VAAZLARDA AYETLERDEN

YARARLANMAYÖNTEMLERİ

Doç. Dr. İsmail KARAGÖZ

VAAZ ETMEK DİNÎ BİR GÖREVDİR

• � �م� ب �ع�ظ�ك �ع�م�ا ي ��ه� ن �ن� الل ��ا (4/58 )ه

• � �ت� م�ذ�ك �ن �م�ا ا �ن �ر� ا ��ف�ذ�ك (88/21 )ه

• (4/63 )و�ع�ظ�ه�م�

• ين� �م�ؤ�م� �ف�ع� ال �ن ى ت �ر� �ن� الذ�ك �ر� ف�ا (51/56 )��و�ذ�ك

ALLAH ÖĞÜT VERİRVAAZLARIN KUR’AN MERKEZLİ YAPILMASI GEREKİR

�ر6 �ال� ذ�ك �ن� ه�و� ا O ancak bir öğüttür. (36/69) ا

�ا �ن ل �ز� �ن ك6 ا �ار� �ر6 م�ب ��و�ه�ذ�ا ذ�ك ه

İşte bu (Kur’ân), indirdiğimiz mübarek bir öğüttür. (21/50)

ون� �ر� �ذ�ك �ت �ه�م� ي �ع�ل �ك� ل ان �ل�س� �اه� ب ن ر� �س� �م�ا ي �ن ف�اBiz Kur’ân’ı senin dilinle kolaylaştırdık. Umulur ki onlar öğüt alırlar. (44/58)

�ن� ا �ق�ر� �ال �ر� ب Kur’ân ile öğüt ver. (50/45) ف�ذ�ك

ALLAH ÖĞÜT VERİRKUR’AN MERKEZLİ VAAZLAR

1. Konu merkezli

2. Ayet merkezli

Her iki yöntemde VAİZ:

Önce ayetleri seçer

Sonra ayetleri anlar

Ayetleri iyice anladıktan sonra anlatır

I. AYETLERİ SEÇMEK

Kur’ân-ı Kerim, konularına göre tertip edilmiş bir kitap

değildir.

Bir konu birçok sure ve ayette dile getirilebilmektedir.

Mesela faiz konusu, 4 surede 8 ayette geçmektedir.

Bir konu birçok sure ve ayette dile getirildiği gibi bir

ayet, birden çok konuyu içerebilir.

ALLAH ÖĞÜT VERİRÖRNEK

3/104 ayeti 4 konuyu içermektedir:

ون� ي�ا�م�ر� ي�ر� و� ة� ي�د�ع�ون� ا�ل�ى ال�خ� ن�ك�م� ا�م� ل�ت�ك�ن� م� و�

وف� ع�ر� ب�ال�م�

ون� ل�ح� ف� ل'&ئ�ك� ه�م� ال�م� � ا ن�ك� و� و�ن� ع�ن� ال�م� ي�ن�ه� و�و� �� ر1. Hayra davet

2. Marufu emir

3. Münkeri men

4. Kurtuluşa ermek

ALLAH ÖĞÜT VERİR

1. Konu Merkezli Vaaza Örnek

DİB yayını “Elli İki Konuda Vaaz Örnekleri” adlı eser ile

TDV yayını “Kur’ân’dan Öğütler” adlı eserde vaazlar

konu merkezli olarak hazırlanmıştır.

Bu yöntemde;

a) Bir konu seçilir, konu ile ilgili ayetler ve hadisler toplanır.

b) Ayet ve hadislerin konu ile ilgili cümleleri anlatılır.

ALLAH ÖĞÜT VERİR

2. Ayet Merkezli Vaaza Örnek

Ömer Nasuhi BİLMEN Hoca, Fatih, Beyazıt, Süleymaniye ve Ayasofya camilerinde vaazlarını ayet merkezli yapmıştır.

Bu vaazlardan 30’u, Bilmen Yayınevi tarafından “Kur’ân-ı Kerim’den Dersler ve Öğütler” adıyla basılmıştır.

�وة� ك �و�ا الز� �ت �وة� و�ا �ق�ام�وا الص�ل �ح�ات� و�ا �وا الص�ال �وا و�ع�م�ل �م�ن ين� ا � �ن� ال ��ا

�ون� ن �ح�ز� �ه�م� و�ال� ه�م� ي �ي �ه� و�ال� خ�و�ف6 ع�ل ب �د� ر� ن ه�م� ع� �ج�ر� �ه�م� ا ل م

BİLMEN Hoca bu ayeti; 1. iman, 2. salih amel, 3. namaz, 4. Zekat, 5. iman ve salih amelin mükâfatı başlıklarıyla işlemiştir.

ALLAH ÖĞÜT VERİR2. Ayet Merkezli Vaaza Örnek

TDV yayını“Kur’ân-ı Anlamak Kırk Ayet ve Yorumu”

adlı eserde 40 ayetin yorumu yapılmıştır. Mesela

�ين� �م�ؤ�م�ن �ل ح�م�ة6 ل ف�اء6 و�ر� آن� م�ا ه�و� ش� �ق�ر� ل� م�ن� ال ��ز �ن و�ن

ا Rار � خ�س� �ال �م�ين� إ �ز�يد� الظ�ال � ي و�ال

ayeti; 1. Kur’ân Allah kelamıdır, 2. Kur’ân Müminler

için şifa ve rahmettir, 3. Kur’ân Kâfirlerin Ziyanını

artırır başlıklarıyla işlenmiştir.

