VÀI DIÉM TRONO TO CHÙC OIÀO DUC DAI HOC * • • •

OS. Bùi Trong Lieu

Luàt Giào due dà dUdc QuÒc bòi thóng qua. Viee chình thùe bòa he mot bang

tién sì de dành già càp "dào tao qua nghién cùu", là mot bitóc tièh ve phia trình

dò chuàn qiiò'c t é cùa Giào due dai hpc. NhUng vàn con tón tai mot so dièm chUa

dUde giài quyét tbòa dàng, co le kbòng chi do vàn de ngàn qui, ma con co vàn de

ve quan nièm ed càu tó ebùc nùa. Dòi vói tòi, nhìn tu nUóc ngoài, dò là nhiing diéu

nèn ditde nèu lén, vùa là nhùng càu bòi viia là nhiing kiéh nghi. (Nhùng thi du ve

nUóc ngoài, tà't nhién chi de minh hpa cho rò, kbòng pbài là de de cao càch làm ò

ndi kbàc).

Phàn chinh ma tòi xin ditdc néu lén là : Vàn de nhà giào dai hpc.

May diéu con lai, tòi xin trình bay trong phàn Phu lue kèm theo.

Vàn de n h à g iào da i hoc

I. "Diéu 61 cùa Luàt giào due (ma Quóc bòi khoà X vùa thóng qua ngày

2/12/1998) viét: "Nhà giào day [...] ò ed so giào due dai hpc va sau dai hpc gpi là

giàng uién". Diéu 62 cùa Luàt dò viét: "Giào si/, phó giào si/ là càc chùc danh cùa

nhà giào dang giàng day, dào tao dai hpc va sau dai hpc. Chinh phù quy dinh

tiéu chuàn, thù tue bó nhiém va mién nhiém càc chùc danh giào si/ va phó

giào SI/".

Vàn bàli nói tòi tiéu chuàn, nhitng khòng dinh nghìa giào sit là mot "chùc"

bay là mot "hàm". Hién nay, khòng it càn bò tó chùc va cùng kbòng it nhà giào

dai hpc cùa ta khòng biét phàn biét ditde mot "chùc" va mot "hàm" (co le vi vày

ma ciim tu "hpc hàm giào si/' con dang thóng di^g) . Day khòng phài là sU dùa

bdn vói tu ngii, ma là 2 quan nièm hoàn toàn khàc nhau.

IL Trong qua khù va cho tói gàn day, càch tién bành ò trong nitóc cho thày

danh biéu giào sit (va phó giào sU) thUe sit là nhiing "hàm" khoàe tbèm lén vai

nhùng nhà giào dang trong bièn che, nhit mot thù danh biéu phong thém cho

nhùng giàng vièn co "thành tich kboa hpc" xùng dàng, va tà't nhién vói litdng

bóng tUdng xifng (dò là càch làm cho tói tàn tbòi gian vùa qua ò trong nUóc).

Trong nghìa này, tèn gpi "giào sit" va "phó giào sit" là nhùng "huy danh" thitòng

cho nhùng cà nhàn xuà't sàe theo mot so tiéu chuàn nào dò, con thi ed so va cóng

viéc cùa ho tritóe day thè nào thi nay eiuig cu nhit vày. Tòi thày it nitóc nào, nhàt

* Khòng co diévi kièn thani dit Hòi thào, tàc già gùì bài dàng.

là càc nitóe dà (bay dang) phàt trién, lai co càch tó chùc "ky la" nhit vày. Tòi xin

ditdc minh hpa bang mot thi du (thài cUc bòa) so sành nhit sau. Già thù nhit mot

nUóc nào dò tó chùc qiiàn dpi cùa hp theo càch này: tuyén toàn "Imh trdn (binh

nhì)", sàp xèp vào càc dpi ngù mot càch vình vièn, rói cho luyén tàp. dào tao; ai

gioì thi phong hàm, nhitng ai ò dàu cu ò dò. Co tiéu dpi may man lue dàu tuyén

ditdc ngitòi giòi, dàn dàn co thè eó vài òng titóng trong tiéu dpi cùa minh; eó sit

doàn khòng may man, lue dàu khòng tuyén ditdc ngitòi giòi. san chi toàn binh

nhì. Mot quàn dpi tó chùc theo "binh che'' nhit vày thi dù eó ngàn qui gap bòi. co

vù khi tói tàn, dù cho danh titóng nhit Ly Thitòng Kiét. Tran Hitng Dao. Le Ldi,

Quang Trung, bay Tón Tu, Hàn Tin. Thành Càt Tit Hàn song lai cùng khòng the

chi huy nói.

