T. C.

Ġstanbul Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Akdeniz Dünyası AraĢtırmaları Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD

VE I. SELĠM DÖNEMLERĠNDE OSMANLI

DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK

Volkan Dökmeci

2501080003

Tez DanıĢmanı:

Prof. Dr. Ġdris BOSTAN

Ġstanbul 2011

ii

iii

VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM

DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK

Volkan Dökmeci 2501080003

ÖZ

16. yüzyıl baĢları, Osmanlı donanması tarafından gerçekleĢtirilen oldukça önemli

deniz seferlerine Ģahitlik etmiĢtir. Akdeniz‟in kontrol edilmesinde önemli rol

oynayan Anavarin, Ġnebahtı Modon ve Koron gibi deniz üsleri, bu dönemde ele

geçirilmiĢtir. Bu dört deniz üssü Venedik‟in Akdeniz ile Adriyatik arasındaki

ticaretinin Osmanlılar tarafından daha sıkı bir biçimde kontrol edilmesine yol

açmıĢtır. Osmanlılar, aynı dönemde Suriye ve Mısır‟ı da topraklarına katmıĢ ve

bunun sonucunda, Suriye ve Mısır kıyılarındaki ticareti de kontrol etmeye

baĢlamıĢtır. Osmanlı donanması, Mora Yarımadası‟na yapılan seferlerde doğrudan

etkili olduğu halde, Mısır ve Suriye‟nin fethindeki rolü bakımından aynı Ģey

söylenemez. Osmanlı donanması, o sırada, orduya destek sağlayan yardımcı güç

konumunda bulunuyordu. Donanma, seferden sonra Mısır ve Suriye‟nin denizden

abluka altına alınması görevini yerine getirmenin dıĢında Osmanlı himayesine giren

Memlüklü ilim adamları ve sanatçıları ile elde edilen ganimetleri Ġstanbul‟a götürme

iĢini üstlenmiĢti. Venedik, Osmanlı donanmasını bütün bu seferler sırasında yakından

takip etmiĢ ve onunla ilgili önemli bilgiler toplamıĢtır. Venedikli Senatör Marino

Sanuto‟nun görüp kaydettiği mektup ve raporlardan derlenerek oluĢturulan

Günlükler, bu bilgilerin yer aldığı temel kaynaklardan biri sayılmaktadır. Günlükler,

Osmanlı donanmasındaki gemilerin inĢa edilme sürecine ve bu donanma tarafından

yürütülen sefer hazırlıklarına tanıklık etmektedir. Bu tarih kaynağı, söz konusu

gemilerin türleri, mürettebatı, tedarik ettiği erzak, kullandığı malzemeler ve uğradığı

güzergâhlar hakkında dikkate değer bilgiler sunmaktadır. 16. yüzyılın önde gelen

deniz gazileri olan korsanların adları da Günlükler‟deki mektup ve raporlarda sıklıkla

anılmaktadır.

iv

VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM

DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK

Volkan Dökmeci 2501080003

ABSTRACT

The beginning of the 16th century witnessed crucial naval expeditions of the

Ottoman fleet. In this period, the Ottomans obtained some strategically important

naval bases like Navarin, Lepanto, Moton, and Coron which gave a great

contribution to the Ottoman control upon the Venetian trade which occured between

the Mediterranean and the Adriatic Sea. In the same period, Syria and Egypt were

annexed and the Ottomans started to control the commercial activities of the Syrian

and Egyptian coasts. The Ottoman fleet was directly included in the expedition of the

Morean peninsula. However, its inclusion in the conquest of Syria and Egypt was

indirect. It was just an auxiliary power and the supporter of the Ottoman army. It

assumed the role of putting blocade along the coasts of Syria and Egypt which had

been conquisted. Its other functions were the transfer of the Memlukid ulema and

artisans who were taken under the Ottoman protection to Istanbul and the carriage of

the booties which had been obtained. Venice observed the Ottoman State at the next

door and it collected all sorts of information and all of great importance. The Diaries

which consists of the letters and the reports which were examined and recorded by

the Venetian Senator Marino Sanuto can be considered to be one of the main

historical sources which include all that information given by the Venetians. The

Diaries is a witness to the process of the construction of the Ottoman fleet and the

preparations for the naval expeditions. This chronicle presents considerable

information about the types, crew, provisions, materials and route of the Ottoman

ships. The names of the corsairs which lived in the 16th century and which were the

leading ghazis of the sea are also frequently memorized in its letters and reports.

v

ÖNSÖZ

Bu çalıĢma, esas itibariyle 16. yüzyıl baĢlarındaki Osmanlı denizciliği

hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Daha ziyade, Osmanlı denizciliğinin

hareketli, gerçekçi, ölçülü ve tutarlı bir resmini çizmeye çalıĢmaktadır. Bu sebeple,

doğrudan Venediklilere ait olan somut kaynaklara baĢvurulmuĢtur. Tezin

temellendirildiği kaynaklara kusursuz veya tarafsız olma özelliği atfedilmediği gibi,

verilen bilgilerden hatalı ve çeliĢkili olanlara da iĢaret edilmektedir. Ayrıca,

Venedikliler‟in verdiği bilgilerin kimi zaman eksik olabileceği de göz önünde

tutulmuĢtur.

Osmanlıları denizden uzak, sadece bir kara imparatorluğu olarak gören bakıĢ

açısının kırılması için bu teze baĢlanmıĢtır. Osmanlı donanmasının II. Bayezid ve I.

Selim dönemlerindeki gücünü ortaya koyabilecek deliller, denizlerde en az Osmanlı

Devleti kadar güçlü olan Venedik‟in dilinden aktarılmaktadır. Tezin temel kaynağını

teĢkil eden “I Diarii Di Marino Sanuto” (Marino Sanuto‟nun Günlükleri) adındaki

kronoloji, bahsi geçen padiĢahların himayesindeki donanma ve korsanlar hakkında

sayısız bilgiler sunarak Osmanlıların denizden hiç de uzak kalmadığını

kanıtlamaktadır. Osmanlı donanmasının yaĢadığı sorunlar da bu kaynak vasıtasıyla

tezde dile getirilmektedir. Gemilerin çabuk yıpranması ile nitelikli mürettebat

bulmada yaĢanılan sıkıntı bu sorunların en önde gelenlerindendir.

Tez, beĢ bölümden oluĢmaktadır. Ġlk bölümde tezin temel kaynağını

oluĢturan Günlükler‟in sahibi olan Marino Sanuto‟nun hayat hikayesi

anlatılmaktadır. Ġkinci bölümde, Ġnebahtı‟nın fethinden önce ve sonraki donanmadan

söz edilmekte, Ġnebahtı, Modon ve Koron‟un ele geçirilmesinden önce giriĢilen

donanma faaliyetleri ele alınmaktadır. Ayrıca, bu bölümde Osmanlı tarihinde

Anavarin Seferi olarak bilinen, Batı tarihinde Zonkiyo Deniz SavaĢı adıyla anılan

tarihi olaya değinilmektedir. Yine, bu bölümde Avlonya Körfezi‟ne dökülen Viyosa

Nehri bir Osmanlı donanma üssü olarak incelenmektedir. Üçüncü bölümde I.

Selim‟in Ġstanbul ve Gelibolu‟da kurdurduğu tersaneler ile Mısır ve Suriye‟nin

fethinden sonra Osmanlı donanmasında meydana gelen geliĢmelerden

bahsedilmektedir. Son iki bölümde ise, II. Bayezid ve I. Selim dönemi denizciliğine

vi

yön veren korsan ve denizcilerin konumu Venedik‟in gözünden anlatılmaktadır.

Bunların içinde Venedik‟in en çok dikkatini çekenler Kemal Reis ile Muslihiddin

Kurdoğlu‟dur. Daha çok Kanuni döneminin denizcisi olarak anılan Barbaros

Hayreddin‟den az da olsa bahsedilmektedir.

Bu çalıĢmanın oluĢmasında büyük katkısı olan ve tezin yazım süresi

boyunca doğru ve güvenilir bir yöntem izlememi sağlayan danıĢmanım Prof. Dr.

Ġdris BOSTAN‟a çok teĢekkür ederim. Tezin temel kaynağı olan Günlükler‟den

faydalanmam hususunda bana kolaylık sağlayan ve benden yardımlarını esirgemeyen

ĠSAM personeline de minnettarım.

Volkan DÖKMECĠ

vii

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZ……………………………………………………………………………………iii

ABSTRACT………………………………………………………………………....iv

ÖNSÖZ……………………………………………………………………………….v

ĠÇĠNDEKĠLER……………………………………………………………………...vii

KISALTMALAR……………………………………………………………………..x

GĠRĠġ...……………………………………………………………………………….1

I. BÖLÜM

MARĠNO SANUTO VE GÜNLÜKLER

1.1.Marino Sanuto‟nun Hayatı ve Yakın Çevresi Hakkında…...……………………8

1.2. Bir Tarihçi Olarak Marino Sanuto ve Günlükler‟i …………..…………………10

1.3. Günlükler‟de Zaman ve Mekân Algısı...……………………………………….16

II. BÖLÜM

II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ

2.1. Ġnebahtı Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları…………………………….20

2.1.1. Donanmanın Sefer Düzenleyeceği Yere ĠliĢkin Tahminler..…....……………20

2.1.2. Osmanlı Donanmasındaki Gemi Mevcudu…………………………………...29

2.1.3. Osmanlı Donanmasının Mühimmat ve Erzak Temini ……………………….44

2.1.4. Tersane ve Donanma Mürettebatı Hakkında Bilgiler…..........……………….48

2.1.5. Donanmanın Sefere ÇıkıĢ Zamanıyla Ġlgili Tahminler……………………….54

2.1.6. Donanma ve Ordunun Takip Ettiği Güzergâh………………..………………57

viii

2.2. Modon ve Koron Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları..…………………64

2.2.1. Önemli Deniz Üsleri, Gemilerin ĠnĢa ve Onarımı……………………………65

2.2.2. Donanmanın Ġnebahtı‟da Toplanması………………………………………...70

2.2.3. Donanma Teçhizatı, Malzeme ve Erzak Temini……………………………...76

2.2.4. Donanma Mürettebatı ve SavaĢçılar.…………………………………………80

2.3. Modon ve Koron‟un Fethi ile Anabolu KuĢatmasına Kara ve Denizden BakıĢ..84

2.4. Avlonya Körfezi‟nde Bir Donanma Üssü: Viyosa Nehri………………………99

2.5. 1500-1511 Yılları Arasında Osmanlı Donanmasının Genel Durumu..………..106

III. BÖLÜM

I. SELĠM DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ

3.1. Ġstanbul ve Gelibolu Tersanelerinin KuruluĢu ve Gemi Yapımı...……………137

3.2. Suriye ve Mısır‟ın Fethinden Sonra Osmanlı Donanma Faaliyetleri…….........142

IV. BÖLÜM

II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER

4.1. Kemal Reis ve Diğer Korsanların Osmanlı Hizmetine GiriĢi ve Ġlk Korsanlık

Faaliyetleri…………………………...…………………………………………….157

4.2. Ġnebahtı Seferinden Kemal Reis‟in Ölümüne Kadar Korsanlık Faaliyetleri…183

4.3. Kemal Reis‟ten Sonraki Dönemde Korsanlık..……………………………......208

V. BÖLÜM

I. SELĠM DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER

5.1. Kurdoğlu Muslihiddin …………………………………………………….…..212

5.2. Barbaros Hayreddin…………………………………………………………...237

ix

5.3. Talaisman Reis………………………………………………………………...244

SONUÇ…………………………………………………………………………….247

BĠBLĠYOGRAFYA………………………………………………………………..249

x

KISALTMALAR

A.e. Aynı eser

A.y. Aynı yer

çev. çeviren

DİA Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi

ed. Editör

1

GĠRĠġ

II. Bayezid ve I. Selim dönemleri Osmanlı denizciliğinin geliĢmesi açısından

oldukça mühimdir. Donanma faaliyetleri bakımından ileriye dönük ve önemli

adımların atıldığı bu dönemlerde Kemal Reis ve Barbaros gibi adından sıkça söz

ettiren cesur, atılgan ve lider ruhlu denizciler yetiĢmiĢtir. Kemal Reis, Akdeniz‟in

Doğu ve Batı bölgesinde dolaĢmak suretiyle Venedik‟in dikkatini celb ederken,

Barbaros, Berberi kıyılarındaki Ġspanyollar‟ın ve tüm Batı Akdeniz Hıristiyan

devletlerinin korkulu rüyası haline gelmiĢtir. Akdeniz, bu iki meĢhur denizcinin

dıĢındaki korsanların faaliyetlerine de elveriĢli düzeyde büyük ve zengin imkanlara

sahip olduğundan aynı zaman diliminde yaĢamıĢ baĢka Osmanlı korsanlarının olma

ihtimali söz konusudur.

Osmanlı korsanlarının padiĢah ve devletle olan bağlantısı sadece taltif ve

Ģöhretle sınırlı değildi. Korsanı devlet ve padiĢaha karĢı sorumlu hissettiren Ģer‟î

hukuk sistemi, korsan-devlet iliĢkisine yön vermekteydi. Osmanlı korsanlarının Ģer‟î

hukuk çerçevesinde hareket etmesi için devlet hizmetinde olmaları Ģartı aranmazdı.

Ganimetin beĢte birini padiĢaha takdim etme, padiĢah tarafından kendisine eman

verilen yahut Osmanlı Devleti‟yle yapılan ahidnamenin taraflarından biri olan

Hıristiyan devlet tebaasına dokunulmaması koĢullarına tüm Osmanlı hatta tüm

Müslüman korsanlarının riayet etmesi zorunluydu.1 Bu koĢulların dıĢında

gerçekleĢen korsan faaliyetleri gaza olarak görülür, takdirle karĢılanır, dârü‟l-harb

kavramı çerçevesinde değerlendirilirdi.2

Osmanlı denizciliğini korsanlıktan ibaret saymak, denizciliği maceracı bir

hevese indirgemek anlamına gelebilir. Bu hataya düĢmemek için, Osmanlı

korsanlarını, donanma seferlerine olan katkıları ve devletlerarası iliĢkilerde

yarattıkları etkiler açısından incelemek gerekmektedir. Osmanlı uyruğundan olan her

korsanın padiĢah korumasında olmadığını, kimi korsanların Osmanlı tebaasına zarar

vermeleri nedeniyle cezalandırıldığını akılda tutmak gerekir. Bir diğer husus ise,

padiĢahların Hıristiyan devletlere karĢı tutumlarının onların korsanlara bakıĢını nasıl

1 Ġdris Bostan, Adriyatik’te Korsanlık: Osmanlılar, Uskoklar, Venedikliler 1575-1620 , TimaĢ Yayınları,

Ġstanbul, Haziran, 2009, s. 20-21. 2 A.e. , s. 20.

2

etkilediğidir. Bu noktada, Venedik tüccarları ve gemileri öne çıkmaktadır. Osmanlı

padiĢahlarının ticaret erbabı ve gemi kaynağı olan Venedik‟i gözden çıkarmaları ve

onun tüccarlarına verilen zarara tepkisiz kalmaları, uzun süreli siyaset açısından

kabul edilir görünmemektedir. Diğer taraftan, aynı zamanda önemli ticaret

güzergâhları ve seyrüsefer denetim noktaları olan Modon, Koron ve Ġnebahtı gibi

deniz üslerinin elde tutulması hususunun Osmanlı-Venedik rekabetine yol açtığı

dönemlerde, denizi ve denizde yaĢanan tehlikeleri iyi tanıyan korsanların padiĢahın

lütfuna mazhar olması durumu, Osmanlı siyasetinin vazgeçilmez prensiplerinden

biri haline gelmiĢtir.

Osmanlı Devleti‟nin Venedik‟le savaĢtığı zamanlarda tüm korsanlar padiĢah

nezdinde değer ifade ederken, Osmanlı-Venedik barıĢ dönemlerinde korsanların

yağma faaliyetlerine müsamaha gösterilmemiĢtir.3 Kemal Reis ve Barbaros gibi

seçkin korsanlar savaĢ dönemiyle sınırlı olan geçici müsamahanın dıĢında

tutulmuĢtur. Hayatını deniz kıyısına kurmuĢ Müslüman ahalinin güvenliği de

Müslümanların lideri sayılan padiĢahın görevi olduğundan, padiĢahın kendi

ahalisinden olan korsanları baĢıboĢ bırakması düĢünülemezdi. Gerek II. Bayezid

gerekse I. Selim, Osmanlı teb„asından olan gönüllü reisleri, Anadolu Beylerbeyi,

Rumeli Beylerbeyi gibi üst düzey yöneticiler ve lider korsanlar aracılığıyla

denetlemiĢlerdir.

Ganimet, korsanlığın en önemli motivasyon kaynağı olsa da, korsanlık

yağmacılıktan ibaret değildir. Kemal Reis ve Barbaros gibi korsanların bugün

adlarını sıkça duymamızın ve onları Osmanlı denizciliğiyle özdeĢleĢtirmemizin

sebebi, sadece yağma değildir. Bu iki korsanın kıymetli, bir o kadar da maliyetli olan

Osmanlı donanmasına liderlik edecek kadar padiĢahın güvenini kazanmasının birkaç

nedeni vardır. Bu nedenlerden biri, deniz güzergâhını iyi bilmeleridir. Diğer neden,

Hıristiyanların nazarında korku ve endiĢe sözcükleriyle eĢ anlamlı olmalarıdır.

Osmanlı korsanlarını iyi tanımaları ve onlara sözlerini geçirebilmeleri de bir baĢka

nedendir. Yukarıda sıralanan nedenlerden üçüncüsü sayesinde, II. Bayezid, devlet

hizmetinde bulunan Kemal Reis‟i Osmanlı tebaasına zarar veren korsan Kara

3 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de

Diplomasi, Çev. H. Nazlı PiĢkin, , Ġstanbul, TimaĢ Yayınları, 2009, s. 146.

3

DurmuĢ‟un4 üstüne yollamıĢtır (1503).

5 Kurdoğlu Muslihiddin‟in, I. Selim

döneminde Mısır‟ın denizden abluka altına alınmasında öncü rol oynaması ve

Kahire‟den Ġstanbul‟a götürülen Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟nun kadırgasına

göz kulak olması, padiĢahın seçkin korsana karĢı duyduğu güvenin bir baĢka

örneklemesidir.6 Donanmada istihdam edilecek denizcilerin az olması nedeniyle de,

korsanlara baĢvurulmuĢtur.7 Kemal Reis‟in ve Barbaros‟un adamları da onlar gibi

korsan, onlar gibi denizci olduklarına göre, bu iki korsan lideri, padiĢah

donanmasına epey bir iĢ gücü temin etmiĢ olmalıdır. Büyük Osmanlı denizcilerinin

yetiĢmesinde cesaret ve denizcilik bilgisinden ziyade, içinde yaĢanılan çağın siyasî

ortamı etkili olmuĢtur. II. Bayezid ve I. Selim dönemlerinde takip edilen denizcilik

politikası ve bu politikanın ürünü olan deniz seferleri ve donanma faaliyetleri Kemal

Reis ve Barbaros baĢta olmak üzere pek çok denizcinin/korsanın Osmanlı siyasî

bünyesine katılmasını kolaylaĢtırmıĢ, onların devletin geleceğini belirleyecek kadar

önemli roller ve siyasî dengeyi bozabilecek kadar hassas görevler üstlenmelerini

sağlamıĢtır.

II. Bayezid, kendi deniz siyasetini, ancak 1495 yılında Cem Sultan‟ın

ölümünden sonra, uygulamaya geçirebilmiĢtir. Mora Yarımadası‟nda bulunan

Modon, Koron ve Ġnebahtı gibi önemli deniz üslerinin alınmasının Anadolu

sahillerinin güvenliği açısından zaruri olduğunu fark eden padiĢah, 1495 yılından

itibaren donanma hazırlıklarına baĢlamıĢtır.8 II. Bayezid döneminde Osmanlı sınırları

karadan ziyade denizlerde geniĢlemiĢ, Doğu Akdeniz‟de egemenlik alanı kurulmuĢ,

kara gücünden daha üstün bir deniz gücüne sahip olunmuĢtur.9 PadiĢah, Doğu

4 Korsan Kara DurmuĢ bir korsan yatağı olan Seferihisar‟da (Ġzmir) ikamet etmektedir. I Diarii di Marino

Sanuto , ed. Federico Stefani v. d. , C. V, Nisan, 1969, Bologna, Forni Editore, s. 465. 5 PadiĢah, Ġstanbul‟a buğday taĢıyan gemileri korumak için Kara DurmuĢ ve diğer korsanlara karĢı Gelibolu‟daki

iki kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan 10 gemiyi silahlandırmıĢtır. Kara DurmuĢ, Kemal Reis tarafından

yakalanıp Gelibolu‟ya getirilmiĢtir. elçi olarak Ġstanbul‟a yollanan ve kısa süre sonra Venedik‟e geri dönen

Andrea Gritti tarafından 1503 yılının Aralık ayında Senato‟ya sunulan rapor: Donanma Emini Girolamo

Contarini tarafından Anabolu‟dan yollanan 28 Haziran 1505 tarihli mektup: A.e. , C. V, s. 449 ve A.e. , C. VI,

Haziran, 1969, s. 198. 6 Kahire‟deki Venedik elçi heyetinin kâtibi olan Daniel di Ludovici, Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun

kadırgasının Kurdoğlu‟nun refakatinde Ġstanbul‟a gitmek üzere Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir.

Daniel di Lodovici‟nin Kahire‟den yolladığı 12 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , C. XXV, Ekim, 1969, s. 131-

132. 7 Brummett, Osmanlı Denizgücü , s. 146. 8 Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, s. 180. 9 Ġdris Bostan, “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar

Türk Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T. C. Deniz Basımevi,

Temmuz, 2009, s. 111.

4

Akdeniz‟de ortaya çıkmaya baĢlayan ve Venedik lehinde olan yapılanmayı fark

ederek güçlü bir donanmaya sahip olmaya öncelik vermiĢtir.10

Venedikliler, II. Bayezid‟in Mora‟ya sefer düzenleyeceğinden habersizdir.

PadiĢah, Venedik aleyhine aldığı bu sefer kararının Venedikliler tarafından

öğrenilmemesi ve herhangi bir tedbir almamaları için öncelikle, Baylosu

Ġstanbul‟dan uzaklaĢtırmıĢtır. Böylece Venedik Ġstanbul‟daki donanma hazırlıklarının

asıl sebebini öğrenememiĢtir. PadiĢahın ikinci hamlesi, buğday kıtlığını ileri sürerek

limanlarını Ġtalyan tüccarlara kapamak olmuĢtur.11

Bunu yaparak Ġtalyan tüccarların

Venedik‟e bilgi taĢımasını önlemiĢtir. Venedik, bu uygulamanın buğday kıtlığı gibi

sağlam bir sebebe dayanmasından ve tüm Ġtalyan tüccarları kapsayan bir uygulama

olmasından dolayı, kendisinin hedef alındığını fark edememiĢtir. Fakat, padiĢahın

Ġskenderiye (ĠĢkodra) beyi olan Firuz Bey‟i Venedik himayesindeki Karadağ‟ı

almakla görevlendirmesinden12

Venedik ĢüphelenmemiĢtir. Venedik‟in elçilik

bulundurma hakkını koruma göreviyle Ġstanbul‟a yolladığı Alvise Sagundino‟ya (Bu

Venedik elçisi 1495 yılında Ġstanbul‟a varmıĢtır) padiĢah tarafından sorulan sorular,

Venedik‟in dikkatini Avrupa‟ya yöneltmiĢtir. Doç‟tan uzun süre mektup alamadığı

için Avrupa içindeki casusu Venedik‟e karĢı tavır alan ve gelen elçiye öpmesi için

elini dahi uzatmayan padiĢahın Venedik‟i Fransa ve Ġtalya hakkında soru yağmuruna

tutmasının13

ardında Papalık, Napoli Krallığı ve Milano Dukalığı gibi rakip Ġtalyan

devletler durmaktadır. Bu devletler, önceden elçi yollayıp Venedik‟in Fransa ile

iĢbirliği yaptığı iddiasında bulunmakla kalmamıĢ, bundan bizzat padiĢahı haberdar

etmiĢ, hatta onu Venedik‟e karĢı kıĢkırtmıĢlardır.14

Rodos‟un Fransa‟dan top

10 A.y. 11 Nettleton Fisher Venedik‟in Selanik, Eğriboz‟dan ve Karadeniz limanlarından gelen tahıla muhtaç olduğunu

vurgularken Sanuto‟dan alıntı yapar. Selahattin Tansel de Nettleton‟u kaynak olarak kullanır. I Diarii, C. , I,

bölüm I, Ocak, 1969, s. 326 ve 459 ve Sydney Nettleton Fisher, The Foreign Relations of Turkey 1481-1512,

Urbana, University of Illinois Press. , 1948, s. 52 ve Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, s. 180-181. 12 Fisher, The Foreign Relations, s. 53. 13Venedik elçisi Alvise Sagundino tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 3 Temmuz 1495 tarihli mektuplar: I Diarii ,

C. I/1 , s. 323 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 51-52. 14 Napoli Kralı Ferdinando, 1496 yılının Mayıs ayında padiĢaha gizlice bir elçi yollamıĢtır. Niyeti padiĢahtan

borç para almaktır. Ancak, elçi eli boĢ dönmek zorunda kalmıĢtır. Milano Dükü‟nün elçisi olan Angelo da Lavelo

1496 yılının Ekim ayında Korfu üzerinden Ġstanbul‟a gitmiĢtir. O sırada padiĢahın bir ulağı Pavia‟daki Vigevano

kasabasına gelip padiĢahın Milano Dükü‟ne hediye olarak yolladığı 4 atı teslim etmiĢtir. Dük de padiĢahın

damadı olan Bosna Sancakbeyi Mustafa Bey‟e hediye olarak birkaç köpek yollamıĢtır. Papalık elçisi (noncio)

Giorgio Buzardo 26 Ocak 1497 tarihinde Bâbıali‟yi ziyaret etmiĢtir. Bu elçi Ferrara Dükü‟nün padiĢahı

Venediklilere karĢı kıĢkırttığını Bar‟daki (Antivari) Venediklilere rapor etmiĢtir. Donanma Emini Alvise Loredan

tarafından Monopoli‟den yollanan 6 Mart 1497 tarihli mektup, 1496 yılının Mayıs, Ekim ve Aralık ayında gelen

5

getirtmesinden Osmanlıların rahatsız olmuĢ olabileceği15

ihtimalini göz önünde

bulunduran ve donanma faaliyetlerinin Rodos‟a karĢı olabileceğini düĢünen Venedik,

Rodos, Fransa ve Ġtalyan devletleri üçlüsünü içine alan ve Fransa‟da düğümlenen

karmaĢık siyasî konjönktör içinde, kendisinin Osmanlı‟ya hedef olabileceği

ihtimalini gözden kaçırmıĢ, Osmanlı ve Venedik arasındaki diplomatik krizin

padiĢahın Avrupa iç iĢlerine müdahalesinden kaynaklandığı kanısına kapılmıĢtır.

Vefatının üzerinden 15 yıl geçen Fatih Sultan Mehmed‟in Mora üzerine düzenlediği

seferler Venedik‟in hafızasından çabuk silinmiĢtir. Venedik‟in Avrupa meselelerinin

içine sürüklendiği ve Venedik Akdeniz‟i için kısa bir mola anlamına gelen ve dört

yıla tekabül eden (1495-1499) süre, Venedik‟e pahalıya mal olmuĢ, bu denizci

devlet, Anavarin, Ġnebahtı, Modon ve Koron gibi dört önemli Mora üssünün

Osmanlılar tarafından fethine karĢı hazırlıksız yakalanmıĢtır.16

I. Selim devrinde Akdeniz‟de bir deniz üssünün elde edilmesiyle sonuçlanan

herhangi bir deniz seferi söz konusu olmamıĢtır. Buna rağmen, Osmanlılar, bu

padiĢahın saltanatı sırasında denizden kopmayıp donanma faaliyetlerine önem

vermiĢlerdir. Onları denize bağlayan pek çok sebep vardır ve var olan nedenlere

yenileri de eklenmiĢtir; Rodosluların zararlı faaliyetleri bir gelenek gibi devam

etmekteyken, Memlük topraklarını güneyden tehdit eden Portekiz, ikinci bir tehdit

unsuru olarak Kızıldeniz ve Basra Körfezi civarında belirivermiĢtir. Diğer taraftan,

Ġspanyollar Mağrip‟te dolanmakla kalmayıp bazı yerleri hâkimiyetleri altına

almıĢlardır. Kısaca söylemek gerekirse, Akdeniz, I. Selim döneminde de hareketli bir

süreç geçirmekte, çatıĢan çıkarları bünyesinde barındırmaktadır. Çıkarlarını

zedeleyen üç Hıristiyan devlet Akdeniz‟de dolaĢırken I. Selim denizden uzak

kalmamıĢtı. PadiĢah, Akdeniz‟deki bu rakiplerine gözdağı vermek için hiçbir fırsatı

kaçırmamıĢtı. Mısır‟ın fetedilmesinin hemen ardından ganimet toplamak için

Ġskenderiye‟ye giden donanmanın Ġstanbul‟a dönerken Rodos‟un yakınından geçmesi

haberler için bkz. I Diarii, C. I/1, s. 83-84, s. 136- 137, s. 370-371 ve 417 ve Fisher, The Foreign Relations, s.

52-53. 151498 yılının Ocak ayında gelen haber: Bazı Rodos barçaları top ve daha pek çok Ģey yüklemek için Provence

tarafına doğru gitmektedir. Rodoslular, PadiĢahın Rodos‟a sefer düzenleme ihtimaline karĢı cephane

depolamaktadır. I Diarii, C. I/1, s. 463 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 54-55. 16 PadiĢah iki kadırgayı silahlandırmıĢtır. Çok sayıda kadırga yaptırmaktadır. Bunlar Rodos‟a gidecektir. Sakız

Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 12 Ocak 1497 tarihli mektuplar: I Diarii, C. I/1, s. 554.

6

oranın Ģövalyelerine gözdağı vermek içindi.17

I. Selim de II. Bayezid gibi kendisine

bir korsan seçme ihtiyacı duydu. Diğer korsanların faaliyetlerini denetlemek, onların

yaptığı yağmalardan Venedikli tüccarı korumak ve donanmayı emanet etmek için

atılgan ve gözüpek bir korsana ihtiyacı vardı ve Kurdoğlu‟nu buldu. II. Bayezid

döneminin Kemal Reis‟i padiĢah ve devlet için ne anlam ifade ediyorsa, I. Selim

dönemindeki Kurdoğlu Muslihiddin aynı anlama gelmektedir. Kemal Reis,

Modon‟da karĢımıza çıkarken, Kurdoğlu Ġskenderiye ve Kahire civarında

dolaĢmaktadır. I. Selim dönemi, Barbaros‟un güçlü bir korsan/denizci olarak

yükseliĢine Ģahit olması bakımından da önemlidir. 1516 yılından beri Cezayir‟i

Ġspanyollara karĢı savunan bu denizci, Yavuz Sultan Selim‟in himayesine nail

olmuĢtur. Barbaros (Hızır Reis) Cezayir‟in savunulması hususunda padiĢahtan

yardım talep edince , Yavuz Sultan Selim yolladığı emirlik beratı, mühimmat, birkaç

adet gemi ve 2000-3000 askerle onu onurlandırmıĢtır.18

Bundan baĢka, padiĢah,

Barbaros‟un Anadolu‟dan adam toplamasına icazet vermiĢtir.

I. Selim‟in deniz politikası onu II. Bayezid‟den kısmen ayırır. II. Bayezid

döneminde Osmanlı Devleti‟ni denize çeken, rekabet içinde bulunduğu Venedik

iken, I. Selim‟i denize çağıran Portekiz ve Rodos olmuĢtur. Rodos, Osmanlı

gemilerine verdiği zarar nedeniyle II. Bayezid zamanında da dikkate alınmıĢ bir güç

unsurudur. Mısır ve Suriye‟nin alınmasından ve Venedik‟in Kıbrıs için ödediği

vergiyi Osmanlı Devleti‟ne ödemeye baĢlamasından sonra, baĢka bir deyiĢle Osmanlı

Devleti‟nin Rodos‟a çok yakın toprakları hâkimiyet altına almasından sonra,

Rodos‟un Osmanlı gözündeki tehdit potansiyeli de artmıĢtır. II. Bayezid, doğrudan

Venedik topraklarını hedef alırken, I. Selim, Venedikli tüccarın koruyuculuğunu

üstlenmiĢtir. Mısır ve Kıbrıs‟ın sahip olduğu zenginliğin kaynağı olan ticaretin zarar

görmemesi için uğraĢan I. Selim, bu iki yerdeki ticaretin akıĢını sağlayan Venedikli

tüccarları ve onların gemilerini Osmanlı korsanlarından korumaya özen göstermiĢtir.

Bu nedenden ötürü, Talaisman adlı bir reisi Venediklilere zarar veren Osmanlı

17Magosa‟daki Komutan Vicenzo Capello, Rodos Üstad-ı Âzamı‟ndan aldığı mektuptan Osmnalı donanmasının

bir kısmının Rodos‟tan geçtiğini öğrenmiĢtir. Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 2

Nisan 1517 tarihli mektup: I Diarii, C. XXIV, Ekim, 1969, s. 216. 18 Ġdris Bostan, “Akdeniz‟de Korsanlık: Osmanlı Deniz Gücü”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I/1, s. 230-231.

7

denizcilerini kontrol altına almakla görevlendirilmiĢ, bu durum Günlüklerdeki bazı

mektuplara yansımıĢtır. 19

II. Bayezid ve I. Selim, hem donanmaya verdikleri önem hem de denizi

stratejik bir unsur olarak görmeleri nedeniyle, Kanuni hariç olmak üzere, diğer

Osmanlı padiĢahlarından farklı bir siyaset izlemiĢlerdir. Kanuni devrinde

Venedik‟ten üstün olan Osmanlı donanması bir anda ortaya çıkmamıĢ, bu üstünlüğü

hazırlayan adımlar II. Bayezid ve I. Selim döneminde atılmıĢtır. Osmanlı

donanmasının bu süratli geliĢimini, Venedikli Senatör Marino Sanuto‟nun Günlükler

(I Diarii) baĢlıklı kroniğinden takip etmek mümkündür. Donanma faaliyetleri, deniz

seferleri, kronikte geçen pek çok korsan adı ve yine bu kronikte yer alan gemi adları

güçlenen bir deniz imparatorluğuna dair ortaya konulan ipuçları olarak görülebilir.

19 Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mayıs 1518 tarihli mektup Talaisman Reis‟le ilgili Ģu bilgileri vermektedir: “6 kadırga,

3 kalyata ve 6 firkateden oluĢan ve nizam bakımından iyi durumda olan padiĢah donanması, bu aralar,

Ġstanbul‟dan ayrılmayı bekliyor. Bu donanma da bir de komutan var. Donanma Talaisman Reis adındaki

komutanın emri altında. Talaisman Reis, bulabildiği bütün korsan ve hırsızların kökünü kazımak hususunda acil

bir emir almıĢ”. I Diarii, C. XXV, s. 462.

8

I. BÖLÜM

MARĠNO SANUTO VE GÜNLÜKLER

1.1. Marino Sanuto‟nun Hayatı ve Yakın Çevresi Hakkında

Sanuto soyadının tarihçesi, 9. yüzyıla dayanmaktadır.1 Bu soyadın

Venedik‟teki ilk temsilcileri Frank istilası sonucunda Venedik‟e sığınmıĢlardır.

Sanuto soyadını taĢıyan aile, aslen Lombard (Longabardi) kavmindendir.2 Ailenin

dikkat çeken ilk temsilcisi Padovalı senatör Tommaso Candiano‟dur. Onunla birlikte

Sanuto soyu Padova ve Ferrara kontları yetiĢtirmeye baĢlamıĢtır. Marino Sanuto,

1490 ve 1494 yılları arasında yazdığı Vite dei Dogi (Doçların Hayatı) adlı eserde

Candiano‟nun soyundan geldiğini doğrulamaktadır.3

Sanuto soyunun 13. yüzyıldaki elçisi olan Marco Sanuto, Enrico

Dandolo‟nun torunudur. Kiklad Adaları‟nda (Kiklad/Cicladi: Eğriboz Adası‟nın

güneydoğusunda yer alan ada grubudur) bir prenslik kurmayı baĢarmıĢtır. Marco

Sanuto‟nun oğlu Angelo döneminde de Sanuto ailesi, NakĢa (Naksos) , Andros ve

Milos adalarının yöneticileri olarak karĢımıza çıkmaktadırlar. Doğu Akdeniz‟deki

takımadalarla olan bağlantı, Sanuto soyundan olanların diğer Venedik vatandaĢları

arasından sıyrılıp Cumhuriyet‟te önemli görevlere yükselmelerini sağlamıĢtır.4

“Sanuto”lar, 13. yüzyıldan itibaren Venedik‟teki pek çok aileyle karıĢmıĢ ve

San Matteo di Rialto, San Toma, San Samuele, San Severo ve San Giacomo

dell‟Orio olmak üzere beĢ ana kol halinde varlığını idame ettirmiĢtir. Sanuto soyunun

ileri gelenleri Büyük Konsey‟de (Gran Consiglio) görev almıĢ, böylece Sanuto soyu,

1 I Diarii , C. I, Prefazione, s. 10. 2 Lombardlar Almanya‟nın doğusundaki Oder Vadisi‟nin yukarı kesiminden gelmektedirler. Lombardlar M. S. 6.

yüzyılın sonlarına doğru bütün Po Vadisi‟ni, Venedik‟in iç kesimlerini, Toskana‟yı, Spoleto ve Benvento

Dukalıkları‟nı iĢgal etmiĢlerdir. Frank Kralı ġarlmen (Charlemagne) 8. yüzyılın sonlarında onların Ġtalya‟daki

hâkimiyetine son verip Papalık‟ı onların etkisinden kurtarmıĢtır. Edgar N. Johnson, James W. Thompson, An

Introduction to Medieval Europe 300-1500, Newyork, W. W. Norton & Company Inc. Publishers, 1937, s. 89,

s. 106 ve J. M. Roberts, A History Of Europe, Oxford, Helicon Publishing Ltd, 1996, s. 109-110. 3 I Diarii, C. I, Prefazione, s. 10-11. 4 A.e. , s. 11.

9

uzunca bir süre Venedik yönetiminde söz sahibi olmuĢtur.5 Torsello mahlasını

kullanan ve Liber Secretorum Fidelium Crucis (Mühim Ġnancın Gizemli Kitabı) adlı

eserin yazarı olan Marino Sanuto, San Severo koluna mensuptur. Günlükler‟in (I

Diarii) yazarı olan Marino Sanuto ise, San Giacomo dell‟Orio kolundandır.6

Marino Sanuto, 22 Mayıs 1466 tarihinde, San Giacomo Dell‟Orio‟daki

Sanuto malikânesinde dünyaya gözlerini açtı. Babası Leonardo Sanuto (1427-1476),

Marino daha 10 yaĢındayken hayatını kaybetti. Babası, Medeni Hukuk ve Ceza

Hukuku konularında uzman, yasalar konusunda oldukça bilgili bir yargıçtı. Aynı

zamanda, o dönemdeki Ferrara kenti hâkiminin yardımcılığını üstlendi. Ölmeden

evvel ise, Venedik‟in Roma elçiliği görevini yerine getirmiĢ ve bu Ģehirde ömrünü

tamamlamıĢtır.7 Marino Sanuto‟nun babası ömrü boyunca toplam üç kere

evlenmiĢtir. Ġlk eĢi olan Letizia Memmo di Pellegrino ile yaptığı evlilikten çocuğu

olmazken, ikinci eĢi olan Celestina Contarini di Carlo ile yaptığı evlilikten Elena

(doğ. 1451) ve Marina (doğ. 1458) adında iki kızı ve Alvise (doğ. 1453) ve Antonio

(doğ. 1460) adında iki oğlu olmuĢtur. Üçüncü eĢi olan Lucia (Letizia) Venier di

Pellegrino, Marino Sanuto‟nun annesidir. Ondan Marino Sanuto‟dan baĢka,

Leonardo 8 adında bir oğluile Sanuta

9 adında bir kızı olmuĢtur.

Marino Sanuto, 15 ġubat 1505 tarihinde 1500 dukalık bir çeyize sahip olan

Cecilia Priuli di Constantino ile evlendi. Cecilia, Girolamo Barbarigo di Francesco

adındaki soylunun dul eĢidir. Bu eĢinden Elena adında bir kızı bulunan Marino

Sanuto‟nun evlilik dıĢı olan Candiana ve Bianca adında iki kızı daha vardır.

Bunların annelerinin kim olduğuna dair herhangi bir ipucuna rastlanmamıĢtır.10

Daha 14 yaĢındayken tarihle ilgili materyal toplamaya baĢlayan Marino

Sanuto bulduğu tüm yazıları, belgeleri ve haberleri büyük bir hevesle topluyor ve

5Stanley Chojnacki, “In Search of the Venetian Patriciate: Families and Factions in the Fourteenth Century ” adlı

makalesinde Büyük Konsey‟in Sanuto soyadını taĢıyan elçilerinin sayısını vermektedir. 1290 yıllarında 30 patriçi

Büyük Konsey‟de Sanuto soyunun elçiliğini üstlenirken, bu rakam 1300‟lü yıllarda 36‟dır, 1370‟lerde 39‟dur.

Stanley Chojnacki, “In Search of the Venetian Patriciate: Families and Factions in the Fourteenth Century”, ed. J.

R. Hale, Venice Renaissance, London, Faber and Faber, 1973, s. 74. 6 I Diarii, C. I, Prefazione (önsöz), s. 11. 7 A.e. , s. 12- 14. 8 Marino Sanuto‟nun erkek kardeĢi babasıyla aynı adı taĢımaktadır. Leanordo di Leanordo Ģeklinde

adlandırılmaktadır. Diğer adı Lorenzo‟dur. 1475 yılında doğmuĢtur. A.e. , s. . 12-13. 9 Marino Sanuto‟nun kızkardeĢinin doğum tarihi bilinmemektedir. Adı, Sanna, Santa ve Sancia gibi farklı

Ģekillerde telaffuz edilmektedir. A.y. 10 A.y.

10

eline geçen her Ģeyi harfi harfine kopya ediyordu. Babası 1476 yılında ölünce, ondan

kalan mirasın büyük bir kısmı ikinci eĢinden olan büyük oğlu Alvise tarafından 4 yıl

içinde harcandı. Marino Sanuto Padova‟da komutan olan amcası Francesco

Sanuto‟ya Latince bir mektup yazıp ipotek altındaki evlerini onun yardımıyla

kurtarmıĢtı. Babası Marino‟ya borç almasına gerek kalmayacak ve geçimini

sağlayacak kadar bir miras bırakmıĢtı.11

Marino Sanuto, 15 yaĢında tamamladığı mitolojiden bahseden Memorabilia

Deorum Dearumque (Tanrı ve Tanrıçanın Hatıratı) adlı eserini amcası Francesco‟ya

ithaf etmiĢti. Ġlk büyük eserinin adı oldukça uzundur: Commentari belli

Ferrariensis, quod Senatus Venetus cum Hercule Estensi gerit (Hercule Estensi

tarafından yönetilen Ferrara Ģehri savaĢlarına iliĢkin Venedik Senatosu‟nun izahati).

Bu eser, 1482 yılında tamamlanmıĢtır. Marino Sanuto‟nun diğer eseri olan Vite dei

Dogi (Doçların Hayatı) ilk kez 1484 yılında kaleme alınmıĢtır. Sanuto, 1493 yılında,

bu eseri yeniden elden geçirmiĢ, bir takım eklemeler yapmıĢtır. Ayrıca, Ferrara

Savaşlarına İlişkin İzahat, bu esere dâhil edilmiĢtir. La Spedizione di Carlo VIII in

Italia (Fransa Kralı VIII. Charles‟ın Ġtalya Seferi) adlı eseri bir tarih dizisi Ģeklinde

1533‟te yayımlandı.12

Sanuto, daha 18 yaĢındayken Büyük Konsey‟in seçimlerine katılıp adaylığını

koymuĢ, 23 Ekim 1484‟te Büyük Konsey üyeliğine seçilmiĢtir. Bunun yanı sıra,

1500‟lü yılların baĢında aralıklı olarak Senato‟da görev almıĢtır. Günlükler‟in 58.

cildi sona erdikten kısa bir süre sonra vefat etmiĢtir.13

1.2. Bir Tarihçi Olarak Marino Sanuto ve Günlükler‟i

Sanuto‟nun hazırladığı 58 ciltlik seri, bir günlük gibi görünmesine rağmen,

tarihe tanıklık eden bir kaynak olarak yazarına tarihçi kimliği yüklemektedir. Marino

Sanuto‟nun bir günlük yazarı mı, yoksa bir tarihçi mi olduğu sorusunun akla gelmesi

bu yüzdendir. Robert Finlay “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto”

adlı makalesinde, Sanuto‟nun tarihe yaklaĢımını irdelemekte, bunu yaparken onun

tarihçiliğin hangi penceresinden baktığını ve tarihçiliğin hangi yönlerinden yoksun 11 A.e. , s. 15-16. 12 A.e. , s. 16, 23-24, 26, ve 30. 13 A.e. , s. 12-13 ve 21-22.

11

olduğunu sorgulamaktadır. Sanuto‟nun olaylar arasında önem sırası gözetmemesi,

birbiriyle ilgisiz olayları art arda kayda geçirmesi14

, onu tarihçiliğin biraz dıĢına

iterken, diğer taraftan hiçbir ayrıntıyı kaçırmamaya özen gösteren yaklaĢımı ona

farklı bir tarih üslubu kazandırmıĢtır. Kısaca söylemek gerekirse, Sanuto aynı anda

tarihin hem içinde hem de dıĢındadır. Tarihin içindedir, çünkü yaĢanılan olaylara

bizzat tanık olmakta, onları ayrıntısıyla kayda geçirmektedir. Tarihin dıĢındadır,

çünkü olaylara ve kaynaklara bir tarihçi gözüyle bakmamakta, onları düzene

koymamakta ve bu olayları önem sırasına yahut dâhil olduğu konuya göre

sıralamamaktadır. Robert Finlay, bu yüzden onun güçlü bir günlük yazarı, fakat

zayıf bir tarihçi olduğunu vurgulamaktadır. Bununla birlikte, binlerce belgeyi temize

çekmekle yetinmeyen, Venedik meydanlarında toplanan halkın söylediklerine, yani

kamuoyuna kulak veren bir yaklaĢımı övmeyi ihmal etmemiĢtir. Sanuto, olaylara

geniĢ bir pencereden baktığı ve geleneksel Venedik tarihçiliğinin aksine, eserini

soylu ailelerin yaĢamıyla sınırlı tutmadığı için “Venedik Devlet Tarihçisi” unvanına

lâyık görülmemiĢtir.15

Sanuto, diplomasi ve savaĢa hususi bir önem vermiĢ olsa da, onları odak

noktası yapmamakta, savaĢ ve diplomasiyle ilgili olayları kültür, ticaret, kamuoyu, iç

siyaset ve iaĢeye olan etkileri bakımından değerlendirmektedir. “Patriçi”leri ön

planda tutan bir tarih anlayıĢına da sahip değildir. Finlay‟a göre, Sanuto geleneksel

tarihin karmaĢık ve içiçe geçmiĢ yapısını ve elitist tarih yaklaĢımını bir kenara

bırakmakla ortaya koyabilmiĢtir.16

Dukalık yazıĢma ofisinden, Venedik sokak ve meydanlarından kaynağını

alan, belge ve kamuoyu üzerinden ilerleyen Günlükler‟in yazım aĢaması, yazarın

motivasyonuna ve tarihin akıĢ yönüne göre ĢekillenmiĢtir. Fransa Kralı VIII. Charles

14 Finlay bu bilgi dağınıklığına dikkat çekmek amacıyla Ģu örneği vermektedir. Venedik‟te bir düğünde yapılan

iĢakayı, Ġtalya‟nın VIII. Carlos tarafından fethedilmesi konusu takip eder. Yani, tarih ve günlük hayat içiçe

geçmiĢtir. Sanuto‟nun aynı anda hem tarihe tanık olması, hem de günlük hayatı yaĢamaya devam etmesi bu bilgi

yığınının oluĢmasında rol oynamıĢtır. Robert Finlay, “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto”,

Renaissance Quarterly, ed. Bridget Gellert Lyons, Edward P. Mahoney, 1980, Chicago, The University of

Chicago Press, s. 587. 15 Sanuto‟nun yaĢadığı yıllarda “Cumhuriyet‟in Resmi Tarihçisi” ünvanını ilk olarak iyi derecede Latince ve

Grekçe bilen Andre Navagero kazanmıĢtır (1516). Navagero 1529 yılında ölünce aynı ünvan Sanuto‟nun yakın

dostu Piero Bembo‟ya verilmiĢtir. Bu unvanı bir türlü alamayan Sanuto‟nun hayal kırıklığını telafi etmek isteyen

ve onun Günlükler‟i yazmaya devam etmesi arzusunda olan Piero Bembo, Sanuto‟ya 1531 yılından itibaren

“150” dukalık bir aylık tahsis edilmesine vesile olmuĢtur. “I Diarii, C. XXI, Eylül, 1969, s. 484-485 ve Finlay,

“Politics and History in the Diary", s. 592. 16 Finlay, “Politics and History in the Diary”, s. 594-596.

12

(1483-1498) Ġtalya‟yı fethetmesinden (1494-1495) hemen sonra Günlükler‟i kaleme

almaya baĢlayan Sanuto, Ġtalya‟da barıĢın tesisine dek bu eseri yazmaya karar

vermiĢtir. Fakat barıĢ, ancak 1530 yılında V Karlos (1516-1558) ve Papa VII

Clement arasında, Bologna‟da yapılan ve Floransa‟nın düĢüĢüyle sonuçlanan

antlaĢmayla sağlanabilmiĢtir. Belgrad‟ın (1521) ve Rodos‟un (1522) Osmanlılar‟ın

eline geçmesi, Ceneviz‟in V. Karlos‟a teslim olması (1528), Viyana‟nın Osmanlı

kuĢatmasına sahne olması (1529) gibi tarihin akıĢını değiĢtiren olaylar, Günlükler‟in

uzamasında, yani 58 cilde ulaĢmasında etkili olmuĢtur. Bunların dıĢında, Sanuto‟nun

hayatındaki değiĢiklikler, aile konutunun paylaĢımı hususunda kardeĢleriyle yaĢadığı

anlaĢmazlık, 1505 yılındaki evliliği Günlükler‟in yazımını da yavaĢlatmıĢtır. 1501

yılından evvel ayda ortalama 274 sayfa yazan Sanuto, 1501 ile 1507 yılları arasında

ayda ancak 32 sayfa yazabilmiĢtir. Sanuto‟nun kendi hayatı, yazım sürecine etki

etmesine rağmen, Sanuto‟nun Günlükler adındaki kroniği, kiĢinin iç dünyasını,

hislerini, gözlem ve anılarını açığa vuran günlüklere benzememektedir. Çünkü,

Sanuto, bu eserine herhangi bir ahlakî misyon yüklememiĢtir. Bütün bunları dile

getiren Finlay, Sanuto‟nun çok ciltli kroniğini Çin‟deki “mandarin”lerin tarih

yazıcılığına benzetmektedir. Ayrıca, Finlay, bilgiyi baĢlı baĢına bir değer olarak ele

alan Sanuto ile 14 ve 15. yüzyıllarda yaĢamıĢ olan ve hümanist öğretinin etkisiyle

bilgiye ahlakî bir misyon yükleyen vak„anüvis Leonardo Bruni arasındaki farka

iĢaret etmektedir. Bilginin bizzat kendisi ön planda tutulduğundan, onun aktarılıĢ ve

kullanılıĢ biçimi üzerinde durulmamıĢ, bunun bir sonucu olarak, Günlükler‟de

anlatılan olaylar önem sırası bakımından düzenlenmemiĢtir.17

Marino Sanuto‟nun Günlükler adını taĢıyan tarih kronolojisi bir vekayinâme

özelliği taĢımaktadır. Söz konusu kronik, 1495 ve 1533 yılları arasında gerçekleĢen

önemli savaĢ ve antlaĢmalar, bunların etrafında cereyan eden diplomatik görüĢmeler,

seferler ve bu seferlerin hazırlık aĢamaları ve meydana geliĢ biçimleri hakkında

17 Sanuto, 1517 yılında Büyük Konsey‟e seçilmediği zaman büyük bir üzüntü duymuĢ, Venedik için

yaptıklarının değer görmemesinden yakınmıĢtır. “La qual ingratitudine molto mi dispiace per amor porto a la

patria mia; benchè sia maltrato a le operation ho fate in ben de la Republicha, sì hessendo in Pregadi per le renghe

fate, aver anni 51 compiti, et ogni dì faticharmi in scriver la mia Diaria de l‟historia, e tamen mi fanno cader, e di

Pregadi e dove don nominato” (Vatanıma karĢı duyduğum sevginin değer görmemesi beni ziyadesiyle üzüyor.

Cumhuriyetin faydası için yaptığım iĢlerin kötü muamele görmesine rağmen, 51 yaĢında ve homurdanmalar

eĢliğinde Pregadi‟de görev almama rağmen ve ülkenin tarihi hakkındaki günlüğümü yazarken duyduğum her

türlü yorgunluğa rağmen, atanmıĢ olduğum Pregadi‟den beni indirdiler). I Diarii, C. XXV, s. 84 ve Finlay,

“Politics and History in the Diary”, s. 586, 588, 590, 591- 593 ve 595-597.

13

önemli bilgiler içermektedir. Venedik Cumhuriyeti‟nin irtibat halinde olduğu

Müslüman ve Hıristiyan devletlerin siyasal, toplumsal ve ekonomik yapıları,

gelenek-görenekleri ve geçmiĢi, yani kısaca kültürü bu kroniğin satırlarına

yansımıĢtır. Günlükler‟in temel unsurları olan ve çeĢitli Venedik yöneticileri ve

vatandaĢları tarafından yollanan mektuplarda Floransa, Ceneviz, Papalık, Fransa,

Ġngiltere ve Kutsal Roma-Germen Ġmparatorluğu gibi Hıristiyan devletlerden baĢka

Osmanlı Devleti‟nin adına sıklıkla rastlanılır. Osmanlı tabiri kullanılmadan “Büyük

Türk” (Gran Turco) veya “Büyük Senyör” (Gran Signor) gibi padiĢaha atfedilen

unvanlarla kiĢileĢtirilen Osmanlı Devleti, atama ve aziller, Ģehzadeler ve vezirler

arasındaki çekiĢmeler gibi iç meseleler nedeniyle Günlükler‟deki mektuplara konu

olabilmektedir. Bunların dıĢında, savaĢ, barıĢ, fetih ve sefer gibi diplomasiye yön

veren olaylar da Osmanlıların kendilerinden bahsettirmesine yol açmıĢtır. Venedik‟in

16. yüzyılın en önemli diplomasi merkezi olan Ġstanbul‟da daimi bir elçi, yani Baylos

bulundurması Osmanlı tarihi bakımından Sanuto‟nun zengin bir kaynak olmasını

sağlamıĢtır. Çaldıran, Ridaniye ve Mercidabık adlarıyla anılan savaĢlar, Ġnebahtı,

Modon, Koron ve Rodos gibi önemli deniz üslerinin fetihleri Günlükler‟deki

mektupların değindiği önemli olaylar arasında ilk sırada gelmektedir. Osmanlı

Devleti‟nin Memlükler ve Safevi Devleti‟yle yaĢadığı çekiĢme, Günlükler‟in diğer

bir önemli konusu olarak öne çıkmaktadır.

Günlükler, sadece siyasî tarihten söz etmez, aynı zamanda kültürel tarihten de

bahsetmektedir ve pek çok Ġtalyanca Ģiir ve deyiĢe yer verilmektedir. Korsanlık, 16.

yüzyıldaki hem siyasî hem de kültürel hayatın önemli bir unsuru olduğundan meĢhur

Osmanlı korsanlarının adları Sanuto‟nun söz konusu kroniğinde sıkça anılmaktadır.

Sanuto, kaynak olarak kullandığı mektup ve raporlar vasıtasıyla Kemal Reis,

Kurdoğlu ve Barbaros gibi önemli tarihi Ģahsiyetlerin kronolojik bir düzen içinde

takip edilmesine imkân sağlamakta, onların gezindiği coğrafyayı ve onlar tarafından

kullanılan gemileri ve gemi malzemelerini sözün gücü sayesinde

resmedebilmektedir.

Günlükler, mektup ve raporlardan oluĢan tarihi bir kaynaktır. Tezin konusunu

oluĢturan mektuplar, Donanma BaĢkomutanı, Baylos ve diğer komutanlar ve

donanma gözetmenleri tarafından Ġstanbul, Ġskenderiye ve Korfu ağırlıkta olmak

14

üzere Venedik‟li yöneticilerin ve elçilerin etkili olduğu bölgelerden yollanmaktadır.

Tez için kullanılan raporlar, Osmanlı donanmasından kaçan ve çoğu Hıristiyan olan

forsalar, gemi reisleri ve casuslar tarafından Senato‟ya takdim edilen tanıklık

bildirileri Ģeklindedir.

Günlükler‟deki mektup ve raporlar kronolojik bir sıra izlemekle birlikte, geç

ulaĢan mektup ve raporların da etkisiyle, kronolojide sapmalar ve geriye dönüĢler söz

konusu olmaktadır.18

Bahsi geçen dizin, tarihi bir kaynak olarak ele alındığında iki

husus göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlardan biri, mektup ve raporların

tarihlendirilmesidir. Bu noktada, kronolojik sıra iyi takip edilmeli, olaylar arasındaki

zaman iliĢkisine dikkat edilmeli, kronolojideki sapmalar tespit edilmelidir. Özen

gösterilmesi gereken diğer bir husus, ele alınan mektupların tarihi olayları tam olarak

yansıtıp yansıtmamasıyla ilgilidir. Bu bağlamda Günlükler‟deki mektup ve raporların

hem birbirini tamamlayan hem de birbiriyle çeliĢen yönleri dikkatle ele alınmalıdır.

Günlükler‟de geçen mektupları kusursuz bir biçimde tarihlendirmek için

Sanuto‟nun onları kaydederken kullandığı dili iyi anlamak gerekir. Sanuto‟nun

sıklıkla baĢvurduğu “Del ditto” terimi üç farklı biçimde kullanılmaktadır. Ġlkin bir

önceki mektubu gönderen kiĢinin aynı olması durumunda kullanılır. Bu durumda

“del ditto” tabirinden sonra bir önceki mektuptakinden farklı bir yer adı gelmekte,

mektubun gönderildiği yeri temsil eden bu yer adını mektubun gönderildiği zamanı

ifade eden bir sözcük izlemektedir.19

“Del ditto” tabiri, bazen hem mektubu

gönderenin hem de mektubun gönderildiği yerin bir önceki mektuptakilerle aynı

olduğunu ifade etmektedir.20

Böyle bir durumda, “del ditto” sözcüğünden sonra

18 Örneğin Yönetici aynı zamanda Donanma Emini olan Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan

mektup 20 ġubat (1499) tarihlidir. Ondan önce ve sonra gelen mektuplar ise 1499 yılının Nisan ayında

yazılmıĢtır. Kronolojideki bu sapmanın nedeni, Sanuto‟nun ġubat ayında yazılan bu mektubun varlığından geç

haberdar olması olabilir. I Diarii, C. , II, ġubat, 1969, s. 631. 19 Venedik‟in Adriyatik‟ten) sorumlu olan komutanı Dominico Dolfin 20 Ağustos (1500) tarihli bir mektubu

Viyosa Nehri (Avlonya Körfezi‟ne dökülen nehir/ Vajussa) civarından yollayıp orada bulunan Osmanlı

donanmasının 21 hafif kadırga, 10 büyük kadırga, kalyata ve firkate türündeki 7 gemi, 2 pergende ve geri kalanı

ağribar olmak üzere toplam 50 yelkenliden oluĢtuğunu belirtmektedir. Aynı kiĢi tarafından farklı yerden

gönderilen ve farklı bir tarih taĢıyan diğer bir mektup Ģöyle ifade edilmektedir: Del ditto, a presso Sasno, a dì 25

(Bahsi geçen kiĢi tarafından, Sasno civarından, ayın 25‟i) A.e. , C. III, Nisan, 1969, s. 731-732. 20 Venedik Elçisi olarak Ġstanbul‟u ziyaret eden Andrea Zanchani ilk olarak oradan 10 ve 12 Mart (1500) tarihli

iki mektup yollamıĢtır (Sanuto bu iki mektubu birlikte izah etmektedir). Elçi, bu iki mektup vasıtasıyla Osmanlı

ile Venedik arasındaki barıĢı sağlamak için yaptığı görüĢmeleri ve sarf ettiği paraları (Zante için 500 duka,

hapsedilen Venedikli Almandoro için 1400 duka) izah ettikten sonra bir baĢka mektup yazıp Osmanlı donanması

hakkında malumat vermiĢtir. 10 ve 12 Mart tarihli mektuplar “Da Constantinopoli di sier Andrea Zanchani orator

nostro, di 10 et 12 marzo” (Elçimiz Andrea Zanchani‟nin Ġstanbul‟dan yollanan 10 ve 12 tarihli mektuplar)

15

herhangi bir yer adı gelmemekte, sadece mektubun gönderildiği zamanı ifade eden

bir sözcük onu takip etmektedir. Del ditto sözcüğü tek baĢına kullanılmıĢsa, yani

onun peĢinden herhangi bir yer adı veya zaman ifadesi gelmiyorsa, bu kez mektubun

göndereni, gönderildiği yer ve zaman bir önceki mektuptakilerle aynıdır.21

Bazen, Sanuto, bir mektup içinde baĢka bir mektuptan söz eder. Bu diğer

mektubu da tespit etmek gerekir. Sanuto, Venedikli Vali Ambruoso Contarini‟nin

LefkoĢa‟dan yolladığı 22 ġubat 1499 tarihli mektubu izah ederken, bu mektubun

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 ġubat (1499) tarihli

mektuplara istinaden kaleme alındığını vurgulamaktadır.22

Sakız‟dan yollanan bu

mektuplar Kara Hasan adındaki Osmanlı korsanının Venediklilere verdiği zarardan

bahsetmektedir.

Aynı mektupta geçen farklı konular Sanuto‟nun kendisi tarafından kullanılan

“item” (madde/mevzubahis) ibaresiyle birbirinden ayrı tutulmaktadır. Mesela, Baylos

Andrea Gritti 1497 yılının Ocak ayında yolladığı mektubunda23

, ilk olarak Kara

Hasan (Caracossam), Enrichi ve Kemal Reis (Camallì) gibi korsanların Venedik ve

diğer Hıristiyan gemileri tehdit ederek zenginleĢtiğinden yakınmakta, bu durum

karĢısında Venedik‟in sessiz kalmaması gerektiğini yazmaktadır. Sanuto, Baylos‟un

mektubunda geçen diğer bir konuyu “Item” ibaresiyle ayrıca belirtmektedir. Bu kez

Baylos, Osmanlı korsanlarının eline geçen Venedik gemilerini kurtarmak için

sarfettiği çabaya değinmektedir: Venedikli tüccar Dominico Venier‟in Ģarap yüklü

gemisinin Yahudilere satılacağını, artık onu kurtarmanın mümkün olmadığını haber

verdikten sonra, Korfu çıkıĢlı üç Venedik gemisinin yağmalandığını ve içindeki

mürettebatın Osmanlı korsanları tarafından esir alındığını not düĢmüĢtür.

Sanuto‟nun Günlükleri büyüklü küçüklü pek çok Akdeniz adasının ve bu

adalarda bulunan yerleĢim bölgelerinin Ġtalyanlar tarafından, bilhassa Venedikliler

Ģeklinde ifade edilirken aynı kiĢi tarafından aynı yerden yollanan ve Ģifreli olduğu Sanuto tarafından vurgulanan

diğer mektup “Dil ditto in zifra, di 12” (Aynı kiĢi tarafından ve aynı yerden, ayın 12‟si) Ģeklinde ifade

edilmektedir. A.e. , C. , II, ġubat, 1969, s. 610-612. 21 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Korfu‟dan yolladığı mektubunda Dubrovnik‟ten kereste ve koyun

taĢıyan iki ağribardan öğrendiklerini, Osmanlı kadırgalarının Avlonya yakınlarında bulunan Viyosa (Vajussa)

Nehri‟nden suyun sığ olması nedeniyle geçemediğini anlattıktan sonra aynı yerden aynı tarihle bir baĢka mektup

yollamıĢtır. A.e. , C. , III, Nisan, 1969, s. 1581-1582. 22 A.e. , C. II, s. 630-631. 23 A.e. , C. I/2, s. 916-917.

16

tarafından nasıl adlandırıldığı hakkında sayısız ipucu vermektedir. Bu adaların pek

çoğu, günümüzde Ege Denizi sınırları içindedir. Günlükler‟de Sakız “Syo”,

Bozcaada “Tenedo”, Midilli “Mitilini ”, Limni “Stalimine” olarak zikr edilmektedir.

Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alan Kuzey Sporad Adaları‟ndan biri olan ĠĢkiros

(Schyros) “Schiro”, yine bu adalardan biri olan ĠĢketos “Schiati”, Eğriboz Adası‟nın

güneydoğusuna denk düĢen Kiklad Adaları‟ndan Mokene (Mykonos) “Micone”, yine

bu ada grubundan olan Değirmenlik “Milo”, Çuha “Cerigo” olarak

adlandırılmaktadır.

Ağırlıklı olarak Venedik Ġtalyancası ile yazılan mektuplardan oluĢan

Günlükler‟de zaman zaman Latince de kullanılmaktadır. Latince olarak yazılan

mektuplar, daha çok Papalık, Macaristan, Rodos ve Ġspanya‟dan gönderilmiĢ

olanlardır. Bu tezin içeriğini oluĢturan ve Ġstanbul, Korfu ve Ġskenderiye baĢta olmak

üzere pek çok yerden yollanan mektup ve raporların bir iki tanesi dıĢıda neredeyse

hepsi Ġtalyanca‟dır.

1.3. Günlükler‟de Zaman ve Mekân Algısı

Günlükler‟de birçok yerden söz edilir. Venedik ülkesi ve onun kolonyel

mevcudiyetinin sergilendiği Doğu Akdeniz, bu eserin odak noktasını teĢkil

etmektedir. Doğu Akdeniz‟deki pek çok adanın ismi, hatta Venedik hafızasında yer

edinmiĢ küçük adaların isimleri Günlükler‟de sıkça anılmaktadır. Osmanlı

donanmasından söz edilecekse Ġstanbul baĢta olmak üzere Gelibolu

(Gallipoli/Garnipoli), Avlonya (Valona) ve Eğriboz‟dan (Negroponte) sıklıkla söz

edilir. 1500‟den sonra Ġnebahtı (Nepanto/Lepanto), Modon ve Koron Osmanlı

donanmasının üsleri olarak Günlükler‟in mekân parçasına dâhil olurlar. Osmanlı

korsanlarından söz edilecekse, o dönemde korsan yatağı olan Seferihisar‟ın24

(Sorrafari/Ġzmir) adının anılması adeta bir gereklilik sayılır. Gelibolu‟dan gelen

Osmanlı donanmasını ve korsanlarını Doğu Akdeniz‟le buluĢturan Limni ve Midilli

onun arkasından gelirler. Ceneviz kolonisi Sakız, Venedik‟in Osmanlı donanması ve

24 Seferihisar‟ın diğer adı Sivrihisar‟dır. Burayla ilgili bilinen en eski kayıt 1478‟den önce düzenlenmiĢ olan bir

tapu-tahrir defteridir. Bu defterde Seferihisar, Ġzmir kazasına bağlı görünmektedir. 16. yüzyılda ise bağımsız bir

kaza olan ÇeĢme‟ye dâhil olmuĢtur. Zeki Arıkan, “15. ve 16. Yüzyıllarda Seferihisar, Sığacık ve Korsanlık”,

Türkler ve Deniz, ed. Özlem Kumrular, Kitap Yayınevi, Ġstabul, 2007, s. 81.

17

korsanlarına dair aldığı haberlerin müzmin istihbaratçısı olarak adından sıkça söz

ettirir. Adından söz ettiren diğer yerler, Venedik donanma komutanlarının merkezi

denilmesinde sakınca olmayan Korfu ile Adriyatik‟in haber kapısı olan Zante‟dir.

Eğer Akdeniz veya Adriyatik‟teki bir ada Osmanlı korsanlarınca yağmalanmıĢsa,

yağmalanan yerin adı mutlaka Günlükler‟de geçer. Osmanlı korsanlarının

yağmaladığı yerler olarak, Adriyatik‟in Leggena‟sı, Elba Adası‟nın (Ġtalya)

güneyinde kalan Pianosa (Chianose) Adası, Doğu Akdeniz‟deki Milos Adası (Milo) ,

Andros (Andre) Adası ve Kandiye (Candia), Rodos ġövalyeleri‟ne bağlı olan Leryos

Adası (Lero), Pulya (Puglia) ve Otranto yakınlarındaki Soprasano gibi sayısız

örnekler art arda sıralanabilir. Anabolu (Napoli di Romania) ise, Osmanlı

donanmasının çıkarma yaptığı, fakat tamamen ele geçirmediği bir yer olarak

Günlükler‟de geçer.

Hıristiyan korsanların yağmaladığı Osmanlı topraklarının adları Sanuto‟da

pek belirtilmemiĢtir. Ġstanbul‟daki Venedik Baylosu Leonardo Bembo tarafından

yollanan 18 ġubat 1505 tarihli bir mektup, üçü kadırga geri kalanı firkatelerden25

oluĢan 40 parça donanma ile Kemal Reis‟in denize açıldığını haber vermenin dıĢında

bunun nedenini Rodoslular‟ın Osmanlı kıyılarını ve adalarını yağmalaması olarak

açıklar. Fakat, Rodosluların yağmaladığı bu Osmanlı adaları ve kıyılarının adlarından

söz etmez. Ayrıca, Baylos, Rodoslular söz konusu olunca, “yağma” (preda) ve

korsan (corsaro) sözcüklerini kullanmaktan kaçınmıĢtır.26

“Rodoslu korsanlar” yerine

“Rodos gemileri” (navilij rodiani), “yağmalayan” yerine de “zarar veren”

(daneggiando) demektedir.27

Söz konusu zararın Osmanlılar için geçerli olması

Venedikli Baylos‟un Rodos eliyle yapılan yağmaya az önem atfetmesine yol

açmıĢtır. Baylos, zarara maruz kalan Osmanlı kıyı kasabaları ve adalarının adlarını

mektubunda vermemiĢtir.

Yer adlarının dıĢında burun adları da Sanuto‟da yer almaktadır. Doğu

Akdeniz‟in önemli geçiĢ noktalarından biri olan Çuha Adası‟nın tam karĢısındaki

25 Burada fusta tabiri kullanılsa da kastedilen firkatedir. Firkate, çekdiri türünden bir gemidir. En küçüğü 10-17

oturaklıdır. Uzunluğu 16-20 metre uzunluğundadır. Eni 3,5 metredir. SavaĢ zamanlarında 80-100 levent

taĢıyabilmektedir. Ġdris Bostan, Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat, Gemiler, Küre Yayınları,

Ġstanbul, 1. bs. , Ekim 2007, s. 127-128. 26 I Diarii, C. VI, s. 151. 27 A.y.

18

Malyo Burnu‟nun (Cao Malio) adına sıklıkla rastlanılır. Çünkü orası Doğu

Akdeniz‟in doğusu ile güneyini birbirine bağlayan bir geçittir. Oradan ya korsan ya

da donanma geçer. Doğu Akdeniz‟in en batısındaki üç büyük adaya, yani Rodos,

Girit ve Kıbrıs‟a ulaĢmak için oradan geçmek gerekir. Orası aynı zamanda Mısır‟a

ulaĢan bir kapıdır. Günlükler‟de geçen diğer burun adları Mora Yarımadası‟nın

doğusundaki Skili Burnu (Cao Schilo), Eğriboz Adası‟nın güney ucundaki Mandelon

Burnu, (Cao Mantello), Çuha Adası‟nın batısındaki Matapan Burnu ile Aya

Mavra‟daki Dukato Burnu‟dur. Bilhassa, Skili Burnu ile Mandelon Burnu, Osmanlı

donanmasının uğrak güzergâhları olarak adlarından sıkça söz ettirmektedir.

Sanuto‟da Akdeniz kelimesini çağrıĢtıran herhangi bir sözcüğe rastlanmaz.

Doğu Akdeniz‟in batı kesiminden söz edilecekse “Arcipelago” (Arzipelago:

Takımadalar) sözcüğü kullanılır. Doğu Akdeniz‟in doğusu ise “Barbaria”

(Berberistan) olarak anılmaktadır. Karadeniz‟i tanımlayan sözcüğe gelince, ulu deniz

anlamına gelen “Mar Maggiore” (Mar Mazor) sözcüğü tercih edilir. Buradan Ģu

sonuca varılabilinir: Sanuto Günlükler‟ine, daha doğrusu, 16. yüzyıl Venedik

algısına konu olan Akdeniz, Takımadalar ve Berberistan gibi kara parçaları

üzerinden tanımlanırken, Venedik‟in uzağındaki Karadeniz ulu bir deniz olarak

görülmektedir. Batı Akdeniz‟i tanımlayan herhangi bir sözcüğe Günlükler‟de

rastlanılmaz. Coğrafi tanımlamalar daha çok kıyı kentleri veya adalar üzerinden

yapılmaktadır. Venedikliler‟in Akdeniz‟i adlandırma dertleri de yoktur. Onu

yaĢamakla meĢguldürler. Akdeniz, Venedikli‟nin gözündeki önemini yitirmese de

günlük hayatın bir parçası olarak sıradanlaĢmıĢ, adalar denizi olması nedeniyle de

karalaĢmıĢtır. 15. yüzyılın ortalarından, yani Fatih döneminden itibaren Osmanlıların

sıkı ve yoğun hâkimiyetine sahne olan Karadeniz ise yıllar süren bir gizemin karanlık

örtüsü altında uzanmaktadır. Venediklilerin Karadeniz‟e ululuk atfetmesinin nedeni

de bu gizemdir. Akdeniz‟le kıyaslandığında ada varlığı bakımından fakir olan

Karadeniz, 16. yüzyıl Venedik hafızasından silinmemiĢtir. Sadece bu denizin,

Venedik zihnindeki tezahürü Akdeniz‟inki kadar canlı ve berrak değildir. Gücünü,

bilinmezlikten alır. Venedikli bir tüccar Midilli‟den denize bakacak olsa karĢısında

Sakız‟ı bulur. Venedik‟in Napoli‟deki elçisi, Otranto‟dan denize bakacak olsa

gördüğü Sicilya‟dır. Aynı elçi, Sicilya‟ya geçip oradan denize baktığında Berberi

19

kıyıları gözünün önüne gelir. Venedikli ile Akdeniz arasındaki mesafe, karĢı karĢıya

duran iki ada veya iki kıyı kadarken, Ġstanbul‟un Karadeniz‟e bakan kıyısına geçen

Venedikli Baylos‟un gördüğü, önünde uzanan engin bir denizdir.

Adriyatik veya Adriya Denizi tabirlerini anımsatan sözcüğe Sanuto

Günlükler‟inde pek sık rastlanılmamaktadır. Ender örneklerden biri Cilt 2‟de yer

almaktadır. Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 10 Nisan 1519

tarihli mektupta Adriya Denizi (Adriatico Mare) tabiri geçmektedir. Bu kiĢi,

Osmanlı Devlet erkânının Adriyatik Denizi‟ne yaklaĢtığını, Arnavutluk civarındaki

ırmaklara köprüler kurdurduğunu, yani gelecek donanma için hazırlık yaptığını

mektubuna yazmıĢtır.28

“Golfo” (körfez) kelimesi Adriyatik‟i anlatmak için yeterli

görülmüĢtür. Venedik kıyılarının çizdiği kavisin bir ucu aĢağı sarkıtılarak tüm

Adriyatik kıyıları kuĢatılmıĢ, Adriyatik‟in bir denizden çok Venedik‟in uzantısı olan

bir körfez olduğu ortaya konmuĢtur.29

1495-1533 yılları arasında Marino Sanuto tarafından kaleme alınıp Federico

Stefani, Guglielmo Berchet, Niccolò Barozzi, Marco Allegri, Rinaldo Fulin adlı

editörlerin katkılarıyla 1877 yılında literatüre kazandırılan Günlükler‟in ilk 28 cildi ,

yani 1495-1520 yıllarını kapsayan kısım bu tezin konusunu teĢkil etmektedir.30

Bu

ilk 28 ciltte, Barbaros‟un hayatındaki tüm faaliyetlerden söz edilmemektedir. Bu tez,

Barbaros‟un I. Selim dönemindeki, yani henüz tam bir Osmanlı‟dan çok, bir Berberi

korsan sayıldığı, tabiri caizse henüz meĢhur olmadığı dönemdeki faaliyetlerini

içerecektir. Tezin ana kaynağını teĢkil eden Venedik kroniği, 1517 yılından itibaren

Barbaros‟tan söz etmeye baĢlar. 1533 yılını, yani Kanuni‟nin ilk 13 yılını da

anlattıktan sonra sona eren kronik, Barbaros‟un Kanuni dönemindeki faaliyetlerinden

de söz etmektedir.

28 “La classe valadissima fa il Turcho havrà a ussir per tutto marxo e si acosta a l‟Adriatico mare, in l‟Albania

fano li ponti per tutte le fiumane maritime” (PadiĢah tarafından oluĢturulan en kıymetli sınıfın Mart ayı boyunca

denize açılması beklenmekteydi. Bu sınıf Adriya Denizi‟ne yaklaĢmaktaydı ve Arnavutluk‟taki bütün ırmakların

üzerinden köprü geçiriyorlardı). A.e. , C. II, ġubat, 1969, s. 625. 29 Maria Pia Pedani, “Beyond the Frontier: The Ottoman-Venetian Border in the Adriatic Context from the

Sixteenth to the Eighteenth Centuries”, Zones of fracture in Modern Europe, Baltic Countries-Balkans-

Northen Italy, ed. Almut Bues, Wiesbaden, 2005, s. 30 Bu tezde Günlükler‟in 1969 yılı baskısı kullanılmaktadır.

20

II. BÖLÜM

II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ

2.1. Ġnebahtı Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları

Ġnebahtı‟nın fethinden önce yapılan donanma hazırlıklarını ele alan mektup

ve raporlar, Osmanlı donanmasının nereye gideceği, inĢa ve tamir edilen edilen

gemilerin sayısı ve türleri, cephane, erzak, malzeme, zanaatkâr ve mürettebatın

temini, donanmanın yola çıkıĢ tarihi ve izlenilen güzergâh olmak üzere beĢ konu

üzerinde durmaktadır.