ALLAH ÖĞÜT VERİRAYETLER NASIL SEÇİLİR?

Ayetleri bulmada öncelikli olarak faydalanılabileceğimiz eser Muhammed Fuat Abdulbaki’nin,

el-Mu’cemü’l-Müfehres Li Elfazı’l-Kur’âni’l-Kerim

adlı eseridir.

-Bu eserin her vaizin elinde bulunması gerekir.

-Kur’ân meallerinin fihristlerinden yararlanılabilir.

-Bir vaizin, Kur’ân’a iyi hâkim olması, bir konu ile ilgili ayetleri Kur’ân’dan bulabilmesi gerekir.

ALLAH ÖĞÜT VERİRII. AYETLERİ ANLAMAK

1. Önce ayetin ne dediğini

2. Sonra ne demek istediğini

anlamak gerekir.

Bir ayetin ne dediği anlamadan

ne demek istediğini anlayamayız.

1. Ayetin Ne Dediğini Anlamak

Bir ayetin ne dediğini anlamak, o ayeti öğrenmek ve

içeriğini kavramaktır.

Ayetin ne dediğini anlayabilmek için

a) Önce sözcükleri

b) Sonra cümleleri anlamak gerekir.

a) Kelimeleri Anlamak

Kelimeleri anlamak, anlamlarını öğrenmektir.

Kelimelerin anlamlarını doğru bir şekilde öğrenmek

ancak Kur’ân’ın indiği zaman diliminin esas alınması

ile mümkün olur. Çünkü kelimelerin anlamları

zamanla değişebilmekte veya anlam daralmasına veya

anlam genişlemesine uğrayabilmektedir. Hatta

kelimelere zamanla farklı anlamlar yüklenebilmek-

tedir.

KELİMELERİN ANLAMLARI

1. Esas ve İzafî Anlam

Kelimelerin anlamları, yalnız başlarına değil, daima bir

sistem veya sistemler içinde değer kazanır. Her

sözcüğün kendine özgü bir anlamı vardır ki, o sözcük

bulunduğu sistem dışında kullanılsa bile aynı anlamı

taşır.

Esas ve İzafî Anlam

Sözcüklerin bu sürekli anlamına "esas mana" denir.

Sözcüklerin anlamı, "esas manadan" ibaret değildir.

İkinci bir anlamı daha vardır ki bu anlam, sözcüğün

bulunduğu sistem içerisinde oluşur. İşte sözcüklerin

kökünden gelmeyen, fakat içinde bulunduğu sistemden

doğan bu manaya "izafî mana" denir.

Örnek: İbadet, küfr, zulüm, yevm, saat

2. Çok Anlamlı Kelimeler:

م� ذ�ل�ك� ع�ل�ى �ر� و�ح�ر �و� م�ش� انW ا �ال� ز� �ك�ح�ه�ا ا �ن �ة� ال� ي �ي ان � و�الز� ر�ك �و� م�ش� �ةR ا �ي ان �ال� ز� �ك�ح� ا �ن ي ال� ي ا �لز� ��ا م � ة ��

ين� �م�ؤ�م� ��ال

Zina eden erkek, zina eden veya Allah’a ortak koşan bir kadınla evlenir. Zina eden

bir kadınla da ancak zina eden veya Allah’a ortak koşan bir erkek evlenir. Bu

müminlere haram kılınmıştır. Zina eden erkek ancak zina eden veya Allah’a

ortak koşan bir kadınla cima eder. Zina eden bir kadınla da ancak zina eden

veya Allah’a ortak koşan bir erkek cima eder. Bu (zina), müminlere haram

kılınmıştır. (24/3)

2. Çok Anlamlı Kelimeler:

�ك�ح�وا �ن �ؤ�م�و�ال� ت ��ى ي ت �ات� ح� ر�ك �م�ش� ���ال (2/221 )ه

İman etmedikleri sürece Allah’a ortak koşan kadınlarla evlenmeyin.

�و �ؤ�م�ن ��ى ي ت ين� ح� ر� �م�ش� �ك�ح�وا ال �ن ه�و�ال� ت ��

İman etmedikleri sürece Allah’a ortak koşan erkeklerle,

kadınlarınızı evlendirmeyin.

Çok Anlamlı Kelimeler

�ك� ع�ن� �ون ]ل ـ �س� ي و�ي �م� ��ال ه اء� ف�ي �� �س� �وا الن �ز�ل �ذR ف�اع�ت ( 2/222 )ى�ق�ل� ه�و� ا

�ط�ه�ر� ��ى ي ت �وه�ن� ح� ب �ق�ر� ي و�ال� ت �م� ��ال م �� ى ��

hayız hali ve hayız yeri

�ة� �ث �ل ه�ن� ث �ف�س� �ن �ا �ص�ن� ب ب �ر� �ت �ق�ات� ي �م�ط�ل وaو�ال ��ق�ر� (2/228 ) ه

temizlik ve hayız hali

anlamında çok anlamlı bir sözcüklerdir.

Çok Anlamlı Kelimeler

� �ن� ف�ل ]ل ـ �س� �ه�م� ن �ي �ل ل� ا س� �ر� ين� ا � (7/6 )��ال

Kendilerine peygamber gönderilenlere mutlaka (hesap) soracağız.