Thè ma "giào che" cùa ta hién nay chinh là tó chùc theo kièu dò: tuyén càn bò giàng day dai hpc ngay tu thuò mói ra tritòng, dù cho là sinh vièn xuà't sàe di nùa cùng chi nhit mot anh "binh nhì", rói dita vào bièn che ngay lue chita eó bang tién si. Rói ò dàu cu ò day. Rói cùng hpc tàp dào tao. nèu co khà iiàiig tbì bào ve liiàii àn tién si, nèu eó còiig trình nghién cùu titdiig xiUig. co thành tich tbì "phong hàm giào sit", iibifng ò dàu thi vàn ò dò. Càch "phong hàm giào sit" chi là càcli thitòng cóng cà nhàn, con Idi ich tàp thè tbì chàng liéii quan gì tói (thi du : tritòng Dai hpc A, càn phàt trién ngàiib Hoà, nhitng khòng co nhà giào iigànb Hoà nào trong tritòng eó thành tich kboa hpc khà quan, tbì cu ké. vàn chi eó giàng vièn trong iignnb Hoà; trong kbi dò nhà tritòng eó mot nhà giào iigàiib Toàn eó thành tich kboa bpc, tbì cu ditpc phong giào .sU. Hoàc xét ò mot vài vièn nghién cùu bièn nay: eó bao nhièu nhàn vièn, trong so dò eó bao nbiéu giào sit, va giào sit de làm gì?). Cho nèn vièn nghién cùu. it nbu càu giàng day dào tao, tbì eó thè nbiéu giào sit; tritòng dai bpc ò mot so ndi càn giàng day dào tao tbì eó khi lèo tèo mot vài ngitòi giào sit, eó khi kbòng eó ngitòi "dàu ngành". Nbu càu cùa ngànb ngbé, cùa dia phitdng. cùa dàt nitóc. dèu iiàiii ngoài vòiig vièc "phong hàm giào.sU", Vi thè ma ngitòi ngoài nhìn vào. kbòng thè biéu nói càch tò chùc nhit vày, nhàt là ta dà eó nbiéu binh thùe de thitòng còng cà nhàn nhit danh biéu "nhà giào nhàn dàn", hiiàn chUdiig lao dòng. v.v...

i n . Còli nèh nbu "Giào sit, phó giào sit là càc chùc danh cùa nhà giào dang

giàng day, dào tao dai hix- va sau dai h(K" nhit Diéu 62 cùa Luàt giào due viét. tbì

"chùc" này càn ditdc dinh nghìa cho rò. Ma dà là "chùc" tbì kbòng pbài là "hàm".

"Chùc" tbì gàn vói "cbò làm" (tièng Pbàp là emploi). bao góm quyén ban va nhiéiu

vu, vói mot danh biéu; "hàm" thi khòng gàn vói "cho làm", quyén ban va nhiém

VII (vi thè nèn mói eó "hit hàm" chù chita titng bao giò eó "bit chùc". Ò càc nitóc dà

(bay dang) phàt trién. ngitòi ta biéu rò "chùc" giào sit này gàn lién vói nhiém vu

"chuyèn giao sit biéu biét" cho sinh vièn qua viéc giàng day. va nhi$m vu bitóng

dàn nghién cùu sinh trai qua khan "dào tao qua nghién cùu". Vi nhiém vu

"chuyèn giao sU biéu biét", cho néu phài "biét", ma cài chuàn cho sU "biét" day là

64

cài bang; vi nhiém vu "huóng dàn nghién cùu" cho nén chình bàn thàn ngitòi giào

su phài dà biét nghién cùu va sé tiép tue nghién cùu, de càp nhàt su biéu biét va

mò ròng cóng tr ình cùa minh: vi thè' cho nèn cài chuàn tó'i thièu bUóc dàu de bó

nhiém chùc vu giào sU là cài bang tién si,

[T^t nhién à day tói khòng de c^p den nhOtng trudng h(?p dèic biét, thf dy nhif thuò "khcTi dÀu", mdi l(tp

nixóc hoeic mói chAm dCft chien tranh, phài di "tu khòng den co". Càch phong c:hOtc danh thuò dò, neu eó kha

dgc bi§t, co the thóng càm diKjc. Tói chi xin nói viéc ngày nay, neu muò'n di vào qui cu].

Quan nièm "danh gàn vói;chùe vu" dUa trén tiéu chuàn Idi ich chung cùa xà

bòi, thè hién qua nbu càu cùa ed so, trong còng tàc giào due va dào tao. Trong

truòng hdp này, khòng eó su "phong hàm" nùa, ma eó sii "tuyén" ngitòi vào càc

"chùc vu - cho làm" giào sit va phó giào su cùa càc tritòng dai hpc bay vién nghién

cùu. (Trò lai tbì du vùa néu: Tritòng Dai hpc A, càn phàt trién ngành Hóa, ben mò

ra mpt "cho làm - chùc vu giào sit" ngành Hóa, va "tuyén" ngitòi. "Thi sùih" eó thè

là giàng vién ngành Hóa cùa tritòng, hoàc là ngUÒi ngoài, ai eó khà nàng phù hdp

thi ditde tuyén, va trò thành giào sit ngành Hóa cùa tritòng. Con nhà giào ngành

Toàn xuà't sàe kia, nèn nòp ddn de ditde tuyén làm giào sit ò mot dai hpc khàc

dang càn eó ngUÒi dàm nhiém mot "cbò làm - chùc vu giào sit" ngành Toàn). Dò là

tinh binh chung trén thè gioì.

Thè che infdc ta trén nguyèn tàc di/a trén Icji fch t^p the, thè'ma to chùc 'giào che" ciw ta cho den thòi

gian vùa qua thi ket qua trén thgtc te là "vj cà nhàn". Hy vong là ngày nay, eó myt .V chi' doi mói.

IV. DUa trén già thièt là thùe sU "co y chi doi mài" này, tói xin eó vài de

Ughi nbu sau:

1. Nén chia "nhà giào dai bpc" làm 2 loai:

Loai A: càc nhà giào trong bièn che (tue là càc nhà giào "cóng chùc"). Càc

nhà giào này mang chùc danh giào sU. Danh hieu "giào sU" gàn lién vói mot "cho

làm" (emploi) tai mot ed so (mot tritòng dai hpc này, bay mot vién nghién cùu

kia).