2.1.1. Donanmanın Sefer Düzenleyeceği Yere ĠliĢkin Tahminler:

Osmanlı donanmasının sefer düzenleyeceği yer hususunda ortak bir fikre

sahip olmayan Venedikliler, hedefin Ġnebahtı olduğunu fethe çok az bir zaman kala

öğrenmiĢlerdir. BaĢlangıçta, Ġnebahtı ismi çok fazla zikredilmemektedir. Daha çok

Rodos, Pulya, Kıbrıs ve Korfu‟nun hedef olacağı düĢünülmüĢtür.1

1 Donanma Emini Francesco Querini, Pulya ve Rodos ihtimalini bir arada zikretmektedir. Onun Kotor‟dan

yolladığı 11 ve 12 ġubat (1499) tarihli mektuplarda bu iki yer öne çıkmaktadır. . Querini, Kotor‟dan yolladığı 20

ġubat (1499) tarihli mektubunda ise Rodos‟un hedef olmadığı kanısındadır. Ġskenderiye Sancakbeyi Firuz Bey‟in

(Feris Bei) Kotor‟daki Ģap ve tuz madenlerini ele geçirme niyetinde olduğunu yazan Querini, Osmanlı

donanmasının Pulya, Kıbrıs veya Dubrovnik‟e gideceğini tahmin etmektedir.Venedik‟in elçisi olarak Ġstanbul‟da

bulunan Andrea Gritti, Pera‟dan yolladığı 16 Mart (1499) tarihli mektubunda, Rodos‟un hedef olma ihtimalinin

Pulya‟dan daha yüksek olduğunu ileri sürmektedir. Bu Venedik elçisi, Rodos‟a karĢı düzenlenecek seferin nasıl

olacağını da tahmin etmektedir. Ona göre, padiĢah, Rodos‟a ayak basmadan donanmayla kıyıdan hücum

edecektir. Gritti, padiĢahın isterse Sakız‟ı bile alabileceğini yazmaktadır. Osmanlı donanmasının Sakız‟a sefer

düzenlemesi durumunda olacakları zihninde canlandıran Gritti, Fransızların müdahale edebileceğini, biraz erzak

ile güçlü bir donanma yollayıp adayı Osmanlılardan alabileceğini düĢünmektedir. Sonra, orayı Fransız asıllı olan

Rodos Üstadı”na bırakabilirler. Gritti, Girit ve ona bağlı Kandiye‟nin saldırıya uğrama ihtimalini de ele

almaktadır. Donanmanın daha doğuya (Suriye‟yi kastediyor) gitmeyeceğini öğrenen Gritti, Girit‟in kısa

süreliğine de olsa tehlikeden uzak olduğunu dile getirmektedir. Oranın hedef olma ihtimalini düĢünmeden de

edemez. Venedik elçisi, Osmanlı donanmasının durumunda Girit‟in ortadan kalkacağını iddia etmektedir. Ona

göre, Osmanlıların çok kötü bir donanmaya sahip olması, oranın kurtulmasına ancak vesile olabilir. Andrea

Gritti‟nin 27 Ocak (1499) tarihli mektubu, Osmanlı donanmasının Kıbrıs‟ı hedef alacağını bildirmektedir.

Zante‟den 7 ġubat (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Fero, Osmanlı donanmasının

Rodos veya Pulya‟ya gideceğini yazmaktadır. Bu Donanma Emini, padiĢahın Rodos‟a nasıl müdahale edeceği

konusunda Andrea Gritti‟yle aynı görüĢü paylaĢmamaktadır. PadiĢahın yanında kara ordusu bulunacağını

söylemektedir. Dubrovnik‟ten 6 ve 14 Mart (1500) tarihli iki mektup yollayan Niccolò Gondola Osmanlı

donanmasının hedef güzergâhlarını aldığı duyumlara göre Ģöyle sıralamaktadır: Rodos, Pulya, Suriye ve Kıbrıs.

1499 yılının Nisan ayında bir danıĢma kurulu oluĢturan Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano,

Osmanlıların saldıracağı yere göre Venedik‟in nasıl tedbir alacağına karar vermiĢtir. Osmanlı donanması Rodos‟a

yönelirse Venedik BaĢkomutanı sabırlı davranacaktır. Kıbrıs hedef olursa oraya derhal yardım ulaĢtıracak,

oranın bağımsızlığa kavuĢmasını sağlayacaktır. Osmanlı donanması rotayı Pulya‟ya çevirdiğinde temkinli

21

Ġlk tahminler söylentilerden yola çıkmaktadır. Sakız‟daki Konsolosu

Giovanni di Tabia, Malta ve Sicilya‟nın hedef olabileceğini ileri sürmektedir.2 Bunu

5 Nisan (1498) tarihli mektubunda dile getiren Konsolos, bu Ģekilde bir tahminde

bulunmasının sebebini izah etmemekte, sadece kulağına böyle bir söylentinin

geldiğini söylemekle yetinmektedir.3 Bunu nereden ve kimden duyduğuna iliĢkin

herhangi bir malumat da vermemektedir. Konsolos, bu iki yerden daha ziyade Rodos

ihtimalini düĢünmektedir. Onu böyle düĢünmeye sevkeden Osmanlı gemileri ile

Rodos gemileri arasındaki çatıĢmalardır. Onun mektuplarından birinde bu türden bir

çatıĢmaya değinilmektedir.4 Osmanlılara ait on gemi, doksan kiĢiyi taĢıyan bir Rodos

kalyonunu ĠĢkiros (Schyro)5 civarında ele geçirmiĢtir.

6 Ġstanbul‟da bulunan elçi

Alvise Sagundino, Rodos‟un hedef alınacağı konusunda Sakız Konsolosuyla

hemfikirdir.7

Rodos ihtimaline değinen bir baĢka isim, Donanma Emini Niccolò

Pesaro‟dur. Donanma Emini, Osmanlılar tarafından yürütülen donanma

davranacak, gelen Osmanlı gemilerine Venedik gemileriymiĢ gibi muamele edecektir. Brindisi alınmak

istenirse vermeyecek, iki donanmanın orası için fazla olduğu kanısında olacaktır. Osmanlı donananması Ġnebahtı,

Modon veya Koron‟dan birini hedef aldığında Venedik‟in nasıl bir tutum sergileyeceği sorusu bu danıĢma kurulu

tarafından sorulmamıĢ, bu üç yer bahis konusu edilmemiĢtir. Venedik‟ten Korfu‟ya yollanan heyet, oradan 13,

14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli üç mektup yollamıĢtır. Bu üç mektupta, Korfu‟nun hedef olabileceğinden

bahsedilmektedir. Korfu‟nun 111 yıldır (1388‟den beri) Venedik hakimiyeti altında olduğu söz konusu

mektuplarda ayrıca vurgulanmaktadır. Sakız‟dan 5 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Cenevizli Giovanni

Doria, Osmanlı donanmasının Rodos‟a karĢı hazırlandığını ileri sürüp bu bilginin kesinliği hususunda ısrar

etmektedir. Osmanlı donanmasının gideceği güzergâha iliĢkin tahminde bulunanlar arasında Papalık da vardır.

Papa‟nın bizzat kendisi tarafından dile getirilen tahminler Venedik‟in Roma Elçisi olan Girolamo Donado‟nun

15 Mayıs (1499) tarihli mektubuna konu olmuĢtur. Papa VI. Alessandro, Rodos‟un hedef olabileceğini, fakat iyi

bir savunma ile saldırıyı savuĢturabileceğini söyleyip diğer iki hedefin Dubrovnik veya Sicilya olabileceğini ifade

etmiĢtir. Ona göre, hedef Pulya olmayacaktır. Çünkü, Napoli Kralı, Milano Dukalığı‟yla beraber Osmanlıların

donanma yapmasından yanadır, onları bu konuda desteklemektedir. Pulya ihtimalini eleyen Papa, Sicilya ve

Dubrovnik‟in niçin hedef olacağına dair herhangi bir açıklamada bulunmamıĢtır. Papa, Venedik‟in hedef

olacağını söylemese de, ona her ihtimale karĢı güçlü bir donanma bulundurmasını tavsiye etmiĢtir. I Diarii, C. II,

s. 292, 504-505, 573, 631, 662, 677, 691, 704-705 ve 833 ve Angelus Nasoni, La Storia dei Papi di Sua

Eminenza il Cardinale Hergenröther, Milano, Carlo Aliprandi, 1898, s. 184.

2 I Diarii, , C. I/2, s. 977. 3 A.e. , C. I/1, s. 404 ve A.e. , C. I/2 s. 977. 4 Konsolos tarafından yollanan 25 Haziran 1497 tarihli birkaç mektup: A.e. , C. I/1, s. 756. 5 ĠĢkiros, Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alır. Kuzey Sporad Adaları diye tabir edilen adalar kümesine dahil

olan bir adadır. Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Stratejik AraĢtırma ve Etüdler

Milli Komitesi AraĢtırma Projeleri Dizisi 2/2002, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, 2003, Ege Adaları

Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 6 I Diarii, C. I/1, s. 756. 7 Bu Venedikli elçi tarafından Sakız Konsolos‟una yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektuplar, Osmanlı

donanmasının Rodos‟a sefer düzenleyeceği bilgisini içermektedir. A.e. , C. I/2, s. 909.

22

hazırlıklarının Rodos‟a karĢı olduğunu ileri sürmektedir. Pesaro, Modon‟dan

yolladığı 26 Ekim 1498 tarihli mektupta bunu ifade etmektedir.8 Rodos‟un hedef

olacağını vurgulayan bu mektubun Modon‟dan yollanmıĢ olması ilginçtir. Modon‟un

hedef olabileceğini ifade eden herhangi bir cümlenin Donanma Emini‟nin

mektubunda yer almaması daha da ilginçtir. Zirâ, Modon, söz konusu mektubun

yazılmasından iki yıl sonra Osmanlıların fethine sahne olacaktır.

Venedik‟i endiĢelendiren yerlerden bir diğeri Dıraç‟tır. Dıraç‟ta görevli

Baylos Vido Diedo, Dıraç‟tan yolladığı 11 Kasım ve 16 Kasım (1498) tarihli iki

mektupla Dıraç‟ın tehlike altında olduğunu haber vermektedir. 11 Kasım tarihli

mektup, padiĢahın Arnavutluk‟u fethetme niyetinde olduğunu, bunun için Eğriboz

ve Balyabadra‟da ordu ve donanma hazırlattığını bildirmektedir. Diedo, bu iki yere

yakın olan Dıraç‟ın derhal seferberlik ilan etmesi gerektiğini yazmaktadır. Dıraç,

Osmanlı donanması tarafından düzenlenecek herhangi bir hücuma karĢı hazırlıklı

değildir; Vido Diedo, ellerindeki barut ve erzağın tükendiğini haber vermektedir.9

Diedo‟nun 16 Kasım (1498) tarihli mektubunda, hem Dıraç‟ın hem de

Pulya‟nın hedef olabileceği vurgulanmaktadır. Avlonya‟ya yakın bir yer olan

Musachia‟dan gelen birkaç kiĢi, bu Baylos‟un yanına gelip Avlonya Sancakbeyi‟nin

yürüttüğü donanma faaliyetlerini ona bir bir anlatmıĢtır. Avlonya Sancakbeyi

Mustafa PaĢa‟nın 3000 kereste kestirdiğini, söz konusu kerestelerden kendine firkate

ve kalyata yaptıracağını belirtmektedir.10

PadiĢah ona 3000 Yeniçeri, 2000 azap ve

5000 atlı asker yollamıĢtır.11

Avlonya Sancakbeyi‟nin bu faaliyetleri Diedo‟yu daha

da endiĢelendirmiĢtir. Dıraç ihtimalini her daim aklında tutan Baylos, Osmanlı

donanmasının Pulya‟yı hedef alabileceğini de düĢünmektedir.12

16 Kasım (1498)

8A.e. , C. II, s. 129-130. 9 A.e. , s. 256. 10 A.e. , s. 247- 248. 11 A.y. 12 PadiĢahın kardeĢi Cem Sultan‟ın naaĢını almak için donanma, Pulya‟ya uğrayacaktır. Bu bilginin yer aldığı 3,

6, 16, 23 ve 26 ġubat (1499) tarihli mektuplar Komutan Piero Nadal tarafından Ülgün‟den yollanmıĢtır.

Donanmanın Pulya‟ya gidecek olması, Osmanlıların orayı ele geçirme ihtimali olarak algılanmıĢtır. Cem

Sultan‟ın cenazesinin donanmayla Pulya‟dan alınacak olması, Pulya‟nın hedef olarak yorumlanmasında etkili

olmuĢtur. Avlonya Sancakbeyi‟nin gemi yapımıyla ilgili faaliyetleri de aynı Ģekilde yorumlanmıĢtır. Stefano

Viaro‟nun 23 Mart (1500) tarihli mektubu, altı firkatenin ve birkaç yük gemisinin Avlonya‟dan yola çıkacağını

haber vermektedir. Bu gemiler, Cem Sultan‟ın naaĢını almak için Pulya‟ya gideceklerdir. Söz konusu gemiler,

korsan kovalama iĢini de üstleneceklerdir. Viaro, 6-16 oturaklı beĢ firkate ve 18 oturaklı bir kalyatanın suya

indirildiğini haber vermektedir. Söz konusu gemiler, Pulya‟ya gidecektir. Birkaç yük gemisi onlara sonradan

katılacaktır. Venedik‟in Ġspanya Elçisi olan Francesco Morexini tarafından Nolla‟dan (Molla) yollanan 1 Mayıs

23

tarihli mektubun yazılmasından bir gün önce yaĢanan bir geliĢme Dıraç‟ın daha

büyük bir ihtimal olduğunu ona göstermiĢtir. O gün, 50 tımarlı sipahiden oluĢan bir

birlik, Vido Diedo‟nun yanına gelip ona bir mektup bırakmıĢtır. Mektupta, Tırnova

(Terra Nuova) Sancakbeyi Mehmed Bey‟in adı geçmektedir. Bu Sancakbeyi Dıraç‟a

gelip oradaki Arnavutları yıkıma uğratmak istemektedir. Mehmed Bey, bir yandan

bu isteğini Venedikli Baylos‟a iletmekte, diğer yandan oradaki Venediklilere

dokunulmayacağına dair söz vermektedir. Mehmed Bey‟in adına yazılan bu mektup,

Diedo‟yu son derece tedirgin etmiĢtir. Söz konusu mektubu taĢıyan 50 tımarlı

sipahiden biri olan 20 yaĢlarındaki bir Türk, Vido Diedo‟nun Pulya ve Dıraç ihtimali

arasında bocalamasına yol açmıĢtır. Bu kiĢi padiĢahın Pulya üzerine bir donanma

yollayacağını, bu Latin toprakları yönetirken Venedik‟ten her iki ayda bir para

isteyeceğini Baylos‟un kulağına fısıldamıĢtır.13

Otranto da Osmanlı donanmasının hedefleri arasında gösterilmektedir.14

Korfu‟da bulunan Komutan (aynı zamanda Baylos) Antonio Moro, Venedik‟e 27

Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayıp Otranto‟nun hedef alınacağını haber

vermiĢtir.15

Onun bu fikri edinmesine yol açan mektup, Venedik elçisi16

Andrea

1499 tarihli mektup, Cem Sultan‟ın naaĢının Lecce‟de olduğunu haber vermektedir. PadiĢahın Cem Sultan‟ın

naaĢını almak bahanesiyle Pulya‟ya uğrayıp orayı tedirgin etmesini istemeyen Venedik, naaĢı Lecce‟ye taĢıtmıĢ,

naaĢın teslimi için aracı olmaya razı olmuĢtur. Ġspanya Kralı‟nın teslime rıza göstermesine rağmen, padiĢah

kardeĢinin naaĢını almak için Lecce‟ye adam yollamamıĢtır. NaaĢın yerinin değiĢtirilmesiyle birlikte Osmanlı

donanmasının Pulya‟ya uğrama ihtimali ortadan kalkmıĢtır. A.e. , s. 248, 567, 610 ve 698.

13 A.e. , s. 248. 14 12 ġubat 1499 tarihli colleggio‟yu ziyaret eden Napoli elçisi, Osmanlı padiĢahının Avlonya dıĢında Otranto‟ya

yakın bir yerde donanma hazırlattığını haber vermektedir. Elçi padiĢahın Venediklileri Otranto ve Brindisi‟den

kovmak istediğini söylemektedir. Bu Napoli elçisi Venedik‟i Osmanlılara karĢı kıĢkırtmak istemektedir. Otranto,

Brindisi ve Pulya Venedik-Napoli iliĢkilerine yön veren üç önemli Ģehirdir. Venedik bu üç Ģehirde nüfuz

sahibidir. Her iki devlet Osmanlıların buralara hücum etmesi durumunda Venedik-Napoli iliĢkilerinin nasıl bir

boyut kazanacağını merak etmektedir. Napoli elçisi Osmanlılar Pulya üzerine yürüyünce Venedik‟in ne

yapacağını merak etmektedir. Sanuto, elçinin geliĢini ve yaĢananları Ģöyle aktarmaktadır: “Napoli‟nin Elçisi

geldi. Kralı‟nın vermesini emrettiği mektubu Venedik‟e iletti. Mektupta Cem Sultan‟ın nâĢının kardeĢi olan

padiĢaha teslim edildiği haber veriliyordu. Ayrıca bu mektupta, padiĢahın Avlonya‟da donanma hazırlattığı ve

Otranto‟yu almak için baĢka yerlerde de donanma yaptıracağı bilgileri yer alıyordu. Elçi, Otranto ve Brindisi

limanlarının padiĢah tarafından alınacağını söylüyordu. Majesteleri (Napoli Kralı), padiĢahın Pulya‟ya gelmesi

durumunda Venedik‟in ona yardım edip etmeyeceğini öğrenmek istiyordu. Kral, bahsi geçen limanları (Otranto

ve Brindisi) elde etmeyi Venedik‟in arzu edip etmediğini bilmek istiyordu. A.e. , C. II, s. 429-430.

15 Sanuto, bir Korfulu tarafından Andrea Zane da Santa Maria Mater Domini adındaki kiĢiye yazılan 10 Ocak

(1499) tarihli bir mektuptan söz etmektedir. Otranto‟dan mektup yazan ve adı belirtilmeyen bu Korfulu oradaki

bir Türk köleden padiĢahın Napoli Kralı Federico‟ya karĢı bir donanma hazırlattığını öğrenmiĢ, kendi açısından

hususi olan bu bilgiyi Andrea Zane‟ye ulaĢtırmıĢtır. A.e. , s. 233 ve 372.

16 Andrea Gritti, elçi statüsüyle Ġstanbul‟dadır. II. Bayezid, Venedik‟in Ġstanbul‟da Baylos bulundurmasına uzun

bir süreden beri (1490‟dan beri) müsaade etmemektedir. I Diarii, C. II, s. 233 ve Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın

Siyasî Hayatı, s. 180-181 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 51-53.

24

Gritti tarafından Kâtip Zacharia di Freschi‟ye teslim edilmiĢtir. 25 Eylül (1498)

tarihli bu mektupta, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın Otranto‟da bulunduğu

iddia edilmektedir. Yine bu mektuba göre, padiĢahın damadı olan bu Avlonya

Sancakbeyi, Pulya‟ya sefer düzenleme niyetindedir.17

PadiĢahın icazetini almak için

Bâbıali ‟ye uğramıĢtır.18

Antonio Moro, Otranto ihtimalinin yanı sıra Rodos‟tan da bahsetmektedir.

Hatta, kendisinin bizzat bulunduğu Korfu‟nun Osmanlı donanmasının hedef

güzergâhından biri olabileceğini yazmaktadır. Avlonya Sancakbeyi tarafından

yürütülen hummalı donanma hazırlıkları Korfu‟yu huzursuz etmektedir. Korfu‟nun

18 mil uzağında bulunan Bastia adasına Osmanlıların güherçile ve barut taĢıdığını

iĢiten Moro, Korfu‟ya bağlı Butrint‟in (Butrinto/ Butintro/Botranto)19

20 mil

uzağında bulunan Mesapotamo Adası‟nın Avlonya Sancakbeyi tarafından alınmak

istediğini20

haber alınca iyice endiĢelenmiĢtir.21

Venedikli bu Komutan, bahsi geçen

adanın ele geçirilmesi durumunda Osmanlıların Korfu‟ya ulaĢabileceğini

yazmaktadır. Ona göre, gemilerle taĢınan atlar, Osmanlıların Korfu‟nun iç

kesimlerine ulaĢmasını sağlayabilecektir.22

Antonio Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin

emrinde 160 geminin bulunduğunu iddia etmektedir.23

Avlonya Sancakbeyi‟nin

17 Otranto‟dan 20, 21 ve 31 Ocak (1499) tarihli üç mektup yollayan Vali Piero Nani, padiĢahın Pulya‟ya gitmek

istediğini, bunun için Avlonya‟da donanma hazırlattığını haber vermektedir. Piero Nani, Osmanlı donanmasının

Pulya‟ya gelmesinin Otranto‟da karıĢıklığa yol açabileceğini yazmaktadır. I Diarii , s. 136-137. 18 Avlonya Sancakbeyi‟nin Pulya‟ya sefer düzenlemek istediğine iliĢkin bilgi, 1498 yılının Aralık ayında sunulan

bir raporda yer almaktadır. Antonio Lanzi di Stives adını taĢıyan bu rapor, Komün lideri Piero Sanudo tarafından

Ġnebahtı‟dan yollanmıĢtır. Söz konusu rapora göre, Bâbıali‟ye uğrayan bu Avlonya Sancakbeyi Pulya‟ya sefer

düzenleme hususunda padiĢahtan icazet almayı baĢarmıĢtır. Hatta bunu kendi halkına dahi duyurmuĢtur. A.e. C.

II, s. 289. 19 Butrint, Korfu Adası‟na bakan kıyı kentidir. Korfu Adası, bu kıyı kentinin doğusunda yer almaktadır. Pedani-

Fabris, I Documenti Turchi dell’Archivio di Stato di Venezia, ed. Alessio Bombaci, Venezia, Ministro per I

Beni Culturali e Ambientali Ufficio Centrale per I Beni Archivistichi, 1994, La Carta (Harita) 3. 20Venedikli Komutan, Avlonya Sancakbeyi‟nin 1 ġubat (1500) tarihinde Üsküp‟ten ayrıldığını öğrenmiĢtir.

Komutan, bu Sancakbeyi‟nin Mesapotamo‟ya gitmekte olduğunu, ayın 10‟unda orada olacağını iĢitmiĢtir.

Sancakbeyi, Mesapotamo‟daki Arnavutlara boyun eğdirmek niyetindedir. I Diarii, C. II, s. 233. 21 Mektupta söz edilen Butrint, Korfu‟nun giriĢ kapısıdır. Antonio Moro‟nun bir baĢka mektubu bunu ortaya

koymaktadır. Venedikli Komutan, Korfu‟dan yolladığı 2 Aralık( 1498) tarihli mektubunda “Korfu‟ya açılan kapı

olan Butrint, hiçbir Ģekilde Avlonya Sancakbeyi‟nin eline geçmemeli. Aksi takdirde Korfu tehlikeye girecek”

Ģeklinde yazmaktadır. Kont Bortolo Calbo tarafından 1499 yılının Mayıs ayında Pula‟dan (Puola/Pola: Bugünkü

Hırvatistan‟da, Ġstriya Yarımadası‟nın en güneyinde yer alan kent) yollanan mektup, Avlonya Sancakbeyi‟nin

Butrint‟le (Butrint, Korfu‟nun, yani Venedik‟in hakimiyeti altındadır) yakından ilgilendiğini ortaya

koymaktadır. Bortolo Calbo, Avlonya‟daki bir amiralin yanındaki 700 adamla beraber Butrint‟e gidip oradan

kereste kestiğini öğrenmiĢ, bu bilgiyi hemen kayda geçirmiĢtir. Ona bu bilgiyi veren kiĢi, Dubrovnik‟ten gelen

bir rahiptir. A.e. , s. 234 ve 690. 22 Antonio Moro, Butrint‟i silahlandıramadığından yakınmaktadır. Yasaların buna müsaade etmediğini

söylemektedir. Osmanlı ile Venedik arasında yapılan bir antlaĢma bunu gerektiryor olmalıdır. A.e. , s. 233. 23Antonio Moro‟nun bu iddiasıyla örtüĢen baĢka bir mektup veya rapora Sanuto Günlükleri‟nde

rastlanmamaktadır. Moro, bu bilgiyi Osmanlı tebaasına mensup bir aĢiret reisinden edinmiĢtir. A.y.

25

gücündeki artıĢ, Korfu‟nun daha çok tehdit algılamasına neden olmuĢtur. Komutan,

Korfu‟nun herhangi bir sefere karĢı hazırlıksız olduğunu dile getirmektedir: Oradaki

surlar henüz tamamlanmamıĢtır.24

Ordunun giyecek ve para ihtiyacı tam olarak

karĢılanamamaktadır.25

Komutanın Kefalonya vatandaĢı Leonardo Schiada‟dan

aldığı haberler de endiĢe verici türdendir. Venedik tebaasından olan bu kiĢi,

padiĢahın Korfu‟ya asker gönderip orayı alacağını ileri sürmektedir.26

Ġstanbul‟da

yaĢayan akrabaları ona bu bilgiyi vermiĢtir.

27 Kasım (1498) tarihli mektubunda Pulya, Korfu, Rodos ve Otranto‟nun

Osmanlı donanmasına hedef olabileceğini yazan Moro, 10 Aralık (1498) tarihli

mektubunda Otranto‟dan bahsetmeyip Pulya, Korfu ve Rodos ihtimallerini dile

getirmeye devam etmiĢ, bunlara Suriye‟yi de eklemiĢtir.27

Moro, Suriye‟nin neden

hedef alınacağını mektubunda Ģöyle izah etmektedir: PadiĢah Memlük Sultanı‟na

karĢı isyan eden ġam Beyi Kayıtbay‟a yardım etmek amacıyla Suriye‟ye donanma

yollayacaktır.28

Suriye‟nin hedef alınma ihtimalini bu Ģekilde izah eden Moro, bu

haberi nereden edindiğini söylememektedir. Sadece, böyle bir Ģey iĢittiğini

yazmaktadır.

Suriye ihtimalini Moro‟nun zihninde canlı tutan bir baĢka haber, 1498 yılının

Aralık ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. Antonio Moro, Osmanlı elçisinin Memlük ülkesi

olan Mısır‟a deniz üzerinden gitmek üzere 9 Kasım‟da (1498)29

Ġstanbul‟dan yola

24 Venedikli bu komutan 2 Aralık (1500) tarihli bir baĢka mektubunda da Korfu‟daki surların tamamlanmadığı

bilgisini vermektedir.Surların inĢasında kullanılan kireç taĢının bittiğini bu mektup vasıtasıyla haber vermektedir.

Ayrıca, o, kendisine para temin edilmesini talep etmektedir. Aynı Komutan, bir baĢka mektubunda, (10 Aralık

1498 tarihli mektubunda) Butintro‟nun delinen surlarını elinden geldiğince tamir ettirdiğini yazmıĢtır. Komutan,

Korfu‟nun savunulması için alınacak tedbirleri, 7 Ocak (1499) tarihli bir mektupta, surların tamamlanması,

hendeklerin kazılması, surların etrafının taĢtan tuzaklarla donatılması Ģeklinde sıralamaktadır. A.e. , s. 233-234,

290-291 ve 382. 25 A.y. 2627 Mayıs (1499) tarihli mektubunu yazıp baharat taĢıyan bir gemiyle gizlice yollayan Andrea Gritti Osmanlı

donanmasının 15 gün içinde (27 Mayıs- 12 Haziran arasında) Korfu‟ya gideceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 233-

234 ve 870. 27 A.e. , s. 233-234 ve 290-291 28 II. Bayezid, Memlük Sultanı‟nın düĢmanını kendisinin dostu addedip, Memlük Sultanı‟na karĢı olan

mücadelesinde ona destek olmuĢtur. A.e. , s. 291. 29 Memlük ülkesine gidecek olan Osmanlı elçisinin yola çıkıĢı hakkında bilgi veren mektuplar Andrea Gritti ile

Bernardo Giustiniani aittir. Ġstanbul‟dan birer mektup yollayan Andrea Gritti ile Bernardo Giustinani, Osmanlı

elçisinin 9 Kasım (1498) tarihinde yola çıktığını haber vermektedirler. Andrea Gritti, 8 Kasım (1498) tarihli

mektubunda elçinin bir gün sonra yola çıkacağını bildirirken, Bernardo Giustiniani, mektubunu elçinin yola

çıktığı gün, 9 Kasım günü (1498) yazmıĢtır. Her iki Venediklinin mektubunda elçi kafilesinin üç kadırga

tarafından taĢındığı yazılıdır. Andrea Gritti, diğerinden farklı bilgiler de vermektedir. Erichi adındaki korsanın

elçi kafilesini taĢıyan üç kadırgaya komuta ettiğini yazan Gritti, birkaç firkatenin Antalya‟ya (Satalia) kadar

26

çıktığını haber almıĢtır.30

Osmanlılar Suriye hususunda görüĢmek üzere Memlük‟e

elçi yollamıĢ olmalıdır. Yani padiĢah, donanmayla herhangi bir müdahalede

bulunmadan evvel diplomasiye baĢvurmuĢtur.

II. Bayezid‟in Suriye‟ye donanma gönderecek olmasından ziyade, söz konusu

donanmanın Kıbrıs sularının yakınından geçecek olması Antonio Moro‟yu

endiĢelendirmektedir. Bundan baĢka Moro, Kemal Reis‟in Mısır‟a sefer

düzenleyeceğine iliĢkin bir söylenti duymuĢtur. Rivayete göre Kemal Reis, hacı

kıyafeti giyip birkaç yeniçeriyle beraber Fayyum‟a baskın düzenleyecek ve daha

sonra Ġskenderiye‟yi ele geçirecektir. Baylos, bu söylentinin gerçekleĢmemiĢ

olduğunu mektubunda ayrıca belirtmektedir.31

Az da olsa Ġnebahtı‟dan söz eden Venedikliler de vardır. Komün lideri Piero

Sanudo tarafından yollanan 12 Aralık (1498) tarihli mektup, Ġnebahtı‟nın hedef

olacağına iliĢkin bilgiyi içermesi bakımından önemlidir. Bir baĢka Komün lideri

Alphonsi Alicusbei tarafından sunulan ve bu mektupta yer alan bir rapor,

Ġnebahtı‟nın Osmanlılar tarafından fethedileceğini haber vermektedir. Bir ağribarla

Eğriboz‟dan Ġnebahtı‟ya gitmekte olan Alicusbei, ters yönde esen rüzgârın

muhalefetinden ötürü yanındaki denizcilerle birlikte Galata Kalesi‟ndeki

(Ġnebahtı‟da) limana sığınmak zorunda kalmıĢtır. Kalenin yakınındaki bir tekkenin

önünden geçen Alicusbei, birkaç derviĢin kendisini çağırdığını iĢitip hemen onların

yanına gitmiĢ ve onlardan oldukça önemli bilgiler edinmiĢtir. Tekkeye bir ulağın

gelip kendilerine mektup bıraktığını söyleyen derviĢler, mektupta yazılanları bu

Alicusbei‟e bir bir anlatmıĢlardır. Mektubun içeriği Ģöyledir: II. Bayezid, Tırhala

Sancakbeyi ile Mora Sancakbeyi‟ne Ġnebahtı‟nın fethi için hazırlık yapmalarını

emretmiĢtir. Komuta yaĢça büyük olan Ömer Bey‟de olacaktır. PadiĢah, Ġnebahtı‟nın

fethedilememesi durumunda bu iki Sancakbeyi‟ne Suriye‟ye geçmelerini

emretmiĢtir. Venedik‟in Ġtalya‟yla meĢgul olduğu zamanın sefer için en uygun zaman

kafileye eĢlik edeceğini yazmaktadır. Elçi heyeti, oradan Mısır‟daki Gize (Giaze) Körfezi‟ne yönelecektir. A.e. ,

C. II, s. 291-292.

30 Antonio Moro, bütün bu bilgileri Francesco Basadona ve Paolo Nani adlı iki VardiyanbaĢı‟ndan edinmiĢtir.

Onlara bunu söyleyen Ġstanbul‟a uğrayan birkaç Korfulu‟dur. Bu VardiyanbaĢları, emirlerindeki üç kadırgayla

beraber Korfu‟ya gelmiĢlerdir. Yanlarında bir topçu vardır. A.e. , s. 291.

31 A.y.

27

olduğu yine bu mektupta vurgulanmaktadır.32

Piero Sanudo, Alicusbei‟in

söylediklerini ciddiye almıĢ olmalı ki Süvari Komutanı Giovanni Mosco‟yu

Ġnebahtı‟nın dört önemli kalesi, “el Galata”, “el Peritorio”, “Uromiari” ve

“Neocastro” hakkında rapor hazırlamakla görevlendirmiĢtir.33

Alicusbei‟in raporuyla

birlikte, Venedikliler, Ġnebahtı‟nın korunması gerektiğini yavaĢ yavaĢ anlamaya

baĢlayacaklardır. Söz konusu raporun Piero Sanudo tarafından yollanmasından bir

yıl sonra Ġnebahtı fethedilecektir. Venedik tedbir almakta gecikmiĢtir. Giovanni

Mosco, oradaki kalelerin harap bir durumda olduğunu fetihten bir yıl önce rapor

etmektedir.34

Alınan savunma tedbirleri, kısa bir zaman içine, sadece bir yıla

sığdırılmıĢtır.

Ġnebahtı‟da görev alan Venedikli yetkililer arasında oranın hedef

olmayacağını düĢünenler de vardır. Hem Donanma Emini35

(provveditore

dell‟armata) hem de Yönetici olan Giovanni Moro, mektup gönderdiği yer olan

32 A.e. , s. 290. 33 A.e. , s. 292 34 Süvari komutanı Giovanni Moscho‟nun Ġnebahtı‟daki 4 kale hakkında yazdığı rapora Sanuto‟nun

Günlükler‟inde rastlamak mümkündür. Bu süvari komutanı, el Peritorio (Perytorio) adını alan kalenin Osmanlı

sınırına çok yakın olduğu, sadece bir nehrin Osmanlılarla olan sınırı belirlediği, kalenin yuvarlak bir sarnıça sahip

olduğu gibi bilgileri not etmenin dıĢında bu kaledeki eksikliklere de değinmiĢtir. 34 Kale duvarlarının harap bir

vaziyette olduğunu, duvarların bir kısmının kireç taĢından yoksun olduğunu, kaleyi koruyan 5 muhafızın ayda 1

dukadan az aldığını (1 dukanın 15 perperi olduğunu söyleyen Moscho, bu muhafızların 8 perperi, yani yaklaĢık

yarım duka aldığı bilgisini vermektedir) raporuna yazmıĢtır. “El Peritorio” adındaki bu kalenin iyi bir savunma ve

yeteri kadar bir cephane ile fethedilemez hale gelebileceğini söylemektedir. “Uromario” adındaki kalenin az önce

bahsettiği kaleden daha beter bir durumda olduğunu söyleyen komutan, onun muhafazasının yaĢlı bir kadına

kaldığını ve kalenin bütün kapılarının açık olduğunu adeta hayıflanarak yazmaktadır. Fakat, yine de dağ üzerine

kurulu olmasından dolayı bu kalenin güçlendirilebileceğini ifade etmektedir. Ġnebahtı‟nın bir diğer kalesi olan

“Neocastro”ya gelince, duvarların yıkık olmasının yanında kaleyi koruyacak demir parmaklıkların bile

bulunmaması komutanı ĢaĢırtmaktadır. Ġnebahtı‟nın diğer kalesi olan “Galata” Kalesi hakkında bilgi vermeyen

Giovanni Moscho, Ġnebahtı‟daki dört kaleyi güçlendirmek için bir takım giriĢimlerde bulunmuĢtur. Kale

duvarlarını, sarnıçları ve sığınakları tamir ettirip, biraz cephane sağlamıĢ, “Uromario” (Uromiari) ve

Neocastro‟ya 3 baĢ muhafız yerleĢtirip, onlara ayda 6 duka maaĢ bağlamıĢ, “el Peritorio” Kalesi ile “Milischa”

çiftliğini (casale) 2,5 duka maaĢ alan bir yöneticinin komutası altında, Ġnebahtı‟lı vatandaĢlarca savunulmasına

karar vermiĢtir. Alınan bütün bu tedbirler, olası bir Osmanlı saldırısına karĢıdır. A.e. , s. 293

35 BarıĢ zamanlarında Venedik donanmasının baĢında “provveditore general da mar” (denizlerin umumî

gözetmeni, Donanma Emini) bulunurdu. SavaĢ zamanında ise, Venedik Senatosu bir baĢkumandan atardı. Buna

da “capitanio general de mar” (Donanma BaĢkomutanı) denirdi. Provveditore kavramını daha iyi anlamak için

Lane‟in “Naval Actions” adındaki makalesine de bakılabilir. Lane‟in bu makalesinde anlatıldığı biçimde,

seferberlik zamanlarında seçilen Donanma BaĢkomutanı (capitanio generale del mar) savaĢıp savaĢmama

konusunda “provveditore”lere danıĢır. SavaĢ kararı, Donanma BaĢkomutanının ve barıĢ zamanlarında donanmaya

komuta etmiĢ olan provveditorelerin ortak kararıdır. Lane, provveditore kavramını karĢılamak için, amiral

kavramını bilerek kullanmadığının altını çizmektedir. Bu kavramı kullanmamasının nedeni Ģöyle izah etmektedir:

Amiral, yani “armiraio, admiratus” soylu olmayan donanma komutanına denmektedir. Kısaca, Lane bu kelimenin

farklı bir anlam taĢıdığını vurgulamaktadır. Palmira Brummett ise, “provveditore”yi tanımlarken amiral

kelimesini kullanmada sakınca görmez. Ekkehard Eickhoff, Venedig, Wien und Osmanen: Umbruch in

Südosteuropa (1645-1700) , München, Verlag C. D. Callwey, 1973, s. 142 ve Lane, “Naval Actions and Fleet

Organization 1499-1502”, ed. J. R. Hale, Venice Renaissance, s. 157 ve Palmira Brummett, Osmanlı

Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, s. 150.

28

Ġnebahtı‟yı Osmanlı ordu ve donanmasının hedefi olarak görmemekte, Rodos

ihtimali üzerinde ısrar etmektedir.36

Giovanni Moro, Mora‟lı bir senyörün kendisine

yolladığı mektuba istinaden Osmanlı donanmasının Rodos‟a gitmekte olduğunu,

Venedik‟e zarar vermeyeceğini ileri sürmektedir.37

Oysa ki ilk hedef onun mektup

gönderdiği Ġnebahtı olacaktır.

Bazı Venedikli yetkililer de Ġnebahtı‟nın fethedileceğinden kesin olarak emin

değildir. Anabolu‟dan 14 Aralık (1498) tarihli bir mektup yollayan Francesco

Brigadin ve Scipione Bon adındaki Yöneticiler, Osmanlı donanmasının ya Rodos‟u

ya da Ġnebahtı‟yı hedef alacağını yazmaktadırlar. Bu iki Yönetici olası bir saldırı

durumuna karĢı hazırlıklı olmak için Anabolu‟ya cephane temin edilmesini

istemiĢtir.38

Yöneticiler, Anabolu‟yu da ihtimal dâhilinde görmektedir.

Ġnebahtı ihtimali düĢünülmeye baĢlansa da Rodos ihtimali hâlâ

Venedikliler‟in önceliğidir. Rodos‟un Osmanlı tehdidi altında olduğunu düĢünen

sadece Venedikliler de değildir.39

Rodos‟un Üstadıâzamı tarafından yollanan 10

ġubat (1498) tarihli mektup, Rodos ġövalyeleri‟nin adayı erzakla donattığını, orayı

surlarla ördüğünü bildirmektedir.40

Ancak, bundan bir yıl sonra, 13 ġubat 1499

tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Rodos Konsolosu Alvise Malipiero,

Üstadıâzam‟ın mektubuyla çeliĢen bir bilgi vermektedir: Rodos‟un yeterince tahıl

stoklamadığından bahsetmektedir.41

Gerçekten de Rodos‟un tahıl eksiği vardır.

Hatta, Kandiye‟deki Venedik yönetiminden biraz erzak istenmiĢtir.42

Elçi sıfatıyla Ġstanbul‟a yollanan Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasının

sefer güzergâhlarını doğru olarak tahmin etmektedir. Bu elçi tarafından yollanan 2

36 Tüm Venedikli yetkililer, Giovanni Moro‟yla hemfikir değillerdir. Donanma Emini Niccolò da Pesaro,

Osmanlıların Venediklilere karĢı kötü niyetli olduğunu, Osmanlı donanmasının denize açılmasının Venedik‟e

zararı dokunabileceğini vurgulamaktadır. Bununla birlikte, o da Rodos ihtimali üzerinde durmaktadır. Giovanni

di Moro‟nun Ġnebahtı‟dan yolladığı 13 Mayıs 1499 tarihli mektup ile Donanma Emini Niccolò da Pesaro‟nun

Modon‟dan yolladığı 14 Mayıs (1499 ) tarihli mektup: I Diarii, C. II, s. 790. 37 A.y. 38 A.e. , s. 386. 39 Venedikli Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Rodos‟un Fransa‟ya kare yelkenli dört gemi, Takımadalara

(Arzipelago) da üç barça, bir kadırga ile bir kalyon yollayıp erzak temin ettiğini haber almıĢtır. Rodos‟a uğrayan

VardiyanbaĢı (sopracomito) Marin Barbo, ona bu bilgiyi vermiĢtir. Donanma Emini de bunu Modon‟dan

yolladığı 26 Kasım (1500) tarihli mektubunda yazmıĢtır. A.e. , s. 379. 40 A.e. , C. I/2, s. 910. 41 A.e. , C. II, s. 636. 42 Bernardo Giustiniani tarafından Kandiye‟den yolladığı 7 Mayıs (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 783.

29

Mart (1499) tarihli mektupta Modon, Koron, Ġnebahtı ve Anabolu‟nun adları

geçmektedir.43

Rodos‟un hedef olacağını ileri sürenlerden biri, Venedik Elçisi Andrea

Zanchani‟dir. Elçi, Ġstanbul‟dan yolladığı 18 Mart (1499) tarihli mektubunda

Osmanlılara ait 100 geminin Rodos‟a gideceğini iddia etmektedir. Zanchani, bu 100

geminin kadırga ve diğer büyük gemilerden oluĢacağını ayrıca belirtmektedir.44

Osmanlı donanmasının nereye gideceği sorusuyla meĢgul olan Venedik,

zaman zaman Rodos‟un tepkisini ölçmekte ve onun edindiği bilgilerden

faydalanmaktadır. 9 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Rodos

Konsolosu‟nun yardımcısı Piero di Mussi, Rodos Üstadıâzamı‟nın Osmanlı

donanmasının olası güzergâhı hakkında söylediklerini Kıbrıs‟a iletmiĢtir.

Üstadıâzam, donanmanın Suriye‟ye gitmesine ihtimal vermektedir. II. Bayezid ve

Ģehzadelerin ve yanlarındaki 80.000 kiĢilik ordunun o tarafa gideceğini haber

almıĢtır. Trabzon‟dan gelecek olan ġehzade Selim, erzakla yüklü 6000 deveyi de

beraberinde getirecektir.45

Modon, Koron, Ġnebahtı ve Anabolu‟nun Osmanlı donanmasının hedefi

olabileceğini iddia edenlerden biri Andrea Beri‟dir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya

ulaĢan bu kiĢi, Ġstanbul‟daki Andrea Gritti‟nin yanından gelmiĢtir. 16 gün önce, 24

Nisan 1499‟da Ġstanbul‟dan ayrılan Beri, Korfu‟daki heyete bir rapor sunmuĢtur.

Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 10 ve 11 Mayıs (1499) tarihli mektuplarda yer

alan bu rapor, Osmanlı donanmasının hedef güzergâhlarına Korfu‟yu da

eklemektedir.46

2.1.2. Osmanlı Donanmasındaki Gemi Mevcudu

Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar, Ġnebahtı‟nın fethinden önce inĢa

edilen ve onarılan gemilerin sayı ve türleri hakkında farklı veriler sunmaktadır. Söz

konusu mektup ve raporların kayda geçirildiği sırada Osmanlılar tarafından yürütülen 43 Zanchani, 12 Mart (1499) tarihli bir baĢka mektubunda Rodos ihtimalinden de söz etmektedir. Söz konusu

mektuba göre, Osmanlılar Mora Yarımadası‟ndaki üslerden birine sefer düzenleyeceklerdir. Ġnebahtı, Modon,

Koron ve Anabolu‟dan biri bu sefere maruz kalacaktır. A.e. , s. 598-599 ve 612. 44 A.e. , s. 626. 45 A.e. , s. 784. 46 A.e. , s. 838-839.

30

gemi inĢa faaliyetleri devam etmektedir; her geçen gün donanmaya yeni bir gemi

daha katılmaktadır. Bu yüzden, mektup ve raporlarda yer alan veriler yazıldıkları

zamana göre mukayese edilmelidir.

Ġnebahtı‟nın fethinden önce gerçekleĢen gemi inĢa faaliyetleriyle ilgili ilk

haber Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟dan gelmiĢtir. Konsolos, Pietro Delphino

di San Canzian‟a yolladığı 1497 yılının Ağustos ayı olarak tarihlenen mektubuna

padiĢahın iki büyük gemi hazırlattığını yazmaktadır.47

Osmanlıların gemi inĢa faaliyetlerine iliĢkin bilgi toplayan Venedikliler

padiĢahın sahip olduğu maddi gücü göz önünde bulundurarak onun ne kadar gemi

inĢa edebileceğini tahmin etmeye çalıĢmaktadır. Venedikli Kâtip Alvise Sagundino

tarafından 1496 yılının Aralık ayında yollanan mektup, padiĢahın 2,5 milyon dukalık

bir servete sahip olduğu bilgisini vermektedir.48

Mektubu yazan kiĢi, padiĢahın bu

parayla 250 gemiden oluĢan bir donanmaya sahip olabileceğini iddia etmektedir.49

Bu durumda gemi baĢına düĢen harcama 10.000 duka olmalıdır. Ancak, maliyetin

gemi türüne göre farklılık göstermesi kaçınılmazdır.

Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Alvise Sagundino, Osmanlı gemileri hakkında

edindiği bilgileri Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya aktarmaktadır.

Konsolos‟a yolladığı 26 Kasım (1497) tarihli mektup, Ġstanbul‟da yoğun bir gemi

onarım faaliyeti olduğunu ortaya koymaktadır. PadiĢah, bütün reislere barça, hafif

kadırga ve büyük kadırgaların50

bakımdan geçirilmesi emrini vermiĢtir.51

Tamir

47 Hazırlatmak derken kastedilen yeni gemi inĢa ettirmek değil, var olan gemileri seyre hazır hale getirtmektir.

YıpranmıĢ haldeki iki gemiyi bakım için Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a naklettirmiĢtir. Gemilerden biri su almaktadır.

Sakız Konsolosu‟nun 24 Ekim (1497) tarihli mektubu bu bilgileri vermektedir. Modon‟dan 26 Ekim (1498)

tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò da Pesaro, su alan iki büyük gemideki tahtaların

yenilendiğini haber vermektedir. Donanma Emini, bu bilgiyi Sakız Konsolosu‟ndan edindiğini ayrıca

belirtmektedir. Ġstanbul‟daki Andrea Zanchani‟ye bilgi sızdıran bir kalafatçı, tamir edilen iki büyük gemiden

birinin tamemen diğerinin sadece karina kısmından onarıldığını bildirmektedir. Bu bilgi, Zanchani‟nin 23 Mart

(1499) tarihli mektubunda geçmektedir. A.e. , C. I/1 s. 756 ve 846 ve A.e. , C. II, s. 129-130 ve 612. 48 A.e. , C. I/1, s. 398-399. 49 Mektubu yazan, bu 250 gemilik donanmada ne tür gemiler olacağını da tahmin etmektedir. Ona göre bu

donanmada yaygın gemi türleri olan kadırga, firkate, kalyata, barça, top ve at gemisi bulunacaktır. 1499 yılının

Mayıs ayında Venedik‟e ulaĢan Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Andrea Zanchani, Osmanlıların 250 gemiye sahip

olacağını söylemektedir. A.e. , C. II, s. 695. 50 Büyük kadırga (Ġngilizcesi: great galley, merchant galley, Ġtalyancası: galia grossa) 14. yüzyıldan sonra

çoğunlukla Venedik‟te kısmen de Ceneviz‟de görülmeye baĢlamıĢtır. BaĢta tüccar gemisi olarak

tasarlanmamıĢtır. Fakat, 15. yüzyıldan itibaren, savaĢ gemisi olarak da kullanılmıĢtır. KiriĢin(beam) uzunluğa

oranı 1/6‟dır. Herhangi bir kadırgada bu oran 1/8‟dir. Önceden büyük kadırgalar, hızlı olmalarından sebep,

değerli olan veya çabuk bozulan malları ve kutsal topraklara giden Hıristiyan hacıları taĢımada

kullanılmaktaydılar ve herhangi bir tehlikeden kaçınmak maksadıyla silah taĢımazlardı. 16. yüzyılın ortalarından

31

edilen büyük kadırgalardan üçünün üçer tane feneri bulunmaktadır. 12 Aralık (1497)

günü Ġstanbul‟dan haber alan alan Konsolos, orada çok sayıda ağribar, top ve at

gemisi, firkate ve kalyatanın tamir edildiğini öğrenmiĢtir.52

Ġstanbul ve Dubrovnik‟ten ulaĢan haberleri Korfu üzerinden Venedik‟e

aktaran Komutan (aynı zamanda Baylos) Francesco Nani, padiĢahın 30 yeni kadırga

yaptırdığını haber vermenin yanında biri 3000 botte (1920 ton)53

kapasiteli üç büyük

barçanın (bu göke olmalıdır) hazırlandığını bildirmektedir.54

Bu bilgilerin yer aldığı

mektup 1498 yılının Mart ayında Korfu‟dan yollanmıĢtır.55

Osmanlıların inĢa ettiği gemiler hakkında ayrıntılı bilgi veren mektuplar,

1498 yılının Nisan ayından itibaren gönderilmeye baĢlanmıĢtır. Pietro Dolfin‟e 5

Nisan (1498) tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia,

itibaren, Venedik‟in hac ticareti Osmanlı‟nın artan nüfuzuna paralel olarak azalmıĢtı. Bu yüzden, Venedikliler bu

gemileri top taĢıyabilen savaĢ gemisi olarak kullanmaya baĢladılar. Hatta büyük kadırgaların bir kısmını mavnaya

dönüĢtürdüler. BaĢtardaların ortaya çıkıĢıyla birlikte de, büyük kadırgalar kullanım dıĢı kaldılar. 15. yüzyıla ait

olan bir büyük kadıga, 55 metre uzunluğa eriĢmektedir. KiriĢi (beam) ise 9 metredir. Büyük kadırgalarda kürekler

“alla sensile” usülüyle çekilir. Yani, her bir kürek üçlü gruplar halinde çekilir. Bunlar, maliyetli gemilerdir. Her

iki tarafta 28-30‟ar oturak bulunur. Toplamda en az 180 kürekçi bulunmaktadır. Ağır top yüklenenlerde ön direk

hareket kabiliyetine sabittir. Diğer direkler, sabittirler. Ağır top yelken verimini azaltmaktadır. Angus Konstam,

Renaissance War Galley 1470-1590, 2002, s. 17-18. 51 Bu kadırga ve barçaların Ġstanbul‟da mı yoksa Gelibolu‟da mı olduğu mektuptan anlaĢılmamaktadır. Mektubun

yazıldığı sırada, Gelibolu‟da kadırgalar tamir edilmektedir. Sakız Konsolosu‟nun 24 Ekim (1497) tarihli

mektubu, Gelibolu‟daki kadırgaların tamiri için birkaç kalafatçının çağrıldığını haber vermektedir. I Diarii, C. I/

1 , s. 846 ve A.e. , C I/2 , s. 909. 52 A.e. , C. I/II, Ocak, 1969, s. 909. 53 Botte, Venedik tarafından kullanılan bir ölçü birimidir. Bir Ģarap fıçısının içine konulan malın ağırlığı, fıçının

ağırlığıyla birlikte hesaplanır. Lane, “Venice and History” adlı kitabında bu ölçü biriminden bahsetmektedir.

Lane 1 “botte”nin 640 kilogram olduğunu hesaplarken Venedik tarafından kullanılan, 600 kilograma tekabül

eden “Girit bottesi”ni esas almıĢtır. Fıçının içine konulan malın ağırlığını gösteren bu oran, 15. yüzyılın ilk

yıllarından itibaren geçerlidir. Lane, bu 640 kilograma, fıçının kendi ağırlığını da eklemiĢtir. Fıçının ağırlığını,

içine konulan malın ağırlığının %8‟i olarak hesaplamıĢtır. Bu durumda ulaĢtığı sonuç, 648 kilogram olmalıdır.

Ancak, Lane net bir orandan, 640 kilogramdan söz etmektedir. Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman

Gunpowder Diplomacy”, Studies on Diplomatic History: The Ottomans in Africa , C. , V, Ġstanbul, The Ġsis

Press, 1990, s. 3 ve Frederic C. Lane, Venice and History, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1966,

s. 357 Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on Diplomatic History:

The Ottomans in Africa , C. , V, Ġstanbul, The Ġsis Press, 1990, s. 3. 54 Venedikli casus Theodoro Vlasopulo, 2500 botte (1600 ton) iki büyük gemiden söz ederken, Baylos Andrea

Gritti (25 ġubat 1499 tarihli mektup) 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki büyük gemiden söz etmektedir. Burada

ise 3000 botte (1920 ton) kapasiteli üç büyük barçadan söz edilmektedir. Kısaca, büyük gemilerin türü ve sayısı

konusunda farklı görüĢler vardır. Bununla birlikte, bu gemilerdeki yük kapasitesinin 2500-3000 botte (1600-

1920 ton) olduğu söylenebilir. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e dönen Ġstanbul‟daki elçi Andrea Zanchani,

Ġstanbul‟da üç büyük barça bulunduğunu, bunlardan birinin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu

yazmaktadır. Francesco Nani ise üç barçanın 3000 botte (1920 ton) kapasitesi olduğu bilgisini vermektedir.

Barça, altı düz, iki üç direği olan bir gemi türüdür. 16. yüzyılın baĢlarına kadar savaĢ gemisi olarak

kullanılmıĢtır. Bu tarihten sonra ise nakliye iĢlevini görmeye baĢlamıĢtır. XV. ve XVI. yüzyıl metinlerinde

gökeler için de barça kelimesi kullanılmıĢtır. I Diarii, C. I/2, s. 897 ve A.e. , C. II, s. 568-569, 695 ve 703 ve

Ġdris Bostan, “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 336. 55 I Diarii, C. I/2, s. 897

32

padiĢahın altı kadırga56

, kalyata ve firkateden oluĢan on iki gemi, dört barça ve

büyük toplar taĢıyan dört top gemisi, toplam yirmi altı gemi yaptırdığını

bildirmektedir.57

25 Mayıs (1498) günü Korfu‟dan mektup yollayan Donanma Emini

Niccolò da Pesaro ise yirmi gemiden söz etmektedir.58

Aynı Donanma Emini, 3

Haziran‟da (1498) Pario‟dan yolladığı mektubunda iki büyük gemi, dört kadırga ve

firkate ve kalyatalardan oluĢan sekiz gemiden, yani toplam on dört gemiden

bahsetmektedir.59

1498 yılının Eylül ayında inĢa edilen Osmanlı gemilerinin sayısına iliĢkin

büyük bir rakam ortaya atılmıĢtır. Venedik‟in elçisi olarak Ġstanbul‟da bulunan

Alvise Sagundino, padiĢahın iki yüz gemi inĢa ettirdiği bilgisini vermektedir.60

Yazman, 5 ve 15 Eylül (1498) tarihli iki mektup vasıtasıyla bu önemli bilgiyi

Korfu‟yla paylaĢmaktadır. Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Alvise Sagundino‟yla aynı

anda Ġstanbul‟da bulunan diğer elçi Andrea Gritti, padiĢahın önce kırk daha sonra da

altmıĢ gemiyi silahla donattığını haber almıĢtır. 61

Bu bilgiden haberdar olduğu an

hemen bir mektup yazan elçi, yazdığı bu mektubu kâtibi Zacharia di Freschi‟ye

teslim etmiĢtir. O sırada tarih, 25 Eylül 1498‟dir. Alvise Sagındino‟dan baĢka,

Venedik‟in Ġstanbul‟daki bir baĢka elçisi Andrea Zanchani62

ile Bernardo

56 Kadırga, oldukça uzun ve dar bir gemi türüdür. Bu gemide kürek ve yelken bir arada kullanılır. DüĢman

gemisine saldırıldığında kürek, rüzgârlı havalarda ise yelken kullanılmaktadır. Kadırga geniĢliği az olan bir gemi

türü olduğundan sert havalarda, bilhassa deniz açığındayken, yelken yerine küreğe baĢvurulmaktadır.

Kadırganın yüksekliği de oldukça azdır. O kadar alçaktır ki neredeyse suyun yüzeyiyle birdir. Kadırgalar

oldukça seridirler. Bir kadırgada 25 oturak ve her oturağın sancak ve iskele tarafında birer tane olmak üzere

toplam 49 kürek (en arkadaki kürek boĢluğu mutfak olarak kullanılıyor) bulunmaktadır. Her küreği 4 veya 5 kiĢi

çekmektedir. Her bir kürek 4 kiĢi tarafından çekiliyorsa, o kadırgadaki toplam kürekçi sayısı 196‟dır. 5

kiĢitarafından çekiliyorsa, sayı, 245‟dir. Bir 17. yüzyıl kadırgasında, en az 196 kürekçi, yeniçeri, topçu ve

cebecilerden oluĢan 100 savaĢçı, 20 halatçı, iki dümenci, bir yelkenci, iki gûmi, iki kürek yapıcı, iki kalafatçı, iki

neccar ve bir reis bulunmaktadır. Bu toplamda 360 kiĢiye tekabül etmektedir. Bir 16. yüzyıl kadırgasında toplam

7 yelken vardır. Bunların üçü üçgen, dördü dörtgendir. . Kadırga, Osmanlı donanmasında en sık kullanılan ve

bu donanmanın temel vurucu gücünü oluĢturan gemidir. Kadırga, Osmanlı donanmasının temel gücünü oluĢturma

rolünü 17. yüzyılın sonlarına kadar sürdürebilmiĢtir. O tarihten itibaren yerini kalyon almıĢtır. Kadırgada kürek

esasken, kalyonda yelken öne çıkmaktadır. Kalyon kadırgadan daha uzun ve daha yüksektir. Ġdris Bostan,

“Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 328-330 ve 337. 57 I Diarii, C. I/2, s. 977-978. 58 A.e. , s. 897. 59 A.e. , s. 1009. 60 A.e. , C. II, s. 101. 61 A.e. , s. 136. 62 Andrea Zanchani, Gelibolu‟da 60 kadırganın nizama sokulduğunu belirtmenin yanında Osmanlı donanmasının

200 gemiden oluĢacağını yazmaktadır. Andrea Zanchani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart 1499 tarihli

mektup: A.e. , s. 598-599.

33

Giustinaini63

, Komutan Bortolo Minio64

, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero65

,

Osmanlı donanmasının iki yüz gemiden oluĢacağını yazmaktadır.

Bazı mektuplara göre Osmanlı donanmasındaki gemi sayısı 200 ile 300

arasındadır. BenefĢe‟den yolanan mektuplarda 240-250 gemiden söz edilirken66

,

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia67

230-240, Ġki Donanma Emini Francesco

Cicogna68

250, Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani69

ile Donanma Emini

Simon Guoro70

260, VardiyanbaĢı Niccolò Marcello71

267, Korfu‟lu casus Niccolò

Aurami72

280, Rodos Üstadıâzamı73

, Donanma Emini Giovanni Moro74

ve Bortolo

Coresi75

300 gemi olduğunu ileri sürmektedir. Osmanlı donanmasının 300‟den fazla

gemiye sahip olduğunu bildiren mektuplar da vardır. Kale Muhafızı Sebastian

63 Bernardo Giustiniani tarafından Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya Ġstanbul‟dan yollanan 8 Kasım 1499

tarihli mektup: A.e. , s. 291. 64 Komutan Bortolo Minio tarafından Magosa‟dan yollanan 5 Mart 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 685. 65 Rodos Konsolosu Alvise Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 698. 66 Göndereni belirtilmeyen bu mektuplar, 1499 yılının Temmuz ayında yollanmıĢtır. Söz konusu mektuplar, 10

Ağustos (1499) günü toplanan Colleggio‟da (Venedik Divanı) okunmuĢtur. Mektuplara göre, donanmada Ģu

gemiler bulunmaktadır: 80 hafif kadırga, kare yelkenli 5 büyük gemi, 3 mavna, 200-300 botte (128-192 ton)

kapasiteli kare yelkenli 20 küçük gemi, çok sayıda top ve at gemileri ve çok sayıda yük gemisi. A.e. , s. 1045. 67 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 25 Ocak 1499 tarihli mektubuna göre Gelibolu‟da 60 kadırga ile

kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi, Ġstanbul‟da ise büyüklü küçüklü kare yelkenli 20 gemi ve 4 mavna

bulunmaktadır. A.e. , s. 597. 68 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 4 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.

1154 ve 1127-1128. 69 Donanma BaĢkomutanı (capetanio zeneral) Antonio Grimani donanmadaki 260 gemiyi Ģöyle sıralamaktadır: 60

hafif kadırga, 30 kalyata, en küçüğü 1000 botte (640 ton) kapasiteli 3 büyük gemi (mavna ya da göke olmalı) ile

200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli kare yelkenli 20 gemi, top ve gülle (yuvalak) ile dolu 3 büyük gemi, çok

sayıda at ve top gemisi, yük gemisi ve pergende. Grimani‟nin Modon‟dan yolladığı 28 Temmuz 1499 tarihli

mektup: A.e. , s. 1122. 70 Donanma Emini Simon Guoro söz konusu 260 geminin 130 tanesinin Ġstanbul‟da 130 tanesinin de Gelibolu‟da

olduğunu yazmaktadır. Bu bilgiyi Sakız‟dan edinmiĢtir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Francesco

D‟Avanzo takma adıyla ona birkaç mektup yollamıĢtır. Simon Guoro tarafından Anabolu‟dan yollanan 24, 27 ve

31 Haziran ile 4 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 979. 71 Niccolò Marcello Osmanlı donanmasındaki gemileri Ģu Ģekilde sıralamaktadır: 60 kadırga, 30 kalyata, büyüklü

küçüklü 40 firkate, gabyalı 21 gemi (göke de olabilir), 3 mavna, çok sayıda top ve at gemisi ile çok sayıda yük

gemisi . Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s.

1053 ve 1055. 72 Niccolò Aurami, Osmanlı donanmasında 84 kadırga ile 29 büyük gemi (mavna ya da göke kastediliyor)

olduğu bilgisini vermektedir. Bu casusun raporuna göre, Osmanlı donanmasını vücuda getiren 280 geminin 184

tanesi doğrudan padiĢaha aittir. Geri kalan bütün gemiler (96 gemi), tüccarlar tarafından silahlandırılıp padiĢaha

teslim edilmiĢtir. Niccolò Aurami tarafından sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli tanıklık bildirisi (depositiom): A.e. ,

s. 1127-1128. 73 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e gelen Andrea di Martini adındaki soylu, Üstadıâzam‟ın 5 Nisan 1499

tarihli mektubunu yanında getirmiĢtir. Maciristan‟da önde gelen biri olan Martini, bu mektubu Venediklilere

okumuĢtur. Mektupta Osmanlıların 300 yelkenliye sahip olduğu yazılıdır. A.e. , s . 670. 74 Giovanni Moro 600 gemiden söz edildiğini de duymuĢtur. Donanma Emini Giovanni Moro tarafından

Ġnebahtı‟dan yollanan 25 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1065. 75 Sakız‟daki Bortolo Coresi tarafından Anabolu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran

1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1013.

34

Balbi76

310, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco77

340, Korfu‟daki Baylos

Antonio Moro78

ile Korfu‟lu Vola Lendari79

350 ve Donanma Emini Tommaso

Lion80

400 gemiden bahsetmektedir.

Venedikliler, Avlonya‟daki donanma faaliyetlerini de yakından takip

etmektedir. Korfu‟dan 27 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Baylos Antonio

Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin tamir ettiği gemiler hakkında malumat vermektedir.

Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa yirmisi denize çıkabilir durumdaki 40 gemiye ve

iyi durumdaki 8-10 ağribara bakım yaptırmıĢtır. Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin

emrinde 160 geminin olduğunu ileri sürmektedir. Komutan‟a bu bilgileri veren bir

Türk aĢiret reisidir.81

Moro‟nun 10 Aralık (1498) tarihli mektubu, Avlonya‟da 20

kadırga ve kalyata ve firkateden oluĢan 30 geminin inĢa edildiği bilgisini

içermektedir.82

Ayrıca, bu mektupta Ġstanbul, Gelibolu ve Karadeniz kıyılarındaki

gemilerden söz edilmektedir. Gelibolu‟da 60 gemi vardır.83

Ġstanbul‟da 18 gemi

bulunmaktadır. Bu gemilerden birinin kapasitesi 800 botte (512 ton)84

, üçünün

kapasitesi 3000 botte‟dir (1920 ton). 85

Geri kalan 14 gemi ise 300 botte (192 ton)

76 Kale Muhafızı Sebastian Balbi tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 18 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s.

1064. 77 BaĢpsikopos Marco Saracco‟ya göre Osmanlı donanmasında Ģu gemiler bulunmaktadır: 80 kadırga, ikisi

kalyata olan kare yelkenli 20 gemi, 130 mavna, çok sayıda top ve at gemisi ile yük gemisi. Marco Saracco

tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1073. 78 Antonio Moro, donanmadaki gemileri Ģöyle sıralamaktadır: 100 kadırga, 19 kare yelkenli gemi, 3 mavna , 90

adet at ve top gemisi, çok sayıda firkate, kalyata ve yük gemisi . Korfu‟daki Baylos Antonio Moro tarafından

yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930. 79 Korfu‟daki yetkililere 1499 yılının Temmuz ayında bir tanıklık bildirisi (depositiom) takdim eden Vola

Lendari Osmanlı donanmasında kare yelkenli 100 büyük gemi (mavna ve göke olabilir) ve 23 kadırga

bulunduğunu, karavelalar ve diğer küçük gemilerle birlikte donanmadaki gemi sayısının üç yüz elliye ulaĢtığını

söylemektedir. A.e. , s. 939. 80 Tommaso Lion tarafından Monopoli‟den yollanan 2 Niisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 632. 81 A.e. , s. 233. 82 Ġstanbul‟dan 8 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Bernardo Giustiniani Moro‟ya benzer bilgiler

vermektedir. Avlonya‟da 20 kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır. Dıraç‟ın Baylosu olan Komutan Vido Diedo da

Avlonya‟daki donanma faaliyetlerinden bahsetmektedir. Dıraç‟tan 16 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan

Komutan, Avlonya Sancakbeyi‟nin 3000 kereste kestirdiğini, bunlardan firkate ve kalyatalar yapılacağını

bildirmektedir. A.e. , s. . 247-248 ve 291-292. 83 Burada kastedilen 60 kadırga olabilir. Ġstanbul‟dan 8 Kasım (1498) tarihli mektup yollayan Bernardo

Zustignam, Gelibolu‟daki 60 kadırgadan söz etmektedir. Donanma Emini Francesco Bregadin‟e 25 Ocak (1499)

tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Bernardo Giustiniani ile aynı bilgiyi

vermektedir. Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik Elçisi Andrea Zanchani,

Gelibolu‟daki 60 gemiyi, Francesco Bregadin ve Giovanni di Tabia‟dan farklı olarak sınıflandırmaktadır;

Zanchani, 60 gemiden otuznun hafif kadırga, onunun kalyata, onbeĢinin firkate olduğu bilgisini vermektedir.

Geri kalan beĢ geminin bir kısmı top gemisi türündedir. Diğer bir kısmı baĢka gemi türündendir. A.e. , s. 291-

292, 597 ve 599. 84 Bernardo Giustiniani de 800 botte (512 ton) kapasiteli bir gemi olduğundan söz etmektedir. A.e. , s. 291-292. 85 Bernardo Giustiniani, padiĢahın 22 yelkenliyi suya indirdiğini, bu gemilerden üç tanesinin 3000 botte (1920

ton) kapasiteli olduğunu söylemektedir. Moro ile Giustiniani‟nin mektupları arasındaki ortak nokta, 3000 botte

(1920 ton) kapasiteli bu üç gemidir. Ġki mektup arasında farkılık da vardır. Moro‟nun mektubunda 18 gemiden

35

kapasitelidir.86

Ġstanbul‟da 5 mavna87

(galeazze) 88

daha bulunmaktadır.89

Karadeniz

kıyısında90

30 kadırga91

inĢa edilmektedir. 92

Moro, Osmanlıların yakında toplam 200

gemiye sahip olacağını yazmaktadır. 93

Moro bir baĢka mektubunda 350 yelkenliden

söz etmektedir. 2 Temmuz 1499 tarihli bu mektuba göre donanmadaki gemiler, 100

diğerinde 22 gemiden söz edilmektedir. Bernardo Giustiniani, yine Moro‟dan farklı olarak 20 kalyatadan

bahsetmektedir. A.e. , , s. 291-292. 86 Bernardo Giustiniani, en küçük geminin 200 botte (128 ton) kapasiteli olduğunu yazmaktadır. A.e. 87 Çektiri türünden olan mavna, iki katlı, 26 oturaklı ve 2-3 direkli bir savaĢ gemisidir. Büyük kadırga sınıfından

olan baĢtardadan daha geniĢ ve daha yüksektir. Bununla birlikte, baĢtarda mavnadan daha uzundur. Bir mavnada

52 kürek bulunur. Bu küreklerden her biri 7 kürekçi tarafından çekilmektedir. Bir mavnada 364 kürekçi, 40

halatçı, 4 dümenci, 150 savaĢçı ve 30 topçudan ve geminin reisinden oluĢan yaklaĢık 600 kiĢi görev almaktadır.

Ġdris Bostan, “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 327 ve

331. 88 Anabolu‟dan 14 ġubat (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Bregadin Ġstanbul‟da 3

mavna olduğunu yazmaktadır. Michali da Corfù adındaki biri ona bu bilgiyi vermiĢtir. Sakız Konsolosu

Giovanni di Tabia, Francesco Bregadin‟e yolladığı 25 Ocak (1499) tarihli mektubunda 4 mavnadan söz

etmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, 3 mavnadan söz etmektedir. Hatta onların kapasitesi hakkında da

bilgi vermektedir: Bu üç mavna 1200 botte (768 ton) kapasitelidir. Bu bilgi onun 25 ġubat (1499) tarihli

mektubunda yer almaktadır. Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Elçi Andrea Zanchani de 3

mavnadan bahsetmektedir. Elçiye bilgi sızdıran bir kalafatçı, 3 mavnanın baĢtan aĢağı onarıldığını söylemektedir.

Bu bilgi Zanchani‟nin bir baĢka mektubunda, 23 Mart (1499) tarihli mektubunda yer almaktadır. Zanchani,

Venedik‟e döndüğü sırada 1499 yılının Mayıs ayında sunduğu raporda da Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğu

bilgisini vermektedir. Venedik‟in Kandiyeli casusu Theodoro Vlasopulo, 1499 yılının Nisan ayında (tam tarihi

belirtilmemiĢ) yolladığı mektupta Osmanlı donanmasındaki gemileri sıralamıĢtır. Vlasopulo, bu gemilerden üç

tanesinin mavna olduğunu bildirdikten sonra onların budanmıĢ bir halde olduğunu ifade etmiĢtir. Osmanlı

donanması hakkında Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Baylos, aynı zamanda Komutan

Antonio Moro ile ona bu bilgiyi veren casus Vola Lendari, 3 mavnadan söz etmektedir. BenefĢe‟den yollanan,

10 Ağustos (1499) tarihinde toplanan Venedik “colleggio”su (Osmanlı Divanı‟na benzeyen bir tür müessese)

tarafından incelenen, 1499 yılının Temmuz ayında yazılmıĢ olan mektuplarda da 3 mavna olduğu bilgisi yer

almaktadır. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani Sapienza‟dan yolladığı 24 Temmuz (1499) tarihli mektupta

3 mavnadan söz etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, bu üç mavnadan her birinin 36 oturağı olduğunu da

yazmaktadır. Her mavnada 200 Yeniçeri vardır. Donanma BaĢkomutanı Osmanlı donanmasından kaçan üç

esirden bu bilgileri edinmiĢtir. I Diarii, C. II, s. 568-569, 597, 599, 612, 695, 703, 930, 939, 1045, 1063. 89 Bernardo Giustiniani 25 kadırgaya bakım yapıldığını, bunlardan beĢinin mavna olduğunu yazmaktadır. A.e. ,

s. 291-292. 90 Karadeniz kıyısı derken Ġzmit (Nicomedia) Ģehri kastedilmektedir. Venedik elçisi Andrea Zanchani tarafından

Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499) tarihli mektup bunu ortaya koymaktadır. Söz konusu mektupta, Ġzmit‟ten

Ġstanbul‟a 20-40 kadırganın nakledileceği bilgisi yer almaktadır. Osmanlı donanmasındaki toplam kadırga sayısı

Ġzmit‟ten nakledilecek gemilerle birlikte 100‟e ulaĢacaktır. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e ulaĢan Andrea

Zanchani, Ġzmit‟ten Ġstanbul‟a gelmesi beklenen 20 kadırgadan söz etmektedir. Niccolò Gondola Dubrovnik‟ten

yolladığı 4 Mayıs (1499) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir.

Gondola‟nın mektubunu yazmasından kısa bir süre önce Ġzmit‟teki kadırgalar Ġstanbul‟a nakledilmiĢ olabilir.

Kotor‟dan 31 Mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Querini, Osmanlı

donanmasında 105 kadırga bulunduğu bilgisini vermektedir. A.e. , 599, 695, 738 ve 821. 91 Karadeniz‟de inĢa edilen 30 kadırgadan Donanma Emini Francesco Bregadin de haberdadır. Bu 30 kadırga

Ġstanbul‟a getirilecektir. Anabolu‟dan 14 ġubat (1499) tarihli mektup yollayan bu Donanma Emini, bütün bu

bilgileri Gelibolu‟dan gelen Michali da Corfù‟dan edinmiĢtir. A.e. , s. 597. 92 A.y. 93 PadiĢahın toplam 200 gemiye sahip olacağını söyleyenlerden biri de Bernardo Giustiani‟dir. Antonio Moro,

padiĢahın 200 yelkenliye sahip olacağını Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti‟den öğrenmiĢtir. Andrea Gritti,

Korfu‟daki Moro‟ya 9 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Venedik Elçisi Andrea Zanchani de Osmanlı

donanmasının 200 gemiye ulaĢacağını tahmin etmektedir. Onun bu tahmini Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499)

tarihli mektupta yer almaktadır. Zanchani‟nin, bu mektubu, donanma hazırlıklarının büyük bir süratle

yürütüldüğünü ortaya koymaktadır. Kaptanıderya (Davut PaĢa) bir pergende ile her sabah Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a

geçmekte, donanma hazırlıklarının hızlı bir Ģekilde yapılıp yapılmadığını denetlemektedir. Osmanlı

donanmasının 200 gemiye sahip olacağını söyleyenlerden biri, Venedikli Komutan Bortolo Minio‟dur. Komutan,

Magosa‟dan 5 Mart (1499) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Rodos Konsolosu Alvise Malipiero da Osmanlı

donanmasının 200 gemiye sahip olacağını öngörmektedir. Onun 20 Mayıs (1499) tarihli mektubunda bu bilgi yer

almaktadır. A.e. , s. 290-292, 599, 685 ve 698.

36

kadırga, 19 kare yelkenli gemi, 3 mavna94

, top ve at gemilerinden oluĢan 90 gemi ,

çok sayıda kalyata, firkate ve yük gemisinden ibarettir.95

Andrea Gritti, öncelikle donanmanın 200 gemiden oluĢacağını96

söylemiĢ,

daha sonra ise onun üçyüzü aĢacağını öngörmüĢtür.97

Baylos, 25 ġubat (1499) tarihli

mektubunda, tanık olduğu gemileri 3 hafif kadırga98

, 40 at gemisi, 60 top gemisi, 60

baĢtarda99

, kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi100

, gabyalı 20 gemi (göke olabilir)

olarak sıralamıĢ101

ve Ģu bilgileri vermiĢtir: At gemileri güvertesizdir. Güvertesi

bulunan top gemilerinde ise büyük toplar taĢınmaktadır. Gabyalı gemilerden iki

tanesi çok büyüktür.102

Gritti, bu gemileri dünyanın en büyük iki gemisi diye

tanımlamaktadır.103

Bu 20 gemiden bir tanesi 1000 botte (640 ton) kapasitelidir.

Geri kalan 17 gemi, 50-200 botte (32-128 ton) kapasitelidir. Gritti dünyanın en

büyük iki gemisi diye tanımladığı gemilerin kapasiteleri hakkındaki bilgiyi 16 Mart

94 Mavna (Ġngilizcesi: galleass/ Ġtalyancası: galeazza), kürekli savaĢ gemilerinin en geliĢmiĢ türüdür. Yelkenli

gemilerin artan gücüne karĢı bir tepki olarak geliĢtirilmiĢtir. Tasarımı Venedik‟e aittir. Venedik, bu gemi türünü

Ġspanyol baĢtardalarına karĢı tasarlamıĢtır. Mavna, Ġnebahtı SavaĢı‟nda karĢımıza çıkan bir gemi türüdür.

Mavnalar, büyük kadırga (galia grossa) denilen gemiden devĢirilmiĢtir. En önde duran yuvarlak bir kule topun

konulduğu platforma yerleĢtirilmiĢtir. Bu top platformunda çeĢitli ebatlardaki 9 ağır topun konulduğu çukurlar

bulunmaktadır. Ayrıca, geminin borda, arumbada ve pupa kısımlarında birer top daha vardır. Pupa kısmındaki

top ile gemi saldırılara karĢı korunur. Mavnalarda üç adet direğin bulunması, onların önceden yelkenli olduğu

Ģeklinde yanlıĢ bir varsayıma yol açmaktadır. Yelkenler, sadece hız arttırma aracıdır. Diğer bir deyiĢle, yardımcı

unsur görevini görürler. 1530‟lardaki mavnaların boyu 47 metreyken geniĢliği 7 metreyi bulur. Mavnaların her

iki tarafında yirmi beĢer oturak bulunmaktadır. Bir küreği 5 kiĢi çeker. 250 asker, 70 yelkenciyi alabilecek

kapasitededir. Angus Konstam, ilk mavnaların Venedik‟te, 1530‟lu yıllarda ortaya çıktığını söylerken yanılgıya

düĢmektedir. Sanuto‟nun Günlükler‟inde adları geçen Venedikli elçiler ve komutanlar 1500‟lü yılların baĢında

Osmanlı donanmasında mavnaların bulunduğunu rapor etmektedirler. Buradan yola çıkarsak, mavnanın aynı

yıllarda, hatta daha da önce Venedik donanmasında bulunmuĢ olması gerekir. Angus Konstam, Renaissance

War Galley 1470-1590, s. 18-19. 95 Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: I Diarii, C. II, s. 930. 96 Andrea Gritti tarafından Korfu‟daki Antonio Moro‟ya yollanan 9 Kasım 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 292. 97 Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟dan Kandiye‟deki Komutan Bernardo Giustiniani‟ye yollanan 25 ġubat

1499 tarihli mektup: A.e. , s. 703. 98 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul‟da 50 hafif kadırga olduğunu yazmaktadır. Bu bilgi, onun 25

Ocak (1499) tarihli mektubunda yer almaktadır. Söz konusu mektup Anabolu‟daki Donanma Emini Francesco

Bregadin‟e yollanmıĢtır. A.e. , s. 597. 99 Anabolu‟daki Donanma Emini Francesco Bregadin‟e 25 Ocak (1499) tarihli mektup yollayan Sakız Konsolosu

Giovanni di Tabia Ġstanbul‟da 60 kadırga olduğunu haber vermektedir. Giovanni di Tabia baĢtarda yerine kadırga

kelimesini kullanmıĢtır. A.y. 100 Sakız Konsolosu‟nun 25 Ocak (1499) tarihli mektubunda Gelibolu‟da firkate ve kalyatadan oluĢan 100 gemi

olduğu bilgisi yer almaktadır. Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektuplar,

Osmanlı donanmasındaki bu 100 gemiden söz etmektedir. A.e. , s. 597 ve 677. 101 A.e. , s. 703. 102 Kandiye tebaasından olan Venedik casusu Theodoro Vlasopulo, Osmanlı gemilerini listeleyen ve 1499 yılının

Nisan ayı baĢlığı altında açıklanan raporunun baĢlarında 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki gemiden söz

etmektedir. Bu iki gemi, Gritti‟nin dünyanın en büyük iki gemisi dediği gemiler olabilir. Ġstanbul‟dan 2 Mart

(1499) tarihli mektup yollayan Elçi Andrea Zanchani, bu iki büyük geminin barça türünde olduğunu, Ġstanbul‟da

bakıma alındığını bildirmektedir. Andrea Zanchani, Ġstanbul‟da bakıma alınan gemilerin tümünü Ģöyle

sıralamaktadır: 40 kadırga, 40 top gemisi, 2 büyük barça, 3 mavna, 19 büyük gemi ve çok sayıda firkate ve

kalyata. A.e. , s. 568-569, 599 ve 703. 103 A.e. , s. 703.

