veilig werken met cytostatica deel 2...wat is kanker ? een verzamelnaam voor meer dan 100...
TRANSCRIPT
VEILIG WERKEN MET CYTOSTATICA
Wat is kanker ?
Een verzamelnaam voor meer dan 100 verschillende ziektes van de cellen, die 1 gemeenschappelijk kenmerk hebben
=Een ongecontroleerde deling én groei van
cellen op een bepaalde plaats in het lichaam
Wat zijn cytostatica?
• Cytos = cel• Stasis = stilstand Remmen de celgroei en de celdeling Geen onderscheid tussen tumorcellen en gezonde cellen
Werking cytostatica
• Werken tijdens de celdeling in op – de DNA structuur– de synthese van het DNA– het genetisch materiaal van de cel
Toxiciteit en nevenwerkingen
Op korte termijn Invloed op de celgroei – snelgroeiende cellen:
Hematologisch: RBC, WBC, trombocyten Gastro – intestinaal: diarree Haaruitval …
Toxiciteit en nevenwerkingenOp lange termijn Invloed op genetisch materiaal:
Mutageen => wijzigingen in de erfelijke informatie Carcinogeen => kankerverwekkend Teratogeen => foetus
Mogelijk cumulatief schadelijk bij langdurig gebruik
Basisprincipes veilig werken met cytostatica
Basisprincipes veilig werken met cytostatica
beroepsrisico het belang van voorzorgsmaatregelen het belang van beschermingsmaatregelen zwangerschap afvalverwerking …
Beroepsrisico
Wie? Apotheek Verpleegkundigen (ziekenhuis én thuis) Zorgondersteuning Personeel onderhoud
Beroepsrisico
Wanneer? tijdens bereiding tijdens manipulatie en toediening tijdens verzorging patiënt in contact met excreties reiniging materiaal en kamer/ruimte
Beroepsrisico
Blootstelling inademen inslikken aanraken = opname via de huid
Voorzorgsmaatregelen
Wie?
Het ziekenhuispersoneel die beroepshalve in contact komt met
cytostatica!
Voorzorgsmaatregelen
Zwangerschap en borstvoeding? geen cytostatica bereiden, manipuleren en toedienen
geen manipulatie van excreties tijdens risicoperiode wel kamer betreden, eten opdienen en andere medicatie toedienen
Meld eventuele zwangerschap onmiddellijk aan je diensthoofd én arbeidsgeneesheer
Beschermingsmaatregelen
! Steeds gebruik van handschoenen tijdens manipulatie én toediening van cytostatica tijdens de verzorging van chemopatiënten ! cave excreties tijdens risicoperiode ! eten en drinken is verboden tijdens toediening van cytostatica
Beschermingsmaatregelen
Tijdens toediening gebruik van nitril handschoenen gebruik van gesloten systemen
Beschermingsmaatregelen
Tijdens manipulatie van excreties gebruik van nitril handschoenen eventueel gebruik van overschort
Beschermingsmaatregelen
Tijdens onderhoud gebruik van nitril handschoenen
Beschermingsmaatregelen
Transport van cytostatica via aparte buizenpost A001 en D203 met behulp van transportcontainer gelabeld met gele klever symbool “gele hand” als herkenning cytostatica
Beschermingsmaatregelen
Transport van cytostatica Alle cytostatica‐producten gele etikettering als identificatie cytostatica gesealde verpakking=> gesloten tot toediening bij patiënt
Beschermingsmaatregelen
Verpakking cytostatica ALTIJD beschouwen als potentieel gecontamineerd! STEEDS manipuleren met gebruik van nitril handschoenen!
Toedienen van cytostatica
Toedienen van cytostatica
Controleer voor toedienen van cytostatica steeds: naam + voornaam patiënt geboortedatum patiënt naam van het cytostaticum dosis van het cytostaticum vervaldatum toedieningswijze
Intraveneuze toediening cytostatica
C – handeling= toevertrouwde medische handeling
Verpleegkundigen met BBT – oncologie Verpleegkundigen met 5 jaar relevante ervaring in de oncologie Verpleegkundige in opleiding BBT – oncologie NIET: Studenten verpleegkunde, ook niet onder toezicht!
Intraveneuze toediening cytostatica
Aandachtspunten: bereide infuusvloeistof: niets meer aan
toevoegen! onheldere vloeistof: terug naar apotheek geen klassieke trousses: 10x méér
kans op contaminatie=> gesloten systeem!
