekovnog vlaste-linskog života i običaja toga doba. Pjesme ovog tipa koje su zabilježene u Boki većinom su opje-vavale okršaje Peraštana i Kotorana s Turcima.

Julije Balović je po-red sakupljanja ovih narodnih pjesama i autor više književnih djela od kojih je naj-poznatije Peraška hro-nika u kojoj opisuje događaje u Perastu u periodu od početka XVI do dvadesetih go-dina XVIII vijeka.

Portreti Antuna, Kr-sta i Matije Balovića, ulje/platno, XVIII vi-jek, radovi su takođe nepoznatog baroknog slikara. Članovi poro-

Nepoznati autor, portret Julija Balovića, ulje/bakar, XVIII vijek.

Nepoznati autor, portret Krsta Balovića, ulje/ platno, XVIII vijek.

Nepoznati autor, portret Matije Balovića, ulje / platno, XVIII vijek.Nepoznati autor, portret Antuna Balovića,

ulje / platno, XVIII vijek.


3130

Ugo Bruneti, Portret

Vjekoslava Viskovića,

ulje/platno, XIX vijek.

Ivan Volarić, Portret Frana Viskovića, ulje/platno, XX vijek.

František Zigler, Portret Josipa

Viskovića, XX vijek.


3332

IKONE

Ikone iz fonda istorijsko - umjetničke zbirke rađene su u risanskoj ikonopisnoj radionici Rafailović - Dimitrijević, da-kle djela su domaćih majstora. Ikonopisačka radionica iz Ri-sna je tokom dva vijeka svoga postojanja davala majstore koji su stvarali brojne ikone i ikonostase u crkvama širom Boke Kotorske, Crne Gore i Hercegovine.

Petar Rafailović, Bogorodica Odigitrija, tempera/drvo, 1777.

Nepoznati autor, Sveti Jovan Krstitelj,

tempera/drvo, XVIII vijek.

Nepoznati autor, Nepoznati svetitelj,


Rafailović - Dimitrijević, Bogorodica,



3534

KARTOGRAFIJA

Podzbirka kartografije Muzeja grada Perasta, na značaju, svakako, dobija prisustvom kartografskog fonda kojeg čine atlasi i pomorske karte iz perioda XVII, XVIII i XIX vijeka. U našim krajevima su se već sredinom XVII vijeka pojavili kartografi koji su za sobom ostavili vjerne prikaze obala ne samo Jadrana već i cijelog Mediterana.

Jedan od najznačajnijih među njima je venecijanski karto-graf Vicenzo Coronelli, čiji atlasi iz 1688. i 1690. godine pred-stavljaju pravu dragocjenost peraškog muzeja.

Atlas iz 1688. godine prikazuje gradove i fortifikacije duž cijele Jadranske obale, dok su u Atlasu iz 1690. godine prikazi obala zemalja Evrope.

Uz prikaze iz ova dva atlasa, neophodno je pomenuti i kar-tu Boke Kotorske, peraškog kartografa Antonija Zambele, iz XVIII vijeka, koja je rađena po uzoru na Koronelijeve karte i koja svoju vrijednost ima upravo zbog preciznosti izrade i brojnošću detalja prikazanih na njoj.

GRBOVI

Grbovi plemićkih porodica, kao obilježje plemstva i viso-kog društvenog statusa, većinom i danas stoje isklesani u ka-menu na fasadama palata i zvonika. Pojedini grbovi su tako klesani da je na njima grb porodice, ali i grb bratstva kojem su pripadali.

Muzej grada Perasta čuva nekoliko primjeraka grbova izvan-redne izrade, koji upotpunjuju priče slavnih porodica, plemića i vitezova, kao i priču o Perastu iz njegova zlatnog doba.

Vincenco Coronelli, Atlante Veneto,

1690. godine (fotog. Velikog

atlasa)

Antonio Zambella, Karta Boke Kotorske, XVIII vijek.

Grb Perasta sa grbom kazade Perojević, kamen,

XVII vijek.

Grb porodice Balović,drvo, XVIII vijek.

Vincenco Coronelli, Citta, fortezze ed

altri..., 1688. godina (fotog. malog

atlasa)


3736

DIPLOME I ORDENJE

Kao podanici Mletačke Republike i učesnici ratova protiv njenih neprijatelja, Peraštani su za svoje zasluge često bili i od-likovani pa je tako iz perioda XVII i XVIII vijeka u Muzeju grada Perasta ostalo sačuvano više diploma koje se odnose na vojne zasluge.

Diplome i ordenje koje su dobijali Peraštani, krajem XVIII i u XIX vijeku, većinom se odnose na zasluge iz oblasti diplo-matije. Muzej posjeduje diplome i ordenje na više jezika.

Odlikovanja koja su danas dio stalne postavke Muzeja jesu ordenje i medalje iz Austrije, Bugarske, Vatikana, Turske, Crne Gore, Srbije, Pruske, Francuske i Rusije.

Jubilarnu spomenicu za oružane snage je 1898.g. os-novao car Franc Jozef I povodom 50. godišnjice svoje vla-davine. Dodjeljivala se licima koja su u razdoblju od 2. 12. 1848 - 2.12. 1898.g. služila u oružanim snagama (uključujući i žandarmeriju). Osobe koje su 2. 12. 1898.g. još aktivno služile dobijale su Zlatnu jubilarnu spomenicu koja izmedju medalje i vrpce ima pozlaćenog dvoglavog orla. Traka je trouglasta s tim što medalje koje se dodjeljuju vojnim licima imaju crvenu traku a medalje za činovnike imaju crveno - bijelu.

Jubilarnu spomenica iz 1908. je osnovao Franc Jozef I po-vodom 60. gorišnjice vladavine.Ima tri vrste ove medalje:

1. Vojnički (10.8. 1908.) - svim aktivnim oficirima 2.12.1908. g. kao i vojnim sveštenicima i službenicima koji su taj status imali 2. 12. 1848, pripadnicima orga-na reda i sužbenicima koji su zadnje dvije godine prije osnivanja medalje bili vojnoj službi. Od 1914. g. ovo odlikovanje moglo se dodjeljivati i svim penzionisan-im oficirima koji su bili predloženi za ovo odlikovanje 2. 12. 1908.g. ukoliko su bili aktivni u službi za vrijeme I svjetskog rata.

2. Jubilarni krst za civilne službenike (14.8. 1908.) - sve osobe bez obzira na pol koje su bile aktivnie u službi 2. 12. 1908.g. Kao i službenici koji nisu bili u službi 2. 12. 1908. g. ali su prije toga deset godina neprekidno


Diploma Krstu Viskoviću uz orden za grđanske zasluge XIX vijek.