37

(1499) tarihli bir baĢka mektubunda vermektedir; bu gemilerin 2500 botte (1600 ton)

kapasiteli olduğunu yazmaktadır. Gritti, 1200 botte (768 ton) kapasiteli üç mavnanın

daha inĢa edilmekte olduğunu da haber vermektedir.104

1499 yılının Nisan ayına gelindiğinde donanmadaki gemilerinin hepsi henüz

inĢa edilmemiĢtir. Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Baylos

Andrea Gritti, top ve at gemileri, firkate ve kalyatalardan oluĢan toplam 100

geminin105

inĢa halinde olduğunu haber vermektedir.106

Bu gemilerin inĢaatı

bittiğinde Osmanlı donanması 300 gemiye sahip olacaktır. Gritti, bu 100 geminin 7

ayda tamamlanabileceğini ileri sürmektedir. Baylos, Osmanlı donanmasındaki diğer

gemileri ikisi 800 botte (512 ton), sekizi 400-800 botte (256-512 ton) kapasiteli olan

23 kare yelkenli gemi, 80 yük gemisi ve gabyalı 2 gemi (göke olabilir) olarak

sıralamaktadır. Gabyalı gemiler, donanmadaki en büyük iki gemidir. Onlardan

birinin gabyası yeni tamamlanmıĢtır. Diğer gemi ise su almıĢtır.107

Osmanlı donanması gemileri hakkında ayrıntılı bilgi verenlerden biri de

Niccolò da Londra‟dır. 25 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan bu Venedik

vatandaĢı, Korfu‟daki Komutan Andrea da Pesaro‟ya rapor sunmuĢtur. Ġstanbul ve

Gelibolu arasında 70-80 kadırga108

gördüğünü söyleyen Niccolò da Londra, tanık

104 A.e. , s. 703-704. 105 Andrea Gritti, Venedikli Yazmanlar Zacharia di Freschi ile Marco Rizo‟ya teslim ettiği 13 Mayıs (1499)

tarihli mektubunda aynı bilgiyi tekrar etmektedir. I Diarii, C. II, s. 828-829. 106 A.e. , s. 740. 107 A.y. 108 Bu kadırgaların 60 ya da 70 tanesi Gelibolu‟da inĢa edilmiĢtir. Korfu‟daki Komutan (aynı zamanda Baylos)

Antonio Moro‟ya Pera‟dan 8 Kasım 1498 tarihli bir mektup yollayan Bernardo Giustiniani Gelibolu‟da 60

kadırga inĢa edildiğini haber vermektedir. Aynı bilgi, Antonio Moro‟nun 10 Aralık (1498) tarihli mektubunda

tekrarlanmaktadır. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 25 Ocak (1499) tarihli mektubu, türünü belirtmeden

Gelibolu‟da 60 kadırganın yapılmakta olduğunu bildirmektedir. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e dönüp

Osmanlı donanması hakkında Senato‟ya rapor sunan Venedik‟in Ġstanbul‟da bulunan elçisi Andrea Zanchani

Gelibolu‟da 70 kadırganın inĢa edildiğini söylemektedir. Donanma Emini, aynı zamanda Yönetici olan Giovanni

Moro, Ġnebahtı‟dan yolladığı 3 Mayıs (1499) tarihli mektubunda 70 kadırgadan söz etmektedir. Niccolò da

Londra‟nın raporunda geçen 70-80 kadırganın 10 ya da 20 tanesi Ġstanbul‟a aittir. Anabolu‟dan 14 ġubat (1499)

tarihli mektup yollayan Donanma Emini Francesco Bregadin, Ġstanbul‟da 10 kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır.

Gelibolu ve Ġstanbul‟da inĢa edilen bu kadırgaların türü hafif kadırga olabilir. Baylos Andrea Gritti, 17 Nisan

(1499) tarihli mektubunda Ġstanbul ve Gelibolu‟da 100 hafif kadırga olduğunu bildirmektedir. Bu bilginin yer

aldığı mektup, Korfu‟ya teslim edilmek üzere Rahip Francesco da Lignago‟ya verilmiĢtir. 1499 yılının Mayıs

ayında Ġstanbul‟dan Korfu‟ya bir mektup yollayan Zacharia di Freschi ile Marco Rizo adlı iki kâtip, Osmanlı

donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir. Onlar bu bilgiyi Baylos Andrea Gritti‟den edinmiĢlerdir.

Andrea Gritti, bu iki kâtibe gizlice bir mektup vermiĢtir. 13 Mayıs (1499) tarihli bu mektupta 100 kadırgadan söz

edilmektedir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya ulaĢan Andrea Beri Osmanlı donanması hakkında kayda değer bir

rapor sunmuĢtur. Andrea Beri‟nin bu raporu, Ġstanbul‟da 100, Gelibolu‟da 50 kadırga olduğu bilgisini

vermektedir. Beri, Gelibolu‟daki kadırgalardan 45 tanesinin büyük kadırga olduğunu söylemektedir. Geri kalan 5

kadırga oldukça küçüktür, yani hafif kadırgadır. Kotor‟dan 31 mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma

Emini Francesco Querini, Osmanlı donanmasında 105 kadırga olduğunu yazmaktadır. Ona bu bilgiyi veren kiĢi

38

olduğu diğer gemileri 20 büyük gemi 109

, firkate ve kalyatalardan oluĢan 50 gemi ve

top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi110

olarak sıralamaktadır: 111

Büyük

Antivari‟li biridir. Adı belirtilmeyen bu kiĢi, Ġstanbul‟a uğradığı sırada Osmanlı donanması hakkında bilgi

edinmiĢtir. Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Antonio Moro ile ona bu bilgiyi veren casus

Vola Lendari, Osmanlı donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir. . Malvasia‟dan yollanan, 10

Ağustos (1499) tarihinde toplanan Venedik “colleggio”su tarafından incelenen mektuplar, Osmanlı

donanmasında 80 hafif kadırga olduğu bilgisini içermektedir. Bu mektuplar 1499 yılının Temmuz ayında

yollanmıĢtır. Bu mektupların kim tarafından gönderildiği Günlükler‟de belirtilmemiĢtir. Tam tarihleri de

verilmemiĢtir. Ġnebahtı‟dan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli iki mektup yollayan BaĢpsikopos Marco Saracco,

Osmanlı donanmasında 80 kadırga bulunduğunu yazmaktadır. Modon civarından 28 Temmuz (1499) tarihli

mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani ise Osmanlı donanmasında 60 hafif kadırga olduğunu

bildirmektedir. Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a 4 Ağustos (1499) tarihli bir rapor sunan Korfu‟lu

casus Niccolò Aurami, Osmanlı donanmasında 84 kadırga olduğunu bildirmektedir. A.e. , s. 290-291, 597, 695,

740, 821, 828-829, 838, 930, 939, 1045, 1073, 1122 ve 1127-1128. 109 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero,

Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Kâtip Zacharia di Freschi ile Kâtip Marco Rizo, Kurcula Kontu Alvise

Balbi, Donanma Emini Francesco Bregadin, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco ve Korfulu Venedik

vatandaĢı Niccolò da Londra, Osmanlı donanmasında 20 büyük gemi olduğunu söylemektedir. Gritti, 25 ġubat

1499 tarihli mektubunda bu yirmi büyük gemiyi gabyalı gemiler (göke olabilir) Ģeklinde tanımlamaktadır.

Niccolò da Londra, bu gemilerden birinin 900 botte (576 ton) kapasiteli olduğunu söylerken, Gritti, gemilerden

birinin 1000 botte (640 ton) kapasiteli olduğunu söylemektedir. Gritti geri kalan 17 geminin 50-200 botte ( 32-

128 ton) kapasiteli olduğunu söylerken, Niccolò da Londra, bu gemilerin 400-700 botte (256-448 ton) kapasiteli

olduğu bilgisini vermektedir. Gritti, 16 Mart (1499) tarihli bir baĢka mektubunda, bu gemilerden ikisinin 2500

botte (1600 ton) kapasiteli olduğunu yazmaktadır. Niccolò da Londra da aynı bilgiyi vermektedir. Baylos, 13

Mayıs tarihli mektubunda daha farklı bilgiler vermektedir: Bu yirmi gemiden 5 tanesi 800 bottenin (552 ton)

üzerinde bir kapasiteye sahipken geri kalan 15 gemi 200-500 botte ( 128-320 ton) kapasitelidir. Baylos Andrea

Gritti‟nin 17 Nisan (1499) tarihli mektubunda ise 23 büyük gemiden söz edilmektedir. Bu mektuba göre, 23

gemiden 2 tanesinin kapasitesi 800 botte, 8 tanesinin kapasitesi 400-800 bottedir ( 256-552 ton). Donanma Emini

Francesco Bregadin, söz konusu yirmi gemiden üçünün mavna olduğu bilgisini vermektedir. Ġnebahtı

BaĢpsikoposu Marco Saracco ise gemilerden iki tanesinin kalyata olduğunu ileri sürmektedir. Donanma

BaĢkomutanı (capetanio zeneral) Antonio Grimani, 200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli 20 büyük gemiden

(nave) söz etmektedir. 1499 yılının Temmuz ayında BenefĢe‟den (Malvasia) yollanan mektuplarda ise 200-300

botte ( 128-192 ton) kapasiteli 20 küçük gemiden (navette) söz edilmektedir. Bazı Venedik mektuplarına göre

donanmadaki büyük gemi sayısı yirmiden fazladır. Donanma Emini Giovanni Moro ile Korfulu casus Vola

Lendari 23, Donanma Emini Francesco Querini 24, Venedik‟in Dubrovnik elçisi Niccolò Gondola ise 30

gemiden söz etmektedir. Ġstanbul‟da bulunan Venedik elçisi Andrea Zanchani, bazen 18 bazen de 19 büyük

geminin olduğunu söylemektedir. Ġstanbul‟dan yolladığı 2 Mart (1499) tarihli mektubunda 19 tane büyük

geminin tamir edildiği bilgisini vermektedir. 23 Mart (1499) tarihli mektubunda da 18 büyük geminin tamir

edildiğinden bahsetmektedir. Korfu‟daki Baylos Antonio Moro da 19 büyük gemiden söz etmektedir .

Korfu‟daki yetkililer 9 Mayıs 1499 tarihli bir rapor sunan Andrea Beri adlı Venedik vatandaĢı, donanmadaki

büyük gemileri “kare yelkenli gemiler” Ģeklinde adlandırmaktadır. Beri, bu gemilerin 23 tane olduğunu

söylemektedir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 25 Ocak 1499 tarihli mektup, Kurcula

Kontu Alvise Balbi tarafından Ġstanbul‟dan 1499 yılının ġubat ayında yollanan mektuplar, Donanma Emini

Francesco Bregadin tarafından Anabolu‟dan yollanan14 ġubat 1499 tarihli mektup, Baylos Andrea Gritti

tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 25 ġubat, 16 Mart ve 13 Mayıs, (1499) tarihli mektuplar, Kâtip Zacharia di

Freschi ile Kâtip Marco Rizo tarafından 1499 yılının Mayıs ayında kaleme alınan ve Ġstanbul‟dan yollanan

mektup, Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Andrea Zanchani tarafından yollanan 2 ve 23 Mart (1499) tarihli

mektuplar, Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup,

Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 4 Mayıs 1499 tarihli mektup, Rodos Konsolosu Alvise

Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup, Donanma Emini Francesco Querini tarafından

Kotor‟dan yollanan 31 Mayıs (1499) tarihli bir mektup, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından

yollanan 24 ve 25 Temmuz tarihli mektuplar, Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan

yollanan 28 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 554, 597, 599, 612, 695, 698, 703-704, 740, 790, 821, 828-

829, 838, 930, 939, 1045, 1073 ve 1122. 110 Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda 100 adet top ve at gemisinden bahsedilmektedir. Onun

16 Mart (1499) tarihli mektubunda verilen sayı 60‟dır. Ġstanbul‟da bulunan Kurcula Kontu Alvise Balbi, 1499

yılının ġubat ayında yazılan mektubunda, top gemisi türünde 67 kadırganın olduğunu bildirmektedir. Venedik

elçisi Andrea Zanchani‟nin Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499) tarihli mektubunda 40 adet top ve at gemisinin

bakıma alındığı bilgisi yer almaktadır. 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan Korfu‟ya mektup yollayan Kâtip

Zacharia di Freschi ile Kâtip Marco Rizo, Osmanlı donanmasında 90 top ve at gemisi bulunduğu bilgisini

39

gemilerden ikisi 2500 botte (1600 ton) , biri 900 botte (576 ton) kapasitelidir.

Birkaçı 700 botte (448 ton) kapasitelidir. 400 botte‟nin (256 ton) altında olanlar da

vardır. Büyük gemilerde 18 top112

ile 700 adam taĢınacaktır.113

Bütün bu bilgileri

veren Niccolò da Londra, Osmanlıların yakında 300 gemiye114

sahip olacağını iddia

etmektedir.115

Kandiye tebaasından olan Venedik casusu Theodoro Vlasopulo, Osmanlı

donanması hakkında ayrıntılı bir liste yapmayı baĢarmıĢtır. 1499 yılının Nisan ayı

baĢlığı altında izah edilen mektubunda Ģöyle bir liste sıralamıĢtır:116

1) Ġstanbul‟da gördüğüm yeni padiĢah kadırgaları: 24 adet117

2) Uzun yola dayanamayacak kadar eski kadırgalar: 32 adet

3) At, top ve erzak taĢıyan baĢtarda benzeri gemiler (parandarie bastarde): 14 adet

4) Hafif kadırga tipinde yeni top gemileri: 16 adet

5) 10-14 oturaklı yeni firkateler: 12 adet

vermektedirler. Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Komutan, aynı zamanda Baylos Antonio

Moro ile ona bilgi veren casus Vola Lendari, aynı bilgiyi vermektedir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya varan,

orada Osmanlı donanması hakkında bir rapor sunan Andrea Beri hem Ġstanbul hem de Gelibolu‟da çok sayıda top

ve at gemisi bulunduğunu söylemektedir. Gelibolu‟daki top, at ve erzak taĢıyan gemiler olduğu bilgisini veren

Andrea Beri, bu gemilerden birinin aynı anda 40 atı taĢıyabildiğini ileri sürmektedir. Kotor‟dan 31 Mayıs (1499)

tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Querini, Osmanlı donanmasında cephaneyle yüklü çok

sayıda top gemisinin olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 554, 599, 703-704, 821, 828, 838, 930 ve 939. 111 A.e. , s. 790. 112 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e varıp Senato‟ya bir rapor sunan elçi Andrea Zanchani, Osmanlı

donanmasında 3000 botte (1920 ton) kapasiteli bir barça bulunduğunu, bunun 18 top taĢıyabildiğine dair bir

duyum aldığını, fakat buna inanmadığını söylemektedir. Ġstanbul‟dan gelen Elçi, bir geminin 18 top

taĢıyabildiğinden söz etmektedir. Andrea da Pesaro‟ya rapor sunan Niccolò da Londra, Osmanlı donanmasındaki

her top gemisinin 18 top taĢıyabildiğini söylemektedir. A.e. , s. 700 ve 790. 113 A.e. , s. 790. 114 Kasım ayında 200 gemiden söz edilmektedir. Andrea Gritti‟nin 9 Kasım (1498) tarihli mektubu ile Komutan

(aynı zamanda Baylos) Antonio Moro‟nun Korfu‟dan yollanan 27 Kasım (1498) tarihli mektubu 200 sayısı

üzerinde durmaktadır. Ocak ayına gelindiğinde tahminlerdeki sayı, giderek artmaya baĢlamıĢtır. Gritti‟nin 27

Ocak (1499) tarihli mektubunda verilen sayı 400‟dür. Ġstanbul‟da bulunan Kurcula Kontu Alvise Balbi, 1499

yılının ġubat ayında yazılan mektubunda 260 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 290-292 ve 554. 115 A.e. , s. 790. 116 A.e. , s. 568-569. 117 2 Ocak (1499) günü Gelibolu‟dan ayrılan Michali da Corfù adındaki casus, aynı yılın ġubat ayında

Anabolu‟ya varmıĢtır. Donanma Emini Francesco Bregadin‟e bilgi veren bu kiĢi, Gelibolu‟dan yola çıktıktan

sonra 24 kadırga gördüğünü söylemektedir. Michali da Corfù, söz konusu 24 kadırgayı Ġstanbul‟a yakın bir yerde

görmüĢ olmalıdır. Bu casus, Ġstanbul kıyısında 10 kadırga daha görmüĢtür. Bahsi geçen 24 kadırga, hafif kadırga

türünde olabilir. Kandiye‟li bir kalafatçı Osmanlı donanmasında 24 hafif kadırga gördüğünü Ġstanbul‟daki elçi

Andrea Zanchani‟ye söylemiĢtir. Cinayetten aranan bu kiĢi, 24 hafif kadırganın suda bekletildiğini, bunların

güverte kısımlarının revize edildiğini bildirmektedir. Bu kalafatçı, karada 24 kadırga daha görmüĢtür. Karaya

çekilen bu kadırgaların üçü tamir edilmiĢtir. Geri kalan 19 kadırga çok kötü durumdadır. Zanchani bütün bu

öğrendiklerini 12 Mart (1499) tarihli mektubuna kaydetmiĢtir. A.e. , s. 597 ve 612.

40

6) 3000 botte (1920 ton) kapasiteli büyük gemiler: 2 adet

7) Eski gemiler: 3 adet

8) ĠnĢası henüz tamamlanmamıĢ mavnalar : 3 adet

9) Trabzon ve Kefe‟den yollanan gemiler: 3 adet

10) Dominico Venier‟in ele geçirilen küçük barçası: 1 adet

11) Ele geçirilen küçük Kandiye barçası: 1 adet

12) Kemal Reis tarafından önceden yollanmıĢ olan küçük barçalar: 2 adet

13) Kemal Reis‟in Montesanto‟da (?) ele geçirdiği barça

14) Biri Piero Sacho, diğeri Jego Zanzo‟dan alınan , bir diğeri Sakız berzahında ele

geçirilmiĢ olan Sakız gemileri: 3 adet

15) Geçen yıl Ġskenderiye (Mısır) civarında ele geçirilen barça: 1 adet

16) Rodoslulara ait küçük bir gemi: 1 adet

Theodoro Vlasopulo Ġstanbul‟da bulunan gemileri bu Ģekilde listeledikten

sonra Gelibolu ve civarındaki gemileri ayrı olarak sıralamaktadır:118

:

1) Mondros (Limni Adası‟nda kent) kıyısında bekleyen yeni kadırgalar: 18 adet

2) Karaya çekilmiĢ olan kadırgalar: 4 adet

3) Ağır yük gemileri: 4 adet

4) Karaya çekilmiĢ, 14-18 oturaklı firkate ve kalyatalar: 4 adet

5) Kıyıda duran, 14-16 oturaklı yeni firkateler: 9 adet

Theodoro Vlasopulo, sıraladığı bu gemileri nitelikleri ve uzun yolculuğa

dayanma kapasiteleri bakımından en ince ayrıntısına kadar inceleme fırsatı

bulduğunu ve Osmanlı denizcileriyle sohbet ettiğini mektubunda bizzat ifade

118 A.e. , s. 569.

41

etmektedir.119

Vlasopulo, sadece kısa yola dayanıklı olan eski gemiler haricinde

padiĢahın 200 gemiye sahip olduğunu iĢitmiĢtir.120

Çok sayıda ve farklı türde gemiler karada veya kıyıda tamir edilmektedir.

Osmanlı donanmasında kalafatçılık yapmıĢ olan biri Ġstanbul‟daki Venedik elçisi

Andrea Zanchani‟ye Osmanlı donanmasıyla ilgili bilgi sızdırmıĢtır. Adı belirtilmeyen

kalafatçı, inĢa edilen gemilerden pek bahsetmeyip tamir gören ve bakımı

tamamlanıp suya indirilen gemilerin sayı ve türleri hakkında bilgi vermiĢtir.121

24

kadırga denizde bekletilmektedir. Karaya çekilmiĢ olan 24 kadırga daha vardır.

Bunlardan ikisinin tamiri tamamlanmıĢtır. Diğer üçü tamir edilmektedir. Geri kalan

19 kadırga tamir edilemez durumdadır. 18-20 oturaklı 6 kalyata122

ile bir top gemisi

suya indirilmiĢtir, yani seyrüsefere hazırdır. Kalyata ve firkateden oluĢan 16 gemi ile

5 top gemisi de suda tamir edilmektedir. 18 adet büyük gemi, 3 mavna ile en büyük

iki gemiden biri baĢtan aĢağı bakıma alınmıĢtır. Diğer en büyük geminin hasarlı olan

karina kısmına bakım yapılmaktadır. Bu büyük gemi gibi karina kısmı hasarlı olan 5

büyük gemi daha onarılmaktadır. Zanchani, her bir top gemisinin 80 libre (167

kilogram)123

ağırlığında top taĢıyacağını iĢitmiĢtir.124

Osmanlı donanmasındaki gemiler 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan

ayrılmaya baĢlamıĢlardır. Korfu‟daki heyet (Venedik‟ten Korfu‟ya yollanan heyet)

tarafından yollanan 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektuplar, 50 geminin

Boğaz‟dan (Ġstanbul‟dan) ayrıldığını haber vermektedir.125

Heyet donanmdaki

gemilerin sayı ve türü hakkında da bilgi vermektedir. Heyet bu gemileri 80-90

kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi126

, 2 büyük gemi127

, 3 kalyon

119 A.y. 120 A.e. , s. 570. 121 A.e. , s. 612. 122 Kalyata, (Ġngilizcesi: galiot), kadırganın küçük versiyonudur. Geminin her iki yanında 16 veya 20‟Ģer kürek,

baĢka bir deyiĢle 16-20 oturak bulunur. En yaygın olanı 18‟er küreği olandır. Ender de olsa 24‟er küreği olan da

vardır. Fribordu alçaktır. Bu özelliği sayesinde çatıĢmalarda avantaj sağlar. Diğer taraftan, alçak fribordu

nedeniyle kadırganın karĢısında güçsüzdür. Bir kalyata, ortalama 27 metre uzunluğundadır. Eni 3 metreyi bulur.

Manevra kabiliyeti yüksektir. Su haznesi 2 metreden azdır. Su haznesinin orada, Latin yelkenli tek bir direk

durur. 20 oturaklı bir kalyata, 80 kürekçi ve 60 kadar asker taĢıyabilir. 6-8 kiloluk (16-24 pounder) bir topu

taĢıyabilmektedir. Angus Konstam, Renaissance War Galley 1470-1590, s. 19-20. 123 Lane 1 “libre”nin 2.09 kilograma eĢit olduğunu belirtmektedir. O halde 80 libre 167.2 kilograma denk

gelmektedir. Lane, Venice and History, s. 358. 124 I Diarii, C. II, s. 612. 125 A.e. , s. 677. 126 Gelibolu ve Ġstanbul arasında bulunan bu gemiler daha yeni inĢa edilmektedir. Baylos Andrea Gritti‟nin 17

Nisan (1499) tarihli mektubu. A.e. , s. 740.

42

(galione)128

olarak sıralamaktadır.129

Bu gemilerin dıĢında çeĢitli türlerden oluĢan 20

geminin daha bulunduğunu da ayrıca belirtmektedir.130

Osmanlı donanmasında yük gemileri de vardır. 1499 yılının Mayıs ayında

Venedik‟e varan Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasına 50 yük gemisinin

katılacağını haber vermektedir.131

Donanmadaki gemilere iliĢkin rapor sunan

Zanchani, Gelibolu‟da 70 kadırga ve 30 kalyata132

(galeotte)133

, Ġstanbul‟da 19 büyük

gemi ile 3 mavna bulunduğunu söylemektedir.134

Zanchani, donanmada 3 büyük

barça olduğunu bunlardan birinin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu

bildirmektedir. Elçi, bu geminin 18 top taĢıyabildiğini duymuĢtur. Elçi, biri 800 botte

(512 ton), diğeri 600 botte (384 ton) kapasiteli iki gemi daha görmüĢtür. Zanchani,

127 Gritti‟nin dünyanın en büyük iki gemisi diye tanımladığı gemiler, bu iki gemi olmalıdır. Bu tanım Baylos‟un

25 ġubat (1499) tarihli mektubunda geçmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos, 16 Mart (1499) tarihli mektubunda bu iki

geminin 2500 botte (1600 ton) kapasiteli olduğu bilgisini vermektedir. Kandiyeli casus Theodoro Vlasopulo, iki

geminin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu rapor etmektedir. Sapienza‟dan 24 Temmuz (1499) tarihli

mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı, Osmanlı donanmasında oldukça büyük iki gemi bulunduğunu

yazmaktadır. Donanma BaĢkomutanı iki büyük gemiden 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olanın Kemal Reis‟e ait

olduğunu söylemektedir. Kemal Reis‟e ait bu büyük geminin türü mavna olabilir. Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499)

tarihli bir mektup yollayan Baylos Andrea Gritti, Kemal Reis‟e ait bir mavnadan söz etmektedir. Baylos,

Ġstanbul‟un 2 mil ötesinde gizlice üretilen dev bir zincirin Kemal Reis‟in mavnasına konulacağını bildirmektedir.

Bu bilgilerin yer aldığı mektup Francesco Lignago adındaki rahip tarafından Korfu‟ya götürülmüĢtür. 20 Nisan

(1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan bu rahip, 1499 yılının Mayıs ayı içerisinde Korfu‟ya ulaĢmıĢ, Gritti‟nin söz

konusu mektubunu Korfu‟daki Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim etmiĢtir. A.e. , s. 568-569, s. 703-

704, s. 740, s. 1063. 128 Kalyon olarak tanımlanan bu gemi mavna olabilir. Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğunu haber veren çok sayıda

mektup ve rapor bulunmaktadır. Donanma Emini Francesco Bregadin tarafından Anabolu‟dan yollanan 14

ġubat (1499) tarihli mektup, Baylos Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubu, Elçi Andrea

Zanchani‟nin 2 Mart ve 23 Mart (1499) tarihli mektupları, Kandiyeli casusu Theodoro Vlasopulo‟nun 1499

yılının Nisan ayında sunulan raporu Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğu bilgisini içermektedir. A.e. , s. 568-569, 597,

599, 612 ve 703. 129 A.e. , s. 677. 130 A.y. 131 A.e. , s. 695. 132 Kalyata/kalite, 19-24 oturaklı, çektiri türünde bir gemidir. Kadırgadan daha küçüktür. 16. yüzyıldaki 16-18

oturaklı çektirilere de kalyata denmektedir. Bu geminin 17. yüzyıldaki uzunluğu 32-36 metre, 18. yüzyıldaki

uzunluğu ise 25 metredir. Yani, zaman içinde uzunluğu azalmıĢtır. 17. yüzyıldaki kalyataların baĢ kısmında bir

top bulunmaktadır. O dönemde savaĢa hazırlanan bir kalyatada 2 topçu ve 220 savaĢçı görev alırdı. Bostan,

“Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 331. 133 Modon‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Ġstanbul‟daki elçi gibi 30 kalyatadan

bahsetmektedir.. Antonio Grimani, aynı yerden yolladığı 6 Ağustos (1499) tarihli mektubunda da aynı Ģeyden

söz etmektedir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Baylos Andrea Gritti, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero,

Ġnebahtı‟daki Donanma Emini Giovanni Moro ile Korfu‟daki heyet Ġstanbul ve Gelibolu arasında kalyata ve

firkateden oluĢan 100 geminin olduğu bildirmektedir. O halde, bu gemilerin otuzu kalyata geri kalan yetmiĢi

firkate olmalıdır. Sakız Konsolosu‟nun 25 Ocak (1499) tarihli mektubu, Baylos Andrea Gritti‟nin 25 ġubat

(1499) tarihli mektubu, Donanma Emini Giovanni Moro‟nun 3 Mayıs (1499) tarihli mektubu, Korfu‟daki heyetin

13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektupları, Rodos Konsolosu‟nun 20 Mayıs (1499) tarihli mektubu ile Antonio

Grimani‟nin 28 Temmuz ve 6 Ağustos (1499) tarihli mektuplar: I Diarii, C. II, s. 597, 677, 698, 703, 838, 1122

ve 1250. 134 A.e. , s. s. 695.

43

her yıl padiĢah hazinesine 400.000 duka eklendiğini bildirmektedir.135

Bu yüksek

gelir, yeni gemilerin inĢasını kolaylaĢtırmaktadır.

Modon‟dan 6 Ağustos (1499) tarihli mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı

Antonio Grimani hem Osmanlı Devleti‟nin hem de Venedik‟in sahip olduğu

gemilerinin listesini tutmuĢtur. Onun mektubu, iki devletin donanma gücünün

mukayesesi açısından son derece önemlidir. Osmanlı donanmasının toplam 260

gemiden oluĢtuğunu yazan Grimani, Osmanlı donanmasındaki gemileri 90 hafif

kadırga, 30 kalyata, 3 silahlandırılmıĢ mavna, ikisi çok büyük olan geri kalan 18

tanesi 200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli 20 büyük gemi, firkate, pergende, top,

at ve yük gemileri Ģeklinde sıralamaktadır. Bu Osmanlı gemilerinin Portolanga

(Portolongo/Uzun Liman) kıyısında olduğunu bildiren Donanma BaĢkomutanı,

Venedik donanmasında bulunan gemileri ve bu gemilerin bulunduğu yerleri Ģöyle

listelemektedir:136

1) Sapienza‟dakiler (Modon‟un güneyindeki ada)137

: 44 hafif kadırga, 12 büyük

kadırga, 28 adet silahlı büyük gemi, 3 karavela, 3 fusta ve 5 ağribardan oluĢan

toplam 95 yelkenli

2) Brodano‟dakiler (Prodano/Modon‟un yakınında) : 44 hafif kadırga, 17 büyük

kadırga, 34 silahlı büyük gemi, 10 karavela, 4 fusta, 14 ağribardan oluĢan toplam 123

yelkenli138

3) Belveder139

, Glarentsa140

ve Papa Burnu‟ndakiler141

: 47 hafif kadırga, 17 büyük

kadırga, Venedik‟ten gelen 32 büyük gemi, Biscèglie‟den (Ġtalyan Yarımadası‟nın

135 A.y. 136 A.e. , s. 1250. 137 Donald Edgar Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Çev. Bahar Tırnakcı, 3. bs. ,

Ġstanbul, Yapı Kredi Yayınları, ġubat, 2007, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 138 I Diarii , C. II, s. 1250. 139 Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer alan kıyı kentidir. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel

Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 140 Glarentsa (Chiarenza Chiarentza, Clarenza, Clarence, Clarentsa) Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer

almaktadır. Zante Adası‟nın hemen karĢısında yer alan kıyı kentidir. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice

dei Nomi di Luogo, s. 616-617 ve Frederic C. Lane,” Naval Actions and Fleet Organization 1499-1502”, ed. J.

R. Hale, Venice Renaissance, s. 151. 141 Papa Burnu (Pappas Burnu), Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer almaktadır. Ġnebahtı Körfezi‟ne

yakındır. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege

Denizi Haritası.

44

güneydoğusundaki kent) gelen bir barça, Fransa‟dan gelen142

18 büyük gemi,

Fransa‟dan gelen 8 hafif kadırga143

, 18 karavela, 6 fusta, 19 ağribardan oluĢan toplam

172 gemi.144

Komutan tarafından çizilen tabloya göre Venedik gemileri sayıca Osmanlı

gemisini geçmektedir. Venedik donanması toplam 390 gemiye ulaĢmaktayken,

Osmanlı gemi sayısı 260‟dır.145

2.1.3. Osmanlı Donanmasının Mühimmat ve Erzak Temini

Osmanlılar, bir donanmada bulunması gereken beĢ vazgeçilmez unsurun,

yani erzak, malzeme, cephane, zanaatkâr (marangoz ve kalafatçı) ve mürettebatın

temini hususuna büyük bir ihtimam göstermiĢtir. Ġstanbul kıyılarına ve

imparatorluğun diğer kıyılarına taĢınan cephane ve mürettebat bir sefer hazırlığının

açık göstergeleridir. Ġstanbul‟a gelen erzak oradaki halkın iaĢesini karĢılamanın

yanında donanmadaki mürettebatın ve ordunun ihtiyacını gidermektedir.

1497-1499 yılında kaleme alınan mektup ve raporlar, Osmanlı donanmasına

ne kadar erzak temin edildiği konusunda bilgi vermektedir. Donanmaya erzak

taĢıyan gemilerden bazıları 26 Eylül (1497) tarihinde Rodosluların saldırısına

uğramıĢtır. Modon‟dan yollanan 28 Eylül (1497) tarihli birkaç mektup, Osmanlılara

ait 8 yük gemisinin Rodoslulara ait bir barça ile iki kalyonun saldırısına uğradığını

bildirmektedir. Bu Osmanlı gemileri 40.000 stera146

(251.6 ton) buğdayla

yüklüdür.147

Korfu‟daki Venedikli heyet ise Osmanlı donanmasının sekiz ay yetecek

142 Fransa, Osmanlı saldırısına karĢı Venedik‟e gemi temin etmiĢ olmalıdır. I Diarii, C. II, s. 1250. 143 Ġki defa 4 hafif kadırga diye not düĢülmüĢ. A.y. 144 A.y. 145 Sanuto, 6 Ağustos ve 29 Ağustos (1499) tarihleri arasında Osmanlı donanmasıyla ilgili gün be gün geliĢmeler

baĢlığı altında Osmanlı donanmasının 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki büyük gemi, 2000 botte (1280 ton)

kapasiteli bir baĢka büyük gemi (nave),700 botte (448 ton) kapasiteli iki gemi (nave), en büyüğü 400 botte

(256 ton) kapasiteli 14 küçük barça, 3 kalyata, 90 hafif kadırga, 90 firkate, top, at ve yük gemilerinden oluĢan 40

gemiden, yani toplam 241 yelkenliden ibaret olduğunu belirtmektedir. Gemilere iliĢkin ayrıntılı bilgilerde

vermektedir. 3000 botte (1920 ton) kapasiteli gemilerden birinde Yeniçeri ve denizcilerden oluĢan 1000 kiĢi

vardır. 2000 botte (1280 ton) kapasiteli gemideki kiĢi sayısı 700‟dür. Sayıları üçü bulan kalyatalarda kuleler

(portatif kuleler) ve onlara çıkmak için kullanılan portatif merdivenler bulunmaktadır. Bütün bu bilgileri veren

kiĢinin adı Sanuto tarafından zikredilmemektedir. Hatta, Sanuto, bu bilgileri aktarırken herhangi bir mektuptan

bahsetmez. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, 21 ve 25 Temmuz 1500 tarihlerinde Korfu‟dan iki

mektup yollamıĢtır. Bu mektuplarda da 1000 kiĢi kapasiteli büyük bir gemiden ve 600 kiĢi kapasiteli

mavnalardan söz edilmektedir. A.e. , C. II, s. 1250, s. 1290 ve A.e. , C. III, s. 480. 146 Lane, Venedik için 1 “stera”nın 62.9 kilograma denk olduğunu söylemektedir. O halde 40.000 stera 251.6 tona

eĢittir. Lane, Venice and History, s. 358. 147 Modon‟dan yollanan 26 Eylül (1497) tarihli mektuplar: I Diarii , C. I/1, s. 810.

45

kadar erzağa sahip olduğunu öğrenmiĢtir.148

Modon‟daki Venedikli Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano erzak teminiyle ilgili bilgi toplamaktadır.

Trevisano‟nun 12 ve 13 Ağustos tarihli mektuplarında ifade edildiği üzere padiĢah,

Mora‟daki her beĢ evden birinin buğday ya da arpa hazırlamasını emretmiĢtir.

Mora‟ya gelecek olan paĢa ve sancakbeyleri için bu hazırlıklar yapılmaktadır.149

II. Bayezid , donanma için erzak temin etmenin yanında Ġstanbul‟a gemi

malzemeleri de getirmektedir. Andrea Gritti, Kâtip Zacharia di Freschi‟ye teslim

ettiği mektubunda150

Ġstanbul‟a bol miktarda malzeme getirildiğini haber

vermektedir. PadiĢah yelken için etraftan kenevir toplatmaktadır. ĠnĢa edilen

kadırgaları yağmurdan korumak için gerekli olan tentenin malzemesi olan yünlü

kumaĢ de oraya getirilmiĢtir. Aynı mektup, güvertede kullanılmak üzere padiĢahın

yünlü kumaĢ satın aldığını bildirmektedir.151

Venedikliler Osmanlılar‟ın yeni gemi inĢa edip etmediğini nakledilen kereste

sayısının çokluğuna bakarak tahmin etmektedirler. Avlonya Sancakbeyi Mustafa

PaĢa, 1498 yılının Kasım ayında, 3000 adet kereste hazırlatmıĢtır. Dıraç‟taki Baylos

Vido Diedo, bu bilgiyi 16 Kasım (1498) tarihli mektubunda vermektedir.152

Osmanlılar tam bir yıl sonra 4000 kereste daha hazırlamıĢlardır. Melchiorre

Trevisano tarafından San Niccola di Civita‟dan (Korfu) yollanan 23 Kasım (1499)

tarihli mektup, Osmanlı donanma hazırlıklarının yoğunluğunu ortaya koymaktadır.

Osmanlıların büyük bir aceleyle 4000 adet kereste biçtiğini yazan Donanma

BaĢkomutanı, padiĢahın hafif ve büyük kadırgalardan oluĢan 100 gemi inĢa

ettirdiğini haber vermekle birlikte bu hazırlıkların nerede gerçekleĢtirildiğini

belirtmemiĢtir.

148 22 Mayıs (1499) günü Ġstanbul‟dan yola çıkan Niccolò adındaki biri, Korfu‟ya varıp, oradaki heyete sözlü

rapor sunmuĢtur. Bu kiĢi, kendisini Kemal Reis‟in dostu olarak tanıtan Hıristiyan bir esirle konuĢmuĢ, esir ona

Osmanlı donanmasının 8 aylık bir erzağa sahip olduğunu ve padiĢahın Venedik‟e zarar vermeyi planladığını

söylemiĢtir. Niccolò, Hırvatistan‟da (Croja) esir düĢtüğünü öğrendiği bu kölenin anlattıklarını dikkate almıĢ ve

edindiği bu bilgileri Korfu‟yla paylaĢmıĢtır. Korfu‟daki heyet de bu anlatılanları 6 Haziran 1499 tarihli mektuba

kaydetmiĢtir. A.e. , C. II, s. 839. 149 A.e. , s. . 1011-1012. 150 Söz konusu mektup, Kâtip Zacharia di Freschi tarafından 11 Aralık (1498) günü Pera‟dan yollanmıĢtır. A.e. ,

s. . 506-507. 151 A.y. 152 A.e. , s. 247-248.

46

Venedik‟in hâkimiyeti altında bulunan yerlerin yakınına cephane depolayan

Osmanlılar, Venedikli yetkililerin endiĢelenmesine yol açmaktadır. Korfu‟dan 27

Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Baylos Antonio Moro, Korfu yakınındaki

Bastova (Bastia) Adası‟na Osmanlılar‟ın güherçile ve barut yığdığını, bu durumun

Korfu için tehdit oluĢturduğunu yazmaktadır.153

Yoğun hazırlıklar, kazalara da neden olmaktadır. Dıraç‟taki Baylos Vido

Diedo, yeğeni Anzolo‟ya yolladığı 1 Aralık (1499) tarihli mektupta Ġnebahtı Körfezi

kıyısına konuĢlandırılan bazı gemilerin yandığını ve çok sayıda Osmanlı denizcisinin

hayatını kaybettiğini bildirmektedir. Diedo, bunu Manastır‟dan (Bitola/Bitoia) gelen

bir haber vasıtasıyla öğrendiğini kaydetmektedir.154

Dubrovnik‟in ileri gelenlerinden biri olan Niccolò Gondola‟nın155

4 Mayıs

1499‟da gönderdiği bir mektupta Osmanlı donanmasındaki gemilerde bulunan

cephane ve malzemeler hakkında bilgi vermektedir. Gemilerde havan topu , çok

sayıda bombart, büyük zincirler ve yelken direkleri taĢındığını yazmaktadır.156

Ġnebahtı‟daki Donanma Emini Giovanni Moro da donanma için üretilen yelken

direklerinden söz etmektedir. Bu Donanma Emini, padiĢahın 500 adet yelken direği

yaptırdığını, bu direklerden birinin oldukça maliyetli olduğunu yazmaktadır.157

Korfu‟daki heyet tarafından yollanan mektuplar, Kâtip Zacharia di Freschi ile

Kâtip Marco Rizo‟nun Osmanlı donanması hakkında edindiği bilgileri aktarmaktadır.

Bu iki kâtip donanma için tedarik edilen levazım ve mühimmatın neler olduğunu

153 A.e. , C. II, s. 233. 154 A.e. , C. III, s. 64. 155 Marino Sanuto, bu kiĢi tarafından yollanan 16 Mayıs (1499) tarihli Ģifreli bir mektuptan söz etmektedir.

Gondola, ilginç bir haberden söz etmektedir: Rodos Üstadı Âzamı, Osmanlı donanmasını sabote etsin, hatta

yaksın diye bir Mağribli‟yi Ġstanbul‟a yollamıĢtır. Gondola bu haberin ayrıntısına inmediği için bu haber

hakkında yorum yapmak güçtür. Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 20 Mayıs

(1499) tarihli mektup, Niccolò Gondola‟nın 16 Mayıs(1499) tarihli mektubu gibi, Osmanlı donanmasını yakma

giriĢiminden söz etmektedir. Francesco Querini, Rodoslular tarafından tutulan birinin Osmanlı donanmasını

yakmak için Ġstanbul‟a geldiği sırada yakalanıp öldürüldüğünü haber vermektedir. Gondola, Querini‟den farklı

olarak, bu kiĢinin Mağribli olduğunu söylemektedir. Bu kiĢinin yakalandığına iliĢkin bir Ģey söylemese de,

olayın açığa çıkmıĢ olması, bu kiĢinin yakalanmıĢ olduğuna iĢarettir. Francesco Querini‟nin bir baĢka mektubu

olayı iyice belirsizleĢtirmektedir. O, 20 Mayıs (1499) tarihli bir baĢka mektubunda Osmanlı donanmasını

yakmaya çalıĢanların iki Rodoslu olduğunu, bunların yakalanıp öldürüldüğünü yazmaktadır. O bu bilgiyi

kendisiyle birlikte Kotor‟da bulunan Kâtip Alvise Sagundino‟dan öğrenmiĢtir. Sagundino da on yedi gün evvel

Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢ olan bir yeniçeriden bu bilgiyi edinmiĢtir. A.e. , s. 793 ve 806.

156 A.e. , s. 738. 157 Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.y.

47

ayrıntısıyla anlatmaktadır. Bunlar, 700 el arabası, 12.000 adet yuvalak, 150 sandık

sopa, yelken direkleri, büyük bir zincir ve biraz erzak Ģeklinde sıralanmaktadır.158

Osmanlı donanması için toplanan mühimmat ve cephane hakkında bilgi

verenlerden biri de Korfu vatandaĢı Andrea Beri‟dir.159

1499 yılının Nisan ayında

Ġstanbul‟da bulunan bu Korfu vatandaĢı, orada çok sayıda cephane ve donanma

malzemesi görmüĢtür. 3000 metre uzunluğunda dev bir zincir160

ile 14.000 yuvalak

ve çok sayıda yelken direği onun gördükleri arasındadır.161

Yuvalakların dokuz bini

numaralandırılmıĢtır.

Osmanlı donanmasındaki cephane ve levazım hakkında en ayrıntılı bilgiyi

veren kiĢi VardiyanbaĢı Niccolò Marcello‟dur. Niccolò Marcello, Modon‟dan

yolladığı 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplarda162

Osmanlı gemilerinde

taĢınan cephane ve malzeme hakkında bilgi vermektedir. Marcello, yük gemilerinde

altı aylık erzak ile bir miktar cephane olduğunu yazmaktadır. Donanmada mevcut

olan büyük top sayısı 15‟tir. Bunların ikisi top gemilerinden birine yüklenmiĢtir.

Farklı türdeki taĢlardan yapılmıĢ toplamda 32.000 kadar olan çeĢit çeĢit yuvalaklar

diğer gemilerle taĢınmaktadırlar. Gemiler arasında barutla yüklü olanlar da vardır.

200 adet yelken direği, top taĢımada kullanılan oldukça büyük üç araba, yine top

taĢımada kullanılan çok sayıda iki tekerlekli el arabası, köprü görevi gören çok

sayıda iskele, tırmıklar, bileğiler, sabunlar, demir gülleler, at ve hırdavat gemilerdeki

diğer yüklerdir. Bileği, tırmık ve hırdavat taĢıyan gemi 300 botte (192 ton)

kapasitelidir. Bunların dıĢında, gemiler beĢ portatif kule ile topların korunmasında

kullanılan çok sayıda siper taĢımaktadır. 900 botte (576 ton) kapasiteli bir gemi sırf

arpa ile yüklüdür. Kemal Reis‟in mavnasında 3000 metre uzunluğunda bir zincir

158 A.e. , s. 828. 159 24 Nisan (1499) tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılan Andrea Beri, 9 Mayıs günü Korfu‟ya ulaĢmıĢ ve oradaki

Venedik heyetine Ġstanbul‟da gördüklerini anlatmıĢtır. Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 10 ve 11 Mayıs 1499

tarihli mektuplar: A.e. , s. 838. 160 Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Andrea Gritti ile Modon‟dan 21 ve 24 Temmuz

(1499) tarihli iki mektup yollayan VardiyanbaĢı Niccolò Marcello bu 3000 metrelik zincirden bahsetmektedir.

Andrea Gritti, Ġstanbul‟un 2 mil ötesinde dev bir zincirin gizlice üretildiğini Korfu‟ya haber vermektedir. Gritti,

bu dev zincirin Kemal Reis‟e ait mavnaya konulacağını yazmaktadır. Bu bilgiyi veren mektup, Francesco da

Lignago adlı rahip tarafından Korfu‟ya götürülüp oradaki Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim

edilmiĢtir. 20 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan rahip, 1499 yılının Mayıs ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. A.e.

, s.740 ve 1055. 161 Andrea Beri, bu bilgileri Andrea Gritti‟den öğrenmiĢ olabilir. Zira Andrea Gritti, 17 Nisan (1499) tarihli

mektubunda dev bir zincirin imal edilmekte olduğundan söz etmiĢtir. A.e. , s. 740, s. 838. 162 VardiyanbaĢı bu iki mektubu Alvise Emo‟ya yollamıĢtır. A.e. , s. 1053-1055.

48

bulunmaktadır.163

Bu zincirin yerinden kımıldatılması için kullanılan ucu yuvarlak

çok sayıda sırık yine Kemal Reis‟in gemisinde yer almaktadır.

Osmanlı donanmasının hazırlıklarını yakından takip edenlerden biri de

Korfu‟lu casus Vola Lendari‟dir. Onun Korfu‟ya sunduğu raporda anlatıldığı üzere,

Çandarlı Ġbrahim PaĢa (Embraj bassà) Bozcaada‟daki ormanlardan oldukça büyük

boyda olan seksen bin adet kereste kestirmiĢtir. Bu kerestelerin altmıĢ bini adadan

dıĢarı çıkarılmıĢtır. Söz konusu casus, bahsi geçen kerestelerin nerede kullanılacağını

da açıklamaktadır: Ġbrahim PaĢa, bu kerestelerle Korfu‟ya bağlı olan Butrint‟e

(Butrinto/Butintro/Botranto) doğru bir köprü kurmayı planlamaktadır.164

2.1.4. Tersane ve Donanma Mürettebatı Hakkında Bilgiler

Osmanlı donanmasının vazgeçilmez beĢ unsurundan biri olan zanaatkârlar,

yani marangoz ve kalafatçılar eskimiĢ, yıpranmıĢ veya zarar görmüĢ gemilerin

Osmanlı donanmasına geri kazandırılması hususunda önemli rol oynamaktadır. ĠnĢa

edilen yeni gemilerin vücuda getirilmesi iĢi yine onların elinden çıkmaktadır. 1497

yılının Ekim ayı, Osmanlı marangoz ve kalafatçıları için yoğun bir hazırlığın

baĢlangıcı olarak Günlükler‟de öne çıkmaktadır. Sakız‟daki Venedik Konsolosu

Giovanni di Tabia Osmanlı marangoz ve kalafatçılarıyla ilgili önemli bir haber

almıĢtır. 24 Ekim (1497) tarihli mektubunda, padiĢahın kalafatçıları toplamak için bir

kulunu görevlendirdiğinden söz eden konsolos, bu kalafatçıların Gelibolu‟daki

kadırgaların tamiri için çağrıldığını belirtmektedir.165

1497 yılının Kasım ve Aralık

ayında hazırlıklar devam etmektedir. PadiĢah, bütün gemi reislerine emir verip

barçaları, hafif kadırgaları ve üç tanesi üç fenerli olan büyük kadırgaları tamir

ettirmiĢtir.166

Donanmadaki ağribarlar, top ve at gemileri, kalyata ve firkateler de

tamir edilmektedir.167

Büyük gemi, barça ve büyük kadırgaların reisleri nizama

163 A.y. 164 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yolanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup ile Vola Lendari

tarafından sunulan rapor: A.e. , s. 930 ve 939. 165 Sakız Konsolosu, Kâtip Alvise Sagundino tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektupları

görmüĢ, bu mektuplardan edindiği bilgileri sonradan Venedik‟in Napoli Elçisi olacak olan Piero Dolfin‟e

ulaĢtırmıĢtır. A.e. , C. I/1, s. 846. 166 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟ya yollanan 26 Kasım 1497 tarihli

mektup: Sakız Konsolosu tarafından Piero Dolfin‟ e yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.e. C. I/2, s. 909. 167 Ġstanbul‟dan yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektup, Sakız‟dan yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.y.

49

sokulmuĢtur.168

Gemilerin bakım ve onarımı için marangoz ve kalafatçılardan oluĢan

üçbin kiĢi Ġstanbul‟a getirilecektir.169

1497 yılından baĢlayıp 1498 ve 1499 yılı

boyunca devam eden onarım sırasında Sakız ve Selanik‟ten çok sayıda kalafatçı ve

marangoz gelmiĢtir.170

1498 yılının Aralık ayında gelen marangoz ve kalafatçılarun

toplam sayısı üçyüzdür.171

Marangoz ve kalafatçılar hem Venedik hem de Osmanlılar için oldukça

değerlidir. Bu durum, Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟nun 2 Aralık (1498) tarihli

mektubunda vurgulanmaktadır. Moro‟nun bu mektubuna göre, padiĢahın damadı

Faik PaĢa çok sayıda Venedikli marangozun bulunduğu Parga‟yı ele geçirmek

istemektedir.172

Bu marangozlar, firkate, kalyata ve ağribar inĢası konusunda

ustadırlar.173

Osmanlı donanmasının tecrübeli denizci bulmak hususunda sıkıntı

yaĢamaktadır. Bu Ġnebahtı Seferi‟nden hem önce hem de sonra yaĢanılan yaygın bir

sorundur. Mesela Casus Vola Lendari, Osmanlı donanmasındaki mürettebatın

Arnavutlardan ve çeĢitli yerlerden toplanan köylülerden oluĢtuğundan

bahsetmektedir. Söz konusu casus, donanmada çok az sayıda tecrübeli denizci

olduğunu vurgulamaktadır.174

Osmanlı donanmasının temel iĢ gücünü oluĢturan azaplar muhtemel bir sefer

için nizama sokulmaya baĢlanmıĢtır. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, kardeĢi

Paolo tarafından Bursa‟dan yollanan 8 Haziran (1498) tarihli mektup vasıtasıyla

Osmanlı donanma mürettebatının sıkı bir hazırlık içinde olduğunu haber almıĢtır.

KardeĢi, Bursa‟daki tüm denizcilerin ve tüm azapların talim edildiğini orada bulunan

168 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya yollanan 12 Aralık 1497 tarihli

mektup: Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 910. 169 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟ya yollanan 26 Kasım 1497 tarihli

mektup ile Sakız Konsolosu tarafından Piero Dolfin‟ e yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.e. , s. 909. 170 Sakız‟dan gelen marangoz ve kalafatçılar 12 Kasım (1498) günü Ġstanbul‟a varmıĢtır. 1499 yılında ise

Selanik‟ten kalafatçı ve marangozlar gelmiĢtir. Korfu‟daki Baylos Antonio Moro tarafından yollanan 21 Kasım

1498 tarihli mektup, Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti tarafından yollanan 27 Ocak 1499 tarihli mektup: A.e. ,

C. II, s. 233 ve 542. 171 Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya yollanan 12 Aralık

1497 tarihli mektup, Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. ,

C. I/ 2 s. 909. 172 A.e. , C. II, s. 234. 173 A.y. 174 Vola Lendari tarafından Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya1499 yılının Temmuz ayında sunulan rapor: A.e.

, s. 939.

50

Lehler‟den ve Macarlar‟dan öğrenmiĢ, elde ettiği bu bilgiyi konsolosa

ulaĢtırmıĢtır.175

Binlerce azabın bir araya toplanıp donanma üslerine sevk edilmesi, Venedik

için bir sefer hazırlığı anlamına gelmektedir. Önemli bir Osmanlı donanma üssü olan

Avlonya‟daki hareketlenme Dıraç‟ta bulunan Baylos Vido Diedo‟nun dikkatini

çekmiĢtir. Vido Diedo, padiĢahın Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟ya 3000

Yeniçeri, 2000 azap ve 5000 atlı yolladığını176

yazmaktadır.177

Aynı Avlonya

Sancakbeyi, Ġstanbul‟a 45 vardiyanbaĢı yollamıĢtır.178

Osmanlı donanmasına Yakup

PaĢa ile Hersekzâde Ahmed PaĢa komuta edecektir.179

Osmanlı donanmasının temel iĢ gücünü oluĢturan diğer bir unsur olan

kürekçilerin Ġstanbul‟a veya baĢka bir Osmanlı donanma üssüne çağrılması, sefer

hazırlığının iĢaretlerinden biridir. Ġstanbul ve Gelibolu‟daki donanmanın yakında

denize açılması anlamına da gelmektedir. Baylos Andrea Gritti padiĢahın 24.000

kiĢiyi kürekçi olarak görevlendirdiğini haber vermektedir.180

Bunun dıĢında,

Ġstanbul‟da 15.000 azap181

bulunduğu bilgisini vermektedir.182

Kürekçilerle ilgili bir

baĢka haber Ülgün‟den gelmiĢtir. Komutan Piero Nadal, Ġskenderiye Sancakbeyi

Firuz Bey‟in padiĢaha 30.000 kürekçi temin ettiğini bildirmektedir.183

Bu

kürekçilerin büyük bir kısmı Rumeli‟den toplanmaktadır. Mesela padiĢah, 1499

yılının Ocak ayında, Selanik, Eğriboz ve Kesriye (Kuzey Yunanistan) birkaç ulak

175 A.e. , C. I/1, s. 757. 176 Korfu, Avlonya‟da yoğun bir donanma hazırlığı olduğunun farkındadır. Sanuto, Venedik‟e Korfu‟dan bir

heyet geldiğini not düĢmüĢtür. Bu heyet, Senato‟ya 27 ve 28 Mart ile 1 Nisan (1499) tarihli üç rapor sunduğunu

sunmuĢtur. Kimlerden oluĢtuğu belirtilmeyen heyetin 27 ve 28 Mart tarihli iki raporu, Avlonya Sancakbeyi‟nin

500 azabı Korfu‟ya konuĢlandırdığını bildirmektedir. 1 Nisan (1499) tarihli rapor ise Avlonya‟daki donanma

faaliyetlerinin yoğunlaĢtığını, padiĢahın para, erzak, araç gereç ve cephane toplattığını haber vermektedir.

PadiĢah, güverte inĢası için Avlonya‟ya birkaç kiĢi göndermiĢtir. Bu bilgiyi veren mektup, Kont Velor Bregadin‟e

aittir. Kont, ġibenik‟ten 8 Ağustos (1499) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Ona bu bilgiyi veren kiĢi, Kotor‟dan

gelmiĢtir. A.e. , C. II, s. 610, 624- 625 ve 1105-1110. 177 Baylos Vido Diedo tarafından Dıraç‟tan yollanan 16 Kasım (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 247-248. 178 Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 4 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 738. 179 Çandarlı Ġbrahim PaĢa da donanmaya komuta etmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, 17 Nisan (1499)

tarihli mektubunda, Çandarlı Ġbrahim PaĢa ve Kemal Reis‟in donanmaya komuta ettiğini söylemektedir. Söz

konusu mektup, 20 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan rahip Francesco da Lignago tarafından Korfu‟ya

götürülmüĢtür. Rahip, 1499 yılının Mayıs ayı içinde Korfu‟ya ulaĢmıĢ, Gritti‟nin mektubunu orada bulunan

Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim etmiĢtir. A.e. , s. 738 ve 740. 180 Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟dan yollanan 11 Aralık 1498 tarihli Ģifreli mektup: A.e. , s. 506-507. 181 Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik elçisi Andrea Zanchani, Osmanlı

donanmasında yer alacak kürekçi sayısını 17.000 olarak vermektedir. A.e. , s. 598-599. 182 A.e. , s. 506-507. 183 Komutan Piero Nadal tarafından Ülgün‟den yollanan 3, 6, 16, 23 ve 26 ġubat (1499) tarihli mektuplar: A.e. ,

s. 567.

51

yollayıp o yerlerdeki kürekçileri Ġstanbul‟a çağırmıĢtır.184

Kürekçilerin toplanması

biraz uzun sürmüĢtür. 1499 senesi Mayıs ayında, yani donanmanın Ġnebahtı seferi

için Ġstanbul‟dan ayrılmasından bir ay önce, kürekçiler hâlâ tam toplanamamıĢtır.185

Preveze‟deki donanmaya da yeni kürekçiler eklenmektedir: Oraya 6000 azap

gelmiĢtir.186

Osmanlı kürekçilerinin toplanması iĢi 1499 yılının Haziran ayına kadar

uzamıĢtır. 16 Haziran günü Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçen donanma, denize açılmak

için 30 Haziran‟a kadar beklemek zorunda kalmıĢtır.187

Çünkü, donanmanın 1500

kürekçiye daha ihtiyacı vardır.188

Osmanlı donanması, mürettebat sayısının azlığı yüzünden sıkıntı

yaĢamaktadır. Donanmaya reislik eden korsan Kemal Reis‟in emri altında az sayıda

denizci ve reis bulunmaktadır.189

Mürettebatın çoğu Hıristiyanlara karĢı savaĢan

gönüllülerden oluĢmaktadır.190

Kemal Reis, denizci eksiğini bir Ģekilde kapatmaya

çalıĢmıĢtır. Trabzon‟da bulunan oğluna bir adam yollayıp elindeki 600 adamı

kendisine göndermesini söylemiĢtir.191

Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco,

Osmanlı donanma mürettebatının nizam bakımından oldukça kötü bir vaziyette

184 25 Ocak (1499) günü Selanik‟e uğrayan Giovanni Alvise Pisani oradaki bir rahiple sohbet ederken, Selanik,

Eğriboz ve Kesriye‟de (Kuzey Yunanistan) bulunan binlerce kürekçinin padiĢah tarafından Ġstanbul‟a çağrıldığını

öğrenmiĢtir. Söz konusu bilgi Ģu Ģekilde Venedik‟e ulaĢmıĢtır: Giovanni Alvise Pisani, öncelikle Ġstanbul‟da

bulunan Baylos Andrea Gritti‟ye haber vermiĢtir. Andrea Gritti de 27 Ocak (1499) tarihli bir mektup yazarak

Kerpe‟deki Venedik heyetini bilgilendirmiĢtir. Kerpe‟deki heyet ise 5 ve 6 Mart (1499) tarihli mektuplar

vasıtasıyla söz konusu haberi Venedik‟e iletmiĢtir. A.e. , s. 542.

185 Ġnebahtı‟dan 28 Mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Giorgio Tarona, kürekçiler dıĢında donanmanın

tamamen hazır olduğunu dile getirmekte, çok sayıda kürekçinin Ġstanbul‟a gelmeye baĢladığını, onların da

yakında nizama sokulacağını bildirmektedir. A.e. , s. 867. 186 Donanma Emini Francesco Querini, Bar (Antivari) ve Narda‟dan gelen birkaç kiĢiden Preveze‟ye 6000 azabın

geldiğini öğrenmiĢtir. Ona bu bilgiyi verenler, azapların keçi sürüsü gibi dağınık bir halde oraya geldiklerini

söylemektedir. Söz konusu azaplar seferden sonra Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢtir. Donanma Emini Francesco Querini

tarafından Kotor‟dan yollanan 31 Mayıs 1499 tarihli mektup, Zante‟de bulunan Komutan Niccolò Marcello

tarafından 1500 yılının Nisan ayında yollanan mektup, 1500 yılının Nisan ayında yazılıp Korfu‟daki Onlu

Reisler Konseyi‟ne (Conseio dei Capi di X) yollanan mektup: A.e. , C. II, s. 821- 822 ve A.e. , C. III, s. 236 ve

256. 187 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 22 Haziran 1499 tarihli mektup (Sakız‟daki Bortolo

Coresi‟ye yollanmıĢtır), Bortolo Coresi tarafından Sakız‟dan yollanan 29 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , C.

II, s. 1013. 188 Baylos Andrea Gritti, söz konusu 1500 kürekçinin 19 Haziran‟dan beri, üç gündür, Ġstanbul‟da olduğunu

yazmaktadır. Bu kürekçiler nizama sokulur sokulmaz Gelibolu‟daki donanmanın yanına yollanılacaktır. Andrea

Gritti‟nin 22 Haziran 1499 tarihli mektubu: A.y. 189 Korfu‟daki Venedik heyeti tarafından yollanan 4 Mayıs (1499) tarihli mektuba göre, denizci ve reis

sayısındaki azlık Kemal Reis‟in canını sıkmaktadır. Heyet, bundan baĢka Osmanlıların Korfu yakınında bir yerde

peksimet piĢirdiklerini haber almıĢtır. 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan mektup yollayan Andrea Gritti de

donanmadaki denizcinin azlığından söz etmektedir. A.e. , s. 695-696, s. 710. 190 Donanma Emini Antonio Bon tarafından Modon‟dan yollanan 29 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 716. 191 Andrea Gritti tarafından 1499 yılının Mayıs ayında yollanan mektup: A.e. , s. 695-696.

52

olduğunu yazmaktadır.192

Bu BaĢpsikopos, donanmadaki kürekçilerin 1/3‟nin Yahudi

asıllı olduğunu ileri sürmektedir.193

Osmanlı donanmasında görevlendirilen Gayrimüslimler, mürettebat sayısının

azlığından kaynaklanan sıkıntıyı bir nebze hafifletse de çoğu Rum olan bu

Gayrimüslimlerin donanmadan firar etmesi can sıkıntısına yol açmaktadır. Bu

duruma örnek olacak nitelikteki bir olay 1499 yılının Temmuz ayında meydana

gelmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan yollanan

19 Temmuz (1499) tarihli mektup, 25 adet Osmanlı gemisinin karaya oturduğunu

tam da bu esnada 7000 Rum‟un donanmadan firar ettiğini haber vermektedir.194

Venedik kıyılarında dolaĢan Mağribli korsan ve denizciler Osmanlı

donanmasına katılmaktadır. Bu durum Venediklileri rahatsız etmektedir. Osmanlı

donanmasının daha da güçlü olmasından çekinen Venedikliler, son derece sert

tedbirler almıĢ, pek çok Mağribli korsan ve denizciyi ortadan kaldırmıĢtır. 4 ve 5

Ağustos tarihleri arasında Koron‟dan Modon‟a geçen Donanma Emini Francesco

Cicogna, Moli Kalesi‟nde alıkoyduğu Mağrib (Fas) elçisinden Mağribli korsan ve

denizcilerin denize çıkarılmamasını talep etmiĢtir.195

Cicogna, onların Türklerle, yani

Osmanlı denizci ve korsanlarıyla iĢbirliği yapmasını önlemek için elçiden böyle bir

istekte bulunmuĢtur. Kendisi de sert tedbirler almıĢtır. Osmanlı tarafına kaçan üç

Mağribli‟den ikisi yakalanmıĢtır, biri ise yakalanmak üzeredir. ĠĢbirliği yapma

ihtimali olan 600 kadar Mağribli bir hendeğe atılmıĢtır.196

Donanmadan kaçanların olması mürettebat sayısında azalmaya neden

olmaktadır. Bunun dıĢında yaĢanan kazalar hem gemilerin hem de mürettebatın

yitirilmesine yol açmaktadır. Venedikli VardiyanbaĢı Niccolò Marcello, Modon‟dan

yolladığı 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli iki mektupta Osmanlı donanmasının baĢına

192 Ġnebahtı‟dan 25 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Moro, Marco

Saracco‟yla hemfikirdir. Moro, Osmanlı donanmasındaki denizcilerin oldukça tecrübesiz olduğunu, donanmanın

dalgalardan zarar gördüğünü yazmaktadır. Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 25

Temmuz 1499 tarihli mektup, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 26 Temmuz 1499 tarihli

mektup: A.e. , s. 1065. 193A.y. 194 Donanma BaĢkomutanı, bunu Anabolu‟dan yollanan 16 ve 17 Temmuz (1499) tarihli mektuplar ile

Leccena‟dakiYönetici Leopoldo Marcello tarafından yollanan mektuplar vasıtasıyla öğrenmiĢtir. A.e. , s. 1062. 195 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Modon‟dan yollanan 5 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.

1142. 196 A.y.

53

gelen talihsizlikleri anlatmaktadır. Üç Osmanlı gemisi Mandelon Burnu (Eğriboz‟un

güneyinde) açıklarında parçalanıp sulara gömülmüĢtür.197

Bunlardan biri, üzüm

pestili taĢıyan bir yük gemisidir.198

Diğer ikisi, iki büyük top taĢıyan bir top gemisi

ile bir kalyatadır.199

30 kadar yeniçeri suda boğulmuĢ, birkaç denizci de

yaralanmıĢtır.200

Osmanlı donanmasından kaçan forsalardan bu bilgileri edinen

VardiyanbaĢı, kayıbın az olmasının nedenini top gemileri ve yük gemilerinde pek

fazla kiĢinin bulunmamasıyla izah etmektedir.201

Osmanlı donanmasının baĢına gelen talihsizliklerden bahseden diğer bir kiĢi

Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco‟dur. Marco Saracco, Ġzdin‟den (Yunanistan)

aldığı bir habere istinaden, Osmanlılara ait olan 5 kadırga ve 4 firkatenin

parçalandığını, bu gemilerde bulunan mürettebatın ve savaĢçıların suda boğulduğunu

bildirmektedir.202

Ġstanbul‟dan ayrılan Osmanlı donanmasında 2500 kiĢi

bulunduğunu ifade eden Marco Saracco 203

Ġstanbul‟daki donanmaya katılmak üzere

Trabzon‟dan yola çıkan 50 kadırgalık filonun baĢına gelen aksiliklerden söz

etmektedir. Her bir kadırgadaki 25 kiĢinin ölümüyle sonuçlanan bir hastalık204

, bu

kadırga filosunun dağılmasına yol açmıĢtır.205

Soslu peksimeti, peyniri, ve suyu

tükenen filo mürettebatı arasında hastalık iyice yayılınca, çok sayıda kiĢi filodan firar

etmeye, karaya kaçmaya baĢlamıĢtır. Kaçanların bir kısmı suda boğulmuĢ, yakalanan

80 kiĢi ise Eğriboz‟a götürülüp orada idam edilmiĢtir.206

Adı belirtilmeyen bir Komutan tarafından yollanan 21 Ağustos (1499) tarihli

mektup207

da Osmanlı donanmasının baĢına gelen aksiliklerden söz etmektedir. Söz

konusu mektup, Osmanlılara ait olan 1000 botte (640 ton) kapasiteli bir geminin

197 A.e. , s. 1053-1055. 198Bu yük gemisini batıran kiĢi Komutan Alvise Marcello‟dur. Alvise Marcello, 16 Ağustos (1499) tarihli

mektubunda kendisi tarafından batırılan bu yük gemisinin en az 400 botte (256 ton) kapasiteli olduğunu, onun top

ve erzak taĢıdığını ve içindeki adamların boğulduğunu belirtmektedir. A.e. , s. 1053- 1055 ve 1258. 199 A.e. , s. 1053- 1055 200 A.y. 201 A.y. 202 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1073. 203 A.y. 204 Bu hastalığın ne olduğu belirtilmemiĢtir. Ancak, Niccolò Gondola, Dubrovnik‟ten yolladığı 7 ve 13 Ağustos

(1499) tarihli mektuplarında, Osmanlı donanmasındakilerin akı (fluxo, flusso) yüzünden hastalandığını,

ateĢlerinin yükseldiğini, yani vebaya tutulduğunu yazmaktadır. Aynı kiĢi tarafından yollanan 12 Eylül (1499)

tarihli mektup, Osmanlı ordusunda veba görüldüğünü bildirmektedir. A.e. , s. 1073, 1154 ve 1214. 205 A.e. , s. 1073. 206 A.e. , s. 1073- 1074. 207 Söz konusu mektubun nereden yollandığı belirtilmemiĢtir. Komutan, bu mektubu Donanma BaĢkomutanı

Antonio Grimani‟nin oğullarına yollamıĢtır. A.e. , s. . 1230-1232.

54

battığını, gemide bulunan adamlardan bir kısmının boğulduğunu, gemide taĢınan 800

caratelli (880 gram)208

barut ile iki havan topunun ve çok sayıda cephanenin gemiyle

beraber suya gömüldüğünü haber vermektedir.209

Batan gemiden arta kalan gabya ve

keresteleri suda bulan Venedikliler, bu gabya ve keresteleri kendi gemilerinde

kullanmak için yanlarında götürmüĢlerdir.210

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun Sapienza‟dan (Modon‟un

güneyindeki ada)211

yolladığı mektup212

, Osmanlı donanması ve mürettebatı

hakkında bir takım bilgiler içermektedir. BaĢkomutan, Osmanlı donanmasından

kaçan üç köleden çeĢitli bilgiler edinmiĢtir. Onlardan, Osmanlı donanmasının 37.000

kiĢilik bir mürettebata sahip olduğunu öğrenmiĢtir.213

Bu köleler, mavnalar ve bu

mavnalarda taĢınan askerî birlikler hakkında da bilgi vermektedirler.214

Donanmada

bulunan üç mavnanın her biri 36 oturaklıdır. Her birinde 200 Yeniçeri

bulunmaktadır.

2.1.5. Donanmanın Sefere ÇıkıĢ Zamanıyla Ġlgili Tahminler

1498 yılının Mayıs ayında, 20 gemiden oluĢan bir filo denize açıldığında,

Venedik‟i pek endiĢelendirmemiĢtir. Donanma Emini Niccolò da Pesaro, 25 Mayıs

1498 tarihinde yolladığı mektubunda, 20 yelkenliden oluĢan bu donanmanın

208 “Carato” ya da “caratelli” “ons”un 1/24‟üne eĢittir. 1 “ons”: 26,7 gram ise 1 “carato”: 1,1 gram, 800 carato:

880 gram‟dır. Giuseppe Boerio, Dizionario Del Dialetto Veneziano, Venezia, Coi Tipi di Andrea Santini e

Figlio, 1829, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com. , 28.08.2010, s. 102. 209 Söz konusu Komutan bu bilgiyi Modon‟dan gelen 9 ve 11 Ağustos (1499) tarihli mektuplardan edinmiĢtir. Bu

mektuplar, Osmanlı donanmasından kaçan bir köle tarafından yollanmıĢtır. Adı bilinmeyen bu firari esir, Mora

Yarımadası‟nda bulunan 500 kölenin 1500 yeniçeri tarafından götürüldüğü bilgisini de vermektedir. Söz konusu

köle, bu 500 esirin kürekçi olarak donanmada görev alacağını da belirtmektedir. A.e. , s. 1230, 1232 ve 1240. 210 A.y. 211 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco, tarafından yazılan 26 Temmuz (1499) tarihli mektuplar, Osmanlı

donanmasının önce Malyo Burnu‟nda (Çuha Adası‟nın kuzeyinde) daha sonra Sapienza‟da görüldüğünü haber

almıĢtır. Bu bilgiyi Balyabadra‟dan gelen birinden öğrenmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Sapienza‟dan mektup

gönderip Osmanlı donanmasından kaçan 3 kölenin söylediklerini aktarırken, Osmanlı donanması Sapienza

yakınlarındadır. A.e. , s. 1062 ve 1065. 212 Bu mektup 24 Temmuz (1499) tarihlidir. A.e. , s. 1063. 213 Osmanlılara ait bir gemi top, at, un ve halatla yüklü bir halde Ġpsala civarında seyrederken 4 Venedik barçası

tarafından sıkıĢtırılmıĢtır. Gemiyi ele geçiren Venedikli komutanlar, gemideki denizcileri sorgulamıĢ, onlardan

Osmanlı donanmasının 40.000 kiĢiden oluĢtuğunu öğrenmiĢlerdir. 1499 yılının Temmuz ayında Hanya‟dan

yollanan, göndereni belirtilmeyen mektup bu bilgiyi vermektedir. Onüçü Hıristiyan olan ve 45 kiĢiden oluĢan bu

Osmanlı denizcileri, Osmanlı kara ordusunun 60.000 kiĢiden oluĢtuğunu itiraf edip donanmadaki gemilerin 300

yelkenliden oluĢtuğunu, bunların 67 tanesinin Gelibolu‟da inĢa edildiğini, geri kalanın (223) Ġstanbul‟da

yapıldığını söylemiĢlerdir. Ġnebahtı‟dan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli iki mektup yollayan Ġnebahtı

BaĢpsikoposu Marco Saracco ise, Ġstanbul‟dan ayrılan Osmanlı donanmasında 2500 kiĢi bulunduğunu

yazmaktadır. A.e. , s. 1063-1064 ve 1073. 214 BaĢkomutanın mektubunda belirtildiği üzere, bu üç köle firar etmeden evvel, Osmanlı mavnalarında kürek

çekmiĢtir. A.e. , s. 1063.

55

saldırıyı amaçlamadığını, söz konusu donanmanın Osmanlı Devleti hâkimiyeti

altındaki ada ve kıyıların muhafazasını sağlamak amacıyla denize açıldığını ileri

sürmüĢtür.215

1498 senesi Mayıs ayında Ġstanbul‟dan bir filo daha ayrılmıĢtır. Önce

Kandiye sonra San Sideros (Girit‟in doğusundaki küçük ada) limanında görülen filo

iki büyük gemi, dört kadırga ve gerisi firkate ve kalyata olmak üzere toplam on dört

gemiden oluĢmaktadır. Bu filo Kemal Reis‟in komutasındadır. 216

Bu filo da herhangi

bir endiĢeye yol açmamıĢtır.

Venedikliler, az sayıda gemilerin Ġstanbul‟dan ayrılıĢına Ģahit olmaktadır.

Bununla birlikte, büyük bir donanmanın denize açılmasını da beklemektedirler.

Osmanlı donanmasının ne zaman denize çıkacağı konusunda farklı tarihler öne

sürülmüĢtür. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti ile Ġstanbul‟da bulunan Venedik

elçisi Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasının Mart, Mayıs, Haziran ve Temmuz

aylarından birinde yola çıkacağını ileri sürmüĢtür. Baylos Andrea Gritti, 16 ġubat

(1499) tarihli mektubunda217

donanmanın Haziran ya da Temmuz ayı içinde denize

çıkacağını yazarken, 17 Nisan tarihli mektubunda218

fikir değiĢtirmiĢtir. Baylos,

bunun ya Mayıs sonunda219

ya da 10 Haziran‟dan önceki herhangi bir günde

gerçekleĢeceğini iddia etmeye baĢlamıĢtır. Gritti, 10 Haziran tarihini Ģuna

dayandırmaktadır: 10 Haziran‟dan itibaren iki bayram arası diye adlandırılan süre

baĢlamaktadır. Bayramlardan ilki, 10 Mayıs‟ta kutlanmıĢtır.220

Ġki bayram (Ramazan

ve Kurban Bayramı) arasındaki toplam süre iki ay on gündür.

215 A.e. , C. I/2, s. 967. 216 Kandiye‟nin yöneticilerinden mektuplar alan, Girit‟teki Sitia‟dan (Sitia/Sythia: Girit‟in doğusunda kent) 23

Mayıs 1498 tarihli bir haber alan Donanma Emini (provedador dell‟armada) Niccolò da Pesaro tarafından

Paros‟tan yollanan 3 Haziran tarihli mektup: A.e. , s. 1009. 217 Andrea Gritti, söz konusu mektubu Kâtip Zacharia di Freschi‟ye gizlice vermiĢtir. A.e. , s. 559. 218 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 740. 219 50 Osmanlı gemisi, 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul Boğazı‟ndan ayrılmıĢtır. Andrea Gritti‟nin Mayıs ayı

için olan öngörüsü kısmen de olsa gerçekleĢmiĢtir. Ancak, gemilerin çoğu hâlâ hareket etmemiĢtir. Korfu‟dan 13,

14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli üç mektup yollayan Venedik heyeti bu 50 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 677. 220 “…l‟armada si partiria a la fin di mazo, over fin a dì 10 di zugno, zoè fato la lhora pasqua chiamata bayran,

zoè quella dil Signor, perhochè ne fa do pasque: et intisi ad ì 10 mazo era il ditto bayran”. (Donanma ya Mayıs

ayının sonlarında ya da 10 Haziran‟dan önce herhangi bir gün yola çıkacak. Zaten, bayram denen kutsal günü

kutlanıyor. PadiĢah iki bayramın tam arasına denk gelmemek için böyle yapıyor. Bayramın 10 Mayıs‟ta olduğunu

iĢittim). A.y.

