uwaga
DESCRIPTION
Uwaga. Uwaga. To system, który zapobiega przeładowaniu systemu poznawczego nadmiarem danych ------ przez selekcję informacji ( N&S&O ). Procesy uwagi. Aby wyróżnić (ułatwić odbiór) jednych bodźców konieczne jest równoległe blokowanie (hamowanie odbioru) innych bodźców. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Uwaga
Uwaga
• To system, który zapobiega przeładowaniu systemu poznawczego nadmiarem danych ------ przez selekcję informacji (N&S&O)
Procesy uwagi
• Aby wyróżnić (ułatwić odbiór) jednych bodźców konieczne jest
• równoległe blokowanie (hamowanie odbioru) innych bodźców
• Selekcja przestrzenna” procesy uwagi wyróżniają jakiś rodzaj bodźców umiejscowionych
• gdziekolwiek w polu widzenia np. na marginesie pola widzenia albo
• w określonej pozycji w polu widzenia, np. centrum
• Selekcja czasowa – procesy uwagi wyróżniają w danej chwili jakiś rodzaj bodźców, ignorując kolejne
Pięć (głównych) aspektów uwagi
1. Badanie <podążania za wybranym komunikatem> (jak cień – shadow, shadowing)
2. Badanie <przeszukiwanie pola wzrokowego>3. Badanie <przedłużonej koncentracji uwagi>,
czujności4. Badanie <kontroli czynności jednoczesnych>,
<podzielności uwagi>5. Badanie <przerzutności uwagi>
1. Badanie <podążania za wybranym komunikatem> Cherry (1953)
Osoba badana odbiera jednocześnie dwa różne przekazy - po jednym do każdego z uszu -<paradygmat <dychotycznej prezentacji bodźców> z zadaniem skupienia się na jednym z nich przy jednoczesny całkowitym ignorowaniu drugiego komunikatu.
Następnie prosi się uczestników o zanotowanie treści przekazu, na którym miał się skupić. Pytał się także o treści, które pojawiły się w komunikacie ignorowanym.
Auditory Shadowing
1. Badanie <podążania za wybranym komunikatem> Cherry (1953)
Osoba badana odbiera jednocześnie dwa różne przekazy - po jednym do każdego z uszu -<paradygmat <dychotycznej prezentacji bodźców> z zadaniem skupienia się na jednym z nich przy jednoczesny całkowitym ignorowaniu drugiego komunikatu. Następnie prosi się uczestników o zanotowanie treści przekazu, na którym miał się skupić. Pytał się także o treści, które pojawiły się w komunikacie ignorowanym. Wyniki:Badani odtwarzali treść wyróżnionego komunikatu, ale nie mogli odpowiedzieć na jakiekolwiek pytania o treść drugie( przekazu. Wprawdzie pewne fizyczne parametry tego przekazu, jak np. zmiana brzmienia (tonu) wymowy, czy też zmiana płci spikera, były przez osoby badane rejestrowane. Natomiast treść komunikatu ignorowanego (jego warstwa semantyczna) nie była odtwarzana.
Rozwinięcie paradygmatu <dychotycznej prezentacji bodźców> Broadbent (1954), a później Moray (1959) i Treisman (1960) rozwinęli i zmodyfikowali tę technikę, prosząc badanych nie tyle o zapamiętywanie wyróżnionego przekazu, a o jego wierne powtórzenie. Każde odstępstwo od reguły dosłownego powtarzania (np. chwilowe zamilknięcie, zająknięcie, wtręty ze strony komunikatu ignorow nego) świadczy o próbie dzielenia uwagi na dwa wykluczające się przekazy.
2. Badanie <przeszukiwanie pola wzrokowego>
• Np.. na ekranie szczelnie zapełnionym chaosem liter należy dostrzec wszystkie litery „u” (cel - kryterium selekcji), ignorując wszystkie inne (szum), zwłaszcza „n" (dystraktor).
2. Badanie <przeszukiwanie pola wzrokowego>
• Np.. na ekranie szczelnie zapełnionym chaosem liter należy dostrzec wszystkie litery „u” (cel - kryterium selekcji), ignorując wszystkie inne (szum), zwłaszcza „n" (dystraktor).
• Prowadzone eksperymenty miały na celu przede wszystkim rozpoznanie tzw. cech priorytetowych, automatycznie przyciągających uw: w polu wzrokowym.
• Wśród charakterystyk tego typu wyróżniono m. in. • ruch obiektów w polu wzrokowym• Wyróżniający się kolor
Znajdź!
Teorie przeszukiwania pola percepcyjnego Treisman (1980)
• W badaniach przeszukiwania pola wzrokowego, • Treisman i Gelade, 1980 porównywały średni czas potrzebny
na znalezienie obiektu zdefiniowanego • przez jedną cechę (przeszukiwanie proste) i • przez związek cech ( przeszukiwanie koniunkcyjne)
wśród mniej albo bardziej licznego zbioru bodźców;• Wyniki:• Przeszukiwanie proste jest nie zależne od ilości dystraktorów
(przeszukiwaniem równoległym). • czas wykonania w przeszukiwaniu koniunkcji cech był
dłuższy niż w przeszukiwaniu prostym i był zależny od liczebności zbioru dystraktorów; (przeszukiwanie kolejne)
Treisman & Gelade’s Data
Czas
Proces przeszukiwania pola wzrokowego Treisman i Gelade (1980)
• Badani poszukiwali obiektów zdefiniowanych przez pojedynczą cechę (np. znajdź zieloną figurę") lub przez koniunkcję cech (np. kolor i położenie: znajdź zieloną figurę zorientowaną poziomo"). Pierwszy typ przeszukiwania pola nazwano prostym, zaś drugi - koniunkcyjnym.
• Treisman i Gelade wykazały, że przeszukiwanie koniunkcyjne trwa dłużej niż poszukiwanie proste, a ponadto jest zależne od liczby elementów przeszukiwanego zestawu.
• Przeszukiwanie koniunkcyjne ma więc charakter procesu kolejnego podczas gdy przeszukiwanie proste dokonuje się raczej procesu równoległego, jednoczesnego, gdyż czas reakcji w przeszukiwaniu prostym nie zależy od liczby elementów percepcyjnym. Badano poszukiwanie koniunkcyjne m.in. takich cech, jak:
• ruch (McLeod, Driver, 1993),• kolor (D'Zamura, )• głębia (Julesz, Bergen, 1983), czy • położenie przestrzenne (Treisman, 1988).
• Stwierdzono, że podczas gdy ruch jest cechą priorytetową niezależnie od szybkość, kierunku ruchu, to statyczne położenie (np. horyzontalne, wertykalne) taką właściwością nie jest. Ustalono że, kolor i głębia mogą być warunkowo cechami priorytetowymi, jeśli są wystarczająco wyraziste percepcyjnie (visual salience).
Proces przeszukiwania pola wzrokowegoc.d.
• Stwierdzono też, że im bardziej podobne do siebie są cel i dystraktory (bodźce poszukiwane i zakłócające) tym dłużej trwa proces detekcji poszukiwanego sygnału i tym większe jest prawdopodobieństwo przetwarzania kolejnego (serial processing).