Diploma Nadal Đoki uz orden Jerusalims. rata , 1710. god.

Diploma Alojzu Viskoviću uz viteški krst, Austrija XIX vijek.

3938

bili u službi. Dobijali su ga i zaposleni na državnim do-brima i nadzornici koji su radil najmanje 3 godine i bili stari preko 30 godina.

3. Dvorski krst (20.8. 1908.) - priznanje članovima vrhovnog i višeg suda, ministrima, gardistima, oficiri-ma, podoficirima i ostalima koji su bili na dužnosti 2. 12. 1908. kao i onima koji su bili penzionisana pod poseb-nim okolnostima.

Sva tri krsta su ista samo se razlikuju po trakama na kojima se nose.

Ratnu medalju je 1873.godine osnovao car Franc Jozef I povodom 25. godišnjice svoje vladavine a mogla su je dobiti sva lica bez obzira na rang i društveni položaj koja su u učestvovala u jednom ili više austrijskih ratova (1848,1849,1859,1864,1866 i 1869.)kao i lica koja su učestvovala u ratovima 1878. i 1882.(u Bosni). Kasnije je uvedeno da se ova medalja može dodjel-jivati i učesnicima ekspedicije u Kinu 1900-1901.(gušenje Ihe-tuanskog ustanka poznatijeg kao Bokserski ustanak). Osim toga, medalju su dobijali i učesnici u I svjetskom ratu koji su stupili na front prije smrti Franca Jozefa I 21.9.1916.godine.

Orden Franc Jozefa I je osnovao Franc Jozef I povodom godišnjice svoje vladavine (1849.). Dodjeljivao se za izuzetne vojne i civilne zasluge a mogao ga je dobiti svako bez obzira na nacionalnost, vjeru ili društveni položaj.

Ima 5 stepena:• Veliki Krst na lenti sa zvijezdo• Komtur na lentici sa zvijezdom• Komtur na lentici• Oficir bez trake• Vitez na trouglastoj traci

Orden za gradjanske zaslugeUkazom kancelara Bugarskih ordena od 2. avgusta 1891.g.

osnovan je Orden za građanske zasluge. Dodeljivao se civi-lima za zasluge na prestolu i domovini. Prvobitno je imao 6 stepena a 1936.g. je osnovan najviši stepen - Veliki krst pa je redosled bio:

• Veliki krst na lenti sa zvijezdom • I stepen na lenti sa zvijezdom • II stepen na lenti sa četvorokrakom zvijezdom • III stepen na lenti bez zvijezde • IV stepen na trouglastoj traci sa rozetom • V stepen sa krunom ili bez nje (sa krunom je bio višeg

ranga a svi metalni dijelovi su bili pozlaćeni)• VI stepen od srebra (bez krune). Prva četiri stepena, kao i Veliki krst imaju iznad krsta kru-

nu (u početku kneževsku a od 1908. carsku). Zadnja tri stepe-na su mogle dobijati i žene i u tom slučaju se nosila na vrpci vezanoj u mašnu.

Orden Danila IOsnovao ga je knjaz Danilo I poslije rata sa Turskom 1852 - 3.

Izradjen je od kovanog srebra i ispunjena crnim emajlom. Ima 5 stepenaa razlikuju se po dimenzijama:

• I stepen je Veliki krst na lenti sa osmokrakom zvijezdom • II stepen je Veliki oficir na lentici sa zvijezdom • III stepen je Komander • IV stepen je Oficir • V stepen je Vitez.

Orden Krune je osnovao pruski kralj Vilhelm I na dan svog krunisanja. Ima 4 stepena:

• I stepen je sa lentom na osmokrakoj zvijezdi• II stepen je sa lentom na četvorokrakoj zvijezdi • III stepen je na trouglastoj vrpci • IV je stepen je takodje na trouglastoj vrpci ali nije

emajliran kao prva tri.


Orden za gradjanske zasluge Krstu Viskoviću. Bugarska XIX vijek

Orden za gradjanske zasluge Krstu Viskoviću. Bugarska XIX vijek

4140

Orden Svetog Grugura VelikogOsnovao ga je papa Grgur XVI 1831.g. Ima 3 stepena (od

kojih je drugi podijeljen u dvije klase): • I stepen sa lentom na osmokrakoj zvijezdi • II stepen je Komander sa lentom na osmokrakoj zvijezdi • III stepen je Komander bez zvijezde • IV stepen Vitez. Izradjivali su se od pozlaćenog srebra i emajla.

Orden Svetog SilvesteraOsnovao ga je papa Grgur XVI u 19.vijeku i ima samo

jedan stepen.

Orden OsmanijeOvaj orden je osnovao sultan Abdul Aziz 1862.g. kao od-

likovanje za civilnu službu a mogao se dodjeljivati i strancima. Ima 5 stepena:

• Ordenski znak na lenti sa zvijezdom• Ordenski znak u obliku zvijezde• Komander• Oficir• Vitez (nema emajliranih dijelova)

Takovski krstKnez Mihailo Obrenović je 1865.g. u znak sjećanja na

kneza Miloša i II srpski ustanak osnovao ovaj orden. Godina 1878. (srpsko-turski rat) značajna je za tipološki razvoj Orde-na Takovskog krsta. Te godine je orden potvrdjen kao “odličje za nezavisnost i oslobodjenje”. Ima 5 stepena:

• Veliki krst na lenti sa zvijezdom• Metalna osmokraka zvijezda• bez metalne zvijezde• bez metalne zvijezde• bez zvijezdeOrdeni se razlikuju po dimenzijama i po načinu kako

se nose. Prvi i treći stepen se nosio preko ramena a drugi i četvrti na grudima.

NUMIZMATIKA

Muzej grada Perasta posjeduje i bogatu kolekciju raznog novca iz cijelog svijeta.Najstarijii primjerak je Talir Marije-Terezije iz 1780.godine a najmladji su iz 70- tih godina XX vijeka.

Talir Marije TerezijeTalir Marije Terezije je novćic koji se izradjivao od srebra

a kao sredstvo plaćanja u Austrijskoj carevini koristio se od 1741. do 1858.godine.

Jedan krojcerTo je prvobitno bio sitan srebrni novac. U Austriji je bio u

upotrebi od sredine XV vijeka dpp 1900.godine.. Kako mu je vrijednost opadala tako se počeo kovati od bakra.U Mađar-skoj je do 1900. godine . bio 100. dio forinte a potrebljavale su ga i neke njemačke države kao što su Wirtemberg i Pruska.