Wذ� �و�م�ئ ]ل� ف�ي ـ �س� �س6 و�ال� ج�اال� ي �ن � ا �ب ���ع�ن� ذ�ن م �� �( 55/39)

İşte o gün ne insana, ne cine günahı sorulmayacak,

(çünkü her şey kayıt altına alınmıştır)

�م�ا �ل� و�ا ائ �ه�الس� �ن �ف�ال� ت ه Sakın isteyeni, soranı azarlama. )93/10(

Çok Anlamlı Kelimeler

Çok anlamlı kelimeler, bazen çok anlamı, bazen kelimenin anlamlardan

sadece birini ifade eder.

م�س� �ر�ض� و�الش� م�و�ات� و�م�ن� ف�ي اال� �ه� م�ن� ف�ي الس� ج�د� ل �س� ��ه� ي �ن� الل �ر� ا �م� ت �ل ا

؟ mآب�الد�و�ر� و�ج �ال� و�الش� �ج�ب mج�وم� و�ال �ق�م�ر� و�الن (22/18 )و�ال

Görmedin mi ki şüphesiz, göklerdeki herkes, yerdeki herkes, Güneş, Ay,

yıldızlar, ağaçlar, hayvanlar ve insanların bir çoğu Allah’a secde etmektedir.

"Secde"; “secde-i teshîr” ve “secde-i ihtiyar”

Çok Anlamlı Kelimeler

�م�وا ل �ه� و�س� �ي mوا ع�ل �وا ص�ل �م�ن ين� ا � mه�ا ال �ي �ا ا � ي �ب �ص�لmون� ع�ل�ى الن �ه� ي �ت �ك �aئ ��ه� و�م�ل �ن� الل ��ا �� هيمRا �س� (33/56) ��ت

Şüphesiz Allah ve melekleri Peygamber’e salat ediyorlar. Ey iman edenler! Siz de ona salât edin, selam edin.

Allah’ın Peygamberine salâtı; ona merhamet ve ihsan etmesi, onu övmesi, ondan razı olması, şan ve şerefini yüceltmesi, itibar ve değerini

artırmasıdır.

Meleklerin ve müminlerin salâtı ise; onun şan ve şerefinin yücelmesi, itibar ve değerinin artması için dua etmeleridir.

Çok Anlamlı Kelimeler

�ل� �ت �اب� ا �ت �ك �ك� م�ن� ال �ي �ل ح�ي� ا � (29/45 )و�م�ا ا

1. Kur’ân’ı oku,

2. Kur’ân’ın içeriğini anla,

3. Kur’ân hükümlerini uygula,

4.Kur’ân hükümlerini anlat .

Çok Anlamlı Kelimeler

�و� �م�ا ت �م�س� اء� ل �س� 5/6 الن

Fiziksel temas veya cinsel ilişki

KELİMELERİ BİLMEK

Kelimelerin mübalağalı veya mübalağasız olması, fiillerin dili geçmiş

zaman veya geniş zaman, şimdiki zaman veya gelecek zaman olması;

isim ve fiillerin üç, dört, beş veya altı harfli olması anlamda etkilidir.

Mesela ب�� kelimesi “bağışlayan” anlamına غ�اف�رayetindeki غ�اف�ر� الذ�ن

gelirken يم� �غ�ف�ور� الر� �ه� ه�و� ال �ن ��ا “Çünkü o, çok bağışlayandır, çok

merhamet edendir” ayetinde geçen ف�ور��غ� kelimesininغ�اف�ر kelimesi ال

mübalağalı şekli olup “çok bağışlayan” demektir.

�ون� �ف�ع�ل �ون� م�ا ال� ت �ق�ول �م� ت �وا ل �م�ن ين� ا � mه�ا ال �ي �ا ا ��ي

Bazı meallerde ayet, “Yapmadığınız şeyi niçin söylüyorsunuz”

şeklinde tercüme edilmiştir. Bu tercüme ayetin orijinali ile

örtüşmemektedir.

Bu çevirinin Arapça karşılığı وا� �ف�ع�ل �م� ت .dür م�ال

Hâlbuki ayet �ون� �ف�ع�ل .şeklindedir م�ا ال� ت

�ون� �ف�ع�ل ,gelecek zamanın olumsuz şeklidir م�ا ال� ت

“yapamayacağınız şey” demektir.

�وا �ف�ع�ل �م� ت .ise “yapmadığınız şey” demektir م�ال

KELİMELERİ BİLMEK

Bir kelimenin edatlı veya edatsız kullanılması, anlam bakımından

önemlidir. Mesela bir kelimenin (b), (ilâ) ve (min) edatı ile

kullanılması farklı anlamlar ifade edebilir:

ب�ى 16/19 �ق�ر� �ائ� ذ�ي ال يت ان� و� �ح�س� �ع�د�ل� و�اال� �ال �م�ر� ب �ا ��ه� ي �ن� الل ��ا

Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı ve yakınlara

Yardım etmeyi emreder.

Allah yararlı amelleri en güzel biçimde yapmayı ve yakınlara

Yardım etmeyi emreder.