56

Elçi Andrea Zanchani ise önce 11 Mart tarihinden221

söz etmiĢ , daha sonra

Mayıs ayı üzerinde durmuĢ222

, son olarak yolladığı mektuplarda223

da donanmanın

Mayıs ya da Haziran ayında denize çıkacağını bildirmiĢtir. Baylos ve elçiden baĢka,

Donanma Emini Giovanni Moro da Osmanlı donanmasının Mayıs ayı içinde denize

açılacağını tahmin etmektedir.224

Osmanlı donanmasının Yeniay zamanında (Zilka„de ayında) denize

çıkacağını söyleyen de vardır. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Osmanlı

donanmasının Yeniay‟ın gökte belirdiği gün yola çıkacağını öğrenmiĢtir.225

Grimani,

bu bilgiyi Faik PaĢa‟nın yazdığı bir mektuptan edinmiĢtir.226

Ġstanbul‟da bulunan

Venedikli kâtipler Zacharia di Freschi ve Marco Rizo Osmanlı donanmasının ne

zaman denize çıkacağı konusunda açık bir tarihten söz etmektedir. Bu ikisi, Osmanlı

donanmasının 10 Mayıs ile 20 Haziran (1499) arasında Ġstanbul‟dan yola çıkacağını

haber vermektedir.227

Venedikli kâtiplerin dediği gerçekleĢmiĢ, Osmanlı donanması 16 Haziran

(1499) günü228

Ġstanbul‟dan ayrılıp Gelibolu tarafına gitmiĢtir.229

Gelibolu‟ya gelen

221 Andrea Zanchani, 11 Mart‟tan önce yazdığı bir mektupta böyle bir tahminde bulunmuĢtur. Söz konusu

mektubu 18 Mart (1499) tarihinde yollamıĢtır. 11 Mart tarihi geride bırakıldığı halde Osmanlı donanması hâlâ

denize açılmamıĢtır. Elçi, mektubunu geç yollamasına rağmen vermiĢ olduğu bilgiyi (donanmanın 11 Mart günü

yola çıkacağıyla ilgili bilgiyi) düzeltmemiĢtir. Osmanlı yönetiminin önde gelenlerinden birkaçı, 1499 yılının Mart

ayı içinde, deniz yoluyla Arnavutluk‟a gitmiĢtir. Bunu gören Elçi, Osmanı donanmasının onları takip edeceğini

zannetmiĢtir. A.e. , s. . 625-626. 222 Venedik elçisi Andrea Zanchani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 559. 223 Andrea Zanchani, Osmanlılar tarafından atanan tercüman Ali Bey‟e donanmanın ne zaman yola çıkacağını

sormuĢ, ondan bunun Mayıs ayı sonunda gerçekleĢeceği cevabını almıĢtır. Andrea Zanchani tarafından yollanan

12 ve 17 Mart 1499 tarihli mektuplar: A.e. , s. 598-599. 224 Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 738. 225 Antonio Grimani tarafından Korfu‟dan yollanan 24 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 781. 226 Faik PaĢa‟nın yakın dostu olduğunu söyleyen Narda‟lı (Preveze‟deki liman) Manoli, Korfu‟ya gelip oradaki

Donanma Emini‟ne Faik PaĢa tarafından yazılan bir mektubun kopyasını teslim etmiĢtir. Antonio Grimani‟nin 24

Mayıs 1499 tarihli mektubu: A.y. 227 Venedikli kâtipler Zacharia di Freschi ile Marco Rizo, Ġstanbul‟dan yolladıkları mektuplar 29 ve 30 Haziran

(1499) tarihlidir. Bu iki kâtip, söz konusu mektupları çok daha önce yazmıĢ olmalıdır. Mektuplar Mayıs ayı

içinde ya da Haziran ayının baĢlarında yazılmıĢ olmalıdır. Ancak, Haziran ayının sonunda gönderilmiĢtir. A.e. , s.

828. 228 Osmanlı donanmasının Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya ne zaman geçtiği konusunda farklı tarihlerden de söz

edilmektedir. 18 ve 19 Haziran (1499) tarihli iki mektup yollayan Korfu‟daki Venedik heyeti, Osmanlı halkına

yapılmıĢ olan bir duyuruyu esas alarak donanmanın 14 Haziran (1499) günü yola çıktığını bildirmektedir. Burada

kastedilen Ġstanbul‟dan yola çıkıĢ tarihidir. Francesco D‟Avanzo takma adıyla Korfu‟daki Donanma Emini

Simon Guoro‟ya 24, 27, 31 Haziran ve 4 Temmuz (1499) tarihli dört mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni

di Tabia, Osmanlı donanmasının 15 Haziran (1499) günü yola çıktığını yazmaktadır. O da Ġstanbul‟dan ayrılıĢı,

baĢka bir deyiĢle Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçiĢi kastediyor olmalıdır. Donanmanın Ġstanbul‟dan ayrılıĢı

hususunda daha erken bir tarihten de söz edilmektedir. 5 Temmuz (1499) tarihinde toplanan colleggio‟yu

(Venedik Divanı) ziyaret edip yanında getirdiği 27 Haziran (1499) tarihli itimat mektubunu (lettera di credenza)

57

donanma 1500 kürekçiye daha gereksinim duyması yüzünden oradan hemen

ayrılamamıĢtır.230

19 Haziran tarihinde Ġstanbul‟a gelen kürekçiler, orada nizama

sokulmuĢtur.231

Bu iĢ birkaç gün sürmüĢ, donanma 24 Haziran (1499) günü232

Gelibolu‟dan ayrılmadan kısa bir süre önce kürekçiler Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya

nakledilmiĢtir.233

Gelibolu‟dan ayrılan donanma ilk olarak Bozcaada‟ya

uğramıĢtır.234

Donanma oradan Eğriboz‟a gidecektir.235

Bozcaada‟ya uğradığı sırada

donanmada, toplam 350 yelkenli bulunmaktadır.236

Donanmada 100 kadırga, 3

mavna, 19 kare yelkenli gemi, top ve at gemilerinden oluĢan 90 gemi

bulunmaktadır. Donanmanın geri kalanı yük gemisi, firkate ve kalyatalardan

oluĢmaktadır. Donanmadaki gemilerde 80.000 büyük 60.000 küçük kereste

taĢınmaktadır.237

2.1.6. Donanma ve Ordunun Takip Ettiği Güzergâh

Ġnebahtı‟nın fethi sadece donanma tarafından gerçekleĢtirilmemiĢtir. Bu fetih,

donanma ve kara ordusunun iĢbirliğiyle baĢarıya ulaĢmıĢtır. Fetihten önce takip

edilen güzergâh hem ordu hem de donanma açısından ele alınmalıdır.

ülkesi adına Doç‟a takdim eden Dubrovnikli asil Niccolò de Bona, Osmanlı donanmasının 10 Haziran (1499)

günü Ġstanbul‟dan ayrıldığını ileri sürmektedir. A.e. , s. 871, 886, 979 ve 1013. 229 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan Sakız‟daki Bortolo Coresi‟ye yollanan 22 Haziran 1499 tarihli

mektup, Bortolo Cortesi tarafından Sakız‟dan Korfu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran

1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1013. 230 A.y. 231Bundan evvel Mayıs ayının sonlarında da birkaç kürekçi Ġstanbul‟a gelmiĢtir. Andrea Gritti tarafından

yollanan 22 Haziran 1499 tarihli mektup, Giorgio Tarano adlı kiĢinin oğlu Francesco‟ya Ġnebahtı‟dan yolladığı

Yunanca mektup (Venedikliler tarafından Latince‟ye çevrilmiĢtir): A.e. , s. 867 ve 1013. 232 Donanma Emini Dominico Malipiero, Edirne‟ye uğramıĢ olan kardeĢinden Osmanlı donanmasının ne zaman

Gelibolu‟dan ayrıldığını öğrenmiĢtir. Ġnebahtı tebaasına mensup olan kardeĢi ona donanmanın 24 Haziran (1499)

tarihinde Gelibolu‟dan ayrıldığını ve Eğriboz tarafına gitmekte olduğunu bildirmiĢtir. Vola Lendari adlı Venedik

casusu da Osmanlı donanmasının 24 Haziran (1499) günü yola çıktığını söylemektedir. Söz konusu casus,

Korfu‟daki Donanma Emini Antonio Moro‟ya bu bilgiyi vermiĢtir. Sakız‟dan 29 Haziran 1499 tarihli bir mektup

yollayan Bortolo Coresi, Osmanlı donanmasının 30 Haziran‟da Gelibolu‟dan ayrılmasını beklemektedir. Ancak,

onun beklentisi gerçekleĢmemiĢtir. Bortolo Coresi, daha mektubunu yollamadan Osmanlı donanması

Gelibolu‟dan yarılmıĢtır. 29 Haziran günü yollanan bu mektup, çok daha önce yazılmıĢ olmalıdır. Hatta Osmanlı

donanması Gelibolu‟dan ayrılmadan evvel yazılmıĢtır. Dominico Malipiero tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 5

Ağustos 1499 tarihli mektup, Baylos, aynı zamanda Komutan olan Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan

2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930 ve 1056. 233 A.e. , s. 1013. 234 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930. 235 Donanma Emini Dominico Malipiero tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 5 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.

1056. 236 A.e. , s. 930. 237 Venedikli casus Vola Lendari, Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya padiĢahın Korfu‟yu iĢgal edeceği bilgisini

vermektedir. Lendari, söz konusu kerestelerin Korfu‟nun iĢgali sırasında kullanılacağını söylemektedir.

Osmanlılar bu kerestelerle bir köprü inĢa edeceklerdir. Bu Ģekilde Korfu‟da bulunan Butrinto kasabasına ulaĢıp

orayı iĢgal edeceklerdir. A.y.

58

Donanma Ġstanbul‟dan ayrılmadan önce Osmanlı ordusu yola çıkmıĢtır.

Anadolu‟dan toplanan ordu, 1499 yılınınn Nisan ayında238

önce Bursa‟da

toplanmıĢ239

, sonra Ġstanbul üzerinden Gelibolu‟ya240

, yani Rumeli‟ye geçmiĢtir.241

Rumeli‟deki birlikler, 1499 yılının Mayıs ayında hareket etmeye baĢlamıĢtır. Bu

süreç içinde bütün Rumeli askerleri Ġpsala‟da bir araya gelmiĢtir.242

Gelibolu‟ya

geçen Anadolu ordusu ise farklı bir yolu takip etmiĢtir.243

Rumeli‟deki orduya Mora

Sancakbeyi Ömer PaĢa komuta etmektedir.244

Onu Faik PaĢa takip etmektedir.

PadiĢah, Ömer PaĢa‟ya Ġnebahtı‟nın fethedilmesini245

emretmiĢ, oranın

fethedilememesi durumunda rotanın Suriye‟ye çevrilmesini söylemiĢtir.246

Ömer

PaĢa‟nın dıĢında, Anadolu ordusunun baĢında Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa ile

Rumeli ordusunun baĢında Rumeli Beylerbeyi Musatafa PaĢa bulunmaktadır.247

238 Giovanni Foscari tarafından Modon‟dan yollanan 25 Nisan 1499 tarihli mektup, Andrea Gritti tarafından

Pera‟dan yollanan 25 Nisan 1499 tarihli Ģifreli mektup (Tutsak olan Baylos bu mektubu Elçi Andrea Zanchani‟ye

gizlice vermiĢtir): A.e. , s. 711, s. 771-772. 239 Ordu, 1499 yılının Nisan ayında henüz Rumeli‟ye ulaĢmamıĢtır, daha Bursa‟dadır. PadiĢah, donanma için

Bursa kıyılarını boĢalttırmıĢtır. Korfu‟daki Venedik heyeti (rezimento/reggimento) tarafından yollanan 4 Mayıs

(1499) tarihli iki mektup, padiĢahın Bursa‟daki orduyu görmeye gittiğini bildirmektedir. PadiĢah, Bursa‟nın sahil

kesimini tahliye ettirmiĢtir. Ġstanbul‟dan yollanmıĢ ve, göndereni belirtilmemiĢ olan 6 Nisan (1499) tarihli

mektup, kıyı ve ova kesimlerinde bazı yerlerin padiĢahın geliĢi nedeniyle boĢaltıldığını haber vermektedir.

PadiĢah, ordu ve sonradan gelecek olan donanmanın rahat ve hızlı ilerlemesi için bunu yapmıĢtır. A.e. , s. 710 ve

712.

240 Ġstanbul‟dan yola çıkıp 13 Mayıs günü Ġnebahtı‟ya gelen biri, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano‟ya Osmanlı

ordusu hakkında önemli bilgiler vermiĢtir. Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 28

Mayıs 1499 tarihli mektup (Giorgio Tarano oğlu Francesco‟ya yolladığı bu mektubu Yunanca yazmıĢtır.

Venedikliler, onu Latince‟ye çevirmiĢtir. Sanuto, Ġtalyanca özetini çıkarmıĢtır). A.e. , s. 867. 241 Tommaso di Franceschi adlı Modon vatandaĢı Koron Körfezi civarında rastladığı ağribar reisi Teodoro

Fornari‟den Osmanlı donanmasının Anadolu‟dan Rumeli‟ye geçtiğini öğrenmiĢ, yollamıĢ olduğu mektupla Zante

ve Kefalonya Psikoposu olan kardeĢini bundan haberdar etmiĢtir. Tommaso di Franceschi tarafından Modon‟dan

yollanan 24 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 711. 242 Anadolu ve Rumeli orduları Mayıs ayının baĢlarında Rumeli‟nin iç kesimlerine doğru hareket etmiĢtir.

Korfu‟daki Venedik heyeti (rezimento: reggimento) tarafından yollanan ikisi 15 Mayıs, diğer ikisi 16 ve 21

Mayıs (1499) tarihli dört mektup, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından yollanan 28 Mayıs 1499 tarihli

mektup: A.e. , s. 782 ve 867. 243Aslında Gelibolu ve Ġpsala birbirine yakın yerlerdir. Niccolò Gondola Gelibolu ve Venedik arasında 1,5

günlük yürüyüĢ mesafesi bulunduğunu söylemektedir. Korfu‟daki Venedik heyeti de iki yer arasındaki

mesafenin 12 kilometre olduğu bilgisini vermektedir. Korfu‟daki Venedik heyeti tarafından yollanan 18 ve 19

Haziran 1499 tarihli mektup, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından yollanan 28 Mayıs 1499 tarihli

mektup ile Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 28 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 834,

867 ve 871. 244 Giorgio Tarano‟nun 28 Mayıs 1499 tarihli mektubu: A.e. , s. 867. 245 Dıraç‟tan 13 Haziran 1499 tarihli bir mektup yollayan Baylos Vido Diedo, Anadolu Beylerbeyi ve Rumeli

Beylerbeyi‟nden birinin Dıraç‟a diğerinin Mora‟ya sefer düzenleyeceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 861. 246 Ġnebahtılı Komün Reis Alphonsi Alicusbei, Ġnebahtı‟nın fethedilmesine iliĢkin emri, Galata‟da (Ġnebahtı‟daki

Galata Kalesi) rastladığı derviĢlerden öğrenmiĢtir. O, Galata‟dayken, bir ulak gelip oradaki derviĢlere bir mektup

teslim etmiĢtir. Bu derviĢler de mektupta yazılı olanı Alicusbei‟e anlatmıĢtır. Alicusbei, Eğriboz‟dan Ġnebahtı‟ya

gitmekte olan bir ağribarda seyir etmektedir. Birkaç kiĢiyle beraber bindiği ağribar rüzgâr muhalefeti nedeniyle

Galata kıyısına yanaĢmak zorunda kalmıĢ, o da orada bahsi geçen derviĢlere rastlamıĢtır. Alicusbei tarafından

1499 yılının Aralık ayında sunulan rapor: A. . e. , s. 289-290. 247 Venedikli Donanma Emini Niccolò Pesaro tarafından Modon‟dan yollanan 14 Mayıs 1499 tarihli mektup:

A.e. , s. 791.

59

Rumeli ordusunda 28.000, Anadolu ordusunda 18.000 tımarlı sipahi

bulunmaktadır.248

Orduya Ġskenderiye (ĠĢkodra) Sancakbeyi Firuz Bey de

katılmıĢtır.249

Kemal Reis, donanmayla gelip orduya kıyıdan destek sağlayacaktır.250

Ġpsala‟daki Rumeli ordusu, 1499 yılının Haziran ayında, Filibe, Sofya ve

Üsküp olmak üzere üç farklı kola ayrılmıĢtır.251

Ordunun ana kolu Üsküp‟tedir.

Çünkü padiĢahın bizzat kendisi, Rumeli Beylerbeyi ve Anadolu Beylerbeyi

oradadır.252

Anadolu Beylerbeyi ile Rumeli Beylerbeyi‟nin Üsküp‟e varmalarından

evvel Anadolu ordusu, Rumeli ordusuyla Selanik‟te birleĢmiĢtir.253

Üsküp‟teki

padiĢahın yanında 100.000 kiĢilik bir ordu bulunmaktadır.254

Üsküp‟teyken ağır bir

veba hastalığı atlatan padiĢah, Ağustos ayının ilk günlerine kadar oradan

ayrılamamıĢtır. Ağustos ayının ilk günlerinde iyileĢen padiĢah, 50.000 atlıyla beraber

Mora tarafına gitmiĢtir.255

PadiĢahın ardından Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu

Beylerbeyi ve onların orduları Üsküp‟ten ayrılmıĢtır. Rumeli ordusu, 2 Ağustos

(1499) günü Ġnebahtı‟nın dört günlük uzağındaki Vardar Yenicesi‟ne ulaĢmıĢtır.

Yani, ordu, sefer düzenlenecek yere oldukça yaklaĢmıĢtır. Ordudan evvel oraya

Rumeli Beylerbeyi gitmiĢtir. Mustafa PaĢa, emri altındaki 19 Sancakbeyi ile256

beraber Temmuz ayının sonlarında Vardar Yenicesi‟ne gelmiĢtir. Anadolu

Beylerbeyi ise ordusuyla beraber Rumeli Beylerbeyi‟nin 12 mil ötesinde,

248 Bu bilgiyi veren Venedikli Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Bâbıali‟de 8000 tımarlı sipahi ile 7000

Yeniçeri‟nin daha bulunduğunu söylemektedir. A.y. 249 Firuz Bey, orduya katıldığı sırada Rumeli ordusunun bir kısmı Ġpsala‟da bir kısmı da Pec‟dedir (Ġpek/Pejë/Peć:

Kosova Cumhuriyeti‟nde yer alan kent) Firuz Bey, padiĢahın olduğu Pec Ģehrine uğramıĢtır. 13 Mayıs günü

Ġstanbul‟dan ayrılan padiĢah Mayıs ayının sonlarına doğru Pec‟e varmıĢtır. Donanma Emini Francesco Querini

tarafından Kotor‟dan yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup, Kâtip Alvise Sagundino tarafından Kotor‟dan

yollanan 23 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 806. 250 Alphonsi Alicusbei‟in raporu: A.e. , s. . 289-290. 251 Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 16 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 789. 252 27 Haziran tarihli, bir itimat mektubunu Venedik Doç‟una iletmek üzere Venedik‟e giden Dubrovnikli asil

(nobel) Niccolò de Bona 5 Temmuz (1499) günü Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Colleggio‟yu (Venedik Divanı) ziyaret

eden bu Dubrovnik elçisi, padiĢah, Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu Beylerbeyi‟nin Üsküp‟te olduğunu Venedik‟in

üst makamlarına bildirmiĢtir. PadiĢah, 12 Haziran 1499 tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢ, 15 Haziran 1499

tarihinde Edirne‟ye uğramıĢ, Haziran ayının sonlarına doğru da Üsküp‟e varmıĢtır. Niccolò Gondola tarafından

Dubrovnik‟ten yollanan 28 Haziran 1499 tarihli mektup, Bortolo Coresi tarafından Sakız‟dan Anabolu‟daki

Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 834, 886 ve 1013. 253 Venedikli kâtip Alvise Sagundino tarafından Ülgün‟den yollanan 8 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s.

920. 254 Bu 100.000 sayısı abartı olabilir. Kont Velor Bragadim tarafından ġibenik‟ten yollanan 8 Ağustos 1499 tarihli

mektup: A.e. , s. 1105-1106. 255 A.y. 256 Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 25 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.

1065.

60

Anabolu‟ya yakın bir yerdedir.257

Anadolu Beylerbeyi, ordunun çadır kurması için

Korfu ve Anabolu‟ya komĢu olan Osmanlı meskenlerini tahliye ettirmiĢtir.258

Rumeli Beylerbeyi‟nin ordusunda 30-40.000 kiĢi bulunurken259

, Anadolu

Beylerbeyi‟nin yanında 8-10.000 asker vardır.260

Temmuz ayının sonlarında padiĢah

da Vardar Yenicesi‟ne gelmiĢtir. Sefer düzenleyeceği yer konusunda oradaki paĢa

ve sancakbeyleriyle istiĢare etmiĢ ve Ġnebahtı‟ya sefer düzenlenmeye karar

vermiĢtir.261

Vardar Yenicesi‟ne gelen padiĢahın yanında 25.000 kiĢilik bir ordu

bulunmaktadır.262

Bu ordunun beĢ bini yeniçerilerden oluĢmaktadır. PadiĢah, 29

Temmuz‟da (1499) söz konusu yerden ayrılıp Mora‟ya doğru hareket etmiĢtir.263

Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa, ondan üç gün önce yola çıkmıĢtır.264

O da

Ġnebahtı‟ya gitmek üzeredir. Vardar Yenicesi‟nden ayrılan padiĢaha 60-70.000

kiĢilik bir ordu eĢlik etmektedir.265

Vardar Yenicesi‟nde bulunan denizciler ise

Mora‟ya gönderilmiĢ ve orada donanmayı beklemeleri istenmiĢtir.266

Venedikliler bir yandan Osmanlı ordusunu diğer yandan Osmanlı

donanmasını takip etmektedir. Bar‟dan (Antivari) 8 Haziran (1499) tarihli bir mektup

yollayan Donanma Emini, Osmanlı donanmasının Bozcaada‟ya vardığını haber

257 Dıraç BaĢpsikoposu Martin Albanese tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1066. 258 A.y. 259 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco Rumeli Beylerbeyi‟nin yanında 18 Sancakbeyi ile 30-40.000 kiĢiden

oluĢan bir ordunun bulunduğunu ve her bir sancakbeyinin emrinde beĢ yüzer, toplamda 9000 tımarlı sipahinin

görev aldığını bildirmektedir. Marco Saracco tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1073. 260 Donanma Emini Andrea Loredan, Anadolu Beylerbeyi‟nin Sapi denen bir yerde olduğunu ve onun 8000-

10.000 kiĢiden oluĢan bir orduya komuta ettiğini bildirmektedir. Donanma Emini Andrea Loredan tarafından

Korfu‟dan yollanan 6 ve 9 Ağustos 1499 tarihli mektuplar: A.e. , s. . 1126-1127. 261PadiĢah Vardar Yenicesi‟a gelirken Manastır, Köstendil (Gusdena) ve Samakov‟dan geçmiĢtir. Niccolò

Aurami adlı casus, padiĢahın önce Korfu‟ya sefer düzenlemek istediğini, ancak yapılan istiĢareden sonra

Ġnebahtı‟ya sefer düzenlemeye karar verdiğini söylemektedir ve sunduğu raporda Ģöyle demektedir:

“…concluseno non esser più tempo di andar a Corphù ma andar a Nepanto” (Korfu‟ya gidecek kadar

zamanlarının olmadığı, ancak Ġnebahtı‟ya gidebilecek kadar zamanlarının olduğu sonucuna vardılar). Ġnebahtı

BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup, Korfu‟lu casus Niccolò

Aurami tarafından Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli rapor,

Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 6 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1073,

1127 ve 1143. 262 II. Bayezid ile Napoli Kralı Federico arasındaki antlaĢmayı yapmak üzere Vardar Yenicesi‟a giden Napoli

Elçisi Piero Nani tarafından yollanan 16 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1146. 263 PadiĢah ve Rumeli Beylerbeyi‟nden kısa bir süre sonra Anadolu Beylerbeyi de Ġnebahtı‟ya gidecektir.

Korfu‟lu casus Niccolò Aurami tarafından Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a sunulan 4 Ağustos

1499 tarihli mektup, Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 7 ve 13 Ağustos 1499 tarihli

mektuplar: A.e. , s. 1127 ve 1154. 264 Korfu‟lu casus Niccolò Aurami tarafından sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli rapor: A.e. , s. 1128. 265 Donanma Emini Andrea Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 6 ve 9 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.

1126-1127. 266 Andrea Loredan tarafından yollanan 29 ve 31 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1004-1005.

61

vermektedir.267

Ancak burada kastedilen bütün Osmanlı donanması değildir.

Gelibolu‟daki birkaç gemi olmalıdır. Söz konusu mektubun gönderildiği tarihte

Ġstanbul‟daki donanma henüz hareket etmemiĢtir. Ġstanbul‟daki donanma

Gelibolu‟daki gemilerle birleĢmeden önce, etraf teftiĢ edilmiĢ olmalıdır. Sakız‟da

bulunan Bortolo Coresi, Anabolu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yolladığı

29 Haziran 1499 tarihli mektupta, Osmanlı donanmasının 16 Haziran‟da (1499)

Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiği bilgisini vermektedir.268

Mora Yarımadası‟na doğru yol alan Osmanlı donanması, 1499 yılının

Temmuz ayında ilk olarak Eğriboz‟daki Mandelon Burnu‟nda görülmüĢtür.269

Donanma, Temmuz ayının ortalarına doğru Collone Burnu‟na270

geçmiĢtir. Niccolò

Marcello, Osmanlı donanmasının fırtına yüzünden rotasını o yöne çevirdiğini

bildirmektedir.271

Osmanlı donanması, Mandelon Burnu‟ndayken fırtına çıkmıĢ,

donanmada bulunan üç gemi parçalanıp sulara gömülmüĢtür.272

Bu gemilerden biri

üzüm pestili taĢıyan bir yük gemisidir.273

Diğer iki gemi, iki büyük top taĢıyan bir

top gemisi ile bir kalyatadır. Bu gemilerin battığı sırada 30 yeniçeri suda boğulmuĢ,

pek çok forsa donanmadan kaçmıĢtır.274

Osmanlı donanması Mandelon Burnu‟ndan

sonra Collone Burnu‟nda, daha sonra Malyo Burnu‟nda, Malyo Burnu‟ndan sonra da

Sapienza‟da görülmüĢtür.275

Donanma, 13 Temmuz ve daha öncesinde Mandelon

Burnu‟nda bulunmaktadır.276

13 Temmuz ve 21 Temmuz tarihleri arasında Collone

Burnu‟ndadır.277

21 ve 26 Temmuz tarihleri arasında Collone Burnu‟ndan Malyo

267 A.e. , s. 849. 268 A.e. , s. 1013. 269 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Donanma Emini Andrea Loredan‟a yollanan 13

Temmuz 1499 tarihli mektup, Andrea Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 29 ve 30 Temmuz 1499 tarihli

mektuplar, Donanma Emini Simon Guoro tarafından Anabolu‟dan yollanan 9 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. ,

s. 1004-1005, s. 1057. 270 Collone (Colone/Colonne) Burnu Calabria‟nın güney kıyısında, Taranto Körfezi‟ninn güneyinde, Yunan

(Ġyon) Denizi‟nin kıyısında bulunan burun. Sami Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Colonne Burnu”, Ankara, Milli

Eğitim Basımevi, 1961, s. 170. 271 VardiyanbaĢı Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplar:

I Diarii, C. II, s. 1054. 272 Fırtına çıktığına göre, bu gemiler kayalara çarpıp parçalanmıĢ olabilir. A.y. 273 A.y. 274 A.y. 275 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 26 Temmuz 1499 tarihli iki mektup: A. ge. , s.

1065. 276 Andrea Loredano‟nun 13 Temmuz 1499 tarihli mektubundan yola çıkarak böyle bir tahminde bulunmak

mümkündür. A.e. , s. 1004-1005. 277 Andrea Loredano‟nun 13 Temmuz tarihli mektubu ile Niccolò Marcello‟nun 21 Temmuz tarihli mektubundan

yola çıkarak böyle bir sonuca varmak mümkündür. A.e. , s. 1004-1005 ve 1054.

62

Burnu‟na geçmiĢtir.278

26 Temmuz ve sonrasında da Sapienza‟dadır.279

Donanma,

Sapienza yakınındaki Ponta di Gallo kıyısına demir atmıĢtır.280

Osmanlı donanması,

Ponta di Gallo kıyısına yanaĢtığı anda karaya ayak basan Osmanlı askerleri Caurera

ve Sapienza denen yerleri yağmalamaya baĢlamıĢtır.281

Osmanlı donanması, yağma

yapanları karada bırakıp yoluna devam etmiĢtir. Yağmanın yapıldığı 28 Temmuz

günü (1499) donanma, Portolanga limanına uğramıĢtır.282

Bu bilgiyi veren Komutan

Alvise Marcello, Osmanlı donanmasının Venedik donanmasını görünce limanda bir

süre beklemek zorunda kaldığını, Portolanga limanından ayrılmak için iki kere

teĢebbüste bulunup geri döndüğünü övünerek dile getirmektedir.283

Donanma

BaĢkomutanı Antonio Grimani, Modon civarından yolladığı 3 Ağustos (1499) tarihli

mektupta Osmanlı donanmasının Portolongo limanına uğrama nedenini izah

etmektedir. Suyu tükenen donanma su temin etmek için oraya uğramıĢtır.284

Portolongo limanına uğrayan Osmanlı donanması, 250 yelkenliden oluĢmaktadır.285

Osmanlı donanması sadece Portolongo‟ya uğramakla kalmamıĢ aynı zamanda oranın

kıyısına birkaç top bırakmıĢtır.286

Portolongo‟dan çıkmayı baĢaran Osmanlı donanması, Anavarin‟e (Zonchio)

ulaĢmıĢtır. Orada Osmanlı ve Venedik donanmaları karĢı karĢıya gelmiĢ, iki devletin

donanması arasında çatıĢma yaĢanmıĢtır. Venedikliler tarafından Zonkiyo Deniz

SavaĢı olarak adlandırılan bu olay, Osmanlı tarihine Anavarin Seferi olarak

yansımıĢtır.

278 Marcello‟nun 21 Temmuz tarihli mektubu ile BaĢpsikopos Marco Saracco‟nun 26 Temmuz tarihli birkaç

mektubu, bu geçiĢin tarihlendirilmesi hususuna dair önemli ipuçları barındırmaktadır. A.e. , s. 1054 ve 1065. 279 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan yollanan 28 Temmuz 1499 tarihli mektup:

A.e. , s. 1122. 280 Antonio Grimani‟nin 28 Temmuz 1499 tarihli mektubu. A.e. , s. 1122. 281 Donanma BaĢkomutanı tarafından yollanan ve 30 Temmuz (1499) tarihini taĢıyan bir baĢka mektuptan

yağmanın 2 gün sürdüğü (28-30 Temmuz 1499) anlaĢılmaktadır. BaĢkomutan, mektubu yazdığı günün Pazar

(Domenega) gününe denk geldiğini söyleyip Hıristiyanlar için kutsal sayılan o günde Osmanlıların bir kiliseyi

ateĢe verdiğini bildirmektedir. A.e. , s. 1122- 1123. 282 Komutan Alvise Marcello tarafından Modon yakınındaki Brodano‟dan yollanan 6 Ağustos 1499 tarihli

mektup: A.e. , s. 1148. 283 A.y. 284 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından yollanan 30 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1123. 285 Donanma Emini Francesco Cicogna, Portolongo limanındaki donanmada 250 geminin bulunduğunu

söylemektedir. Donanma Emini, Osmanlı donanması Portolongo limanındayken Osmanlı ordusunun Modon‟a

girdiğini haber almıĢtır. Cicogna, Osmanlı ordusunun Modon‟da yağmaladığını, oradaki 5 kiliseyi yaktığını ve

aralarında bir papazın bulunduğu üç kiĢinin baĢlarının vurulduğunu ve çok sayıda Venedik gemisine el

konulduğunu yazmaktadır. Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 4 Ağustos 1499

tarihli mektup: A.e. , s. 1154. 286 Bu bilgi, 8 Ağustos (1499) tarihinde Fransız donanmasının yanından gelen bir ağribar (gripo) tarafından

Venedik makamlarına iletilmiĢtir. A.e. , s. 1204.

63

Antonio Grimani‟nin bir komutanı tarafından yollanan 21 Ağustos (1499)

tarihli mektup287

, Zonkiyo Deniz SavaĢı‟na değinmesi bakımından önem

taĢımaktadır. Osmanlı ve Venedik gemileri arasındaki çatıĢma, söz konusu mektupta

8 Venedik gemisinin firkate, kalyata ve kadırgalardan oluĢan 100 Osmanlı gemisine

karĢı verdiği bir mücadele olarak anlatılmıĢtır.288

Bir saat süren ve Zonkiyo Deniz

SavaĢı olarak bilinen bu çatıĢma 12 Ağustos‟ta (1499) gerçekleĢmiĢ289

, Venedikli

Komutan Andrea Loredano‟nun emrinde bulunan Armera ve Pandora adındaki iki

Venedik gemisinin ve en büyük Osmanlı gemisinin290

yanması ve Brocheta adlı

Venedik gemisinin batması ve pek çok geminin zarar görmesiyle sonuçlanmıĢtır. 291

Yanan geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu belirten komutan, bundan tam olarak

emin olmadığını da yazmaktadır.292

Hakikaten de bu gemi Kemal Reis‟in değil,

Barak Reis‟indir. Söz konusu komutan, küçük bir gemi ile cephane ve erzak yüklü

iki yük gemisinin de aralarında bulunduğu pek çok Osmanlı gemisinin batırıldığını

çatıĢmadan iki gün sonra (14 Ağustos 1499) not düĢmüĢtür.293

ÇatıĢmanın yaĢandığı

gün (12 Ağustos) Zonkiyo‟dan ayrılan Osmanlı donanması, on gün boyunca denizde

ilerleyip, 22 Ağustos (1499) tarihinde Holomiç (Castel Tornese)294

kıyısına

ulaĢmıĢtır.295

Bu sırada Osmanlı ordusu Modon‟da yağma yapmaktadır. Birkaç gün

sonra oradan ayrılıp Ġnebahtı‟nın yolunu tutmuĢtur. Osmanlı ordusu 14 Ağustos 287 Sanuto, bu Komutan‟ın adından bahsetmemektedir. Antonio Grimani‟nin emrindeki Komutan, 9-24 Ağustos

(1499) tarihleri arasındaki Osmanlı donanmasının durumunu anlatmaktadır. A.e. , s. 1230-1236. 288 A.e. , s. . 1232-1233. 289 ġövalye Niccolò Michiel‟in 1500 yılının Mart ayında kaleme aldığı yazıda Donanma BaĢkomutanı Antonio

Grimani‟yi Ġnebahtı‟nın ele geçirilmesinden sorumlu tutmuĢ, onu cesaretsizlikle, Zonkiyo‟daki çatıĢmada

yeterince aktif olmamakla suçlamıĢtır. Niccolò Michiel, bu yazısında Osmanlı donanmasının uğradığı

güzergâhları belirtmiĢtir. Osmanlı donanmasının 12 Ağustos‟ta Zonkiyo‟dan (Burak Reis Adası‟ndan) ayrıldığını

bildirmiĢtir. Osmanlı donanması çatıĢmanın yaĢandığı gün oradan ayrılmıĢtır. A.e. , C. III, , s. 172-174. 290 Osmanlı donanmasının en büyük gemisi bir tane değil, iki tanedir. Kandiye tebaasına mensup olan Venedik

casusu Theodoro Vlasopulo tarafından yollanan, 1499 yılının Nisan ayına dahil olan rapor 2500 botte (1600 ton)

kapasiteli iki gemiden söz ederken, Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda ise 3000 botte (1920)

kapasiteli iki geminin bahsi geçmektedir. Yani, Osmanlı donanmasndaki en büyük iki gemi 2500-3000 (1600-

1920) botte kapasitelidir. A.e. , C. II, s. 568-569 ve 703. 291 A.e. , s. 1232-1233. 292 Komutan, mektubunun sonraki satırlarında Giovanni Francesco tarafından kendisine iletilen bu bilginin yanlıĢ

olma ihtimalinin söz konusu olduğunu belirtmektedir. Fakat bu Ģüpheye yol açan nedeni açıkca dile

getirmemektedir. Yanan geminin donanım bakımından iyi durumdaki, top ve cephaneyle dolu bir gemi olduğunu

ve bu geminin donanmanın en büyük gemisi olduğunu, sağlam kalan geminin kötü bir vaziyette olduğunu

yazmaktadır. Venedikli Komutan, Kemal Reis‟in gemisinin kötü bir vaziyette olduğunu ima etmektedir. Fakat,

böylesine meĢhur bir korsanın kötü vaziyette bir gemiye sahip olması ihtimali, düĢük bir ihtimaldir. Bununla

birlikte, yanan geminin Kemal Reis‟e ait olduğundan Ģüphe etmekte haklıdır. A.e. , s. 1233, s. 1236. 293 A.e. , s. 1234. 294 Holomiç (Castel Tornese), Zante Adası‟nın karĢısında, Mora Yarımadası‟nın doğusunda yer almaktadır.

Holumiç de denir. Pedani Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Nomi di Luogo, s. 616 ve Donald Edgar

Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi

Haritası. 295 I Diarii, C. II, s. 1238-1239.

64

tarihinden evvel Ġnebahtı‟ya ulaĢırken296

, donanma 28 Ağustos‟ta297

Ġnebahtı

Körfezi‟ne girmiĢtir.298

28 Ağustos (1499) tarihinde gerçekleĢmiĢtir. Osmanlı

donanması, Ġnebahtı Körfezi‟ne girdikten bir süre sonra muhtemelen Balyabadra‟ya

uğramıĢ, oradan gemi takviye etmiĢtir.299

2.2. Modon ve Koron Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları

Ġnebahtı, Osmanlıların eline geçer geçmez, donanmanın tek vücut haline

geldiği bir merkez halini almıĢ, Preveze, Balyabadra ve Sitira‟dan (Eğriboz‟un

güneyi) gelen gemiler, Modon ve Koron seferlerinden evvel orada bir araya

getirilmiĢtir. Osmanlı donanma faaliyetlerini yakından takip eden Venedikliler

Ġnebahtı‟ya kulak kabartmıĢlardır. Oradan yayılan haberin ulaĢtığı her yerde

Venedik‟in kulağı vardır. 100 kadırganın inĢa edilmesi hakkındaki haber300

bir ulak

tarafından Manisa‟daki Ģehzadeye iletildiği sırada, Manisa‟nın bir gün uzağında yer

alan Turgutlu (Tracomonti), Sakız vatandaĢlarından birinin casusluğuna Ģahit

olmaktadır. Adı belirtilmeyen bu casus, söz konusu yerin Osmanlı tebaası olan

sakinleriyle konuĢup padiĢahın 100 kadırga301

yaptırmakta olduğunu öğrenmiĢtir.302

296 Yönetici Francesco Bregadin ile Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Alvise Bon tarafından Anabolu‟dan yeni

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollanan 14 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1287. 297 Baylos, aynı zamanda Komutan olan Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 1 Eylül 1499 tarihli

mektup, Komutan Alvise Marcello tarafından Zante‟den yollanan 2 Eylül 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1287 ve

1325. 298 VardiyanbaĢı Marin da Leze (Lecce), Ġnebahtı Körfezi‟ne giren donanmanın 178 yelkenliden oluĢtuğunu

yazmaktadır. 1499 Eylül tarihli bir mektup gönderen VardiyanbaĢı, Osmanlı donanmasında 25.000 kiĢinin ve 25

reisin öldüğünü yazmaktadır. Fakat, onların neden öldüğünü belirtmemiĢtir. Osmanlı donanmasının Ġnebahtı

limanına giriĢini haber veren bir diğer mektup, Venedik‟in Napoli Elçisi Leonardo Anselmo tarafından

gönderilmiĢtir. 4 Eylül (1499) tarihini taĢıyan mektubun istihbarat kaynağı Lecce‟dir. Venedik Donanma Emini

Dominico Malipiero, Lecce‟den Otranto‟ya mektup yollayarak Osmanlı donanmasının Ġnebahtı Körfezi‟ne giriĢ

yaptığı bilgisini Napoli Krallığı‟yla paylaĢınca, Napoli Kralı Federico ile Venedik‟in Napoli Elçisi, söz konusu

bilgiden haberdar olmuĢlardır. Napoli Elçisi de bu değerli bilginin bir an önce Venedik‟e ulaĢması için kısa süre

içinde bir mektup yazıp yollamıĢtır. 2, 3 ve 4 Eylül tarihli mektupları büyük bir kadırga ile Zante civarından

yollayan Donanma BaĢkomutanı (Capetanio Zeneral) Antonio Grimani, Osmanlı donanmasının körfeze girdiğini

söylerken Ġnebahtı Körfezi‟ni kastetmektedir. Donanma BaĢkomutanı gibi Zante‟den mektup yollayan Alvise

Marcello, 2 Eylül (1499) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasının Ġnebahtı‟dan önce Papa Burnu‟na uğradığını

yazmaktadır. A.e. , s. 1313, 1322, 1325 ve 1328. 299Komutan Alvise Marcello tarafından Zante‟den yollanan 2 Eylül 1499 tarihli mektup ile Donanma

BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Zante‟den yollanan 2, 3 ve 4 Eylül (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s.

1322 ve 1325. 300 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Manisa‟ya gelen ulağın bu bilgiyi Ġnebahtı‟dan edindiğini yazmaktadır.

A.e. , C. III, s. 127. 301 Ġstanbul ve Edirne‟de Osmanlılarla barıĢ müzakeresi yapan Onlu Reisler Konseyi (Conseio di X) kâtibi Alvise

Manenti, Venedik‟e döner dönmez 1 Nisan (1500) tarihli bir rapor sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi, söz konusu

raporuna göre, Ġnebahtı‟da 50 hafif kadırga, ile Venedik‟inkilere benzer 20 büyük kadırga inĢa edilmektedir.

Manenti, hafif kadırgaların sayısının yakında 100‟e ulaĢacağını söylemektedir. Sakız Konsolosu‟nun mektubunda

geçen 100 kadırga, hafif kadırga türündedir. Manenti‟nin raporu bunu ortaya koymaktadır. Bir ağribarla 1

Kasım (1500) günü Sakız‟a varan, zanaatkar, terzi, hattat gibi mesleklere mensup olan 23 kiĢi, Sakız

Konsolosu‟na Karadeniz kıyısında kadırga inĢa edildiğini haber vermiĢtir. A.e. , s. . 129-130.

65

Söz konusu casus, Sakız‟a döner dönmez duyduklarını Sakız Konsolosu Giovanni di

Tabia‟ya anlatmıĢtır. O da bunu 15 Ekim-5 Aralık (1500) tarihleri arasında cereyan

eden olayların anlatıldığı mektubuna yazmıĢ ve söz konusu mektubu Pietro Dolfin‟e

göndermiĢtir.303

Günlükler‟de yer alan kaynaklar, Ġnebahtı‟nın fethinden sonra yapılan

donanma hazırlıklarını üç farklı açıdan değerlendirmektedir. Bazı mektuplar (veya

bazı raporlar) donanmada yer alan gemilerin sayı ve türleri ve inĢa edildikleri deniz

üsleri hakkında bilgi verirken, bazıları ise gemilerde kullanılan malzeme (kürek,

yelken bezi, lenger, üstüpü, sırıklar) ve cephanelerin (top ve barut) kaç tane veya ne

kadar olduğu, ne zaman ve nereden temin edildiğiyle ilgilidir. Donanmada görev

alan mürettebat ( azaplar, yeniçeriler ve kürekçiler) , donanma için çalıĢan marangoz

ve kalafatçılar hakkında bilgi verenler de vardır. Donanmanın ihtiyaç duyduğu erzak

(peksimet, buğday ve arpa) da bahis konusu edilmiĢtir. Bazen de bütün bu konular

bir bütün halinde anlatılmaktadır.

2.2.1. Önemli Deniz Üsleri, Gemilerin ĠnĢa ve Onarımı

Günlükler‟de adı geçen baĢlıca deniz üsleri, donanma faaliyetlerin yoğunluğu

esas alınarak, Ġnebahtı, Preveze (Narda Körfezi), Avlonya (Viyosa Nehri), Eğriboz

Ģeklinde sıralanabilir. Bütün bu deniz üsleri, gemi üretim merkezleri olarak birbiriyle

sıkı bir bağlantı içindedir. Bir yerden baĢka bir yere nakledilen gemiler, son olarak

Ġnebahtı‟da bir araya gelmektedir. Osmanlıların en önemli iki deniz üssü olan

Ġstanbul ve Gelibolu Osmanlı denizciliğinde her zaman önemli bir yere sahiptir.

Ġnebahtı‟nın fethinden önceki donanma faaliyetleri daha çok bu iki üste toplanmıĢtır.

Fethin gerçekleĢmesinden sonra ise yoğunluk Ġnebahtı‟ya geçmiĢtir. Bununla

birlikte, Ġstanbul ve Gelibolu, fetihten sonra da önemlerini korumuĢlardır. Bu durum

Günlükler‟deki mektuplar ve raporlarda da gözler önüne serilmektedir.

Günlükler‟deki mektup ve raporlar, Osmanlı gemilerini ilk olarak

oluĢturdukları güç potansiyeli açısından değerlendirmektedir. Gemilerin sayı ve

türleriyle ilgili bilgiler Venedikliler açısından hususi bir önem taĢımaktadır. 302 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 15 ekim ve 5 Kasım (1500) tarihleri arasındaki

olaylardan söz eden mektup: A.e. , s. 127. 303 A.y.

66

Venedikliler, onarılmakta olan gemiler hakkında da bilgi toplamaktadır.

Ġnebahtı‟dan gelen birkaç ağribar baĢka bir donanma üssünde, Sitira‟da (Eğriboz)304

bakıma alınmıĢtır.305

Sitira‟daki denizciler on beĢ gün boyunca söz konusu gemileri

onarma iĢiyle meĢgul olmuĢlardır. Bu bilgiyi Sakız Konsolosu‟na ulaĢtıran

Ġnebahtı‟dan kaçmıĢ bir esirdir. Adı Galeazo di Smalini, doğum yeri

Balyabadra‟dır.306

Galeazo di Smalini, Ġnebahtı ve San Dimitri arasında bir yerde

kıyıya çekilmiĢ 32 yük gemisi307

(schierazzo)308

ile 2 büyük kadırga da görmüĢtür.309

Onarım sırasında gemi zâyiyâtıyla sonuçlanan kazalar da yaĢanmaktadır.

Ġnebahtı‟daki mavnalardan biri bakım esnasında310

alev almıĢ, gemi suya değen

kısmına kadar yanmıĢ, suda kalan tahta parçası kendiliğinden batmıĢtır.311

Yani,

gemi tamamen yok olmuĢtur. Venedikli Donanma Emini Niccolò Marcello,

Zante‟den yolladığı 10 Mart (1500) tarihli mektubunda bu kazadan

bahsetmektedir.312

Donanma Emini, bu kazayı bir barçanın reisi olan Jani

304 Sitira‟daki kalyata ve firkatelerin bazıları Venedik kadırgaları tarafından yakılmıĢtır. Limni‟den tarafından

gelen kalyata ve firkate türündeki on gemi ile Sitira limanından çıkan bir yük gemisi Sitira civarında

sıkıĢtırılmıĢtır. Bu on geminin sekizi kıyıya yanaĢmıĢ, içindeki adamlar kaçmıĢtır. Venedikliler ele geçirdikleri 8

geminin altısını ateĢe verip diğer ikisini yanlarında götürmüĢtür. ĠĢkatos Yöneticisi Piero Donado, 1 Mayıs (1500)

tarihli mektubunda bu olaya değinmektedir. A.e. , s. 493.

305 A.e. , s. 127. 306 A.y. 307 Ġnebahtı‟dan kaçıp Zante‟deki Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun yanına sığınan barça reisi Jani Variprali

Ġnebahtı kıyısında bulunan 25-30 yük gemisinin onarılmakta olduğunu söylemektedir. Niccolò Marcello, bu

bilgiyi Zante‟den yolladığı 10 Mart (1500) tarihli mektuba yazmıĢtır. A.e. , s. 183. 308 “Schirazzo” veya “schierazzo” adı verilen yük gemisi, Sergio Bellabarba ile Edoardo Guerrieri tarafından

yazılan “Vele Italiane della Costa Occidentale” adlı kitapta uzun uzun izah edilmektedir. Bu kitaba göre, bu gemi

Osmanlı kökenli bir gemidir. Kovmak, yağmalamak anlamına gelen Farsça “sikjar” (sikar) kelimesinden

türemiĢtir. 1500 ve 1600‟lü yıllarda Venedik tarafından kullanılmıĢtır. Küçük yük gemilerinin bir türüdür. Kare

yelkenlidir. 3 yelken direği vardır. GeniĢ ve yüksek iki güvertesi bulunmaktadır. Pruva kısmında bir fener, pupa

kısmında küçük bir kamara, orta kısımda ise bir cıvadra vardır. Yük kapasitesi en fazla 100 “tonel”, 87.120

litredir (1 tonel: 871.2 litre). Ġlk defa 1499 yılında Ġtalyanca‟da kullanılmıĢtır. Yani, Sanuto Günlükleri‟nin

yazıldığı yıllarda Venedikliler bu gemi türüyle yeni tanıĢmaktadır. Edoardo Guerrieri, Sergio Bellabarba, Vele

Italiane della Costa Occidentale, Milano, Ulrico Hoepli Editore, 2002, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 26.

12. 2010, s. 232. 309 Sakız Konsolosu‟nun 5 Aralık (1500) tarihli mektubunda bu bilgiler sıralanmaktadır. Konsolos, bu

mektubunda Francesco D‟Avanzo takma adını kullanmaktadır. Mektubun Osmanlıların eline geçme ihtimalini

göz önünde bulundurduğu için bu takma adı kullanmıĢtır. I Diarii, C. III, s. 129. 310 17 mavna ile kalyata ve firkateden oluĢan 15 gemi Ġnebahtı‟da bakıma alınmıĢtır. Monopoli‟den yollanan 24

Nisan (1500) tarihli bir mektupta bu bilgi yer almaktadır. Sanuto, bu mektubun bir vali tarafından gönderildiğini

söylemekle yetinmiĢ, mektubu gönderenin kim olduğunu not düĢmemiĢtir. Aynı mektup, Ġnebahtı‟da yanan

mavnadan bahsetmektedir. A.e. , s. 183. 311 Venedikli Donanma Emini Lucha Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Nisan (1500) tarihli mektubunda

Ġnebahtı‟da bulunan büyük gemilerden birinin battığından bahsetmektedir. Ona bu haberi veren Avlonya‟dan

gelen bir köledir. A.e. , s. 281.

312 Yanan gemi, Ġnebahtı‟da bulunan 3 mavnadan biridir. Donanma Emini, 31 Mart (1500) tarihli mektubuna

bunu yazmıĢtır. A.e. , s. 182-183 ve 262.

67

Variprali‟den öğrenmiĢtir.313

Söz konusu barça reisi, Ġnebahtı‟da bulunan büyük

gemilerden birinin sintine kısmında 4 delik bulunduğunu da söylemektedir.314

Onarılan gemiler Kemal Reis‟in emrinde bulunan firkate ve kalyatalardan oluĢan 15

gemi tarafından korunmaktadır.315

Osmanlılar onaramadıkları gemileri yakmaktaydılar. Osmanlılar, gemiler

Venedik‟in eline geçmesin diye bunu yapmıĢlardır. Korfu‟da bulunan Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟yu ziyaret eden Giorgi Clin adlı kiĢi, Sitira‟da

(Eğriboz‟un güneyi) bulunan denize çıkamaz haldeki firkate ve kalyatalardan oluĢan

25 geminin yakıldığını bildirmiĢtir.316

Korfu‟da bulunan Baylos Antonio Moro ile

Donanma Emini Lucha Querini kullanılmaz haldeki 20 ağribarın yakılarak yok

edildiğini haber vermektedir.317

Avlonya ve Preveze Osmanlıların önemli gemi barınakları arasında

sayılabilirler. Avlonya Körfezi‟ne dökülen Viyosa Nehri‟nde 20 hafif 10 büyük

kadırga, Preveze‟deki Narda318

Körfezi‟nde 7 hafif 3 büyük olmak üzere toplam 10

kadırga bulunmaktadır.319

Ġnebahtı‟yla ilgili antlaĢma, esirlerin serbest bırakılması,

Venedik tüccarlarının korsan hücumlarından ötürü uğradığı zararı ve Osmanlı-

313 Bu barça reisi Ġnebahtı‟dan Balyabadra‟ya kaçmıĢ, son olarak Zante‟ye ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 183. 314 Ġnebahtı‟da bulunup hasarlı olan baĢka büyük bir gemi daha vardır. 1500 yılının Mayıs ayında (tam tarih

belirtilmemiĢ) Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya bir mektup yollayan Baylos Andrea

Foscolo Ġnebahtı‟daki büyük gemilerden birinin karina kısmının bir türlü tamir edilemediğini söylemektedir. A.e.

, s. 183 ve 337. 315 A.e. , s. 183. 316 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup:

: A.e. , s. 498. 317 Antonio Moro ile Lucha Querini, yakılan bu ağribarların nerede olduğu hakkında bilgi vermemektedir.

Antonio Moro ile Lucha Querini tarafından yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 504. 318 Narda, Yunanistan‟ın Epir bölgesinde yer almaktadır. Günümüzdeki adı Arta‟dır. Osmanlı hâkimiyetinden

önce Epir adıyla anılmaktadır. 1449 yılında Osmanlı hâkimiyeti altına girince Narda adını almıĢtır. Osmanlıların

kente nüfuz etme süreci, Rumeli Beylerbeyi Sinan PaĢa‟nın 1429 yılında Yanya‟yı fethetmesi ve Epir despotu

Karlo‟nun Osmanlı Devleti‟nin vasalı olmayı kabul etmesiyle baĢlamıĢtır. Narda, önce Yanya‟ya bağlı bir kaza

merkezi olarak ortaya çıkmıĢ, 1668 yılında ise PaĢa sancağına bağlanmıĢtır. IX. yüzyılın baĢlarında kaza

merkezi, aynı yüzyılın ortalarında Yanya eyaletine bağlı bir sancağın merkezidir. 1865 yılınnda ise Preveze

sancağına bağlıdır. Narda, körfezinin elveriĢliliği sayesinde kısa sürede önemli bir donanma barınağı haline

gelmiĢtir. Barbaros Hayreddin PaĢa, Preveze Deniz SavaĢı sırasında, gemilerini Narda Körfezi‟ne çektirmiĢtir.

Narda‟dan kürekçiler de temin edilmiĢtir. Yunanistan, 1830 yılında bağımsızlığını ilan ettiği sırada, Osmanlı-

Yunanistan sınırı, Narda Körfezi ile Golos Körfezi boyunca çizilmiĢtir. Narda, Berlin AntlaĢması (1878) ile

Yunanistan‟a bırakılmıĢtır. Ġdris Bostan, “Narda”, DİA, C. XXXII, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, s.

385-387. 319 I Diarii , C. III, s. 180.

68

Venedik barıĢı gibi bir takım önemli hususları müzakere etmek için Ġstanbul ve

Edirne‟de bulunan Alvise Manenti tarafından bu bilgiler verilmektedir.320

Narda (Arta) Körfezi‟nde bulunan 10 kadırgadan baĢka Preveze‟nin kendi

limanında da gemiler vardır.321

Baylos Antonio Moro322

, Preveze‟de bulunan 10

büyük kadırganın (baĢtardanın) inĢaatının tamamlandığını bildirmektedir.323

30

kadırga daha inĢa edilmektedir.324

Moro, Ġnebahtı‟da 40 kadırganın onarıldığını da

yazmaktadır.325

Avlonya Osmanlı gemi faaliyetlerinin yürütüldüğü bir merkez olarak pek çok

geminin inĢasına yahut suya indirilmesine (avvarare) tanıklık etmektedir.326

Avlonya‟dan yollanan 8 Nisan (1500) tarihli birkaç mektup327

, iki hafif kadırga ile

akrep (scorpione) ve arpa gemisi (arbatozzo) olarak tabir edilen iki geminin suya

indirildiğini328

haber vermektedir.329

Orada 18 kadırga ve 8 mavna daha inĢa

edilmektedir. ĠnĢa edilmekte olan bu gemiler, ucunda el bombası olan büyük toplar

taĢımaktadırlar. Söz konusu mektuplarda pek inandırıcı olmayan bir bilgiye daha

rastlanmaktadır: Ġki Osmanlı Ģehzadesi (kimler olduğu belirtilmemiĢ) Avlonya‟ya

320 Bu Venedik kâtibi, Onlu Reisler Konseyi‟ne 1 Nisan (1500) tarihli bir rapor sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi,

Ġnebahtı‟nın kısa süre sonra 200‟den fazla yelkenliye sahip olacağını da bildirmektedir. A.e. , s. 178-180. 321 Preveze‟de hem yeni gemiler inĢa edilmekte hem de bir takım gemiler tamir edilmektedir. Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Preveze‟de bulunan büyük kadırgalardan (galie grosse) birinin, hafif

kadırgalardan ikisinin hasarlı olduğuna dair malumat vermektedir. Hasarlı olan iki hafif kadırgadaki tahtaların

iyice aĢındığını yazan Donanma BaĢkomutanı, hasarlı gemilerin marangozlar tarafından tamir edilmekte

olduğunu bildirmektedir. Bütün bu bilgiler Donanma BaĢkomutanı tarafından Korfu‟daki bir kadırgaya teslim

edilen mektupta yer almaktadır. Söz konusu mektup, 23 Nisan (1500) günü yollanmıĢtır. , Preveze‟de bulunan 3

kadırga suya indirilmiĢtir. Bu kadırgalardan birinin tahtaları iyice aĢınmıĢtır. Orada bulunan büyük gemilerden

biri denize çıkamaz haldedir. Bu bilgilerin yer aldığı mektup 18 Nisan (1500) tarihinde Korfu‟dan yollanmıĢtır.

Mektubu yollayan Donanma Emini Lucha Querini‟dir. Lucha Querini, bu bilgiyi Avlonya tarafından gelen bir

köleden edinmiĢtir. Lucha Querini, Ġstanbul‟a 60 yelkenli geldiğini de haber almıĢtır. A.e. , s. 303. 322 Baylos Antonio Moro tarafından Zante‟den yollanan 24 Nisan 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 253-254. 323 Tamamlanan kadırgalardan sadece üçü denize indirilmiĢtir. Bu bilgiyi veren Donanma Emini Lucha

Querini‟dir. Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Haziran (1500) tarihli mektubunda bu üç kadırgadan söz etmektedir.

A.e. , s. 253 ve 449. 324 Donanma BaĢkomutanı‟na tanıklık bildirisi (deposition) sunan Giorgia dlı tarım iĢçisi Preveze kıyısında 28

kadırga gördüğünü, bunlardan yirmisinin hafif sekizinin büyük kadırga olduğunu söylemektedir. 26 Nisan (1500)

günü Preveze‟de bulunan bu kiĢinin görevi orada bulunan kadırgaları yıkayıp temizlemektir. A.e. , s. 253, s. 362. 325 A.e. , s. 254. 326 Avlonya, sadece gemilerin inĢa edilip suya indirildiği bir yer değildir. Orası aynı zamanda gemi bakım

atölyesi iĢlevini görmektedir. Avlonya‟da bulunan kadırgaların güvertelerinin alt kısımları oradaki marangozlar

tarafından tamir edilmektedir. Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 29 Nisan (1500)

tarihli mektubunda bu bilgi yer almaktadır. A.e. , s. . 332-333. 327 Sanuto, bu mektupların kim tarafından ve nereden yollandığını belirtmemektedir. A.e. , s. 292. 328Donanma Emini Lucha Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Haziran (1500) tarihli mektup vasıtasıyla Avlonya‟da

bulunan 20 kadırganın suya indirildiğini haber vermektedir. A.e. , s. 449. 329 A.e. , s. 292.

69

500 yelkenli göndermiĢtir.330

Ġnebahtı, Preveze, Eğriboz ve Balyabadra gibi önemli

deniz üslerinde bulunan bütün Osmanlı gemilerinin toplamı 200-300 arasındadır.

500 geminin olma ihtimali söz konusu değildir.

Ġnebahtı‟da inĢa edilen gemilerin sayısı hızla artmaktadır. 1500 yılının Nisan

ayında Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na Melchiorre Trevisano‟ya bir tanıklık

bildirisi (depositiom) sunan Michiali Vethialiti, Ġnebahtı‟da 10 büyük 24 hafif

kadırga inĢa edildiğini, büyük kadırgalardan 9 tanesinin, hafif kadırgalardan 7

tanesinin denize indirildiğini söylemektedir.331

Her altı günde bir, bir kadırga denize

çıkarılmaktadır.332

Ġnebahtı‟nın donanmanın ana merkezi olduğunu onun Ģu

sözlerinden anlamak mümkündür: “29 Nisan (1500) günü Ġnebahtı‟ya 60 yelkenli

gelecektir. BaĢka yerden gelen bu gemiler Ġnebahtı‟daki donanmayla

birleĢecektir”.333

Ġnebahtı‟daki gemilerden bahseden bir baĢka kiĢi Giorgi adlı bir tarım

iĢçisidir.334

Osmanlı gemilerini yıkayıp temizlemek için önce Preveze sonra

Ġnebahtı‟da335

bulunan bu kiĢi, Ġnebahtı‟da tamamlanmamıĢ 1 hafif kadırga, ağribara

benzeyen 10 küçük gemi ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 10 silahlı gemi

görmüĢtür. Bundan baĢka, 30 gemi suya indirilmiĢtir. Bu gemilerin 10 tanesi büyük

gemidir. 4 tanesi karaveladır. Karavelalardan biri oldukça büyüktür. Ġnebahtı‟da

bulunan 30-40 kadırga tamir görmektedir. Orada toplam 150 gemi bulunmaktadır.

Eğriboz bir baĢka önemli donanma merkezidir. Eğriboz ve Megara‟dan

(Atina‟nın batısında) kaçan birkaç esir Leccena Yöneticisi Leonardo Marcello‟ya

önemli bilgiler aktarmıĢtır. Bu köleler Eğriboz‟da 30‟dan fazla gemi336

gördüklerini

Marcello‟ya söylemiĢlerdir.337

Bu firarî esirler, Sakız vatandaĢı olan bir

330 A.y. 331 Michali Vethialiti 2 Nisan (1500) günü Preveze‟den yola çıkmıĢ, oradan Korfu‟ya gitmiĢtir. A.e. , s. 336. 332 A.y. 333 Bu 60 geminin nereden geleceği belirtilmemiĢtir. A.y. 334 Giorgiadındaki bu tarım iĢçisi 1500 yılının Mayıs ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. Oradaki Donanma BaĢkomutanı

Melchiorre Trevisano‟ya bir tanıklık bildirisi (depositiom) sunmuĢtur. A.e. , s. 363 335 Bahsi geçen Ģahıs, 26 Nisan günü Preveze‟dedir. 28 Nisan (1500) günü de Ġnebahtı‟ya uğramıĢtır. A.y.

336 Aya Saranda‟da (Santa Quarantia: Korfu Adası‟nın karĢısındaki, kuzeydoğusundaki kıyı kenti) yaĢayan

Dominico da la Morea adlı kiĢi tarafından Donanma BaĢkomutanı‟na sunulan rapor, Eğriboz‟a 50 gemi geldiği

bilgisini ihtiva etmektedir. Bu gemilerin nereden geldiğine iliĢkin herhangi bir malumat verilmemiĢtir. Dominico

da la Morea tarafından 1500 yılının Mayıs ayında sunulan rapor: A.e. , s. 333 337 Yönetici Leonardo Marcello tarafından Leccena‟dan yollanan 31 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.e. , s. s. 446.

70

Cenevizli‟nin 60 gemiyi silahlandırma hususunda padiĢaha söz verdiğini de iddia

etmektedir.338

1500 yılının Mayıs ayında 10 büyük kadırga ile 16 hafif kadırga Preveze‟de

denize indirilmiĢtir.339

Preveze‟den kaçan birkaç esir Korfu‟daki Baylos Piero

Liom‟un yanınan gidip ona bu bilgiyi vermiĢtir.340

Bahsi geçen firarî esirler, 20-24

oturaklı birkaç kalyata da görmüĢlerdir.341

Suya indirilen gemiler muhafızların

beklediği Vita‟ya götürülmüĢlerdir. Kalyatalardan 8 tanesi kalafatlanmıĢtır.

Osmanlı gemilerinin baĢka bir sığınağı, Balyabadra‟dır. Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli

mektubunda Balyabadra‟da 2 mavna ve 20 adet gabyalı büyük gemi (göke olabilir)

olduğunu haber vermektedir. Ona bu bilgiyi veren Giorgi Clin, büyük bir geminin

Balyabadra kıyısına çekildiğini söylemektedir.342

2.2.2. Donanmanın Ġnebahtı‟da Toplanması

Osmanlı gemileri, Modon ve Koron seferlerinden kısa bir süre önce

Ġnebahtı‟da bir araya gelmiĢtir. Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar bu

birleĢmeyle ilgili olarak Ģu iki soruya yanıt aramaktadır: 1) Farklı donanma

üslerinden gelen Osmanlı gemileri ne zaman Ġnebahtı‟da bir araya gelmiĢtir? 2)

Gemilerin birleĢmesinden önce ve sonra Ġnebahtı‟da toplam kaç gemi bulunmaktadır

ve bu gemilerin türleri nelerdir?

Donanma Emini Luca Querini tarafından Korfu‟dan yollanan 18 Haziran

(1500) tarihli mektup, ilk sorunun cevaplanmasına yardımcı olacak bir ipucu

vermektedir: Luca Querini, Balyabadra‟daki donanmanın Ġnebahtı‟daki donanmayla

338 Silahlandırılacak olan 60 geminin nerede olduğu belirtilmemiĢtir. A.y. 339 Korfu‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun yanına gelen Giorgi Clin adlı kiĢi

Preveze‟de 15 kadırganın denize indirildiğini haber vermektedir. Söz konusu kadırgalar teçhizat bakımından

donatılmıĢtır. Mürettebatı da hazırdır. ĠnĢa halinde olan 4 kadırganın tamamlanmasıyla birlikte denize indirilen

kadırga sayısı 19 olacaktır. Bütün bunlardan bahseden Giorgi Clin, suya indirilen kadırgaların hafif kadırga mı

yoksa büyük kadırga mı olduğuyla ilgili herhangi bir Ģey söylememektedir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre

Trevisano‟nun 25 Haziran (1500) tarihli mektubu: A.e. , s. 450 ve 498. 340 Söz konusu esirler mektubun yazılmasından 12 gün önce, 5 Haziran günü Korfu‟ya varmıĢlardır. Bahsedilen

gemiler Mayıs ayında denize indirilmiĢ olmalılar. Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 17 Haziran

1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450. 341 A.y. 342 A.e. , s. 498.

71

birleĢtiğini yazmaktadır.343

Korfu‟dan yollanan bir baĢka mektup, Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 25 Haziran (1500) tarihli mektubu

Sitira‟daki (Eğriboz‟un güneyi) donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini

bildirmektedir.344

Bu iki mektuptan Ģu sonuç çıkmaktadır: Sitira ve Balyabadra‟daki

gemiler, 1500 yılının Haziran ayı içinde Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢlerdir.

Sadece Sitira ve Balyabadra‟dakiler değil, bütün Osmanlı gemileri

Ġnebahtı‟daki donanmayla tek vücut olacaktır. Bu bilgiyi veren mektubu yollayan

Venedikli VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini345

, kendisi gibi VardiyanbaĢı olan

Anzolo Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian Foscarini‟den bütün Osmanlı

gemilerinin Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢeceğini öğrenmiĢtir. Preveze‟deki

donanma da Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢecektir. Contarini, iki donanmanın

birleĢmesinin, Dukato Burnu‟nda (Aya Mavra) gerçekleĢeceğini ve iki donanmanın

hep birlikte Glarentsa‟ya (Chiarenza/Glarentsa: Modon‟un güneyindeki ada)

gideceğini ileri sürmektedir.346

Ancak, bu gerçekleĢmemiĢ, Ġnebahtı‟dan yola çıkan

donanma Preveze‟ye uğramıĢ, birleĢme orada gerçekleĢmiĢtir.

Preveze‟deki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesi Sitira ve

Balyabadra‟dakinden farklıdır. Sitira ve Balyabadra‟daki gemiler, Ġnebahtı‟ya

nakledilirken, aynı durum Preveze‟deki gemiler için söz konusu olmamıĢtır.

Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟ye gidip oradaki gemileri kendi bünyesine katmıĢtır.

Bunu yazan kiĢi, Komutan Giaccomo Venier‟dir.347

Komutanın Kefalonya Adası‟nın

Custodi Burnu‟ndan yolladığı mektuba göre, Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟nin

Narda Körfezi‟ne uğramıĢtır.348

Preveze ve Ġnebahtı donanmalarının ne zaman tek

343 A.e. , s. 449. 344 Donanma BaĢkomutanı‟na bu bilgiyi veren Giorgi Clin, bu birleĢmenin 10 gün evvel gerçekleĢtiğini

söylemektedir. Sitira‟daki donanma 15 Haziran günü veya daha önce Ġnebahtı‟daki donanmaya katılmıĢtır. Giorgi

Clin, Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu söylemektedir. A.e. , s. 498. 345 Bu VardiyanbaĢı, Ġnebahtı‟daki toplam gemi sayısını 225-250 olarak vermektedir. VardiyanbaĢı Marco

Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 499. 346 A.y. 347 A.e. , s. 561-562. 348 A.y.

72

vücut haline geldiğine iliĢkin ipucu, bu mektubun tarihinde saklıdır: Preveze ve

Ġnebahtı donanmaları, 6 Temmuz (1500) tarihinden önce birleĢmiĢ olmalıdır.349

Avlonya‟daki donanmanın da Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesi beklenmektedir.

Sitira‟dan kaçıp Korfu‟ya gelen, oradaki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre

Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Zaneto da Syo Ġnebahtı‟daki

donanmanın Viyosa Nehri kıyısındaki ve Narda Körfezi‟ndeki (Preveze)

donanmalarla birleĢeceğini söylemektedir.350

Preveze‟deki donanmanın birleĢtiğini

haber veren mektuplardan yukarıda söz edilmiĢtir. Viyosa Nehri kıyısında bulunan

donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesine gelince, bu mümkün olmamıĢtır. Viyosa

Nehri‟nin sığ olması, buna engel olmuĢtur. Donanma, Modon‟un fethedildiği sırada

bile hâlâ nehirdedir; suyun sığ olması yüzünden gemiler Adriyatik‟e çıkamamıĢtır.351

Farklı donanma üslerindeki gemilerin Ġnebahtı‟dakilerle birleĢmesinden söz

eden mektup ve raporlar, nereden ne kadar sayıda geminin Ġnebahtı‟daki donanmaya

dâhil olduğuna iliĢkin herhangi bir malumat vermemekte, sadece Ġnebahtı‟daki

gemilerin toplam sayısı ve türünden bahsetmektedir. Bu mektup ve raporlarda geçen

toplam gemi sayısı 200 ile 250 arasındadır. Korfu‟dan 25 Temmuz (1500) tarihli bir

mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun mektubundaki

sayı 250 iken352

, VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini 225-250 gemiden söz

etmektedir.353

Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Marco Orio, Donanma

BaĢkomutanı ile aynı sayıyı vermektedir; Korfu‟daki Guiscardo Kanalı‟ndan

349 Korfu‟dan 25 Haziran (1500) tarihli bir mektup yollayan VardiyanbaĢı, Ġnebahtı‟daki donanmanın henüz

Preveze‟dekiyle birleĢmemiĢ olduğunu yazmaktadır. O halde, bu iki donanmanın birleĢmesi 25 Haziran-6

Temmuz tarihleri arasında gerçekleĢmiĢ olmalı. A.e. , s. 499. 350 A.e. , s. 442. 351 Viyosa Nehri‟ne konuĢlanan donanmanın Ġnebahtı‟yla birleĢmesi için epey yol katetmesi gerekmektedir. Önce

nehir üzerinden güneye inip Avlonya Körfezi‟ne ulaĢmalı, sonra oradan Adriyatik‟e çıkmalıdır. Daha ayrıntılı

bilgi için “Önemli Bir Donanma Üssü: Avlonya Körfezi‟ne Dökülen Viyosa (Vajussa/Vjosë) Nehri” baĢlıklı

bölüme bakınız. 352 Giorgi Clin adlı biri Donanma BaĢkomutanı‟na bu bilgiyi vermektedir. Donanma BaĢkomutanı Temmuz

ayında da aynı bilgiyi vermektedir; Dukato Burnu‟ndan (Aya Mavra) kadırgaya teslim edilen 27 ve 29 Temmuz

(1500) tarihli mektuplar Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu bildirmektedirler. Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına

gelen 5 kadırga (“La Meza”, “La Griona”, “La Pasqualiga di Candia” adlarını taĢıyan üç kadırga ile Marin Barbo

ve Francesco Pasqualigo‟ya ait iki kadırga) bu bilgiyi ona iletmiĢtir. Kadırgadakiler Ġnebahtı‟daki donanmanın

Batı Rüzgârı yönünde hareket ettiğini söylemektedirler. Ayrıca, onlar, donanmanın (Ġnebahtı donanması)

Preveze‟ye gittiğini oradaki donanmayla birleĢeceğini de iĢitmiĢlerdir. A.e. s. 442, 486 ve 498. 353 Adı geçen VardiyanbaĢı‟nın mektubu 25 Haziran tarihlidir ve Korfu‟dan yollanmıĢtır. Marco Antonio

Contarini, söz konusu bilgiyi kendisi gibi VardiyanbaĢı olan Anzolo Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian

Foscarini‟den edinmiĢtir. Bu üçü Balyabadra civarında seyrederken iki kayığa rastlamıĢlar. Bu kayıklarda

Osmanlı tebaasından mensup 5 Müslüman ile 1 Hıristiyandan oluĢan 6 kiĢi seyahat etmektedir. Bu kiĢiler,

Osmanlı donanmasıyla ilgili bir Ģeyler anlatmıĢlardır. A.e. , s. 499.

73

yolladığı mektubunda 250 yelkenliden söz etmektedir.354

Kefalonya Adası‟nda yer

alan Custodi Burnu‟ndan 6 Temmuz (1500) tarihli bir mektup yollayan Komutan

Giaccomo Venier de Osmanlı donanmasında 250 gemi bulunduğu bilgisini

vermektedir.355

Korfu‟daki Baylos ve yine orada bulunan meclis üyeleriyle 25

Haziran (1500) tarihli ortak bir mektup yollayan Donanma Emini Lucha Querini,

Osmanlı donanmasının 200 yelkenliden oluĢtuğunu yazmaktadır.356

Modon‟lu bir

Yönetici tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollanan 23

Temmuz (1500) tarihli mektuptaki sayı 200-220‟dir.357

Söz konusu Donanma

BaĢkomutanı‟na 3 Haziran (1500) tarihli iki farklı rapor sunan Zaneto da Syo ile

Cenevizli Agustin Taccone , Ġnebahtı‟da kadırga türünde (Latin yelkenli) gemilerin

bulunduğu bilgisini vermiĢlerdir. Sitira‟daki donanmadan firar eden bu iki esirden

Zaneto da Syo, kadırga türünde (Latin yelkenli) 250 gemiden söz ederken, Cenevizli

olanın raporunda yer alan kadırga türü gemi sayısı 200‟dür.358

Taccone, 20 kare

yelkenli gemiden de söz etmektedir.359

Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo

Contarini, Osmanlı donanmasında 230-240 gemi olduğunu söylemektedir.360

Ġnebahtı donanmasında yer alan gemi sayısı Günlükler‟deki mektup ve

raporlarda 200-250 olarak geçmektedir. Söz konusu mektup ve raporlar, donanmada

yer alan gemilerin türleri hakkında bilgi vermekte, her bir türün kaç adet gemiyi

kapsadığıyla ilgili önemli veriler sunmaktadır. Mektup ve raporların bazıları, bütün

gemilerin hangi türde olduğunu ayrıntılı bir biçimde ele alırken, bazıları birkaç

geminin türünü açıklamakla yetinmektedir. VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini,

Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli mektubunda, Ġnebahtı donanmasının

220-250 gemiden oluĢtuğunu yazmaktadır. Bu mektupta geçen gemiler, 1 adet büyük

gemi, 2 mavna, kapasitesi 300-600 botte (192-384 ton) arasında olan 5 gemi, 14

karavela, 35 hafif kadırga, 22 adet gabyalı gemi, birkaç top, at ve yük gemisi , birkaç

354 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı, bu bilgiyi Galata (Balyabadra yakınındaki Galata Kalesi) tarafından

dönen 4 Venedik kadırgasından edinmiĢtir. Bu kadırgalar tarafından esir alınan, biri padiĢahın hekimi diğerleri

balıkçı olan 10 Hıristiyan esir, bu bilgiyi vermektedir. Söz konusu esirler, Balyabadra ve Ġnebahtı arasında 250

yelkenli bulunduğunu Venediklilere söylemiĢtir. A.y. 355 A.e. , s. . 561-562. 356 A.e. , s. 504. 357 A.e. , s. . 620-621. 358 Zaneto da Syo ve Agustin Taccone tarafından sunulan 3 Haziran 1500 tarihli iki rapor: A.e. , s. 442. 359 Osmanlı gemilerinin hepsinin çürümek üzere olduğunu söyleyen bu Cenevizli, söz konusu gemilerin top ve

mürettebat bakımından donanımlı olduğuna dikkat çekmektedir. A.y. 360 Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 610-612.

74

pergende ve birkaç ağribardır.361

Modon‟lu bir Yönetici‟nin Donanma BaĢkomutanı

Melchiorre Trevisano‟ya yolladığı 23 Temmuz (1500) tarihli mektup, Ġnebahtı‟da

200-220 geminin bulunduğunu haber verdikten sonra, donanmada bulunan gemileri

60 hafif kadırga, 6 büyük kadırga, 18 adet kare yelkenli gemi, 2 mavna, 900 botte (

576 ton) kapasiteli büyük bir gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan 40 gemi, birkaç

ağribar ve 4-6 kürekli birkaç kayık olarak sıralamaktadır.362

VardiyanbaĢı‟nın bu mektubu Modon‟lu Yönetici‟nin mektubuyla

kıyaslandığında aradaki benzerlikten çok farklılık dikkat çekmektedir. Osmanlı

donanmasında 2 mavna ve birkaç ağribar olduğuna iliĢkin bilgi her iki mektupta da

yer almaktadır. Her iki mektup, büyük bir geminin varlığından söz etmektedir.

Modon‟lu Yönetici‟nin mektubu bu büyük geminin 900 botte (576 ton) kapasiteli

olduğu bilgisini verirken, VardiyanbaĢı‟nın mektubunda böyle bir bilgiye

rastlanılmamaktadır. Yönetici‟nin mektubundaki hafif kadırga sayısı 60 iken,

VardiyanbaĢı‟nkindeki hafif kadırga sayısı, 35‟dir. Modon‟lu Yönetici‟nin

mektubunda olup diğer mektupta olmayan gemi türleri büyük kadırga, büyük gemi,

firkate ve kalyatadır. VardiyanbaĢı‟nın mektubunda yer alıp diğer mektupta

bulunmayan gemi türleri, karavela, gabyalı gemi, yük, top ve at gemileri ve

pergende Ģeklinde sıralanabilir.