• Zwykle cechy priorytetowe są przetwarzane szybko i jednocześnie, nie-priorytetowe wolno i kolejno
• Aleposzukiwanie obiektu stanowiącego koniunkcję licznych właściwości nie-priorytetowych może być szybkie i równoległe,
• wyrazista cecha nie-priorytetowa może bardziej przyciągać uwagę niż cecha priorytetowa (np. dystraktor o dystynktywnym kolorze powoduje spowolnienie procesu detekcji ruchomego celu).
3. Badanie <przedłużonej koncentracji uwagi>, <czujności>
• Narzędzia do badania przedłużonej koncentracji nazwane są testami ciągłego wykonania (continuous performance tests, CPT).
• Osobie badanej można np. okazywać serię cyfr z poleceniem reagowania zawsze na cyfrę 9 (lub jakąkolwiek inną).
• http://www.braintrain.com/professionals/adhdtesting/ivaplus_pro.htm
• Zadania tego typu charakteryzują się: • (1) długim czasem trwania nawet do 2-3 godzin); • (2) niskim prawdopodobieństwem pojawienia się sygnału od 0,03 do
0,10); • (3) wykorzystaniem stosunkowo płytkiej zasady selekcji informacji w
trakcie analizy bodźców (zasada podobieństwa sensorycznego lub o najwyżej płytka identyfikacja semantyczna).
3. Badanie <przedłużonej koncentracji uwagi>, <czujności>
• Narzędzia do badania przedłużonej koncentracji nazwane są testami ciągłego wykonania (continuous performance tests, CPT).
• Osobie badanej można np. okazywać serię cyfr z poleceniem reagowania zawsze na cyfrę 9 (lub jakąkolwiek inną).
• http://www.braintrain.com/professionals/adhdtesting/ivaplus_pro.htm• Zadania tego typu charakteryzują się:
• (1) długim czasem trwania nawet do 2-3 godzin); • (2) niskim prawdopodobieństwem pojawienia się sygnału od 0,03 do 0,10); • (3) wykorzystaniem stosunkowo płytkiej zasady selekcji informacji w trakcie analizy bodźców
(zasada podobieństwa sensorycznego lub o najwyżej płytka identyfikacja semantyczna).
• Analiza wyników tego typu badań sprowadza się do oszacowania liczby poprawnych reakcji i liczby błędów w kolejnych blokach analizy, np. 1-minutowych (Parasuraman, Davies, 1976).
• W zadaniach tego rodzaju zwykle obserwuje się prawie bezbłędne wykonanie przez dłuższy czas dopiero po upływie 45 minut badani zaczynają popełniać błędy. W przypadku braku spodziewanego efektu spadku poprawności wykonania w funkcji czasu, analizuje się czas detekcji poszczególnych bodźców (Jerrison, 1959).
• Czas ten zaczyna się w pewnym momencie wydłużać, co nawet przy braku spadku dokładności pozwala wykryć negatywny wpływ wydłużonego okresu koncentracji na sprawność uwagi.
4. Badanie <kontroli czynności jednoczesnych> (Hunt i Lansman (1982)
• Na ile pogorszy się wykonanie każdej z tych czynności w porównaniu do warunków, w których będziemy je wykonywać pojedynczo?
• Badania w paradygmacie zadań jednoczesnych były początkowo prowadzone w zmodyfikowanym <paradygmacie podążania> . Jego modyfikacja polegała na tym, że zadaniem uczestników badania było jednoczesne podążanie za dwoma przekazami, prezentowanymi badanym do dwóch różnych kanałów sensorycznych.
• Na przykład w badaniu Ninio i Kahnemana (1974) polecono osobom badanym śledzić nazwy zwierząt pojawiające się w obu równoległych przekazach.
• Zmiana procedury (Hunt i Lansman (1982) • Zgodnie z ich schematem, zwanym "od łatwego do trudnego", badani wykonują zadanie priorytetowe o
wzrastającym poziomie trudności. W badaniach Hunta i Lansman (1982) były to matryce testu inteligencji Ravena.
• Dodatkowo uczestnicy badania przez pełny czas rozwiązywania zadania priorytetowego wykonują <zadanie doładowujące>; w badaniach Hunta i Lansman była to kontrola położenia dźwigni.
• Wzrost trudności zadania priorytetowego powoduje konieczność inwestowania coraz to nowych, dodatkowych zasobów, których ilość może się wyczerpać, zwłaszcza gdy część z nich musi zostać przeznaczona na wykonywanie zadania doładowującego.
• Przy założeniu, że badani wykonują oba zadania z zaangażowaniem tej samej, ograniczonej puli zasobów, można wyznaczyć w zadaniu priorytetowym taki punkt trudności, powyżej którego rozwiązywanie tego zadania okaże się niemożliwe. Miarą podzielności uwagi jest wówczas ów "punkt załamania" na skali trudności zadania priorytetowego. Im wyżej jest on położony, tym większa jest podzielność.
Badanie przerzutności uwagi (attention shifting) a przełączanie się między zadaniami (task switching)
• Dwa używane w tym kontekście terminy mają odmienne znaczenie.
• Uwaga przerzuca się z jednego obiektu na inny, zaś człowiek przełącza się z jednego zadania na inne.
• Przerzutność (shifting) jest więc konstruktem teoretycznym, odnoszącym się do hipotetycznego sposobu funkcjonowania mech nizmu uwagi, podczas gdy przełączanie się między zadaniami (task switching) to termin obserwacyjny, odnoszący się do sposobu zachowania osoby badanej.
5. Badanie <przełączania się między zadaniami> (task switching) Jersild (1927)
• Jersild (1927) prezentował osobom badanym długie kolumny dwucyfrowych liczb. Zadanie polegało na wykonywaniu operacji matematycznych: dodawaniu liczby 6 lub odejmowaniu liczby 3 od każdego kolejno prezentowanego elementu kolumny. Zastosował dwa warunki wykonywania zadania:
• Wersja mieszana, koncentracja na dwóch zadaniach, wymagająca przerzutności uwagi. W jednej wersji trzeba było naprzemiennie dodawać 6 lub odejmować 3;
• Wersja „jednorodna”, trzeba było wykonywać tylko jeden rodzaj przekształcenia, czyli albo dodawać 6, albo odejmować 3 - dopóty, dopóki nie skończy się kolumna liczb; była to zatem wersja, wymagająca koncentracji uwagi la jednym zadaniu.
• Porównywał czas potrzebny do wykonania ora poprawność wykonania dwóch wersji zadania.
http://www.nytimes.com/interactive/2010/06/07/technology/20100607-task-switching-demo.html
5. Badanie <przełączania się między zadaniami> (task switching) Jersild (1927)
• Jersild (1927) prezentował osobom badanym długie kolumny dwucyfrowych liczb. Zadanie polegało na wykonywaniu operacji matematycznych: dodawaniu liczby 6 lub odejmowaniu liczby 3 od każdego kolejno prezentowanego elementu kolumny. Zastosował dwa warunki wykonywania zadania:
• Wersja mieszana, koncentracja na dwóch zadaniach, wymagająca przerzutności uwagi. W jednej wersji trzeba było naprzemiennie dodawać 6 lub odejmować 3;
• Wersja „jednorodna”, trzeba było wykonywać tylko jeden rodzaj przekształcenia, czyli albo dodawać 6, albo odejmować 3 - dopóty, dopóki nie skończy się kolumna liczb; była to zatem wersja, wymagająca koncentracji uwagi la jednym zadaniu.