KELİMELERİ BİLMEK

R ان �ح�س� �ن� ا �د�ي �و�ال �ال �اه� و�ب �ي �ال� ا �د�وaا ا �ع�ب �ال� ت mك� ا ب ه�و�ق�ض�ى ر�

Rabbin, kendisinden başkasına asla ibadet etmemenizi,

anaya-babaya iyi davranmanızı kesin olarak emretti. (17/23)

من كان يؤمن بالله و اليوم االخر فاليحسن الى جاره

Allah’a ve ahiret gününe iman eden kimse komşusuna

iyilik etsin, iyi davransın (İbn Mâce, Edeb, 3)

KELİMELERİ BİLMEK

�ه�و�ن� ع�ن� �ن وف� و�ي �م�ع�ر� �ال ون� ب �م�ر� �ا �ر� و�ي ي �خ� �ل�ى ال �د�ع�ون� ا �م�ة6 ي �م� ا �ك �ن� م�ن �ك �ت و�ل

� �ك �م�ن ��ال �م�ف�ل�ح�ون� ه �ك� ه�م� ال �aئ ل � 3/104 و�و�ا

Sizden, hayra çağıran, iyiliği emreden ve kötülükten men eden

bir topluluk bulunsun. İşte kurtuluşa erenler onlardır.

Siz insanları , hayra çağıran, iyiliği emreden ve kötülükten men eden

bir toplum olun. İşte kurtuluşa erenler onlardır.

FİİLLERDE ZAMİRLERİN MERCİLERİ

�ب� �م� الط�ي �ل �ك �ص�ع�د� ال �ه� ي �ي �ل يعR ا ة� ج� �ع�ز� ��ه� ال �ل ة� ف�ل �ع�ز� يد� ال � �ان� ي ه�م�ن� ك � ��

�ح� �ع�م�ل� الص�ال ف�ع�ه�و�ال �ر� ي

"Kim şan ve şeref istiyorsa bilsin ki şan ve şeref, tamamen Allah'a aittir. Ancak ‘iyi kelimeler’ O'na yükselir. Salih amele (gelince) onu da Allah'a iyi kelimeler yükseltir“

"Kim izzet ve şeref istiyor idiyse bilsin ki izzet ve şerefin hepsi Allah'ındır. O'na ancak güzel sözler yükselir (ulaşır),

Onları da Allah'a amel-i salih ulaştırır.” (35/10)

Hangisi anlam doğru?

FİİLLERDE ZAMİRLERİN MERCİLERİ

ه�م� �ار� �د�ب �ون� و�ج�وه�ه�م� و�ا �ض�ر�ب �ة� ي �ك �aئ �م�ل �ه�م� ال �و�ف�ت �ذ�ا ت �ف� ا �ي ف�ك

“Melekler, onların (Allah ve Peygamberine karşı

gelenlerin) yüzlerine ve sırtlarına vurarak canlarını

alırken halleri nasıl olacak?”

“Melekler onların canlarını alırlarken (işin fecaatini

görünce) onlar yüzlerini ve sırtlarını dövmeğe başladıkları

zaman (durumları) nasıl (olur?)”

Hangisi anlam doğru? (47/27)

HAZİFLER

�ر� �ف�ع�ت� الذ�ك �ن� ن �ر� ا ه�ف�ذ�ك

“Eğer fayda verirse öğüt ver”

"Fayda versin vermesin sen öğüt ver.“

"Öğüt ver, çünkü öğüt muhakkak fayda verir.“

Birinci mealde ن�� .şart edatı olarak alınmıştır ا

İkinci mealde, ع��ف� �ن �م� ي �ن� ل .cümlesinin hazfedildiği dikkate alınmıştır ا

Doğrusu ikinci mealdir. Bunu hem devamındaki,

ق� �ش� �ه�ا اال� �ب ن �ج� �ت �خ�ش� و�ي �ر� م�ن� ي �ذ�ك ي ى�س� ى� ayetinden hem de

ين� �م�ؤ�م� �ف�ع� ال �ن ى ت �ر� �ن� الذ�ك �ر� ف�ا ��و�ذ�ك ayetinden anlıyoruz.

Hangisi anlam doğru?

3. Hakikî ve Mecazî Anlam

Rيال �ض�لm س� �ع�م�ى و�ا ة� ا �خ�ر� �ع�م�ى ف�ه�و� ف�ي اال� ي ه�ذ� ا �ان� �!و�م�ن� ك �� � "�

“Bu dünyada (Allah'ın nimetlerini, varlığının delillerini ve

kudretini) göremeyen kimse ahiret (ve nimetleri) hakkında

daha basiretsiz, hatta daha da şaşkındır.” (17/72)

3. Hakikî ve Mecazî Anlam

�مRا و�ص�م} �ك Rا و�ب �م�ة� ع�ل�ى و�ج�وه�ه�م� ع�م�ي �ق�ي �و�م� ال ه�م� ي ر� �ح�ش� )17/97) ه�و�ن

Onları kıyamet günü yüzüstü körler, dilsizler ve sağırlar olarak

haşredeceğiz.

�م�ة� و �ق�ي �و�م� ال ه� ي ر� �ح�ش� Rا و�ن �ك ةR ض�ن يش� �ه� م� �ن� ل ي ف�ا � �ع�ر�ض� ع�ن� ذ�ك �#و�م�ن� ا ���م� ب� ل �ع�م�ى ق�ال� ر� ا)127-20/124 (ا Rير � �ت� ب �ن �ع�م�ى و�ق�د� ك يa ا � ت ر� �$ح�ش� ��

“Her kim de benim zikrimden yüz çevirirse mutlaka ona dar bir geçim

vardır. Bir de onu kıyamet gününde kör olarak haşrederiz.” O da

şöyle der: “Rabbim! Dünyada gören bir kimse olduğum halde, niçin

beni kör olarak haşrettin?”