[Theo càch làm cùa nhiéu nitóc. thf dy b Phàp, thi BQ Giào dyc dành dàu càc "chò làm" này theo mgt

mS s6'. Thf (ly: "chó làm" giào sif mang ma so' BKHN-GS-T-03, de chi dò là "cho làm" giào su thuCx; tnfòng

Dui hQC Bach khoa Ha NQÌ. ngành Toàn, so 3 (trong .so mà'y chyc chùc vy giào su Toàn cùa tnfòng). "Cho làm"

dò gàn vói truòng, khòng gàn vói "ngUói dàm nhi^m" (titulaire), theo nghìa: khi con tìji chùc ò "chó làm" dò,

"ngifcfi dàm nhièm" mang chùc danh giào sU D ii hoc Bach khoa Ha Ngi. Khi ngifòi này dòi "chó làm" này mpt

càch vình vión, thi khòng con mang chùc danh giào su D^\ hoc Eiàch khoa Ha NQÌ nùa. "Chó làm" mang ma

s6' BKHN-(;S-T-03 se tròng (vacant), va truòng se tuyén ngùòi thay the, vào "chó làm" dò. Càch tuyén nhù

the nào, tòi sé xin de c^p duói day.]

66

bay khòng nghe, lùa chpn dem ra thilc hién bay khòng. là viéc thuòc lình vUe cùa

nhà càm quyén chinh tri). Xuà't phàt tu dò, viéc "tuyén" giào sit dai hpc ditdc thUe

hién ditói binh thùe "cooptation". Hinh thùe này chù yèn là viéc "tuyén" càc "giào

SU mói" ditde thUe hién ditói binh thùe càc "giào sit tai chùc" lUa chpn càc "thi

sinh" qua binh thùe bo phiéii bau: thi sinh nào ditdc nbiéu phiéu nhàt thi trùng

tuyén. De càc giào.sit cu chpn càc giào sit mói, là vi càc giào sit cu là nhiing ngitòi

dà eó trình dò biéu biét va kinh nghiém ve hpc thiiàt.

tò Phàp là nùóc co chinh quyén tàp trung, tuy giào sU d^i hpc là "còng chùc" (fonctioiuiaire), nhinig

vi$c tuyén giào su d?i hoc là mgt truòng hc j) ngo^i 1? so vói càc lo^i cóng chùc khàc: doàn (cori)s) giào su d^i

hpc là doàn còng chOfc duy nhàt dupc tuyén theo hinh thùe "cooptation" vi diém ed bàn (trpng su hiéu biét) nói

trén. Mpt sònguòi Vi^t Nam hiéu làm </ nghìa cùa vipc trén, nén ngó ràng vi "dàn chù" cho nèn c6 hinh thùe

bau cu; va vi vày nén mói néu v i^ bau tu ed sd lèn. K}) th$t ra "coo])tation" day, chù yèu là do vàn de ngiròi

tham dù bau phài co trình df") hiéu biè't tUóng difrtng trò lèn, cho nèn cA'm kj viéc "ngtfòi co trình dò hiéu biét

thà'p hdu" khòng dvfpc tham dù viéc bau cho nhùng cA'p co trình d<) hiéu bièt cao hón. Thi dy ò Phàp,

profcsseurs tuyén i)rofes.seurs; lìrofesseusr va maitrps de conférences tuyén maiires de conférencps; nhimg

maitres de conférences khòng dupc tham già tuyén professeurs; professevirs de 2'"' dvtpc tham già tuyén

profcsseurs de ]*" classe (tuy hang 2 thà'p hdn hijng 1, iihifng si cao thà'p day ehi i)hàn bièt ve càp b^e tién

lùdng, chù khòng cao thà'p theo nghìa trình dp hiéu biét, (luyén h^n va tràch nhiém)].

3,c. (Ai co thè là "thi sinh" de trò thành giào su dai hpc?). Nén dàt 2 diéu kièn.

- Diéu ki$n thù nhàt de eó thè trò thành giào sit dai hpc nèn là: phài co bang tién si.

- Diéu kièn thù hai de eó thè trò thành giào su dai bpc nèn là: eó mot trình

dp khoa hpc ditpc cóng nhàn là "tUdng xùng". Thè nào là "titdng xihig"? Trong mpt

nitóc eó chmh quyén tàp trung nhit ò nitóc ta (kbòng pbài là mot nitóc lién bang),

co mpt nbu càu trình dò dóng déu cho eà nitòe trong viéc tuyén giào «it dai hpc (ò

Phàp cùng eó vàn de titdng tu). Vi thè nén sU tón tai cùa mot "bòi dóng xét duy?t

toàn quóc" (ò Phàp gpi là Conseil National des Universités) trong viéc tuyén giào

su dai hpc, là mot sit hdp ly, vi le ràng trình dò luàn àn ditdc bào ve eó thè cùng

dù "thitpng vàng ha càm". hoàc vi le muóh trành tinh trang bé phài tritòng dai

bpc này, dia phitdng np. "Hòi dóng xét duyét toàn quóc" nèn là mot thù bòi dóng

kboa hpc trong tùng ngànb, ma tràch nhiém là hpp xét càc ho sd kboa hpc cùa càc

tièh sì eó y dinh làm "thi sinh" de trò thành giào si/ dai h()c. (Nguyèn tàc là ehi

giào su nidi ditdc xét ho sd giào sit; do dò. thành vièn bòi dóng này pbài là nhùng

giào su dang bành ngbé"). Sau khi xét bó sd, Hòi dÓng này chi cóng nhàn bay

khòng còng nhàn là òng tién si X, bay bà tiéh si Y. "co thè'tn) thành giào sudai

hpc" bay khòng [ò Phap gpi khan này là "Qualification"]. chù khòng can tbiép vào

khàu tiép theo (ma tòi sé trình bay duòi day). Chi nhùng ai "trung càch" (nghìa là

dùpc "qualifié") tbì mài ditpc phép làm "thi sinh" de trò thành giào sU dai hpc.