Gebruik van gesloten systeem bij toediening van cytostatica
Gesloten systeem
Gesloten systeem
Gesloten systeem
Gesloten systeem • Spoelvloeistof= Hoofdleiding:spoelvloeistof + gewone spike
• Cytostaticum= Luer aansluiting= 1 Luerconnector of 4 Luerconnectors
• Randmedicatie= gewone trousse op driewegkraan
Gesloten systemen
Gesloten systemen
Gesloten systemen
ONCE LOCK ADAPTOR eenmaal connectie gemaakt,
niet meer los te koppelen blauwe dop = risico vloeistof
Gesloten systemen
Loskoppelen en verwisselen van infuussysteem
Vóór loskoppelen spoelen met minimum 100ml spoelvloeistof
(cfr schema) systeem steeds afsluiten vermijden van lekkage Afval in container voor risico‐houdend
medisch afval – gele RMA container
Afvalverwerking cytostatica
Afvalverwerking cytostatica
• Alle materiaal en afval afkomstig van cytostatica
• Excreties van chemo‐patiënten
behandelen als risico‐afval!
Afvalverwerking cytostatica
gebruikte infuusleidingen → deponeren in door apotheek
meegeleverde plastiek zak→ daarna in Pactosafe
Afvalverwerking cytostatica Dagziekenhuis A001 en verpleegafdeling
D203 Pactosafe
= sealing verpakking in combinatie met geleRMA – container
Afvalverwerking cytostatica Andere afdelingen gele RMA ‐ container
Dagelijks onderhoud kamers
Dagelijks onderhoud kamers
• Uniforme procedure mbt reinigen op de afdelingen A001 en D203
• Gebruik van nitrile handschoenen!!!
Orale toediening cytostatica
• Draag steeds handschoenen bij manipulatie orale cytostatica
• Druk de tabletten of capsules uit verpakking op patiëntenkamer mbv wegwerp medicatiepotje
• Medicatie niet breken of pletten• Bij voorkeur neem patiënt zelf de medicatie in eigen handen => handen goed wassen!
• Voldoende water• Bij voorkeur zittend of rechtstaand innemen• Afval = RMA – container
Intrathecale toediening cytostatica
• Medische handeling – verpleegkundige assistentie
• Handschoenen bij manipulatie cytostatica• Aparte verpakking apotheek• Gelabelde spuit – fluosticker met vermelding
“ intrathecaal – toediening door anesthesist”
Subcutane toediening cytostatica
• Handschoenen bij manipulatie cytostatica• Dikke huidplooi nemen om medicatie in te spuiten
• Risico – afval => RMA container• Groene label ‘SUBCUTAAN’
Blaasinstillatie
• Intravesicale toediening= ongemetaboliseerd product = puur cytostaticum = vb. mitomycine
Bijzondere veiligheidsmaatregelen! handschoenen bij manipulatie cytostaticum vermijden van spatten gebruikt materiaal => risico afval => RMA container
Blaasinstillatie Apotheek – cytolokaal
=> bezorgen spuit gebruiksklaar=> spuit met daarop reeds geconnecteerde tweeweg –
adaptor
Blaasinstillatie
Educatie patiënt zittend plassen 2 x doorspoelen met gesloten deksel
Verwijderen van excreties
Excreties ‐ cytostatica
• bloed• urine• stoelgang• braaksel• drainvocht• wondvocht• ascitesvocht• pleuravocht• lumbaalvocht
! Hoge concentraties mogelijk!