3. Hakikî ve Mecazî Anlam

Rص�ر�ف�ا م�ه� �ج�د�وا ع�ن �م� ي �ه�م� م�و�اق�ع�وه�ا و�ل �ن mوaا ا �ار� ف�ظ�ن �م�ج�ر�م�ون� الن � ال ا ا�و�ر�

Suçlular (o gün) ateşi görünce onun içine düşeceklerini iyice anlayacaklar ve ondan kurtuluş yolu da bulamayacaklardır. (18/53)

�ه�ا �ا م�ن ن �خ�ر�ج� �ا ا �ن ب ين� ر� �ا ق�و�مRا ض�ا �ن �ا و�ك �ن ق�و�ت �ا ش� �ن �ي �ت� ع�ل �ب �ا غ�ل �ن ب �وا ر� �ق�ال� �

�م�ون� �ا ظ�ال �ن �ا ف�ا �ن� ع�د�ن (107-23/106) ف�ا

Onlar da şöyle derler: “Ey Rabbimiz! Biz azgınlığımıza yenik düştük ve

sapık bir toplum olduk.” “Ey Rabbimiz! “Bizi buradan çıkar. Eğer

(tekrar günaha) dönersek şüphesiz kendimize zulmetmiş oluruz.”

3. Hakikî ve Mecazî Anlam

�ق�ي� �ل �م�ا ا �ل � ك �غ�ي �ز� م�ن� ال �م�ي �اد� ت �ك �ف�ور� ت يقRا و�ه�ي� ت �ه�ا ش� م�ع�وا ل يه�ا س� �ق�وا �ل �ذ�آ ا ه�&ا �� "�

�ا �ن �ا و�ق�ل �ن �ذ�ب ير6 ف�ك � �ا ن اء�ن �ل�ى ق�د� ج� �وا ب ير6 ق�ال � �م� ن �ك �ت �ا �م� ي �ل �ه�ا ا �ت ن �ه�م� خ�ز� �ل ا ��يه�ا ف�و�ج6 س� �� "�

�و� م�ع� ا �س� �ا ن �ن �و� ك �وا ل ير و�ق�ال � لW ك ي ض�ال� �ال� �م� ا �ت �ن �ن� ا ي� ا ��ه� م�ن� ش� ل� الل �ز� �!م�ا ن "� �� م

ير� �ص�ح�اب� الس� يa ا �ا �ن �ع�ق�ل� م�ا ك �#ن "�

Oraya (cehenneme) atıldıklarında, onun kaynarken çıkardığı korkunç

uğultuyu işitirler. Neredeyse cehennem öfkeden çatlayacaktır! Oraya

herhangi bir topluluk atıldıkça oranın bekçileri onlara, “Size bir

uyarıcı gelmemiş miydi?” diye sorarlar. Onlar da şöyle derler: “Evet,

bize bir uyarıcı gelmişti. Fakat biz onu yalanlamış ve ‘Allah hiçbir şey

indirmemiştir. Siz ancak büyük bir sapıklık içindesiniz’, demiştik.”

3. Hakikî ve Mecazî Anlam

Kur’ân’da “umy” (görme engelli), “bükm” (konuşma engelli) ve

“summ” (işitme engelli) kelimeleri hem hakikî anlamda hem de

mecazî anlamda kullanılmıştır.

Acaba ahirette hangi anlamda kullanılmıştır?

Konu ile ilgili ayetlere baktığımız zaman ahirette kafirlerin

göreceği, duyacağı ve konuşacağını öğreniyoruz.

3. Hakikî ve Mecazî Anlam

Kur’ân’da çelişki olmadığına göre iki grup ayet nasıl anlaşılacak?

Buna iki şekilde cevap vermek mümkündür:

a) Biri kâfirler görme, işitme ve konuşma engelli olarak diriltilirler sonra görme, işitme ve konuşma yetenekleri kendilerine iade edilir veya cehenneme girince görme, işitme ve konuşma engelli olurlar.

(Kurtubî, X, 333)

b) Diğeri görme, işitme ve konuşma engelliliği mecazi anlamdadır. Kâfirler; kendilerini sevindirecek şeyleri göremez, duyamaz ve

kendilerini ibra edecek delil ile konuşamazlar. Birçok müfessir bu yorumu tercih etmiştir. (Taberî, IX, 16/229 )

3. Hakikî ve Mecazî Anlam

Rا و يم�ان �ه�م� اد�ت �ه� ز� �ات �ي �ه�م� ا �ي �ت� ع�ل �ي �ل �ذ�ا ت )8/2( ���ا ayetindeki

“ayetlerin imanı artırması” “mecaz-ı aklî” (ayetler imanın artmasına

sebep olmuştur, ancak fiil, Allah’ındır.)

ين� � اك �ع�وا م�ع� الر� ك )2/43(�#و�ار� ayetindeki “rüku edin”

“mecaz-ı mürsel”

4. Hass ve Amm Kelimeler

Hass; bir tek anlamı ifade etmek üzere konulmuş ve bir tek ferde kesin

olarak delalet delalet eden sözcüklere denir. Mesela

�م�ا �ي �م� اال� �م�ا ع�ق�د�ت �م� ب �ؤ�اخ�ذ�ك �ك�ن� ي �م� و�ل �ك �م�ان �ي يa ا �غ�و� �الل ��ه� ب �م� الل �ؤ�اخ�ذ�ك ��ال� ي م "�

�ط�ع�ام� �ه�a ا ت �ف�ار� ة� ف�ك ر� �م�ع�ش� يك �ه� �ط�ع�م�ون� ا �و�س�ط� م�ا ت ين� م�ن� ا ا �م�س�� ��

ير� ر �ح� �و� ت �ه�م� ا و�ت �و� ك�س� � ��ا �ق�ب� �ام� ه �ج�د� ف�ص�ي �م� ي �ة� ف�م�ن� ل �ث �ل �م� ث �ك �م�ان �ي ة� ا �ف�ار� �ك� ك �ا ذ�ل �ي �ا ه

ون� �ر� ك �ش� �م� ت �ك �ع�ل � ل �ات �ي �م� ا �ك ��ه� ل �ن� الل �ي �ب �ك� ي �ذ�ل � ك �ك �م�ان �ي � و�اح�ف�ظ�وaا ا �ف�ت ل �ذ�ا ح� ��ا ه ه

Ayetteki on, boyun ve üç kelimeleri hastır.