KopejkaRuski srebrni novac, koji se pojaio 1534. godine i prvobit-

no je bio 100. dio rublje. Naziv je dobio predstavi jahača na konju s kopljem. Kopejke od srebra su se kovale do 1718. kada su zamijenjene bakrenim i takve su se kovale sve do 1918. godine.SSSR je takodje koristio bakrene kovanice a od 1926. do danas se kuju kovanice od bronze.

Kruna (lat. CORONA).Naziv je za mnogobrojni evropski novac od srednjeg vi-

jeka pa do danas. Naziv je dobio po predstavi krunena sebi. (slika austrijske)

MOTIVI JEDRENjAKA I POMORSKIH BITAKA

Slike marinističkog karaktera koje posjeduje Muzej gra-da Perasta vrijedni su svjedoci prošlosti koji osim umjetničke imaju i dokumentarnu vrijednost.

Nepoznati autor, Bombardovanje i osvajanje tvrđave Sveti Jovan u Akri.


42

Etnografska zbirka

Ženski pojas, XIX vijek.

Nepoznati autor, Bombardovanje i osvajanje tvrđave Sveti Jovan u Akri, prikazuje dogadjaj iz 1840. godine kad su Akru napale udružene pomorske snage Engleske, Austrije i Francuske i osvojile tvrdjavu Sveti Jovan koju su u 12.vijeku sagradili krstaši.

Motiv sukoba između engleskog i francuskog broda svje-doči o bici u neposrednoj blizni grada Pirana na slovenačkom primorju kada su, 22. februara 1812. godine 2 engleska je-drenjaka presrela francuski brod „Rivoli“ koji je bio na svom prvom putovanju. Poslije šestičasovne opsade posada broda „Rivoli“ je pristala da se preda engleskoj floti.

Bitka kod Pirana, XIX. vijek


4544

Etnografska zbirka Muzeja grada Perasta, po broju i raznovrsnosti muzejskih predmeta, uz kulturno istorijsku i pomorsku zbirku, najvjernije oslikava i svjedoči perašku prošlost.

Posebna vrijednost etnografske zbirke jeste i u tome što slika živote svih slojeva peraškog društva.

Raznovrsnost predmeta ove zbirke puno govori o njihovim vlasnicima bez obzira da li se radi o importima ili predmeti-ma autohtonog porijekla. Osim toga, uz svjedočanstva materi-jalne kulture, ne smije se zanemariti niti potcijeniti očuvana duhovna kultura budući da se pojedini muzejski predmeti di-rektno vezuju za elemente samih običajnih radnji.

Najvećim dijelom predmeti etnografske zbirke prikuplje-ni su poklonom stanovnika Perasta i Boke Kotorske. Zbirku čine i predmeti iz memorijalnog muzeja porodica Visković i Balović, a jedan mali dio zbirke su predmeti, ustupljeni za izlaganje, porodice Brguljan – Čorko.

Zbirka je osnovana 1937. godine, a od 1950. je u sklopu tada osnovanog Zavičajnog muzeja grada Perasta.

Zbirka broji oko 692 komada muzejskih predmeta. S obzi-rom na karakter predmeta podijeljena je na podzbirke: oružje, nošnja, nakit, mobilijar, zastave i podzbirku upotrebni pred-meti (u koju spadaju predmeti korišćeni u domaćinstvima kao i predmeti iz pomorske zbirke korišćeni na brodovima).

Oružje datira iz perioda od XVI do XX vijeka. Grupisano je po osnovnim načelima na: hladno, vatreno i zaštitno, a kla-sifikovano po vrstama, modelima i namjeni.

Hladno oružje predstavljeno je komadima oružja iz najra-nijeg perioda – buzdovanima i kopljima, mačevima (od XVI - XX vijeka), jataganima ( od XVIII – XIX vijeka ), sabljama i bodežima ( od XVII – XX vijeka ).

Vatreno oružje predstavljaju puške velike (džeferdari i kremenjače) od XVII - XX vijeka i puške male (kubure i le-denice) od XVIII – XIX vijeka, zatim nekoliko komada ma-lih i većih topova (XVII – XVIII vijek), dok grupu zaštitnog oružja čine štitovi i panciri iz novijeg perioda.

Posebno mjesto u zbirci mačeva zavrjeđuje Peraški mač i to ne samo zbog načina izrade već i po sjećanju na veliku bitku Peraštana sa Turcima, bitku koja se odigrala 15. maja 1654.go-dine i u kojoj su Peraštani uspjeli da odbrane svoj grad i pobje-de brojnu tursku vojsku. Značaj ovog mača leži i u činjenici da je već u istoj godini dospio u Perast vjerovatno kao poklon u znak sjećanja na slavnu pobjedu Peraštana, mada neki ele-

Etnografska zbirkaEtnografska zbirka

4746

menti na maču upućuju i na pretpostavku da se mač možda i prije te bitke nalazio u Perastu.

Mač je inače tip rijetke vrste mačeva – paloš. Dužina mača je 99 cm, oštrice 85 cm. Izgledom više podsjeća na sablju. Oštrica je jednobrida, izrađena od teškog čelika. Na predn-joj strani, uz dršku urezan je grb porodice Stjepanović, koja je u okviru bratstva Rajković (iz Perasta) imala isti grb. Duž oštrice na istoj strani je natpis na staroslovenskom, dok je na drugoj strani oštrice kratki natpis na latinskom jeziku. Cijela oštrica je bila optočena zlatom. Drška je ukrašena dragim i poludragim kamenjem i okovom od srebra. Po načinu izra-de, mač predstavlja kombinacioju italijanskog, jednooštrog sječiva iz druge polovine XVI vijeka, krsnice iz druge polovine XVI vijeka, takođe italijanskog porijekla, i raskošne drške koja je odlika arapsko – marokanskog tipa mača. Korice mača su izrađene od tvrdog drveta, presvučene finom crnom kožom i okovane srebrom.

Peraški mač, iako izložen u stalnoj postavci Muzeja grada Perasta, izlazi iz Muzeja svake godine na dan Peraškog boja – 15. maja i sa džeferdarom Mehmed age Rizvanagića, turskog vojskovođe koji je poginuo u tom boju, čini bitno obilježje proslave na gradskoj pjaci (trgu) gdje imaju svoje počasno mjesto.

Peraški mač (inv.br. 51).

Drška peraškog mača.

Petnaestog maja se inače proslavlja veliki vjerski praznik u čast Gospe - zaštitnice grada Perasta, a kao završnica proslave slijedi i običaj gađanja kokota, čiji su elementi danas povezani sa peraškom bitkom iako su ipak preuzeti iz običaja koji se obavljao i prije slavne peraške pobjede iz 1654. godine

Plameni mač tagođe je vrijedan primjerak mača sačuvanog i zadržanog na našoj teritoriji.