Excreties ‐ cytostatica
• Zweet• Speeksel• Urine mogelijks gecontamineerd hoeveelheid cytostaticum = zeer laag bescherming = hygiënisch werken is
voldoende
Excreties ‐ cytostatica
Risicoperiode = de periode waarin cytostatica traceerbaar zijn in het lichaam en via excreties worden uitgescheiden
Uit praktisch oogpunt = standaard risicoperiode van 7 dagen
Excreties ‐ cytostaticaRISICOPERIODE
Adriablastine 6 Campto 2 Cycloblastine 3 Eldesine 2 Eloxatine 5 Estracyt 2 Farmorubicine 6 5‐FU 2 Gemzar 2Hycamtin 2 Ledertrexate 3Mitomycine 2 Mitomycine blaasintillatie 1Novantrone 7 Oncovin 2 Paraplatin : grootste deel <6h 4 Platinol 7 Taxol 2 Taxotere 2 Vepesid 5
Excreties ‐ cytostatica
verwijderen van excreties steeds handschoenen en overschort gebruik gesloten bedpanspoeler wondvocht – pleuravocht – drainvocht –ascitesvocht – lumbaalvocht= besmet afval => RMA container
Excreties ‐ cytostatica
bijhouden vochtbalans gebruik bruine urinecollector (RMA container!) steeds handschoenen bij manipulatie ledigen collector toilet van patiënt handschoenen overschort veiligheidsbril 2 x doorspoelen met gesloten deksel
Excreties ‐ cytostatica
instructies – educatie patiënt –plashygiëne
mannen = zittend plassen 2 x doorspoelen met GESLOTEN deksel
Extravasatie
= het buiten de bloedbaan treden van het cytostaticum met mogelijke weefselschade als gevolg
Extravasatie
SYMPTOMEN vroege symptomen zwelling – oedeem roodheid – erytheem
laattijdige symptomen ontstekingsreactie verharding blaarvorming necrosevorming functioneel verlies van weefsel of lidmaat
Extravasatie
Extravasatie
Extravasatie
patiënteneducatie pijn zwelling roodheid ongemak branderig gevoel stekend gevoel andere plotse veranderingen thv punctieplaats
Extravasatie Ernst situatie afhankelijk van hoeveelheid cytostaticum type cytostaticum Blaartrekkend cytostatica
Doxorubicine, epirubicine, vincristine, paclitaxel, cisplatin(>0,4mg/ml)…
Niet‐ blaartrekkende, niet‐irriterend cytostatica Cyclofosfamide, etoposide,fluorouracil(verdund!), …
Irriterende cytostatica gemcitabine, bleomycine, bortezomib, cisplatin (>0,4mg/ml)…
Extravasatie
Preventie = goede intraveneuze toegangsweg!
Extravasatie
Richtlijnen vene – perifere toegangsweg bij voorkeur onderarm liever niet op de handrug vermijd smalle en fragiele venen vermijd infusie in ledematen die lymfe‐oedeem of
neurologische zwakheden vertonen vermijd venen naast gewrichten, pezen, zenuwen of slagaders vermijd elleboogplooi
Extravasatie
Standaardprocedure blijf kalm stop infusie onmiddellijk verwittig arts laat infuusnaald zitten aspireer zoveel mogelijk vocht (cytostatica) raadpleeg procedure – steekkaart extravasatiekit
Morsen cytostatica
volg algemene procedure in geval van accidentele contaminatie
volg procedure voor het decontaminerenvan oppervlakken
Morsen cytostatica
vraag hulp van collega voor brengen van morskit en RMA – container
beschermende kledij FFP3 – masker veiligheidsbril ondoordringbaar overschort overschoenen 2 paar handschoenen
baken gecontamineerde zone af met kleeflint of markeerstift
Morsen cytostatica
contaminatie medewerker vraag hulp collega – morskit trek besmette kledij uit => RMA – container huid : spoel overvloedig met water – 10 min A001 en D203: douche voorzien indien verwonding: laat wonde bloeden, spoel overvloedig
met water – was met zeep raadpleeg arts aangifte arbeidsongeval
Morsen cytostatica
Contaminatie medewerker – oogcontact vraag hulp aan collega – morskit spoel ogen onmiddellijk gedurende min 10min met water of
NaCl 0,9% (oogdouche – infuus voorzien van leiding)
indien verwonding: laat wonde bloeden, spoel overvloedig met water – was met zeep
raadpleeg arts – bij voorkeur oogarts aangifte arbeidsongeval
Morsen cytostatica
Morsen opdeppen met absorberend materiaal (vb blauwe
onderlegger) ! Steeds van buiten naar binnen! opruimen volgens procedure morsen – morskit ! Taak van de verpleegkundige! overvloedig naspoelen met water nareinigen: personeel onderhoud = gewone procedure, MAAR
wegwerpmateriaal!