• Porównywał czas potrzebny do wykonania ora poprawność wykonania dwóch wersji zadania. • Wyniki:• Czas wykonania zadania mieszanego jest dłuższy.• Dłuższy czas, odzwierciedla koszty czasowe związane z przełączaniem uwagi między zadaniami .
Odejmując dwie wartości czasu wykonania zadania otrzymujemy <oszacowanie kosztu czasu >.• Można też oszacować koszty poprawności, porównując wskaźniki poprawności wykonania w
obu wersjach. Jeśli danie nie będzie ogólnie zbyt łatwe (efekt podłogowy), wersja mieszana przyniesie więcej błędów niż wersja jednorodna.
• Zdarza się, że badani dokonują wymiany (kosztów czasowych na poprawnościowe) I odwrotnie. Możemy nie zaobserwować różnic w czasie, potrzebnym na wykonanie obu wersji, ale ujawnią się różnice w zakresie liczby błędów, albo odwrotnie.
Cognitive Psychology
• http://psych.hanover.edu/classes/Cognition/psy333.html
• Autumn 2011• Class: SCC 145: MWF 9-9:50• Instructor: John H. Krantz, Ph.D.Lab: SCC 148: T 2:00-
4:50Office: Science Center 151• Text: Cognitive Psychology, 8th ed. by Solso et al. &
CogLab 2.0 by Francis et al.• Phone: x7316; Calendar
email: [email protected]
UWAGA, PERCEPCJA I ŚWIADOMOŚĆ
Istota i aspekty uwagi
Teorie uwagi
TEORIE SELEKCJI ŹRÓDŁA INFORMACJI
Teoria filtra: selekcja źródła informacjiBroadbent, 1957
W kanale zalecanym do śledzenia, występuje przetwarzanie semantyczne, wg znaczenia
W kanale odrzuconym, zachodzi tylko przetwarzanie sensoryczne, pamięć przekazu szybko niknie po 0.5 do kilku sekund.
• Z przekazu odrzuconego, badani zapamiętują jedynie fizyczne cechy przekazu jak:
• ( wysokość głosu, tj. częstotliwość fali akustycznej, co pozwala na rozpoznanie płci spikera
Kanały sensoryczne
Kanał semantyczny
Teoria filtra: selekcja źródła informacjiBroadbent, 1957
Badanie Gray, Wadderburn (1960)Badanym zalecano śledzenie kanału wyróżnionego i ignorowanie innego kanału, przy czym prezentacja materiału w obydwu kanałach była zsynchronizowana.
Kanał wyróżniony 2 ta 7 da 1
Kanał odrzucony ba 5 sa 6 pa
Kiedy stosowano szybką prezentację przekazów, to badani odtwarzali serie liczb i liter z kanału śledzonego np. 2 ta 7 da 1
= zachowanie badanych tłumaczył model filtru Broadbenta, badani śledzili <kanał wyróżniony> i nie śledzili <kanału odrzucanego>
Ale kiedy zastosowano wolną prezentację przekazów, badani odtwarzali tylko serie liczb np. 2 5 7 6 1, czyli badani śledzili dwa kanały, wyszukując w każdym z kanałów sensowną sekwencję materiału.
= <model filtru> nie wyjaśnia zachowania badanych.
Trzeba stworzyć inny model!
Informacje w obu kanałach są synchronizowane czasowo
Kanał wyróżnianyW dwa zielonym siedem rwie sześćKanał odrzucany:Trzy gaiku pięć dziewczę cztery jagody
• Badani, kierowani się instrukcją: śledzić kanał wyróżniony, winni odtwarzać w dwa zielonym siedem rwie sześć• Badani jednak podają: w gaiku zielonym dziewczę rwie jagody
Badani ignorują zewnętrzną instrukcję badacza a wykonują samorzutnie (program automatyczny) śledzenia sensownej sekwencji sygnałów..
Faktycznie znika kanał wyróżniany i odrzucany zaprzeczenie teorii filtru.
Eksperyment wirtualny Grey , Wadderburn (1960)
Model osłabiacza - osłabiania informacji niespójnych z oczekiwanymi
Treisman (1970)
• Informacje wcześniej przetworzone wytwarzają <oczekiwania> względem późniejszych sygnałów, bez względu na to, czy te pojawiają się w kanale wyróżnianym albo odrzucanym.
• Informacje nie odpowiadające oczekiwaniom są przetwarzane w dalszej kolejności, więc „osłabiane”.
• Nie cechy sensoryczne przekazu, (wczesna selekcja), stanowią kryterium śledzenia przekazu, ale powstała w trakcie przetwarzania spójność znaczeniowa (późna selekcja) dynamicznie decyduje, jaki kanał zostaje wybierany do śledzenia.
Model osłabiacza - osłabiania informacji niespójnych z oczekiwanymi
Treisman (1970)
an
Badania Deusch & Deutsch (1963, 1967)Deutsch i Deutsch (1963, 1967) zaproponowali jeszcze inne umiejscowienie filtra uwagi.
Według nich efektywna selekcja informacji może zaistnieć dopiero wtedy, gdy spostrzegane sygnały zostają poddane świadomej obróbce. Osłabienie bądź wzmocnienie znaczenia sygnałów mogłoby się więc dokonywać dopiero po przekroczeniu progu świadomości. Wcześniej wszystkie bodźce byłyby przetwarzane z jednakową skutecznością aż do poziomu głębokich reepzentacji umysłowych, jednak bez formułowania jawnej reprezentacji pamięciowej (Duncan, 1980). Kryterium selekcji informacji, nie jest
• ani kryterium sensoryczne (wysokość głosu spikera), • ani kryterium semantyczne ( spójność sensów ),
ale • świadoma decyzja słuchacza ( wybór reakcji)
Badania Deutsch & Deutsch (1963, 1967)
Model „elastycznego filtru” Johnstona (1978)
• Model ten zakłada, że aktywny jest tylko jeden filtr, ale jego rodzaj zmienia się zależnie od <poziomu przetwarzania> tj.
• poziomu sensorycznego• poziomu semantycznego• poziomu wyboru reakcji
Model „elastycznego filtru” Johnston (1978)
Johnston nie określił wyraźnie, zgodnie z jaką zasadą selekcyjną funkcjonuje postulowany przez niego elastyczny filtr. Wydaje się, że mogłaby tu działać zasada przetargu między szybkością a poprawnością (Szymura, Słabosz, 2002).
• I. Im płytszy poziom analizy bodźców, zgodnie z modelem Johnstona, tym szybszy proces selekcji informacji. Jednak na płytkim poziomie przetwarzania sygnału nie udaje się zanalizować wielu jego cech. W konsekwencji mechanizm filtrujący jest narażony na błędy w procesie selekcji informacji, gdyż może on pominąć niektóre sygnały lub też uznać za sygnały niektóre bodźce zakłócające.
• II. Na głębokich poziomach przetwarzania informacji analiza bodźców jest znacznie bardziej złożona i uwzględnia więcej cech bodźców. Wiąże się to z małą liczbą błędów (większą poprawnością) kosztem wydłużenia czasu potrzebnego na dokonanie wyboru.