Mač je i dobio naziv po izgledu sječiva, odnosno načinu izrade. Sječivo je valovito, podsjeća na plamene jezičke. Dužina mača je 118 cm, a sječiva 94 cm. Drška je na vrhu sa zaobljenom i dekorisanom glavom, a rukobran čine 3 poluzkružno zaobljena rebra nejednake veličine sa ovalnim ispupčenjem po sredini svakog. Krsnica je ravna i završava se sličnim ovalnim oblicima sa obje strane. Mač je španskog po-rijekla te i on poput Peraškog mača, priča o slavnoj prošlosti Perasta i Peraštana. Peraštani su ovaj mač oteli od španskog vojskovođe Don Karlosa Gonzage, vojskovođe koji je imao zlu namjeru da otme dvije lijepe Peraštanke.

Jatagani se po svojoj lijepoj dekoraciji svakako izdvajaju u grupi hladnog oružja. Zbog lakog rukovanja jatagani su ve-oma brzo prihvaćeni na našoj teritoriji. Drške su se osim od

Dio sječiva peraškog mača sa urezanim natpisom.

Plameni mač.


4948

srebra i drveta vrlo često izrađivale i od kosti i ukrašavale sa koralima, uobičajeno su rađene u obliku leptira sa raširenim krilima. Korice jatagana, najčešće srebrne, dekorisane su sa po-sebnom pažnjom - filigranskom izradom kovanja i urezivanja.

Posebno je značajno što je veliki broj jatagana izrađen u ra-dionicama u Risnu i Kotoru, ponekad u cijelini, a najčešće su u pomenutim radionicama dorađivani ili rađeni samo njihovi djelovi. U zbirci su zastupljeni jatagani sa koštanom (bjelo-sapci) i srebrnom drškom, ukrašeni koralima sa natpisima duž oštrica na persijskom jeziku i sa koricama izuzetno lijepe filigranske obrade.

Jatagani, kraj XVIII

i XIX vijeka.

Džeferdari sa kundacima izdvajaju se u zbirci vatrenog oružja. Džeferdari su bogato dekorisani sedefom.

Zbirku vatrenog oružja čine još i duge i tanke puške kremenjače – tančice, zatim teške puške sa dugim dometom iz perioda XVIII vijeka iz kojih se pucalo sa peraških kula i male puške – kubure sa mesinganim ili srebrnim okovima, srebrne ledenice, ornamentisane floralnim motivima, tehnikom li-venja i iskucavanja. Kratke puške datiraju s kraja XVIII i XIX vijeka, a izrađivane su i u radionicama Boke Kotorske.

Podzbirku nošnje čini nošnja peraške mornarice (mornar-ska i oficirska) kao i djelovi muške i ženske narodne nošnje (muška – risanska i ženska – lastovska). Podzbirka nošnji posjeduje još i djelove koji su se nosili uz nošnju kao što su muški platneni ćemeri ili ženske torbice.

Nošnja Peraške mornarice klasifikovana je po činovima: nošnja mornara i nošnja oficira. Danas se nošnja oblači samo pri svečanim događajima koji su određeni Statutom Bokeške mornarice.

Mornarska nošnja je do kraja XIX vijeka bila uobičajeno odijelo muškaraca u Perastu. Sastoji se od crne kape-ćeverice, koja je na gornjem dijelu – tapalaku, ukrašena zlatovezom u čijem središtu je cvijet od spiralne zlatne žice, zatim bijele

Džeferdar Mehmed age Rizvanagića (inv.br. V.46).

Kundak džeferdara Mehmed age Rizvanagića, ukrašen sedefom.


5150

košulje i ječerme (izrađene od tamno plavog ili tamno crvenog velura, ukrašene sa zlatnim gajtanima i kićankama) te koreta (koji je sa rukavima i oblači se preko ječerme, ukrašen sa zla-tovezom na prsima i rukavima). Crne široke pantalone - gaće šivene su od crnog pamučnog platna. Preko njih se oko pasa obmotava dugački, obično crveni, platneni ili svileni pojas. Na nogama su crne čarape – bječve i crne cipele – crevlje. Uz pojas se nosi i lijepo zlatovezom dekorisan platneni ćemer, ćese – kožne ili metalne (fišeklije – kutije za barut) kao i tobolac.

Mornari su od oružja obično nosili džeferdar ili šaraliju, po dvije kubure ili ledenice, umetnute u pojas, a ako su nosili mali nož on je bio u tobolcu.

Oficiri i podoficiri peraške mornarice nosili su sličnu nošnju kao i mornari sa malim razlikama u gornjim koma-dima nošnje. Preko ječerme se oblačila dolama na kojoj su u zavisnosti od čina bila i odgovarajuća obilježja. Oficiri nose na glavi kalpak koji takođe ima obilježja vezana za čin.

U prošlosti se materijal za nošnju (baršun, velur, gajtani za ukrašavanje i zlatne kićanke) dobavljao pretežno iz Italije, a ostali detalji kao puca - dugmad, širit i obične kićanke iz Bosne, obično iz sarajevskih radionica.

Nošnja peraške mornarice.

Od nakita mornari su jednio nosili dugi lanac na kome je bio okačen sat, umetnut između ćemera i pojasa. U slučaju da je muškarac jedinac u porodici, nosio bi na jednom uhu minđušu – brnjicu.

Nakit etnografske zbirke čine ženski ukrasni predmeti: srebrni ćemeri, pafte, narukvice.

Ženski srebrni ćemeri – pojasi izrađeni su tehnikom finog filigrana, tehnikom livenja i kovanja. Tokom XIX vijeka imali su ukrasnu funkciju i nosili su se kao sastavni djelovi ženske svečane nošnje.

Kovani ćemeri su sastavljeni od neparnog broja srebrnih ploča, ploče su međusobno spojene šarkama. Središnja ploča je uvijek nešto veća i sa gornje strane lučno zasvođena. Na primjerku čemera sa slike... vidi se da njega čini 5 ploča. Srednja je zasvođena sa 3 luka sa krunom i krstićem i ona je nešto veća od ostalih. Ploče su dekorisane floralnim i ge-ometrijskim motivima među kojima dominira motiv romba, motiv koji se inače često sreće na mnogim tipično ženskim predmetima, kao i simbol plodnosti.

Na ćemeru je sa donje strane okačeno 5 srebrnih lančića nejednake dužine. Oni ukazuju na činjenicu da su ćemeri prije ovog perioda imali, osim ukrasne, i praktičnu funkciju – naime, na njima su se na prostijim ćemerima sa lančićima kačili sitni upotrebni predmeti (predmeti koje su žene koristi-

Ženski srebrni ćemer (inv.br 142).

Ženski srebrni ćemer (inv.br 143).