68

Thù tue "Qualification" co cài Idi là bào dàm dUdc trình dò chung cho cà nUóc, t rành dUdc bè phài dia phUdng, dóng thòi lai khòng can tbiép vào sU lUa chon cùa càc trUÒng dai hpc.

3.d. (Tuyén nhu t h è nào?). Tuyén theo hinh thùe "Cooptation" eó nghìa là:

Hòi dóng khoa hpc (tùng ngành) cùa mói tritòng dai hpc (ò Phàp gpi là

Commission de spécialistes) xét ho sd càc "thi sinh" dà nòp ddn vào mot "chó

làm", thi du nhU "chó làm" eó ma so BKHN-GS-T-03. (Nguyèn tàc là chi giào sU

mói dUde tuyén giào sit; do dò, thành vién bòi dóng này cùng phài là nhùng giào

sit dang bành nghé^ Vi mói "tbì sinh" eó quyén nòp ddn vào nbiéu "chó làm" (thi

du 1 tbì sinh nòp ddn vào "chó làm" vói ma so BKHN-GS-T-03 ò tritòng BKHN,

dóng thòi cùng eó thè là tbì sinh vào "chó làm" vói ma so THHCM-GS-T-06 cùa

trUÒng THHCM...), cho nén Hòi dóng mói trUÒng chpn vài thi sinh ma hp coi là

phù hdp. Thi du tritòng Dai hpc BKHN chpn vài thi sinh ma hp coi là phù hdp vói

"cho làm" eó ma so BKHN-GS-T-03, va xèp bang hp (ai thù nhàt, ai thù nhì,

v.v..., va ngUng ò so ngUÒi phù hdp; ò Phàp hién nay, so ngitòi tòi da ditde xèp

bang là 5; néu khòng tbì sinh nào phù hdp, thi bòi dóng khòng xèp ai cà).

Sau dò, nhiing ngitòi "trùng tuyén" ditdc theo thù tit dà xèp ma lUa chpn "chó làm". Thi du nhit thi sinh X ditde xép thù nhàt ò "chó làm" co ma so' BKHN-GS-T-03, dóng thòi cùng ditdc xèp thù nhàt ò "chó làm" eó ma so THHCM-GS-T-06 ò Dai bpc Tóng hdp HCM, rói ngitòi thi sinh X dò chpn "chò làm" ò Dai hpc BKHN, thi thi sinh Y ditde xèp thù nhì ò "chÓ làm" eó ma so THHCM-GS-T-06 trò thành ngitòi ditdc xép thù nhàt ò "chò làm" này. Va viéc chpn ditdc tiép tue tién bành nhit qui trình ké trén... Khi viéc chpn dà xong xuòi, tbì Bò xét xem càch làm eó hdp nhit qui dinh kbòng (nhùng khòng can tbiép vào viéc lùa chpn cùa càc bòi dóng), va néu nhit hdp qui dinh, tbì Bó bó nhiém thi sinh X làm giào sit Dai hpc BKHN, thi sinh Y làm giào su Dai hpc THHCM, v.v..

Tòi thièt titòng dà tói lue càn eó qui dinh rach rói, hdp ly, cóng bang, phù

hdp vói Idi ich tàp thè dàn toc.

V. Tòi thièt titòng cùng dà dé'n lue nèn gat bò nhiing ly luàn siiòng va vu vd

kièu: ta càn thàt chat kiém tra, de eó trình dò cao, ma khòng dinh nghìa dùdc thè

nào là trình dò cao, thè'nào là nhùng chuàn de kiém tra ve mite hpc thuàt, v.v..

Va cùng nén bài bò nhùng qui dinh rat "khòng tri thùe" uhit: dem "so' lùdng"

de dành già "chat lùdng" (kièu qui dinh bành chinh: dém so àn phàm de dinh cao

thà'p ve mat tri thùe va sàng kièn; ngày nay, trong lình vite tri tue, khòng thè bàt

ehitóc nhà Tàn ò Trung Quóc, càn tài liéu làm chuàn de bàt thù lai làm viéc). Nhà

khoa hpc chàn chmh bièt càch dành già dóng nghiép: hp bièt nhùng àn phàm nào

eó già tri, dàng trong tàp san quóc té nào là mot bào dàm, ho sd khoa hpc nào

vùng chài, nhùng "lettres de reeommandation" cùa càc nhà khoa hpc ngoai quóc

co dò tin cày cùa chi'mg, v. v..

69

bay khòng nghe, lUa chpn dem ra thUc hién bay khòng. là viéc thuòc hnh vUc cùa

nhà càm quyén chình tri). Xuà't phàt tu dò, viéc "tuyén" giào sit dai hpc ditdc thUc

hi$n duói binh thùe "cooptation". Hinh thùe này chù yèu là viéc "tuyén" càc "giào

su mói" ditdc tbue hién ditói hinh thùe càc "giào sit tai chùc" lùa chpn càc "thi

sinh" qua binh thùe bo phiéu bau: thi sinh nào ditdc nbiéu phiéu nhàt tbì triing

tuyén. De càc giào.sit cu chpn càc giào sit mài, là vi càc giào sit cu là nhùng ngitòi

dà eó trinb dò hiéu bièt va kinh nghiém ve bpc thuàt.