• Zatem na płytkich poziomach selekcji elastyczny filtr "płaci" poprawnością za szybkość, podczas gdy na poziomach głębokich szybkością za poprawność , tj. przetarg (szybkość – poprawność).
Integracja modeli Johnston (1978)
Model integruje kolejne modele uwagi.
Na poziomie sensorycznym funkcjonuje wg <zasady wszystko albo nic> = model Broadbenta;
Na poziomie semantycznym - ( zgodnie z <zasadą dostrojenia> = model Treisman
Na poziomie wyboru reakcji - (zgodnie z <zasadą koniecznej świadomości> = model Deutsch i Deutsch;
Na każdym poziomie występuje przetarg (szybkością reagowania a poprawnością reakcji)
Wymiana (szybkość przetwarzania x poziom błędów) m.in. Szymura, Słabosz (2002)
• Przy szybkiej prezentacji serii, badani nie potrafią jednocześnie osiągnąć dwóch celów: dostosować się do szybkości (1) i zarazem unikać błędów (2).
• Więc zmierzają do jednego celu kosztem drugiego i odwrotnie.
• Przetwarzają szybko lecz popełniają liczne błędy (fałszywe alarmy/ odrzucenie trafnych sygnałów) albo przy małym poziomie błędów wolno przetwarzają.
• To jest zasada wymiany między szybkością przetwarzania a poziomem błędów (poprawności reakcji)
• Wymiana = (szybkość przetwarzania x poziom błędów)
TEORIE PRZESZUKIWANIA POLA PERCEPCYJNEGO
Teoria integracji cech Treisman (1988)
I Faza – proces automatyczny• Tworzenie „mapy cech” pola wzrokowego w różnych obszarach kory
mózgowej. Tu i tam zieleń, tu i tam czerwień, tu i tam ruch, tu i tam brak ruchu, tu i tam
koło , tu i tam kwadrat….• Tworzenie „mapy lokalizacji” pola wzrokowego Tu: zieleń, kolistość ruch „w lewo”; Tam: żółć, kwadratowość, ruch „w dół”;
II Faza proces selektywny• Pod wpływem uwagi :
• scalanie cech z wybranej !!! lokalizacji w przedmiot: tu: „zielone koło poruszające się w lewo.• Kiedy dana lokalizacja nie jest objęta uwagą selektywną, przedmiot nie
zostaje rozpoznany.
Orientacja
Złudne koniunkcjeTreisman (1982)
Złudne koniunkcje powstają podczas percepcji, kiedy cechy obiektów są łączone wadliwie z powodu niedostatecznych zasobów uwagi selektywnej.
Teoria integracji cech zakłada, że do łączenia różnych cech w obiekt konieczna jest koncentracja uwagi na lokalizacji obiektu w polu widzenia.
Kiedy brak zasobów uwagi, np. widzeniu marginalnym, cechy obiektów przypisywane są do różnych lokalizacji.
Treisman, A.M., & Schmidt, H. (1982). Illusory conjunctions in the perception of objects. Cognitive Psychology, 14(1), 107-141
Złudne koniunkcje• Hipoteza wypływająca z teorii:• jeżeli uwaga może łączyć cechy poprawnie, to brak uwagi może
prowadzić do nie-poprawnych (złudnych) koniunkcji.
Odczytaj pionowy układ cyfr następującym slajdzie
Kiedy lokalizacja nie jest objęta uwagą, badani mogą donosić o złudnych koniunkcjach, np. niebieskim „O”. Snyder, 1972; Treisman & Schmidt, 1982
Jakie litery, jakiego koloru pojawiły się z lewej i prawej?
Złudne koniunkcje w widzeniu peryferyjnym
Bodziec:
Eksponowane: małe, zielone, koło;duże, żółte, koło
+
Złudne koniunkcje
Spostrzeżenie:
Złudna koniunkcjaDuże, zielone, koło
+
Problemy łączenia cech (Multiple binding problems)
• łączenie cech ( w tej samej lokalizacji), aby uformować obiekt• łączenie cech w przestrzeni, aby uformować obiekt• Łączenie cech w przestrzeni i w czasie• łączenie obiektów, aby formować sceny
Teorie przedłużonej koncentracji Mackworth (1957)
• Trwała, przedłużona w czasie uwaga to synonim czujności (vigilance), rozumianej jako "stan gotowości na wykrycie, rozpoznanie i reakcję na niezwykle subtelne zmiany w środowisku, zachodzące przypadkowo w dłuższym odcinku czasu."
% zauważonych sygnałów w „teście zegara” Mackworth,zależnie od długości trwania testu
Wzrost czujnoścido 5 min.
Spadek czujności
HTTP://PSYCH.HANOVER.EDU/JAVATEST/STD
Parasuraman i Davies (1976)• Badanym polecono w czasie 45-minutowej ekspozycji stymulacji wzrokowej
rozróżniać bodźce ze względu na ich jasność. Sygnałem był bodziec jaśniejszy od reszty bodźców.
• Wyniki:• Liczba prawidłowych rozpoznań zmniejszała się wraz z czasem trwania zadania. • Największą różnicę obserwowano między pierwszym a drugim 15-minutowym
blokiem prób, przy czym spadek czujności był mniejszy w przypadku osób, którym sygnały prezentowano częściej, w porównaniu do osób, które musiały wykrywać sygnały prezentowane rzadziej.
• Parasuraman i Davies (1976) wykazali także, że czas reakcji na krytyczny sygnał wzrasta o ok. 100 milisekund (0.1 sek) na przestrzeni 45-minutowego okresu badania.
• Wskaźnikiem spadku czujności jest również wzrost odchyleń od średniego czasu reakcji, co wykryli Thackray, Jones i Touchstane (1973).
Teorie czujnościTeoria Beckera, 1963
O czujności decydują oczekiwania osób, co do wielkości przedziału czasowego w którym musi pojawić się sygnał;
• Zależność między subiektywnym prawdopodobieństwem pojawienia się sygnału a wielkością przedziału czasowego w którym pojawia się sygnał jest krzywoliniowa, w postaci odwróconego „U”.
• Na początku wzrost prawdopodobieństwa powoduje (wzrost czujności), dalszy wzrost przedziału czasowego sprawia, że subiektywne prawdopodobieństwo pojawienia się sygnału maleje (czujność spada).
• Badani którzy trafnie oceniali prawdopodobieństwo pojawienia się
sygnału, wykazywali najmniejszy spadek w zakresie czujności uwagi.
• Badani informowani o szerokości interwału czasowego w którym może pojawić się sygnał, notowali mniejszy spodek czujności, niż nie informowani.
Teoria czujności Backera 1963
Subiektywne prawdopodobieństwo pojawienia się sygnału
wielkość przedziału czasowego
Optymalna wielkość przedziału
Subiektywne prawdoPodobieństwo maleje
Czujność a aktywacjaDavies i Parasurman (1982)
• Zmiany w koncentracji /czujności może wyjaśniać poziom pobudzenia/ aktywacji w trakcie wykonywania zadania:
• Początkowo nowość sytuacji powoduje wzrost aktywacji, bo nowość stymulacji powoduje wzrost czujności i wysoki % detekcji sygnałów
• oswojenie z sytuacjami sprawia, że poziom pobudzenia spada i następuje obniżenie poziomu wykonania.