5352

le u svakodnevnom poslu). Ovakva vrsta ćemera zakopčava se pozadi, sa platnenim ili kožnim nastavcima koji se provlače kroz unutrašnje djelove krajnjih ploča ćemera, a koji pokriva samo prednji dio struka.

Ćemer pod inventarskim brojem 143 primjerak je tipičnog ukrasnog ćemera, sastavljen je od 34 pločice koje su spoje-ne alkama. Ćemer se zakopčava sa prednje strane metalnom pločom, iznad koje je dekor u obliku mašne, sa 2 ribolika dije-la ispod nje. Ćemer je, takođe, bogato ukrašen filigranskom čipkom, floralnim i geometrijskim motivima kao i razno-bojnim, ukrasnim kamenčićima.

Interesantno je napomenuti da su u ranijem prediodu, kad je narodna nošnja bila u svakodnevnoj upotrebi, ćemere nosile samo udate žene, dok ga na isteku XIX vijeka nose i neudate žene.

Mobilijar je predstavljen salonima iz memorijalnog muzeja Visković i porodice Balović, venecijanskim ogledali-ma i djevojačkim škrinjama. Saloni i ogladala su sa elementi-ma barokne izrade. Škrinje su ukrašene duborezom sa prednje strane sa motivima mediteranskog karaktrera, a osnovna funkcija bila im je da djevojke u njima spremaju prćiju – mi-raz. Kao dio djevojačkog nasljedstva, škrinja je sa prćijom, po udaji, nošena u njen novi dom.

Podzbirku zastava čine: venecijanske, austrijska, turska i ruska zastava.

Jedan od najznačajnijih muzejskih predmeta iz perioda mletačke vladavine upravo je dio mletačke zastave sa grbom grada Perasta, grb je predstavljen na središnjem dijelu zastave (dvije ruke koje drže krst). Zastava je svilena, neravnomjer-

Detalj sa ženskog srebrnog pojasa.

no isječena sa svih strana. U gornjem desnom uglu je na pi-sanim latiničnim slovima natpis: „Milim roditeljima, hrlim Peraštanima, DE SARNO“. Dimenzije uokvirene zastave su 99,5 x 45 cm.

U narodu postoji priča da su Peraštani poslije pada Mletačke Republike kidali komade ove zastave da bi ih sačuvali kao uspomenu na period kada su, iako pod vlašću Mlečana, ipak uživali jednu vrstu autonomije.

Ruska zastava sa Svetoandrejskim krstom rađena je na pla-voj svili, dimenzija je 222 cm x 337 cm. Svetoandrejski krst je u polju dimenzija 188 cm x 110 cm. Peraštanin, kapetan Matija Zmajević, viceadmiral Ruske flote, dobio je na poklon

Venecijanska zastava (inv.br. 134).

Ruska sv. Andrejska zastava (inv.br. 13).


5554

ovu zastavu kao trofej poslije velike i vješte pobjede. Pobje-da o kojoj je riječ izvojevana je nad Šveđanima kod Ganguta (Hankoa), pod njegovim zapovjedništvom u južnoj Finskoj 1714. godine. Ruski car Petar Veliki ovim povodom kapetanu Matiji Zmajeviću poklanja ovu zastavu.

Posuda od porcelana (inv.br. 302).

Porcelanski tanjir (inv.br. 301).

Roštilj na satni menanizam – đirorosto (inv.br 183).

Žuti salon porodice Visković, XIX vijek.

Grijač za krevet – skaldalet ( inv.br.177).


5756

Salon porodice Balović, XIX vijek

Crveni salon porodice Visković, XIX vijek

Podzbirka upotrebnih predmeta obuhvata predmete korišćene u domaćinstvima za svakodnevnu upotrebu: alatke – pretežno korišćene za ribolov ali i u izradi drvenih predme-ta- stolarski alat, kao i predmete iz pomorske zbirke korišćene na brodovima.

Među upotrebnim predmetima ističu se vrijedni komadi porculanskog posuđa (zdjele, tanjiri, bokali), načinjeni od engleskog porcelana, zatim lampe na ulje, poznatije pod na-zivom fjorentine – budući da su izrađivane u Firenci u XIX vijeku, kod nas su još bile poznate i pod nazivom lukijerne, u ovoj podzbirci razlikujemo još i grijače za krevet – skaldaleti, roštilje na satni mehanizam - đirorosto.

U stalnoj postavci Muzeja grada Perasta su i predmeti podz-birke mobilijara, ručne izrade, iz XVIII i XIX vijeka. Saloni iz memorijalnog muzeja Visković, salon porodice Balović, ko-mode, pisaći sto i veoma lijepo dekorisane djevojačke škrinje ali i mornarske.

Etnografska zbirka, možda najbolje govori o kulturi sta-novanja Perasta u prošlosti. Njen material oslikava raskoš i prihvatanje mondenskih trendova stanovništva Perasta, na prvom mjestu brojnih bogatih Peraštana i plemstva, koji smješten u raskošnoj palati Bujović daje kompletnu sliku života kojim se živjelo u Perastu u periodu 17 i 18 vijeka.

Dragana Lalošević,etnolog i kustos

Djevojačka škrinja, XIX vijek


59

Arhivska građa Muzeja grada Perasta

Čuvanje dokumenata otpočinje u dalekoj prošlosti kada su podaci koji nadmašuju kratkoću ljudskog pamćenja postali važan dio pojedinca i zajednice.

Praksa čuvanja dokumenata javlja se u Perastu u XV vijeku i kontinuirano se nastavlja do kraja Drugog svjetskog rata. Za-hvaljujući sačuvanoj građi, Arhiv Muzeja grada Perasta danas posjeduje tri fonda: Fond Opštine Perast (PA), Porodični arhiv Visković (PAV) i Fond Osnovne škole Perast (PAŠ).

FOND OPŠTINE PERAST (1441-1945)

Dokumenti fonda Opštine Perast (PA) datiraju iz 1441. go-dine i u kontinuitetu prate istorijski, politički i kulturni razvoj grada Perasta koji je imao važnu ulogu u upravama raznih dr-žava u čijem su sastavu Boka i Perast bili vjekovima.

Velika vrijednost ovog fonda leži u Općinskoj knjizi ili Zele-noj knjizi (Libro Verde) koja dokumentuje izrastanje Perasta u samostalnu administrativnu jedinicu. Odluke Malog i Velikog vijeća sa prvih zborova koji su se održavali u Veljoj ulici u Pe-rastu zabilježeni su upravo u ovoj Zelenoj knjizi.