IO Phàp là nuóe co chinh quyén tàp trung, tuy giào su dai hoc là "cóng chùc" (fonetionnaire), nhuiig

vi$c tuyén giào su dgi hpc là mpt tn/òng hpj) ngo ii 1? so vói càc loai cóng chùc khàc: doàn (con)s) giào su d ii

hpc là doàn còng chùc duy nhàt dupe tuyén theo hinh thùe "cooptation" vi diém ed bàn (trpng su hiéu biét) nói

trén. Mot so iigvfòi Vipt Nam hiéu làm .V nghìa cùa vipc trén, nén ngó ràng vi "dàn chù" che nén co hinh thùe

hàxi cit; va vi vày nén mài néu viéc bau tu ed sd lén Ky thàt ra "cooptation" day, chù yèu là do và'n de tigùòi

tham dù bau phài eó trình dp hiéu bi^t tUdng duwng tra lèn, cho nén càm kj vipc "ngifdi eó trình dò hiéu biét

thà'p hdn" khòng dtfpc tham dù viéc bau cho nhùng cà'p co trình dò hiéu bièt cao hdn. Thi dy d Phàp,

profcsseurs Hiyén jìrofe.ssnurs: professeusr va maitres de conférences tuyén maitres de conférences; nhtrng

maitres de conférences khòng dupc tham già tuyén jirofesseurs: profes-seurs de 2"" dùpc tham già tuyén

professeurs de 1*" classe (tuy bang 2 thàp hdn bang 1, nhinig si; cao thàp day chi phàn bièt ve càp bàc tién

lùdng, chù khòng cao thà'p theo nghìa trình dò hiéu biét, quyén han va tràch nhipm)).

3.C. (Ai eó thè là "thf sinh" de trò thành giào sit dai hpc?). Nén dàt 2 diéu ki$n.

- Diéu kièn thù nhàt de co the trò thành giào sit dai hpc nén là: phài eó bang tién sì.

- Diéu kièn thù hai de co thè trò thành giào sU dai hpc nén là: co mot trình

dp khoa hpc dupe còng nhàn là "titdng ximg". Thè nào là "titdng xiuig"? Trong mot

nitóc co chmh quyén tàp trung iihif ò nitóc ta (khòng pbài là mot nitòc lién bang),

eó mpt nhu càu trình dp dóng déu cho cà nitóc trong viéc tuyén giào*sit dai hpc (ò

Phàp cùng eó vàn de titdng tu). Vi thè nén sit tón tai cùa mot "bòi dóng xét duyét

toàn quóc" (ò Phàp gpi là Conseil National des Universités) trong viéc tuyén giào

su dai hpc, là mot sit hpp ly, vi le ràng trình dò luàn àn ditpe bào ve eó thè cùng

dù "thitdng vàng ha càm". hoàc vi le muóh trành tinh trang bè phài tritòng dai

hpc này, d}a phitdng np. "Hòi dóng xét duyét toàn quóc" nén là mot thù bòi dóng

khoa hpc trong titng ngành. ma tràch nhiém là hpp xét càc bó sd khoa hpc cùa càc

tiéh sì eó y dinh làm "thi sinh" de tn) thành giào sit dai h(>c. (Nguyèn tàc là chi

giào su mói dupc xét bó sd giào sit; do dò. thành vién bòi dóng này phài là nhùng

giào su dang bành nghe). Sau khi xét bó sd, Hpi dóng này ehi cóng nhàn bay

khòng còng nhàn là òng tién si X. bay bà tién sì Y, "co thè'tn) thành giào sudai

h(yc" bay kbòng [ò Phap gpi khàu này là "Qualification"]. chù khòng can tbiép vào

khàu tiép theo (ma tói sé trình bay ditói day). Chi nhùng ai "trùng càch" (nghìa là

dupc "qualifié") tbì mói ditpe phép làm "thi sinh" de trò thành giào sit dai hpc.

68

•

Thù tue "Qualification" co cài Idi là bào dàm ditde trình dò chung cho cà nUóc, t rành dUdc bè phài dia phUdng, dóng thòi lai khòng can tbiép vào sU lUa chpn cùa càc trUÒng dai hpc.

3.d. (Tuyén nhU t h è nào?). Tuyén theo hinh thùe "Cooptation" eó nghìa là:

Hpi dóng khoa hpc (tùng ngành) cùa mói tnfòng dai hpc (ò Phàp gpi là

Commission de spécialistes) xét ho sd càc "tbì sinh" dà nòp ddn vào mot "chó

làm", thi du nhù "chó làm" eó ma so BKHN-GS-T-03. (Nguyèn tàc là chi giào sU

mói dUde tuyén giào sU; do dò, thành vién bòi dóng này cùng phài là nhùng giào

sU dang bành ngbé). Vi mói "thi sinh" eó quyén nòp ddn vào nbiéu "chó làm" (thi

du 1 thi sinh nòp ddn vào "chó làm" vói ma so BKHN-GS-T-03 ò tritòng BKHN,

dóng thòi cùng co thè là thi sinh vào "chó làm" vói ma so THHCM-GS-T-06 cùa

• trUÒng THHCM...), cho nén Hòi dóng mói tritòng chpn vài thi sinh ma hp coi là

phù hdp. Thi du tritòng Dai bpc BKHN chpn vài thi sinh ma hp coi là phù hdp vói

"chó làm" eó ma so BKHN-GS-T-03, va xèp bang hp (ai thù nhàt, ai thù nhì,

v.v..., va ngitng ò so' ngitòi phù hdp; ò Phàp hién nay, so ngitòi tói da ditdc xép

bang là 5; néu khòng thi sinh nào phù hdp, thi bòi dóng khòng xép ai eà).