• Ale• Zmiany poziomu wykonania są zależne od poziomu złożoności zadania.
• Zadania złożone są wykonywane na wyższym poziomie niż zadania monotonne, co wymaga dostosowania aktywacji co obciążenia systemu poznawczego.
Czujność a aktywacja Davies i Parasurman (1982)
Poziom aktywacji
Nowość sytuacji
Spadek czujności
Oswojenie
Czujność = F ( aktywacja)
Wzrost czujności
Podsumowanie (N&O&S)
• Efekt spadku czujności uwagi jest jednym z lepiej poznanych zjawisk z zakresu uwagi selektywnej.
• Jego opis w terminach teorii detekcji sygnałów (SDT) Greena i Swetsa (1966) jest kompletny, zaś próby jego wyjaśnienia hipotezami subiektywnego prawdopodobieństwa Bakera (1963) czy zmian aktywacji Daviesa i Parasuramana (1982) wydają się dobrze udokumentowane wynikami badań.
• W przyszłości, badania nad tym aspektem selektywnej uwagi będą się prawdopodobnie koncentrować na różnicach indywidualnych co do zakresu i tempa spadku czujności (Eysenck, 1982; Koelega, 1990).
Detekcja sygnałów(Signal detection)
W psychologii podstawowe założenia i pojęcia tej teorii wykorzystuje się w badaniu
• uwagi, • spostrzegania, • pamięci i • podejmowania decyzji
Ocena ryzyka samobójstwa• Wyobraźmy sobie, że terapeuta ocenia ryzyko podjęcia przez pacjenta próby samobójczej.
Pewne reakcje i wypowiedzi pacjenta sygnalizują zagrożenie (sygnał), ale równie dobrze mogą być mylące (szum). Terapeuta może w tej sytuacji zareagować na dwa sposoby, to znaczy stwierdzić ryzyko samobójstwa albo wykluczyć ryzyko samobójstwa . W obu przypadkach terapeuta może mieć rację lub się pomylić.
• Jeśli wykryje istniejące ryzyko samobójstwa, zaliczymy mu trafienie (hit), a • jeśli prawidłowo ryzyko takie wykluczy, powiemy, że zastosował poprawne odrzucenie (correct
rejection). • Gdy terapeuta stwierdzi zagrożenie, którego nie ma, popełni błąd fałszywego alarmu (false
alarm, FA), a • gdy nie zauważy istniejącego ryzyka, popełni błąd ominięcia (miss, OM).
inaczej:stwierdzić ryzyko samobójstwa albo wykluczyć ryzyko samobójstwa
• ma rację myli się ma rację myli się trafienie (hit), fałszywy alarm (false alarm) odrzucenie (correct rejection) ominięcie (miss)
stwierdzić ryzyko samobójstwa wykluczyć ryzyko samobójstwa
Ma rację trafienie (hit), odrzucenie (correct rejection)
Myli się fałszywy alarm (false alarm) ominięcie (miss)
Ocena ryzyka wypadku na przejeździe kolejowym• Wyobraźmy sobie, że kierowca podczas deszczu ocenia ryzyko związane z przejazdem przez
przejazd kolejowy. Pewne sygnały zapowiadają zagrożenie (hałas nadjeżdżającego pociągu, światła pociągu), ale równie dobrze mogą być mylące ( hałas samochodów, światła samochodów). Kierowca może w tej sytuacji zareagować na dwa sposoby, to znaczy stwierdzić ryzyko wpadnięcia pod pociąg albo wykluczyć ryzyko wpadnięcia pod pociąg . W obu przypadkach terapeuta może mieć rację lub się pomylić.
• Jeśli wykryje istniejące ryzyko wypadku, zaliczymy mu trafienie (hit), a • jeśli prawidłowo ryzyko takie wykluczy, powiemy, że zastosował poprawne odrzucenie (correct
rejection). • Gdy terapeuta stwierdzi zagrożenie wypadkiem, którego nie ma, popełni błąd fałszywego
alarmu (false alarm, FA), a • gdy nie zauważy istniejącego ryzyka kolizji, popełni błąd ominięcia (miss, OM).
inaczej:stwierdza ryzyko wypadku albo wyklucza ryzyko wypadku
• ma rację myli się ma rację myli się trafienie (hit), fałszywy alarm (false alarm) odrzucenie (correct rejection) ominięcie (miss)
Stwierdza ryzyko wypadku Wyklucza ryzyko wypadku
Ma rację trafienie (hit), odrzucenie (correct rejection)
Myli się fałszywy alarm (false alarm) ominięcie (miss)
kryterium
trafienie
fałszywy alarm
ominięcie
poprawne odrzucenie
Wskaźnik różnicowania d’ ( „d prim”)
nie takStan wewnętrzny
Kryterium w strategii detekcji sygnałów
Wykrywanie sygnałów
Trafienia hits
Fałszywe alarmy False alarms
Trafnie odrzucone Correct rejection
Opuszczenia Mises
kryterium
the red distribution is for the non-signal situation green distribution is for the signal situation
the red distribution is for the non-signal situation and the green distribution is for the signal situation
the red distribution is for the non-signal situation and the green distribution is for the signal situation
• Terapeuta podejmujący decyzję działa w warunkach niepewności, która wynika z działania szumu.
• Szum wewnętrzny wynika z zawodności procesów poznawczych terapeuty,
• z rozmaitych przekłamań, błędów i tendencji w procesie stawiania diagnozy, z losowych wahań koncentracji uwagi, z pojawiających się niekontrolo wanych myśli lub skojarzeń itp.
• Szum zewnętrzny wynika z braku jednoznaczności w klinicznym obrazie zachowań poprzedzających samobójstwo i z zawodności kryteriów, pozwalających podjąć racjonalną decyzję. Prawdziwa depresja może wać nietypowe objawy, a z drugiej strony całkiem "niedepresyjne"
Teorie podzielności
Teoria zasobów uwagi Kahneman (1973)
• Każdy system poznawczy dysponuje określoną ilością mocy przetwarzania: tj. zasobów uwagi;
• W systemie trwa nieustanna walka równolegle zachodzących procesów: rywalizacja o zasoby;
• Nadrzędny mechanizm selekcjonujący przeznacza te zasoby do wykonania poszczególnych procesów przetwarzania:
to alokacja - przypisywanie zasobów;
• Mechanizm selekcji podejmuje decyzję, czy zasoby skupić na jednym zadaniu, czy zasobów wystarczy na podjęcie zadania konkurencyjnego;
Pojemność pamięci operacyjnejBaddley
Czy te zdania są prawdziwe czy fałszywe?
Amsterdam jest stolicą Holandii tak /nie
Widelce mają zatrzaski tak /nie
Biurka mają szuflady tak /nie
Kuzyn jest krewnym tak /nie
Stoły wigilijne przykryte są obrusom tak /nie
• Podaj końcowe słowa każdego z twierdzeń.
Przypisywanie zasobów uwagi
Czy te operacje arytmetyczne są poprawne czy nie?
Czy (8 ± 2) : 5 = 2 tak/ nie? dom
Czy (8—2) x 4=12 tak/ nie? krzesło
Czy (4 + 3) x 2 = 14 tak/ nie? pies
Czy (7 - 3) : 2 = 3 tak/ nie? lampa
• Podaj końcowe słowo każdego z zadań.