Modon yakınlarındaki Brodano‟dan 25 Temmuz (1500) tarihli bir mektup

yollayan Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini, Ġnebahtı

donanmasındaki gemileri 60 hafif kadırga, 7 büyük kadırga, 2 mavna, 18 büyük

gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan birkaç gemi, birkaç top gemisi, birkaç yük

gemisi ve birkaç pergende Ģeklinde sıralamaktadır.363

Donanma BaĢkomutanı

Yardımcısı‟nın bu mektubu, hem Modon‟lu Yönetici‟nin hem de VardiyanbaĢı‟nın

mektubuna benzeyen bilgiler vermektedir. Her iki mektupta geçen 2 mavna, bu

mektupta da geçmektedir. Modon‟lu Yönetici‟nin mektubunda yer alan 60 hafif

kadırga, 18 büyük gemi ile birkaç firkate ve kalyata, Donanma BaĢkomutanı

361 Marco Antonio Contarini, Osmanlı donanmasıyla ilgili bu bilgiyi kendisi gibi VardiyanbaĢı olan Anzolo

Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian Foscarini adındaki üç kiĢiden edinmiĢtir. Onlara bu bilgiyi veren

Osmanlı tebaasına mensup 6 kiĢidir. Biri Hıristiyan beĢi Müslüman olan bu 6 kiĢi, iki kayıkla Balyabadra

civarında seyir ederken bahsi geçen 3 VardiyanbaĢı‟na rastlamıĢlar, Osmanlı donanması hakkında ne biliyorlarsa

onlara anlatmıĢlardır. A.e. , s. 499. 362 A.e. , s. . 620-621. 363 Girolamo Contarini, Ġnebahtı‟da toplam 230-240 gemi olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 610-612.

75

Yardımcısı‟nın mektubunda da vardır. Modon‟lu Yönetici‟nin mektubunda sayısı 6

olan büyük kadırga, Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı‟nın mektubunda 7‟dir.

Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı, VardiyanbaĢı‟nın mektubuna benzeyen bilgiler

de vermektedir; Ġnebahtı donanmasında birkaç top ve at gemisi ile birkaç pergende

olduğuna iliĢkin bilgi onun mektubunda da yer almaktadır.

Ġnebahtı donanmasındaki toplam gemi sayısı ile kastedilenin ne olduğu

mektup ve raporlarda açıkça izah edilmemiĢtir. BaĢka donanma üslerinde (Preveze,

Sitira ve Balyabadra gibi) inĢa edilip sonradan Ġnebahtı‟daki donanmaya katılan

gemilerin mektup ve raporlarda geçen toplam sayıya dâhil edilip edilmediği belli

değildir. Ġnebahtı‟daki donanmanın diğer donanmalarla ne zaman birleĢtiğini bilmek,

meselesinin az da olsa açığa kavuĢmasını sağlamaktadır.

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, yanına gelen 5 Venedik

kadırgasından Ġnebahtı‟da 250 yelkenli olduğu bilgisini edinmiĢtir.364

Kadırgadakiler

bu kalabalık donanmanın yakında Preveze‟ye gidip oradaki donanmayla

birleĢeceğini söylemiĢlerdir. Donanma BaĢkomutanı‟nın mektubunda geçen bu 250

gemiye Preveze‟deki gemiler dâhil edilmemiĢtir. Bu 250 geminin, sadece Ġnebahtı‟da

inĢa edilen gemiler olduğunu söylemek de güçtür. Sitira ve Balyabadra‟dan

Ġnebahtı‟ya yollanan gemiler de bu sayıya dâhildir. Donanma BaĢkomutanı‟nın

Korfu‟dan yolladığı mektubu 25 Temmuz (1500) tarihli mektup, bunu

doğrulamaktadır. Söz konusu mektup, Sitira‟daki donanmanın Ġnebahtı‟daki

donanmayla birleĢtiğini haber vermektedir.365

BirleĢme 10 gün önce gerçekleĢmiĢtir.

Buradan Ģu sonuç çıkmaktadır: Sitira‟daki gemiler, 15 Temmuz günü veya daha önce

Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢtir. Balyabadra‟daki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini

haber veren mektup, Donanma Emini Luca Querini tarafından Korfu‟dan

yollanmıĢtır.366

18 Temmuz (1500) tarihli bu mektup ile Donanma BaĢkomutanı‟nın

Korfu‟dan yolladığı 25 Temmuz (1500) tarihli mektup, Balyabadra ve Sitira‟daki

364 Melchiorre Trevisano‟nun Dukato Burnu‟ndan (Aya Mavra) yolladığı 27 ve 29 Temmuz (1500) tarihli

mektuplar: A.e. , s. 486. 365 Sitira‟daki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini Donanma BaĢkomutanı‟na haber veren, Giorgi Clin adlı

biridir. Giorgi Clin, tıpkı Korfu‟ya gelen 5 Venedik kadırgası gibi Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğu bilgisini

vermektedir. A.e. , s. 486 ve 498. 366 A.e. , s. 449.

76

gemilerin Ġnebahtı‟daki donanmaya dâhil edildiğini ortaya koymaktadır.367

Bu iki

donanma üssündeki gemilerin Ġnebahtı‟ya varıĢı, Donanma BaĢkomutanı‟nın 27 ve

29 Temmuz tarihli mektupları, yani Ġnebahtı donanmasının Preveze‟ye gidiĢini haber

veren mektupları yazmasından önce gerçekleĢmiĢtir. Preveze‟deki gemiler

donanmaya Balyabadra ve Sitira‟dan sonra dâhil edilmiĢtir.

Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟dekiyle birleĢmek için yola çıktığını haber

veren Komutan Giaccomo Venier, Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu

yazmaktadır.368

Giaccomo Venier, Preveze‟deki gemileri hesaba katmamıĢtır. Zirâ,

verilen sayı, Ġnebahtı‟daki donanmanın Narda Körfezi‟ne gitmeden önceki

mevcududur.369

Balyabadra ve Sitira‟daki gemilerin Ġnebahtı‟ya getirilmesinden

sonra, Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟deki gemileri almaya gitmiĢtir.

2.2.3. Donanma Teçhizatı, Malzeme ve Erzak Temini

Osmanlı donanmasının iki temel silahı olan top ve barut, Venediklilerin

mektuplarında önemli bir yer iĢgal etmektedir. Kürek, geminin vazgeçilmez

malzemesi olarak mektuplarda yer almaktadır. Onu üstüpü, yelken bezi, halat,

palanga ve lenger gibi malzemeler takip etmektedir. Venedik, bu cephane ve

malzemelerin ne kadar olduğu ve nereden nereye nakledildiği meseleleriyle yakından

ilgilidir. Zante‟deki Niccolò Marcello ile Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia,

çok sayıda yük gemisinin Ġstanbul‟dan Ġnebahtı‟ya cephane malzemeleri ve kürek

taĢıdığını haber almıĢlardır. Birbiriyle irtibat halindeki bu iki Venedikli‟den Niccolò

Marcello, Sakız civarında görülen yük gemilerinin cephane, üstüpü ve ziftle yüklü

olduğunu, yük gemilerinin içinde çok sayıda marangoz ve kalafatçının bulunduğunu

367 Bu iki mektup Sitira ve Balyabadra‟dan gelen gemilerin kaç tane olduğuna iliĢkin herhangi bir malumat

vermemektedirler. A.e. , s. 449 ve 498. 368 Bahsi geçen Komutan bu iki donanmanın birleĢmesine bizzat tanık olmuĢtur. Custodi Burnu‟ndan

(Kefalonya) yollanan 6 Temmuz (1500) tarihli bir mektup: A.e. , s. 612. 369 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Temmuz tarihli mektubu Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu haber

vermektedir. Bu mektup, Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟deki donanmayla birleĢmesinden önce yazılmıĢtır.

Aynı Donanma BaĢkomutanı tarafından daha sonra yollanan 27 ve 29 Temmuz (1500) tarihli iki mektup,

Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟ye gitmekte olduğu bilgisini içermektedir. Yani, Osmanlı donanması

Preveze‟ye gitmek için daha yeni yola koyulmuĢtur. Komutan Giaccomo Venier‟in 6 Temmuz (1500) tarihli

mektubu bu iki mektupla bir arada ele alındığında, Preveze‟ye (Narda) varıĢ 6 temmuz‟dan -27 Temmuz „a

(1500) kadar geçen sürede hâlâ gerçekleĢmemiĢtir. Ġnebahtı‟daki donanma 250 gemiden oluĢan bir donanma

olarak Preveze‟ye (Narda Körfezi‟ne))gitmiĢtir. Balyabadra ve Sitira‟dan gelen gemiler ona katılmıĢtır. A.e. , s.

498, 504, ve 561-562.

77

yazmaktadır.370

Niccolò Marcello, bu bilgiyi Koron‟dan edinmiĢtir. Koron‟u bundan

haberdar eden Sakız Konsolosu‟dur. Sakız Konsolosu, bunu Ġstanbul‟daki Baylos

Andrea Gritti‟den öğrenmiĢtir. Nisan ayında da nakil devam etmiĢtir. Oldukça

büyük 8 adet yük gemisi, çok sayıda top ve diğer cephane malzemeleri ve 8-10.000

kürekle yüklü bir halde Ġstanbul limanından ayrılmıĢ, Ġnebahtı‟nın yolunu

tutmuĢtur.371

Andrea Gritti de yük gemilerinin Ġstanbul‟dan ayrılıĢını Sakız

Konsolosu‟na haber vermiĢtir.372

Söz konusu kürekler gemilerle Eğriboz‟a

götürülecek, oradan kara yoluyla Ġnebahtı‟ya ulaĢtırılacaktır.

Malzeme nakli sadece Ġstanbul‟dan yapılmamıĢ, Avlonya‟dan da bir Ģeyler

yollanmıĢtır. Bir sandal yardımıyla Ġnebahtı‟dan kaçan 9 kiĢi, Niccolò Marcello‟nun

bulunduğu Zante‟ye ulaĢmayı baĢarmıĢtır. Bu 9 kiĢiden biri olan Niccola Saravialoti,

Avlonya‟dan Ġnebahtı‟ya 300 somme üstüpü ile biraz zift taĢındığını iĢitmiĢ, bu

duyduğunu hemen Donanma Emini‟ne iletmiĢ, o da bunu 5 Mart (1500) tarihli

mektubunda yazmıĢtır. Sitira‟da de bulunan Saravialoti, oradaki firkate ve

kalyatalara ve diğer küçük gemilere zift yüklendiğini görmüĢtür.373

Bu gemiler de

rotalarını Ġnebahtı‟ya çevirmiĢlerdir.

Ġnebahtı ve Avlonya‟da yoğun bir hazırlık söz konusudur. Bu iki yerde gemi

tamiratı ve cephane üretimi için lazım olan malzemeler toplanmaktadır. Bu

malzemeleri iĢleyecek zanaatkârlar da Avlonya ve Ġnebahtı‟da bir araya gelmektedir.

Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul, Gelibolu ve Edirne‟den

aldığı mektuplar aracılığıyla, 5000 kantar ağırlığındaki bakırı yüklenen 2000 atın

Ġnebahtı‟ya gitmekte olduğunu haber almıĢtır.374

Bu bakırla yeni toplar dökülecektir.

Konsolos, Ġmparatorluğun çeĢitli yerlerinden gelen çok sayıda demirci ve fıçı

ustasının Ġnebahtı ve Avlonya‟da toplandığını da öğrenmiĢtir.

370 Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 10 Mart 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 178. 371 A.e. , s. 448. 372 Andrea Gritti, Sakız Konsolosu‟na 18 Nisan 1500 tarihli bir mektup yazarak gemilerin Ġstanbul‟dan ayrılıĢını

haber vermiĢtir. Sakız Konsolosu da Ġstanbul‟dan gelen bu haberi 5 Mayıs 1500 tarihli bir mektup ile Venedik‟e

bildirmiĢtir. A.y. 373 A.e. , s. 671.

374 Bu bilgi, 12 Ocak (1500) tarihli mektupta yer almaktadır. A.e. , s. 182.

78

Venedikliler ve Rodoslular Osmanlı donanma hazırlıklarını sabote etmekten

geri durmamaktadır. Osmanlıların denize açılmasını sağlayan kürekleri yakıp ortadan

kaldırmak için büyük çaba sarf etmiĢlerdir. Onların bu sabotajları, Osmanlı

küreklerinin adeti ve nereden nereye nakledildiği hakkında bilgi veren bir takım

mektupların kaleme alınmasını sağlamıĢtır. 7 Mayıs (1500) tarihli bir tanıklık

bildirisi sunan Antonio Parascato, Yanya‟dan gelen birkaç Rum tüccardan Mezovo

Dağı yakınlarında bulunan birkaç kiĢinin Preveze‟ye kürek taĢıdığını öğrenmiĢtir.375

Osmanlıların Korfu ya da Anabolu‟ya sefer düzenleyeceğini ileri süren bu Rum

tüccarlar 5000-6000 adet küreği Golos‟tan Eğriboz‟a taĢıyan bir subaĢı ile yanındaki

birkaç adamın 8-10 Rodos gemisinin saldırısına uğradığını söylemiĢtir.376

Rodoslular

subaĢı ve adamlarını öldürüp onlar tarafından taĢınan kürekleri ateĢe vermiĢtir. Olay

10-15 gün önce gerçekleĢmiĢtir.377

ĠĢkitos‟ta bulunan Yönetici Piero Donado, Osmanlıların nerelerde kürek

ürettiği hakkında bilgi toplamaktadır.378

Piero Donado, ĠĢkitos‟un yakınında bir yerde

500 usta tarafından kadırga kürekleri üretildiğini, bunların Osmanlı kadırgalarında

kullanılacağını öğrenmiĢtir. Donado, küreklerin kaç tane olduğu hakkında herhangi

bir bilgi vermemektedir. Küreklerin yeterince iyi korunmadığı Ģeklinde bir duyum

alan Venedikli Yönetici, emrindeki iki pergendeyi kürekleri yaksınlar diye

yollamıĢtır. Bahsi geçen iki pergende, Ģu bilgiyle geri dönmüĢtür: Deniz kıyısında

bulunan kürekler, 600 Osmanlı muhafızı tarafından korunmaktadır.379

Kıyıya yakın

bir tepenin yamacına konuĢlanan 1000 Hıristiyan okçu, bu küreklerin

muhafazasından sorumludur. Kısaca, söz konusu kürekler, Donado‟nun sandığından

daha iyi korunmaktadır. Bahsi geçen pergendeler, onları ateĢe veremeden geri

dönmüĢ olmalıdır. Söz konusu Venedikli Yönetici, emrindeki baĢka bir pergendeyi

bilgi toplasın diye Eğriboz tarafına yollamıĢtır. Casus görevi gören bu pergende, 375 A.e. , s. 336-337. 376 Bir kadırganın idaresinde sorumlu olan Andrea Foscolo‟ya sözlü bir rapor sunan Andrea di Franceschi

adındaki kiĢi, 3 Venedik kadırgası ve onların yanında bulunan Rodoslular tarafından 8000 kadırganın yakıldığını

söylemiĢtir. Andrea Foscolo, onun bu söylediklerini kayda geçirip Donanma BaĢkomutanı Melchiorre

Trevisano‟ya bir mektup göndermiĢtir. Donanma BaĢkomutanı‟na tanıklık bildirisi (depositiom) sunan, 26 Nisan

(1500) günü Preveze‟de, 28 Nisan günü Ġnebahtı‟da bulunduğunu söyleyen Giorgi adındaki tarım iĢçisi haç

iĢaretli birkaç geminin 3000 Osmanlı küreğini ateĢe verdiğini bildirmiĢtir. Söz konusu iki rapordan anlaĢıldığı

kadarıyla, yakılan kürek sayısı en az 3000 en çok 8000‟dir. A.e. , s. . 336-337 ve 362-364. 377 Antonio Parascato‟nun raporu 7 Mayıs (1500) tarihli olduğuna göre, kürekler 28 Nisan (1500) günü veya daha

önce yakılmıĢlardır. A.e. , s. 336-337. 378 1 Mayıs (1500) tarihli mektup: A.e. , s. 493. 379 A.y.

79

Eğriboz‟da bulunan 10 kalyonun bombart ve darbuzen (trabucho) ile dolu olduğu

bilgisiyle dönmüĢtür.380

Piero Donado, Osmanlı küreklerinin yakılması iĢini adeta görev edinmiĢtir.381

Emrindeki kadırga, kalyata, firkate, pergendeler ve kadırgaların pruvasına bağlanan

kayıklarla yanındaki 500 adamla birlikte Paliamento limanına hücum edip oradaki

kürekleri yakmıĢ, orada bulunan çok sayıda Osmanlı sipahisini öldürmüĢ veya

yaralamıĢtır. Piero Donado, ne kadar kürek yaktıklarını belirtmemiĢtir; sadece zâtı

muhterem birinin tek baĢına 9560 kürek birden yaktığını söylemektedir. Yakılan

bütün küreklerin sayısı bundan çok daha fazla olmalıdır. Küreklerden geriye bir kül

yığını kalmıĢ; hepsi birden yanmıĢtır.382

Modon‟a gitmekte olan Osmanlı donanması, yeteri kadar erzakla yüklüdür.

Rumeli Beylerbeyi Ömer PaĢa‟nın komutasındaki ordu Balyabadra ve Holomiç

(Castel Tornese) kıyısı boyunca sıralanırken, onun yakınında bulunan, donanma383

,

odun kömürü, yuvalak, un ve pek çok yiyecekle yüklüdür.384

Donanmanın taĢıdığı

erzak ve cephanenin büyük kısmı 1499 yılının Mayıs ayında tedarik edilmiĢtir.

Korint‟e giden Mora Sancakbeyi Ali PaĢa oradan 1000 somme un ile 3000 somme

arpa temin etmiĢtir.385

Ġnebahtı, 1499 yılının Mayıs ayında, bir cephane deposu halini

almıĢtır. Eğriboz‟dan getirilen toplar386

, top dökmede kullanılacak bakır ve tuncu

Ġnebahtı‟ya getiren develer, Ġnebahtı‟daki gemilere yüklenen çok sayıda fıçı, kereste

380 A.y. 381 Piero Donada, Eğriboz Sancakbeyi‟nin emrinde 10 kalyon ve kalyata ve firkate türünde 5 gemi bulunduğu ve

bu Sancakbeyi‟nin komutası altındaki 5000 askerle beraber Venedik‟e ait olan ĠĢkitos‟u almak istediği Ģeklinde

birtakım haberler almıĢtır. Bu haberlerin verdiği huzursuzluk, onun donanmayı sabote etme isteğini körüklemiĢ

olmalıdır. 1 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.y. 382 A.y. , s. 493-494. 383 Bu donanma, Sitira ve Balyabadra‟daki donanmaları bünyesine katan Ġnebahtı donanmasıdır. Söz konusu

donanma, Modon‟u hedef alacak topları Modon kıyısına bırakmakla meĢguldür. Komutan Yardımcısı Marco Orio

tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano‟ya yollanan 20 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s.

501. 384 Komutan Yardımcısı Marco Orio tarafından Balyabadra ve Sitira‟ye yollanan iki casus bu bilgiyle geri

dönmüĢlerdir. Marco Orio tarafından yollanan 20 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.y. 385 Yönetici Giaccomo di Renier ile Yönetici Alvise Barbarigo tarafından Anabolu‟dan yollanan 29 Mayıs 1500

tarihli mektup: A.e. , s. . 445-446. 386 Modon‟a gidecek olan Osmanlı donanmasındaki dört büyük toptan ikisi Eğriboz‟dan, diğer ikisi Ġnebahtı‟dan

yüklenmiĢtir. Sitira‟daki Osmanlı donanmasından kaçan Zaneto da Syo adlı esir, Ġnebahtı‟dan yüklenen iki toptan

birinin tunç diğerinin demirden dökülmüĢ olduğu bilgisini vermektedir. Bu firari esir, Eğriboz‟dan yüklenen iki

topun Anabolu‟ya karĢı kullanılacağını iddia etmektedir. Zaneto da Syo tarafından Korfu‟daki Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 3 Haziran 1500 tarihli rapor, VardiyanbaĢı Marco Antonio

Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 442 ve 499.

80

ve zincir böyle bir görünümün ortaya çıkmasına yol açmıĢtır.387

Anadolu Beylerbeyi

de yanındaki 30.000 tımarlı sipahiyle Ġnebahtı‟ya uğramıĢtır.388

Bu tımarlı sipahilerin

atları ağır toplar taĢıyan gemilerin kıyıdan açığa çekilmesini sağlamaktadır. Bu

gemiler, atların yardımıyla denize açılmaktadır. Ġnebahtı‟ya getirilen mühimmatın bir

kısmı Ġstanbul çıkıĢlıdır. 600 yük zırh, 300 yük barut ve 500 yük lengerden oluĢan

1500 yük mühimmat, Ġstanbul‟dan develere yüklenip Ġnebahtı‟ya götürülmüĢtür.389

Osmanlı donanmasından kaçan köleler, Osmanlı donanmasındaki malzeme

akıĢı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Preveze‟den kaçan birkaç forsa, Korfu‟da

bulunan Baylos Piero Liom‟a Ģunları anlatmıĢtır:390

Rogos‟taki bir orman, Osmanlı

donanmasının kereste deposu haline gelmiĢtir. 10.000 adet kürek omuzlarda

taĢınmıĢ, Cranar adındaki nehirden geçirilmiĢtir. Yanya‟da sürekli yelken bezi

dikilmektedir.391

Orada çok sayıda pamuklu kumaĢ vardır. Preveze‟de lengerler

üretilmektedir. Ġnebahtı‟dan Narda‟ya (Preveze) halat ve hırdavat götürülmüĢtür.

Avlonya‟dan gelen biri de Piero Liom‟a, Avlonya‟da palangalar hazırlandığını

söylemiĢtir.392

2.2.4. Donanma Mürettebatı ve SavaĢçılar

Donanmanın savaĢçı birlikleri olan yeniçeriler ile donanmanın kürekçileri

olan azaplar bir sefer hazırlığının sembolü gibidirler. Yeniçeri ve azapların

donanmanın olduğu deniz üslerinde toplanması, yakında bir donanma harekâtının

olacağı anlamına gelmektedir. Donanmanın ustaları olan marangoz ve kalafatçılar

için aynı Ģey söylenemez. Marangoz ve kalafatçıların deniz üslerinin olduğu yerlere

387 Yönetici Leonardo Marcello tarafından Leccena‟dan yollanan 31 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 446. 388 A.y. 389 3 Mayıs 1500 tarihli bir mektup bu bilgiyi vermektedir. Marino Sanuto, söz konusu mektubun kim tarafından

ve nereden yollandığı hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. Sanuto, mektubun Venedikli kâtip Gasparo da

la Vedoa tarafından “Colleggio”da okunduğunu not düĢmüĢ, mektubu gönderen için “güvene lâyık bir zât”

kelimesini kullanmıĢtır. Söz konusu mektubun sahibi, Osmanlılar‟ın olası bir Ġspanyol müdahalesine engel

olmak adına Midilli, Foça ve Limni‟yi toplarla donattığı bilgisini de vermektedir. Bu stratejik noktalar, iki denizci

rakibe, Venedik ve Ġspanya‟ya karĢı korunmalıdır. Çünkü donanma, sefer sırasında Doğu Akdeniz‟in aĢağı

kesiminde, Mora‟da olacaktır. A.e. , s. . 460-461. 390 Preveze‟den kaçan köleler, 2 Haziran (1500) günü Korfu‟ya ulaĢmıĢlardır. Korfu‟daki Baylos Piero Liom

tarafından yollanan 17 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450. 391 Yanya‟da kürek de üretilmektedir. Orada üretilen 10.000 kürek Ġnebahtı‟ya yollanmıĢtır. Bu bilginin sahibi,

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Mathias Ungaro‟dur.

Raporunu sunmadan 10 gün önce, 6 Haziran günü Preveze‟den kaçan ve yıllardır esir hayatı yaĢadığını söyleyen

bu kiĢi, Preveze‟ye yelken bezi ve lenger taĢındığını görmüĢtür. A.e. , s. 443. 392 Korfu‟daki Baylos Piero Liom tarafından yollanan 17 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450.

81

çağrılması baĢlı baĢına bir sefer nedeni olmayabilir. Pek çok yerden gelen çok

sayıda marangoz ve kalafatçı, kısa bir zaman dilimi içinde deniz üslerine akın

ediyorsa o zaman yoğun bir donanma faaliyeti var demektir. Bu da bir seferin

olabileceği ihtimalini doğurmaktadır. Kürekçilerin toplanması ise donanmanın

denize açılacağını büsbütün ortaya koymaktadır.

Bakımdan geçen Osmanlı gemileri için marangoz ve kalafatçı aranmaktadır.

Venedik‟in Sakız Konsolosu olan Giovanni di Tabia, Francesco D‟Avanzo takma

adını kullandığı 5 Aralık (1499) tarihli gizli mektubunda Avlonya, Yunanistan ve

Ġnebahtı‟ya ulaklar yollanıp oralardan marangoz toplandığını bildirmektedir.393

Ġnebahtı ise yoğun bir biçimde azap akınına uğramaktadır. Barça reisi Jani Varila,

Ġnebahtı‟ya 15.000 azap geleceği394

bilgisini Zante‟deki Donanma Emini Niccolò

Marcello‟ya aktarmıĢtır.395

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano ise

Avlonya‟ya 120 kalafat ustasının geldiğini haber vermektedir.396

Avlonya‟daki

gemilerin mürettebatı da hazır edilmektedir.397

Orada bulunan kadırgaların

güvertelerinin alt kısımları da marangozlar tarafından onarılmıĢtır.398

Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 12 Ocak (1500)

tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia Anadolu ve

Rumeli‟de kırkar bin azabın deftere yazıldığını bildirmektedir.399

Konsolos, söz

konusu azapların Osmanlı donanmasında kürekçi olarak görev alacağını

yazmaktadır.400

Ġnebahtı‟ya yeniçeri de yollanmaktadır. Korfu‟dan 18 Nisan (1500)

tarihli bir mektup yollayan Venedikli Donanma Emini Lucha Querini, Avlonya‟ya

kalafatçı, kürek mahkumları getirildiğini oradan kaçan bir köleden öğrenmiĢtir.401

Mektubun yazılmasından on bir gün önce, 11 Nisan‟da Avlonya‟dan yola çıkan, adı

belirtilmeyen söz konusu köle, Avlonya‟ya 800-1000 kiĢinin geldiğini de

393 A.e. , s. 130. 394 1500 yılının Mayıs ayında (tam tarih verilmemiĢ) toplanan Onlu Reisler Konseyi‟ne (Conseio di X) tanıklık

bildirisi sunan bir piyade (adı belirtilmemiĢ) Ġnebahtı‟ya 20.000 azap geldiğini bildirmektedir. A.e. , s. . 319-320. 395 Bu bilgi Niccolò Marcello‟nun 10 Mart (1500) tarihli mektubunda geçmektedir. A.e. , s. 181. 396 Korfu‟dan yollanan 27 Nisan (1500) tarili mektup: A.e. , s. . 332-333. 397 A.e. , s. 333. 398 A.y. 399 Sakız Konsolosu, Ġnebahtı ve Avlonya tarafına çok sayıda marangoz, kalafatçı ve fıçı ustası yollandığı

bilgisini de vermektedir. FSöz konusu fçı ustaları gemilerin karina kısmı için fıçı üreteceklerdir. Bundan baĢka,

gemilerin hırdavat ihtiyacı için demirciler getirilmiĢtir. A.e. , s. 182. 400 A.y. 401 A.e. , s. 281.

82

bildirmiĢtir.402

Fakat, bunların hangi görevle vazifelendirildiğini söylememiĢtir.

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 27 Nisan (1500) tarihli mektubu,

yeniçeri ve azaplardan oluĢan 30.000 kiĢinin Ġnebahtı‟da bulunduğunu haber

vermektedir.403

Kaptanıderya olarak atanan Yakup PaĢa da oradadır.404

Aya Saranda‟dan (Santa Quarantia: Korfu Adası‟nın karĢısında bulunan kıyı

kenti) gelen Dominico da la Morea adlı kiĢi 1500 yılının Nisan ayında bir rapor

sunmuĢtur. Bahsi geçen kiĢi, Eğriboz‟a 4 aydır (1500 yılının Ocak ve Nisan ayları

arasında) her gün kalafatçı geldiği bilgisini vermektedir.405

Oraya gelen kalafat

ustalarının çoğu Kefe‟den yollanmıĢtır.406

Rum tüccarlar, YeniĢehir‟de (Larisa/Yunanistan) 40-45.000 azap

görmüĢlerdir.407

Yanya‟dan gelen bu tüccarlar yolda Venedik tebaasından olan

Andrea Parascato‟ya rastladıklarında, bu bilgiyi hemen onunla paylaĢmıĢlardır.408

Ġnebahtı‟ya gelen azapların bir kısmı Trabzon‟dan yollanmıĢtır. Trabzon‟dan

gelen bu azaplardan her biri adam baĢı 11 akçe almaktadır.409

Ġnebahtı‟ya gelen

402 A.y. 403 Donanma BaĢkomutanı söz konusu bilgiyi Zante‟deki Niccolò Marcello‟dan edinmiĢtir. Niccolò Marcello‟ya

bunu söyleyenler, Lorenzo da Canal ve Vicenzo da Canal adlarını taĢıyan iki kiĢidir. Bu iki Venedikli, Osmanlılar

tarafından esir alınıp Ġnebahtı‟ya getirilmiĢtir. Oradan kaçmayı baĢararak önce Peschiere denen yere sonra da

Zante‟ye ulaĢmıĢlardır. Donanma BaĢkomutanı‟nın söz konusu mektubu, bu iki kiĢi tarafından sunulan raporla

beraber yollanmıĢtır. A.e. , s. 304. 404 10‟lu Reisler Konseyi‟nin (Conseio di X) kâtibi sıfatıyla Osmanlılarla çeĢitli konuların (Ġnebahtı hususunda

padiĢahla yapılan andlaĢma, esirlerin serbest bırakılması, Venedikli tüccarların soygunlar yüzünden uğradığı

zarar, Osmanlı-Venedik barıĢının eskiden olduğu Ģekilde devam etmesi gibi meseleler) müzakere etmek için

Edirne‟de bulunan Alvise Manenti, dönüĢte, yani 1 Nisan (1500) günü 10‟lu Reisler Konseyi‟ne rapor

sunmuĢtur. Manenti, Kaptanıderya payesine yükselen Yakup PaĢa‟nın 200.000 duka, emrine verilen 4000 kiĢi ve

bahĢedilen 600 kıyafetle padiĢah tarafından taltif edildiğini, kısa süre sonra da Ġnebahtı‟ya yollandığını

söylemektedir. 1500 yılının Nisan ayı Ģeklinde tarihlenen ve göndereni belirtilmeyen bir mektup, Kaptanı

Derya‟nın emri altında 6000 azap bulunduğu bilgisini içermektedir. Adı belirtilmeyen biri (Sanuto onu bir

arkadaĢ, “un amico”, Ģeklinde çağırmaktadır) tarafından sunulan 12 Nisan (1500) tarihli rapor, Mora

Sancakbeyi‟nin 27 Mart (1500) günü Mora‟dan ayrıldığını, Edirne‟deki padiĢahın 4 Nisan (1500) günü yola çıkıp

Vardar Yenicesi tarafına gittiğini, Anadolu Beylerbeyi‟nin ordu halkıyla beraber Gelibolu tarafına gittiğini

bildirmektedir. Bütün bunlar bir sefer hazırlığının iĢaretidirler. Istanbul‟daki Baylos , Sakız Konsolosu‟na

yolladığı 18 Nisan (1500) tarihli mektubunda, Anadolu Beylerbeyi‟nin emri altında bulunan ordunun önce

Gelibolu, sonra Ġnebahtı tarafına gideceğini haber vermektedir. Sakız Konsolosu, kendisine Ġstanbul‟dan ulaĢan

bu haberi, 5 Mayıs (1500) tarihli mektubunda yazmıĢtır. A.e. , s. 180, 256, 304 ve 448.

405 A.e. , s. 333. 406 A.y. 407 A.e. , s. 337. 408 Bu duyduğunu 7 Mayıs (1500) tarihli bir tanıklık bildirisi (depositiom) vasıtasıyla dile getiren Parascato, Rum

tüccarlardan baĢka önemli bilgiler de edinmiĢtir. PadiĢah, donanmaya Hıristiyan mürettebat almak

istememektedir. Preveze‟deki donanmadan kaçıp Korfu‟da bulunan Baylos Piero Liom‟un yanına sığınan ve

Osmanlı donanmasıyla ilgili ona malumat veren birkaç köle, bu Rum tüccarları haksız çıkaracak bir Ģey

söylemektedir: Ġnebahtı‟daki donanmada 2000 Hıristiyan avarız bulunmaktadır. Bu bilgi, Piero Liom‟un 17

Haziran (1500) tarihli mektubunda yer almaktadır. A.e. , s. 337, s. 450.

83

azapların bir kısmı Sitira‟ye nakledilmektedir. Himara (Avlonya‟nın güneyindeki

kent) yakınlarındaki Carnà çifliğinde tarım iĢçisi olarak çalıĢan Giorgi adlı kiĢi

Osmanlı kadırgalarını yıkayıp temizleme göreviyle Preveze‟de bulunmuĢtur. 26

Nisan günü geldiği Preveze‟den 28 Nisan günü ayrılıp Ġnebahtı‟ya geçmiĢtir.410

Ġnebahtı‟ya giderken yolda 300 azape rastlamıĢ, onların Ġnebahtı‟dan Sitira‟ye

gittiğini öğrenmiĢtir. Giorgi, azaplardan baĢka marangoz ve kalafatçılardan da

bahsetmektedir. Osmanlıların kalafatçı ve marangoz bulmakta sıkıntı çektiğini, az

sayıda kalafatçı ve marangoz bulunduğunu söylemektedir. Giorgi yolda rastladığı

azaplardan Ģunu öğrenmiĢtir: Osmanlılar için kalafatçı bulmak, marangoz bulmaktan

daha zordur. Ona göre, Preveze‟deki donanma faaliyetleri marangoz ve kalafatçı

azlığı yüzünden yavaĢ ilerlemektedir. Mesela, Preveze‟nin yukarı kesiminden sadece

30 marangoz ustası gelmiĢtir.

Avlonya‟ya binlerce kiĢi getirilmektedir. Bu durum, Venedik‟in Napoli‟deki

elçinin dikkatini çekmiĢtir. Napoli‟den 17 ve 20 Haziran (1500) tarihli iki mektup

yollayan Francesco Morosini, Avlonya‟da 15.000 kiĢi411

bulunduğunu

bildirmektedir. Bunların sayısının 25.000‟e çıkmasını412

beklemektedir.413

Venedikli

Elçi, Avlonya‟daki bu hareketlenmenin Pulya için tehdit oluĢturduğunu endiĢeyle

dile getirmektedir.414

1500 yılının Haziran ayına gelindiğinde Osmanlı donanmasındaki azap sayısı

8000‟e çıkmıĢtır. Preveze‟den kaçan birkaç köle Korfu‟daki Baylos Piero Liom‟a bu

bilgiyi vermiĢlerdir. Piero Liom‟un 17 Haziran (1500) tarihli mektubu, Preveze‟deki

donanmadA 8000 azap, 500 yeniçeri ve 2000 Hıristiyan avarız bulunduğunu haber

vermektedir.415

409 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 20 Mart (1500) tarihli bir mektup yollayan Pantaleo Coresi

bu bilgiyi vermektedir. A.e. , s. 373. 410 A.e. , s. 363. 411 Francesco Morosini, bu kiĢilerin azap olduklarını belirtmemiĢtir. Kesin olmamakla birlikte bunlar azap

olabilirler. A.e. , s. 427. 412 1500 yılının Mayıs ayında Avlonya‟da 30.000 azap bulunmaktadır. Leccena‟lı Yönetici Leonardo Marcello

Anabolu‟daki yöneticilere yolladığı 31 Mayıs (1500) tarihli mektubunda bu bilgiye yer vermektedir. Marcello, bu

30.000 azabın bir paĢanın nezaretinde geldiğini söylemektedir. Fakat, onların nereden geldikleri hususuna dair

herhangi bir izahatta bulunmamaktadır. A.e. , s. 446. 413 A.e. , s. 427. 414 A.y. 415 Korfu‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan

Mathias Ungaro Preveze‟de 8000 azap, 500 Yeniçeri ve 2000 Hıristiyan avarızın bulunduğunu söylemiĢtir. Piero

84

Osmanlı bir baĢka donanma merkezi olan Balyabadra da azapların uğrak yeri

haline gelmiĢtir. Modon‟daki yöneticilere rapor sunan Dimitri Peleri416

adlı kiĢi

Balyabadra‟ya 30.000 azap geldiğini haber vermektedir. Gemilerdeki mürettebata

taze kan gelmiĢtir; yaralı mürettebatın yerine yenileri donanmaya yerleĢtirilmiĢtir.417

Osmanlı donanmasında yeterli sayıda üst düzey mürettebat

bulunmamaktadır. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran

(1500) tarihli bir rapor sunan Cenevizli Agustin Taccone, Osmanlı donanmasında

oldukça az sayıda vardiyanı (seyir zâbiti/comito) ve reis olduğunu dile

getirmektedir.418

Çünkü, mürettebatın önde gelen yöneticilerinin çoğu, bir önceki

yılda meydana gelen çatıĢmalarda hayatını kaybetmiĢtir. Bu Cenevizli esir,

Sitira‟daki donanmada çalıĢtırıldığı sırada böyle bir izlenim edinmiĢtir. Raporunu

sunmadan 7 gün önce , 28 Mayıs‟ta Sitira‟dan kaçmayı baĢarmıĢ ve bu yedi gün

içinde Korfu‟ya ulaĢmıĢtır.419

2.3. Modon ve Koron‟un Fethi ile Anabolu KuĢatmasına Kara ve

Denizden BakıĢ

Modon ve Koron‟un fethi ve bu yerlerin fethini takip eden Anabolu

kuĢatması, sadece deniz odaklı seferler değildir. Karadan taĢınan ve kıyı boyunca

ilerleyen Osmanlı ordusu, sefer sırasında ortaya çıkacak herhangi bir karĢı saldırıdan,

bilhassa Venedik eliyle gerçekleĢtirelecek muhtemel bir yakma giriĢiminden kıymetli

gemileri korumakla görevlendirilmiĢtir.

PadiĢah, Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu Beylerbeyi ve onların komuta ettiği

orduların Mora Yarımadası boyunca ilerleyiĢi Venedikliler tarafından adım adım

kayda geçirilmiĢtir. Modon fetih harekatının baĢlangıç noktası bir sene önce ele

geçirilen Ġnebahtı‟dır. Haziran ayının ilk günlerinde Livadiye‟de (Vadia/Yunanistan)

Liom, bu bilgiyi Preveze‟den kaçan bu esirden edinmiĢ olmalıdır. Mathias Ungaro, bu donanma mürettebatından

baĢka kalafatçı ve marangozlardan oluĢan 100 kiĢinin daha Preveze‟de olduğunu söylemektedir. A.e. , s. 443 ve

446. 416 Dimitri Peleri, Osmanlılara esir düĢen birkaç Venedik‟in fidyelerini ödemek için Balyabadra‟dadır.

Modon‟daki yöneticiler tarafından yollanan 8 Temmuz (1500) tarihli mektupta Dimitri Peleri‟nin söz konusu

raporundan bahsedilmektedir. A.e. , s. 502. 417 A.y. 418 A.e. , s. 442. 419 A.y.

85

bulunan padiĢah, Korint‟te (Ġnebahtı) yer alan “Ezamilyon”( Examilion/Lexamili)

adlı mahali tahliye ettirdikten420

sonra, yanındaki Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa

ile beraber Korint‟e gitmiĢtir.421

PadiĢah ve Rumeli Beylerbeyi yanlarındaki 60.000

askerle422

beraber423

3 Haziran günü söz konusu yere varırken, Anadolu Beylerbeyi

Sinan PaĢa, onlardan bir gün sonra gelmiĢtir.424

Modon seferinde kullanılacak

cephane de o tarafa götürülmektedir. Seferde kullanılacak büyük toplar arabalara

konulup Korint‟e kadar taĢınmıĢtır.425

Rumeli Beylerbeyi padiĢahın emri üzerine 5

Haziran günü Balyabadra‟daki donanmanın426

yanına gitmiĢtir.427

PadiĢah, onu

donanmayı muhafaza etmekle görevlendirmiĢtir. Oradaki donanma, 170-180

gemiden oluĢmaktadır.428

Rumeli Beylerbeyi, yanındaki 20.000 askerle beraber kıyı

boyunca ilerleyen donanmayı korumuĢ, kıyıdan herhangi bir saldırı olmasını

önlemiĢtir.429

Osmanlı ordusunun Korint‟ten sonraki istikameti Argos‟tur.430

Argos‟taki

Osmanlı askerlerinin Anabolu‟ya hücum etmeye baĢladığı gün olan 6 Haziran günü

Anadolu Beylerbeyi Korint‟ten ayrılmıĢtır. PadiĢah ise ondan iki gün sonra yola

çıkmıĢtır. BeĢ gün Argos‟ta kalan Anadolu Beylerbeyi‟nin bir sonraki istikameti

Niklena (Nicli/Modon‟un yakınında) olmuĢtur. Anadolu Beylerbeyi 11 ve 15

Haziran tarihleri arasında orada bulunmuĢtur. Son olarak Modon seferini yönetmek

üzere, Leondari‟ye (Londari/Modon‟un kuzeyinde)431

konuĢlanmıĢtır. Yanında

420 Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya

Zante‟den yolladığı 12 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 444. 421 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 7 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s.

729. 422 Anabolu‟daki birkaç Venedikli Yönetici tarafından yollanan 9 Haziran (1500) tarihli mektup, padiĢahın 6 gün

önce, 3 Haziran günü Korint‟e geldiğini ve 50.000 kiĢiden oluĢan bir ordunun padiĢaha eĢlik ettiğini haber

vermektedir. A.e. , s. 481. 423 A.e. , s. 444. 424 A.e. , s. 729. 425 A.e. , s. 444. 426 Balyabadra‟daki donanmada 170-180 gemi bulunmaktadır. Donanma, Haziran ayının baĢlarında

Balyabadra‟dan ayrılıp Modon‟a gitmek üzere yola çıkmıĢtır. Eğriboz‟dan geçen donanma Venedik casuslarından

biri tarafından görülmüĢtür. Söz konusu 5 kadırga ile çok sayıda top ve at gemisini Eğriboz sularında

seyrederken görmüĢtür ve bu gördüğünü Anabolu‟daki Yöneticilere bildirmiĢtir. Anabolu‟daki Yöneticiler

tarafından yollanan 8 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 503. 427 A.e. , s. 729. 428 Francesco Cicogna‟nın 25 Haziran 1500 tarihli mektubu: A.y. 429 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. ,

s. 499. 430 A.e. , s. 729. 431 Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi

Haritası.

86

padiĢah da vardır. PadiĢahın ordusu 40.000 askerden oluĢmaktadır.432

PadiĢah,

Anadolu Beylerbeyi ile beraber Argos‟tan ayrılıp Niklena‟ya gittiğinde 5000 tımarlı

sipahiyi Argos‟a nöbetçi olarak bırakmıĢtır.433

Osmanlı ordusu, 16 Haziran (1499)

tarihinde Modon‟a ulaĢmıĢtır.434

Donanmayla beraber gelen Rumeli Beylerbeyi de

bu orduya katılmıĢtır. Donanmada 200 yelkenli bulunmaktadır. Ordu, Modon‟a

gelmeden evvel erzak sıkıntısı yaĢamıĢtır. Ekmeğin ve arpanın fiyatı pahalanmıĢtır.

Ekmek 3 akçeye yükselirken435

, bir at için yapılan masraf 6 akçe 9 paraya kadar

çıkmıĢtır.436

Orduda açlıktan kırılanlar, hasta düĢüp ölenler olmuĢtur.437

Osmanlı ordusu, Haziran ve Temmuz ayları boyunca Modon ve Anabolu‟da

talim yapmıĢtır. PadiĢah, orduyu üç koldan yönetmektedir. Bir kol, Modon

yakınındaki padiĢah, Mora Sancakbeyi ve onların yanındaki ordudan oluĢmaktayken,

Anabolu‟ya konuĢlanan Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa bir baĢka kolu

oluĢturmaktadır. Ordunun diğer bir koluna da donanmayı muhafaza eden Rumeli

Beylerbeyi Mustafa PaĢa komuta etmektedir.438

Toplamda 50-60.000 kiĢiden439

oluĢan ordunun onbeĢbini440

Anabolu‟dadır.441

Rumeli Beylerbeyi‟nin emrinde ise

432 I Diarii , C. III, s. 499. 433 A.e. , s. 729. 434 A.y. 435 A.e. , s. 503. 436 Korfu‟daki Guiscardo Kanalı‟ndan 22 ve 23 Haziran (1500) tarihli iki mektup yollayan kadırga komutanı

Giaccomo Venier, 4 pizoli ekmeğin fiyatının 2 akçeye çıktığını söylemektedir. Giaccomo Venier tarafından

yollanan 22 ve 23 Haziran tarihli mektuplar, Donanma Emini Paolo Valaresso tarafından Koron‟dan yollanan 25

Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 480-481 ve 518. 437 A.e. , s. 480-481,

s. 503. 438 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Osmanlı donanması ve onu koruyan Rumeli Beylerbeyi‟nin

Ġnebahtı‟dan sefere müdâhil olacağını yazmaktadır. Yani, Rumeli Beylerbeyi ve onun ordusu kıyıda bir savunma

hattı oluĢturmak suretiyle Ġnebahtı‟dan Modon‟a kadar donanmaya eĢlik etmiĢtir. Ġnebahtı‟daki donanma denize

açılmadan evvel Rumeli Beylerbeyi, birkaç gemiyi yanına alıp Modon‟daki kalelere yağmalamaya gitmiĢtir.

Yanındaki kürekçi ve avarızlarla beraber Francho ve Algriso Kaleleri‟ni yağmalamıĢtır. Donanma Emini Paolo

Valaresso tarafından Koron‟dan yollanan 8 Temmuz 1500 tarihli mektup , Donanma BaĢkomutanı Melchiorre

Trevisano Korfu‟dan yollanan 21 ve 25 Temmuz 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 480 ve 586. 439 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli mektupta padiĢah ve

Anadolu Beylerbeyi‟nin emrinde 40.000 asker bulunduğunu, Rumeli Beylerbeyi‟nin ordusunun 20.000 kiĢiden

oluĢtuğunu bildirmektedir. Donanma Emini Girolamo Contarini, Anabolu‟dan yolladığı 9 Temmuz 1500 tarihli

mektupta, Mora‟daki ordunun 50.000 askerden oluĢtuğunu söylemektedir. Bir baĢka Donanma Emini Paolo

Valaresso çok daha düĢük bir rakamdan bahseder. Valaresso, Koron‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli

mektubunda Mora‟daki orduda toplam 25.000 kiĢi bulunduğunu söylemektedir. Anadolu Beylerbeyi‟nin emrinde

12.000 kiĢinin olduğunu belirten bu Donanma Emini padiĢah ve Rumeli Beylerbeyi‟nin emrindeki ordularda kaç

askerin bulunduğunu söylememektedir. Mora‟daki Osmanlı ordusu için en büyük rakamı veren Cenevizli Agustin

Taccone‟dir. Sitira‟daki (Eğriboz Adası‟nın güneyinde) Osmanlı donanmasından kaçan Cenevizli bu esir,

Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunmuĢ, bu

raporunda Osmanlı padiĢahının 300.000 kiĢiyle Mora‟ya sefer düzenleyeceğini bildirmiĢtir. Bu rakam da oldukça

abartılı görünmektedir. A.e. , s. 442, 499, 504 ve 518. 440 Donanma Emini Paolo Valaresso, Anadolu Beylerbeyi‟nin yanında 10-12.000 asker olduğunu yazmaktadır.

Orduda 7000 tımarlı sipahi ve çok sayıda piyade bulunmaktadır. Anadolu Beylerbeyi, komutasındaki bu orduyla

87

20.000 asker bulunmaktadır.442

Modon‟a giden Mora Sancakbeyi Ali PaĢa da 15.000

kiĢilik bir ordunun komutanıdır.443

Modon‟daki yöneticiler tarafından yollanan bir mektup, Osmanlı ordusunun

seferden kısa bir süre önce Modon‟da nasıl konuĢlandığını anlatmaktadır. 20

Temmuz (1500) tarihinde Modon‟a ulaĢan Anadolu Beylerbeyi ve Rumeli

Beylerbeyi 12.000 kiĢiden ve 600 yeniçeriden oluĢan bir orduyla iki kanat halinde

kentin etrafına çadır kurmuĢtur.444

Doğu yönüne bakan kanatta veba salgını baĢ

göstermiĢtir. PadiĢahın 6000 yeniçeriyle birlikte o tarafa gelmesi beklenmektedir.

Ordu için 100 varil barut ve 500 zırhın getirilmesini emretmiĢtir.445

Mora‟da ilerleyen Osmanlı ordusunu yakından takip eden Venedikliler diğer

yandan Osmanlı donanması hakkında bilgi toplamaktadır. Donanma Emini Lucha

Querini Korfu‟dan yolladığı 6 Temmuz (1500) tarihli mektupta, Balyabadra‟daki

donanmanın hazırlıklarını bitirip oradan Vati‟ye geçtiğini, Preveze‟deki donanmanın

ise henüz tamamlanmadığını bu yüzden denize açılamadığını yazmaktadır.446

Querini, Preveze‟de inĢa edilen gemileri 10 büyük 24 hafif kadırga, 5 firkate, Faik

PaĢa‟ya ait bir yük gemisi olarak sıralamaktadır.447

Söz konusu mektup, Preveze‟ye

5000 Bulgar, 4000 azap ve 1000 yeniçerinin geldiğini haber vermektedir.448

Mektup

yazarı, padiĢahın Preveze‟deki donanmaya Ġnebahtı‟dakinden daha az önem verdiği

Ģeklinde bir görüĢe sahiptir.449

Preveze donanmasındaki toplar da henüz bakımdan

geçirilmemiĢtir.450

beraber önce Modon‟a sonra Anabolu‟ya uğramıĢtır. Modon‟a uğradığı sırada yanında Mora Sancakbeyi vardır.

Onu Modon‟da bırakıp Anabolu‟ya geçmiĢtir. Ordu Modon‟a geldiğinde tahıl ve su ihtiyacını karĢılama

hususunda sıkıntı çekmiĢtir. Donanma Emini Paolo Valaresso ile kale muhafızları Gabriele Venier ve Fantim

Giorgi tarafından Koron‟dan yollanan 24 Haziran (1500) tarihli mektup, Paolo Valaresso tarafından Koron‟dan

yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 518-519. 441 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Anabolu‟dan yollanan 9 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. ,

s. 504. 442 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. ,

s. 499. 443 A.e. , s. 519. 444 24 Temmuz (1500) tarihli mektup: A.e. , s. 488. 445 A.e. , s. 488-489. 446Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Preveze‟deki donanmanın 9 Temmuz (1500) tarihinde denize

açıldığını ve Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢtiğini haber vermektedir. Donanma BaĢkomutanı, l!Anti Paxu

denen yerden yolladığı 9 Temmuz (1500) tarihli mektubunda bu bilgiyi vermektedir. A.e. , s. 520 ve 526. 447 A.e. , s. 520. 448 A.y. 449 A.y. 450 A.y.

88

Ġnebahtı donanmasının destek birimlerinden biri de Eğriboz‟dur. Oradan

gelen 50 kadırga, aslında Ģehzade Selim tarafından Trabzon‟dan yollanmıĢtır.451

Avlonya Sancakbeyi Mustafa Bey de birkaç kadırgasını denize salmıĢtır.452

Ülgün‟den gönderilen 9 Temmuz (1500) tarihli mektubun sahibi olan Komutan Piero

Nadal bu bilgileri vermektedir.453

9 Temmuz (1500) tarihiyle birlikte Venedikliler Osmanlıların Modon‟a sefer

düzenleyeceği gerçeğini kabullenip önlem almaya baĢlamıĢtır. Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 9 Temmuz (1500) tarihli mektubu,

Modon‟un erzak durumu hakkında bilgi vermektedir.454

Trevisano, depolanan 3000

fıçı Ģarap sayesinde Modon‟un 1,5 ay susuzluğa dayanabileceğini belirtmektedir.

Kadınlar yağmadan korunmak için Kandiye‟ye yollanmıĢtır. VatandaĢlar her ihtimale

karĢı aralarında 1500 duka toplamıĢtır. Yağmanın baĢlamasıyla birlikte 2000‟den

fazla ev hasar görmüĢtür. Yağmacılar, pek çok evdeki tahtaları yerlerinden

sökmüĢtür.

Ġnebahtı‟daki Osmanlı donanması 12 Temmuz tarihinden kısa bir süre önce

yola çıkmıĢtır. Donanma Emini Girolamo Contarini, Zante‟den yolladığı 12 Temmuz

(1500) tarihli mektubunda Ġnebahtı‟daki donanmanın denize açıldığını

bildirmektedir.455

Contarini, yola çıkan bu donanmada toplam 160 gemi olduğunu

belirtmektedir. Donanma, içinde mavnaların bulunduğu 19 kare yelkenli gemi ile

25 hafif kadırga, birkaç firkate, kalyata, top ve at gemisinden ibarettir.456

BaĢka bir Donanma Emini, Girolamo Pisani, Zante‟den yolladığı 20 Temmuz

(1500) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasında daha fazla gemi sayısının

451 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Zaneto da Syo

Viyosa ve Narda‟daki donanmalarla birleĢecek olan Ġnebahtı donanmasında kadırga türünde (Latin yelkenli) 250

gemi bulunacağını söyledikten sonra, oradaki gemilere baĢka yerden gelecek 50 kadırga daha ekleneceğini dile

getirmektedir. Zenato da Syo, Eğriboz‟dan gelecek 50 kadırgayı kastediyor olmalıdır. Bu kadırgaların

Ġnebahtı‟ya geliĢi Komutan Giaccomo Venier tarafından bildirilmektedir. Bu komutanın Guiscardo (Viscardo)

Kanalı denen yerden yolladığı 21 ve 23 Haziran (1500) tarihli mektuplarda 50 kadırganın Ġnebahtı‟ya geliĢi

haber verilmektedir. Giaccomo Venier, bu 50 kadırganın Osmanlıların donanma sahibi olduğu bir baĢka deniz

üssünden yola çıktığı bilgisini vermektedir. Kastettiği yer Eğriboz olmalıdır. A.e. , s. 442, 480-481 ve 531. 452 A.e. , s. 531. 453 A.y. 454 A.e. , s. 574. 455 Preveze‟deki donanmanın denize açıldığı tarih Ġnebahtı‟dakiyle aynı döneme rastlamaktadır. Komutan Piero

Nadal tarafından Ülgün‟den yollanan 20 Temmuz (1500) tarihli mektup, Narda‟daki donanmanın 9 gün önce, 11

Temmuz‟da denize açıldığını haber vermektedir. A.e. , s. 599 ve 638. 456 A.e. , s. 599.

89

olduğunu ve 250 gemi bulunduğunu belirtmektedir.457

Pisani, donanmadaki gemileri

60 hafif kadırga, 4 büyük kadırga, büyük gemi ve mavnalardan oluĢan 28 gemi, 800

botte (512 ton) kapasiteli büyük gemi (nave), 700 botte (448 ton) kapasiteli bir baĢka

gemi, 200-300 botte (128-192 ton) kapasiteli birkaç gemi , biri 20 oturaklı geri kalanı

18 oturaklı olan 20 kalyata olarak sıralamaktadır.458

Ġnebahtı‟daki donanmanın denize açılmasından kısa bir süre önce Osmanlı

ordusu Modon‟u kuĢatmıĢtır. Modonlu yöneticiler Marco Gabriel ile Antonio

Zantani, 12.000 Osmanlı askerinin Modon‟a ayak bastığını, onlardan üç gün sonra

gelen Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa‟nın taburlarıyla, beraber oradaki Osmanlı

askeri sayısının 30.000‟i bulduğunu459

endiĢeyle bildirmektedir.460

Balyabadra‟dan

gelen iki top Modon‟a atılmıĢ, ilk saldırı hamlesi gerçekleĢmiĢtir.461

Bu iki Yönetici

tarafından yollanan 12 Temmuz (1500) tarihli baĢka bir mektup, Osmanlıların

Modon‟a karĢı tam olarak ne zaman saldırıya geçtiğini de açıklamaktadır; söz konusu

toplar mektubun yazılmasından 11 gün önce, 1 Temmuz (1500) günü Modon‟a

fırlatılmıĢtır.462

Ayrıca, Osmanlılar, siperler kazarak yerin altından ilerlemektedirler.

Modon, 10 gün yetecek kadar barut, 6 sandık okla ve oldukça azalan suyla, kendi

baĢının çaresine bakamayacak durumdadır; dıĢarıdan gelecek yardıma muhtaçtır.

1500 yılı Temmuz ayının son günleri yaĢanırken, Osmanlı donanması

Modon‟a çoktan varmıĢtır.463

Oraya varıĢından kısa bir süre sonra da Zonkiyo

(Anavarin) limanına geçmiĢtir. Donanma, Venedik gemilerinin Modon‟a destek

457 A.e. , s. 600. 458 A.y. 459 Piero Marcello‟ya 23 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Modonlu Kale Muhafızı Sabastiam da

Moncelese, padiĢahın yanında Anadolu Beylerbeyi ile Rumeli Beylerbeyi‟nin bulunduğunu, Modon‟daki

ordunun 100.000 kiĢden oluĢtuğunu söylemektedir. Bu mektuptan yola çıkarak birkaç tahminde bulunmak

mümkün. Anadolu Beylerbeyi, Rumeli Beylerbeyi‟nden sonra Modon‟a gelmiĢ olabilir. O zaman söz konusu

30.000 kiĢilik ordu 100.000‟e yükselmiĢ olabilir. Diğer taraftan bu rakamın abartılı olabileceği ihtimalini de

gözden uzak tutmamak gerekir. A.e. , s. 618. 460 7 ve 8 Temmuz (1500) tarihli mektuplar: A.e. , s. 602. 461 25 Temmuz (1500) tarihinde Brodano‟dan bir mektup yollayan Komutan yardımcısı Girolamo Contarini,

Osmanlıların Modon‟a durmaksızın top yağdırdığını iĢitmiĢtir. Piero Marcello‟ya Modon‟dan 23 Ağustos (1500)

tarihli mektup yollayan Kale Muhafızı Sabastiam da Moncelese, kentteki köprünün aĢağısında kalan bir kulenin

Osmanlıların top atıĢıyla yıkıldığını yazmaktadır. Söz konusu mektupta kentin nasıl top menziline alındığı da izah

edilmektedir: Osmanlılar üç köprü inĢa ederek kentin içine kadar sızmıĢlar ve bu kenti top yağmuruna

tutmuĢlardır. A.e. , s. 602, 610 ve 618. 462 A.e. , s. 602. 463 Donanma Emini Francesco Cicogna, 7 Ağustos (1500) günü Koron‟dan yolladığı mektup vasıtasıyla

Osmanlılara ait 200‟den fazla yelkenlinin Modon kıyısını kuĢattığını haber vermektedir. Donanma Emini, söz

konusu gemilerin 18 Haziran (1500) günü San Bernardin (Modon‟da bir yer) civarındaki iskelede görüldüğünü

belirtmiĢtir. Modon 50.000 tımarlı sipahi tarafından da karadan kuĢatılmıĢtır. A.e. , s. 729.

90

sağlamasını önlemek için Zonkiyo limanına demirlemiĢtir. BaĢka bir deyiĢle,

Zonkiyo, deniz üzerinden gelecek herhangi bir Venedik müdahalesine karĢı tampon

vazifesi görmektedir. Osmanlı donanmasının 23 Temmuz (1500) günü Modon‟dan

Zonkiyo‟ya geçtiğini bildiren VardiyanbaĢı Marino Barbo, söz konusu donanmada

120 gemi bulunduğunu yazmaktadır.464

Bu VardiyanbaĢı, söz konusu 120 gemiyi

türlerine ayırmamıĢ, sadece Preveze‟den gelen 7 kadırganın bu 120 gemi içinde yer

aldığını belirtmiĢtir. Barbo, Zonkiyo sularında meydana gelen Osmanlı-Venedik

çatıĢmasını da satırlarına taĢımıĢtır. ÇatıĢma sırasında Ģunlar yaĢanmıĢtır: Venedik

kadırgalarından atılan bir top, iki Osmanlı kadırgasının batmasına ve çok sayıda

mürettabatın yaĢamını yitirmesine yol açmıĢ, bu saldırıya tepkisiz kalamayan

Osmanlılar Leza ve Contarini adındaki iki büyük Venedik kadırgasını ele

geçirmiĢtir.465

Melchiorre Trevisano‟nun yerine Donanma BaĢkomutanı olan

Benedetto Pesaro, Venedik tarihine Zonkiyo Deniz SavaĢı olarak geçen, Anavarin

Seferi olarak da bilinen, bu çatıĢmanın ne zaman olduğuna dair ipucu vermektedir:

Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini‟nin gemileri 24 Temmuz

(1500) günü Osmanlı gemileriyle burun buruna gelmiĢtir.466

Venedik donanması 34

hafif kadırga, 11 büyük kadırga, 22 silahlı büyük gemi ile, yani toplam 67 gemi ile

söz konusu çatıĢmada yer almıĢtır. Bu gemilerden ikisi (Leza ve Contarini adlı

kadırgalar) Osmanlıların eline geçmiĢtir. Diğer 65 gemi, çatıĢmanın bitmesiyle

birlikte Zante Adası‟na gitmiĢtir. Gemiler, Zante Adası‟ndaki üç ayrı kıyı kentine,

Strofadi (Strivalli) , Aytolikon (Nata/Anatolico) ve Peloso‟ya (Peloso Burnu)

dağılmıĢtır.

Venedikliler Zonkiyo‟daki Osmanlı gemileri hakkında da birtakım bilgiler

vermektedir. ÇatıĢmanın aktörlerinden biri olan Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı

Girolamo Contarini, Zonkiyo civarına uğrayan gemilerin sayısı hakkında herhangi

bir bilgi vermeden sadece çok sayıda kadırga, top gemisi, at gemisi, firkate ve

kalyata gördüğünü yazmaktadır.467

Osmanlılar büyük gemilerini çatıĢmadan uzak

464 VardiyanbaĢı Marino Barbo tarafından Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 622. 465 A.e. , s. . 622-623. 466 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Ağustos 1500 tarihli mektup:

A.e. , s. 667. 467 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini tarafından Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500

tarihli mektup: A.e. , s. 610.

91

tutmuĢ, onları Zonkiyo‟ya götürmeyip Sapienza limanına çekmiĢlerdir.468

Osmanlılar, Modon‟a yönelen Venedik gemilerine iki ayrı yönden , Zonkiyo ve

Sapienza‟dan saldırmayı veya onları bu iki liman arasında kıstırmayı planlamıĢ da

olabilirler.

Zante‟deki Aytolikon limanından 31 Temmuz (1500) tarihli bir mektup

yollayan Donanma Emini Girolamo Pisani469

, bir kayıkla Zonkiyo‟ya gelen

Francesco di Manfredi‟den470

Modon‟daki Osmanlı donanmasının kaç gemiden

oluĢtuğunu ve bu gemilerin ne tür gemiler olduğunu öğrenmiĢtir.471

Francesco di

Manfredi, Osmanlıların 300 yelkenliye sahip olduğunu belirttikten sonra

donanmadaki gemi sayı ve türlerini 70 hafif kadırga, 8 büyük kadırga, oturak sayısı

20 ile 22 arasında olan 40 kalyata, 800 veya 900 botte (512 veya 576 ton) kapasiteli

bir gemi, birkaç yük gemisi, çoğu pergende olan çok sayıda küçük gemi olarak

sıralamıĢtır.472

Zante‟nin 4 mil uzağında seyretmekte olan Donanma BaĢkomutanı Benedetto

Pesaro 13 Ağustos 1500 tarihli bir mektup473

yollayarak Modon‟un nasıl

Osmanlıların eline geçtiğini anlatmıĢtır. Vardiyan Valerio Marcello‟nun emrindeki

Reis Zaneto Draganello ile çok sayıda niĢancı ve denizciyi taĢıyan bir gondol

Modon‟dan haber ulaĢtırmak için Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına gelmiĢtir.

Zante‟de bulunan Valerio Marcello, Modon‟un nasıl kaybedildiği hakkında

Donanma BaĢkomutanı‟na bilgi versin diye emrindeki bu reisi yollamıĢtır.474

8

Ağustos akĢamı sabah 6‟da Modon‟a giriĢ yapan Vardiyan, erzak ulaĢtırmak için

bulunduğu kentin nasıl iĢgal edildiğini kendi gözleriyle görmüĢtür.475

Modon‟un 28

gün boyunca gece gündüz top ateĢine maruz kaldığını476

söyleyen Marcello, kentteki

468 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı‟nın 25 Temmuz 1500 tarihli mektubu. A.y. 469 Donanma Emini , Zonkiyo Deniz SavaĢı‟ndan sonra Zante‟ye gitmiĢtir. Zonkiyo‟dan ayrılıp Zante‟nin yolunu

tutan 65 gemiye o komuta ediyor olmalıdır. A.e. , s. 610 ve 640-641. 470 Francesco Manfredi, Zonkiyo‟yu muhafaza etmekle görevlendirilmiĢtir. Oraya gelmeden önce, Modon‟a

uğramıĢtır. Pisani, Zante‟ye gitmeden önce ona rastlamıĢtır. A.e. , s. 640-641 ve 1803. 471 A.e. , s. 640-641 472 A.e. , s. 641. 473 A.e. , s. . 688-692. 474 A.e. , s. 689-690. 475 A.y. 476 Modon‟dan 7 Ağustos (1500) tarihli bir mektup gönderen Kale Muhafızı Gabriele Venier ve Komutan Fantin

Giorgi hücumun padiĢahın Modon‟a ulaĢtığı 17 Temmuz (1500) günü baĢladığını, ordusuyla kentin doğu

yakasına konuĢlanan Anadolu Beylerbeyi‟nin topçuları yönettiğini yazmaktadırlar. Söz konusu mektuba göre, ilk

top ateĢi kentin ana kulesine yapılmıĢtır. Menzil değiĢtiren toplar daha sonra batıda kalan Mauria denen yeri

92

sarayın Osmanlı ordusu tarafından nasıl iĢgal edildiğini tarif etmektedir.477

Kentin

batı ucundaki sarayı koruyan dev kuleye Osmanlı askerlerinin çıkıp büyük altın

renkli bir sancak dikmesi, surların Osmanlı ordusu tarafından darmadağın ediliĢi,

Osmanlı askerlerinin bir kısmının açılan hendeklere düĢmesi, geri kalanın saraya

ulaĢmayı baĢarması, Yönetici ve BaĢvardiyan‟ların saraydan çıkıp kent meydanına

doğru koĢması, saraydakilerin Osmanlı askerlerine fırlattığı yıkık surdan arta kalan

taĢlar, kiriĢ parçaları ve ateĢ topları, bir sığınakta ele geçenlerin sakallarının

yolunması ve yüzlerinin paramparça edilmesi sırasında attıkları çığlık ve iniltiler

fethin dramatik yönünü ortaya koyan birkaç ayrıntı olarak Marcello tarafından dile

getirilmektedir. Zante‟de bulunan Marcello, bütün bunları bir mektup vasıtasıyla

Donanma BaĢkomutanı‟na anlatmıĢ olmalıdır.

Modon‟a erzak ulaĢtırmakla görevli 4 Venedik kadırgası478

sonunda Modon‟a

ulaĢmayı baĢarmıĢtır.479

Söz konusu 4 kadırga Osmanlılar tarafından ele

geçirilinceye kadar480

, 22 gün boyunca Modon kıyısını turlamıĢtır. Bastia denen

hedef almıĢtır. Son olarak San Marco‟daki sarayın kulesi ve kapısı yıkılmıĢtır. Seferi yöneten Rumeli Beylerbeyi

açılan hendekleri kerestelerle kapattırmıĢtır. Orada bulunan köleler ve özgür Müslümanlar bu iĢin yapılmasında

ona yardım etmiĢlerdir. Donanma Emini Francesco Cicogna 7 Ağustos (1500) günü Koron‟dan yolladığı

mektupta Osmanlıların ikisi Balyabadra‟dan yollanan 3 topun 23 Temmuz (1500) gününe dek kenti harap ettiğini

bildirmektedir. Bunun dıĢında Osmanlı donanmasından 9 bombart ve iki havan topu (mortari) fırlatıldığı bilgisi

Francesco Cicogna tarafından aynı mektupta dile getirilmektedir. Atılan topların ardından kentin giriĢ kapısındaki

kule, doğuda yer alan hendek çitleri ile ana liman ve kale içindeki saray yıkılmıĢ, yerle bir olmuĢtur. A.e. , s.

728-729. 477 A.e. , s. 690. 478 Emrindeki gemilerle birlikte Brodano yakınlarında bulunan Donanma Emini Girolamo Contarini, bir

kadırgayla yolladığı 6 Ağustos ve 18 Ağustos (1500) tarihleri arasında cereyan eden olayları özetlediği

mektubunda 5 kadırgadan söz etmektedir. Diğer bir Donanma Emini olan Girolamo Pisani Donanma

BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini tarafından erzak taĢıyan 5 kadırgayı muhafaza etmekle

görevlendirilmiĢtir. Bu yüzden o ve yanında bulunan kadırgalar7 Ağustos akĢamı, saat 22:00‟de Zante‟deki

Strofandi‟den yola çıkmıĢlardır. 19 Ağustos tarihinde Zante‟de bulunan ve o gün oradan bir mektup yollayan

Girolamo Pisani bunları yazmaktadır. Girolamo Pisani 5 kadırganın Modon‟a ulaĢtığı anda neler yaĢandığını da

aktarmaktadır. 5 kadırgadan dördü Modon‟a girmiĢken Griona adındaki beĢinci kadırga yarım mil uzaklıkta

durup Modon kıyısında seyretmekte olan 13 Osmanlı kadırgasını gözlemektedir. Gözcü görevini icra eden bu

beĢinci kadırga Donanma BaĢkomutanı‟nın 19 Ağustos (1500) tarihli mektubunda geçmemektedir. Girolamo

Pisani‟nin emrindeki 13 hafif kadırga da onlara eĢlik etmektedir. Aniden Zonkiyo tarafından gelen kadırga,

firkate ve kalyata türündeki 60 gemiden oluĢan Osmanlı donanması bu Venedik kadırgalarının üzerine

yürümüĢtür. A.e. , s. 722, s. 724. 479 A.e. , s. . 693- 694. 480 Bu 4 Venedik kadırgasının Osmanlılar tarafından ne zaman esir alındığı mektupta belirtilmemiĢtir. Komutan

Marco Orio tarafından 19 Ağustos (1500) günü Zante‟den yollanan mektup bu kadırgaların baĢına gelenlerden

bahsetmektedir. 4 kadırgadan biri ateĢe verilmiĢ, diğer üçü birkaç Osmanlı kalyata ve firkatesi tarafından ele

geçirilmiĢtir. Kadırgalarda bulunan Venedikliler kılıçtan geçirilip lime lime edilmiĢtir. Sasno (Arnavutluk)

yakınlarından 25 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Komutan Dominico Dolfin, erzak taĢıyan 5 Venedik

kadırgasının Osmanlılar tarafından ele geçirildiğini bildirmektedir. Dominico Dolfin Korfu‟dan yollanan 24

Ağustos (1500) günü kendisine ulaĢan mektuplara istinaden bu bilgiyi vermektedir. Ġkisi de VardiyanbaĢı olan

Paolo Nani ve Alvise da Canal Modon‟da bulunmuĢlar, Zante‟ye vardıklarında Donanma BaĢkomutanı‟na bildiri

(depositiom) sunmuĢlardır. 22 Ağustos (1500) tarihli bir bildiri sunan bu iki VardiyanbaĢı, büyük kadırga

türündeki bazı kadırgaların ele geçirildiği, bunlardan birinin yakıldığı bilgisini vermiĢtir. Bir gondolla Modon‟dan

93

yerden gelen Piero Arcudi adlı Venedik vatandaĢı Yanya‟lı tüccarlardan bu bilgiyi

edinmiĢtir. Piero Arcudi söz konusu bilgiyi Benedetto Pesaro‟ya anlatmıĢ, o da bunu

Korfu‟dan yolladığı 19 Ağustos (1500) tarihli mektubuna yazmıĢtır.481

Modon‟a erzak ulaĢtıran 4 kadırga, kentin Osmanlıların eline geçmesini

dolaylı olarak kolaylaĢtırmıĢtır. Kentin surlarına yaklaĢan bu kadırgaları gören

Venedikli muhafızlar surları savunmasız bırakıp kadırgaların yanına gidince482

Osmanlılar hemen surlara bir top atıp ardından çok sayıda askeri yıkılan surlara

yollamıĢtır.483

Bu Osmanlı askerleri de surları geçip kent meydanına ulaĢmıĢtır.

Benedetto Pesaro‟nun (Donanma BaĢkomutanı) Holomiç‟e (Castel Tornese)

yolladığı pergende bu bilgiyle onun yanına dönmüĢtür. Pergendedeki adamlar, biri

Müslüman ikisi Hıristiyan olan üç kiĢiyle konuĢtukları sırada bunları öğrenmiĢlerdir .

Bu üç kiĢi olayın meydana geldiği günü hatta saati bile söylemiĢtir: 9 Ağustos (1500)

Pazar günü, saat 23:00 ile 24:00 arasında.

Surların yıkılıp Osmanlı askerlerinin kent meydanına ulaĢması bir saati

bulmuĢken, çatıĢma gece saat 03:00‟e kadar sürmüĢtür.484

Kentin neredeyse yarısı

yakılmıĢtır. Osmanlı donanması Zonkiyo ve Modon arasındaki kıyı Ģeridini abluka

altına almıĢtır. Zonkiyo‟ya gelen bir firkatenin Modon‟daki kaleye birkaç top

atmasından sonra elinde bayrak taĢıyan bir Osmanlı askeri kaledekilere seslenip

kaçıp Zante‟ye ulaĢan 10 kiĢi arasında bulunan Antonio Remer, Modon‟a erzak taĢıyan Venedik kadırgalarıyla

ilgili bir Ģeyler öğrenmiĢtir. ÇatıĢma alanında bulunan Ġki Ġspanyol gördüklerini ona anlatmıĢtır. O da bunları

Donanma Emini Girolamo Pisani‟ye aktarmıĢtır. Girolamo Pisani de bunları Zante‟den yolladığı 23 Ağustos

(1500) tarihl, mektubunda yazmıĢtır. Ġspanyollar, erzak taĢıyan 4 Venedik kadırgasının 9 Eylül (1500) günü saat

20 sıralarında Modon‟a giriĢ yaptığını söylemiĢlerdir. Onların anlattığı kadarıyla, yüklerini boĢaltan 4 Venedik

kadırgası, kendilerini fark eden Osmanlı kadırgaları tarafından San Bernardin (Modon‟da bir yer) denen yerde

ateĢe verilmiĢtir. Kadırgaların ikisi tamamen yanmıĢ diğer ikisi Osmanlılar tarafından söndürülüp ganimet

olarak alınmıĢtır. Bu iki Ġspanyol, beĢinci bir kadırgadan söz etmemektedir. Ayrıca, onlar, 18 Osmanlı

kadırgasının 24 Ağustos (1500) günü battığı, aralarında bir paĢa ve amiralin bulunduğu 3000 kiĢinin öldüğü gibi

bir takım bilgiler de vermektedirler. Ġspanyolların anlattıklarını Girolamo Pisani‟yle paylaĢan Antonio Remer,

yanındaki diğer 9 kiĢiyle beraber bir gondola binip, 9 Ağustos günü saat 23:00‟te Modon‟dan ayrlmıĢtır. A.e. , s.

. 693-694, s. 727, 731 ve 772-775. 481 A.e. , s. 693-694. 482 Napoli‟deki Venedik Elçisi Marin Giorgi tarafından yollanan 12 Eylül (1500) tarihli mektup Modon‟un ele

geçirilme nedenini Donanma BaĢkomutanı‟nın söz konusu mektubundan farklı anlatmaktadır. Avlonya‟ya giden

Napoli elçisinin (nontio) anlattıklarını aktaran Giorgi, Modon‟un fethi sırasında 16.000 Osmanlı askerinin

hayatını kaybettiği bilgisini vermenin dıĢında Modon‟un nasıl ele geçirildiğini tarif etmektedir. Erzak taĢıyan

kadırgalar Modon kıyısına vardığı sırada Osmanlılar tarafından kulelerden birine atılan top barut deposunda

yangına yol açmıĢ, yangın bütün kenti sarınca muhafızlar savunma yerlerini terk etmek mecburiyetinde

kalmıĢlardır. Korfu‟dan 15 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Baylos Piero Liom, Modon‟un ele geçirilme

nedeni hususunda Donanma BaĢkomutanı‟yla hemfikirdir. O da kadırgaların kıyıya boĢalttığı erzak yüzünden

muhafızların savunma mevzilerini terk ettiğini söylemektedir. A.e. , s. 821 ve 834. 483 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Zante‟den yollanan 15 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e.

, s. 717. 484 A.e. , s. 718.

94

padiĢah ve Kaptanıderya adına oraya geldiğini, kentin Osmanlıların eline geçtiğini

söylemiĢ, kalenin anahtarlarının kendisine teslim edilmesini istemiĢtir. Bu kiĢi

muhafızlara kendi rızalarıyla teslim oldukları takdirde özgür bırakılacaklarını hatta

orada yaĢamaya devam edebileceklerini söylemiĢtir. Ġçerideki kale muhafızlarından

biri blöf yaparak içeride 3000 kiĢi olduklarını485

ve üç yıl yetecek kadar erzağa sahip

olduklarını söylemiĢtir.486

Kaleyi topa tutan firkatenin oradan ayrılmasının ardından

bir Sancakbeyi oraya gelip anahtarın teslimine iliĢkin talebi yinelemiĢtir. Bütün bu

bilgileri veren Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, Koron‟un da tehlike

altında olmasından endiĢelidir. Komutan Giaccomo Venier ise kent nüfusunu çoğunu

oluĢturan Yunanlıların teslim olma niyetinde olduklarını yazmaktadır.487

Modon‟un ele geçirilmesinin ardından Koron da teslim olmuĢtur. Zante‟den

21 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı, Koron‟un 16

Ağustos‟ta (1500) Osmanlılara teslim olduğunu öğrenmiĢtir.488

Osmanlılar orayı

iĢgal etmek zorunda kalmamıĢ, kent kendiliğinden teslim olmuĢtur. Ona bu bilgiyi

veren Strofandi‟li (Zante‟de bir kent) bir papazdır.489

Osmanlıların eline esir düĢen

bu papaz Zante‟ye ulaĢmayı baĢarmıĢtır. 19 Ağustos‟ta (1500) Balyabadra‟dan yola

çıkıp 20 Ağustos (1500) akĢamı Zante‟ye ulaĢmıĢ ve oradaki Donanma

BaĢkomutanı‟yla görüĢmüĢtür. Papaz, Modon kentinin ateĢe verildiğini, surların

dıĢındaki her Ģeyin yandığını söylemektedir. BaĢkomutan tarafından aynı yerden

yollanan 23 Ağustos (1500) tarihli bir baĢka mektuba göre padiĢah, Koron‟a 1000

asker yollamıĢtır. Ġlk olarak, 500 asker Modon‟dan Koron‟a geçmiĢ, onların

ardından 500 asker daha yollanmıĢtır.490

Modon‟a erzak taĢımak üzere Otranto‟dan

yola çıkan bir kadırganın niĢancısı olan, esir alınıp götürüldüğü Koron‟dan kaçmayı

baĢaran Michiali da Corfù tarafından sunulan rapor, Modon‟un 9 Ağustos (1500)

günü, saat gece 04:00‟e kadar süren çatıĢmanın sonunda ele geçirildiğini bildirmenin

485 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, kalede sadece 50 kiĢi kaldığını yazmaktadır. A.e. , s. 719. 486 A.e. , s. 718-719. 487 Komutan Giaccomo Venier tarafından Zante‟den yollanan 18 Ağustos (1500) tarihli mektup: A.e. , s. . 726-

727. 488Donanma Emini Girolamo Pisani‟nin Zante‟den yollanan 27 Ağustos (1500) tarihli mektubu ile aynı gün aynı

yerden mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun mektubu da Koron‟un 16 Ağustos (1500) günü

teslim olduğunu haber vermektedir. Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Hanya‟dan (Girit) yollanan 7

Eylül (1500) tarihli mektuba göre Osmanlı ordu ve donanması Koron‟a iyice yaklaĢmıĢtır. O sırada tarih 15

Ağustos‟tur (1500). A.e. , s. 770, 811 ve 874-875. 489 A.e. , s. 770. 490 A.e. , s. 774.