4. Hass ve Amm Kelimeler

Hass sözcükler; mutlak ve mukayyet kısımlarına ayrılır.

ا م�ن� Rير � �م� ك �ج�ه�ن �ا ل �ن ا �ق�د� ذ�ر� � �'و�ل �ن �ج�ن� و�اال� �)ال �ه� ة �ف�ق�ه�ون� ب �ه�م� ق�ل�وب6 ال� ي ة�ل

�ك� �aئ ل � �ه� ا م�ع�ون� ب �س� �ذ�ان6 ال� ي �ه�م� ا �ه� و�ل ون� ب �ص�ر� �ب �ن6 ال� ي �ع�ي �ه�م� ا و�و�ل ه� ة�� � ك �ع�ام �ن �ون�اال� �غ�اف�ل �ك� ه�م� ال �aئ ل � �ض� ا �ل� ه�م� ا و�ب ��� )7/179 )ه

Ayetteki cin, insan ve en’am kelimeleri amm lafızlardır.

� اط� ا �ا الص�ر� ي ه�د�ن � ت �م�س� �ال ى �ر� �( �ه� غ�ي �ي �ع�م�ت� ع�ل �ن ين� ا � اط� ال ص�ر� ى ��

ين� �ه�م� و�ال� الض�ا �ي �م�غ�ض�وب� ع�ل �ال� �( 1/6(

Ayetteki el-müstekîm kelimesi mukayyettir.

MUKAYYET KELİMELER

Emir ve Nehiy kısımlarına ayrılır.

Emir ve nehiy prensip olarak zorunluluk ifade eder,

bağlayıcıdır. Bir karine ile ibaha, irşat ve tehdit gibi farklı

anlamlar ifade edebilir:

�م� ف�اص�ط�اد�و �ت �ل ل �ذ�ا ح� ه�و�ا )5/2( İbaha

�ر�ض� وا ف�ي اال� ر� �ش� �ت �وة� ف�ان �ت� الص�ل �ذ�ا ق�ض�ي )62/10) ف�ا irşat

ير � �ع�م�ل�ون� ب �م�ا ت �ه� ب �ن � ا �ت ئ �وا م�ا ش� �ع�م�ل �$اا )41/40) ى tehdit

KELİMELER

Aslî anlamda mı? İzafî anlamda mı?

Hakikî anlamda mı ? Mecazî anlamda mı ?

kullanılmıştır?

Çok anlamlı kelimeler ayette hangi anlamda

kullanılmıştır?

Ayetleri doğru anlayabilmek için bütün bu anlamların iyi

bilinmesi gerekir.

YANLIŞ ANLAMAYA BİR ÖRNEK

• ون� ع�ر� �ش� �ث� ال� ي �ع�ذ�اب� م�ن� ح�ي �يه�م� ال �ت �ه�م� ف�ا �ل ين� م�ن� ق�ب � �ذ�ب� ال ��ك

Onlardan öncekiler de yalanladılar ve azap kendilerine

farkına varamadıkları bir yerden geldi. (39/25)

KELİMELER YANLIŞ ANLAŞILIRSA AYET DE YANLIŞ ANLAŞILIR

�ه�ه� ه�و�يه� و�)45/23 ( �ل �خ�ذ� ا �ت� م�ن� ات �ي ا �ف�ر� ��ه�ا �ه� الل �ض�ل Wا �م ل ع�ل�ى ع�

Nefsinin arzusunu ilah edinen, Allah’ın; halini bildiği için saptırdığı

kimseyi gördün mü?

Nefsinin arzusunu ilah edinen, Allah’ın; halini bildiği için sapıklıkta

bıraktığı kimseyi gördün mü?

ض� �ر� وا ي �ر� ك �ش� �ن� ت �ف� و�ا �ك �اد�ه� ال �ع�ب ض�ى ل �ر� �م� و�ال� ي �ك �ي� ع�ن ��ه� غ�ن �ن� الل وا ف�ا �ف�ر� �ك �ن� ت ��ا و �� م

� �ك ل ه

Eğer inkar ederseniz şüphesiz ki Allah sizin iman etmenize muhtaç

değildir. Ama kullarının inkar etmesine razı olmaz. (39/7)

KUR’AN BÜTÜNLÜĞÜ

�ام�ه� ي م�ن �م�ت� �م� ت ي ل �ه�ا و�ال� ين� م�و�ت �ف�س� �ن �و�ف�ى اال� �ت ��ه� ي �لل م�ا "� *� ��

م} �ج�لW م�س� �ىa ا �ل ىa ا �خ�ر� س�ل� اال� �ر� �م�و�ت� و�ي �ه�ا ال �ي ي ق�ض�ى ع�ل �م�س�ك� ال� ه�ف�ي *�

Allah (ölen) insanların ruhlarını öldüklerinde,

ölmeyenlerinkini de uykularında alır.