San dò, nhiing ngitòi "trùng tuyén" dupc theo thù tu dà xép ma lita chpn "che làm". Thi du nhit thi sinh X dùdc xèp thù nhàt d "chò làm" eó ma so BKHN-GS-T-03, dóng thòi cùng dùpc xèp thù nhàt ò "che làm" eó ma so THHCM-GS-T-06 ò Dai hpc Tóng hdp HCM, rói ngitòi tbì sinh X dò chpn "cbò làm" ò Dai hpc BKHN, thi thi sinh Y dùdc xèp thù nhì ò "chó làm" eó ma so THHCM-GS-T-06 trò thành ngitòi ditdc xép thù nhàt ò "chó làm" này. Va viéc chpn dùdc tiép tue tiéh bành nhit qui trình ké trén... Khi viéc chpn dà xong xuòi, tbì Bò xét xem càch làm eó hdp nhù qui dinh khòng (nhitng khòng can tbiép vào viéc lita chpn cùa càc bòi dóng), va néu nhit hdp qui dinh, thi Bò bó nhiém thi sinh X làm giào sU Dai hpc BKHN, thi sinh Y làm giào sU Dai bpc THHCM, v.v..

Tòi thièt titòng dà tói lue càn eó qui dinh rach rói, hpp ly, còng bang, phù

hdp vói Idi ich tàp thè dàn toc.

V. Tòi thièt titòng eiing dà dèh lue nèn gat bò nhùng ly luàn suòng va vu vd

kièu: ta càn thàt chat kiém tra, de eó trình dò cao, ma khóng dinh nghìa ditpc thè

nào là trình dò cao, thè'nào là nhùng chuàn de kiém tra ve mùc hpc thuàt, v.v..

* Va cùng nèn bài bò nhùng qui dinh rat "khóng tri thùe" nhù: dem "so lùdng"

de dành già "chat lùdng" (kièu qui dinh bành chinh: dém so àn phàm de dinh cao

thàp ve màt tri thùe va sàng kièn; ngày nay, trong lình vite tri tue. khòng thè bàt

chitóe nhà Tàn ò Trung Quóc, càn tài liéu làm chuàn de bàt thù lai làm viéc). Nhà

khoa hpc chàn chmh biét càch dành già dóng nghiép: hp bièt nhùng àn phàm nào

co già tri, dàng trong tàp san quóc tè nào là mot bào dàm, ho sd khoa hpc nào

vùng chài, nhùng "lettres de reeommandation" cùa càc nhà khoa hoc ngoai qiiòe

co dò tin cày cùa ehiing, v. v..

m

Ngifdc trò lai, nén dìmg so lUdng de so sành trong viéc xét nàng xiiàt cùa

viéc dào tao. Thi du: Phàp vói 55 triéu dàn, mói nàm so luàn àn tiéh sì dUdc bào

ve là trén 1 van; ò ta, vói hdn 70 triéu dàn (eó le tbUe sU là gàn 80 triéu dàn). tóng

so tien sì qua it; tòi thièt tuòng khòng nèn eó nhiing qui dinh qua khàt khe (dòi

khi khàt khe mot càch phi ly), eó khi khàt khe hdn cà nhùng nitóc dà phàt trién,

gay phién bà cho ngitòi lao dóng tri oc d Viét Nam mot càch kbòng dàng.

Trén day, tuy tòi chi de càp dèh tntòng hdp càc trUÒng dai hpc, nhUng

truòng hpp cùa càc vién nghién cùu cùng titdng tu.

cròi co nèu mpt vài thf dy d Phàp de minh hpa, nhung tói khòng he eó y quàng cào" cho càch làm d Phàp.

vi de nghj cùa tói khàc vói toàn bg càch làm d Phàp hipn nay, thf dy nhù ta khóng nèn dàt habilitation, v.v.)

Dia chi : Dai hoc René Dexcarts, Paris.

29 rue J. Fouriaux 92160 - Antony (Trance)