U fondu su sačuvani dokumenti o organizaciji sudstva, svjetovne, vojne, crkvene vlasti i sveopšte društvene organi-zacije Perasta. Oni svjedoče o odnosima peraške Opštine sa susjednim opštinama, posebno mjestima koja su potpala pod upravu turske vlasti kao i poslovi i odnosi Perasta sa kotor-skim rektorima i providurima.

Arhivska građaMuzeja grada Perasta

Pravila o izborima i dužnostima vlasti u Opštini Perast, bilo svjetovnih, vojnih ili crkvenih (1742-1743), XXIIIa PAV I

Zelena knjiga Opštine Perast PAV I - XVI

6160

Fond, takođe, posjeduje spise koji svjedoče o učešću Pera-štana u ratovima (Kandijski i Morejski), bitkama (Lepantska, opsada Kotora, oslobođenje Risna i Herceg Novog od turske vlasti), kao i raznim manjim i večim okršajima.

Treba istaći da je vojna uloga Peraštana donosila politički ugled ovom mjestu. Zahvaljujući vojnom angažovanju, Perašta-ni dobijaju posebne povlastice gonfalonijera ili zastavnika. Ova povlastica davala je pravo peraškim bratstvima ili casadama da imenuju po jednog svog predstavnika za čuvara zastave na glav-nom brodu mletačke ratne mornarice. To je podrazumijevalo uglednu i časnu dužnost koja je donosila znatne koristi.

O istaknutosti Peraštana u bitkama, trgovačkoj djelatnosti i pomorstvu nesumnjivo svjedoče dukali, svjedočanstva i razne privilegije koje je mletačka vlast izdavala Opštini, stanovniš-tvu i pojedincima.

Bogatstvo peraških porodica se i danas prepoznaje po ra-skošnim baroknim građevinama u Perastu i susjednim mjesti-ma – sve građevine koje su Peraštani podizali zabilježene su u katastarskim prikazima koje naš Muzej čuva.

Arhivski spisi fonda Opštine Perast sadrže i podatke o po-dizanju raznih građevina u Perastu, posebno Peraške tvrđave, kao i crkvenih objekata, zvonika i drugih značajnih profanih objekata.

Značajni su podaci za istraživanja o pomorstvu, pomor-skoj trgovini i privredi kao i podaci o raznim oblicima vojne strategije, diplomatije, prava, umjetnosti, kulture, graditeljstva i sanitetske zaštite. Arhivska građa ovog fonda daje realnu sliku situacije na granici između dva svijeta – hrišćanskog i islamskog tokom nekoliko vjekova.

Documenti scelti di storia perastina, 1441-1796, PA XXI

Documenti scelti di storia perastina, 1441-1796, PA XXI

Prikaz peraških posjeda u Stolivu 233 MGP

Arhivska građa Muzeja grada PerastaArhivska građa Muzeja grada Perasta

6362

Fond Opštine Perast u kontinuitetu prati smjenu vladavina na teritoriji Perasta, počev od Mletačke Republike, prve au-strijske, ruske, franscuske vladavine, zatim privremene vlade Crne Gore i Boke kotorske, druge austrijske vladavine, kao i period nakon Prvog svjetskog rata u Kraljevini Jugoslaviji, sve do kraja Drugog svjetskog rata. Ovi dokumenti daju moguć-nost sagledavanja šireg konteksta istorijskih dešavanja tokom vjekova na prostoru Perasta, Boke kotorske i šire.

Spisi ovog arhivskog fonda pisani su na italijanskom, srp-sko-hrvatskom, staroslovenskom, turskom, ruskom, njemač-kom, francuskom, latinskom, grčkom, rumunskom i mađar-skom jeziku. Velika paleta raznih jezika u dokumentima je još jedna dragocjenost ovog Arhiva.

FOND PORODICE VISKOVIĆ (1447-1927)

Porodični fond Visković (PAV) posjeduje građu koja datira od 1447. do 1927. godine.

Članovi porodice Visković su zauzimali vrlo važne funk-cije u državama koje su bile prisutne na ovom prostoru te se njihovi spisi odnose na privatnu i službenu komunikaciju sa vlastima tih država.

Arhivski fond posjeduje dukali, atestate i druge akte u ko-jima se odaje priznanje članovima porodice Visković zbog njihove vjerne službe u Mletačkoj republici, kao i dukale dru-gih porodica među kojima su Burovići, Balovići, Mazarovići, Zmajevići, Smekja i Martinovići.

Dokumenta o dodjeli titula i odlikovanja u toku austrijske uprave u Boki kotorskoj takođe su zastupljena u arhivu poro-dice Visković.

Bogata dokumentacija u porodičnom arhivskom fondu Vi-sković odnosi se i na dodjelu raznih povlastica koje je gradu Perastu dodjeljivala vlast Mletačke republike.

Sačuvani spisi svjedoce o djelovanju pojedinih institucija kroz vjekove, posebno iz rada veoma važnog Zdravstvenog ureda, o dodjeli raznih povlastica gradu Perastu od strane mletačke vlasti, potom o hajdučiji – posebnoj vojnoj formaci-ji, u čemu su Peraštani imali značajnu organizacionu funkciju (dozvole koje su izdavali hajducima) ili o političkim odnosima

Perasta sa Kotorom, potom o privrednim, diplomatskim, služ-benim relacijama sa raznim susjednim državama i šire, itd.

Lična dokumenta pohranjena u ovom arhivskom fondu govore o rođenju, braku, smrti, školovanju članova ove ugled-ne porodice. Uz dokumenta iz sudskih procesa i imovinsko-pravnih poslova i sl., postoji dosta arhivske građe iz službo-vanja članova porodice tokom nekoliko stoljeća u raznim gradovima i državama.

Porodični arhivski fond posjeduje i rukopisne knjige čla-nova istaknutih peraških porodica među kojima je rukopis Draga Martinovića, sina čuvenog pomorskog kapetana Marka Martinovića čija je slava stigla čak do daleke Rusije i njenog cara Petra Velikog.

U fondu se nalaze i razna značajna književna i naučna dje-la Balovića, Antuna Kojovića, Kazančića, potom razna doku-mentacija vezana za porodicu Ćorko, Bujović, Zuber, Bano-vić-Damjanović i Alugara iz Udina.Zbirka patenata i dukala izdatih Franu Viskoviću 1665 – 1720, PAV V

Privilegije Perasta 1540-1739, PAV XLIII

Arhivska građa Muzeja grada PerastaArhivska građa Muzeja grada Perasta

64

Treba istaći da Porodični fond Visković nije cjelovit i da su prisutne sadržajne i vremenske praznine, ali da mu to nikako ne umanjuje već postojeći naučni značaj.