Przypisywanie zasobów uwagi
Strategie alokacji
zasobów
Ocena wymagań ze strony zadania
Pula zasobów
uwagi
POBUDZENIE
Model uwagi Kahneman (1973)
Rozwinięcie modelu: Rywalizacja o zasoby Ninio, Kahneman, 1974
• Zadaniem badanych było śledzenie przekazów słuchowych w słuchu dichotycznym, i reagowanie na pojawiające się nazwy zwierząt;
• W pierwszy warunku eksperymentalnym prezentowano jednocześnie dwa przekazy zalecając monitorować tylko jeden z nich
• W drugim, zadanie utrudniano, prezentowano jednocześnie dwa przekazy zalecając monitorować obydwa
• W trzecim, ułatwiano zadanie prezentowano tylko jeden przekaz, z zaleceniem jego monitorowania;
• Hipotezy: ?• Wyniki: • w przypadku konieczności dzielenia uwagi między dwa równie ważne, wskaźniki wykonania
zadania tj. czas reakcji i liczba błędów, zdecydowanie się pogorszyły;• Kiedy trzeba było monitorować jeden z dwóch przekazów, poziom wykonania był nieznacznie
niższy od sytuacji monitorowania pojedynczego przekazu, czasami pojawiały się pominięcia;• W przypadku pojedynczego przekazu, niemal nie było błędnych reakcji;
• Wnioski:• W prezentacji dwóch przekazów, i monitorowaniu jednego z nich przetwarzane są przynajmniej
częściowo dwa przekazy, stąd dwa oddzielne filtry uwagi!• Przy prezentacji dwóch i śledzeniu dwóch naraz, rywalizacja o zasoby między jednym i drugim
filtrem doprowadza do spadku wskaźników wykonania
TEORIE PRZERZUTNOŚCIROGERS I MONSELL (1995)
Dwa rodzaje procesów w przełączaniu uwagi
• Wzbudzane wewnętrznie• Procesy te zostały nazwane
przygotowawczymi, bo działają pro aktywnie, ich uruchomienie następuje jeszcze przed pojawieniem się bodźców sygnalizujących nowe zadanie.
• Procesy przygotowawcze mają charakter kontrolny. (Norman, Shallice, 1986).
• Rola procesów kontrolnych w reagowaniu na zmianę warunków zadania polega więc na doborze operacji umysłowych potrzebnych do realizacji zadania, ustaleniu ich kolejności i następstwa, a także na kontrolowaniu ich przebiegu (Ruthruff, Remington), Johnston, 2001).
• Wzbudzane zewnętrznie • Procesy działają re-aktywnie,
ponieważ stanowią odpowiedź systemu na już zaistniałą, nową sytuację.
• procesy wzbudzane zewnętrznie są raczej automatyczne (Styles, 1997).
• Rola procesów wzbudzanych zewnętrznie polega na dokończeniu czynności zapoczątkowanych przez procesy przygotowawcze.
Pojęcie „zestawu zadaniowego”
• zadanie A (Zestaw A) • zadanie B (Zestaw B)
Zestaw to przechowywany w pamięci układ operacji poznawczych niezbędnych do wykonania zadania. Działanie zestawu zadaniowego polega na
• wydobywanie danych z pamięci, • hamowanie nieistotnych informacji, • monitorowanie zadań, • utrzymywanie lub zmienianie celów oraz • aktywację reguł zadania
(Gopher, Armony, Greensphan, 2000; Goschke, 2000; Meiran, 2000; Rubinstein, Meyer, Evans, 2001).
Przełączenie uwagi z jednego zadania na drugie wymaga rekonfiguracji zestawu - dwa następujące po sobie zadania mogą wymagać udziału tych samych procesów, ale w innym układzie, albo wręcz nieco innego zestawu procesów.
Re-konfiguracja zestawu
okres wskazówka zadanie (msek) RSI (response-stimulus interval),
litera
cyfra
cyfra
Litera
Cyfra
cyfra
nieparzysta/ parzysta/samogłoska a6 spółgłoska
nieparzysta/ parzysta/samogłoska c7 spółgłoska
nieparzysta/ parzysta/samogłoska b3 spółgłoska
nieparzysta/ parzysta/samogłoska a6 spółgłoska
nieparzysta/ parzysta/samogłoska c7 spółgłoska
nieparzysta/ parzysta/samogłoska b3 spółgłoska
Efektywność procesów przygotowawczych a rodzaj dostarczanej informacji
• Informacja ta sprowadzała się do: • regularnego układu zadań, dzięki czemu badani mogli
przewidzieć ich kolejność, lub • wskazówki dostarczanej w czasie przerwy między
poszczególnymi zadaniami• Okresu między wskazówką a zadaniem.,
• Wyniki:• jeśli osoby badane wiedzą, jakie zadanie pojawi się jako
następne oraz mają wystarczająco dużo czasu na przygotowanie się do niego, to koszty przełączania uwagi znacznie maleją.
http://www.nytimes.com/interactive/2010/06/07/technology/20100607-distraction-filtering-demo.html
Zamiana zadań (task switch
Wyniki: Wymiana między literami a cyframi, tj. cyfra po literze, litera po cyfrze
• (ja) 3013 msek do reakcji• low multi-taskers 1064 msek• high multi-taskers 1490 msek
• powtarzanie tego samego testu, tj, litera po literze, cyfra po cyfrze• (ja) 3751 msek• low multi-taskers 881 msek• high multi-taskers 1141
• dodatkowy czas na wymianęKoszty przełączenia
• (ja) -648 msek• low multi-taskers 183 msek• high multi-taskers 349 msek
Kryterium selekcji: litera albo cyfra Literanieparzysta/ parzysta/samogłoska a6 spółgłoska
Reakcja: najechać kursorem na napis „samogłoska”, bo litera a jest samogłoską
Efektywność procesów automatycznych:efekt poprzedzania pozytywnego
• Przerwę między zadaniami, konieczną do zredukowania kosztów przerzutności określa się skrótem RSI (response-stimulus interval), ponieważ obejmuje czas między poprzednią reakcją a bodźcem sygnalizującym nowe zadanie.
• Długość tej przerwy zależy od rodzaju zadań, między którymi uwaga się przełącza.
• Na przykład w badaniu Sohna i Andersona (2001) efektywna przerwa trwała 200 ms lub 600 ms, w zależności od tego,
• czy osobom badanym prezentowano w czasie przerwy wskazówkę informującą o rodzaju kolejnego zadania do wykonania (wystarczająca) krótsza przerwa To jest <efekt poprzedzania pozytywnego>
• czy też nie (konieczna długa przerwa). To <interferencja pro-aktywna>.
• Redukcja kosztów nigdy nie jest zupełna -- pozostają tzw. koszty rezydualne Oznacza, że w generowaniu kosztów przełączenia biorą oprócz procesów przygotowawczych ( kontrola) procesy automatyczne wzbudzane przez stymulację.
Koszty przełączania Mayr i Keele (2000)
• Przejście do kolejnego zadania w serii wymaga uruchomienia dwóch procesów: • Pierwszy - wzbudzeniu aktywacji „nowego” zestawu zadaniowego, • Drugi - zahamowaniu aktywacji zestawu „starego”, który wraz z zakończeniem
poprzedniego zadania utracił swą przydatność.