95

dıĢında Koron‟un Osmanlılara teslim edildiğini haber vermektedir.491

1500 yılının

Ağustos ayı sonlarında yazılan bu rapora göre padiĢah, Koron‟a 500 Yeniçeri ve

1000 azap bırakmıĢtır. Michiali da Corfù hücuma uğramadan gönüllü olarak teslim

olan Koron‟un nasıl vergi ödeyeceğini de dile getirmektedir. Koron‟dakiler ilk üç yıl

vergiden muaf olacaklardır. Bu üç yıldan sonra kiĢi baĢı yıllık 26 akçe (aspri)

ödenecektir. Kenti terketmek isteyenlere bir yıllık bir süre tanınmıĢtır. Osmanlı

ordusunun ayın 22 Ağustos‟ta Anabolu‟ya gideceği bu kiĢi tarafından

belirtilmektedir.

Koron teslim olurken, Modon seferin yıkıcı etkisinden kurtulamamıĢtır.

Gondolla Modon‟dan kaçan 10 kiĢi arasında bulunan Vardiyan Antonio Remer,

Modon‟da karĢılaĢtığı Marco Gabriele‟den hücum hareketinin ne kadar Ģiddetli

olduğunu öğrenmiĢ, Zante‟ye vardığı zaman bu duyduklarını Donanma Emini

Girolamo Pisani‟ye anlatmıĢ, o da bunu mektubuna yazmıĢtır.492

23 Ağustos (1500)

günü Zante‟den yollanan söz konusu mektup Marco Gabriele‟nin Antonion Remer‟e

söylediklerini nakletmektedir:493

Marco Gabriele Antonio Remer‟e Ģunu demiĢtir:

“Buraya gel, Vardiyan. Sana ülkenin vaziyetini göstermek istiyorum. Nasıl

darmadağın olduğumuzu gör”.494

Marco Gabriele, yanına çağırdığı Vardiyan‟a

Osmanlılar tarafından atılıp etrafa saçılan ve paramparça olan topların oluĢturduğu

5000‟den fazla darbe izini, yeni açılmıĢ bir çukuru, tüm kuleleri ve kapanan

hendekleri göstermiĢtir.495

Marco Gabriele, Osmanlıların ellerinde ölçüleri 9-11

karıĢ arasında olan 22 top bulunduğunu, bunlarla Ģehrin yıkıma uğratıldığını

söylemiĢtir. Osmanlıların havan topları, passavolante ( kulverin sınıfındaki bir top

türü)496

ve çeĢitli patlayıcıları da vardır.497

Modon ve Koron‟un ele geçirilmesinin ardından Osmanlı ordu ve donanması

yakındaki Anabolu‟ya yönelmiĢtir. Zante‟den 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup

yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello Osmanlı donanmasının 23 Ağustos

491 A.e. , s. 810-811. 492 A.e. , s. . 774-775. 493 A.e. , s. 775. 494 Li disse: Vien qui, comito, te voio mostrar la terra, che tu vedrai che semo spazadi. A.y. 495 A.y. 496 Kulverin, diğer bir deyiĢle kolunburna türündeki topların çapı 16. yüzyıl için 1,5-7 kıyyedir. Gábor Ágoston,

Barut, Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, Çev. Tanju Akad, Ġstanbul,

Kitap Yayınevi, 2006, s. 116-117. 497 I Diarii, C. III, s. 755.

96

(1500) günü Modon‟dan ayrıldığını yazmaktadır.498

Aynı kiĢi, padiĢahın orduyu

Anabolu tarafına yolladığını belirtmektedir. Kısaca, ordu (ordunun bir kısmı) ve

donanma eĢ zamanlı olarak Modon‟dan ayrılmıĢtır. PadiĢah yakılıp yıkılan kentin

yeniden inĢası için 100 adet kireç taĢı hazırlatmıĢtır.499

Donanma da Anabolu tarafına

gidecektir. Niccolò Marcello, Osmanlı donanmasının kıĢı Anabolu‟da geçireceğini

iddia etmektedir.500

Niccolò Marcello‟nun iddia ettiği Ģey gerçekleĢmemiĢ,501

Osmanlı

donanması kısa süre içinde Ġstanbul‟a gitmek üzere Anabolu‟dan ayrılmıĢtır.

Donanma 4 Eylül 1500 tarihinde yola çıkmıĢtır.502

PadiĢah, Macaristan sınırında

patlak veren savaĢ yüzünden Anabolu kuĢatmasıyla bizzat ilgilenememiĢtir.503

Kötü

bir vaziyette olan donanma oradan ayrılıp Ġstanbul‟un yolunu tutmuĢtur.504

Osmanlı

donanmasında bulunan büyük gemilerden birinin sintinesinde 7 delik

bulunmaktadır.505

Donanma yola çıkmadan önce, Korint‟eki (Ġnebahtı) padiĢahın

498 A.e. , s. 811. 499 Zante‟den 12 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Niccolò Marcello, padiĢahın 7 Sancakbeyini

Modon‟un inĢası için görevlendirdiğini yazmaktadır. Niccolò Marcello bu bilgiyi küçük bir sandalla Caratia‟ya

gelen Modonlu üç stratiyottan edinmiĢtir. Donanma Emini (provedador del‟armata) Girolamo Pisani, Modon‟da

kalan ve Anadolu Beylerbeyi‟nin komutasında olan 10.000 kiĢinin Modon‟un inĢası iĢiyle vazifelendirildiğini,

padiĢahın oranın imĢası için kireç taĢları getirttiğini yazmaktadır. A.e. , s. 811, 874 ve 903-904. 500 Zante‟den 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello donanmanın

birkaç gün Anabolu‟da kalacağını sonra Ġstanbul‟a döneceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 811. 501 Donanma Emini Niccolò Marcello, baĢlangıçta Osmanlı donanmasının Anabolu‟da kıĢlayacağın ı iddia

etmiĢtir. Ancak, daha sonra kendisi de Osmanlı donanmasının yola çıktığını haber almıĢtır. Marcello, yola çıkan

Osmanlı donanmasının Eylül ayında Kastri (Castri/ Mora Yarımadası‟nın güneydoğusunda, Anabolu‟nun

güneyinde yer alır) denen yerde görüldüğünü yazmaktadır. Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 27

Ağustos ve 8 Eylül 1500 tarihli mektuplar: I Diarii, C. III, s. 811, 832-833 ve Pitcher, Osmanlı

İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 502 Malyo Burnu‟nun 50 mil açığından 8 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı

Benedetto Pesaro, Osmanlı donanmasının 4 Eylül (1500) günü Anabolu‟dan ayrıldığını yazmaktadır. Modon‟da

esir düĢen Komutan Giovanni Malipiero‟nun emrindeki bir kalyata reisi bir fustayla beraber Modon‟dan kaçıp

Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına gelmiĢ ve ona Osmanlı donanmasının ne zaman Anabolu‟dan ayrıldığını

söylemiĢtir. Bunun dıĢında, Osmanlı donanmasının Eğriboz Adası‟ndaki Mandelon Burnu‟na uğrayacağını,

Anabolu‟dan ayrılan donanmadaen az 250 gemi bulunduğunu, bunların 60 tanesinin kadırga olduğunu, geri

kalanın kalyata, firkate ve diğer küçük gemi türlerinden oluĢtuğunu bildirmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı,

Osmanlı donanmasının ayrılmasının ardında iki neden olduğunu ileri sürmektedir. Ġlk neden, Venedik

donanmasının Anabolu yakınlarında olmasıdır. Diğer neden, Osmanlılar ve Macarlar arasında yaĢanan

çatıĢmalardır. Osmanlı tarafından olan köylüler ve donanma mürettebatından oluĢan 16.000 kiĢi, fetihler sırasında

hayatını kaybetmiĢtir. Venedikliler bu bilgiyi Argos‟taki Osmanlı askerlerinden edinmiĢlerdir. I Diarii, C. III,, s.

874, ve 898-899 ve Nicolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 2 (1451-1538), Çev. Nilüfer Epçeli, Ġstanbul,

Yeditepe Yayınevi, 2005, s. 252. 503Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 14 Eylül 1500 tarihli mektup: I Diarii, C. III, s. 831. 504 Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 8 Eylül 1500 tarihli mektup ile Baylos Piero

Liom‟un Korfu‟dan yollanan 14 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 831-833. 505 Niccolò Marcello‟nun Zante‟den yollanan 8 Eylül 1500 tarihli mektubu. A.e. , s. 833.

97

yanına uğramıĢ, oradan Balyabadra tarafına geçmiĢtir.506

Modon‟daki Mora

Sancakbeyi‟ni de aldıktan507

sonra Eğriboz‟a gitmek üzere yoluna devam etmiĢtir.508

Osmanlılar Koron gibi Anabolu‟nun da kendiliğinden teslim olmasını

beklemiĢler, bu yüzden Anabolu‟ya karĢı herhangi bir hücum hareketinde

bulunmamıĢlardır.509

TeĢebbüsten çabuk vazgeçmek istemeyen padiĢah, Angeli Kasrı

(Angelo Castro)510

Sancakbeyi önderliğindeki 9 Sancakbeyi‟ni Anabolu‟da

bırakmıĢtır.511

Angeli Kasrı Sancakbeyi, Ġnebahtı, Balyabadra ve Preveze‟de bulunan

birkaç geminin muhafazasını sağlamakla da görevlidir.512

Bu gemiler, Ġstanbul‟a

giden donanmaya dâhil edilmemiĢtir.

Anabolu kuĢatması hakkında bilgi verenlerden biri Paolo Contarini‟dir. Daha

önce Anabolu‟da kale muhafızı olarak görev alan Contarini, Modon seferi sırasında

Osmanlılara karĢı savaĢmıĢtır. Esir düĢünce, anne tarafından akrabası olması

sebebiyle doğrudan Mesih PaĢa‟ya teslim edilmiĢtir.513

Contarini, Mesih PaĢa‟nın

isteği üzerine, bir subaĢının refakatinde Koron‟a gönderilip orada bulunan padiĢahın

506 Zante‟deki Donanma Emini Niccolò Marcello‟ya 1500 yılının Ekim ayında bir rapor sunan Venedikli casus

Bortolo Gaurilopopulo, Osmanlı donanmasının Anabolu‟dan ayrıldıktan sonra nerelere uğradığını ayrıntısıyla

anlatmıĢtır. Casus, Modon‟un fethi sırasında çok sayıda Osmnalı gemisinin battığını söylemektedir. Kaç geminin

zâyi olduğu hakkında ise herhangi bir bilgi vermemektedir. Osmanlı Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500 tarihli

mektubu. A.e. , s. 874. 507 Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500 tarihli mektubu: A.y. 508 Korfu‟daki Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Ekim 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 895. 509 Anabolu‟dan kaçan esir Paolo Contarini tarafından Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na Benedetto

Pesaro‟ya sunulan 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık bildirisi (depositiom) ile Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500

tarihli mektubu. A.e. , s. 874, 901 ve 903. 510 Angeli Kasrı (Angelo Castro) Kefalonya Adası‟nın karĢısında (doğusunda) yer alan kıyı kentidir. Ġnebahtı‟nın

batısında yer almaktadır. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Nomi di Luogo, s. 612 ve Pitcher,

Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 511 Modon‟dan kaçan Marin da Corfù adlı esir de 9 Sancakbeyi‟nin Anabolu‟da kaldığını söylemektedir.

Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 18 Ekim (1500) tarihli mektupta bu bilgi yer almaktadır.

PadiĢahın Mora‟dan ayrıldığı sırada Argos‟ta (Anabolu‟ya bağlı bir yer) 10.000 Osmanlı askeri bulunmaktadır.

Niccolò Marcello‟ya ait olan 22 ve 23 Ekim (1500) tarihli iki mektup, bu bilgiyi ihtiva etmektedir. Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Malyo Burnu‟nun (Çuha Adası‟nın kuzeyinde) 50 mil açığından yolladığı 8

Eylül (1500) tarihli mektubunda 10.000 askerin Anabolu‟da kaldığı bilgisini vermektedir. Ordunun bir kısmı

Anabolu yakınlarındaki San Giorgi‟dedir. Anabolu‟da yer alan Palamide Dağı Osmanlılar tarafından top menzili

olarak kullanılmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı, oradan Anabolu‟ya bir havan topu veya darbzen

(zarbuzan/trabucho: 2. 5 kiloya kadar gülle atabilen hafif sahra topu) atıldığını duymuĢtur. Porto Botti

yakınlarından 9 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Girolamo Pisani, Anadolu Beylerbeyi ile 10.000 askerin

Anabolu‟da bulunduğunu, bunların darbzenler fırlatmak suretiyle kente zarar verdiğini yazmaktadır. . I Diarii,

C. III, s. 895-899 ve 903-905 ve Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 117, s. 119. 512 14 Ekim 1500 tarihinde Balyabadra‟ya uğrayan Angeli Kasrı Sancakbeyi, söz konusu tarihten kısa bir süre

önce Ġnebahtı‟da bulunmuĢtur. Her iki deniz üssündeki gemileri teftiĢ etmiĢtir. Sancakbeyi, oraları denetledikten

sonra Preveze‟deki gemilerin hazır edilmesi iĢiyle meĢgul olmuĢtur. Gemilerle ilgilendikten sonra Anabolu‟ya

geri dönecektir. Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 18 Ekim 1500 tarihli mektup: I

Diarii, C. III, s. 895-896. 513 Paolo Contarini tarafından Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na sunulan 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık

bildirisi (depositiom): A.e. , s. 901.

98

huzuruna çıkarılmıĢtır. Mesih PaĢa, bolca ikramla karĢılayıp giyip kuĢattığı bu

akrabasını Koron‟dan Anabolu‟ya göndermiĢ ve oranın ele geçirilmesinde ondan

faydalanmak istemiĢtir. PaĢa, 10-17 askerin gözetimi altında Anabolu Kalesi‟ne

yolladığı Contarini‟yi kentin anahtarını almakla, baĢka bir deyiĢle nüfuzunu

kullanarak kentin teslim olmasını sağlamakla vazifelendirmiĢtir. Anabolu‟nun teslim

olmasını istemeyen Paolo Contarini, bir fırsatını bulup kaçmıĢ, o sırada Vatika‟da

olan Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro‟nun yanına sığınmıĢ ve ona 2 Eylül

1500 tarihli bir rapor sunmuĢtur. Paolo Contarini, Mesih PaĢa tarafından Anabolu‟ya

gönderildiği sırada oradaki Osmanlı ordusu ve donanmasını yakından görmüĢ, Ģahit

olduklarını doğrudan Donanma BaĢkomutanı‟na anlatmıĢtır. Paolo Contarini‟nin

anlattığı kadarıyla Anabolu‟ya uğrayan Osmanlı donanması toplam 200 gemiden514

ibarettir.515

Bu gemilerin 60 tanesi hafif kadırgadır. Contarini, geri kalan 140

gemiyi büyük gemiler yük, top ve at gemileri, firkate, kalyata, pergende ve barçalar

olarak sıralamaktadır. Bu kale muhafızı, Anabolu‟daki Osmanlı ordusunun mevcut

sayısı hakkında da bilgi vermektedir: Orada 60-70.000 kiĢilik bir ordu vardır.516

PadiĢah, Anabolu‟ya keĢif seferi düzenlemiĢ, orayı almayı hedeflememiĢ, sadece

nabız yoklamıĢtır. PadiĢah ve donanmanın kısa süre sonra oradan ayrılması bunu

doğrulamaktadır. Söz konsusu muhafız, padiĢahın Selanik‟te olduğunu, donanmasını

Eğriboz‟a yolladığını, onun Anabolu‟yu ele geçirmek istediğini ve daha güçlü bir

ordu ve daha güçlü bir donanmayla geri döneceğini söylemektedir. Osmanlı ordu ve

donanması hakkında bütün bu bilgileri veren Contarini, padiĢahın ve Ali PaĢa‟nın

(Mora Sancakbeyi) sağlık durumundan da söz etmektedir. Onun raporuna göre

padiĢah, salgın bir hastalıktan muzdariptir. Ali PaĢa aynı hastalık yüzünden ölmek

üzeredir.

514 Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na 4 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Girolamo

Pisani, Modon‟da esir alınır alınmaz kaçan Giaccomo de Barbis adındaki VardiyanbaĢı‟ndan Osmanlı

donanmasındaki gemi sayı ve türleri hakkında malumat almıĢtır. Osmanlı gemilerinden birinde 10 gün geçiren ve

bu esnada Osmanlı donanmasını yakından görem Giaccomo de Barbis, söz konusu donanmanın toplam 208

gemiden oluĢtuğunu söylemektedir. Osmanlı donanmasındaki gemileri 75 hafif kadırga, 13 baĢtarda, top ve at

gemilerinden oluĢan 36 gemi , 6 yük gemisi, 16, 18, 20 ve 22 oturaklı 50 kalyata, 10 pergende ve 18 büyük gemi

olarak sıralamaktadır. Büyük gemilerin ikisi mavnadır. Bu büyük gemilerden biri 800 botte (512 ton)

kapasitelidir. Geri kalan 16 tanesinin kapasitesi 300 botte (192 ton) ve altndadır . Aralarında kalyata, kadırga,

top ve at gemilerinin bulunduğu bazı gemiler, Modon‟un fethi sırasında parçalanmıĢtır. Kalyatalardaki mürettabat

nizamdan yoksundur. Donanmadaki kalyata ve firkateler, bakıma muhtaç bir haldedir. A.e. , s. 903-904. 515 Paolo Contari‟nin 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık bildirisi: A.e. , s. 903. 516 A.y.

99

2.4. Avlonya Körfezi‟nde Bir Donanma Üssü: Viyosa Nehri

Viyosa Nehri, önemli bir donanma üssüdür. Avlonya Körfezi‟ne yakınlığı

nedeniyle Osmanlılar‟ın Adriyatik‟e müdahalesini hızlandıran avantajlı bir konumda

olsa da suyunun sığ olması gemilerin yürütülmesini güçleĢtirmekte, hatta

imkansızlaĢtırmaktadır. Suyun sığ olduğu zamanlarda gemiler atların yardımıyla

Körfez‟e indirilmektedir. Floransa‟lılarla ticaret yapan Avlonyalı bir tüccar,Viyosa

Nehri ve Avlonya‟daki gemilere iliĢkin Venedikliler‟e bilgi sızdırmıĢtır. 6 Nisan

1500 tarihinde kaydedilen bilgiler Ģunlardır:517

“Avlonya‟nın 12 mil uzağında

bulunan bir nehirde (Viyosa Nehri kastediliyor) 40 gemi bulunmaktadır. Bunlardan

beĢ tanesi 500 botte (320 ton) kapasitelidir ve mavna türündendir. Yirmi tanesi hafif

kadırga, geri kalan onbeĢi ise firkate ve kalyatadır. Firkate ve kalyataların haricindeki

gemiler, yani kadırgalar nehir suyunda tek baĢına ilerleyememektedir. Onları atla

çekmek gerekir. Çünkü suyun derinliği bir insanın dizine ancak ulaĢmaktadır.

Gemidekiler ağırlık yapmamak adına suya inmekte, gemiler ancak o Ģekilde

yürütülebilmektedir. Osmanlılar, firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemiyi söz konusu

ırmağın 24 mil uzağına, Sasno‟daki (Arnavutluk) Raguza Limanı‟na kadar

götürmüĢtür. Ayrıca, onlar, Sasno‟ya çok sayıda kereste yığmıĢtır. Bunlar, gemi ve

gemi direği yapımında kullanılacaktır. Sasno‟da 6 kadırga, bir küçük barça ve birkaç

pergende (brigantini), Avlonya‟da ise firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 silahlı gemi

ile yine silahlı 2 büyük ağribar bulunmaktadır. Avlonya ve Sasno‟daki bu gemiler,

her an Otranto‟ya saldırabilir.”

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Viyosa‟daki donanmayı

yakından takip etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, Viyosa Nehri kıyısında bulunan

4 hafif kadırganın 16 Nisan (1500) tarihinde suya indirildiğini yazmaktadır.518

Karada duran 30 kadırga henüz kalafatlanmamıĢtır. Bunların yirmi tanesi büyük on

tanesi hafif kadırgadır.519

Viyosa Nehri‟nin oldukça sığ olması kadırgaların nehirde

517 A.e. , s. 276-277. 518 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 23 Nisan 1500 tarihli mektup:

A.e. , s. 303. 519 Ġstanbul‟dan dönen Venedik elçisi Alvise Manenti tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Conseio di

X) sunulan 1 Nisan 1500 tarihli rapor: A.e. , s. 179-180.

100

ilerlemesini güçleĢtirmektedir.520

Nehrin ağzındaki suyun derinliği 3 ayak (105

cm)521

civarındadır.522

Bir yandan kadırgalar atla çekilmekte bir yandan da ellerine

sopa almıĢ olan 100 kiĢi nehrin suyunu derinleĢtirmeye, suyu dalgalandırmaya

çalıĢmaktadır.523

1500 yılının Mayıs ayında Viyosa Nehri kıyısındaki 10 hafif kadırga daha

suya indirilmiĢtir.524

Kadırgalardaki tahtalar oldukça yaĢtır. Gemilerden ikisinin

yelkenleri de henüz tamamlanmamıĢtır. Haziran ayında nehirdeki gemilerin sayısı

hızla artmaya baĢlamıĢtır. 15 kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemi nehir

üzerinde ilerlemektedir.525

Suya indirilen kadırga sayısı kısa süre sonra onsekize

yükselmiĢtir.526

Temmuz aynın baĢlarında bunlara 4 kadırga daha eklenmiĢ ve suya

indirilen kadırga sayısı 22 olmuĢtur.527

Bazı kadırgalar hâlâ nehre inmemiĢtir; karada

bekletilmektedir.528

Avlonya‟dan kaçan köleleler, Haziran ayı içinde Viyosa Nehri

kıyısında 8 büyük kadırga ile 6 hafif kadırga görmüĢtür.529

Venedikliler‟in elinden

alınan Pagana adlı kadırga da nehrin kıyısında durmaktadır.Yine Haziran ayında

520 Donanma BaĢkomutanı tarafından yollanan 16 Nisan 1500 tarihli mektup ile Baylos Piero Liom ile Donanma

Emini Lucha Querini tarafından Korfu‟dan yollanan 16 Nisan 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 180-181 ve 280-281. 521 Frederic Lane bir ayağı (pie/piede) 34, 7735 cm olarak hesaplamaktadır. Frederic Chapin Lane, Venetian

Ships and Shipbuilders of the Renaissance, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1992, s. 245. 522 Bar‟dan (Antivari) 13 Ağustos (1500) tarihli mektup yollayan Arnavutluk‟tan sorumlu olan Donanma Emini

Andrea Michiel bu bilgiyi vermektedir. Viyosa Nehri yakınlarından yollanan 31 Temmuz (1500) tarihli

mektubun sahibi Komutan Dominico Dolfin oranın derinliğini 3,5 ayak (120-125 cm) olarak vermektedir.

Kotor‟dan 22 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Paulo Gradenigo, nehir

ağzındaki en derin noktanın 3,5 ayak (120-125 cm) diğer kısımların 3 ayak (105)ve altı olduğu bilgisini

vermektedir. Gradenigo, bu bilgiyi Dominico Dolfin‟den edinmiĢ olmalıdır. Zira, onun yanına bir ağribar

yollamıĢtır. I Diarii, C. III, s. 641-642, 684 ve 767-768 ve Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the

Renaissance, s. 245. 523 Donanma BaĢkomutanı, bunun dıĢında, Karedeniz kıyılarında inĢa edilen 100 kadırganın Ġstanbul‟a

getirilmek üzere olduğunu haber almıĢtır. Donanma BaĢkomutanı „nın 16 Nisan 1500 tarihli mektubu: A.y. 524 Donanma Emini Andrea Michiel tarafından Curzolari‟den yollanan11 Mayıs (1500) tarihli mektup: I Diarii,

C. III, s. 376. 525 Donanma Emini Francesco Capello tarafından Rimini‟den yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup ilee

Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Rodoni‟den (Dıraç‟ın kuzeyindeki Adriyatik kenti) yollanan 16 ve

30 Haziran 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 383, 401 ve 404. 526 Kotor‟dan 1, 8, 17 ve 18 Haziran(1500) tarihli birkaç mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Paolo

Gradenigo, Viyosa Nehri kıyısındaki 19 kadırganın 5 Haziran günü suya indirildiğini bildirmektedir. Ona göre,

Haziran ayı nihayet bulmadan evvel 11 kadırga daha nehre indirilecektir. Preveze‟den kaçıp Korfu‟daki

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran 1500 tarihli bir rapor sunan Mathias Ungaro,

Avlonya‟daki kadırga sayısının Haziran ayı sonunda otuz olacağını söylemektedir. Firarî esir Mathias Ungaro

tarafından Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 16 Haziran 1500 tarihli rapor,

Dıraç‟taki Baylos Vido Diedo tarafından yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup: Giovanni Paolo Gradenigo

tarafından Kotor‟dan yollanan 1, 8, 17 ve 18 Haziran(1500) tarihli mektuplar: A.e. , s. 443, 457 ve 467. 527 Vido Diedo‟nun 16 Haziran (1500) tarihli mektubunda, 18 kadırganın, 5 Temmuz (1500) tarihili mektubunda

ise 22 kadırganın nehre indirildiğini yazmaktadır. Yani, 16 Haziran ve 5 Temmuz (1500) tarihleri arasında 4

kadırga daha suya indirilmiĢtir. A.e. , s. 467 ve 494. 528 Vido Diedo „‟nun 16 Haziran 1500 tarihli mektubu: A.e. , s. 467. 529 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup:

A.e. , s. 490.

101

nehrin kıyısına 7000 azap ile 400 Yeniçeri gelmiĢtir.530

Gelen azapların çoğu

tecrübesizdir.531

Donanmadaki kürekçiler nitelikli değildir; çoğu köylülerden

seçilmiĢtir.532

2000 at Viyosa Nehri kıyısına peksimet taĢımaktadır.533

Nehirdeki

gemilerin Modon seferine dahil edilmesi beklenmektedir. Korfu tarafına gelen birkaç

köle Donanma BaĢkomutanı‟na Viyosa‟daki gemilerin Ġnebahtı‟daki 50 kadırganın

yola çıkmasıyla beraber harekete geçeceğini söylemiĢtir.534

PadiĢah da nehirdeki

gemilerin bir an önce Avlonya Körfezi‟ne çıkarılmasını istemektedir. Yıllar süren bir

esir hayatının ardından Preveze‟deki donanmadan kaçıp Korfu‟daki Donanma

BaĢkomutanı‟na Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan

Mathias Ungaro , padiĢahın Viyosa Nehri kıyısındaki donanmayı çıkarmakla meĢgul

olduğunu dile getirmektedir. Hatta padiĢah, bir adam gönderip donanmayı nehirden

çıkarmayı baĢarırlarsa, kazmacıların her birini kazakla ödüllendireceğini,

baĢaramazlarsa onları kazığa geçirteceğini söylemiĢtir.535

Nehirden çıkarmakla

kastedilen, donanmayı Avlonya Körfezi‟ne ulaĢtırmaktır.

Kotor‟dan 4, 5 ve 6 Temmuz (1500) tarihli üç mektup yollayan Donanma

Emini Giovanni Paolo Gradenigo Viyosa‟ya bir casus göndermiĢ, ondan Venedik

eliyle Viyosa‟daki Osmanlı donanmasına yapılan sabotajı haber almıĢtır:536

Ġki büyük

kadırga ile Dalmaçya tarafından gelen 4 hafif kadırga Viyosa Irmağı ağzını taĢla

doldurmuĢtur.537

Giovanni Paolo Gradenigo‟ya Viyosa‟daki donanma hakkında bilgi

veren diğer kiĢi oradaki Osmanlı donanmasından kaçmıĢ olan Kandiye‟li bir esirdir.

Adı belirtilmeyen, 18 Haziran (1500) tarihinde donanmadan firar ettiğini

Gradenigo‟ya söyleyen bu firarî esir, 1 Haziran günü Viyosa‟daki bazı kadırgaların

suya indirildiği bilgisini vermektedir. Bu kadırgalardan bazıları büyük bazıları hafif

kadırgadır. Bunlardan 24 tanesinin yelken direkleri hazırdır. Fakat, mürettebatları

hazır değildir. Bu kadırgaların diğer altısı (toplam 30 kadırgadan söz ediliyor) ise

530 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Haziran tarihli mektubu. A.y. 531 Baylos Vido Diedo tarafından Dıraç‟tan yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 467. 532 Sitira‟da (Stiri/Sthyra: Eğriboz Adası‟nın güney ucu) bulunan Osmanlı donanmasından kaçan Michiel

d‟Ancona tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 3 Haziran (1500) tarihli rapor:

A.e. , s. 443. 533 Donanma Emini Giovanni Paolo Gradenigo tarafından Kotor‟dan yollanan 1, 8, 17 ve 18 Haziran (1500)

tarihli mektuplar: A.e. , s. 457. 534 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Haziran tarihli mektubu. A.e. , s. 490. 535 A.e. , s. 443. 536 A.e. , s. . 489-490. 537 A.e. , s. 490.

102

hızla iĢlenmektedir. Bunların, 20 Haziran (1500) tarihine kadar tamamlanması

öngörülmektedir. Viyosa‟daki donanmanın o tarihte yola çıkması (nehir üzerinden

Avlonya Körfezi‟ne çıkması) beklenmektedir. Osmanlılar‟ın eline geçen Venedik

kadırgası Pagana, firkate ve kalyatalardan oluĢan 6 gemi ile birlikte Avlonya

Sancakbeyi Mustafa Bey‟in emrine verilmiĢtir. Firarî esir Viyosa‟da gördüğü

gemileri 10 büyük 22 hafif kadırga, birkaç pergende, birkaç firkate ve birkaç kalyata

ile Faik PaĢa‟ya ait olan bir yük gemisi olarak sıralamaktadır. Kürekler dıĢındaki

malzemeler kullanıma hazır durumdadır. Bahsi geçen esir, Viyosa‟daki donanmanın

Ġnebahtı‟dakiyle birleĢip Kotor‟a saldıracağı Ģeklinde bir söylenti duymuĢtur.

Kotor‟un tehdit altında olduğunu düĢünmüĢ olacak ki Gradenigo‟yu hemen bundan

haberdar etmiĢtir. Viyosa‟ya 8000 azap geleceğini bildiren esir, Ġnebahtı, Preveze ve

Viyosa‟daki üç donanmanın birleĢeceğinden bahsedip, bunun 20 Haziran (1500)

tarihinden evvel gerçekleĢeceği tahmininde bulunmuĢtur. Viyosa‟daki peksimet fırını

kullanıma hazırdır. Bahsi geçen esir, Viyosa‟da bulunan çok sayıda zırh, eğer ve

kuĢağın Milano çıkıĢlı olduğunu ileri sürüp Milano Dukalığı‟nın Venedik‟e karĢı

Osmanlı‟ya yardımda bulunduğunu ima etmektedir. Bu firarî esir, 24 Haziran (1500)

günü bir Ģey daha keĢfetmiĢtir: Osmanlılar, Viyosa‟nın doğusundaki köprünün oraya

üç adet top sığınağı kurmuĢtur.

Donanma Emini Giovanni Paulo Gradenigo, Kotor‟dan yolladığı baĢka

mektuplarda padiĢahın 17 Haziran‟da (1500) Mora‟ya giriĢini haber vermektedir.538

Ayrıca, o, Viyosa‟daki gemiler hakkında da bilgi vermektedir. Gradenigo,

Viyosa‟daki 19 kadırga 5 Haziran‟da (1500) suya indirildiğini, geri kalan 11

kadırganın 20 gün içinde tamamlanacağını bildirmektedir.

Viyosa Nehri‟ni üs edinen Avlonya donanması, Modon seferine iĢtirak etmek

için gün saymaktadır. Napoli Kralı, Avlonya‟dan gelen birinden Osmanlı

donanmasına dair önemli bilgiler edinmiĢ ve edindiği bu bilgileri derhal Napoli‟deki

Venedik Konsolosu Leonardo Anselmo ile paylaĢmıĢtır. Avlonya‟dan Napoli

Krallığı‟na bilgi taĢıyan ve adı belirtilmeyen bu kiĢi, 21 Temmuz (1500) tarihinde

Avlonya‟dan ayrılmadan evvel Osmanlı donanmasıyla ilgili bazı Ģeyler

538 1, 8, 17 ve 18 Haziran 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 457.

103

duymuĢtur.539

Duydukları arasında, Osmanlı donanmasının Modon‟a gelmekte

olduğu, padiĢahın Modon‟un 30 mil uzağında olduğu ve Osmanlı ordusunun

Modon‟u çevrelediği gibi bilgiler vardır. Bu kiĢi tarafından verilen bilgiye göre,

Avlonya‟da 15 hafif ve 10 büyük kadırga, birkaç firkate, birkaç kalyata ve baĢka

türdeki diğer gemilerden oluĢan 40 gemi bulunmaktadır. Bu gemiler, Modon‟un

fethine dâhil olmak için padiĢahtan gelecek emri beklemektedir. Anadolu‟dan gelen

17000 azap Avlonya‟ya ulaĢmıĢtır. Ayrıca, oraya peksimet ve çok sayıda ok

taĢınmaktadır. Viyosa Nehri‟nin Avlonya Körfezi‟ne ulaĢtığı ağızda bekleyen 2

büyük 3 hafif kadırga ve bir barçadan oluĢan Venedik filosu Osmanlı donanmasının

denize açılmasını engellemek için bomba yağdırmaktadır. Bundan baĢka,

Venedikliler, Osmanlı donanmasının çıkıĢı zor olsun diye, nehrin ağzını taĢla

doldurmaktadır. Osmanlılar da demir gülleler fırlatmak suretiyle suyu

derinleĢtirmeye çalıĢmaktadır. Bütün bu bilgiler Venedik‟in Napoli‟deki elçisinin 29

Temmuz (1500) tarihli mektubunda yer almaktadır.

Ġnebahtı‟daki donanma 1500 senesi Temmuz ayının baĢlarında denize

açılmıĢ, fetih harekâtına katılmak üzere Modon‟a doğru yol almıĢtır.540

Modon,

Osmanlı donanması oraya ulaĢmadan, Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa

komutasındaki 30.000 kiĢilik Osmanlı ordusu tarafından topa tutulmuĢtur.541

Kısaca,

Modon‟un fetih süreci fiilî olarak baĢlamıĢ, hazırlık aĢamasından hareket aĢamasına

geçilmiĢtir. Avlonya‟daki, baĢka bir deyiĢle Viyosa Nehri kıyısındaki Osmanlı

donanması Modon Fethi‟ne destek verme hususunda biraz gecikmiĢtir. Venedikli

Komutan Dominico Dolfin‟in Viyosa yakınlarından yolladığı 29 Temmuz (1500)

tarihli mektup, Viyosa‟daki donanmanın geciktiğini haber vermektedir. 542

10 büyük

16 hafif kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemiyi543

bünyesinde barındıran

bu donanma, Viyosa Nehri‟nden Avlonya Körfezi‟ne çıkmak için yaptığı hazırlıkları

539 A.e. , s. 593-594. 540 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Zante‟den yollanan mektup bu bilgiyi ihtiva etmektedir. A.e. ,

s. 599. 541 Bu bilginin kaynağı da Modon‟lu yöneticiler (rettori) Marco Gabriel ile Antonio Zantani tarafından yollanan

6, 7 ve 12 Temmuz (1500) tarihli üç mektuptur. A.e. , s. 602.

542 A.e. , s. 603. 543 Viyosa Nehri civarından 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Tahıl Emini Marco TiePaolo ile

BaĢvardiyan Daniel Pasqualigo 10 büyük kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemiden bahsetmektedir.

Dominico Dolfin 16 hafif kadırgadan bahsederken onlar hafif kadırga sayısını 31 olarak vermektedirler. Oradaki

donanma, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın sorumluğundadır. A.e. , s. 628.

104

daha yeni tamamlamıĢtır.544

Venedikli kadırgalar (Marco Tiepolo, Daniel Pasqualigo,

Andrea Marcello ve Sabastian Contarini komutasındaki 4 büyük kadırga ile Kerka,

ġibenik ve Zadar‟dan gelen 3 hafif kadırga) Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın körfeze

çıkmasını engelleme çabası içinde nehrin ağzını taĢla doldurmaya çalıĢırken,

Osmanlılar bunu fark edip kadırgalara doğru top atmaya baĢlamıĢtır. Temmuz ayının

son günlerine gelinmesine rağmen Viyosa‟daki donanma, denize açılamamıĢtır. Sefer

düzenlenen Modon‟un epey bir uzağında kalmıĢtır.

Viyosa Nehri‟ndeki donanmayı yakından takip eden Komutan Dominico

Dolfin, donanmanın kısa süre içinde Adriyatik‟e çıkacağını yazmaktadır.545

Donanmayı denize çıkarmak için sabırsızlanan Osmanlılar tedbiri elden bırakmayıp

Viyosa Nehri‟nin Avlonya Körfezi‟ne döküldüğü kısma bir hafif kadırga, bir firkate

ve bir pergende yollayıp orayı hergün kontrol etmiĢtir.546

Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Korfu‟ya yollanan 10

Ağustos (1500) tarihli mektup, Viyosa Nehri‟ndeki Osmanlı donanmasının

Adriyatik‟e çıkmasını engelleme hususunda Venediklilerin ne kadar ısrarcı olduğunu

ortaya koymaktadır. ġibenik çıkıĢlı olan iki büyük kadırga ile Tırogir çıkıĢlı olan iki

hafif kadırga nehrin denize açılan ağzına top yağdırmaktadır.547

1500 yılının Ağustos ayı ortalarında Viyosa Nehri‟ndeki donanma hâlâ

Adriyatik‟e çıkamamıĢtır. 22 Ağustos (1500) tarihinde Venedik‟e ulaĢan548

Venedik‟in Napoli elçisi Francesco Morosini, Lecce‟den Napoli‟ye gelen önemli bir

bilgiyi Venediklilerle paylaĢmıĢtır: Avlonya Sancakbeyi Viyosa‟daki donanmayı

derhal denize çıkarmasına iliĢkin ikinci bir emir almıĢtır.549

Bu emir, 12 ve 13

Ağustos tarihlerinde Avlonya Sancakbeyi‟ne iletilmiĢtir.550

Bu bilgiyi Napoli

544 A.e. , s. 603. 545 Komutan, donanmanın Adriyatik‟e çıkacağını 29 Temmuz (1500) günü haber almıĢtır. Bu haber, Dıraç‟taki

yetkililer tarafından ona iletilmiĢtir. Komutan Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 31

Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 641. 546 Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 4 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 642. 547 A.e. , s. 667. 548 A.e. , s. 714. 549 A.e. , s. 709. 550 Venedik‟in Napoli Elçisi‟nün mektubu 22 Ağustos (1500) tarihli olduğuna göre, Napoli Kralı Elçisi‟nün

ondan daha önce mektup gönderdiği düĢünülürse, Avlonya Sancakbeyi Ağustos ayının baĢlarında bu emri almıĢ

olmalıdır. A.y.

105

Kralı‟na ulaĢtıran Hâkim Giaccomo Rancho Viyosa‟daki donanma Modon‟daki

donanmayla birleĢip Korfu‟ya saldıracağını ileri sürmektedir.

Komutan Dominico Dolfin, Adriyatik‟e çıkamayan Viyosa Nehri‟deki

donanma için alınan tedbirlere değinmektedir.551

Ucu sivriltilen çok sayıda sopa

suyun sığ olduğu kısımlara yerleĢtirilmiĢtir.552

Osmanlılar, bir yandan suyu bu

Ģekilde derinleĢtirmekle uğraĢırken, diğer yandan da gemilerini olası bir Venedik

saldırısına karĢı korumaya çalıĢmaktadır. Bu amaçla, söz konusu nehrin ağzına iki

top bırakmıĢlardır.553

Dominico Dolfin, Viyosa‟daki gemi sayısı hakkında da bilgi

vermektedir. 21 hafif kadırga, 10 büyük kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 7

gemi, 2 pergende ve 10 ağribardan oluĢan554

toplam 50 gemi Viyosa Nehri‟ne

bırakılmıĢtır.555

Osmanlılar, bu gemileri Adriyatik‟e çıkarmaya çalıĢmaktadırlar.556

Dominico Dolfin, Viyosa‟dan yolladığı 1 Eylül (1500) tarihli bir baĢka mektubunda

nehirdeki donanmanın denize çıkmayacağını söylemektedir.557

Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın bir türlü denize çıkamaması padiĢahın

damadı Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa hakkında idam fermanı çıkarmasına yol

açmıĢtır. Komutan Dominico Dolfin‟in 5 Eylül (1500) günü Viyosa‟dan yolladığı

mektup cezasının ifası için Mustafa PaĢa‟nın Bâbıali‟ye çağrıldığını haber

vermektedir.558

Viyosa Nehri‟ndeki donanmayı takip eden Dominico Dolfin, 17 Eylül (1500)

günü Viyosa yakınlarından bir mektup yollamıĢtır. Söz konusu mektup, Viyosa‟da

551 Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 20 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 731. 552 A.y. 553Donanma Emini, aymı zamanda Yönetici olan Giovanni Paulo Gradenigo, Kotor‟dan yolladığı 22 Ağustos

(1500) tarihli mektubuna Ģunu yazmıĢtır: Viyosa Nehri‟nin deniza açılan ağzını geniĢletmek için ucu sivri iki

büyük sopa kullanılmaktadır. A.e. , s. 731, s. 767-769. 554 Kotor‟dan 22 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini ve Yönetici (rector) Giovanni Paulo

Gradenigo, Viyosa‟ya yolladığı bir ağribarın orada bulunan Dominico Dolfin‟le irtibata geçtiğini belirtmektedir.

Bu ağribardakiler Dominico Dolfin‟den Viyosa‟da kaç gemi bulunduğunu öğrenmiĢlerdir. Onların öğrendiği

kadarıyla Viyosa‟da 10 büyük kadırga, 21 hafif kadırga, firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemi bulunmaktadır.

Geri kalan gemiler pergende türündendir. Venedik‟in elinden alınan Pagana adındaki gemi orada onarılmıĢtır.

Dominico Dolfin‟in mektubunda da 10 büyük kadırga, 21 hafif kadırga ve firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemiden

söz edilmektedir. Dominico Dolfin, Giovanni Paolo Gradenigo‟nun mektubundan farklı olarak, 2 pergendeden

bahsetmekte, geri kalan gemilerin ağribar olduğunu söylemektedir. Viyosa‟daki gemilerin sayı ve türlerinin

Giovanni Paolo Gradenigo‟ya söylenenden farklı aktarılmıĢ olması ihtimal dâhilindedir. A.e. , s. -767-768. 555 A.e. , s. 731. 556 A.y. 557 A.e. , s. 763. 558 A.e. , s. 794-795

106

500 yeniçeri ve 500 azabın559

donanmayı muhafaza etmekle görevlendirildiğini

bildirmenin dıĢında, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın padiĢah tarafından

affedildiğini haber vermektedir.560

PadiĢah, kızının ricası üzerine damadı olan bu

paĢayı affetmiĢtir. Osmanlılar, suyun sığ olmasından ötürü kadırgalar yerine daha

hafif olan firkate ve kalyataları denize çıkaracaklardır. Nehrin yakınında inĢa edilen

kalyata ve firkateden oluĢan 10 gemi de buna dâhildir.

Donanma Emini Giovanni Paolo Gradenigo‟nun Kotor‟dan yolladığı 15 Eylül

(1500) tarihli mektup, Herseknova‟da (Castel Novo) 300 azap ve 150 yeniçeri

olduğunu haber almıĢtır.561

Bunlar büyük ihtimal Viyosa‟ya gitmek üzeredir.

Avlonya Körfezi‟nde 4 (veya 5) hafif kadırga beklemektedir. Bu 4 kadırga, Viyosa

Nehri‟ndeki 10 kadırganın Adriyatik‟e çıkmasından hemen önce etrafı teftiĢ etmekte

ve güvenliği sağlamaktadır.

2.5. 1500-1511 Yılları Arasında Osmanlı Donanmasının Genel Durumu

1500-1511 yılları arasındaki Osmanlı donanma hazırlıklarından bahseden

mektup ve raporlar, seferden dönen Osmanlı donanmasının durumu hakkında bilgi

vermektedir. Ayrıca, bu mektup ve raporlar, Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın

Avlonya‟ya nasıl taĢındığını, oradan nasıl Ġstanbul‟a götürüldüğünü anlatmaktadır.

PadiĢah tarafından korsanlara karĢı alınan tedbirler de bu mektup ve raporların

konusunu oluĢturmaktadır. 1507 yılından itibaren kaleme alınan mektuplar, Memlük

Sultanı‟na mühimmat ve donanma malzemesi götüren Osmanlı gemilerinden ve

onların Ġskenderiye‟ye nasıl gittiklerinden söz etmektedir.

Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Vatika‟dan (Çuha Adası‟nın

kuzeyine bakan kıyı kenti) yollanan 4 Eylül 1500 tarihli mektup, sefer sonrasındaki

Osmanlı donanması hakkında bilgi veren ilk mektuptur. Modon seferi sırasında esir

alınıp Osmanlı donanması tarafından götürülen, daha sonra bu donanmadan kaçmayı

baĢaran VardiyanbaĢı Jacomo de Barbis, Donanma Emini Girolamo Pisani‟ye

Osmanlı donanması hakkında bilgi vermiĢtir. VardiyanbaĢı Modon‟a sefer

559 Ülgün‟den 17 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Arnavutluk‟tan sorumlu olan Donanma Emini Andrea

Michiel, Viyosa kıyısında 300 azap ile 300 okçu bulunduğu bilgisini vermektedir. A.e. , s. 876. 560 A.e. , s. 875. 561 A.e. , s. 877-878.

107

düzenleyen Osmanlı donanmasındaki gemileri 75 hafif kadırga, 13 baĢtarda, ikisi

mavna, biri 800 botte (512 ton) kapasiteli bir gemi (göke ya da barça), on beĢi en

çok 300 botte (192 ton) kapasiteli olan 18 büyük gemi, top ve at gemilerinden oluĢan

36 gemi, 6 yük gemisi, 20 ve 22 oturaklı iki kalyata, 16 ve 18 oturaklı 48 kalyata, 10

pergende olarak sıralamaktadır. Barbis, donanmanın toplam 208 gemiden

oluĢtuğunu ayrıca belirtmektedir.562

VardiyanbaĢı, kalyataların kötü ve bakıma

muhtaç durumda olduğunu ve mürettebatın talimden yoksun ehil olmayan kimseler

oluĢtuğunu söylemektedir. Barbis, donanmadaki gemilerin bakım için Ġstanbul‟a ya

da Eğriboz‟a götürüleceğini bildirmektedir.

Para ve erzağın bitmesi Osmanlı ordusunun Anabolu‟dan ayrılıp Ġstanbul‟a

dönme kararı vermesinde etkili olmuĢtur. 16 Eylül (1500) günü Anabolu‟dan ayrılıp

21 Eylül (1500)günü Hanya‟ya, 22 Eylül günü de Kandiye‟ye ulaĢan Januli Stathi,

sunmuĢ olduğu raporda Osmanlı ordusunun bu yüzden Anabolu‟dan ayrılmak

zorunda kaldığını söylemektedir.563

Yine, onun raporuna göre, Venedik‟in

Anabolu‟da üç yıllık buğday depolamıĢ olması, Osmanlı ordusuna karĢı direniĢi

güçlendirmiĢtir. Anabolu‟nun 4 mil açığında ordudan gelecek haberi bekleyen

donanma, ordunun Anabolu‟dan ayrıldığını haber alınca açığa yelken açmıĢtır.

Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10

Eylül 1500 tarihli mektup, Osmanlı donanmasının izlediği güzergâh hususunda

önemli bilgiler vermektedir. Osmanlı donanmasından ayrılan firkate ve kalyatalardan

oluĢan 34 gemi564

Leccena‟ya gidip orada yağma yaparken565

, donanmanın geri

kalanı Ġstanbul‟a gitmek üzere yoluna devam etmiĢtir. 4 Eylül (1500) günü

Anabolu‟dan ayrılan566

donanma, 9 Eylül (1500) günü Eğriboz‟daki Mandelon

562 A.e. , s. 904. 563 A.e. , s. . 936-937. 564 Januli Stathi, Leccena‟ya uğrayan Osmanlı gemileri konusunda yanlıĢ bilgi vermektedir. Januli Stathi, bütün

Osmanlı donanmasının 15 Eylül (1500) günü Leccena‟ya ulaĢtığı bilgisini vermektedir. Halbuki, Leccena‟ya

uğrayan bütün Osmanlı donanması değildir. Oraya uğrayan gemi sayısı sadece 34‟tür. Bunlar firkate ve kalyata

türündedirler.Yapılan yağma da 15 Eylül günü değil daha önce, 10 Eylül günü veya daha önce gerçekleĢmiĢtir.

Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10 Eylül 1500 tarihli mektup, Januli

Stathi adlı kiĢi tarafından Kandiye‟deki Yöneticilere sunulan 22 Eylül 1500 tarihli rapor: A.e. , s. . 936-937 ve

946-947. 565 Leccena halkı, hem Bâbıali‟ye hem de Argos‟ta bulunan padiĢaha birer elçi yollayıp Osmanlı donanmasının

yaptığı yağmayı padiĢaha Ģikayet etmiĢ, yağmanın devam etmesini önlemiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Benedetto

Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 946-947. 566 Modon‟da Osmanlılara esir düĢüp fidye ile kurtarılan, Zadar (Zara) Kontu Piero Sagredo ve Benedetto

Cabriel‟e Skili Burnu‟ndan(Skileon/Schilo/Mora Yarımadası‟nın doğusunda) 24 Eylül (1500) tarihli bir mektup

108

Burnu‟nda görülmüĢtür.567

Donanma erzak temin etmek için oraya uğramıĢtır.

Bundan baĢka, Januli Stathi, Leccena‟ya uğrama tarihi hususunda yanlıĢ bilgi vermiĢ

olmalıdır. Collone Burnu‟nda (Taranto Körfezi‟ninn güneyindeki burun) görünen

firkate ve kalyatalardan oluĢan birkaç gemi, Venedik kıyısına üç top atarken

Mandelon Burnu‟ndaki donanma Pandora adındaki Venedik kadırgasını ele geçirip

ateĢe vermiĢtir.568

Yanan gemiden kurtulmayı baĢaran bir marangoz ile bir kalafatçı,

Osmanlılara esir olmaktan kurtulamamıĢ, Kemal Reis‟e ait olan büyük gemiye

(mavna ya da göke) konularak Osmanlı donanması tarafından zorla götürülmüĢtür.569

Donanmanın bir kısmı Eğriboz‟da kalmıĢ, geri kalanı Ġstanbul‟a doğru yol almaya

devam etmiĢtir.570

Donanma BaĢkomutanı‟na rapor sunan, Constantin de Michali adlı

denizci Osmanlı donanmasındaki büyük gemilerin 10 hafif kadırga tarafından

romörke edildiğini bildirmenin dıĢında, donanmadaki firkate ve kalyataların çok eski,

hatta çürümek üzere olduklarını söylemektedir.571

Onun raporuna göre, donanmada

toplam 250 gemi vardır.572

Bunların 100 tanesi hafif kadırga ve kalyatalardan, diğer

100 tanesi küçük gemilerden oluĢmaktadır.573

Donanmada kare yelkenli 16 gemi

bulunmaktadır. Bunlardan en büyük olanı 1000 kiĢi, 700 botte (448 ton) kapasiteli

olanı, 500 kiĢi taĢımaktadır. Donanmada kare yelkenli yük gemileri de

bulunmaktadır. Osmanlılar tarafından ele geçirilen 10 Venedik kadırgası bu donanma

tarafından götürülmektedir.574

Seferden dönmekte olan donanma, oldukça kötü bir

yollayan Modon vatandaĢı Alichi, Osmanlı donanmasının 28 Ağustos (1500) günü Anabolu‟ya uğradığını, oradan

4 Eylül (1500) günü ayrıldığını bildirmektedir. Anabolu‟dan 9 Eylül (1500) tarihli mektup yollayan Anabolu

Yöneticileri Jacomo di Renier ile Alvise Barbarigo, Osmanlı donanmasının 28 Ağustos (1500) günü Anabolu‟ya

ulaĢtığını, orada 8 gün kaldığını yazmaktadır. Yani, onlara göre, donanma oradan 6 Eylül (1500) günü ayrılmıĢtır.

A.e. , s. 946, 972-973 ve 994. 567 Donanma BaĢkomutanı tarafından Mandelon Burnu‟ndan yollanan 13 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 948. 568 A.y. 569 Pandora adlı kadırgadan kaçmayı baĢaran Korfu vatandaĢı Constantin da Michali tarafından sunulan rapor:

Donanma BaĢkomutanı tarafından Keos Adası‟ndan (Zia: Kiklad Adaları‟ndan biri) yollanan 12 Eylül 1500

tarihli mektup: I Diarii, C. III, s. 949-950 ve Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası,

Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 570 Constantin da Michali tarafından sunulan rapor: Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu: I

Diarii, C. III, s. 949-950 571Constantin da Michali‟nin raporu. Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu. A.e. , s. 951. 572 Anabolu‟daki Yöneticiler Giaccomo di Renier ile Alvise Barbarigo‟ya 8 Eylül (1500) tarihli bir mektup

yollayan Leccena‟lı Yönetici Leonardo Marcello, Anabolu‟dan ayrılan donanmanın oldukça kötü bir vaziyette

olduğunu, donanmada iki yüzden az gemi kaldığını, bunların çoğunun sağlam olmadığını yazmaktadır. A.e. , s.

951 ve 997-998. 573 Constantin da Michali‟nin raporu ile Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu: A.e. , s. 951. 574 A.y.

109

vaziyettedir. Donanmadaki büyük geminin sintinesinde iki delik vardır.575

Bu

geminin pupa kısmnda bulunan kapı oldukça aĢınmıĢtır.576

Çünkü, top atılırken

sürekli olarak orası kullanılmaktadır.577

Constantin de Michali, padiĢahın 40 kadırga

yaptırdığını bildirip onun bütün Arnavutluk‟u ele geçirmek istediğini, donanmayı ilk

olarak Kotor‟a yollayacağını iddia etmektedir.

Skili Burnu‟ndan (Mora Yarımadası‟nın doğusunda yer alır) 24 Eylül (1500)

tarihli bir mektup yollayan Venedikli Komutan Marco Orio, Osmanlı donanmasını

Bozcaada‟ya uğradığını, oradan ayrıldıktan kısa bir süre sonra, 17 Eylül (1500) günü,

Ġstanbul Boğazı‟na giriĢ yaptığını haber vermektedir.578

Marco Orio, Osmanlı ordu

ve donanmasının Anabolu‟dan ayrılma nedenini Hanya‟da rapor sunan Januli

Stathi‟den579

farklı açıklamaktadır. Ona göre sebep, Macarlar‟ın Osmanlılara savaĢ

açmasıdır.580

PadiĢahın oraya acil ordu göndermek zorunda kalmıĢtır. Korfu‟da

bulunan Baylos Vido Diedo, Osmanlı ordu ve donanmasının Anabolu‟dan

ayrılmasına iliĢkin aynı sebep üzerinde durmaktadır. Korfu‟dan 8 Ekim 1500 tarihli

bir mektup yollayan Baylos, Modon‟a uğramıĢ olan Korfu vatandaĢı Constantin de

Michali‟den Ģunları öğrenmiĢtir: Modon‟a gelen iki Macar elçisi, orada bulunan

575 Korfu‟ya gidip oradaki Donanma BaĢkomutanı‟na 30 Kasım (1500) tarihli bir rapor sunan Korfu vatandaĢı

Mathio Perozin, sintinesinde iki delik bulunan büyük geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu söylemektedir. Bu kiĢi

raporu sunmadan 45 gün önce (15 Kasım 1500 tarihinde) Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. A.e. , s. 951, s. 1222. 576 A.y. 577 A.e. , s. 952. 578 Osmanlı donanmasının 17 Eylül (1500) günü Ġstanbul Boğazı‟na girdiğini haber veren bir baĢka mektup,

Alichi adlı Modon vatandaĢı tarafından Skili Burnu‟ndan (Mora Yarımadası‟nın doğusu) Zadar (Zara) Kontu

Piero Sagredo ile Benedetto Cabriel‟e yollanmıĢtır. 24 Eylül (1500) tarihlidir. Osmanlı donanması, Ġstanbul‟a

varmadan evvel, 13 Eylül günü Midilli Adası‟na uğramıĢtır. Bu bilgiyi veren Venedik Donanma

BaĢkomutanı‟nın kendisidir. Osmanlı donanması Ġstanbul‟a girdiği gün (17 Eylül günü) yanındaki 28 hafif

kadırga ve birkaç büyük kadırga ile Midilli kıyısına yanaĢan Donanma BaĢkomutanı, oradaki Osmanlı çiftliklerini

yağmalayıp ateĢe vermiĢtir. Donanma BaĢkomutanı kendisinden üç gün önce (14 Eylül günü) Osmanlı

donanmasının Midilli‟ye uğradığından söz etmektedir. Midilli‟nin hemen ardından Bozcaada‟ya giden Donanma

BaĢkomutanı, orada hiçbir gemiyle karĢılaĢmayınca kadırgalarını kıyıya yanaĢtırmıĢtır. Kadırgalardan inen

Venedikli 3000 asker, Bozcaada Kalesi‟ni koruyan Osmanlı askerleriyle çatıĢmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı,

emrindeki askerlere kellesi getirilen her bir Osmanlı askeri için 1 duka, canlı ele geçirilen her Osmanlı askeri için

3 duka vereceğini söylemiĢtir. Bundan baĢka, Ġstanbul‟dan gelmekte olan tüccarları taĢıyan Cenevizli geminin

reisiyle konuĢan Donanma BaĢkomutanı, Osmanlı donanmasının 18 Eylül günü Bozcaada‟da olduğunu

öğrenmiĢtir. Yani, Osmanlı donanması Ġstanbul Boğazı‟na 17 Eylül'den sonraki bir tarihte ulaĢmıĢ da olabilir.

Bütün bu bilgiler, Donanma BaĢkomutanı‟nın (Benedetto Pesaro) Leccena‟dan yollanan 31 Eylül (1500) tarihli

mektubunda yer almaktadır. Donanma BaĢkomutanı, Bozcaada‟nın top ve oklarla oldukça iyi korunduğunu,

liman ağzının darlığı yüzünden gemilerini oraya sokamadığını, kadırgalara bağlı olan teknelerle (copano) kaleye

sızabildiklerini ayrıca belirtmektedir. A.e. , s. 938, 972-973 ve 990-992. 579 Januli Stathi, Osmanlı donanmasının erzak ve para sıkıntısı yüzünden Anablou‟dan ayrıldığını iddia

etmektedir. A.e. , s. 936-937. 580 Ġstanbul‟dan gelip Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na 30 Aralık (1500) tarihli bir rapor sunan Mathio

Perozin, padiĢahın Anabolu‟dan ayrılmasını Ģöyle izah etmektedir: PadiĢah, Kral Maximilan‟dan Venedik

donanmasının Anabolu‟ya geldiğini, ona Fransız donanmasının da yardım edeceğini haber almıĢtır. Bunu haber

almasaydı, padiĢah Anabolu‟ya savaĢ açacak, orada çatıĢacaktı. A.e. , s. 1222-1223.

110

padiĢaha krallarının Osmanlılara ait yerleri ele geçirdiğini söyleme cüretinde

bulunmuĢlardır.581

PadiĢah, ateĢkese daha 6 ay olduğunu, Kral‟ın ateĢkese aykırı

davrandığını onlara söyledikten sonra, bu iki Macar elçisinden birinin kellesini

vurdurmuĢtur. Sağ kalan diğerine Modon‟da ölen Venediklilerden birine ait olan San

Marco desenli kanlı mendili gösterip “Bak, San Marco‟yu nasıl kirlettim, nasıl

hırpaladım, senin kralına da aynısını yapacağım” demiĢtir. PadiĢah, bu söylediklerini

Macar Kralı‟na iletsin diye elçiyi serbest bırakmıĢtır. Bu mektuptan anlaĢıldığı

kadarıyla, padiĢah Modon seferinden beri, yani Koron‟u teslim almadan, ve

Anabolu‟yu alma teĢebbüsünde bulunmadan evvel Macarlar‟ın üzerine ordu

göndermeyi tasarlamaktadır. Anabolu kuĢatması, bu yüzden bu kadar kısa sürmüĢ

olmalıdır.

1500 yılının Eylül ayında kaleme alınan Venedik mektup ve raporları, daha

çok Osmanlı donanmasının Anabolu‟dan ayrılıĢını ve oradan Ġstanbul‟a gidiĢini konu

edinmektedir. Aynı yılın Ekim ayında yazılan mektuplar ise daha çok Viyosa

Nehri‟ndeki Osmanlı donanmasından söz etmektedir. Dıraç‟tan 1 ve 10 Ekim (1500)

tarihli iki mektup yollayan Baylos Vido Diedo, nehirdeki gemilerin nehirden

çıkarılıp yakında Avlonya‟ya taĢınacağını haber vermektedir.582

Gemilerin sığ olan

nehirden rahat çekilebilmesi için, içlerindeki hırdavat, lenger ve cephane

boĢaltılmıĢtır. PadiĢah, bütün bu malzeme ve mühimmatın Yanya‟daki kaleye

boĢaltılmasını emretmiĢtir.583

Nehirden ne zaman çıkabileceği belli olmayan

donanma, elindeki erzağı yenilemiĢtir; elindeki peksimeti köylülere dağıtıp onlardan

daha tazesini almıĢtır.584

1500 yılının Ekim ayında kaleme alınan Venedik mektup ve raporları,

Viyosa Nehri‟nden Avlonya limanına çekilen gemilerin sayı ve türü hakkında bilgi

vermekte, bunların ne Ģekilde söz konusu limana getirildiğini açıklamaktadır.

Otranto‟dan 10 Ekim (1500) tarihli iki mektup yollayan Vali Alvise Contarini,

581 A.e. , s. 945-946. 582 A.e. , s. 926-927. 583 Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından Lecce‟den yollanan 17 Aralık 1500 tarihli

mektup, Yanya kalesine lengerlerden biri çekilirken bir kaza yaĢandığını, kalede bulunan içi barutla dolu 2000

fıçı, yelken iskeleti ile çok sayıda cephanenin yandığını bildirmektedir. Yanan bu malzemeler yakındaki Avlonya

donanması için getirilmiĢtir. Çıkan patlama Yanya Kalesi‟nde çatlak oluĢmasına yol açmıĢtır. Söz konusu kaza, 1

Aralık‟ta meydana gelmiĢtir. A.e. , s. 926-927 ve 1257-1258. 584 A.e. , s. 926-927.

111

yanına gelen bir esirden Viyosa Nehri‟ndeki Osmanlı donanması hakkında önemli

bilgiler edinmiĢtir. Bu firari esir, Avlonya‟dan Napoli‟ye gitmekte olan bir

ağribardan kaçmıĢtır. Bu ağribar, padiĢah tarafından yollanan Osmanlı elçisini585

Lecce üzerinden Napoli‟ye ulaĢtırmak üzere yola çıkmıĢtır. Adından söz edilmeyen

esir, Viyosa Nehri‟nde 10 büyük kadırga, 20 hafif kadırga ile “spontone” adını alan

küçük bir gemi gördüğünü söylemektedir.586

Venedik‟in elinden alınan “Pagana” adlı

kadırga587

da oradadır.588

Top taĢıyan bir barça nehirde ilerlemektedir. Nehirden

getirilen bir pergende Avlonya kıyısına çekilmiĢtir. Bahsi geçen esir, Avlonya‟da 18

oturaklı bir kalyata yapıldığını da bildirmektedir. Yeni yapılan bu kalyata ile

Avlonya‟ya çekilen pergende Venedik kadırgalarını gözlemektedir. Viyosa‟daki

donanma, Müslüman ve Hıristiyanlar‟dan oluĢan sadece 700 kiĢi tarafından

muhafaza edilmektedir.589

Avlonya‟da ikamet edip de elinden iĢ gelen her erkek,

Semendire‟nin (Smedro) yolunu tutmuĢ, geride çoğunlukla kadınlar ve kızlar

kalmıĢtır. PadiĢah, Macarlar‟ın Osmanlı topraklarına saldırdığını haber alınca,

Avlonya‟daki erkekleri Semendire‟ye çağırmıĢtır. Ulahlar tarafından yollanan ulak,

Leh ve Macarların padiĢaha ait üç büyük yere saldırdığını haber verince hemen

Semendire‟ye geçen padiĢah, Avlonya‟daki eli silah tutan herkesin o tarafa gelmesini

emretmiĢtir.590

Venedik Osmanlı askeri gücünün Semendire‟ye aktarılmasını fırsat

bilerek Avlonya‟daki gemilere saldırmaya baĢlamıĢtır. . Avlonya‟daki birkaç

kadırga, Venediklilere ait 40 kadırga tarafından ele geçirildiğini söylemektedir.591

Bu olayın, mektubun yazılmasından 16 gün önce (24 Eylül 1500 tarihinde) vuku

bulduğunu ayrıca belirtmektedir. Ona göre, Avlonya‟daki donanmayı yakmanın tam

zamanıdır. 1500 yılının Kasım ayında yollanan birkaç mektup, Viyosa

donanmasından kaç geminin Avlonya‟ya getirildiğini, bunların hangi türde gemiler

585 Söz konusu Osmanlı Elçisi‟nün kim olduğu belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 998-999. 586 A.e. , s. 998-999. 587 Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi, Otranto‟dan yolladığı 17 Aralık (1500) tarihli mektubunda

Pagana kadırgası ile birlikte Avlonya‟da bulunan 5 kadırganın nizama sokulmuĢ olduğundan, denize çıkmaya

hazırlandığından söz etmektedir. Kont, aynı zamanda Komutan olan Piero Nadal, Ülgün‟den yolladığı 1 Ocak

1501 tarihli mektupta Pagana adlı kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 5 geminin nehirden çıkarılıp

Avlonya‟ya götürüldüğünü ve Avlonya‟da 10 hafif kadırganın hazırlandığını bildirmektedir. A.e. , s. 1257-1258

ve 1383-1384. 588 A.e. , s. 999. 589 A.y. 590Otranto‟dan 17 Aralık (1500) tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi

Avlonya‟daki Yeniçeri‟lerin Macarlar‟a karĢı tedbir olarak Üsküp‟e nakledildiğinden söz etmektedir. A.e. , s.

999, s. 1257-1258. 591 A.e. , s. 999.

112

olduğunu bildirmektedir. Otranto‟dan 20 Kasım (1500) tarihli bir mektup yollayan

Vali Alvise Contarini, Viyosa Nehri‟nden çıkan 5 kadırga ve Avlonya limanına

ulaĢtığını haber almıĢtır.592

II. Bayezid, 1500 yılının Ekim ve Kasım aylarından itibaren donanma

hazırlıklarına yeniden hız vermeye baĢlamıĢtır. Dubrovnik‟ten 17 Ekim(1500) tarihli

bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, padiĢahın Karadeniz, Rumeli, Ġstanbul ve

Gelibolu‟da donanma hazırlıklarını artıracağını, Osmanlı donanmasının iyice

güçlenmemesi için Viyosa‟daki donanmanın bir an önce yakılması gerektiğini

yazmaktadır.593

Venedik‟in Napoli‟deki elçisi Francesco Morosini tarafından yollanan 24

Kasım (1500) ve 31 Kasım tarihli mektuplar, padiĢahın Venedik kadırgalarının

mimarisinden nasıl etkilendiğini, onları taklit etmek için tebaasını nasıl seferber

ettiğini gözler önüne sermektedir. Modon‟dan getirilen iki büyük Venedik

kadırgasını inceleyen padiĢah bunlara benzer 50 kadırga yapılmasını istemiĢtir.594

1500 yılının Kasım ayında Ġstanbul‟da bulunan Mathio Perozin adlı Korfu

vatandaĢı 30 Aralık (1500) günü Korfu‟ya vardığında oradaki Donanma

BaĢkomutanı‟na Osmanlı donanması hakkında rapor sunmuĢtur.595

Mathio

Perozin‟in raporuna göre, Osmanlılar Venedik‟in elinden aldıkları büyük kadırgayı

donanmayla beraber Ġstanbul‟a getirmiĢlerdir. Söz konusu kadırga, Modon‟a erzak

ulaĢtırmaya çalıĢırken Osmanlılar‟ın eline geçmiĢtir. Bu kadırganın Ġstanbul‟a

getirilmesinin belli bir sebebi vardır: PadiĢah, marangoz ustalarını getirip bu gemiyi

onlara incelettikten sonra, Sinop‟a gitmelerini, orada bu geminin aynısından 30

büyük kadırga yapmalarını emretmiĢtir.596

Söz konusu ustalar, bu gemi kadar zarif ve

592 Vali Alvise Contarini‟ye bu bilgiyi veren kiĢi VardiyanbaĢı Sebastian Marcello‟dur. VardiyanbaĢı‟na bu

bilgiyi veren Baylos Vide Diedo‟dur. Video Diedo, Dıraç‟tan yolladığı 14 Ekim (1500) tarihli mektupla söz

konusu bilgiyi ona iletmiĢtir. Vide Diedo, yine Dıraç‟tan yolladığı 29 Kasım (1500) tarihli mektupta kadırga ve

firkate ve kalyatadan oluĢan 10 geminin, 7 ve 8 Kasım tarihleri arasında, Viyosa Nehri‟nden Avlonya‟ya

çekildiğini yazmaktadır. Her gemide 20-25 kiĢi vardır. Bunların bir kısmı kürek çekmekte, diğer bir kısmı

ellerinde oklarla gemileri korumaktadır. Gemilerin bazıları teknelerle romörke edilmektedir. Viyosa‟da bulunan

firkate ve kalyatadan oluĢan 12 gemi tamir edilmektedir. Bunlar ilkbaharda Avlonya‟ya çekilecektir. A.e. , s .

1148, s. 1197. 593 A.e. , s. 1059-1060. 594 A.e. , s. . 1048-1049. 595 15 Kasım (1500) günü Ġstanbul‟dan yola çıkan Mathio Perozin, Korfu‟ya 45 günde ulaĢmıĢtır. A.e. , s. . 1222-

1223. 596 A.e. , s. 1223.

113

yine bu gemi kadar kullanıĢlı bir kadırga yapamayacaklarını, bu kadar güzel

olanların ancak Venedik‟te yapılabileceğini, onları taklit etmenin çok zor olduğunu

padiĢaha söylemiĢlerdir. Yine Venedik‟in elinden alınan Malipiera adlı hafif kadırga,

bahsi geçen Korfu vatandaĢının anlattığı üzere, halkın epey bir ilgisini çekmiĢtir.

Onu görmek isteyen herkes birer akçe ödemektedir. Bir kısmı Ġstanbul‟da, diğer bir

kısmı Gelibolu‟da bulunan donanma, Ġnebahtı ve Koron‟dan gelen birkaç adam

tarafından ziftlenmiĢtir.597

Zonkiyo Deniz SavaĢı sırasında ele geçirilen la Leggia adındaki hafif

kadırga598

, padiĢahın inĢa ettirdiği gemilere örnek teĢkil eden bir baĢka Venedik

gemisidir. Ġstanbul‟daki tersaneye çıkarılan 50 hafif kadırga, bu geminin örnek

alınmasıyla inĢa edilmiĢtir.599

Bu 50 hafif kadırga Preveze yakınındaki Voniça‟ya

(Vandiza/Vonizza: Preveze‟nin güneyindeki liman) götürelecektir. PadiĢah, bu 50

kadırgaya ek olarak, 100 hafif kadırga daha yaptırmak istemektedir.600

Gemilerin

inĢası sırasında, esir Andrea de Re‟nin601

bilgisine baĢvurulmuĢtur. PadiĢah, Ġnebahtı,

Narda ve daha pek çok yerden ustalar da getirmiĢtir.602

Dubrovnik‟ten 20 Ocak

(1500) tarihli bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, Karadeniz‟de yapılan gemilerin

Anavarin‟de ele geçirilen söz konusu geminin (la Leggia adlı hafif kadırga) örnek

alınmasıyla inĢa edildiğini yazmaktadır.603

Leggia adlı kadırganın taklit edilmesiyle

597 Pegola: Pece. Ragia di pino trata dal legname col foco (Pegola: Terabentin. Gemilerde kullanılan, yangına

karĢı kullanılan çam reçinesi). Vocabolario Veneziano e Padovano co‟ Termini e Modi Corrispondenti, Padova,

Stamperia Gonzatti, 1725, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 28.08. 2010, s. 233 ve I Diarii, C. III , s. 1223. 598 Bu kadırga Zonkiyo Deniz SavaĢı (Anavarin Seferi) sırasında bir top atıĢıyla öldürülen Vetor (Vittorio) da

Leggia‟nın kadırgasıdır. Kadırga bu saldırı yüzünden epey zarar görmüĢtür. Mosta adındaki baĢka bir kadırganın

kâtibi olan Christofaro Malaverti tarafından bu bilgi verilmektedir. Bu kiĢi, 14 Mart (1501) günü Korfu‟dan

ayrılmıĢtır. Oradan ayrılmadan kısa bir süre önce Donanma BaĢkomutanı‟na bir rapor sunmuĢtur. I Diarii, C. III,

s. 1613. 599 Korfu‟dan yollanan 22 ġubat (1501) tarihli mektupta bu bilgiler yer almaktadır. Söz konusu mektup Donanma

Emini Girolamo Pisani ile Korfu‟daki Baylos tarafından yollanmıĢtır. A.e. , s. 1398-1399. 600 Kotor‟dan yollanan, göndereni belirtilmemiĢ olan 29 Ocak (1501) tarihli birkaç mektup, padiĢahın 100 hafif

kadırga yaptırdığını bildirmektedir. Bu kadırgaların çoğu Ġzmit‟te inĢa edilecektir. Seferden dönen eski

donanmanın ziyadesiyle yıpranmasından seyrüsefere çıkamaz hale gelmesinden dolayı padiĢah bu kadar çok yeni

gemi yaptırmaktadır. Söz konusu mektuplar, Osmanlı donanmasının gelecek iki yıl, yani 1501 ve 1502 yılları

boyunca sefere çıkmayacağını da vurgulamaktadır. PadiĢah seferler sırasında oldukça fazla iĢ ve vergi yüklediği

tebaasını dinlendirmek istemektedir. A.e. , s. 1399 ve 1455-1456. 601 Modon seferi sırasında Osmanlıların eline geçen Mosta adlı kadırganın kâtibi olan Christoforo Malaverti, 500

duka fidye karĢılığında özgürlüğüne kavuĢtuktan sonra Korfu‟ya uğrayıp Donanma BaĢkomutanı‟na rapor

sunmuĢtur. Donanma BaĢkomutanı‟nın 19 Mart (1501) tarihli mektubuna konu olan bu rapor, Andrea de Re‟den

(Andrea Derè olarak da adlandırılır) söz etmektedir. VardiyanbaĢı olan Andrea de Re, Osmanlıların

hizmetindeyken pruva ve pupa kısmında birer top taĢıyan kadırgalar tasarlamıĢtır. Konstantin adındaki bir usta

onu himaye etmektedir. Ele geçirilen Venedik kadırgasının örnek alınıp yeni kadırgalarının inĢa edilmesi

hususunda görevlendirilmiĢtir. Günde 9 akçe kazanmaktadır. A.e. , s. 1520-1521. 602 A.e. , s. . 1398-1399. 603 A.e. , s. 1404.

114

yapılan 50 hafif kadırgadan 11 tanesi Venedik Donanma BaĢkomutanı‟nın eline

geçmiĢtir. BaĢkomutan, kadırgaların Voniça Kalesi‟ne ulaĢtığı sırada bu 11 gemiyi

ele geçirmiĢtir.604

Donanma BaĢkomutanı ele geçirdiği gemilerdeki ganimetleri Ģöyle

kayda geçirmiĢtir: Çapa, demir, çok sayıda halat, lenger, pamuk, yün kumaĢlar ve

daha pek çok alet ve edevattan oluĢan 70 adet eĢya.

Kaptanıderya Yakup PaĢa, 1500 yılının Aralık ayında beyin ödemi yüzünden

hastalanınca azledilmiĢtir.605

Yerine eski Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa

getirilmiĢtir.606

PadiĢah, eski Anadolu Beylerbeyi olan damadı Sinan PaĢa‟yı Rumeli

Beylerbeyliği‟ne getirmiĢtir. Bu bilgiler, Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia‟nın 23

Ocak (1501) tarihli mektubunda yer almaktadır. Konsolos, Yakup PaĢa‟nın azlini

Ġstanbul vasıtasıyla öğrenmiĢtir. Onun azlini, 28 Aralık (1500) günü haber almıĢtır.

Osmanlı donanma faaliyetleri, 1501 yılının Ocak ayında dikkate değer bir

biçimde artmıĢtır. Girolamo Giorgi‟nin Dubrovnik‟ten yolladığı 4 ve 7 Ocak (1501)

tarihli mektuplar, padiĢahın Karadeniz‟de 100 kadırga607

inĢa ettirmekte olduğunu

haber vermektedir.608

Venedik ve Ġspanyol donanmaları, 1501 yılının Ocak ayında tek bir Ģeye

odaklanmıĢtır. Bütün amaçları Avlonya‟daki Osmanlı kadırgalarını yakmaktır.