Ölümüne hükmettiklerinin ruhlarını tutar,

diğerlerini belli bir süreye kadar bırakır. (39/42)

ج�ع�و �ر� �م� ت �ك ب �ل�ى ر� �م� ا �م� ث �ك �ل� ب ي و�ك �م�و�ت� ال� �م� م�ل�ك� ال �و�ف��يك �ت ��ق�ل� ي ا ��

De ki: Sizinle görevlendirilen ölüm meleği

canınızı alacak, sonra Rabbinize döndürüleceksiniz. (32/11)

b) CÜMLEYİ BİLMEK

Cümleler;

1. İsim cümlesi veya fiil cümlesi olur.

2. İhbarî veya inşaî olur.

3. Emir cümlesi veya nehiy cümlesi olur.

Cümlede tekit, takdim ve tehir var mı?

Cümle muhkem mi müteşabih mi?

b) CÜMLEYİ BİLMEK

Emir ve nehiy;

Vücup mu?

Nedb mi?

İbaha mı?

İrşat mı ifade ediyor?

Emr-i sarih ve gayr-ı sarih

Nehy-i sarih ve gayr-i sarih

b) CÜMLEYİ BİLMEK

Anlamı açısından sözcüklerin tekil, ikil veya çoğul, eril veya dişil, nekre veya

marife olması dikkate alınır. Mesela bir kelimenin nekre olması umum ifade

edebildiği gibi başındaki elif-lam bulunması istiğrak ifade edebilir.

Mesela ا�ق�ه ��ه� ر�ز� �ال� ع�ل�ى الل �ر�ض� ا �ةW ف�ي اال� Yeryüzünde hiçbir canlı“ و�م�ا م�ن� د�آب

yoktur ki rızkı Allah’a ait olmasın” (11/6) ayetinde Wة� kelimesi nekre د�آب

olduğu için umum ifade eder.

��ه� �ل �ح�م�د� ل �ل ,cümlesindeki hamd kelimesinin başındaki “el” istiğrak ifade eder ا

dolayısıyla م�د��ح� �ل hür türlü övgü” anlamına gelir“ ا

2. AYETİN NE DEMEK İSTEDİĞİNİ ANLAMAK

Ayetin ne demek istediğini anlamak, o ayeti derinlemesine

bilmek, doğrudan ve dolaylı anlamlarını, işaretlerini, ilke ve

hükümlerini, toplumlara ve çağlara vermek istediği mesajlarını,

fıkhî hükümlerini anlamak ve bilmektir.

Ayetin ne demek istediğini anlamak, anlamın anlamını

bilmektedir.

“Ayet ne diyor” sorusuna verilen cevap ayeti anlamaktır.

“Ayet ne demek istiyor” sorusuna verilen cevap dinde

derinlemesine bilgi sahibi olmaktır.

Ayetin ne dediğini belirli düzeyde bilgi sahibi

olanlar anlayabilir,

Ayetin ne demek istediğini anlamak için

konunun uzmanı olmak gerekir.

Örnek

ا Rار� �ص�ل�ى ن ي �س� س� �ه� و�م�ا ك �ه� م�ال �ى ع�ن �غ�ن � م�ا ا �ه�بW و�ت ي ل � �د�آ ا �ت� ي �ب �!ت ه !�� ه !�Wد �ل6 م�ن� م�س� ب يد�ه�ا ح� ي �ح�ط� �ة� ال � ح�م�ال �ت ا �ه� و�ام�ر� �+ذ�ات� ل "� !� م �� ه !� م

Ebû Leheb’in elleri kurusun. Zaten kurudu. Ona ne malı

fayda verdi, ne de kazandığı. O, bir alevli ateşe

girecektir,Boynunda bükülmüş hurma liflerinden bir ip

olduğu halde sırtında odun taşıyarak karısı da (o ateşe

girecektir)

Ayetin Nüzul Sebebi

�ن� �ك �� و�ال� ت يك� الل �ر� �م�ا ا �اس� ب �ن� الن �ي �م� ب �ح�ك �ت �ح�ق� ل �ال �اب� ب �ت �ك �ك� ال �ي �ل �ا ا �ن ل �ز� �ن �ا ا �ن ��ا ه

�ج�اد�ل� ع�ن� يمR و�ال� ت ا ر� Rف�ور�غ �ان� ��ه� ك �ن� الل �� ا �غ�ف�ر� الل ت يمR و�اس� ين� خ� � ائ �خ� �ل م�ل �� �� ه ى� $� ��

Rيم � Rا ا �ان� خ�و�ان �ح�بm م�ن� ك ��ه� ال� ي �ن� الل ه� ا �ف�س� �ن �ون� ا �ان ت �خ� ين� ي � م�ال '� ه �� (4/105-107)

Rifâa b. Zeyd isimli sahabî, yabancı tüccarların Medine’ye getirdikleri has

undan bir miktar satın alır ve bunu, içinde silâhlarının da bulunduğu evin

sofasına koyar. Übeyrık ailesinden biri gece sofaya girer ve unla birlikte

Rifâa’nın silâhlarını çalar. Rifâa durumu fark edince, yeğeni Katâde b. Nu‘mân’a

anlatır. Katâde gerekli araştırmayı yapar ve hırsızlığı Übeyrık ailesinden birinin

yaptığını tespit eder. Übeyrık ailesi, suçu Lebîd isimli bir Müslüman’ın üzerine

attılar. Lebîd kılıcını çekip üzerlerine yürüyerek “Ben çalacağım ha! Vallahi ya

hırsızı haber verirsiniz ya da şu kılıcımla sizi doğrarım!” deyince suçlamadan

vazgeçerler.