• Mayr i Keele (2000) wykazali, że • ponowna aktywacja modułu potrzebnego do realizacji zadania wcześniej
"odłączonego" trwa dłużej (układ zadań A B A) niż aktywacja modułu koniecznego do wykonania zadania całkiem nowego, dotąd nie wykonywanego (układ zadań A B C).
• Jest to zjawisko analogiczne do efektu poprzedzania negatywnego (Neill, 1977; Tipper, 1985; zob. rozdz. 6.2): reakcja na bodziec uprzednio ignorowany jest znacznie utrudniona. Koszty rezydualne mogą więc powstawać w wyniku konieczności "odhamowania" reakcji wcześniej zahamowanej.
Koszty przełączania • Zadania identyczne A1 A2
• Aktywacja struktur poznawczych Zestawu A1 nie zanika wraz z wykonaniem zadania A1, ułatwiając wykonanie zadania A2, kiedy powtarzanie zadania ( efekt poprzedzania pozytywnego)
• Zadania różne A B
• Aktywacja struktur poznawczych Zestawu A nie zanika wraz z wykonaniem zadania A, hamując aktywację struktur poznawczych zestawu B do zadania B ( efekt interferencji proaktywnej)
Zadanie A1 Zadanie A2
anie BZadanie A Zad
Koszty przełączania Śmigasiewicz, Szymura i Słabosz (2004)
• Wyniki badań Śmigasiewicz, Szymury i Słabosz (2004) nie potwierdziły tezy Allporta (1980,2000), że im bardziej moduły selekcyjne dla różnych zadań A i B są do siebie podobne, tym większa jest interferencja między nimi.
• W badaniach Śmigasiewicz, Szymury i Słabosz (2004) koszty przełączenia z zadania A na zadanie B były wyższe w przypadku, gdy poziom trudności zadania B był wysoki, niż wtedy, gdy zadanie B było stosunkowo łatwe.
• Na podstawie powyższych argumentów empirycznych można wnosić, że wielkość kosztów przerzutności uwagi między zadaniami zależy od poziomu trudności tych zadań.
Przerzutność uwagi: podsumowanie (Szymura)
• Głównym czynnikiem pozwalającym zwiększyć efektywność przełączenia jest długość przerwy RSI (RSI - response-stimulus interval), (Allport, Styles, Hiesh, 1994; Sohn, Anderson, 2001).
• Skutkiem jej staje się możliwy jest zarówno automatyczny zanik aktywacji wywołanej poprzednim zadaniem, jak i kontrolowany proces przygotowania się do wykonywania następnego zadania w serii.
• Jednak oddzielenie wpływu procesów kontrolnych i automatycznych na redukcję <kosztów rezydualnych> wydaje się niemożliwe,
UWAGA, PERCEPCJA I NIE-ŚWIADOMOŚĆ
Doznawanie i uświadamianie
Próg absolutny wrażenia Próg świadomości
jeżeli doznajemy wrażenia, to jesteśmy tego świadomiJeżeli jesteśmy tego świadomi, to doznajemy wrażeniaInaczej, doznawanie wrażeń świadomość doznań
Doznawanie a uświadamianieBodziec podprogowy
Próg absolutny wrażenia Próg świadomości
Bodziec podprogowy tj. Ale nieświadomy tj.poniżej progu absolutnego poniżej progu świadomości
nie doznajemy wrażenia, ale nie jesteśmy tego świadomi
Kryteria świadomości i nieświadomości bodźców
Proces przetwarzania można uznać za świadomy, jeśli:
• człowiek zdaje sobie sprawę z przebiegu procesu poznawczego i
• dysponuje wiedzą o rezultatach tego procesu,
• a świadomość procesu ma wpływ na jego przebieg
(Velmans ,1999) .
Proces przetwarzania można uznać za nieświadomy, jeśli
• człowiek nie zdaje sobie sprawę z przebiegu procesu poznawczego
• nie można go w żaden sposób zrelacjonować czy odtworzyć, nawet w warunkach optymalnych,
• ujawniają się obiektywne skutki jego działania
Baar (1997) .
Kryterium nie- świadomego przetwarzaniaAnthony Marcel (1983)
• Blokada świadomego przetwarzania i• Rozpoznanie wpływu (pośredniego) procesu (nieświadomego) na inne, świadome
procesy psychiczne.• Np.. efekt synonimu, w paradygmacie śledzenia kanału wyróżnionego - spowolnienie
reakcji na sygnały pojawiające się w kanale wyróżnionym, gdy w kanale ignorowanym występują ich synonimy (Treisman, Squire, Green, 1974; Treisman, Sykes, Gelade, 1977).
• Badani • 1/ nie mają świadomości występowania synonimów w kanale ignorowanym, a
zwłaszcza nie zdają sobie sprawy z ich wpływu. • 2/ ujawniają się obiektywne skutki nieświadomego procesu (spowolnienie reakcji na
synonimy)
• Proces spełnia dwa kryteria definicji nieświadomego przetwarzania Velmansa (1999),
Analiza bodźców peryferycznych Horbaczewski, Szymura, 2005; Szymura, Horbaczewski, 2005)
• W zauważeniu bodźca peryferycznego pomagały cechy priorytetowe, takie jak ruch czy kolor, jeśli były dystynktywne (zob. też Horbaczewski, Szymura, 2005; Szymura, Horbaczewski, 2005).
• Wykryto też, że aż 90% osób badanych zauważało pojawienie się na peryferiach pola wzrokowego, własnego imienia osoby badanej (por. Moray, 1959). Jeśli jednak na ekranie pojawiało się jakieś inne imię, zauważało je niewiele ponad 60% uczestników eksperymentu, a tylko 45% z nich było w stanie poprawnie je zidentyfikować.
• Gdy bodźcem peryferyjnym było błędnie napisane własne imię osoby badanej, ta zwykle nie była w stanie go zidentyfikować, ani nawet zauważyć. Podobnie było w przypadku innych wyrazów niosących ze sobą specyficzne znaczenie, zupełnie jednak niezwiązane z zadaniem przetwarzanym w centrum uwagi.
• Bodźce pojawiające się na peryferiach uwagi są więc przetwarzane raczej słabo, i tylko na dość płytkim poziomie, z niewielkim udziałem analizy semantycznej (Mack, Rock, 1998).
Rozwinięcie:
• http://theassc.org/files/assc/2417.pdf
• [PDF] Inattentional Blindness: An Overview By Arien Mack & Irvin Rock
• Arien Mack and Irvin Rock (1998) Inattentional Blindness. Cambridge, MA: MIT Pres. Chapter one
Reakcje na informacje odrzucane• Holender (1986) • rozdzielił w czasie podanie wskazówki i dwuznacznego przekaz: informacja
pomagająca w interpretacji przekazu znacznie go wyprzedzała. • Wyniki: • nieuświadomiona wskazówka nadal pomagała w wykonywaniu głównego zadania. • Ze względu na czasową rozbieżność prezentacji bodźców w obu kanałach, w
interpretacji niejasnego komunikatu nie mogła pomagać nietrwała reprezentacja wyobrażeniowa wskazówki, ale raczej jej trwała i głęboka reprezentacja umysłowa.