70

PHULUC

1. T r é n d a y co de c à p d e n v à n de t u y é n ngufòi. Thòi nay, tuyén ciuig là mpt hinh thùe "thi". Càc hinh thùe "thi", hiéu theo nghìa chung ò nhiéu nitóc góm càc loai thi nhU sau : Co loai thi kiém tra de chùng nhàn mot trình dò hiéu biét (do tbì dupc còng nhàn bang mot hpc vi, tié'ng Phàp là grade). Co loai thi dinh cao thàp de tuyén sinh vào càc tritòng; eó loai thi dna dinh cao thà'p de trao giài thitòng de khuyé'n khich. (Hai loai thi này khóng két thùe bang mot hpc vi). Co loai thi dinh cao thà'p de tuyén ngitòi vào mot so' còng viéc (eó thè két thùe, bay khòng, bang mot danh hiéu, tié'ng Phàp là titre ; nhitng danh biéu khòng phài là hpc vi). Hinh thùe thi ò càp bàc thàp thi ban giàm khào ra dàu bài cho thi sinh viét và/bay vàn dàp. Hinh thùe thi ò càp bàc cao tbì thUe hién de àn, hoàc luàn vàn, hoàc bào ve luàn àn. Ciing ò mùc dò cao, ngitòi ta tó chùc thi tuyén ngitòi qua hinh thùe xét bó sd khoa hpc va bòi thoai-hòi dàp (entretien-audition). Nbàc lai là trong lich su Viét Nam, khòng eó thòi nào tó chùc "coi" thi ky litòng va ngàt ngà nbu ditói thòi viia Tu Due. Ben ngoài thi rào tritòng thi, làp chòi canh de NgU su giàm sàt. De diéu dem voi ngUa tiiàn tieu. Ben trong thi nhò't quan ehà'm thi trong tritòng de kbòi lo, quyén thi tbì dpe phàch de dà'ii tèn, ehà'm mói bài tbì Sd khào, Phùc khào, Chù khào xét titng net tùng chù titng càu. Dàu de thi tbì biém hòc, nhàm dành bay thi sinh. NhUng dò cùng là cài thòi ma sit hiéu biét thàp nhàt, vi nói dung cùa sU hpc ròng tuéch, muc dìch cùa viéc thi cu chi là sU so bì cao thà'p cùa mot lù ngitòi eimg mot loai hiéu bièt titdng ditdng. Kièu thi eù dò dà cho thày bau qua ra sao. Ngày nay, khi thi tuyén ò càp bàc cao nhit ò càp bàc nghién ei'tii sinh, thièt titòng nén trành kièu cùng nbàc ra dàu bài, tra bài, ehà'm bài (là hinh thùe kiém tra tre em, thanh thièu nièn).

?.. Ve v à n de "kién thijfc" va "hoc nghe" t r o n g giào d u e da i hoc :

a) Nhù tòi dà viét trong bài "Kiém lai mot so y kién gap ve viéc hpc" dàng trong Nhàn Dàn Chù nhàt 24/10/1993, trong giào due dai hpc, nén phàn biét phàn "kiéh thùe" va phàn "hpc ngbé". "Kién thùe" day là sit hiéu biét va ly luàn ed bàn, trong bàt cu ngành nào. Nò lai càn thié't cho vi$c "hpc nghé", co nò thi vi^c "hpc nghé" mói dat, va ngitòi hpc nghé dat, chinh là nhàn tài cùa dàt nitóc (chù nhàn tài khòng chi là nhùng ngitòi eó chùc danh). Co le càn nói tbèm là dàn tri cao bay thà'p, cùng gàn lién vói cài phàn "kiéh thùe" này, chù dàn tri khòng ngitng ò mùc trung hoc phó thóng. Cùng vi phàn biét vày, cho nén ò càc nitóc dà phàt trién, ngitòi ta mói quan niém hpc ed bàn tritóe, rói mói rè ra "hpc nghé" san. Tòi xin tam gpi nò là càch tó chùc "chung ngành tritóe. rièng nghé san", (mot trong nhùng ly do tón tai cùa càc dai hpc da khoa) de phàn biét vói càch tó chùc "tuyén theo nghé ngay" nghìa là càch tó chùc tuyén sinh som (ngay tit mùc co tu tài) vào càc dai hpc nghé nghiép.

b) Càch tó chùc "chung ngành tritóe, riéng nghé sau", eó hai diéu Idi : Thù

nhàt là vi "chung ngành tritóe", tó chùc viéc hpc dùdc rè hdn càch "tuyén theo

71

nghé ngay". Thù nhì là vi trong mot nén kinh té' thi tntòng (dù eó dinh bitóng) va

it nhiéu ehju ành hitòng cùa ben ngoài, va vi khoa hpc ky thuàt tién trién nhanh,

ngUÒi lao dóng tói mot lue nào dò eó thè bó buòe phài dòi nghé, ngitòi sinh vièn

dang trong qua trình dào tao eó thè phài chuyèn bitóng. (Phài chàng ngay ò ta,

mot so nghé thòi thUdng sau mot thòi gian nò ró nay dang bi chifng lai). O mot

mùc chuyèn mòn cao, chi eó càch tó chùc "chimg ngành tritóe. rièng nghé sau",

mói là giài phàp phù hdp trong viéc giùp ngitòi lao dòng - cUu sinh vièn de ditdc

dào tao lai de chuyèn nghé. nhanh cbòng dàp ùng dxióc nbu càu cùa xà bòi. Hiéu

qua kinh té, già thành rè nhàt cùa giào due dai bpc. là ò chò dò. Cho nèn thièt

tuòng dàn dàn càc dai hpc nghé nghiép cùng nèn tiéh tói viéc tuyén sinh ò mot

mùc cao bdn, thi du nhit dai hpc sit pham, sau này nèn tuyén sinh ò mite eù nhàn

va dào tao sit pham ngàn ban hdn. Nhit vày khòng nhùng phù hdp vói xu bitóng

chung ma lai tu nàng cao uy tùi cùa tntòng minh.

e) Nèh eó tó chùc "chung ngành tritóe. rièng nghé sau". tbì càc bang càp eó

tén, càc hpc vi loai eù nhàn. tliae si.... mói eó ly do tón tai. vi dita trén sit tò chùc

hpc tùng chàng. két thùe titng chàng. Nèu kbòng thi cùng iibit trò lai nhit mày

cbue nàm tritóe. vói nhùng cliùng ehi tòt nghiép dai hpc này. dai hpc kia là dù,

con bang càp eó tén trò thành vò nghìa. Xin nói tbèm là xu bitóng chung cùa cbàu

Au hién nay là tiéh tói "3.5.8". dành dàu mòc so nàm dào tao làii lUdt : ed bàn

(kboàng 3 nàm), nghé nghiép (3+2 = 5), dào tao qua nghién cùu (5 + 3 = 8).