Bunun için Venedikliler istihbarat toplamıĢ, Avlonya ve ona yakın yerlerdeki

gemilerin nasıl korunduğunu öğrenmiĢlerdir. 7 Ocak 1501 tarihli bir mektup609

,

Avlonya ve Yanya‟nın nasıl korunduğu, oralarda ne kadar muhafız olduğu hakkında

604 Söz konusu bilgi, Donanma BaĢkomutanı‟nın Ayamavra yakınlarından yolladığı 29 Ocak (1501) tarihli

mektupta yer almaktadır. A.e. , s. 1415. 605 A.e. , s. 1551. 606 A.y. 607Karadeniz‟de inĢa edilen bu 100 kadırga ġehzade Selim tarafından yaptırılmaktadır. Korfu‟dan 6 ġubat 1501

tarihli bir mektup yollayan Baylos Vido Diedo, Karadeniz‟deki bu Ģehzadenin çok sayıda hafif ve büyük kadırga

yaptırmakta olduğunu haber vermektedir. Anabolu‟dan 31 Ocak (1501) tarihli bir mektup yolayan Donanma

Emini Alvise Barbarigo, ġehzade Selim‟in bu gemileri Ġstanbul‟a göndereceğini söylemektedir. Donanma

BaĢkomutanı tarafından yollanan 13 Mart 1501 tarihli mektup, Karadeniz‟den Ġstanbul‟a 40 büyük kadırga

getirildiği bilgisini vermektedir. Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia, Rodos‟taki Venedik Elçisi Dominico

Dolfin‟e yolladığı 7 Ekim 1502 tarihli mektupta Karadeniz‟de yapılmıĢ olan 50 yeni kadırganın Ġstanbul‟a

ulaĢtırıldığını yazmaktadır. Ġstanbul‟da da 100 adet hafif kadırga yapılacaktır. Rodos‟taki Venedik Konsolosu

Piero di Mussi, Donanma BaĢkomutanı‟na yolladığı 16 Aralık (1500) tarihli mektupta, padiĢahın Ġstanbul‟daki

tersane tezgahlarında 100 hafif kadırga, 40 mavna yaptırdığını haber vermektedir. Bu mektuba göre, padiĢah, Çok

sayıda yeniçeriden oluĢan adeta bir kalafatçı-marangozcu ordusu kurdurmuĢtur. PadiĢah, kara ve deniz

savaĢçılarının nizama sokulacağını pazar yerlerinde duyurmaktadır. A.e. , C. III, s. 1521-1522, 1546 ve 1548 ve

A.e. , C. IV, s. 246 ve 480. 608 Sanuto, bu mektubun kimin tarafından ve nereden yollandığını belirtmemektedir. Sadece, güvenilir biri

tarafından yollandığını söylemektedir. A.e. , C. III, s. 1304. 609 A.e. , s. 1312.

115

bilgi vermektedir. Avlonya‟da Müslüman ve Hıristiyanlardan oluĢan 1400 kiĢi ile

300 atlı bulunmaktadır. Sancakbeyi‟nin saray halkını da bunlara katmak gerekir.

Yanya‟da ise atlılar ve piyadelerden oluĢan 200 kiĢi vardır. Osmanlı kadırgaları

Yanya‟nın 1 mil uzağındaki Avlonya Körfezi boyunca sıralanmaktadır. Venedik ve

Ġspanyol gemileri, Avlonya Körfezi‟ne girmek için uygun zamanı kollamaktadır.

Bu gemilerin yanında küçük kayıklar ve tekneler bulunmaktadır. Bu kayık ve

tekneler silahlandırılmıĢtır; pruvalarında küçük toplar taĢımaktadırlar. Venedik ve

Ġspanyol gemileri, kadırgaların kıyıya çekildiği yerin 8 mil uzağında beklemektedir.

Venedikliler ve Ġspanyollar, kıyıda duran Osmanlı kadırgalarının üzerine kayıklar

yollanmıĢtır. Bu kayıklar, üç farklı yönde hareket etmektedir.610

Bir kısmı

kadırgaların yukarısına geçmiĢtir. Bir kısmı kadırgaların aĢağısında kalmıĢtır.

Üçüncü bir grup kadırgaların hemen arkasındadır. Kıyıya elinde ateĢ olan birkaç

adam ile biraz cephane bırakılmıĢtır.611

Bu adamlar, Osmanlı kadırgalarını yakmak

için oradadırlar. Bunlar kayıklarla kıyıya ulaĢmıĢtır.

Viyosa Nehri‟ndeki kadırga, firkate ve kalyataların Avlonya‟ya çekilmesi

iĢlemine, 1501 yılının Ocak ayından itibaren hız verilmeye baĢlanmıĢtır. Napoli

Elçisi Francesco Anselmi, Viyosa‟dan çıkarılan iki kadırganın Avlonya limanına

çekildiğini ve Avlonya‟da firkate ve kalyatalardan oluĢan dört gemi daha

bulunduğunu yazmaktadır.612

Ocak ayının ortalarında bir kadırga ve bir firkate daha

bunlara eklenmiĢtir. Molla‟dan (Maglie/Napoli) 13 Ocak 1501 tarihli bir mektup

yollayan Vali Girolamo Piggiamano, Avlonya‟da üç kadırga ile firkate ve

kalyatalardan oluĢan beĢ gemi bulunduğunu bildirmektedir.613

Venedikliler, 1501 yılının Ocak ayında, padiĢahın büyük bir donanma

yapacağını haber almıĢtır. Lazaro Padoano adındaki bir Yahudi, 3 Ocak (1501) günü

Trani‟de (Bari‟nin kuzeybatısındaki Napoli Krallığı kenti) bulunan Vali Girolamo

Pigiamano‟yu ziyaret edip ona Osmanlı donanma hazırlıklarıyla ilgili önemli bilgiler

610 A.e. , s. 1312-1313. 611 A.y. 612 Francesco Anselmi tarafından Otranto‟dan yollanan 4 Ocak 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1347. 613 Dubrovnik‟ten 21 Ocak 1501 tarihli bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, üç kadırga ile firkate ve kalyatadan

oluĢan 5 geminin Avlonya kıyısında bulunduğunu, kadırgaların suda bekletildiğini, daha pek çok geminin Viyosa

Nehri‟nden çıkarılıp Avlonya‟ya taĢınacağını haber vermektedir. A.e. , s. 1348 ve 1405.

116

aktarmıĢtır.614

1,5 ay önce, 1500 yılının Kasım ayı ortalarında Selanik‟e uğrayan bu

Yahudi casus, Vardar Yenicesi‟ne gidip padiĢahı ve onun ordusunu ziyaret etmiĢtir.

Ordunun arasındayken, padiĢahın gelecek yıl, yani 1501 yılında, 400 yelkenliden

oluĢan615

yeni bir donanma yaptıracağını öğrenmiĢtir. PadiĢah gemi mürettebatının

önceki donanmadakinden daha nitelikli olmasına özen gösterecektir. Kendisi,

gemilerin her birinde en az 10 denizcinin bulunmasını Ģart koĢmuĢtur.616

Kısaca,

padiĢah, Osmanlı donanmasını belli bir standarda kavuĢturma ve donanmadaki

iĢgücünün niteliğini yükseltme çabası içindedir. Geminin diğer gücünü oluĢturan

yeniçeri ve azaplar, bu yeni donanma yapısında eski yerlerini koruyacaktır. Bununla

birlikte, padiĢah, yeniçeri ve azap olan herkesin donanmaya alınmamasını, onların

arasından öne çıkanların ve yetenekli olanların donanmada görevlendirilmesini

emretmiĢtir.

PadiĢahın 400 yelkenli hazırlattığını haber veren bir baĢka kiĢi, Donanma

Emini Girolamo Pisani‟dir. Girolamo Pisani, Anavarin limanından yolladığı 5 ġubat

1501 tarihli mektubuna, padiĢahın 200 hafif kadırga, 50 büyük kadırga, kalyata ve

firkateden oluĢan 150 gemi olmak üzere toplam 400 yelkenli inĢa ettirmekte

olduğunu yazmaktadır.617

Hafif kadırgaların her biri birer büyük bombart

taĢıyacaktır.618

PadiĢah, artık, büyük gemi619

, top ve yük gemisi yaptırmak

istememektedir.620

Donanma Emini, bunun nedenini açıklamamaktadır. Ancak,

padiĢahın hafif ve hızlı bir donanmaya sahip olmayı istediği ortadadır. Bahsi geçen

614 A.e. , s. 1348. 615 Korfu‟dan 19 Mart 1501 tarihli bir mektup yollayan Venedikli Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro,

Modon Seferi sırasında esir düĢüp Ġstanbul‟a götürülen gemi kâtibi Christoforo Malaverti‟nin anlattıklarına

değinmektedir. 500 duka fidye ile Ġstanbul‟daki esaretten kurtulan bu Venedikli, Korfu‟ya ulaĢır ulaĢmaz

Donanma BaĢkomutanı‟na bir rapor sunmuĢtur. Onun raporunda Ģu bilgiler sıralanmaktadır: PadiĢah, 400

gemiden oluĢan bir donanma hazırlatmaktadır. Donanmanın kadırga tipi hafif gemilerden, yani büyük ve hafif

kadırgalardan ve diğer küçük gemilerden oluĢmasını isteyen padiĢah, ağır olduğu için büyük gemi yaptırmayı

düĢünmemektedir. Denize çıkamaz haldeki 37-38 gemi çöpe atılmayı beklemektedir. Narda‟da yapılan 55 hafif

kadırga ile 4 büyük kadırga Gelibolu‟ya getirilmiĢtir. Gelibolu‟da denize çıkamaz, tamirle düzelemez haldeki

gemiler vardır. 14 Mart 1501 tarihinde Korfu‟ya ulaĢıp orada rapor sunan VardiyanbaĢı Valerio Marcello,

Gelibolu‟da bulunan 40 kadırganın seyrüsefer edemez halde olduğunu söylemektedir. Modon‟un fethi sırasında

esir düĢen bu VardiyanbaĢı, 1200 dukalık fidyenin ödenmesi ile serbest bırakılmıĢtır. A.e. , s. 1520-1523 ve 1554-

1556. 616 A.e. , s. 1348. 617 A.e. , s. . 1525-1526. 618 A.e. , s. 1526. 619 Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia, 10 ġubat 1501 tarihli mektubunda, padiĢahın 200 hafif kadırga, 50

büyük kadırga, firkate ve kalyatadan oluĢan 150 gemi ile 6 büyük gemi yaptıracağını bildirmektedir. Michiel

Musuro, Kandiye‟den yolladığı 14 Mayıs (1501) tarihli mektubunda 4 büyük gemi yapılmakta olduğunu

yazmaktadır. Yani, padiĢah, büyük gemi yapmaya devam etmiĢtir. A.e. , C. IV, Nisan 1969, s. 21-22 ve 51-52. 620 A.e. , C. III, s. 1526.

117

üç gemi türü donanmanın hız kabiliyetini düĢürdüğü için, artık o tür gemiler

yaptırmaktan vazgeçmiĢ olmalıdır.

14 Mart 1501 günü Korfu‟ya ulaĢıp oradaki Donanma BaĢkomutanı‟na bir

rapor sunan VardiyanbaĢı Valerio Marcello621

, Ġstanbul‟dayken önemli bilgiler

edinmiĢtir. Babıâli‟yi ziyaret eden Marcello, Veziriazam Mesih PaĢa ile

görüĢmüĢtür. Ondan ve diğer Osmanlı vezirlerinden iĢittiklerini Ģöyle

özetlemektedir: Vezirler, savaĢ istememektedir. Çünkü, barıĢ zamanında savaĢ

zamanındakinden daha çok para hazineye girmektedir. Buna rağmen, padiĢah,

savaĢmaktan geri durmayacaktır. Kendisi, 500 kadırga yaptırabilecek kudrete

sahiptir.622

Venedikliler Osmanlılarla savaĢmaya devam edecek olursa (Venedik

Donanma BaĢkomutanı‟nın Osmanlılara ait olan Anavarin, Aya Mavra ve

Kefalonya‟ya saldırması kastediliyor) padiĢah Venedik limanına donanma

çıkaracaktır.

Valerio Marcello, vezirlerin söylediklerine istinaden padiĢahın 500 kadırga

yaptırmakta olduğunu rapor etmektedir.623

Bunların 200 tanesi hafif kadırga, 50

tanesi büyük kadırga olacaktır.624

Bu 250 kadırganın nerede yapıldığı hakkında

herhangi bir bilgi vermeyen Marcello, Ġstanbul‟da, 85 hafif kadırga, 15 baĢtarda ve

25 ağribar bulunduğunu söylemektedir. Preveze‟den getirilmiĢ olan 12 kadırga da

oradadır.

Vali Girolamo Piggiamano‟nun Trani‟den yolladığı 4 Ocak 1501 tarihli

mektuba konu olan Yahudi casus625

, Viyosa Nehri ile Avlonya Körfezi‟ndeki gemiler

hakkında oldukça ayrıntılı bilgi sunmaktadır. Viyosa tarafına da giden Yahudi, orada

30 büyük kadırga ile mastinazi (?bekçi) tipi 4 büyük gemi görmüĢtür. Suda bekleyen

bu gemilerin kürekleri ve diğer edavatı temin edilmiĢtir. Donanmayı bir voyvodanın

emrinde olan 400 azab korumaktadır. Bunlar köylülerden seçilmiĢtir. Voyvoda,

oranın 3 gün uzağında bulunan Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟ya bir mektup

621 Valerio Marcello, Modon‟un Fethi sırasında esir alınmıĢ, 1200 dukalık fidyenin ödenmesiyle de serbest

bırakılmıĢtır. A.e. , s. 1554-1555. 622 A.e. , s. 1555. 623 A.e. , s. 1556. 624 A.y. 625 Adı belirtilmeyen bu casus, Selanik, Vardar Yenicesi ile Avlonya‟ya uğrayıp Osmanlı gemileriyle ilgili bilgi

toplamıĢtır. A.e. , s. 1349.

118

yazarak bu adamlara tek kuruĢ vermeye gerek olmadığını yazmıĢtır. Sancakbeyi,

Voyvodası‟na bu adamları kovması, orada sadece 40-50 adam bırakmasına iliĢkin bir

cevap yollamıĢtır. PadiĢahın damadı olan Sancakbeyi o yıl (1500 yılı) donanmayı

çıkaramadığı için padiĢahın öfkelenmesine neden olmuĢtur. Voyvoda, üç defa Viyosa

kıyısına at koĢturmuĢtur. Avlonya‟dan getirdiği çok sayıda adamla Viyosa‟daki

donanmanın bir kısmını çıkarıp, gemileri Avlonya‟ya götürmüĢtür. Viyosa nehrinin

ağzındaki su 4 karıĢtır. Yoğun yağmur yüzünden nehrin ağzı toprakla dolduğundan

nehrin ağzındaki gemiler çıkarılamamıĢtır. Oradaki Tükler Yahudi‟ye kar yağınca

nehir ağzının geniĢleyeceğini, o zaman bu gemileri çıkarabileceklerini söylemiĢtir.

Su derinleĢtiğinde 4 kadırga oradan çıkarılmıĢtır. Nehrin ağzında top gemisine

benzeyen iki gemi bulunmaktadır.626

Üzerlerinde çok sayıda top vardır. Viyosa‟daki

donanmanın baĢında duran 40-50 adamdan 10 tanesi mühtedidir; Hıristiyanlık‟tan

dönmüĢlerdir.627

4 aydır orada olduklarını, tek kuruĢ para almadıklarını, zorla orada

tutulduklarını söylemektedirler.

Viyosa Nehri‟nden Avlonya‟ya taĢınan gemilerin sayısı, 1501 yılının ġubat

ayında daha da artmıĢtır. Dubrovnikli asil Bernardo Gondola tarafından yollanan 13

ġubat (1501) tarihli mektup, Viyosa Nehri‟nden 11 kadırga ile firkate ve

kalyatalardan oluĢan 5 gemi çıkarıldığını, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın

emriyle bu gemilerin Avlonya‟ya götürüldüğünü bildirmektedir.628

Gemilerin

çıkarılması iĢine aynı yılın Ocak ayında baĢlanmıĢtır.629

Osmanlılar, gemileri

çıkardıktan sonra baĢarılarını kutlamak için Ģenlik ateĢi yakmıĢlardır.630

1501 yılının

ġubat ayında donanma için erzak da hazırlanmaktadır. PadiĢah, Eğriboz, Ġstifa

(Estives/Stives), Livadiye (Vadia) ve Ġzdin‟de (Sethines)631

peksimet üretilmesini

emretmiĢtir.632

626 A.y. 627 A.e. , s. 1350. 628 Donanma BaĢkomutanı‟nın (Benedetto Pesaro 7 Mart 1501 tarihli mektubu, Viyosa‟dan 6 kadırga çıkarıldığını

bildirmektedir. Yani onun mektubu ile Bernardo Gondola‟nın 13 ġubat (1501) tarihli mektubu arasındaki 25-26

gün içinde 5 kadırga çıkartılmıĢ olmalıdır. Çünkü Bernardo Gondola, 11 kadırganın çıkarıldığını söylemektedir.

Donanma BaĢkomutanı, nehirden çıkarılan 6 kadırganın haricinde, Viyosa Nehri‟nde 32 kadırga daha

bulunduğunu bildirmektedir. Bunların 22 tanesi hafif 10 tanesi büyük kadırgadır. Nehrin ağzı sığdır. Çok sayıda

adam elinde kazmalarla çukur açmaktadır. A.e. , s. . 1457-1458 ve 1546. 629 A.e. , s. 1457-1458. 630 A.y. 631 Ġstifa, Livadya ve Ġzdin bugünkü Yunanistan‟da yer almaktadır. Bu kentler, Atina‟nın kuzeybatısındadır. 632 Korfu‟daki Baylos Vido Diedo tarafından yollanan 6 ġubat 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1548.

119

1501 yılının Mart ayına gelindiğinde, Donanma BaĢkomutanı Benedetto

Pesaro, Avlonya kadırgalarını sabote etmeye, hatta onları ele geçirmeye baĢlamıĢtır.

Korfu‟dan yolladığı 7 Mart (1501) tarihli mektubunda Osmanlılara ait 11 kadırgayı

ele geçirdiği müjdesini veren Donanma BaĢkomutanı, gemilerin içindeki

malzemeleri, baĢka bir deyiĢle elde ettiği ganimeti 1246 adet donanma bayrağı, 1073

adet zırh, 423 adet eğer, 31 adet Ģamandıra ipi633

, 26 adet halat, 11 adet bocurgat

ipi634

, 25 adet çapa, 45 adet çengel olarak sıralamaktadır.635

Karadeniz‟deki donanma faaliyetleri, 1501 yılının Haziran ayında hız

kazanmaya baĢlamıĢtır. Dubrovnik‟ten 2 Haziran 1501 tarihli bir mektup yollayan

Troian Bolani, Karadeniz‟de 60 büyük kadırga inĢa edilmekte olduğunu haber

vermektedir.636

Ġzmit Körfezi‟nde de hafif kadırgalar yaptırılmaktadır.637

Osmanlı donanması hakkındaki mektup ve raporların bir kısmı Osmanlı ve

Venedik donanması arasındaki çatıĢmalara değinmektedir. Otranto‟dan 4 Kasım

1501 tarihli bir mektup yollayan Vali Alvise Contarini, Fransız ve Venedik

donanmalarının Midilli‟ye düzenlediği ortak saldırıdan söz etmektedir.638

Venedik

Donanma BaĢkomutanı, Fransız Donanma BaĢkomutanı Mösyö di Ravasten ve onun

yanındaki 4 Fransız kadırgası ile 17 Ekim (1501) günü Midilli‟ye çıkarma

yapmıĢtır.639

5 Aralık günü Midilli‟ye gelen, 120 gemiden oluĢan Osmanlı

donanması640

, Venedik-Fransız ortak teĢebbüsünün uzun soluklu olmasını

engellemiĢtir. Osmanlı donanmasındaki 120 geminin kırkı kadırgadır. Geri kalan 80

gemi, firkate, kalyata, top, at ve yük gemilerinden oluĢmaktadır.

633 Grippia: Fune attaccata per l‟un dei capi al diamante dell‟ancorà per l‟altro al gavitello (Bir ucu çapanın

elmasına, bir ucu kamara Ģamandırasına bağlanan ip). Luigi Fincati, Dizionario di Marina Italiano/Francese,

Genoa-Torino, Luigi Beuf Libraio-Editore, 1870, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 17.01.2011, s. 163. 634 Cavopiano: Fune che avvolta all‟argano e bozzata alla gomena serve a salpare l‟àncora in temrine di corderia

il cavopiano è quello formato di legnuoli semplici (Bocurgatı saran ip. Halata bağlanır. Halatın çekilmesinden

sonra çapanın atılmasını sağlar. Basit olanları tahtadan yapılır). A.e., s. 113.

635 I Diarii, C. III, s. 1547-1548. 636 A.e. , C. IV, s. 73. 637 A.y. 638 A.e. , s. . 180-181. 639 A.y. 640 Adı belirtilmeyen bir Venedik casusu, 22 Kasım (1501) günü Ġstanbul‟dan ayrılıp 2 Aralık günü Midilli‟ye

ulaĢmıĢtır. 12 Aralık tarihine kadar Midilli‟de kalan bu casus, Osmanlı donanmasının oraya varıĢına bizzat Ģahit

olmuĢtur. Söz konusu casus, Midilli‟de gördüklerini 18 Mart 1502 tarihinde Venedikli yetkililere rapor etmiĢtir.

Bu raporun kime ve nerede takdim edildiği Sanuto tarafından belirtilmemektedir. Korfu ya da Venedik olabilir.

A.e. , s. 242-243.

120

1502 yılının Eylül ayında padiĢahın yaptırmakta olduğu 40 kadırga

tamamlanmıĢtır.641

Bu bilgiyi veren Baylos Leonardo Bimbo, Pera‟dan yolladığı 9

Eylül (1502) tarihli mektubuna Ģu bilgileri de yazmaktadır: PadiĢahın 100 adet eski

kadırgası vardır. 100 tane daha kadırga yaptırmak istemektedir. PadiĢahın 100 adet

küçük gemisi de bulunmaktadır. Bunların çoğu kalyata, firkate ve pergende

türündedir.

Vasillikon‟dan (Vasilicha/Eğriboz Adası‟nın güneybatısındaki kent) yollanan

22 Eylül (1502) tarihli mektup642

, eski donanmadaki gemilerin durumuna dair önemli

ipuçları barındırmaktadır. Bu mektuptan anlaĢıldığı kadarıyla, Modon Seferi‟nden

dönen büyük gemiler kullanılmaz haldedir. Çünkü, Yeni Kaptanıderya olan Davut

PaĢa, eski donanmadan kalan birkaç büyük geminin sökülmesini, bu büyük gemilerin

tahtalarıyla büyük ve hafif kadırgalardan oluĢan 8 gemi inĢa edilmesini

emretmiĢtir.643

Üstelik, paĢa, bu hususta padiĢahtan icazet de almıĢtır.644

Mektupta

geçen bir baĢka ilginç ayrıntı, Kemal Reis‟in harap haldeki gemisinin müzayedeye

sunulmasıdır. Mektubu gönderen kiĢi, gemiyi müzayedeye sunanın Davut PaĢa

olduğunu bildirmektedir.645

Geminin satıĢ fiyatı hakkında da bilgi verilmiĢtir. Kemal

Reis‟in bu gemisi 400.000 dukadan646

alıcı bulmuĢtur.647

Ancak, onun kim tarafından

satın alındığına iliĢkin herhangi bir bilgiye mektupta rastlanılmamaktadır. Söz

konusu mektup, yapılmakta olan yeni kadırgalar için nasıl kürekçi temin edildiğini

de izah etmektedir. Selanik‟te oturan Rum ve Müslüman tüccarlar, Davut PaĢa‟ya

60-70.000 kürekçi yollamıĢtır.648

Bu tüccarlar, söz konusu kürekçilerin 25 günlük

ücretlerini de kendileri ödemiĢtir.649

Bundan baĢka, Davut PaĢa, oğullarından (kaç

oğlunun olduğu belirtilmemiĢ) her birine 6 büyük kadırga yaptırmaktadır.650

Ocak

ayına kadar bu kadırgaların kendisine teslim edilmesini onlardan istemektedir. 641 A.e. , s. 431-432. 642 Sanuto, bu mektubun Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollandığını not düĢmüĢ,

ancak kimin tarafından yazıldığını belirtmemiĢtir. A.e. , s. 480. 643 A.y. 644 A.e. , s. 609. 645 A.e. , s. 480. 646 Sanuto, Vasillikon‟dan (Vasilicha: Eğriboz Adası‟nın Güneybatısı‟ndaki kent)yollanan söz konusu mektuba

Günlükler‟in baĢka bir kısmında tekrar değinmektedir. Ancak, orada Kemal Reis‟e ait geminin 300.000 dukaya

satıldığını söylemektedir. A.e. , s. 609. 647 A.y. 648 A.e. , s. 480 ve 609. 649 A.y. 650 Burada Davut PaĢa‟nın kaç oğlu olduğu belirtilmediği için, tüm oğulları tarafından yaptırılan toplam kadırga

sayısı hakkında bilgi vermek mümkün değildir. A.e. , s. 480.

121

Ayrıca, o, kendisine bağlı 3 sancakbeyinden her birine üçer hafif kadırga (toplam 9

hafif kadırga) inĢa ettirmektedir.

Ayamavra BarıĢ AntlaĢması‟nın Osmanlı ve Venedik arasında imzalanma

süreci, iki devlet arasındaki iliĢkilerin yeniden hukuken düzenlenmesi bakımından

büyük bir ehemmiyet taĢımaktadır. Bu önemli antlaĢmanın maddeleri Günlükler‟de

de yer almaktadır. Ancak antlaĢma maddelerinin sadece denizcilikle ilgili olan

kısımları teze konu edilmektedir.

“Çok meĢhur ve yüce ve büyük hayranlık uyandıran hakim, Müslüman

sultanı Bayezid Tanrı‟nın kutsadığı Venedik Doçu Leonardo Loredano‟yu

selamlıyor. Onun Ģeref, Ģanı ve mutluluğu artsın”651

ifadeleriyle baĢlayan, “PadiĢah

tarafından Senyörlüğe yollanan antlaĢma maddeleri. PadiĢah bu maddeler üzerine

yemin etti” açıklamasıyla devam eden mektup652

padiĢahın Ģahsından Venedik

Doç‟una iletilmiĢtir. PadiĢahın mektubu, Venedik elçisi Andrea Gritti ile padiĢahın

elçisi subaĢı Ali Bey tarafından Dukalık Sarayı‟nda bulunan Doç‟a takdim edilmiĢtir.

Mektubun Doç‟a takdim ediliĢ tarihi, 22 Mayıs 1503‟tür. PadiĢah, tarafından sunulan

bu antlaĢma maddeleri aynı zamanda yapılma ihtimali olan barıĢın koĢullarıdır.

PadiĢah, bu koĢulların sağlanmaması durumunda barıĢ yapmayacağını ayrıca

belirtmiĢtir. AntlaĢma maddeleri içinde denizcilikle ilgili olanlar Ģunlardır:

Madde 9: BarıĢ olduğu sürece Ġstanbul, Pera, Trabzon ve Kefe‟den gelen Venedik

gemileri Boğaz‟dan girip çıkabilirler.653

651 “Illustrissimo et Exellentissimo domino Bayesit, mango admirato et sultano musulmanurum, Leonardus

Lauredanus Dei gratia dux Venetiarum etc. , salutem et honoris ac gloriæ felicia incrementa”, A.e. , C. V, s. 42. 652 AntlaĢma maddelerinin oluĢturulma tarihi çok daha öncedir. Mektupta sıralanan maddelerden hemen sonra

onların ne zaman kayda geçirildiğine iliĢkin Ģöyle bir not bulunmaktadır: “Questi capitoli el nostro gran propheta

Cadratresul de l‟anno 908, del sexto mese a 24 dì, de la salute de Christo del milesimo 1502, a dì 17 dezembrio”.

Bu ifade Türkçe‟ye Ģöyle çevirilebilir: “Bu antlaĢma maddeleri, Kadirülresul büyük Peygamberimizin (Hz.

Muhammed) takviminde (Hicri takvim) sene 908, altıncı ay (Cemâziyelâhir) ve 24. gün (aslında 16. Günü olmalı)

Ģeklinde tarihlendirilmektedir. Bunun Miladi takvimdeki karĢılığı 17 Aralık 1502‟dir”. PadiĢahın mektubu 1502

yılının Aralık ayında ya da bir sonraki yılın Ocak ayında yazılmıĢ olmalıdır. A.e. , s. 41.

653 “Et li merchadenti de la soprascritta Signoria et homeni et tutti quelli che sono viandanti, sì per m ar com eper

terra, che passeranno in nome de‟ venitiani, che venivano nel mio dominio, sì per mar come per terra, con galie o

nave, o con altri pizoli navilii a Constantinopoli, Pera, Trapesonda et Caffa, over in ogni loco aspectante al mio

dominio quando li piace possino venir et andar dentro et fuora del stretto (Ve yukarıda bahsi geçen Venedikli

tüccarlar, Venedik‟in bütün adamları, kara ve deniz üzerinden seyahat eden Venedikli bütün seyyahlar ve

Venedik için çalıĢıp ülkemden geçen herkes, ister kadırgalar, büyük ve küçük gemiler vasıtasıyla deniz üzerinden

ya da kara üzerinden Ġstanbul, Pera, Trabzon ve Kefe ve diğer meskenlere gelen bütün Venedikliler ülkemde

bekleyebilir, isterse Boğaz‟dan girip çıkabilir). A.e. , s. 44.

122

Madde 11: Diğer devletlerin korsanlarına ait olan barça , kadırga ve diğer tür

gemiler, Venedik limanlarına geldiklerinde kabul edilmeyecekler, orada kalmalarına

izin verilmeyecek, onlara erzak temin edilmeyecek, mümkünse Venedik onların

gemilerini ele geçirecek, onları alıkoyacak, cezalandıracak ya da oradan kovacak.

Aynı Ģekilde bana ait liman veya adalara korsanlara ait barça, kadırga, kalyata veya

firkate gelirse oraya girmelerine ve oradan geçmelerine izin verilmeyecek, onlara

erzak temin edilmeyecek mümkünse gemileri ele geçirilecek. Onları alıkoyacağım,

cezalandıracağım ya da oradan kovacağım.654

Madde 17: Venedik‟e ait herhangi bir gemi ülkeme geldiği sırada fırtınaya

yakalanırsa, gemiden kaçmak zorunda kalan adamlar özgür kalacak (esir

edilmeyecek). Bırakıp kaçtıkları mallar, söz konusu geminin reisine iade edilecek.

Gemilerimden biri size ait yerlere uğradığı sırada fırtınaya yakalanırsa, mallarını

bırakıp kaçmak zorunda kalan adamlar özgür kalacak, geride bıraktıkları mallar

geminin reisine iade edilecek. Rencide edilmeyecekler.655

Madde 18: Hâkimiyetimdeki yerlerden çıkacak olan kadırga, kalyata, firkate ve diğer

küçük gemiler denizde seyrederken, bu gemilerin reisleri, komutanın olmadığı

durumda, Venedik ülkesine zarar verilmemesini ve Venediklilere engel

çıkarılmamasını garanti altına almak, bunun için ellerinden gelen iyiliği yapmak ve

gerekli tedbiri almakla yükümlüdür. Reisler, Venedik ülkesindekilerin güvenliğini

sağlamayıp yollarına devam ederlerse suçlu sayılıp cezalandırılacaklar. Güvenliği

sağlamalarına rağmen, zarar verme ve engel çıkarma durumu hâlâ söz konusuysa

uğranılan zararı tazmin edecekler. Aynı Ģekilde Venedik tarafından denize açılan ve

yanında komutanı bulunmayan gemi, güvenliği sağlayacak. Herhangi bir zarar verme

654 “Et se de altri paesi venisse barze de corsari, o galie, o altri navilii, venendo a li porti de la Signoria de

Veniexia non li habino ad acceptar, et non li lassino star, et non li dagino vituarie, et se possibel sarà de pigliarli,

prenderli et castigarli, o veramente chazarli via; et similiter si‟l venirà ne li mei porti, o mie isole, galie o barze

de‟corsari o fuste, io non li lasserò intrar, et non li lasserò star, et non li darò victuarie, et se‟l sarà possibel de

pigliarli, li prenderò et chastigherò, over li chazerò. A.y. 655 “ Et se alcun navilio de‟ venitiani, venendo al mio dominio, per cattivo tempo se remposse, li homeni che

scapoleranno siano franchi, et le robe restituite ai sui patroni; et se alcun navilio de li mei per cativo tempo se

rompesse a li sui lochi, li homeni che schapoleranno siano franchi, et le robe restituite ai patroni, et non ge sia

facto alcun oltrazo”. A.e. , s. 45.

123

ve engel çıkarma durumunda, karĢı tarafın zararını ödemekle yükümlü olacak.

Güvenliğin sağlanamamasında kabahati olanlar cezalandırılacak.656

Madde 23: Ġmparatorluğuma gelecek olan Venedikli denizciler, herhangi bir zanaat

iĢi için alıkonulmayacak ve geldikleri gemiyle geri dönebilecek.657

Madde 28: Ticaret yapmak amacıyla ülkeme gelen, Mağribli, Berberi ve diğer

milletlerden olan tüccarlar Venedik hâkimiyetindeki herhangi bir yere uğrar veya

herhangi bir Ģekilde söz konusu yerden geçerse gümrük vergileri kesilirken ve oradan

çıkıĢ yaptıklarında herhangi bir engel çıkarılmasın, herhangi bir zarara uğratılmasın.

Venedik hâkimiyetindeki o yerlere istedikleri gibi gidip gelebilsinler. Kendilerini

benim ülkemdeymiĢ gibi hissetsinler.658

Madde 29: Ticaret yapmak için Körfez‟de (Avlonya Körfezi‟nde) ve geçitte

(Avlonya Körfezi‟ne ulaĢan geçit) bulunan gemiler ister Venedikli ister baĢka

milletten olsun benden herhangi biri tarafından engellenmeyecek veya zarara

uğratılmayacak, kötü bir Ģey baĢına gelirse kurtarılacak.659

31 Ağustos 1503 yılında Ayamavra‟yı Venedik‟ten teslim alan660

, Ayamavra

için istediği tazminatı tek tek sıralayan661

padiĢah, Venedik‟le yapılan barıĢın

denizlerde güvenliği sağlamasını ve denizlerdeki ticaretin güvenli bir biçimde devam

656 “Et se dal mio dominio, da quelli luogi che ussirano galie o fuste o altri navilii andando in viazo per mar, et

che con loro non sia mio capitanio, li patroni debiano dar bona et sufficiente segurtà de non far alcun danno o

impedimento al paese de‟ venitiani, e se partirano senza dar securtà, serano delinquenti et serano castigati; et se,

da poi data la securtà, anderano et farano alcun danno o impedimento, ogni danno et impedimento che farano la

segurtà pagerano; et similmente da la banda de‟ venitiani, se l‟ussirà fuora alcun navilio senza capitanio,

habiando dato bona segurtà a Veniexia, ogni danno o impedimento che fesseno nel paese le segurtà l‟habino ad

pagar, et se anderano senza segurtà, come delinquenti siano puniti”. A.y. 657 “Et li marinari, che venirano con li navili venitiani nel mio imperio, non siano tolti per alcuna manual faction,

ma cussì come vengono con le lor nave con quelle retornino”. A.e. , s. 46. 658 “ Et se alcuni mori barbareschi o de alcun altro luogo, merchadanti, che venissino in el mio imperio per

merchadanter, o per mar o per terra, venendo et tochando in alcun luogo che comanda venitiani, le usanze et

statuti habiando tolto i sui datii, non gli habino a dar impazo o far alcun danno o impedimento, et che in el mio

dominio, come piace a lor, possino venir et andar. A.y. 659 “Et dal colpho in su, nel canal, li navilii che navigerano, siano de‟ venitiani o de altri che anderano a

merchantizar a Veniexia et venirano, alcun di mei non li habi a dar alcun impazo over danno, resalvado se i

avesseno facto alcun male”. A.y. 660 Donanma Emini Hironimo Contarini Korfu‟dan yolladığı 3 Eylül 1503 tarihli mektupta Ayamavra‟yı nasıl ve

ne zaman teslim ettiğini anlatmaktadır. 31 Ağustos 1503 tarihinde, Ayamavra‟yı Angeli Kasrı (Angelo Castro)

Sancakbeyi‟ne teslim eden Contarini, kaledeki top ve cephaneleri Osmanlılara bıraktığını söylemektedir.

Sancakbeyi‟nin ulağıyla beraber 2 Eylül (1503) günü Korfu‟ya gelmiĢtir. Osmanlılara ait esirlerin serbest

bırakılması iĢiyle ilgilenmektedir. A.e. , s. 85.

124

etmesini istemektedir. Bu nedenle kıyı kentlerinde görevli olan 13 Sancakbeyi‟ne

(Mora, Eğriboz, Narda ve Avlonya baĢta olmak üzere) Ģu emri yollamıĢtır:662

“Geçmiş zamandaki şerefgüzâr emirlerimizle sana Venedik’le barış

yapılmasını emrediyoruz. Bundan sonra onun sahip olduğu yerlere ve onun

adamlarına, tebaasına, denizde seyreden gemisine ve adalarına hiçbir zarar

verilmesin yahut engel çıkarılmasın. Şu anda görev mahalinde Venedik’e ve onun

adamlarına yine zarar verildiğini işittik. Bu yüzden kulum olan bir ulakla emir

yolladım. Bu akşam varacak. Buyruğun altındaki ülkede ikamet edenlere yeniden

emredeceksin. Görev mahalinde Venedik’in adamlarına, denizdeki gemilerine, ticarî

mal, eşya ve erzaklarına herhangi bir zarar veren veya zorluk çıkaranlar olursa

onları etkili bir biçimde dağıt (bir araya gelmelerini engelle). Fakat, emrindeki

adamlar Venediklilerle ticarî antlaşma yapabilir. Bir daha herhangi bir şekilde bu

hususla ilgili bir emir yollarsam, anla ki bu aynı uygunsuz durumun bizim başımıza

gelmesine izin vermek zorunda kalacağız ve bu yapılanlar tebaamızın başına gelecek

felaketin sebebi olacak. Görevliler ticaret yapmaya veya başka bir nedenle gelen

Venedikli tüccarlara herhangi bir engel çıkarmasınlar ki onlar da güven içinde gidip

gelsinler. Malumun olsun. Emirlerime sadık ol.”

PadiĢah, Ayamavra‟nın teslim alınmasından evvel, Venedik elçisine bir

mektup vermiĢtir.663

Bu mektup, Venedik‟in ödemesi gereken tazminatın miktarı

hakkında bilgi vermektedir. Ayamavra‟nın sadece kendisi için1 milyon 200 bin akçe

(24.000 duka) tazminat ödenmesini isteyen padiĢah, tüccarların zarar gören malları

için ayrı bir tazminat talep etmektedir. Bunun için istediği tazminat miktarı 500.000

akçedir (10.000 duka). Esirler için de para ödenecektir. PadiĢah esaretten kurtardığı

65 Müslüman için 175.297 akçe (3518 duka) tazminat alacaktır. Diğer esirler için

de 299.940 akçe (5998.19 duka) isteyecektir. Ayamavra Kalesi‟nde olup da Venedik

tarafından iade edilmeyen cephane ve edevat için toplam 295.201 akçe (5904.15

duka) ödenecektir. Kalede bulunan her bir eĢyanın664

tek tek hesaplanması

662 Venedikliler, padiĢah tarafından yollanan bu emri Ġtalyanca‟ya çevirmiĢlerdir. Emrin tam tarihi

belirtilmemiĢtir. 1503 yılında kaleme alınmıĢ olmalıdır. A.e. , s. 288. 663 A.e. , s. . 288-289. 664 Kaledeki bu cephane, Osmanlı donanması tarafından kullanılmaktadır. Ayrıca, orada birkaç gemi malzemesi

de bulunmaktadır. A.e. , s. 290.

125

sonucunda bu toplam rakama ulaĢılmıĢtır. Bu eĢyalar Ģunlardır ve ederleri de

Ģöyledir:665

- Bakırdan yapılmıĢ bir “passavolante” topu: 500 akçe

- Develerin taĢıdığı türden 8 küçük top (bombardelle de gambelli): 16.000 akçe

- 14 küçük top. Her biri için 500 akçe. Toplam: 7000 akçe

- 213 adet patlayıcı. Her biri için 200 akçe. Toplam: 42.600 akçe

- 208 çuval barut ile 8 fıçı barut (Çuvallardaki barutun çoğu tüketilmiĢ, sadece 60

çuval barut kalmıĢtır. 8 fıçı barut ise harcanmamıĢtır): 16.800 akçe

- 10 partesanelle. Her biri için 20 akçe. Toplam: 200 akçe

- 263 adet eyer (200 tanesi demirden, 43 tanesi bakırdan ve diğer 20 tanesi baĢka bir

metalden): 22.860 akçe

- 288 adet yeniçeri zırhı. Her biri için 500 akçe; toplam: 44.000 akçe

- 1140 demir tel: 7. 125 akçe

- 131 adet çapa : 655 akçe

- 100 fıçı: 500 akçe

- 10 demir kürek (kazmak için kullanılan kürek; gemi küreği değil) : 200 akçe

-500.000 adet büyük bileği. 90 tanesi sayılacak. Her biri 100 akçeden: 9000 akçe

- 15 demir gülle: 255 akçe

- 100 ok: 2300 akçe

- çeĢitli tipte bileğiler: 30 tane. Her biri için 100 akçe. Toplam: 3000 akçe.

- 20 adet Ģilt: 400 akçe

- 2 çan: Her biri 2000 akçe. Toplam: 4000 akçe

665 Eksilen mühimmat, kaledeki hâmi, topçubaĢı, topçu emini ve cebecibaĢı tarafından tespit edilmiĢtir. A.y.

126

- Ġnebahtı‟dan getirilmiĢ olan 300 çapa ve demir gülleler: Her biri için 6 akçe.

Toplam: 1806 akçe (Çapaların hepsi için istenen miktar, 1800 akçedir. 6 akçe de

demir gülleler için istenmiĢtir. )

- 20 yük peksimet: 6000 akçe

-1 ton mal: 10.000 akçe

Ayamavra AntlaĢması‟nın imzalanmasından sonra Venedik elçisi sıfatıyla

Ġstanbul‟a giden Andrea Gritti, Venedik‟e döndüğünde Senato‟ya bir rapor

sunmuĢtur.666

23 Mayıs 1503 tarihinde yola çıkan Gritti, deniz üzerinden 42 gün

süren bir yolculuğun ardından 4 Temmuz (1503) günü Ġstanbul‟a varmıĢtır.667

Onun

tekrar Venedik‟e dönmesi 1503 yılının Aralık ayındadır. Raporunu da bu dönemde

sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi, Ġstanbul‟da bulunduğu sırada Osmanlı donanması

hakkında pek çok bilgi toplamıĢtır. Veziriazam Hersekzâde Ahmed PaĢa, ona

padiĢahın 126 gemiyi silahlandırdığını, bu gemilerin 46 tanesinin kadırgadan, geri

kalanların küçük gemilerden oluĢtuğunu söylemiĢtir.668

Elçi, seferden dönen büyük

gemi ve mavnaların iĢe yaramaz bir yığın haline geldiğini Ahmed PaĢa‟dan

öğrenmiĢtir. Gritti, Modon‟un fethi sırasında esir düĢen Vardiyan Andrea de Re‟nin

(Andrea Derè) Osmanlılar için yaptığı gemilerden de söz etmektedir. Bu Venedikli

Vardiyan, Ahmet PaĢa için büyük bir kadırga yapmıĢtır.669

Bundan baĢka biri 30,

biri 26, bir diğeri 22 oturaklı olan üç hafif kadırga daha yapmıĢtır.670

Gritti, Ġstanbul

ve Gelibolu‟da kaç gemi olduğu ve bunların ne tür gemiler olduğu hakkında da bilgi

vermektedir: Ġstanbul‟da 30 hafif kadırga vardır. Modon‟dan getirilen hafif kadırga

türündeki 6 Venedik gemisi de Ġstanbul‟dadır ve onlar tamamen onarılmıĢtır.

Venedik‟in elinden alınan 1200 botte (768 ton) kapasiteli büyük kadırga da oradadır.

Preveze‟den getirilen 12 baĢtarda, denize çıkamaz haldeki 2 mavna, birkaç firkate,

kalyata ve ağribar orada bulunan diğer gemilerdir. Buğday taĢıyan yük gemilerini

korsanlardan korumak için kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan silahlı 8 gemi

666 A.e. , s. . 449-465. 667 A.e. , s. 449. 668 A.e. , s. 451. 669 A.y. 670 A.e. , s. 465.

127

Boğaz‟da durmaktadır. Gelibolu‟da da 60 gemi vardır.671

Bunlar daha çok kadırga,

firkate ve kalyata türündedir. Andrea Gritti, Avlonya‟daki gemilere de

değinmektedir. Viyosa‟dan 10-11 kadırga ancak çıkarılmıĢtır.672

Bunların bir kısmı

suda beklerken bir kısmı kıyıya, Avlonya limanına çekilmiĢtir. Nehirden çıkarılan

kalyata ve firkate türündeki 9 gemi de Avlonya kıyısında beklemektedir. Bu gemiler,

nehirden çıkarılma sırasında yıpranmıĢtır ve seyrüsefere çıkamaz vaziyettedirler.

Viyosa Nehri‟nden çıkarılmayı bekleyen 8 büyük kadırga ile 13 hafif kadırga daha

vardır. Yine de padiĢah Avlonya ve Viyosa‟daki gemileri Ġstanbul‟a getirme

hususunda kararlıdır.673

Gritti, bütün bu bilgilerin yanında, padiĢahın artık Hıristiyan

gemilerini silahlandırıp donanmaya katma yöntemine baĢvurmayacağını, donanmada

azapları öne çıkaracağını, daha güvenli bir donanmaya sahip olmak için

Anadolu‟daki Türklerden daha çok kiĢiyi donanmaya alacağını öğrenmiĢtir.

Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından 1504 yılının Mayıs ayında

yollanan mektup, Viyosa Nehri‟nde Andrea Gritti‟nin söylediğinden çok daha fazla

gemi olduğunu ortaya koymaktadır: PadiĢah, 31 kadırga ile firkate ve kalyatalardan

oluĢan 15 geminin nehirden çıkarılmasını emretmiĢtir.674

Nehirde top ve at

gemilerinden ve farklı türdeki küçük gemilerden oluĢan 60 gemi daha vardır.

Nehirdeki gemilerin çıkarılması iĢi için 10.000 kiĢi seferber edilmiĢtir. Contarini,

Viyosa‟dan çıkarılan gemilerin padiĢahın bizzat kendisi tarafından teslim alınacağını,

çıkarılan gemileri teslim almak için padiĢahın ya Dıraç‟a ya da Kotor‟daki körfeze

gideceğini ileri etmektedir.675

Nehirdeki gemilerin çıkarılması hakkında verilen emir, hızla yerine

getirilmiĢtir. Girolamo Contarini, 5 kadırganın Viyosa Nehri ağzına kadar

getirildiğini, oradan Avlonya‟ya taĢındığını bildirmektedir.676

Çekilme sırasında, bazı

gemiler zarar görmüĢ, bazısı da batmıĢtır. Ġki büyük kadırga Avlonya limanına

çekildiği sırada, suyun sığ olması yüzünden hasar görmüĢ; gemilerde yarıklar

oluĢmuĢtur. Gemilerden biri Avlonya‟ya çekilemeden Raguseo limanında batmıĢtır.

671 A.y. 672 A.e. , s. 466. 673 A.y. 674 A.e. , C. VI, s. 22. 675 A.y. 676 Medola limanından (Dubrovnik) yollanan 12 Ağustos 1504 tarihli mektup: A.e. , s. 53.

128

Gemide açılan delikler buna neden olmuĢtur. Nehirden çıkarılan gemilerin bir kısmı

Yanya‟ya götürülmüĢtür. Oraya götürülen 12 gemi kıyıya çekilmiĢtir. Viyosa

Nehri‟nden çıkarılmamıĢ olan 4 kadırga daha vardır. Avlonya‟ya taĢınan gemiler,

tamamen su aldıkları için hemen bakıma alınmıĢtır. Avlonya Sancakbeyi Mustafa

PaĢa, bakım için gerekli olan malzemelerin temin edilmesini sağlamıĢ, bir ulak

yollayıp Avlonya‟daki bütün üstüpüleri toplatmıĢtır.

Viyosa‟daki gemilerin büyük bir kısmı, 1504 yılının Ekim ayında nehirden

çıkarılıp Avlonya‟ya çekilmiĢtir. Girolamo Contarini, Viyosa Nehri‟nden çıkarılan

35 geminin 23 Eylül (1504) günü Avlonya‟dan denize açıldığını haber

vermektedir.677

Aynı yılın Ekim ayında Korfu‟dan geçen bu gemiler, Venediklilere

selam vermiĢtir.678

Contarini, Avlonya‟dan denize açılan gemilerin Ġnebahtı‟ya

demir attığını, orada bir süre bekledikten sonra taĢıdıkları topları bırakmak üzere

Ayamavra‟ya gittiğini bildirmektedir.679

Ayamavra‟ya cephane temin eden bu

gemiler, Ġstanbul‟a doğru yol almıĢtır.

1505 ve 1506 yılında yazılan mektuplar, padiĢahın Rodos‟a karĢı donanma

hazırlığı içinde olduğunu ileri sürmektedir. Sakız Konsolosu Giorgio de Tabia

tarafından 1505 yılının Ağustos (1505) ayında yollanan mektup, padiĢahın Rodos‟a

karĢı donanma hazırlattığı, Koron‟daki kalafatçı ve marangozların Ġstanbul‟a

çağrıldığı bilgilerini içermektedir.680

Baylos Leonardo Bimbo tarafından yollanan 28

Ekim 1506 tarihli mektup681

ile Baylos Niccolò Pisani ve Komutan Bernardo

Barbarigo tarafından 1506 yılının Mart ayında yollanan mektup682

, Rodos‟a karĢı

donanma hazırlandığından bahsetmektedir.

Ġstanbul‟dan dönen ve 1507 yılının Mart ayında Senato‟ya bir rapor sunan

elçi Giaccomo Contarini, Osmanlı donanmasında kaç gemi bulunduğu hakkında bilgi

vermiĢtir. Ġstanbul ve Gelibolu arasında kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 120

gemi olduğunu söyleyen bu Venedik elçisi, bu gemilerin çoğunun kadırganın bir alt

677 1504 yılının Ekim ayında yollanan mektup: A.e. , s. 71. 678 A.y. 679 A.e. , s. 82. 680 A.e. , s. . 247-248. 681 A.e. , s. 277. 682 A.e. , s. 308.

129

türü olan baĢtardadan ibaret olduğu bilgisini vermektedir.683

“Galia bastarda” tabirini

kullanan Contarini, söz konusu gemilere Osmanlıların “topgemi” dediğini ayrıca

belirtmektedir. Topgemi tabirinin top kadırgası (galia da bombarde) anlamına

geldiğini de söylemektedir. Gemileri Ģöyle tarif etmektedir: Tek fenerlidirler. Pruva

kısımlarında güverte bulunmaktadır. Güvertenin altında büyük bir top durmaktadır.

Bu Venedik elçisi, padiĢahın emriyle karaya çıkarılan söz konusu kadırga, kalyata ve

firkatelerin iyi korunmadığını da dile getirmektedir. Hepsi açıktadır; üzerlerine bir

tente örtülmemiĢtir. Gemiler, yağmur, kar ve rüzgâra maruz kalmıĢtır.

Viyosa Nehri‟nden çıkarılıp Avlonya üzerinden Ġstanbul‟a getirilen

donanmadan da söz eden Contarini, söz konusu nehirden kaç geminin getirildiğini

söylememektedir. Gemilerin nehirden çıkarılması iĢi, Ģikayetlere ve yakınmalara

neden olmuĢtur. Çıkarılan gemilerin muhafazasından sorumlu olanlar, söylenerek

görev yerini terk etmeye yeltenince, padiĢah görev yerinden ayrılanın vaat edilen 30

dukayı alamayacağına dair bir haber yollamıĢtır. Bütün bunlardan söz eden Venedik

elçisi, sırası gelmiĢken kendi Ģikayetçi olduğu bir konuyu da değinmiĢtir. Ona göre

Hıristiyanların hem vergi ödemesi hem de padiĢahın her iĢinde kullanılması,

donanmada durmadan kürek çekmesi yadırganacak bir durumdur.684

Giaccomo Contarini, ünlü denizci Kemal Reis ile sahip olduğu gemilerden de

söz etmektedir. Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da pek itibar görmediğini, açgözlülüğü ve

kurnazlığı sayesinde Osmanlılar arasında ün kazandığını söyleyen elçi, onun

padiĢahın icazetini alıp 14 gemiyle denize açıldığını bildirmektedir.685

Devletin ileri

gelenlerinin gemileri hakkında da bir Ģeyler yazmıĢtır: Ali PaĢa‟nın bir sürü gemisi

vardır. Contarini, ona ait olan 400 botte (256 ton) kapasiteli bir kalyonun

Berberistan‟a gitmek üzere olduğunu not düĢmüĢtür. Faik PaĢa‟nın oğlunun 300

botte (192 ton) kapasiteli kalyonu da Berberistan‟a doğru yol almıĢtır. ġehzadelerden

biri Korfu‟dan bir usta getirip ona hafif bir kadırga ile 22 oturaklı bir kalyata ve

daha pek çok gemi yaptırmıĢtır. Eğriboz Sancakbeyi‟nin emrinde bulunan kalyata ve

firkateden oluĢan 5 gemi denize açılmĢ, korsanlara karĢı etrafı teftiĢ etmiĢtir.

683 A.e. , C. VII, Haziran, 1969, s. 5 ve 16. 684 A.e. , s. 17. 685 A.y.

130

Elçi, Modon‟un fethi sırasında kente erzak taĢırken ele geçirilen bir kadırgada

esir düĢen ve daha da Ġstanbul‟a getirilen VardiyanbaĢı Andrea de Re ile konuĢma

fırsatı bulmuĢ, ondan önemli bilgiler edinmiĢtir. Eski Kaptanıderya Davut PaĢa,

sağken sık sık Andrea de Re‟yi yanına çağırmakta, onunla bir odaya çekilip, bir seyir

haritasını önüne açmakta ve Venedik Körfezi‟ndeki (Adriyatikte‟ki) yerleĢim yerleri

ve limanlar hakkında ona bir Ģeyler sormaktadır.686

Bazen de Pulya ve daha baĢka

yerler için aynı soruları yöneltmektedir. Aniden Zadar‟ın (Zara) üstünde durup

onunla ilgili her ince detayı, bu kentteki limanı, surların kapladığı alanı, kentin sahip

olduğu cephaneyi, merak ettiği daha pek çok Ģeyi sormaktadır. Bütün bunlardan söz

eden Andrea de Re, Osmanlılar için yaptığı gemileri kendi isteğiyle yapmadığını,

bunları yapmak zorunda bırakıldığını, onun bu hizmetinin ileride Venedik için zararlı

olacağını, o yüzden bir an önce kurtarılmasının gerektiğini Venedik Elçisi‟ne

söyleyip bu söylediklerinin Venedik Doçu Leonardo Loredano‟ya iletilmesi ricasında

bulunmuĢtur.

II. Bayezid‟in korsanlara karĢı aldığı tedbirler, 1507 yılında da devam

etmiĢtir. PadiĢah, firkate ve kalyatalardan oluĢan 14 gemiyi silahlandırıp bunları

baĢka bir korsanın687

komutasına vererek Takımadalar‟daki korsanların üzerine

yollamıĢtır.688

Söz konusu korsan, diğerleriyle iĢbirliği yapınca, padiĢah onu geri

getirmek için baĢka bir korsan daha yollamak zorunda kalmıĢtır.689

Baylos Leonardo

Bimbo‟nun 11 Nisan 1507 tarihli mektubu, söz konusu korsanların padiĢah

tarafından yakalatıldığını ortaya koymaktadır: PadiĢah ele geçirdiği birkaç korsanı

Ġstanbul‟a getirip idam ettirmiĢtir.690

Osmanlılar, II. Bayezid döneminde Hindistan‟da Portekiz‟le nüfuz

mücadelesine giriĢen Memlük Sultanı‟na yardım etmeye, ona donanma malzemesi ve

mühimmat temin etmeye baĢlamıĢtır. Ġlk olarak Vize (Vise/Edirne) Sancakbeyi‟ne ait

olan bir büyük kalyon, bir büyük gemi ile bir küçük kalyon Ġskenderiye‟ye toplar

686 A.e. , s. 19. 687 Korsanın adı belirtilmemiĢtir. A.y. 688 A.y. 689 A.y. 690 A.e. , s. 81.

131

taĢımak üzere 1507 yılının baĢlarında yola çıkmıĢtır.691

Daha sonra, padiĢah,

Kastamonu‟dan çıkarılan 8000 milliaria (4096 ton)692

bakırı yüklenen iki yük

gemisini, top yapımı için Memlük Sultanı‟na yollamıĢtır.693

Ġskenderiye‟ye gitmek

üzere 1507 yılının Ağustos ayında Ġstanbul‟dan ayrılan bu gemiler, Kemal Reis‟in

komutasındadır.694

25 yelkenli ile yola çıkan695

Kemal Reis, söz konusu bakırın

yanında 500 parça top götürmektedir.696

1507 senesi Ekim ayında Ġskenderiye‟ye

ulaĢmıĢtır.697

Ġskenderiye‟ye gelen bu donanmadaki gemilerden biri barçadır.698

Ġki

tanesi de kalyatadır.699

Kemal Reis ve donanması, 1507 yılının Aralık ayında hâlâ Ġskenderiye‟dedir.

Kemal Reis getirilen bakır için ödenecek para konusunda Memlük Sultanı‟yla

görüĢmüĢtür. Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin, Memlük Sultanı

tarafından önerilen fiyatın ne olduğu konusunda bilgi vermektedir. 700

Getirilen

bakırdan Sultan, pek memnun kalmamıĢtır. Konsolos, onun birim (1 milliaria: 512

kilogram)701

baĢına 18 duka ödemekten vazgeçtiğini, bunun yerine 12 duka

ödeyeceğini yazmaktadır. Sultan, teklifi 7 dukaya kadar düĢürme niyetindedir.

Kemal Reis‟in istediği fiyat ise birim baĢına 14 dukadır.702

691 Venedik elçisi Giaccomo Contarini‟nin 1507 yılının Mart ayında Doç‟a (Andrea Loredano) takdim ettiği

rapor: A.e. , s. 5, s. 12-13 ve Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on

Ottoman Diplomatic History: The Ottomans in Africa, C. , V, s. 4. 692 “Milliaria”, Venedikliler tarafından kullanılan bir ağırlık ölçüsü birimidir. 1 milliaria, 0. 8 botte etmektedir.

8000 milliaria 6400 “botte”ye karĢılık gelmektedir. 1 botte = 640 kilogram ise, 6400 botte, 4. 096.000 kilogram,

yani 4096 tondur. O halde 8000 milliaria, 4096 tondur. Frederic C. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 693 Baylos Leonardo Bimbo tarafından yollanan 8 Temmuz (1507) ve 14 Ağustos (1507) tarihli iki mektupta bu

bilgiler yer almaktadır. I Diarii, C. VII, s. 128 ve 152 ve Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder

Diplomacy”, Studies on Ottoman Diplomatic History: The Ottomans in Africa, C. , V, s. 4. 694 Bu bilgi Baylos‟un 14 Ağustos (1507) tarihli mektubunda yer almaktadır. I Diarii, C. VII, s. 152. 695 Komutan Francesco Loredan‟ın emrinde bulunan bir reisin 27 Ekim 1507 tarihli raporu bu bilgiyi vermektedir.

Söz konusu Venedikli reis, Ġskenderun‟dayken (Scandelorum) Kemal Reis‟in donanmasına rastlamıĢtır. A.e. , s.

167. 696 Baylos Leonardo Bimbo‟nun 18 Ekim (1507) tarihli mektubu: A.e. , s. 164. 697 A.y. 698 15 Eylül 1507 tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkıp Salona‟dan (Yunanistan) 29 Ekim 1507 tarihli bir mektup

yollayan Venedikli reis Girolamo de Matio, Spina Longa‟dan (Kalydon/Girit‟in kuzeydoğusunda) yüklediği tuzu

Beyrut‟a götürürken Ġskenderiye‟ye giden söz konusu donanma hakkında bir takım bilgiler edinmiĢtir. Söz

konusu reis, Rodoslular‟ın bu donanmanın peĢinde olduğunu, Kemal Reis ve gemilerinin izlediği rota hakkında

bilgi edinmek için casus olarak Sakız‟a silahlı bir pergende yolladıklarını da söylemektedir. A.e. , s. 168. 699 Venedikli reis Girolamo de Matio tarafından Salona‟dan yollanan 29 Ekim 1507 tarihli mektup: A.y. 700 Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin‟in 1507 yılının Aralık ayında yolladığı mektuplar: A.e. , s. . 252-253,

ve 271. 701 1 milliaria, 0. 8 botte, 1 botte 640 kilogram ettiğine göre, Memlük Sultanı, 512 kilogram, yani yaklaĢık yarım

ton baĢına ödeme yapmaktadır. Frederic C. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 702 Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin‟in 1507 yılının Aralık ayında yolladığı mektuplar: I Diarii, C. VII, s.

271.

132

Memlük Sultanı top dökmek için yeteri kadar ustasının olmadığını söyleyip

padiĢahtan top ustası göndermesini rica edince, Kemal Reis 1508 yılının Mayıs

ayında tekrar Ġskenderiye‟ye yollanmıĢtır. Kemal Reis ustaların dıĢında biraz

mühimmat ve top da götürmektedir.703

Venedikli Baylos Andrea Foscolo

Ġskenderiye‟ye gitmekte olan Kemal Reis‟in söz konusu donanmayla yola çıkıĢını

baĢka bir sebebe de bağlamaktadır. Dördü kadırga olan 12 gemiyle Ġstanbul‟dan

ayrılan Kemal Reis, Rodosluların ve korsanların Osmanlılara buğday taĢıyan

gemileri ele geçirmesini önlemek için denize açılmıĢtır.704

Zira buğday taĢıyan

toplam 60 gemi Ġstanbul‟a henüz varmadan, baĢta Rodoslular olmak üzere çok

sayıda korsan tarafından ele geçirilmiĢtir.705

Venedikliler, Kemal Reis‟in donanmasının Memlük donanmasıyla birleĢip

ortak bir giriĢimde bulunacağından Ģüphelenmektedir. Teğmen (luogotenente)

Lorenzo Giustiniani ile birkaç konsey üyesi tarafından Kıbrıs‟tan yollanan 10

Ağustos (1508) tarihli mektup Memlük donanmasının Kemal Reis‟in donanmasıyla

birleĢeceğini haber vermektedir.706

Halep‟ten bir mektup yollayan Mafio Contarini,

Memlük donanmasının Rodoslulara karĢı Kemal Reis‟le iĢbirliği yapacağını

yazmaktadır.707

Ona göre diğer bir olasılık, Memlük Sultanı‟nın düĢmanı olan ġam

Beyi‟ni denizden kıstırmaktır.

Ġskenderiye‟ye mühimmat ve malzeme taĢıyacak olan Kemal Reis, yola

çıkmak için gün saymaktadır. Kemal Reis‟in Gelibolu‟da olduğunu haber veren

Venedik elçisi Niccolò Giustiniani, bu denizcinin yanında üç kadırga ve bir

firkateden oluĢan bir filo bulunduğunu yazmaktadır. Elçi, Edirne‟den yolladığı 29

Haziran 1510 tarihli mektubunda Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟deki görevini Ģöyle izah

703 ġam‟da bulunan Giovanni Morosini bu bilgileri vermektedir. A.e. , s. 526 ve 534. 704 Baylos Andrea Foscolo Ġstanbul‟dan 2 Mayıs 1508 tarihli bir mektup yollayarak Kemal Reis‟in yola çıkıĢını

bildirmiĢtir. Kemal Reis‟in gemileri kısa bir süre sonra Ġskenderiye‟den dönmüĢtür. Donanma Emini Antonio da

Mulla, 1500 yılının Temmuz ayında Zante‟den yolladığı mektubunda Ġskenderiye‟den gelen gemilerin Modon‟da

görüldüğünü haber vermektedir. A.e. , s. 538 ve 589. 705 Baylos Andrea Foscolo‟nun 2 Mayıs (1508) tarihli mektubu: A.e. , s. 538. 706 Dimyat‟ta bulunan VardiyanbaĢı Girolamo Lando Kıbrıs‟a bu bilgiyi vermiĢtir. Memlük donanmasının kaç

gemiden oluĢtuğundan söz etmeyen VardiyanbaĢı, söz konusu donanmanın 1000 kiĢi taĢıdığını bildirmektedir.

1508 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟den bir mektup yollayan Konsolos Marin da Molin, Dimyat‟tan kadırga

ve kalyonların ayrıldığını yazmaktadır. Onun kastettiği Memlük donanmasıdır. A.e. , s. 630 707 A.y.

133

etmektedir: Kemal Reis, Kalküta‟ya gidecek olan708

Memlük donanmasına komuta

edecek, Portekizlilerle mücadele konusunda Memlüklü denizcilere yardımcı

olacaktır.709

Memlük Sultanı Kemal Reis‟le birlikte 30 kadırga göndermesini

padiĢahtan rica etmiĢtir.710

Kemal Reis, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel Memlük Sultanı‟nın bir elçisi

Ġstanbul‟a varmıĢtır.711

Elçi, donanma için bir miktar malzeme ile birkaç top satın

alsın diye o tarafa yollanmıĢ, bunun için yanında 40.000 duka getirmiĢtir.712

Ahmet

Reis adındaki Ġskenderiye‟li reis de ona eĢlik etmiĢtir.713

Kemal Reis, Memlük

elçisinin geldiği sırada Gelibolu‟dadır. Ġki kadırga ve bir kalyata hazırlatmıĢtır.

Onlarla birlikte Ġskenderiye‟ye gidecek, oradan Kahire‟de bulunan ġehzade

Korkut‟u714

ziyaret etmek üzere Kahire‟ye geçecektir.715

Kemal Reis, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel önden 10 gemiden oluĢan bir filo

Ġskenderiye‟ye yollanmıĢtır.716

Üç top gemisi , üç yük gemisi, Ġskender PaĢa‟ya ait

708 Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marino da Molin, 5 Ocak 1510 tarihli mektubunda Memlük Sultanı

tarafından yürütülen donanma hazırlıklarına değinmektedir. Gize Körfezi civarında kesilen keresteler, Kızıldeniz

boyunca gemilerle götürülüp SüveyĢ‟e taĢınmaktadır. Marino da Molin 1510 yılının Ağustos ayında yolladığı bir

baĢka mektupta SüveyĢ‟e getirilen kerestelerin develerle üç günlük uzaktaki Kahire‟ye taĢındığını, orada gemi

inĢa edildiğini yazmaktadır. Konsolos, Memlük Sultanı‟nın sahip olduğu gemiler hakkında da bilgi vermektedir.

Ġskenderiye ve ReĢid arasında Sultan‟a ait 17 gabyalı gemi (göke olabilir) vardır. Bunlardan biri 800 botte (512

ton) kapasitelidir. ġehzade Korkut tarafından hediye edilen 800 botte (512 ton) kapasiteli kalyon da oradadır.

Cenevizlilerin elinden alınan bir barça da orada durmaktadır. Memlük Sultanı 50 gemi daha inĢa etmek

istemektedir. A.e. , C. X, Haziran, 1969, s. 432 ve A.e. , C. XI, Haziran, 1969, s. 75. 709 A.e. , C. X, s. 868-869. 710 A.y. 711 Baylos‟un kâtibi Lodovico Valdrino tarafından Edirne‟den yollanan 16 Temmuz 1510 tarihli mektup: A.e. , C.

XI, Haziran, s. 164. 712 Bu bilgileri veren mektup, Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin tarafından 1510 yılının Ağustos

ayında yollanmıĢtır A.e. , C. X, s. 432.

713 Ahmet Reis adındaki bu denizcinin komutasında 2000 denizci bulunmaktadır. Bu reisin komutasındaki

gemiler çapa ve top yüklenip Ġskenderiye‟den ayrılmıĢtır. Bu bilgiyi veren kiĢi Andrea da Cividal adlı bir

hekimdir. Bu Venedikli hekim, Niccolò Venier adındaki birine 15 Temmuz 1510 tarihli bir mektup yollamıĢtır.

Söz konusu mektup ġam‟dan yollanmıĢtır. A.e. , C. XI, s. 477

714 Amasya‟da görevli olan ġehzade Korkut bir sene önce (1509 yılında) Ġskenderiye‟ye gitmek üzere

Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. Baylos Andrea Foscolo, 18 Haziran 1509 tarihli mektubunda ġehzade Korkut‟un 4

büyük gemi, firkate ve kalyatadan oluĢan 4 gemi ve 4 pergende ile denize açıldığını bildirmektedir. Baylos o

sırada Ģehzadenin Ġskenderiye‟ye gittiğinden habersizdir. Onun ya Mekke‟ye ya da savaĢmak üzere Safevi

ülkesine gittiğini tahmin etmektedir. Korkut Çelebi‟nin Kahire‟den ayrılıĢı 1510 yılının Ağustos ayında

gerçekleĢmiĢtir. Vali Antonio Pesaro tarafından Andros‟tan (Andre/Eğriboz Adası‟nın güneydoğusundaki ada)

yollanan 3 Eylül 1510 tarihli mektup, ġehzade Korkut‟un Antalya‟ya ulaĢtığını haber vermektedir. Ona eĢlik eden

16 Memlük gemisi geri döneceklerdir. Çünkü, Gize‟deki keresteleri SüveyĢ‟e taĢıyacaklardır. A.e. , C. IX,

Haziran, 1969, s. 12 ve A.e. , C. XI, s. 704. 715 A.e. , C. XI, s. 164. 716 Vali Antonio Pesaro Andros‟tan (Andre) yolladığı 3 Eylül 1510 tarihli mektupta bu 10 geminin Ġstanbul‟dan

ayrılıĢını haber vermektedir. A.e. , s. 704.

134

olan bir kadırga, bir kalyon, top, lenger, çapa, kereste ve demirle yüklü olan iki

büyük gemiden oluĢan bu filo, 1510 yılının Ağustos ayında Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.

1510 yılının Ekim ve Kasım ayında kaleme alınan mektuplar, Kemal Reis‟in

Ġskenderiye‟ye gitmek üzere yeniden Ġstanbul‟dan ayrıldığını haber vermektedir.717

Memlük donanması da onunla birliktedir. Kemal Reis‟in filosunda 25 gemi

bulunmaktadır.718

Önce Ġskenderiye‟ye gidecek, oradan Tunus‟a geçip Ġspanya‟ya

karĢı Tunus Kralı‟na yardımcı olacaktır.719

Bu denizci, Memlük donanmasının

taĢıdığı topların muhafazasından da sorumludur. Ancak Kemal Reis‟in filosu yola

çıktıktan kısa bir süre sonra, 1510 yılının Ekim ayında fırtınaya yakalanmıĢtır.720

Sürüklenen gemiler, karaya oturmuĢtur.721

Sisam açıklarında seyreden iki kadırga ile

iki firkate parçalanmıĢ ve peĢ peĢe batmıĢtır.722

Bu iki kadırgadan birinde bulunan

Kemal Reis suda boğularak yaĢamını yitirmiĢtir. Fırtına yüzünden, toplam 27 gemi

parçalanarak sulara gömülmüĢtür. Bunların bir kısmı Osmanlılara, bir kısmı ise

Memlüklülere aittir.723

Kazadan sağ çıkan Memlük gemileri, Ġskenderiye‟ye gitmek

üzere yola devam etmiĢtir.

Osmanlılar, Memlük donanmasının ihtiyacı olan malzemeleri sürekli olarak

Ġskenderiye‟ye getirmektedir. 1510 yılının Aralık ayında gelen 18 adet Osmanlı

gemisi, kereste, kenevir, hırdavat ile birkaç bombart getirmiĢtir.724

Söz konusu

gemiler, Ġstanbul‟dan gelmiĢtir. Bu malzemeler, Hindistan‟a gidecek olan Memlük

donanması içindir.

717 Venedik elçisi Niccolò Giustiniani, Ġstanbul‟dan yolladığı 16 Ekim (1510) tarihli mektupla Kemal Reis‟in ve

onun beraberindeki Memlük donanmasının Ġstanbul‟dan ayrılıĢını haber vermektedir. A.e. , s. 620. 718 Ġdris Bostan, Ġskenderiye‟ye gitmek üzere yola çıkan Kemal Reis‟in yanında 25-30 gemi bulunduğunu,

bunlardan sekiz tanesinin kadırga olduğunu yazmaktadır. Elçi Niccolò Giustiniani tarafından Ġstanbul‟dan

yollanan 16 Ekim 1510 tarihli mektup da benzer bilgiyi vermekte, 25 gemiden söz etmektedir. I Diarii, C. XI, s.

620 ve Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, s. 226-227. 719 Elçi Niccolò Giustiniani ile Baylos Katibi Lodovico Voldrino, Edirne‟den yolladıkları 23 Kasım 1510 tarihli

mektupta padiĢahın Tunus Kralı‟na yardım etmek istediğini, Tunus Kralı‟na yollamak için 100 kadırga

yaptırmayı tasarladığını bildirmektedir. I Diarii, C. XI, s. 620 ve 759. 720 Ġdris Bostan, Kemal Reis‟in 1510 yılının Ekim ayında (916 Receb‟inde) fırtınaya yakalandığını yazmaktadır.

Kemal Reis, Eylül ayının sonlarında yola çıkmıĢ olmalıdır. Kemal Reis, yola çıkmadan evvel, 17 Cemâziyelâhir

916‟da (21 Eylül 1510) 10.000 akçe ve bir hilatla mükafatlandırılmıĢtır. Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C.

XXV , s. 226-227. 721 Korfu‟dan 21 Kasım 1510 tarihli bir mektup yollayan Komutan Bortolo da Mosto, bu olaydan söz etmektedir.

Venedikli Komutan, bu olaya iliĢkin bilgiyi Anabolu‟dan edinmiĢtir. I Diarii, C. XI, s. 661. 722 Baylos Katibi Lodovico Valdrin tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 663. 723 Ġstanbul‟dan yola çıkan Memlük gemilerinin sayısı belirtilmemiĢtir. Kazaya uğrayan gemilerden kaç tanesinin

Osmanlı kaç tanesinin Memlük gemisi olduğu hakkında herhangi bir bilgi de verilmemektedir. A.y. 724 Savcı (prucuratore) Piero Loredano Kahire‟den yolladığı 6 Aralık 1510 tarihli mektupta bu Osmanlı

gemilerinin Ġskenderiye‟ye geliĢini haber vermektedir. A.e. , s. 827 ve 829.

135

1511 yılında, padiĢahın donanmasında denize çıkacak durumda olan 70

kadırga vardır.725

Bunların 50 tanesi nizama sokulmuĢtur. PadiĢah bu 70 kadırgaya

50 kadırga daha eklemek istemektedir. BaĢka bir deyiĢle, 50 kadırga daha inĢa

ettirecektir.726

1511 yılının Haziran ayında ġehzade Selim, tahta aday olduğunu göstermek,

padiĢahın elini öperek bu konuda ondan icazet almak için Akkirman‟dan727

yola

çıkıp Ġstanbul‟a gitmiĢti.728

ġehzade Selim, Ġstanbul‟a vardığında, Boğaz‟ı (Marmara

Denizi kastediliyor) Karadeniz‟e bağlayan kıyıya 80 yelkenliden oluĢan donanmasını

bırakmıĢtır.729

Ona ait olan 10 kalyata bu donanmanın gözcülüğünü yapmaktadır.730

1511 yılının Ağustos ayı, padiĢah ile ġehzade Selim arasındaki taht

mücadelesine sahne olmuĢtur. ġehzade Selim, ordusuyla beraber Edirne‟yi tutup731

padiĢahın Ġstanbul‟a gelmesini önlemeye çalıĢırken, padiĢah bu Ģehzadenin

donanmasını adamlar yollayıp yaktırmaktadır.732

Taraflar arasındaki çatıĢma, aynı

yılın Eylül ayında dinince, yani Ġstanbul‟a çağrılan padiĢahın desteklediği ġehzade

Ahmet Amasya‟ya, ġehzade Selim de Trabzon‟a dönünce733

, padiĢah Memlük

donanmasına gemi gönderilmesi hususuyla yeniden meĢgul olabilmiĢtir. 17 Eylül

1511 tarihinde, kalyon ve büyük gemilerden oluĢan 9 gemi Ġskenderiye‟ye gitmek

725 Elçi Niccolò Giustiniani tarafından 1511 yılının Mart ayında Edirne‟den yollanan mektup, bu bilgiyi

vermektedir. A.e. , C. XII, Haziran, 1969, s. 7-8. 726 Elçi Niccolò Giustiniani tarafından Edirne‟den yollanan 9 Mart (1511) tarihli mektup: A.e. , s. 113. 727 Baylos Andrea Foscolo ġehzade Selim‟in Edirne‟nin 1,5 günlük uzağında bulunan, Tuna kıyısındaki

Akkirman‟dan yola çıkmıĢtır. Akkirman‟dan önce Kefe‟dedir; oradan asker toplamıĢtır. Baylos Andrea Foscolo

tarafından yollanan 18 Haziran ve 24 Haziran (1511) tarihli mektuplar: I Diarii, C. XII, s. 507 ve 510-511 ve

Pedani-Fabris, Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato: Costantinopoli, Relazioni Inedite (1512-1789),

C. XIV, Padova, Aldo Ausilio Editore, 1996, s. 18-19.

728 Ġstanbul‟dan 18 Haziran 1511 tarihli mektup yollayan Baylos Andrea Foscolo Selim‟in geliĢini haber

vermektedir. A.e. , s. 507. 729 ġehzade Selim, bu gemilerle birlikte Ġstanbul‟a erzak da getirmiĢtir. Baylos Andrea Foscolo tarafından

yollanan 18 Haziran ve 24 Haziran (1511) tarihli mektuplar: A.e. , s. 507 ve 510-511. 730 Baylos, 24 Haziran (1511) tarihli bir baĢka mektubunda söz konusu kalyataların sayısını 9 olarak vermektedir.

Söz konusu kalyataları kadırgaya benzeyen fustalar olarak tanımlamıĢtır. A.y. 731 10 Mayıs 1511 tarihinde Kefe‟den yola çıkan Ģehzade Selim‟in yanında 8-10.000 askerden oluĢan bir ordu

bulunmaktadır. Bunun üç bini Tatar birliklerden oluĢmaktadır. Tuna üzerinden gelen birkaç gemi de kıyıdan

orduya eĢlik etmektedir. ġehzade, önce Ġstanbul‟un 6-7 gün uzağındaki Varna‟ya uğramıĢtır. 3 Haziran 1511

tarihinde ise Edirne‟nin yarım gün uzağındadır. PadiĢaha bir heyet yollayarak, onun tahtı kendisine bırakması

ricasında bulunmuĢtur. Gelip padiĢahın elini öpmek istemektedir. Baylos Andrea Foscolo tarafından Senato‟ya

sunulan 1512 tarihli raporda bu bilgiler yer almaktadır. Pedani-Fabris, Relazioni, C. XIV, s. 18-19. 732 PadiĢah bu taht mücadelesi sırasında Edirne‟dedir. Baylos Andrea Foscolo ile Elçi Niccolò Giustiniani

tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 24 Ağustos 1511 tarihli mektup: I Diarii, C. XIII, Temmuz, 1969, s. 46-47. 733 Dubrovnik‟ten yollanan 10 Ekim 1511 tarihli mektuplar (bu mektupların göndereni belirtilmemiĢtir): A.e. , s.

186.