• Dallas i Merikle (1976) • wykazali, że prawidłowa reakcja na słowo prezentowane w kanale ważnym (np.
samochód) może być znacznie przyspieszona, gdy w kanale ignorowanym pojawi się słowo semantycznie z nim związane (np. kierownica).
• Czas reakcji wydłuża się natomiast wtedy, gdy w kanale ignorowanym pojawi się synonim słowa, na które należy zareagować (np. auto), co nosI nazwę efektu synonimu.
• Nie jest jasne, dlaczego synonim zmniejsza szybkość reagowania, a słowo bliskie znaczeniowo skraca czas reakcji.
Poprzedzanie (priming)Schemat
pryma maska bodziec reakcja
czas reakcji (
500 msek 500 msek (RT) czas reakcji ( w milisek)
• Poprzedzanie ma miejsce wtedy, gdy jeden bodziec, zwany prymą (prime), wpływa na przetwarzanie następującego po nim bodźca docelowego (target).
• Pryma i bodziec docelowy muszą być powiązane
• sensorycznie np. identyczny lub podobny wygląd (Evett, Humphreys, 1981) lub• semantycznie np. identyczne lub bliskie znaczenie (Posner, Snyder, 1975).
jabłko xxxxx gruszka •odczytanie•rozpoznanie
Poprzedzanie (priming)
Schemat pryma maska bodziec reakcja
500 msek 500 msek (RT) czas reakcji ( w milisek
• Poprzedzanie ma miejsce wtedy, gdy jeden bodziec, zwany prymą (prime), wpływa na przetwarzanie następującego po nim bodźca docelowego (target).
.
• Pryma i bodziec docelowy muszą być powiązane
• sensorycznie np. identyczny lub podobny wygląd (Evett, Humphreys, 1981) lub• semantycznie np. identyczne lub bliskie znaczenie (Posner, Snyder, 1975).
jabłko xxxxx gruszka •odczytanie•rozpoznanie
Priming w życiu codziennym
• Priming a funkcjonowanie stereotypów społecznych.
Badanych bez ich wiedzy prymowano słowami związanymi z stereotypem ludzi starych ( np. dom opieki, zapominanie czy zmarszczki). Chociaż same słowa nie implikowały szybkości czy powolności, osoby poddane prymowaniu wychodziły wolniej z pokoju badań, niż osoby poddane prymowaniu neutralnemu (Bargh et al. in 1996) .
• Priming a kontakty społecznePodobne efekty uzyskano stosując jako prymy słowa opryskliwe i grzeczne. Osoby prymowane słowami opryskliwymi częściej przerywały wypowiedzi badającego niż prymowane słowami neutralnymi. Osoby prymowane słowami grzecznymi, przerywały najmniej często.
• Priming a wypowiadanie opiniiBadania U. Harvard wykazały, że coś tak prostego jak trzymanie gorącego albo zimnego napoju przed wywiadem wpływało na pozytywne i negatywną opinie wypowiadane podczas wywiadu.
Rodzaje poprzedzania• Poprzedzanie repetytywne polega na krótkiej ekspozycji tego samego
bodźca, który za chwilę ma być przez osobę badaną rozpoznany, przeczytany, zaliczony do jakiejś kategorii lub w inny sposób przetworzony.
• Poprzedzanie semantyczne polega na tym, że pryma nie jest identyczna z bodźcem docelowym, ale jest z nim znaczeniowo powiązana. np. synonimem bodźca docelowego lub słowem należącym do tej samej kategorii
• poprzedzanie pozytywne ( torowanie), kiedy, że bodziec prymujący ułatwia przetwarzanie bodźca docelowego, np. skraca czas potrzebny na jego rozpoznanie, przeczytanie, nazwanie itp.
• poprzedzanie negatywne, kiedy pryma wydłuża czas reakcji albo w inny sposób utrudnia przetwarzanie bodźca docelowego.
Rodzaje poprzedzania c.d.• Poprzedzaniem peryferyczne --jeśli bodziec poprzedzający jest wystarczająco intensywny
i trwa wystarczająco długo a mimo to osoba badana nie zdaje sobie sprawy z jego oddziaływania a zarazem pryma wpływa na przetwarzanie bodźca docelowego.
• Bodziec wzrokowy może np. znajdować się na peryferiach pola widzenia albo w centrum pola widzenia, ale zamaskowany innymi bodźcami, przez co osoba badana nie jest w stanie go zauważyć.
• poprzedzanie podprogowe (subliminalne) Jeśli osoba badana nie dostrzega bodźca bo jest krótki i mało intensywny oraz obserwujemy zmiany w przetwarzaniu bodźca docelowego.
• Można manipulować poziomem jasności bodźca wzrokowego lub poziomem głośności bodźca słuchowego.
• poprzedzanie afektywne, polega na zastosowaniu jako prymy bodźców emocjo-gennych ( obrazów lub słów)np. fotografii przyjemnych albo nieprzyjemnych obiektów lub scen, czy też słów oznaczających uczucia lub kojarzących się z emocjami.
• W takim przypadku obserwuje się zwykle, że bodziec docelowy jest inaczej oceniany pod wpływem działania prymy.
Poprzedzanie afektywne
Poprzedzanie podprogowe (Fowler i in., 1981)
Prymy prezentowano zbyt krótko, jak na możliwości percepcyjne osób badanych, a ponadto poddano je natychmiastowemu maskowaniu.
Jako maski używa się symbol takich jak ###### które prezentowane mogą poprzedzać prymę (forward masking) albo następować po prymie (backward masking).
• Wyniki:• Okazało się, że efekt poprzedzania jest równie silny w przypadku poprzedzania
podprogowego i około-progowego. • Co więcej, Fishler i Goodman (1978) wykazali, że prymy podprogowe (bardzo
krótkie) mogą czasem działać silniej niż prymy nadprogowe (odpowiednio długie). • W obu badaniach upewniono się, że uczestnicy przetwarzali bodźce
poprzedzające bez udziału świadomości, ponieważ nie byli w stanie ich później rozpoznać.
Poprzedzanie podprogowe Underwood (1977)
• Poprzedzanie miało charakter nadprogowy, ale połączono je z procedurą podążania. • Autor zreplikował efekt poprzedzania, i to tak w kanale ważnym (co oczywiste) , jak
i w kanale ignorowanym (co mniej oczywiste, a bardzo interesujące (Szymura)).
• Wyniki: • Różna była jednak jakość tego efektu w obu przypadkach. • Poprzedzanie semantyczne w kanale ważnym przyczyniało się do głębokiej analizy
przekazu, ułatwiając zrozumienie dłuższej wypowiedzi, • Poprzedzanie semantyczne w kanale w kanale ignorowanym działało tylko w
odniesieniu do pojedynczych słów, czyli obejmowało stosunkowo płytki poziom identyfikacji znaczenia.
• Co wskazuje na pewne ograniczenia zdolności systemu poznawczego do nieświadomej analizy znaczenia bodźców.
podsumowanie
• Wyniki badań Macka i Rocka (1998) oraz Underwooda (1977) sugerują, że nie świadome przetwarzanie semantyczne (znaczeń) może ograniczać się do stosunkowo płytkiego poziomu obróbki informacji.