d) Trò lai vàn de "hpc nghé". co dièm dàng chù y. là trén thè giói bièn nay, ngitòi ta trành viéc dào tao qua hep. vi khoa hpc ky thuàt tiéii nhanh. nèu dào tao qua hep theo kièu tiép thu nhùng còng thùe va nhe ve kièii thùe ed bàn. tbì khòng thè càp nhàt nói. Cùng nhit càn mot sit thàn trpng khi khàiig dinh itu tién thi.tc bành : kbi nèn còng nghiép con pbói phai, mang litói ky nghé con qua tinta thót, so xi nghiép cbita nhiéu de co thè tiép dòn sinh vièn thitc tàp. *khi phitdng tién trang bj con it òi giào diic dào tao càn phài dita trén ly luàn nbiéu bdn de bù

lai.

3. Ve vàn de dai hpc còng làp va dai hpc tit làp ; Ngay cà ò mot so nitóc tU bàn vói chinh quyén tàp trung (nhif Phàp) : cóng hpc va tit hpc dóng nhùng vai trò bó sung cho nhau. nhitng ditói màt Nhà nitóc, hai loai tritòng khóng thè coi là "binh dàng". Dai hpc còng làp sinh boat chù yèu do ngàn qui Nhà iiitóe. trén nguyèn tàc dào tao theo ké boach Nhà iiitòc, dàc bièt là ve càc ngành trpng diém eó tinh càch chièn lupe, vai trò quyét dinh (mò bay dòng, tuyén sinh nhiéu bay it, khich le bay khóng) hoàn toàn thuòc ve Nhà nitóc. Ve này eiuig thuóe ve vàn de dpe làp tu chù cùa mot nitóc (nhàt là khi eó sU tón tai cùa dai bpc tit làp nitóc ngoài). Xin xem tbèm bài tòi viét Vai fro cùa Nhà niAk trong giào due dang trong 'Pia Sàng thàng 12/1998 va "Vài suy nghì ve cóng h(K va ftt hoc" dang trong Tuàn Tin tue 10/4 /1993).

72

4. Nhàn day, ciing xin de càp dé'n vàn de thièu va hiéu sai thóng tin. Xin néu

vài thi du ve sU hiéu nhàm mot so' tu ngit nitóc ngoài va mot so' khài niém, eó thè

co hàu qua : Postdoc bi hiéu nhàm là mot bang càp cao hdn bang tièh sì ; trong

khi dò thUc ra Postdoc dành cho mot so' ngitòi eó bang tiéh sì muò'n nghién cùu

thém trong khi chò d(?i duqic chùc vii trong giào giói bay dupc mot còng viéc làm

àn gì ón djnh (nhiing ngitòi tién sì trpi hdn bay may man hdn, trò thành giào sU

ma khóng càn phài qua Postdoc). Mot so ngitòi khòng phàn biét ditdc và'n de

nghién cùu khoa hpc NCKH) trong tritòng hdp cùa mot luàn àn tién sì (nò phài là

mot khói thuàn nhàt va mang tinh càch khoa bang) va và'n de NCKH theo cac de

tài dàp iing nhu càu cùa xà bòi (nò khòng eó càc ràng buòc trén, do dò nò de phàt

trién manh khi ngitòi nghién cùu dà som thoàt kbòi cài càu bang càp). Sit khòng

phàn biét này trong qua khù dà gay ra mot su t ranh cài vò ich ve và'n de mot

bang bay hai bang tién sì, ma may nay dà ditde giài quyét. (Xin xem thém bài tòi

viét "Vài suy nghl tàn man chung quanh vàn de dào tao qua nghién càu" dàng

trén bào Tia Sàng so thàng 12/1998). Academy (tié'ng My) Acadéiuie (tié'ng Phàp)

bi mot so'ngitòi hiéu làm là Vién Hàn làm Qiiò'e già trong bàt cu tntòng hcJp nào ;

trong khi dò tu này eó thè là tén gpi cùa mot bòi khoa hpc tu, dóng mot so tién tbì

eó thè già nhàp, nhit New York Academy of Sciences ; hoàc eó nghìa là ndi ma

ngitòi ta bành mot thuàt, mot trò giài tri nhù Acàdémie Equitation Western (citdi

ngUa kièu cao boi), Acàdémie de billard (dành bi-a). Cùng eó ngitòi titòng Collège

de France là tntòng trung hpc ed so, khòng biét ràng dò là ed sd nghién cùu va

giàng day cao nhàt cùa Phàp ; nghe nói tói Ecole Normale Spérieure thi ngó là

mot loai dai hpc sit pham kiéii Viét Nam, nèn ngae nhién ràng sao mói nàm hp

tuyén co vài cbue sinh vién ma dàp lùig ditdc nbu càu ve so liéu giào vièn, v.v...

Trong viéc khai tbàc thóng tin, khòng bièt tbì tìm hòi ra cho biét, cùng là

chuyèn tu nhién. Tuy nhién cà nhàn hiéu sai riéng cho minh, cùng chàng sao. Cài

nén trành là, tu nhùng cài biéu sai, làp ra nhiing qui dinh chung cho tàp thè. Tìm

hiéu chinh xàc càc nén vàn minh, càc ly luàn, càc càch tò chùc ò ndi khàc cùng

lién quan dèh vàn de dàn tri.

73