Prikongeval cytostatica
handschoenen onmiddellijk uittrekken wonde laten bloeden wonde overvloedig spoelen met koud water verwittig behandeld arts aangifte arbeidsongeval
Veilig werken met cytostatica in de thuiszorg
Omgaan met excreties in de thuiszorg
• Educatie patiënt omtrent omgaan met excreties in thuissituatie
• Risicoperiode: start dag van behandeling tot 5‐7 dagen na behandeling
• Excreties zoals urine, faeces, bloed, braaksel, wondvocht, transpiratie
Aandachtspunten patiënt
• Steeds zittend plassen• Toilet 2 x doorspoelen met gesloten deksel• Ev apart toilet voor patiënt • Handen wassen met water en zeep na toiletbezoek
Aandachtspunten patiënt • Bij incontinentie: gebruik voldoende wegwerp ‐
incontinentiemateriaal• Gebruik van handschoenen en wegwerpmateriaal bij manipulatie
van urine, faeces, bloed en braaksel • Alle gebruikte materialen in aparte plastic vuilniszak en goed
afsluiten• Linnen bevuild met urine, faeces, bloed, braaksel of andere
cytostatica‐resten afzonderlijk wassen
Aandachtspunten patiënt
• Bij verkoudheid gebruik wegwerptissues • Verwijder tissues in afgesloten afvalbak/zak• Vrijen met condoom
– mogelijks cytostatica‐rest in sperma en vaginaal vocht
Aandachtspunten patiënt en omgeving
• Bij manipulatie van orale cytostatica, was de handen goed
• Wanneer klaargezet door derden, gebruik van handschoenen
• Familieleden of bezoekers die zwanger zijn of borstvoeding geven, dienen contact met cytostatica te vermijden
• Breng thuisverpleegkundige op de hoogte mbtcytostatica
Aandachtspunten thuisverpleegkundigen bij verzorging van patiënten met cytostatica
behandeling • Rekening houden met risicoperiode
– dag van behandeling tot 7 dagen na behandeling– wanneer wekelijks behandeling, steeds besmette excreties
• Extra aandacht bij manipulatie excreties– urine, faeces, bloed, braaksel, wondvocht, transpiratie, …
Aandachtspunten thuisverpleegkundigen bij verzorging van patiënten met cytostatica
behandeling • Rechtstreeks contact met excreties vermijden
– gebruik steeds handschoenen
• Onmiddellijk ledigen van bedpan, urinaal of wc‐stoel– overvloedig spoelen met water– reinigen met zeep
Aandachtspunten thuisverpleegkundigen bij verzorging van patiënten met cytostatica
behandeling • Gebruik van toilet
– patiënt dient zittend te plassen– 2 x doorspoelen met gesloten deksel – indien 2 toiletten, één reserveren voor patiënt– handen wassen met water en zeep
• Incontinentiemateriaal – gebruik van wegwerpmateriaal– in goed afgesloten en dubbele plastic vuilzak deponeren
Aandachtspunten thuisverpleegkundigen bij verzorging van patiënten met cytostatica
behandeling • Wondzorg
– gebruik steeds handschoenen
• Braken – gebruik wegwerptissues, plastic zak/nierbekken– ev gebruik van plastic beschermhoes matras en hoofdkussen
Aandachtspunten thuisverpleegkundigen bij verzorging van patiënten met cytostatica
behandeling • Bevuild linnen en/of kledij
– afzonderlijk wassen– wanneer linnen niet onmiddellijk kan gewassen worden, bewaren in goed afgesloten plastic zak
• Andere materialen – servies, bestek en derg vergen geen specifieke voorzorgsmaatregelen
Aandachtspunten bij afkoppelen elastomeerpomp in de thuiszorg
Aandachtspunten bij afkoppelen elastomeerpomp in de thuiszorg
• Tussen pomp en infuusnaald => tweewegadapter
• Verbinding tussen slang van de pomp en luerlock aansluiting NOOIT losmaken
• Spoelen met NaCl 0,9% alvorens af te koppelen via NAALDLOOS bijspuitpunt
Aandachtspunten bij afkoppelen elastomeerpomp in de thuiszorg
• Sluit de klem van de medicatiepomp• Neem een luer spuit met 20ml NaCl 0,9%• Desinfecteer de naaldloze adaptor• Koppel de spuit op de naaldloze adapter adhv een draaiende
beweging• Spuit de NaCl 0,9% in• Spuit vervolgens 5ml Heparine (100IE/ml) in een spuit van
10ml in
Aandachtspunten bij afkoppelen elastomeerpomp in de thuiszorg
• Ontkoppel het geheel en verwijder de poort – Veiligheidsnaald => voorkomen van prikaccident!
• Verwijder zoals voorgeschreven – Plaats de pomp, leidingen en veiligheidsnaald in de meegegeven
plastic zak (met vermelding “cytostatica producten”)– Patiënt neemt deze mee naar het ziekenhuis om vervolgens aldaar te
verwijderen.
Bedankt voor jullie aandacht!
Vragen of suggesties?