Ayetin Nüzul Sebebi

Hırsızın Übeyrık ailesinden olduğuna kesin kanaata varıldığı için konu

Resûlüllah’a iletilir. Hz. Peygamber “Gerekeni yapacağım” cevabını verdi.

Übeyrık ailesi, durumu öğrenince bir plan kurarlar. Plan şöyledir: Birini

Resûlüllah’a göndererek iftiraya uğradıklarını, ortada bir delil bulunmadığı

halde Katâde tarafından hırsızlıkla suçlandıklarını bildirip yakınırlar.

Katâde durumu öğrenmek üzere Hz. Peygamberin yanına gider. Hz. Peygamber

Katâde’ye, “Bana Müslüman ve iyi insanlar oldukları söylenen kimseleri, elinde

bir delil olmadığı halde hırsızlıkla suçladın!” diyerek serzenişte bulunur. Katâde

olup bitenden son derecede üzüntü duyarak amcasına geldi ve durumu anlattı.

Rifâa “İşimiz Allah’ın yardımına kaldı” cevabını verir. Bu olay üzerine yukarıda

ayetler iner. (Tirmizî, Tefsîr, 5/22)

-Ayetleri kendi terkibi ve bağlamı içinde anlamak,

-Aynı konudaki ayetleri birlikte değerlendirmek,

-Kur’ân-Sünnet bütünlüğüne dikkat etmek gerekir.

-Ayeti bağlamından koparmamak,

-Ayetin öncesini ve sonrasını dikkate almak,

-Anlamı bozacak veya değiştirecek şekilde ayetteki

cümleleri yarım olarak almamak gerekir.

Örnek

Ayeti anlamada ayetin bağlamı, öncesi ve sonrası dikkate

alınması gerekir.

�و ع�ن� اء�ل �س� �ت �ا ي ن ي ج� ي � �ي �ص�ح�اب� ال �ال� ا � ا ين �ت� ر� ب �س� �م�ا ك �ف�سW ب �لm ن ��ك ى *� ه "� �� ه � � ى ��

�ك� �م� ن ي و�ل �م�ص� �ك� م�ن� ال �م� ن �وا ل ق�ر� ق�ال ي س� �م� �ك �ك ل ي م�ا س� �م�ج�ر� ��ال ى �� � "� �� ى �ي � ال �و�م �ي �ذ�ب� ب �ك �ا ن �ن ي و�ك � ائ �خ� �خ�وض� م�ع� ال �ا ن �ن ي و�ك �م�س� �ط�ع�م� ال ��ن ى -� � �� ى �� �� ى ��

ي اف� ف�اع�ة� الش� �ف�ع�ه�م� ش� �ن ي ف�م�ا ت � �ي �ا ال �ين �ت ��ىa ا ت ��ح� ه #� �� ه )�

Ayetleri anlama faaliyetinde

sözlük ve tefsir kitaplarından istifade edilir,

sahabe, tâbiî ve diğer âlimlerin ayete nasıl anlam

verdiklerine bakılır.

Bir ayetin ne anlama geldiğini anlamak kadar

niçin ve nasıl o anlama geldiğini anlamak da gerekir.

AYETLERİ ANLAMADA YARARLANABİLECEĞİMİZ TEFSİRLER

1. Mehmet Vehbi, Hülasatü’l-Beyan fî Tefsîri’l-Kur’ân

2. Kurtubî, el-Cami’u Li Ahkâmi’l-Kur’ân

3. Hazin, Lübâbü’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl,

III. AYETLERİ ANLATMAK

Ayetin ne dediği ve ne demek istediği iyice

anlaşıldıktan sonra vaaza konu olarak seçilen ayetin

veya ayetlerin müteaddit defalar okunarak zihne iyice

yerleştirilmesi gerekir.

Ayetlerin seçiminde ve anlatımında, muhatap kitlenin

durumunun dikkate alınması gerekir, aksi takdirde

istenilen etkiyi göstermek ve netice elde etmek mümkün

olmaz.

� �ق�د�ر� ه�م�م �و�اع�ظ�ين� ب �م�ة� ع�ل�ى ل�سان� ال �ح�ك �ق�ي ال �ل ��ه� ي �ن� الل ا

�م�ع�ين� ت �م�س� ال

ÖZET1. Vaazlar ayet veya konu merkezli yapılır.

2. Vaaz konu merkezli yapılacaksa ilgili ayetler seçilir. Vaaz, ayet merkezli yapılacaksa bir ayet seçilir.

3. Önce anlatılacak ayetlerin iyice anlaşılması gerekir.

4. Önce ayetin ne dediğini sonra ne demek istediğini anlamak gerekir.

Ayetin ne dediğini ve ne demek istediğini anlamak için:

(a) Önce kelimeleri (b) sonra cümleleri anlamak gerekir. Kelimeleri anlamadan cümleleri; ayetin ne dediğini anlamadan

ne demek istediğini anlamak mümkün değildir.

5. Konu ve ayetleri iyice anladıktan sonra anlatma aşamasına geçilir.

teşekkür ederteşekkür eder

saygılar sunarımsaygılar sunarımDoç. Dr. İsmail KARAGÖZDoç. Dr. İsmail KARAGÖZ