Dokumenta su pisana na italijanskom, srpsko-hrvatskom, staroslovenskom, turskom, ruskom, njemačkom, francuskom, latinskom, grčkom, rumunskom i mađarskom jeziku.

FOND OSNOVNE ŠKOLE PERAST (1871 – 1950)

Arhivski fond Osnovne škole Perast (PAŠ) nastao je 1871. godine i obuhvata dokumentaciju koja se odnosi na obrazovni program, plan nastave, rad nastavnica/ka, izostanke iz škole, ocjene đaka, kao i razne dopise i oglase koje je škola primala u toku svog djelovanja.

Bitno je istaći naučnu važnost ovog fonda za razumijevanje smjena političkih vlasti i njihovih ideologija koje su imale uti-caj na obrazovni sistem tog doba.

Spisi su pisani pretežno na srpsko-hrvatskom jeziku, dok su stariji pisani na italijanskom jeziku.

Istraživanje bogate arhivske građe koju Muzej grada Pera-sta posjeduje suštinski je važno za koncept nacionalnog kul-turnog nasljeđa i njegovo njegovanje u lokalnoj i globalnoj zajednici.

Ana Popović,arhivistkinja

Rukopis Draga Martinovića o istoriji peraške porodice Martinović, LXI PAV II

Arhivska građa Muzeja grada Perasta

Bibliotečki fond

Vrijedna knjiga iz Fonda Biblioteke porodice Visković“POLYANTHEA; NOVISSIMARUM NOVISSIMA”,

Venetiis, Apudio Guerilium, 1622. - Enciklopedija

6766

Odavno se zna da je zna da je zlatno doba Perasta, kako se naziva period prosperiteta grada, počivalo na ratničkoj spremnosti i literalnoj djelatnosti njegovih građana. Istorijske prilike tražile su heroje, a ekonomske omogućile literate, No, istorijske i ekonomske kategorije nijesu dovoljne da objasne jednu, naizgled neobičnu pojavu – u baroknom Perastu ratnik je često istovremeno štićenik muza – pjesnik ili pisac. Idea-lan spoj junaka i umjetnika mora se sagledati iz perspektive evropskog humanističkog nasljeđa, višestruko utkanog u kul-turu Perasta[1]

BIBLIOTEKA PORODICE VISKOVIĆ

Muzej grada Perasta, pored svih ostalih muzejskih vrijed-nosti u svom inventaru, posjeduje, čuva i prezentuje, putem svoje stalne postavke i nezaobilaznu dragocjenost a to je bibli-oteka znamenite peraške porodice Visković.

Biblioteka porodice Visković je samo jedan od segmenata bogatog fonda memorijalnog Muzeja ove porodice, koji je na-kon zemljotresa 1979. godine, prenijet u Muzej grada Perasta.

Članovi porodice Visković bili su ljudi bogatog životnog iskustva, širokih vidika i interesovanja, te se slobodno može reći, kako je njihova biblioteka ogledalo njih samih, a njihov bibliotečki fond je otud raznolik i bogat.

1 Saša Brajović, Barokni Perast i antiteza pero – mač, Godišnjak Pomor-skog muzeja u Kotoru, XLVII – XLIX, Kotor, 1999 – 2001.

,,Storia di Perasto”, Konte Frano Viscovich, Trst, 1898.

Bibliotečki fond

6968

Znameniti Viskovići biblioteku su često bogatili čak i svo-jim djelima (bilo da je riječ o autorskim tekstovima ili o pre-vodima). Neka od djela članova porodice Visković su prevod djela „Telemak“ Josipa Konta Viskovića, zatim razni priručni-ci, stručna literatura, istorijski spisi, a djelo „Storia di Perasto“ Konta Frana Viskovića, izdvajamo kao poseban dragulj, koji je ovaj uman i visokoobrazovani zaljubljenik u svoj rodni grad, ispisao i ostavio potomcima i Perastu.

Bibliotečki fond ima oko 903 bibliotečki obraene jedinice, premda je njihov ukupan broj znatno veći. Bogatstvo fonda svjedoče naslovi iz raznoraznih oblasti: teologije, književnosti (mahom prozno i dramsko stvaralaštvo), istorije, etike, prav-nih nauka, administracije, trgovine, okultnih nauka, razne en-ciklopedije i brojni rječnici.

Paulo Gabriele Antoine Theologia moralis univers Tomus se-cundus Venettis. Ex Typographia Balleoniana,1775., Giuseppe Agneli “CATECHISMO ANNUALE” Libro secondo. Macerata, Nella Stamperia di Giacomo Filippo Panelli, 1673. Padre Dani-el Bartoli “LA POVERTA CONTENTA”. Descrita e dedicate a ricchi non mai contenti. Venetia, Per Sebastian Menegati, 1690.

Naslovi iz oblasti književnosti su: Publii Ovidii Nasonis “FASTORUM”. Libri VI, Tristium, Libri V, De Ponto. Libri IV. Patavaii; Nicolo Tommaseo “POESIE”. Firenze, Successori le Monnier, 1872., Novele, M. Tulli Ciceronis “ORATIONUM SELECTARUM”. Liber Unicus. Patavii Ex. Typographia, Semi-narii. 1734. Drame, Carlo Goldoni “NUOVO TEATRO COMI-CO”. Tomo quinto. Venezia, Apresso Francesco Pitteri. 1758.

“NOUOVO VOCABULARIO ITALIANO - LATINO”, Compilato gia DA GIROLAMO MANDIOSO ed ora nuovamente coretto, notabilmente accrescuito, ed accomodato all uso delle scuole d Italia DI GIROLAMO TIRABOSCHI, COL VOCABOLARIO DOMESTICO, parte prima, Venezia,

1793., presso Francesco Milli

Marko Martinovic“Giustissima RELATIONE”, Dell Affedio, & Aquifto Di Castel Nuovo, In Venetia, 1698.

Primjerak u kome je zastupljeno gotičko pismo u kome je zastupljena minuskula i majuskula

Bibliotečki fondBibliotečki fond

7170

Epovi – “OSMAN” Spjevanje vitescko Giva Gundulichja vla-stelina dubrovačkoga. Dubrovnik, po Antunu Martekini, 1826. Muzika – “SALON ALBUML”, Leipzig, Verlag von C:F: Peters. Enciklopedija – “POLYANTHEA, NOVISSIMARUM NOVI-SSIMA”, Ventiis, Apudio Guerilium, 1622. Ilustracije – “L ILU-STRATION JURNAL UNIVERSEL “; 1876.”

Knjige koje čine biblioteku porodice Visković su pisane na italijanskom, francuskom, njemačkom a mali broj na engle-skom i grčkom jeziku.

U knjigama nalazimo različita pisma: gotičko pismo i be-neventanu. U tekstovima je zastupljena majuskula, minuskula i kurziv. Različita pisma i jezici upućuju na vremenske periode u kojima su djela nastajala.

Posebna dragocjenost u Biblioteci Visković su rukopisna djela – Manuscripts

Porodica Visković je i svojom Bibliotekom ostavila neizbri-siv trag u razvoju ovog kulturno – istorijskog jezgra.

BIBLIOTEKA PORODICE BALOVIĆ

U staro doba, a ni u novije vrijeme, u mom zavičaju nikada nisu nedostajali ljudi koji su isticali, ne samo sebe ili porodicu, već i sam zavičaj...kada se oni počnu baviti, bilo ratničkom

vještinom, bilo istraživanjem istorijskih ili književnih spisa (studio delle lettere) – dva časna zanimanja koja gradove obič-no čine slavnim – izvanredno su uspješni – zapisao je Julije Balović u Peraškoj hronici.[2]

Stalnu postavku Muzeja grada Perasta, čini biblioteka poro-dice Balović. Ove značajna djela u Muzej grada Perasta, stigla su zajedno sa bibliotekom porodice Visković. Pisane su uglav-nom na njemačkom jeziku. Djela su iz oblasti pravnih, pri-rodnih i vojnih nauka, pomorstva, filozofije, istorije, književ-nosti, istorije umjetnosti, zatim rječnici i enciklopedije. Neki od naslova su: Ludvig Gumplowicz “ALLGEMEINTES STAAT SRECHT” Innsbruck, 1897 – pravne nauke: “BROCKHAUS Konversations-Lexikon in sechzehn Banden Funfter Band”, F.A: Brockhaus in Leipzig Berlin und Wien. 1894. Prirodne nauke: Antonio Traversi “LEZIONI DI FISICA MODERNA”, Volume III. Venezia 1806. Pomorstvo: GASPARE TONELLO “CORSO RISTRETTO DI NAVIGAZIONE, teorico – practica”. Terza edizione, Trieste, 1842. Istorija – “C. IULII CAESARIS COMMENTARII DE BELLO GALLICO”, Pragae, sumptus fe-cit f. tempsky 1884. - književnost: Volter “LETTERE”. Tradu-zione italiana di Giuseppe Fanciulli, Instituto Editoriale italia-no, Milano. Enciklopedije – “NOUVEAU DICTIONNAIRE DE LA VIE PRATIQUE A - G”, Libraire Hachette, 1923. Naslovi iz oblasti istorije umjetnosti su: “ARNOLD BOCKLIN, Sechs farbige Wiedergaben seiner Werke Mit einer Schilderung von H.U.Schmid”, Verlag von G. U. seemann, Leipzig.

BIBLIOTEKA DON ANTUNA MILOŠEVIĆA

Biblioteka don Antona Miloševića nije u stalnoj postavci Muzeja grada Perasta budući da se samo jednim svojim dije-lom nalazi u prostorijama Muzeja. Većinu fonda ove bibliote-ke čine publikacije i periodika. Značajniji naslovi ovog vrijed-nog fonda takođe su raznovrsni, navešćemo neke od naslova: pravne nauke – Enrico Haemmerle “MANUALE AD USO DEI COMUNI”. Rovereto, Stabilimento Tip. Vigilio Sottochiesa, 1881. Prirodne nauke – Davorin Trstenjak “DARVINIZAM U UZGOJU”, Zagreb, izdanje knjižare GJ: CELAP I J. Popovac, Štampa Kužme Rožmanića; Pomorstvo – Francesco Viscovich “MANUALE NAUTICO DI METEOROLOGIA”, Trieste, Libre-ira Julius Dase Editrice, 1876. Istorija P.M. Laurent de L Arde. 2 Prvi dio Peraške hronike Julija Balovića, u prevodu J. Katelana, objavljen je: Analisti, hroničari, biografi, priredio M. Milošević. Ed. Književnost na tlu Crne Gore od XII do XIX vijeka, Cetinje 1996. 141 – 216.

1. “Tractatus de Divini Verbi Incarnatione”2. “In Aristotelis Libros le Phisico Auditu Disputations”

3.” Invactatus Primus de Deo uno illiusque attributis, 2.VIII 17024. ”In universam Aristotelii Logicam”, 1700.

Bibliotečki fondBibliotečki fond

7372

Che “STORIA DI NAPOLEONE”. Torino, per ALLESANDRO FONTANA, 1859. Književnost – ,,PJESME O BORBAMA OKO HERCEGNOVOG 1687. GODINE”. Bokeška Štamparija, Kotor.

BIBLIOTEKA MUZEJA GRADA PERASTA

Biblioteka Muzeja grada Perasta, posjeduje veliki broj knji-ga nabavljenih otkupom, značajan broj knjiga je i poklonjen, kao što je biblioteka Krklec. Ovaj fond takođe obiluje razno-likom tematikom iz sljedećih oblasti: pravnih nauka, pomor-

P.M. Laurent de L Arde, che “STORIA DI NAPOLEONE”. Torino, per Allesandro Fontana, 1859.

Carlo Yriarte, “IL MONTENEGRO”, Milano, Fratelli Treves,Editori, 1878., Biblioteka porodice Visković

Bibliotečki fond

stva, istorije, književnosti,dio ove Biblioteke su i katalozi i pe-riodika.

Posjetioci Muzeja grada Perasta, u prilici su da osjete duh prošlih vremena, ne samo posredstvom izloženih predmeta, zbirki i biblotečkog fonda, već i samim boravkom u baroknom zdanju palate Bujović

Ovaj vodič je doprinos očuvanju svijesti o bogatstvu kultu-re i tradicije, koje su Perast i Boka nesebično njedrili i čuvali vjekovima. Trajanje ovakvih neprocjenjivih vrijednosti, treba da budu dužnost svih nas kao i dio odrastanja naših potomaka.

Biserka Milićbibliotekar

Bibliotečki fond

75

SADRŽAJ

Uvod o Perastu i muzeju 1

Pomorska zbirka 7

Istorijsko umjetnička zbirka 15

Etnografska zbirka 45

Arhivska građa 59

Bibliotečki fond 67

7776

Bilješke

IzdavačOJU Muzeji Kotor

Muzej grada Perasta

Za izdavačaAndro Radulović

FotografijeNenad Mandić

LektorDragana Franić

KoorditatorMirjana Vukasović

Stručni konsultantAnita Mažibradić

Grafički dizajn i štampaBiro Konto, Igalo

Tiraž200 komada

7978

Bilješke Bilješke

80

Bilješke

uvodna rijeČ p - muzejikotor.me · novac koji su sticali ulagali su u svoj grad. u kućama,...

Documents