136

üzere Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır.734

Ġstanbul‟daki tüccarların desteğiyle tertip edilen

bu gemiler, çok sayıda top, farklı ağaçlardan elde edilmiĢ çeĢitli keresteler, demir ve

hırdavat taĢımaktadır.735

PadiĢah yine de her ihtimale karĢı, ġehzade Selim‟in olası

bir saldırısına uğramamak adına Ġstanbul‟a dönmemiĢtir. PadiĢah, ġehzade Selim‟in

Ġstanbul‟u denizden abluka altına almasını önlemek için harekete geçmiĢtir;

Edirne‟de inĢa ettirdiği 20 kadırgadan oluĢan bir filoyu Ġstanbul‟a yollamıĢtır.736

734 Baylos Andrea Foscolo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 26 Eylül 1511 tarihli mektup: A.e. , s. 220. 735 A.y. 736 Venedik elçisi sıfatıyla Ġstanbul‟da bulunan Niccolò Giustiniani tarafından yollanan 30 Ekim ve 13 Kasım

(1511) tarihli mektuplar: A.e. , s. 342.

137

III. BÖLÜM

I. SELĠM DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ

3.1. Ġstanbul ve Gelibolu Tersanelerinin KuruluĢu ve Gemi Yapımı

I. Selim dönemindeki donanma faaliyetleri II. Bayezid dönemindeki kadar

yoğun değildir. II. Bayezid döneminde Ġnebahtı, Modon ve Koron seferlerinden ötürü

donanma seferberlik halindeyken, I. Selim döneminde önemli bir deniz seferi

olmamıĢtır. Bununla birlikte donanma faaliyetleri yoğun bir biçimde devam etmiĢtir.

Bu dönemde, Ġstanbul ve Gelibolu‟da iki yeni tersane inĢa edilmiĢ, Portekizlilere

karĢı Hindistan‟da mücadele eden Memlük Sultanı‟na gemi, kereste ve mühimmat

yollanmıĢtır. Ġspanya‟ya karĢı mücadele eden Tunus Kralı‟na da benzer yardımlar

yapılmıĢtır. Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar Ġstanbul ve Gelibolu‟da

yapılmakta olan bu iki yeni tersaneyi ayrıntılı bir biçimde tarif etmekte, onlar

hakkında önemli bilgiler vermektedir. Söz konusu mektup ve raporlar, Memlük

donanmasına yapılan yardımlara da değinmektedir.

I. Selim, babası II. Bayezid gibi Portekizlilerle mücadele eden Memlük

donanmasına gemi, kereste ve mühimmat teminine devam etmiĢse de bu destek uzun

süreli olmamıĢtır. Günlükler‟deki mektup ve raporlara yansıdığı üzere, bu yardım,

sadece iki yıl sürmüĢtür. I. Selim, Suriye ve Mısır‟ın fethinden kısa bir süre önce,

Memlük donanmasına herhangi bir yardımın yapılmaması emrini vermiĢtir.1

Memlük donanması için padiĢah tarafından temin edilen malzemelerin neler

olduğu ve nasıl nakledildiği hakkında bilgi veren mektuplar, Venedik‟in Ġskenderiye

Konsolosu Tomasso Venier ile onun kâtibi Marco Stella tarafından 1512-1514

yılları arasında kaleme alınmıĢtır. Katip tarafından yollanan mektuplardan biri2, 18

Nisan 1512‟de Ġskenderiye‟den ayrılan bir filodan söz etmektedir. Altı büyük gemi,

dört kadırga ve padiĢah tarafından hediye edilen bir kalyondan oluĢan bu Memlük

1 Baylos Niccolò Giustiniani, Ġstanbul‟dan yolladığı 10, 13 ġubat ve 6 Mart 1515 tarihli mektuplarında belirtildiği

üzere, padiĢah tek bir geminin bile Suriye ya da Ġskenderiye‟ye gönderilmemesini emretmiĢtir. I Diarii , C. XIV,

Temmuz, 1969, s. 342 ve A.e. , C. XX, Eylül , 1969, s. 109. 2 26 Nisan 1512 tarihli mektup: A.e. , C. XIV, s. 502.

138

filosu, Memlük donanması için gerekli olan keresteyi temin etmek üzere Ġstanbul‟a

gitmektedir. PadiĢahın hediye ettiği kalyonun reisi Ahmet Reis adlı bir Türk‟tür. Dört

kadırganın ikisinde Türkler, diğer ikisinde de Mağribli denizciler taĢınmaktadır.

Filonun hemen ardından iki kalyon daha hareket etmiĢtir. Türk ve Mağribli

denizcilerden oluĢan beĢ küçük karavela da bunlara katılmıĢtır.

Osmanlılar‟ın Memlük donanmasına yaptıkları yardım bazen bir ticari

faaliyet görünümünü almaktadır. Yardım götüren gemiler, baharatla dönmektedir.

Konsolosluk‟tan yollanan bir mektup3, 22 Nisan (1512) günü Ġskenderiye‟den

ayrılan, sekiz büyük gemi ile Latin yelkenli üç kalyondan oluĢan filonun padiĢaha

teslim edilmek üzere 160 torba karabiber ve daha pek çok kıymetli mal taĢıdığını

haber vermektedir. Aynı gemilerin Ġstanbul‟a ulaĢtıklarında oradan kereste ve tunç

yükleneceği söz konusu mektupta belirtilmektedir.

Konsolos‟un bir baĢka mektubunda Memlük Sultanı‟na yapılan son

yardımdan söz edilmektedir.4 Konsolos, Memlük Sultanı‟nın yolladığı sekiz barçanın

Ġskenderiye‟ye varıĢını yazmaktadır. Ġstanbul‟dan mühimmat getiren bu gemiler,

padiĢah tarafından Memlük Sultanı‟na yollanan üç yüz kiĢiyi de taĢımaktadır.

PadiĢah, yolladığı haberciyle, Safevi‟lerle olan savaĢ yüzünden talep edildiği gibi üç

bin adam yollayamadığını Memlük Sultanı‟na iletmektedir.

PadiĢah Portekizlilere karĢı Memlükleri desteklerken, bir taraftan da

Ġspanya‟nın Kuzey Afrika‟daki faaliyetlerine engel olmak adına Tunus kralına

yardım etmektedir. Palermo‟daki Venedik elçisi Pelegrino Venier‟in Venedik

Doçu‟na yolladığı mektup, padiĢaha ait iki kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan

yirmi iki geminin Tunus Körfezi‟ne tunç ve demir toplar taĢıdığını bildirmektedir.5

Suriye ve Mısır‟ın fethinden önceki, yani 1512-1516 yılları arasındaki

donanma faaliyetleri, Ġstanbul ve Gelibolu‟daki iki yeni tersanenin yapımı ve

yüzlerce kadırga, kalyata, firkate ve top gemisinin inĢası Ģeklinde özetlenebilir.

3 9 Mayıs 1512 tarihli mektup: A.e. , s. 500. 4 8 Temmuz 1514 tarihli mektup: A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 40. 5 Esir düĢtüğü Tunus‟tan kaçıp karavelasıyla Palermo‟ya ulaĢan Petro da Patras adlı reis, bu bilgiyi Pelegrino

Venero‟e iletmiĢtir. 15 ġubat 1515 tarihli mektup: A.e. , C. XX, s. 64.

139

Ġstanbul‟daki Baylos Niccolò Giustiniani söz konusu tersanelerin inĢa

aĢamasını ilgiyle takip etmiĢtir. Onun tarafından yollanan mektuplar, bu iki

tersanenin kaç gözden oluĢtuğu, ne kadar sürede kaç gözün tamamlandığı hakkında

ayrıntılı bilgi sunmaktadır. Baylos‟un 30 Haziran 1513 tarihli mektubu6, padiĢahın

Ġstanbul ve Gelibolu‟da yüzer gözden oluĢan iki tersane inĢa ettireceğini haber

vermektedir. Baylos, bu tersanelerin her birinde yüz kadırga yapılabileceği bilgisini

de söz konusu mektubuna yazmıĢtır. Gustiniani, iki tersanenin maliyeti hakkında

bilgi verirken, toplam 200.000 dukalık bir harcamadan7 söz etmektedir.

Tersanenin yapımına Ģahit olanlardan biri de Ġstanbul‟a yollanan Venedik

elçisi Domino Santo Barbarigo‟dur. Bu Venedik elçisinin yolladığı 4 Eylül 1513

tarihli mektup8 tersane yapım faaliyetinin çoktan baĢladığını ortaya koymaktadır.

Elçi, oraya vardığı sırada Galata‟da inĢa edilen tersanedeki beĢ gözün

tamamlandığını görmüĢtür. PadiĢah, Ġstanbul‟daki tersanenin üç ay içinde

tamamlanmasını emretmiĢtir.

YavaĢ giden tersane inĢa faaliyeti, padiĢahın emrinden sonra iyice

hızlanmıĢtır. Baylos, Ġstanbul‟dan yolladığı 12 Haziran 1514 tarihli mektubunda9

Galata‟daki tersanede bulunan 50 gözün bir ay içinde tamamlandığını bildirmektedir.

PadiĢahın damadı olan Kaptanıderya Ġskender PaĢa10

tersanenin yapım iĢiyle

yakından ilgilenmektedir.

Donanmanın geri kalanı 1514 yılının Temmuz ayı sonunda tamamlanmıĢtır.

Baylos tarafından Edirne‟den yollanan 29 ve 31 Temmuz 1514 tarihli iki mektup11

,

tersanedeki göz sayısının 100‟e ulaĢtığı bilgisini vermektedir.

6 A.e. , C. XVI, Temmuz, 1969, s. 587. 7 1513 yılının Temmuz ayında Venedik‟e gelen Piero de Lenda adlı reis, Ġstanbul‟da bulunduğu sırada padiĢahın

üstü kapalı bir tersane (Ġstanbul‟daki tersaneyi kastetmektedir) yaptırmak istediğini öğrenmiĢtir. Piero de Lenda,

padiĢahın bu tersaneyi yaptırmak için 36.000 akçe harcayacağını duymuĢtur. A.e. , s. . 657-658. 8 A.e. , C. XVII, Temmuz, 1969, s. 160. 9 A.e. , C. XVIII, Eylül, 1969, s. 421. 10 Donanma Emini Piero Sagredo, Zante‟den yolladığı 10 Eylül 1515 tarihli mektubunda Ġskender PaĢa‟nın

(Venediklilier önceden BostancıbaĢı olduğu için onu Bostancı PaĢa diye de adlandırır) padiĢahın emriyle baĢının

vurdurulduğunu haber vermektedir. Söz konusu idam, 18 Ağustos 1515‟te gerçekleĢmiĢtir. Onun dıĢında 2000

Yeniçeri‟nin reisi olan Yeniçeri Ağası Seymen Ağa ile Anadolu Kazaskeri de idam edilmiĢtir. A.e. , C. XXI, s.

238. 11 Baylos tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 Temmuz 1514 tarihli mektup tersanedeki göz sayısını 64 olarak

vermektedir. Yani, 12 Haziran-14 Temmuz tarihleri arasındaki bir ayda sadece on dört göz yapılırken, 14

140

Tersanenin yapılması hususunda Ġstanbul‟a öncelik verilmiĢ, Gelibolu

sonraya bırakılmıĢtır. PadiĢah, Gelibolu‟daki tersanenin inĢaatını 1514 yılında

baĢlatmıĢtır. Girolamo Bidelli tarafından yollanan mektup12

BostancıbaĢı‟nın

Gelibolu‟da tersane yapılmasına iliĢkin emir verdiğini haber vermektedir.

Gelibolu‟daki tersane inĢaatı baĢlamak üzereyken, Ġstanbul‟daki yeni tersane çoktan

faaliyete geçmiĢtir; orada onüç kadırga inĢa edilmiĢtir. Kadırgaların inĢasında

kullanılan kereste, Süzebolu‟dan13

temin edilmektedir.14

1512-1514 yılları arasında padiĢah ağırlıklı olarak kadırga inĢa edilmesini

emretmiĢtir. 1512 yılının Ekim ayında toplanan “Colleggio”yu (Venedik Divanı)

ziyaret eden Dubrovnik Sözcüsü, kırk tanesi baĢtarda olan 200 hafif kadırga inĢa

edileceğini söylerken15

Baylos Niccolò Giustiniani16

, padiĢahın Karadeniz‟de yüz

kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan yüz gemi inĢa ettirmekte olduğu bilgisini

vermektedir. Baylos bir baĢka mektubunda17

söz konusu iki yüz gemiyi daha farklı

bir biçimde, 100 kadırga, 40 kalyata, 20 firkate, top ve at gemilerinden oluĢan 20

gemi olarak sıralamaktadır. Baylos tarafından yollanan diğer mektuplarda18

ise at

taĢıyabilecek kapasiteye sahip, at gemisi iĢlevi gören 100 baĢtarda ve 100 hafif

kadırgadan söz edilmektedir.

Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir Dubrovnik kaynağı,

Bernardo Gondola‟ya ait mektuplardır. Gondola, her yolladığı mektupta farklı bir

sayı vermektedir. Mektuplarından birinde19

top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi

söz edilirken, bir diğer mektup20

kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan 200

Temmuz ve 29 Temmuz arasındaki on beĢ günde otuz altı göz daha tamamlanmıĢtır. Temmuz ayındaki inĢa

faaliyeti Haziran ayındakinden iki kat daha hızlıdır. A.e. , C. XVIII, s. 444-445 ve A.e. , C. XIX, s. 24. 12 Bu mektup, 12 Eylül 1514 tarihlidir. A.e. , C. XIX, s. 83-85. 13 Süzebolu (Sozopol/Sozopolis/Xusopoli) bugünkü Bulgaristan sınırları içindedir. Bulgaristan‟ın doğusunda

kalan bu kentin Karadeniz‟e kıyısı bulunmaktadır. 14 Girolamo Bidelli tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Eylül 1514 tarihli mektup: A.e. , s. 223-224. 15 PadiĢah donanmanın hazırlanması için dört bin kiĢiyi seferber etmiĢtir. A.e. , C. XV, Temmuz, 1969, s. 324. 16 Baylos‟un Ġstanbul‟dan yolladığı mektubu 15 Nisan 1513 tarihlidir. A.e. , C. XVI, s. 260. 17 5 Kasım 1513 tarihli mektup: A.e. , C. XVII, s. 471. 18 Baylos Osmanlı donanmasının Pulya‟ya sefer düzenleyeceğini yazmaktadır. 1515 yılında kaleme alınan 10 ve

13 ġubat, 6 Mart, 5 ve 10 Nisan tarihli mektuplar: A.e. C. XX, s. 109 ve 225. 19 16 Ekim 1512 tarihli mektup: A.e. , C. XV, Temmuz, 1969, s. 324. 20 13 Haziran 1513 tarihli mektup: A.e. , C. XVI, Temmuz, 1969, s. 327.

141

geminin yapıldığını haber vermektedir. BaĢka bir mektupta21

da 300 kadırganın22

yapıldığı bilgisi yer almaktadır.

Venedik‟in Ġstanbul‟a yolladığı elçi Domino Santo Barbarigo ise, padiĢahın

150 kadırga inĢa ettirdiğini yazmaktadır.23

Elçi, Ġstanbul, Gelibolu ve Karadeniz‟in

Anadolu‟ya bakan kıyılarında elliĢer kadırga inĢa edileceği bilgisini vermektedir.

Venedik‟in Roma‟daki elçisi Vittorio Lipomano 360 gemiden söz

etmektedir.24

Elçi, bu bilgiyi Ġstanbul‟dan gelen Cenevizli birinden edinmiĢtir. Bu

kiĢi, padiĢahın 160 kadırga, firkate ve kalyatalardan oluĢan 100 gemi, top ve at

gemilerinden oluĢan 100 gemi yaptırdığını söylemektedir.

Donanmanın denizlerdeki faaliyetleri devam ederken Osmanlı ülkesinin dört

bir yanındaki marangoz ve kalafatçılar Ġstanbul‟a çağrılmaktadır. Balyabadra‟ya

yollanan ulaklar Ģu bilgileri halka duyurmuĢlardır: Bıçkı ve tokmağı iyi kullanan

marangoz ve kalafatçılar Ġstanbul‟a götürülecektir. Ġlk önce Ġzmit‟e yollanacak olan

marangozlar oradan kereste temin edeceklerdir. Lazım olan araç ve gereçlerin temini

için her ustaya 100 duka verilecektir. Verilen parayı israf edenler yakılarak

cezalandırılacaktır.25

1514 yılının Ağustos ayında hem BeĢiktaĢ‟ta (Besester/Besestem) hem de

Galata‟daki tersane deposunda yangın çıkmıĢtır. BeĢiktaĢ‟taki yangın padiĢahın

sarayı ile 20.000 evin yanmasına ve 2000.000 Osmanlı altını (60.000 florin)

tutarındaki bir zarara yol açarken26

tersane deposundaki yangında Ģu malzemeler

yanmıĢtır: Büyük ve hafif kadırgalar için kullanılan yedi yüz elli halat, padiĢahın

21 6 Haziran 1513 tarihli mektup: A.e. , s. 390. 22 Gemisiyle Ġstanbul‟a uğrayan, 1513 senesinin Temmuz ayında da Venedik‟e ulaĢan Piero de Lenda adlı reis,

Gondola gibi 300 kadırgadan söz etmektedir. PadiĢahın 200 hafif, 100 büyük kadırga yaptırmakta olduğunu

söylemektedir. Bu gemilerin hepsi birden Ġstanbul‟da yapılmıyor olabilir, aynı anda birkaç farklı yerde inĢa

faaliyetleri söz konusu olmalıdır. A.e. , s. 657-658.

23 A.e. , C. XVII, s. 160. 24Söz konusu Cenevizli, top gemilerinde falkonetti (kulverin/kolunburna türünün alttürü olan, 1,5-7 kıyye çaplı 2

ile 9 kilogram yuvalak atabilen küçük sahra topu) türünde topların taĢınacağını, donanmada beĢ yüz silahlı

mühtedinin ve üç bin tüfekçinin görev alacağını iĢitmiĢtir. 13 Aralık 1513 tarihli mektup: I Diarii, C. XVII, s.

398 ve Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 116-117. 25 Korfu‟dan 23 Mart 1515 tarihli bir mektup yollayan Girolamo Bidelli bu bilgileri vermektedir. I Diarii, C. XX,

s. 134. 26 Baylos Niccolò Giustiniani, yangının çıktığı o günü San Bartolomeo katliamının yaĢandığı geceye

benzetmektedir. Ġstanbul‟dan yollanan 24 Ağustos, 4 ve 9 Kasım 1515 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXI, s. 160,

ve 408.

142

yapılmakta olan yüz kadırga için getirttiği yelkenler, 600 milliaria (307. 2 ton)27

kendir, çok sayıda üstüpü, ağ , makara ve çivi.28

Suriye‟nin fethinden kısa bir süre önce, Edirne‟den birkaç mektup yollayan

Baylos Niccolò Giustiniani, Osmanlı donanmasının ya Suriye29

ya da Rodos‟a30

sefer

düzenleyeceğini ileri sürmenin yanında, birbirinden farklı gemi sayılarından söz

etmektedir. Bir mektubunda31

padiĢahın 40 kadırga ile çok sayıda kalyata ve firkate

yaptırdığı bilgisini veren Baylos, bir baĢka mektupta32

Karadeniz kıyısındaki 60

kadırganın hazır edildiğini, bir diğerinde33

de 100 baĢtarda ve çok sayıda hafif

kadırganın inĢa edileceğini haber vermektedir. Baylos‟un bir baĢka mektubunda34

ise

120 baĢtarda, 100 hafif kadırga ve top ve at gemilerinden oluĢan 40 geminin inĢa

edilmekte olduğuna iliĢkin bilgiye rastlanmaktadır.

Niccolò Giustiniani padiĢah tarafından korsanlara karĢı silahlandırılan

gemilerden de söz etmektedir. 1515 yılının Kasım ayında35

Ġstanbul‟da on,

Gelibolu‟da altı kadırga silahlandırılıp korsanların üstüne, yani Ege adalarına

yollanırken, 1516 yılının Nisan ayında36

yirmi beĢ kadırga, Mayıs ayında37

on

kadırga, bir barça ile kalyata ve firkateden oluĢan yedi gemi korsan avına çıkmıĢtır.

3.2. Suriye ve Mısır‟ın Fethinden Sonra Osmanlı Donanma Faaliyetleri:

PadiĢah Suriye‟nin fethi sırasında orduya at temin etmek için at taĢımaya

uygun gemiler inĢa ettirmektedir. Yeni Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan

mektup38

, Ġstanbul‟da 130 kadırganın hazır olduğunu, bunlara baĢka yerlerde inĢa

edilen 100 kadırga daha ekleneceği bilgisini vermektedir. Baylos, bütün bu gemilerin

at taĢımaya uygun olduğunu belirtmektedir. 27 “Milliaria”, Venedikliler tarafından kullanılan bir ağırlık ölçüsü birimidir. 1 milliaria, 0. 8 botte etmektedir. 600

milliaria 480 “botte”ye karĢılık gelmektedir. 1 botte = 640 kilogram olduğuna göre, 480 botte, 307200 kilogram,

yani 307. 2 tondur. O halde 600 milliaria, 307. 2 tondur. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 28 Baylos Niccolò Giustiniani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 10 Eylül 1515 tarihli mektup, tersanedeki yangının

4 Ağustos 1515 tarihinde meydana geldiğini bildirmektedir. I Diarii, C. XXI, s. 238. 29 8 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 505. 30 30 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXII, Eylül, 1969, s. 9. 31 8 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXI, s. 505. 32 30 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXII, s. 9. 33 14 ġubat 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 66. 34 1 Nisan 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 204. 35 Ġstanbul‟dan yollanan 4 ve 9 Kasım 1515 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXI, s. 408. 36 Ġstanbul‟dan yollanan 1 ve 6 Mayıs 1516 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXII, s. 276. 37 Ġstanbul‟dan yollanan 27 Mayıs 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 348-349. 38 21 Ağustos 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXIII, Eylül, 1969, s. 40.

143

Osmanlı gemileri Suriye‟deki orduya erzak39

ve cephane temin edilmesinde

de rol oynamıĢtır. Baylos Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 28 Kasım ve 10

Aralık 1516 tarihli mektuplarında padiĢahın TrablusĢam‟a 10 kadırga ile kalyata ve

firkateden oluĢan 30-40 gemi göndereceğini, bu gemilere Kurdoğlu‟nun komuta

edeceğini, ordu için erzak, mühimmat, papuç ve potur taĢıyacak olan bu gemilerin

Bozcaada‟daki Osmanlı gemileriyle40

buluĢacağını yazmaktadır.41

PadiĢah Mısır‟ın fethi sırasında Ġskenderiye‟ye gemi göndermeye karar

vermiĢtir. Baylos tarafından yollanan 13 Aralık 1516 tarihli mektuba42

göre, padiĢah,

kırk büyük kadırga43

, kırk hafif kadırga ve otuz at gemisinin silahlandırılmasını

emretmiĢtir. 1517 yılının Mart ayı içinde hazır edilecek olan donanma Ġskenderiye‟ye

yollanacaktır. Yapılan gemiler at ve top taĢımaya elveriĢlidir. Her tip topu taĢımaya

uygun olan gemiler sur çökertecek kadar büyük toplar taĢımaktadır. Donanmada dört

yüz bin yuvalak ile beĢ bin patlayıcı bulunmaktadır.44

Baylos Leonardo Bembo‟nun bir baĢka mektubunda45

40 büyük kadırga, 30

hafif kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi hazırlandığı bilgisi yer

almaktadır. Bu gemilerin Mısır fethine iĢtirak etmesi beklenmektedir. Altı bin

tüfekçinin bulunduğu donanma Salomon Burnu üzerinden Ġskenderiye‟ye geçecektir.

Korfu‟daki Baylos Alvise di Garzoni tarafından yollanan 15 ġubat 1517

tarihli mektup46

, Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a kırk kadırganın nakledildiği, bu gemilerin

orada silahlandırıldığı bilgilerini içermektedir. Garzoni‟nin söz konusu mektubunda

belirtildiği üzere, Gelibolu‟daki büyük ve küçük gemiler at nalıyla yüklüdür. Bunlar

Suriye‟deki orduya götürülecektir. Garzoni, Osmanlı denizcisi Kurdoğlu

39 Niccolò Cavopena tarafından Komutan Bernardo Soranzo‟ya yollanan 15 Ocak 1517 tarihli mektup, Sakız‟da

10 günde 200.000 kantar peksimet üretildiğini bildirip bu peksimetin 15 gün sonra Kurdoğlu‟yla beraber gelecek

olan 40 hafif ve 10 büyük kadırga tarafından teslim alınacağını haber vermektedir. Oradan Suirye‟ye geçecek

olan bu gemilere, buğday ve arpayla yüklü küçük gemiler eĢlik edecektir. A.e. , C. XXIV, s. 157. 40 8 Mart 1517 tarihinde Venedik‟e gelen kuru etle yüklü ağribarın reisi 11 Aralık (1516) günü Ġstanbul‟dan yola

çıktıktan sonra Bozcaada‟da ilerlerken orada 40 kadırga ile top ve at gemlerinden oluĢan 20 gemi görmüĢtür.

Ġstanbul sularında 101 büyük ve 103 hafif kadırga gördüğünü söyleyen reis, bu gemilerden 60 tanesinin

Bozcaada‟daki gemilerle birleĢmek üzere Ġstanbul‟dan ayrıldığını söylemektedir. Kurdoğlu‟da o sırada Foça‟da

görülmüĢtür. A.e. , s. 48. 41 Baylos söz konusu on kadırgadan dördünün Ġstanbul‟da, altısının Gelibolu‟da inĢa edildiğini yazmaktadır. A.e.

, C. XXIII, s. 547-548 ve 608. 42 A.e. , s. 549. 43 Baylos, 1 ġubat 1517 tarihli mektubunda 30 büyük kadırgadan söz etmektedir. A.e. , C. XXIV, s. 161. 44 1 ġubat 1517 tarihli mektup: A.y. 45 15 ġubat 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 101. 46 A.e. , s. 125.

144

Muslihiddin‟in yanındaki otuz kadırgayla beraber Bozcaada‟da görüldüğünü

yazmaktadır. Baylos, bütün bunları Kıbrıs‟tan Venedik‟e buğday götüren kalyonun

reisinden öğrenmiĢtir.

Mısır‟a gidecek olan donanmanın bir kısmı önden yollanmıĢtır. Kurdoğlu‟nun

komutası altında bulunan 32-36 Osmanlı gemisi 1517 yılının Mart ayında Rodos

kıyılarında görülmüĢtür.47

Girit‟teki heyete rapor sunan iki ağribar reisinden biri otuz

iki gemiden söz ederken, diğer reis otuz altı gemi gördüğünü söylemektedir. 32

gemiden bahseden reis, gördüğü gemileri sekiz büyük gemi (mavna olabilir), on iki

kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan on gemi ve iki pergende olarak sıralarken, 36

gemi gördüğünü söyleyen reis ise on iki kare yelkenli gemi, on altı kadırga ile

kalyata ve firkate türündeki sekiz gemiden bahsetmektedir. Kurdoğlu komutasındaki

bu gemiler, 17-18 Rodos gemisiyle 6 Mart (1517) günü48

Episkopi‟de

(Fisco/Flisco/Psicopia) çatıĢmıĢtır. Reislerden biri Osmanlı gemilerinden birinin top

atıĢıyla batırıldığını söylemektedir. Resmo (Retimo/ Retimnon: Rodos‟a bağlı bir

ada) Yöneticisi Andrea Bondimier tarafından yollanan 18 Mart 1517 tarihli

mektup49

, Osmanlılara ait iki kadırga ve bir büyük geminin (mavna olabilir)

Rodoslular tarafından batırıldığını haber vermektedir. Rodos metropolitine 8 Mart

1517 tarihli bir mektup50

yollayan Hakim (Domino) Stefano Visiti, Rodos‟a gelen

Osmanlı donanmasının sekiz büyük gemi (mavna olabilir), baĢtarda ve hafif

kadırgalardan oluĢan on dört kadırga ve kalyata ve firkate türündeki on gemiden,

yani toplam 33 gemiden oluĢtuğunu bildirmektedir. Ayrıca o, Osmanlı ve Rodos

gemileri arasındaki çatıĢmanın 5 Mart Cumartesi günü meydana geldiği bilgisini de

vermektedir. Visiti‟nin mektubunda belirttiği üzere, çatıĢma sırasında bir Rodos

barçası ile Osmanlılara ait bir büyük gemi ve iki kadırga batmıĢtır.

Rodos‟ta çatıĢan gemiler, Mart ayının sonlarına doğru, Kıbrıs‟a uğramıĢtır.51

Osmanlılara ait 33 gemi Kıbrıs‟taki Pendaya‟da (YeĢilyurt/LefkoĢe‟nin batısında)

47 Girit‟teki heyete 14 Mart 1517 tarihli rapor sunan iki ağribar reisi Osmanlı donanmasını Resmo civarında

gördüklerini söylemektedir. A.e. , s. . 162-165. 48 Resmo Yöneticisi Andrea Bondimier tarafından yollanan 18 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 166. 49 A.y. 50 A.e. , s. 172. 51 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 24 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 257.

145

görülmüĢtür. Nisan ayının ortalarında onlara top ve at gemilerinden oluĢan 40 gemi

ile çoğu kadırga olan 100 gemi daha katılacaktır.

1517 yılının Nisan ayında çok sayıda kadırga, kalyata, firkate, top ve at

gemisi yola çıkmaya hazır bir halde Gelibolu‟ya geçmiĢtir. Korfu‟daki Baylos Alvise

di Garzoni52

, 20 büyük kadırga, 45 hafif kadırga, top ve at gemisi türündeki 10 gemi

ile kalyata ve firkate türündeki 10 gemiden oluĢan bir donanmanın devletin ileri

gelenlerini almak üzere Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiğini yazmaktadır. 2 Nisan

(1517) tarihli bir mektup yollayan Baylos Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan

Ġskenderiye‟ye gitmek üzere bir donanmanın ayrıldığını haber vermektedir. Ters

esen rüzgâr yüzünden daha geç yola çıkmak zorunda kalan donanma 30 Mart (1517)

günü Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. Çünkü, padiĢah donanmayı Mısır‟a çağırmıĢtır.53

Ġstanbul‟dan yola çıkan donanma 90 gemiden oluĢmaktadır.54

Bu donanmada 20

büyük kadırga, 4 hafif kadırga, 10 kalyata, 6 firkate, top ve at gemisi türünde 10

gemi, erzak, cephane, nal ve daha pek çok Ģeyle yüklü dört büyük nakliye gemisi ile

farklı türde pek çok gemi bulunmaktadır.55

Ġstanbul‟dan ayrılan bu donanma,

Gelibolu‟da bekleyen yüz altmıĢ gemiyle birleĢmiĢtir. Gelibolu‟daki donanmada 10

hafif kadırga ile 10 büyük kadırga bulunmaktadır. Oradaki kadırgalar patlayıcılar,

100 lirelik (209 kg)56

gülle atan bombart ve bacaluĢka topları ile yüklüdür. Her

kadırgada elli yeniçeri bulunmaktadır. Gelibolu‟da da dört büyük nakliye gemisi

cephaneyle doludur.

Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya gelen gemiler, yanlarına birkaç gemiyi daha alıp

1517 yılının Nisan ayında Gelibolu‟dan hareket etmiĢtir. Paros Adası Hâkimi

52 Alvise di Grazoni, Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan, bir ulak aracılığıyla kendisine

teslim edilen mektupları esas alarak bu bilgileri vermektedir. 13 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 189. 53 PadiĢah tarafından Mısır‟dan yollanan ve 61 gündür yolda olan iki ulak, 26 Mart (1517) günü Ġstanbul‟a

ulaĢmıĢ, donanmanın yola çıkmasıyla ilgili emri duyurmuĢtur. Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan

yollanan 26 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 203. 54 Teğmen Donato Marcello ile Konsey üyeleri Sebastian Badoer ve Alvise Corner, LefkoĢe‟den yolladıkları 31

Mart 1517 tarihli mektupta, Ġstanbul‟da yüz otuz geminin bulunduğundan söz etmektedir. Osmanlı donanmasında

bulunan gemileri 45 baĢtarda, 40 hafif kadırga, firkate, kalyata, top ve at gemilerinden oluĢan 45 gemi olarak

sıralamaktadır. Rodos Üstadıâzamıtarafından Magosa‟daki Komutan Giovanni Zantani‟ye yollanan 19 Mart 1517

tarihli mektup, Ġstanbul‟da 140 geminin bulunduğunu bildirmektedir. Üstadıâzam Ġstanbul‟daki gemileri 50 hafif

kadırga, 40 baĢtarda, kalyata, firkate, top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi olarak sıralamaktadır. A.e. , s. 205 ve

214-217. 55 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 205. 56 1 lire: 2.09 kilogram. Lane, Venice and History, s. 358.

146

tarafından Girit‟ten yollanan mektup57

, 120 gemiden oluĢan Osmanlı donanmasının

13 Nisan (1517) günü Sakız‟da görüldüğünü haber vermektedir. Paros Hâkimi

Osmanlı donanmasındaki gemileri 30 mavna, kadırga ve kalyatalardan oluĢan 60

gemi, firkate ve diğer türdeki gemilerden oluĢan 30 gemi olarak sıralamaktadır.

Sakız‟a uğrayan Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir kaynak,

Kandiye‟den 15 Nisan 1517 tarihli bir mektup58

yollayan Sakızlı bir tüccara aittir.

Osmanlı donanmasının 120-130 gemiden oluĢtuğunu söyleyen tüccar, Osmanlı

donanmasındaki gemileri sayı ve türlerine göre 30 büyük kadırga, 40 hafif kadırga,

top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan 30-40 gemi

olarak sıralamaktadır. Söz konusu tüccar gemideki mürettebatın nizamdan yoksun

olduğunu, gemideki kürekçilerin çoğunun Hıristiyanlardan oluĢtuğunu ayrıca

belirtmektedir. Osmanlı donanması 29 Nisan‟da (1517) Sakız‟dan ayrılıp59

yoluna

devam etmiĢtir. Donanma, Sakız‟dan sonra korsan yatağı olan Seferihisar

(Sovrassari/Ġzmir) ile Sisam‟a uğramıĢtır.60

1517 senesi Mayıs ayında Rodos civarında Osmanlılara ait yüz kırk yedi gemi

görülmüĢtür. Rodos Üstadıâzamı, Korfu‟dan Rodos‟a gelen Venedik elçisi Giovanni

Baptista‟ya bu bilgiyi vermektedir.61

12 Mayıs günü Kıbrıs‟taki Lango geçidinden

geçen bu Osmanlı donanmasında 33 büyük kadırga, dördü Sakız civarında ele

geçirilmiĢ olan 60 hafif kadırga, kare yelkenli 14 gemi, top gemisi, at gemisi ve

kalyata ve firkateden oluĢan 36 gemi bulunmaktadır. Söz konusu gemiler, Ġncirli

(Nisiros) ve Episkopi‟nin oradan geçip Rodos‟un güneydoğusundaki Kerpe Adası‟na

gitmiĢtir.62

Osmanlı donanması, 1517 senesi Mayıs ayında Ġskenderiye‟ye varmıĢtır.63

Söz konusu donanmaya Kurdoğlu eĢlik etmektedir.64

Nil Nehri‟nden geçmek

57 27 Nisan 1517 tarihli mektup: I Diarii, C. XXIV, s. . 385-386. 58 15 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 385. 59 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 22 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 480. 60 Giritli bir Dük tarafından yollanan 6 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 387 61 A.e. , s. 368. 62 Zante‟den 7 Haziran (1517) tarihli bir mektup yollayan Carlo Moro, Kerpe Adası‟ndan 150 geminin geçtiğini,

bu donanmadan önce Ġskenderiye‟ye 100 geminin ulaĢtığını, Ġskenderiye‟deki gemilerin büyük kadırga ve hafif

kadırgalardan oluĢtuğunu yazmaktadır. A.e. , s. 459. 63 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup ile Giaccomo di

Giuliano tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 25 Haziran 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 456, s. 604-605. 64 Kıbrıs‟taki Venedik heyeti tarafından Baf‟tan yollanan 23 Haziran 1517 tarihli mektup, Ġskenderiye‟den gelen

Dimitri Columbardo adlı reisin raporundan söz etmektedir. 5 Haziran (1517) günü Mısır‟da bulunan bu reis,

147

suretiyle Ġskenderiye‟den Kahire‟ye giden bu Osmanlı denizcisi, padiĢah tarafından

yollanan iki gemiye çok sayıda esir bindirmiĢtir. Mağribli denizciler de onlara

katılmıĢtır. Daha sonra Ġskenderiye‟ye dönen Kurdoğlu, orada büyük donanmanın

gelmesini beklemiĢtir.65

Kurdoğlu‟nun hemen peĢinden baĢka bir donanma daha Ġskenderiye‟ye

gelmiĢtir. 1517 yılının Nisan ayında Ġstanbul‟dan yola çıkan yüzlerce Osmanlı gemisi

aynı yılın Mayıs ya da Haziran ayında Ġskenderiye‟ye ulaĢmıĢtır.66

Kurdoğlu,

Ġskenderiye‟ye varan ve 170 gemiden oluĢtuğu söylenen67

bu donanmayı karĢılamak

için kıyıda beklemiĢtir. Osmanlılar Sakız civarında ele geçirdikleri iki Ceneviz

gemisini68

de yanlarında götürmüĢlerdir. Bu Ceneviz gemilerindeki malların değeri

100.000 dukadır.

Haziran ayında Ġstanbul‟da hâlâ yeni gemiler inĢa edilmektedir. Korfu‟dan 21

Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan Baylos Alvise di Garzoni, Ġstanbul‟da 50

büyük kadırga ile 100 hafif kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır.69

1517 senesi Temmuz ayında Ġstanbul‟daki hazırlıklar süratle devam

etmektedir. Ġstanbul‟daki 60 kadırganın hazırlıkları tamamlanmıĢtır. Gelibolu‟da ise

40 kadırga vardır.70

Çok sayıda peksimet yapılmaktadır. PadiĢah, kimseye peksimet

Kurdoğlu‟nun yanındaki 30 gemiyle beraber nasıl Kahire‟ye gittiğini anlatmaktadır. Ġskenderiye‟nin üç gün

uzağındaki Fayyum‟a, oradan ReĢid‟e geçmiĢ, ReĢid‟den yola çıkıp son olarak Kahire‟ye ulaĢmıĢtır. Kurdoğlu

ona Magosa limanı hakkında birtakım sorular sormuĢtur. Reise oraya gitmek istediğini söylemiĢtir. Söz konusu

reis, Kahire‟deki bir caminin değerli taĢlarının yağmalandığını bizzat görmüĢtür. Kahire‟deki bir camiden sökülen

somaki taĢlar ve yılankavi süslemeler, gemilerin bulunduğu Ġskenderiye‟ye götürülmüĢtür. Venedikli reis, bu

taĢ ve iĢlemelerin gemilerle Ġstanbul‟a götürüleceğini duymuĢtur. Bahsi geçen reis, 20 Ağustos 1517‟de

Venedik‟e ulaĢıp rapor sunmuĢtur. A.e. , s. 599-600. 65 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. . 604-605. 66 Pera‟dan 18 Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan Baylos Leonardo Bembo, Osmanlı donanmasının

Ġskenderiye‟ye vardığını haber vermektedir. 17 gün önce Ġskenderiye‟den yola çıkan 4 ulak bu haberi Ġstanbul‟a

duyurmuĢtur. Yani, donanma ya 1 Haziran günü ya da Mayıs ayının sonlarında Ġskenderiye‟ye ulaĢmıĢtır. A.e. , s.

. 505-506. 67 Napoli‟deki Konsolos Francesco Anselmi‟ye Palermo‟dan yollanan (Palermo‟daki elçi Pelegrino Venero

tarafından yollanmıĢ olmalıdır) 26 Haziran 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 494. 68 Söz konusu iki Ceneviz gemisi Ġskenderiye‟den Ġstanbul‟a getirilmiĢtir. 7 Temmuz 1517 tarihinde Ġstanbul‟da

bulunan Reis Matio Verde, iki Ceneviz gemisini orada görmüĢtür. Bu iki gemi Mısır‟ın fethinden sırasında

yağmalanan malları Ġstanbul‟a taĢımıĢtır. Geminin içinde çok sayıda Mağribli vardır. Gemisinde bulunan Fransız

asıllı denizci Ġskenderiye‟den dönen birkaç Osmanlı gemisini Rodos‟ta gördüğünü reise söylemiĢtir. A.e. , s. 580. 69 A.e. , s. 467. 70 Kadırgalardan oluĢan Osmanlı donanması, Ġskenderiye‟den gelen donanma Ġstanbul‟a varınca yola çıkacaktır.

Matapan Burnu‟ndan 6 Eylül 1517 tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Sebastian Moro, bu bilgiyi

vermektedir. Moro, bu bilgiyi Sakız‟a gitmekte olan 6 barçanın (ormancı barçası: barze forestiere) reislerinden

öğrenmiĢtir. Kandiye‟den yükledikleri Ģarap, pamuk ve deve tüyünden yapılma kumaĢı (gambeloti) Sakız‟a

götüren bu reisler, 27 Ağustos (1517) tarihinde Malyo Burnu‟na uğramıĢlardır. Moro‟ya Ġstanbul‟daki

kadırgaların kalafatlanmakta olduğu bilgisini vermiĢlerdir. A.e. , C. XXV, s. 14.

148

satılmamasını emretmiĢtir. Karadeniz‟den Ġstanbul‟a çok sayıda kadırga

nakledilmektedir. Silivri‟den (Silimbrea) yola çıkan hırdavatla yüklü üç yüz deve

Gelibolu‟ya ulaĢmıĢtır. Bu malzemeler, gemi yapımında kullanılacaktır. PadiĢah, altı

ay içinde 300 barça inĢa ettirecektir. Bütün bu bilgilerden söz eden Giaccomo Nani

adlı reis, 7 Temmuz 1517 tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılmıĢ, 26 Ağustos (1517) günü

Venedik‟e ulaĢıp Colleggio‟nun (Venedik Senatosu‟nu) huzuruna çıkmıĢ ve rapor

sunmuĢtur.71

Mısır‟dan Ġstanbul‟a dönecek olan Osmanlı gemileri beraberlerinde Memlük

zanaatkâr ve ilim adamlarını ve varlıklı ailelerini de getireceklerdir. 1517 yılının

Mayıs, Temmuz ve Ağustos aylarında yollanan birkaç mektup72

, Memlük

toplumunun ileri gelenlerinden olan 1000-1500 ailenin Kahire‟den Ġstanbul‟a

götürülmekte olduğunu haber vermektedir. Osmanlılara ait kırk küçük gemiyle73

önce Antalya‟ya sonra Ġstanbul‟a götürülecek olanbu ailelerin doksanı Yahudi

kökenlidir.74

Bu ailelerin Ġstanbul‟un neresinde ikamet edecekleri kayda geçirilmiĢtir.

PadiĢah, Ġskenderiye‟deki donanmanın Ġstanbul‟a dönmesi için emir

vermiĢtir. 7 Temmuz (1517) günü Kahire‟de bulunan Rodos Üstadıâzamı‟nın

casusları, Ġskenderiye‟deki donanmanın yola çıkması için padiĢah tarafından

yollanan emri iĢitmiĢlerdir.75

Aynı zamanda bu casuslar, önde gelen Memlük

ailelerinin Antalya ve Ġstanbul‟a yollanmak üzere gemilere yüklendiğini

görmüĢlerdir. Ġstanbul‟a dönmekte olan Osmanlı donanması 12 Ağustos76

(veya 13

Ağustos)77

günü (1517) yola çıkmıĢtır. Donanma, Kaptanıderya Hadım Cafer

71 A.e. , s. 601. 72 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup, Bartolomeo

Zaghirani adlı biri tarafından Resmo‟dan (Retimo/ Retimnon: Rodos‟a bağlı ada) yollanan 13 Temmuz 1517

tarihli mektup, Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 ve 20 Ağustos 1517 tarihli

mektuplar: A.e. , C. XXIV, s. 604-605 ve 607 ve A.e. , C. XXV, s. 13. 73 Bartolomeo Zaghirani adlı biri tarafından Resmo‟dan yollanan 13 Temmuz 1517 tarihli mektup: A.e. , C.

XXIV, s. 607. 74 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 ve 20 Ağustos 1517 tarihli mektuplar: A.e. , C.

XXV, s. 13. 75 Venedik‟in Palermo‟daki elçisi Pelegrino Venero tarafından yollanan 27 Ağustos 1517 tarihli mektup: A.e. , s.

19. 76 1517 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟de bulunan ağribar reisi Michielin Balbi Osmanlı donanmasını 12

Ağustos 1517 tarihinde Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir. 3 Eylül günü Ġskenderiye limanından

ayrılıp 18 Eylül (1517) tarihinde Hanya‟ya (Girit) varan reis, oradaki yöneticilere bu bilgiyi vermiĢtir. Oradaki

yöneticiler de Çuha Adası‟ndaki Sebastian Moro‟yu bilgilendirmiĢtir. Donanma Emini Sebastian Moro

tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 23 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37-38. 77 Venedik‟in Ġskenderiye‟deki Konsolosu Niccolò Bragadin donanmanın 13 Ağustos günü yola çıktığını

yazmaktadır. 2 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 186-187.

149

Ağa‟nın komutasındadır. Memlük‟ün önde gelenlerinden oluĢan Mısırlı 1300 aile78

de bu donanma tarafından Antalya ve Ġstanbul‟a götürülmektedir.79

Bundan baĢka

donanmada Gazali‟nin yüz kölesi de taĢınmaktadır.80

Donanmadaki gemilerin bir

kısmı somaki gibi çok değerli taĢlarla yüklüdür. Bu taĢlar, Memlük sarayları ve

evlerindeki sütunlardan sökülmüĢtür.81

Osmanlı donanması ayrıldığı sırada

Kurdoğlu, komutasındaki 25 gemiyle beraber hâlâ Nil Nehri üzerinde

bulunmaktadır.82

Ġskenderiye‟den ayrılan donanma, 16 Ağustos tarihinde Kıbrıs‟taki

Salamis limanına varmıĢtır.83

Kıbrıs‟a vardığında 110 gemiden84

ibaret olan Osmanlı

donanmasında bir büyük kadırga, Memlük Sultanı‟ndan alınan 21 baĢtarda, 45 hafif

kadırga, 7 büyük gemi ile çok sayıda kalyata, firkate ve küçük baĢtarda

bulunmaktadır. Donanmada yer alan 7 büyük gemi Ģunlardır: 600 botte (384 ton)

kapasiteli Kandiye gemisi, 1000 botte (640 ton) kapasiteli buğdayla yüklü Ceneviz

gemisi, Sakız‟dan gelen Chaleza adlı gemi, bir barça ve Dubrovnik çıkıĢlı bir gemi.

Osmanlılar bütün bu ticaret gemilerine Ġskenderiye‟deyken el koymuĢtu.

Osmanlı donanması kısa süre içinde Kıbrıs‟tan ayrılmıĢtır. Ağustos ayı içinde

önce Antalya‟nın Finike limanında85

daha sonra da Rodos civarında görülmüĢtür.86

Rodos‟tan geçen donanmadaki gemi sayısı iki yüzdür.87

160 gemiden söz eden de

vardır.88

Ekim ayına gelindiğinde donanma, Bozcaada‟dadır.89

Seyahat sırasında

78 Faustin Dolfin adlı reis tarafından Kandiye‟den Korfu‟daki Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanan 2

Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 61. 79 Mısırlı ailelerin bir kısmı sonradan yola çıkmıĢtır. Komutasındaki 15 küçük gemiyle 1 Eylül‟de (1517)

Ġskenderiye‟den ayrılan Sinan PaĢa, Mısırlı ailelerin bir kısmını Antalya‟ya götürmektedir. Ġskenderiye‟deki

Konsolos Niccolò Bragadin‟in 2 Eylül 1517 tarihli mektubu: A.e. s. 186-187. 80 Venedik Konsolosu Tommaso Venier tarafından Ġskenderiye‟den yollanan 7 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e. ,

s. 123. 81 A.y. 82 Bu gemilerin kadırga, firkate ve kalyata türündedirler. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Çuha

Adası‟ndan yollanan 23 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37-38. 83 Faustin Dolfin adlı reis tarafından Kandiye‟den yollanan 2 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 61. 84 Ġskenderiye‟den 2 Eylül 1517 tarihli bir mektup yollayan Venedik Konsolosu Niccolò Bragadin, Ağustos

ayında yola çıkan donanmanın 170 gemiden oluĢtuğunu yazmaktadır. Bragadin, donanmadaki gemileri, 45 hafif

kadırga, onyedisi Sultan Kansu el-Gavri‟den alınan otuzu Osmanlılara ait olan 47 büyük kadırga, 2 baĢtarda,

kare yelkeni 12 küçük gemi, 17 kalyata, firkate, top gemisi, at gemisi ve pergendeden oluĢan birkaç gemi olarak

sıralamaktadır. A.e. , s. 186-187. 85. Moro, bu bilgiyi Kandiye‟li yöneticilerden edinmiĢtir. Onlar da bunu Rodos Üstadıâzamı‟ndan öğrenmiĢlerdir.

Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 18 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37. 86 Kandiyeli Yöneticiler (rectori) tarafından yollanan 17 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 34. 87 Birkaç gemi daha sonra donanmaya katılmıĢ olmalıdır. Kıbrıs‟tayken donanmadaki gemi sayısı yüz ondur.

Akdeniz kıyılarında dolaĢan Osmanlı gemileri bu donanmaya katılmıĢ olmalıdır. Venedik tarafından casus olarak

yollanan ağribarın reisi Antonio Vardalaqua, Osmanlı donanmasının Rodos‟ta görüldüğünü ve 200 gemiden

oluĢtuğunu söylemektedir. Venedik‟e ulaĢan 20 Ekim 1517 tarihli haber: A.e. , s. 36. 88 Rodos Üstadıâzamı tarafından yollanan 9 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. . 94-95.

150

donanmadaki üç büyük kadırga hasar görmüĢtür.90

Hasar gören kadırgalardan biri

Rodos sularında karaya oturmuĢtur.91

Osmanlı donanması Ekim ayı içinde Ġstanbul‟a varmıĢtır. Ġstanbul‟dan 20 ve

25 Ekim 1517 tarihli iki mektup yollayan Venedik elçisi Alvise Mocenigo, Mısır‟dan

gelen gemilerin kalafatlandığını yazmaktadır.92

Donanmanın getirdiği Mısır‟lı aileler

iyi muamele görmüĢ, giydirilip kuĢandırılıp onore edilmiĢtir.93

Kurdoğlu, Ağustos ayında yola çıkan donanmayla beraber gitmemiĢtir. Bu

sebeple Ġskenderiye‟den daha sonra ayrılmıĢtır. 20 Eylül‟de (1517) Ġskenderiye‟den

ayrılan Kurdoğlu, Ekim ayının baĢında Rodos‟a ulaĢmıĢtır.94

Yanında otuz iki gemi95

bulunmaktadır. Kurdoğlu Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟yu da Ġstanbul‟a

götürmektedir.96

Gemilerde 500 yeniçeri de vardır.97

15 Ekim‟de98

Sakız‟da olan

Kurdoğlu, 25 Ekim‟de Ġstanbul‟a ulaĢmıĢtır.99

Kurdoğlu‟nun donanması Ġstanbul‟a

vardığında Ģenlik düzenlenmiĢ, toplar atılıp mehter çalınmıĢtır.100

Osmanlı donanması 1517 senesi Eylül ve Ekim aylarında yoğun bir hazırlık

içindedir. Ġskenderiye‟den gelen donanma Ġstanbul‟a döndüğünde baĢka bir donanma

Ġstanbul‟dan ayrılacaktır. Bir taraftan gemiler inĢa edilmekte, diğer taraftan

mühimmat hazırlanmaktadır. Çok sayıda at gemisi inĢa edilmektedir.101

Sayısız top

dökülmüĢtür. Gemilere yüklenecek olan bu topların 150 tanesi demir havan topudur.

Osmanlılar mühimmat yapımında kullanılmak üzere 300-400 kantar kalay satın

89 Palermolu biri, Gelibolu‟dayken birkaç Osmanlı kadırgasına rastlamıĢtır. Ġstanbul‟dan gelen bu kadırgalarda

bulunan denizciler, ona Ġskenderiye‟den yola çıkan Osmanlı donanmasının Bozcaada‟ya vardığını söylemiĢlerdir.

Palermo‟lu biri tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Consejo di X) sunulan 26 Ekim 1517 tarihli

rapor: A.e. , s. 51. 90 26 Ekim 1517 tarihli rapor: A.y. 91 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 21 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 48. 92Venedik elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim (1517) tarihli mektuplar: A.e. ,

s. 144-146 ve 154-155. 93 Elçi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 5 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 147. 94 Rodos Üstadıâzamı tarafından yollanan 9 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 95 PadiĢahı ziyaret etmek için Kahire‟ye uğrayan ve oradan, 20 Eylül (1517) tarihli bir mektup yollayan Venedik

elçileri, Kurdoğlu‟nun 25 gemiden oluĢan bir donanmayla Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir. A.e. ,

s. 143-144. 96 1517 yılının Kasım ayında Ġstriya‟ya varan reis Tomà Duodo bu bilgiyi Rodos Üstadıâzamı‟ndan edinmiĢtir.

Yafa‟dan dönen 60 kiĢilik hacı kafilesini taĢıyan geminin reisi olan bu kiĢi, 3 Ekim (1517) tarihinde Rodos‟a

uğrayıp Üstadıâzam‟la konuĢmuĢtur. A.e. , s. 71-72. 97 Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 143-144. 98 Venedik elçisi Alvise Mocenigo tarafından Sakız‟dan yollanan mektup: A.e. , s. 153. 99 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 25 EkĠm 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 154. 100 25 EkĠm 1517 tarihli mektup: A.y. 101 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 21 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 48.

151

almıĢlardır.102

Kalayın bir kısmı Sakız‟dan gelmektedir.103

1517 yılında Ekim ayında

Ġstanbul‟da at taĢıyabilecek özellikte 46 büyük kadırga ve 10 hafif kadırga

bulunmaktadır.104

Kadırgalara konulacak kürek, çapa ve lengerleri taĢıyan küçük

gemiler de Ġstanbul kıyısındadır.105

Söz konusu malzemeler kadırgalara aktarılmıĢtır.

Gelibolu‟da 23 büyük kadırga ile 10 hafif kadırga bulunmaktadır.106

Büyük

kadırgalar suda beklerken, hafif kadırgalar karaya çekilmiĢtir.

1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟dan birkaç mektup yollayan Venedik elçisi

Alvise Mocenigo, Gelibolu‟dan Ġzmit Körfezi‟ne kadar olan sularda 100 büyük

kadırga, en az 120 hafif kadırga, 30 top gemisi, çok sayıda firkate ve kalyata

bulunduğunu bildirmektedir.107

Top gemileri büyük kadırgalarla hemen hemen aynı

büyüklükte inĢa edilmiĢtir. Bu gemilere bacaluĢka108

, kanon109

ve cortaldi (bir top

türü) türlerinde olan çok sayıda top yüklenecektir.110

Gemilere çok sayıda kürekçi de

getirilmiĢtir. Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟ya göre yapılan bütün bu hazırlıklar,

Osmanlıların donanmayla sefere çıkaracağını iĢaret etmektedir. Venedik elçisi,

Osmanlı halkı arasındaki söylentilere dayanarak, padiĢahın Pulya, Sicilya veya

Rodos‟a sefer düzenleyeceğini ileri sürmektedir.111

Hazırlıklar, 1517 yılının Kasım ve Aralık ayı ile 1518 yılının Ocak ayında

devam etmiĢtir. Avlonya‟da peksimet hazırlanmakta, oradaki buğdayın dıĢarı

102 A.y. 103 Ġstanbul‟dan 25 Ekim 1517 tarihli bir mektup yollayan Venedik elçisi Alvise Mocenigo, 100 milliaria (51. 2

ton) kalayın Ġstanbul‟a taĢındığına Ģahit olmuĢtur. Kalay taĢıyan gemilerin batıdan (batı rüzgârı yönünden)

geldiğini söyleyen Mocenigo, bu 100 milliaria kalaydan baĢka Sakız‟dan 25 milliaria ( 12.8 ton) kalay

getirildiğini yazmaktadır. I Diarii, C. XXV, s. 144-146 ve 154-155 ve Lane, Venice and History, s. 357 ve 366. 104 Palermo‟lu biri tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Consejo di X) sunulan 26 Ekim 1517 tarihli

rapor: I Diarii, C. XXV, s. 51. 105 26 Ekim 1517 tarihli rapor: Venedik Elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim

1517 tarihli mektuplar: A.e. , s. 51, s. 144-146 ve 154-155. 106 Ġstanbul‟dan gelen, Thodarin da Corphù adlı birinin reislik ettiği “Faliera e Duoda” adlı geminin kâtibi

tarafından 1517 yılının Ekim ayında Korfu‟ya sunulan rapor: A.e. , s. 51. 107 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim (1517) tarihli mektuplar: A.e. , s. 144-146

ve 154-155. 108 BacaluĢka, Osmanlı kuĢatma ve kale toplarının en yaygın türlerinden biridir. Avrupa‟da kullanılan bir top türü

olan “basilisk”ten türemiĢtir. Osmanlılar tarafından kullanılan küçük bacaluĢkaların en büyüğünün çapı 11

kıyyedir. Bu tür toplar 1-14 kilogram ağırlığındaki gülleleri atabilmektedir. 14-23 kıyye çapındaki büyük

bacaluĢkalar ise 17-28 kilogram ağırlığındaki gülleleri atmaktadır. Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 113-114. 109 Kanon, çapı 11 kıyyenin altında olan küçük bacaluĢka için kullanılan bir terimdir. A.e. , s. 116. 110Alvise Mocenigo‟nun 20 Ekim 1517 tarihli mektubu: I Diarii, C. XXV, s. 144-146. 111 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 1 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 147 ve 157-158.

152

yollanmaması için çeĢitli tedbirler alınmaktadır.112

Bunun için iki kalyata, Avlonya

kıyısında nöbet tutmaktadır. Avlonya‟dan Ġstanbul‟a kalafatçı ve marangoz

yollanmaktadır.113

Ġstanbul‟daki gemiler 400 kalafatçı ve çok sayıda marangoz

tarafından kalafatlanmaktadır.114

Sultan I. Selim, Osmanlı kıyılarından altmıĢ bin

kürekçi toplanmasını emretmiĢtir.115

Bunların kırk bini Müslüman, yirmi bini

Hıristiyan olacaktır.116

Karadeniz kıyısında 25 passa (43 metre)117

uzunluğunda iki

kalyon inĢa edilmektedir.118

Bunlar top taĢıyacaklardır.

Yapılan hazırlıklara rağmen, Osmanlı devleti beklendiği gibi bir sefer

düzenlememiĢ, Pulya, Sicilya veya Rodos‟a herhangi bir çıkarmada bulunmamıĢtır.

1518 yılında da donanmanın denize açılmayacağı haber verilmektedir. Baylos

Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 24 Mart 1518 tarihli mektubunda o yıl

donanmanın denize açılmayacağını bildirmektedir. PadiĢah, yapılmakta olan

gemilerin tamamlanmasına kadar yeni gemilerin yapılmamasını emretmektedir.

PadiĢahın bu emri Suriye‟den gelen iki ulak tarafından duyurulmuĢtur. ĠnĢa

edilmekte olan gemilerin çoğu tamamlanmıĢtır. Donanmadaki 300 geminin inĢaatı

bitmek üzeredir.119

Bu gemilerin bir kısmı mavna120

, bir kısmı hem top hem at

taĢıyan baĢtardadan oluĢmaktadır.121

Bu baĢtardalar 100 at ile beraber ayakta durmak

112 Sanuto, bu mektupların kim tarafından yollandığını belirtmemiĢtir. Sadece güvene layık biri tarafından

yollandıklarını söylemekle yetinmiĢtir. Dubrovnik‟ten yollanan 2 Kasım ve 2 Aralık (1517) tarihli mektuplar:

A.e. , s. . 147-148. 113 Korfu‟daki Baylos Alvise di Garzoni ve meclis üyeleri tarafından yollanan 24 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e.

, s. 212. 114 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Ocak 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 247. 115 Venedik elçisi Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 23 Ocak 1517 tarihli mektupta, Ocak ayı içinde

toplanacak 60.000 azabın kürekçi olarak görevlendirileceğini yazmaktadır. A.e. , s. 265-266. 116 Elçi Alvise Mocenigo, Osmanlı donanmasında hem Müslüman hem de Hıristiyan azapların görev alacağını

yazmaktadır. Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo ise, 40.000 azaptan söz etmektedir. Baylos, elçiden farklı

olarak Osmanlı donanmasına Hıristiyan alınmayacağını, donanmaya alınacak azapların yalnızca Müslümanlardan

oluĢacağını ileri sürmektedir. Ancak, bu iddia, gerçeği yansıtmamaktadır. Azaplar, hem Hıristiyan hem de

Müslümanlar arasından toplanmaktadır. Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 ve 8 Aralık 1517

tarihli mektuplar ile Alvise Mocenigo tarafından Eğriboz‟dan yollanan 11 Ocak 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 239

ve 280-281. 117 Lane, 1 “passo”nun 5 ayağa (piedi/pie) eĢit olduğunu söylemektedir. Aynı zamanda o, 1 “piedi”nin ise 34,

7735 cm olduğu bilgisini vermektedir. 5passo= 5x35=4375 cm=43 metre 75 cm. Lane, Venetian Ships and

Shipbuilders of the Renaissance, s. 245. 118 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Ocak 1518 tarihli mektup: I Diarii, C.

XXV, s. 247. 119 Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun 19 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 428-429. 120 PadiĢah, mavnaya benzeyen top gemileri yaptırmaktadır. Bu gemilerin sancak kısmı mavnadaki gibi alçak

olacaktır. Bu da topun yüklenip indirilmesini kolaylaĢtırmaktadır. LefkoĢe‟den yollanan Rodos‟tan gelen bilgileri

ileten 28 Temmuz 1518 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXVI, Ekim, s. 95. 121 Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun 19 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , C. XXV, s. 428-429.

153

koĢuluyla 100 adamı taĢıyabilmektedir.122

Bazı gemilerin güverteleri henüz inĢa

edilmemiĢtir.

1518 yılında, sadece birkaç Osmanlı gemisi geri dönmek üzere Ġstanbul‟dan

ayrılmaktadır. Bu gemiler, Müslüman ve Hıristiyan korsanların Takımadalar‟daki

zararlı faaliyetlerini önlemek amacıyla denize açılmaktadır. 1518 yılının Nisan

ayında Ġstanbul‟dan ayrılan 10-12 kadırga korsan faaliyetlerini önlemek için denize

açılmıĢtır.123

Aynı yılın Mayıs ayında yola çıkan, altı kadırga, kalyata ve firkateden

oluĢan dört gemi ve iki pergendeden oluĢan on iki gemi de korsanlarla mücadele

etmiĢtir.124

Mayıs ayı içinde korsanların üstüne silahlı yirmi gemi daha

yollanmıĢtır.125

Bu gemiler de firkate, kalyata ve kadırga türündedir. Talaisman Reis

korsanlara karĢı mücadelede öncü rol oynamıĢ, komutasındaki altı kadırga, üç

kalyata ve altı firkate ile korsanların üstüne yürümüĢtür.126

Korsanlara karĢı alınan

sert tedbirler, 1518 yılının Eylül ve Aralık ayında da görülmektedir. Piri Mehmed

PaĢa 1518 senesi Eylül ayında yakalattığı 120 korsanı idam ettirmiĢtir.127

Bu sırada

kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan yirmi yedi gemi korsanlara pusu kurmuĢtur.128

1518 senesi Aralık ayında Kurdoğlu ile Selim (Salih?) adındaki reisin emrine otuz

beĢer gemi verilmiĢtir.129

Bu iki denizci söz konusu yetmiĢ gemiyle beraber korsan

faaliyetlerine engel olacaktır.

PadiĢah, 1519 yılında Osmanlı ülkesinden epey uzağa gemiler göndermiĢtir.

Talaisman Reis, 1519 yılının ġubat ayında, komutasındaki otuz kadırga ve birkaç

barça130

ile beraber Hindistan‟a gitmek üzere Kızıldeniz‟den yola çıkmıĢtır.131

PadiĢahın aynı yıl Cerbe‟ye bir filo yollayacağı da söylenmektedir.

122 19 Mayıs 1518 tarihli mektup: A.y. 123 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 ve 17 Nisan 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 421. 124 Leonardo Bembo‟nun 15 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 461. 125 Niccolò Turchachi adlı biri tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 Mayıs 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 490. 126 Leonardo Bembo‟nun 2 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 462. 127 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Kandiye‟den yollanan 31 Eylül 1518 tarihli mektup: A.e. , C.

XXVI, s. 160 ve 162. 128 31 Eylül 1518 tarihli mektup: A.y. 129 Teğmen Alvise D‟Armer tarafından LefkoĢe‟den yollanan 2 Aralık 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 424. 130 Hindistan tarafına aynı yılın Mart ayında firkate ve kalyatadan oluĢan birkaç gemi yollanmıĢtır. Donanma

Emini Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Nisan 1519 tarihli mektup: A.e. , C. XXVII, Ekim,

1969, s. 217. 131 Baylos Lorenzo Bembo tarafından Edirne‟den yollanan 21 ġubat 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 141.

154

Venedikliler, 1519 yılının ġubat ve Mart ayında silahlandırılan 50-100

kadırganın132

ne tarafa yollanacağını tam olarak bilmemektedir. Piri Mehmed PaĢa

tarafından komuta edilecek bu gemiler133

ya Cerbe‟deki Barbaros‟un yanına134

ya da

Himara‟daki135

Arnavutların üstüne136

yollanacaktır. Rodos Üstadıâzamı‟na göre ise

hedef Rodos olacaktır.137

PadiĢah, Rodos Üstadıâzamı‟na elçi yollayıp ondan yedi

yıllık haracı ödemesini istemiĢtir.138

Osmanlılara haraç ödemeyi reddeden

Üstadıâzam ona su bile vermeyeceği cevabını vermiĢtir.139

Baylos Leonardo Bembo

ise bu kadırgaların korsanlara karĢı silahlandırıldığını yazmaktadır.140

Silahlandırılan

kadırgalar Ekim ayında hâlâ denize açılmamıĢtır. Çanakkale Boğaz‟ında silahlı 100

kadırga beklemektedir.141

1520 yılında tekrar yeni gemiler inĢa edilmeye baĢlanmıĢtır. 1520 yılının

Ocak, ġubat ve Mart aylarında yollanan mektuplar142

, padiĢahın 100 hafif kadırga,

132 1519 yılında, Ġstanbul‟daki tersanede üç yüz gemi bulunmaktadır. Korfu‟dan 2 Nisan 1519 tarihli bir mektup

yollayan Donanma Emini Sebastian Contarini, bu gemilerin yüz yirmi tanesinin büyük kadırga, yüz ellisinin

hafif kadırga ve otuzunun top yahut at gemisi olduğunu bildirmektedir. Kaç kadırganın silahlandırıldığı

hususunda farklı görüĢler mevcuttur. Rodos Üstadıâzamı 60 kadırgadan söz ederken, Donanma Emini Sebastian

Contarini, Modon‟a gelen Osmanlı tebaasına mensup olan iki kiĢiden biri 50, diğeri 100 kadırgadan söz

etmektedir. 11 Nisan 1519 tarihinde Koron‟da yapılan Rumca duyuruya Ģahit olan ağribar reisi Manoli Plagioti

ise 100 kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 50 geminin silahlandırıldığını duymuĢtur. Baylos Leonardo

Bembo, Edirne‟den yolladığı mektubunda 50-60 kadırganın silahlandırıldığını yazmaktadır. Rodos Üstadıâzamı

Fabrizio del Careto tarafından yollanan 14 ġubat 1519 tarihli mektup, Donanma Emini Sebastian Contarini

tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Mart ve 2 Nisan 1519 tarihli mektuplar, , Baylos Leonardo Bembo tarafından

Edirne‟den yollanan 3 Nisan 1519 tarihli mektup ile ağribar reisi Manoli Plagioti tarafından 1519 yılının Mayıs

ayında sunulan tanıklık bildirisi: A.e. , s. 151, 177, 217, 243 ve 280. 133 Rodos Üstadıâzamı Fabrizio del Careto tarafından yollanan 14 ġubat 1519 tarihli mektup ile Donanma Emini

Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Mart 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 151, s. 177. 134 PadiĢah tarafından Modon‟a yollanan önemli bir Ģahsiyet, oradaki Venediklilere, padiĢahın Cerbe‟ye 50

kadırga yollayacağını söylemiĢtir. A.e. , s. 177. 135 Himara (Khimara/Zimera) Avlonya‟nın güneyindeki kentin adıdır. Bu kent, bugün Arnavutluk‟un sınırları

içindedir. 136 Modon‟a gelen timar sahibi bir baĢka önemli Ģahsiyet, padiĢahın Himara‟daki Arnavutların üstüne 100 kadırga

yollayacağını söylemiĢtir. A.y. 137 Rodos Üstadıâzam, padiĢahın 60 kadırga silahlandırdığını bunların Rodos için tehdit oluĢturduğunu

yazmaktadır. Rodos Üstadıâzam ıFabrizio del Careto‟nun 14 ġubat 1519 tarihli mektubu: A.e. , s. 151. 138 Ağribar reisi Manoli Plagioti tarafından 1519 yılının Mayıs ayında sunulan tanıklık bildirisi (deposition).

Kıbrıslı Francesco Zacharia tarafından Halep‟ten yollanan 12 Mayıs 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 243 ve 619-

620. 139 Ağribar reisi Manoli Plagioti‟nin 1519 yılının Mayıs ayında sunduğu tanıklık bildirisi: A.e. , s. 243. 140 Baylos Leonardo Bembo tarafından Edirne‟den yollanan 3 Nisan 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 280. 141 Korfu‟daki Baylos Bernardo Saranzo‟nun yolladığı 23 Ekim 1519 tarihli mektup ile Donanma Emini

Dominico Capello‟nun Korfu‟dan yolladığı 26 Ekim 1519 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, Ekim, 1969, s. 82-

83 ve 88. 142 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 Ocak 1520 tarihli mektup ile Donanma Emini

Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yolladığı 16 ġubat ve 9 Mart (1520) tarihli mektuplar: A.e. , s. 339 ve

380.

155

100 büyük kadırga143

ve firkate ve kalyata türünde 50 gemi yapılmasını emrettiğini

bildirmektedir. Büyük ve hafif kadırgalardan oluĢan 160 gemi144

de hazır

edilmiĢtir.145

Bütün bu donanma için 80.000 azap kaydolmuĢtur.146

PadiĢah etrafa

ulaklar yollayıp 24.000 kürekçi toplanmasını emretmiĢtir.147

1520 yılının Nisan ayında, Osmanlı donanmasındaki gemi sayısı üç yüz elliye

ulaĢmıĢtır. Bu gemilerin yüz tanesi büyük kadırga148

, yüz yirmi tanesi hafif

kadırgadır.149

Geri kalan yüz otuz gemi, firkate, kalyata, top ve at gemisi

türündedir.150

Bu donanmada 15.000 azap kürekçi olarak görev alacaktır.151

Onların

dıĢında 3000 yeniçeri daha bulunacaktır.152

Donanmanın 10 Mayıs ya da Yeniay

vakti olan 16 Mayıs‟ta153

(1520) denize açılması beklense de bu

gerçekleĢmemiĢtir.154

Donanmanın Rodos, Kıbrıs ve Pulya‟dan birine155

gideceğinden söz edilmiĢtir. Bu da tahmin olmaktan öteye geçememiĢtir.

Donanmanın baĢındaki Kaptanıderya ise kısa süre sonra değiĢecektir. Zindana atılan

Hadım Cafer Ağa‟nın (Monucho/Zafir Agà) yerine Piri Mehmed PaĢanın getirileceği

konuĢulmaktadır.156

143 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 Ocak 1520 tarihli mektupta 30 büyük kadırgadan

söz edilirken, Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yollanan 9 Mart (1520) tarihli mektupta 100 büyük

kadırganın bahsi geçmektedir. A.y. 144 Yünla yüklü bir gemiyle Ġstanbul‟dan ayrılan reis Giovanni Casaruolo, Korfu‟daki Donanma Emini Dominico

Capello‟ya 1520 yılının Nisan ayında bir rapor sunmuĢtur. Bu raporda, Gelibolu‟da 30 Ġstanbul‟da ise 50 büyük

kadırganın hazır edildiğini ve donanmada toplam 200 kadırga bulunduğunu söylemektedir. Baylos Leonardo

Bembo ise Ġstanbul‟da 60 büyük kadırga ile 80 hafif kadırga bulunduğunu bildirmektedir Leonardo Bembo

tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 Nisan 1520 tarihli mektup ile Donanma Emini Dominico Capello tarafından

Korfu‟dan yollanan 24 Nisan 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 439 ve 443. 145 1520 yılının Mart ayında sunulan rapor: Sanuto, raporun Ġstanbul ve Edirne üzerinden Korfu‟ya gelen güvene

layık biri tarafından sunulduğunu not düĢmüĢtür. A.e. , s. 409. 146 Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yollanan 9 Mart (1520) tarihli mektup: A.e. , s. 380. 147 A.e. , s. 442. 148 Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 11 Nisan 1520 tarihli mektupta, 100 mavnadan söz etmektedir. A.e. ,

s. 551. 149 Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli mektubu ile Meclis üyesi Giovanni Alvise Pisani‟nin Kandiye‟den

yolladığı 3 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 551-553. 150 A.y. 151Ġstanbul‟dan yollanan 16 Nisan 1520 tarihli bir mektup (göndereni belirtilmemiĢ) ile Nisan ayı içinde göreve

baĢlayan yeni Baylos Tommaso Contarini tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s.

564 ve 568. 152 Tommaso Contarini‟nin 2 Mayıs 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 564. 153 Eski Baylos Leonardo Bembo, Yeniay vaktinin 16 Mayıs olduğunu belirtirken, Yeni Baylos Tommaso

Contarini Yeniay vaktinin 18 Mayıs (1520) olduğunu yazmaktadır. Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli

mektubu ile Baylos Tommaso Contarini‟nin 4 Mayıs 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 551 ve 568. 154 Baylos Tommaso Contarini, Pera‟dan yolladığı 11 Mayıs 1520 tarihli mektubunda Osmanlı donanmasının

tamamının o yıl denize çıkmayacağını, sadece Mayıs ayının ortasına kadar 50-60 geminin denize açılacağını

bildirmektedir. A.e. , s. 553. 155 Tommaso Contarini‟nin Pera‟dan Dubrovnik‟e yolladığı 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 568. 156 Baylos‟un yolladığı 11 Nisan ve 11 Mayıs (1520) tarihli mektuplar: A.e. , s. 551 ve 553.

156

PadiĢah, donanmayla Rodos‟a sefer düzenlemeyi düĢünmüĢ, son anda

vazgeçmiĢtir. Kurdoğlu‟nun emrindeki 40 gemiyle beraber157

Rodos‟a giden 11

Sancakbeyi158

, çok sayıda kiĢiyle Rodos‟un 18 mil uzağındaki Episkopi‟ye

gelmiĢtir.159

Oradaki ormandan çok sayıda kereste temin etmiĢlerdir. PadiĢah, bu

Ģekilde Rodos‟u teftiĢ etmiĢ, seferin yerinde olup olmayacağını kontrol etmiĢtir.

Donanmanın 18 Mayıs‟ta160

(1520) denize açılması beklenmektedir. Ancak,

padiĢah tam da o gün donanmayı denize çıkarmaktan vazgeçmiĢtir. Emrindeki

vezirleri, Anadolu ve Rumeli kazaskerlerini ve ulemayı huzuruna çağırıp onlarla

istiĢare eden padiĢah, Osmanlı ordu ve donanmasının Rodos, Pulya ve Venedik‟ten

herhangi birine karĢı teĢebbüste bulunması durumunda ortaya çıkacak sakıncalardan

bahsetmiĢtir.161

Rodos‟a karĢı giriĢilecek herhangi bir teĢebbüsün meĢakkatli

olacağını, donanmanın Pulya‟ya ulaĢmasının uzun zaman alacağını, Venedik‟e karĢı

bulunulacak herhangi bir teĢebbüsün yapılan antlaĢma nedeniyle yemin bozmak

anlamına geleceğini söyleyip, bunlara karĢı herhangi bir sefer düzenlemeyeceğini

belirtmiĢtir.

157 Donanma Emini Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Mayıs 1520 tarihli mektup ile Baylos,

Bernardo Soranzo tarafından Korfu‟dan yollanan 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 532 ve 535- 536. 158 Bu sancakbeyleri yanında 30-40 gemi bulunan Kurdoğlu‟yla beraber Gelibolu‟dan yola çıkmıĢtır.

Sancakbeyleri top ve at gemilerine bindirilmiĢtir. A.y. 159 Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 551. 160 Baylos Tommaso Contarini, Osmanlı donanmasının Yeniay vaktinde, yani 18 Mayıs günü denize açılmasını

beklemektedir. Ancak bu gerçekleĢmemiĢtir. Tommaso Contarini tarafından Pera‟dan yollanan 4 Mayıs 1520

tarihli mektup: A.e. , s. 568. 161 Tommaso Contarini‟nin Ġstanbul‟dan yolladığı 18 ve 25 Mayıs 1520 tarihli mektuplar: A.e. , s. 629-630.

157

IV. BÖLÜM

II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ

LEVENDLER

4.1. Kemal Reis ve Diğer Korsanların Osmanlı Hizmetine GiriĢi ve Ġlk

Korsanlık Faaliyetleri

II. Bayezid‟in 1495 yılında Kemal Reis‟i himayesine alması, Osmanlı

Devleti‟nde bir korsanın ilk defa devlet hizmetine nail olması bakımından önemlidir.

Ayrıca, o, Müslüman korsanları bağıĢlayıp hizmetine almıĢ olan ilk padiĢahtır.1 II.

Bayezid‟in ilk kez bir korsanı himaye etmesi, Nicolas Vatin‟in2 vurguladığı gibi, bu

padiĢahın deniz akıncılığı siyasetinin bir yansımasıdır. Osmanlı donanmasının vasıflı

deniz mürettebatına sahip olma konusunda sıkıntı yaĢaması, padiĢahı korsanlara

yönelten nedenlerden biridir. Palmira Brummett, donanmadaki vasıflı insan gücü

eksikliğinin Osmanlı‟nın daimî bir sorunu olduğunu vurgulamaktadır.3

II. Bayezid‟in, Kemal Reis haricindeki korsanlara gösterdiği müsamahanın

geçici bir nitelik taĢıdığını, savaĢ ve seferberlik zamanı ile sınırlı olduğunu belirtmek

gerekir. PadiĢah tarafından korsanlara gösterilen bu müsamaha, barıĢ zamanlarında,

yani Venedik ile Osmanlı arasındaki barıĢ dönemlerinde, azalmaktadır.4 Bunun

sebebi, devletin korsan hizmetine artık ihtiyaç duymamasıdır.5 Bu durumun somut

örneği, Kara DurmuĢ adlı korsanın 1504 yılında elindeki silahların Osmanlı Devleti

tarafından geri alınmasıyla yaĢanmıĢtır.6

Sanuto‟nun Günlükler‟inde adı geçen korsanlardan bahsetmeden evvel,

Osmanlı ve Venedik‟in 16. yüzyıldaki korsan algısını izah etmek gerekir. Korsanlar,

padiĢahın emrinde çalıĢtıkları sürece, Osmanlı Devleti açısından herhangi bir sorun

1 Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, Çev. Tülin Altınova, Ankara, Tarih Vakfı Yurt Yayınları,

2000, s. 125.

2 A.e. , s. 79. 3 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de

Diplomasi, s. 142. 4 A.e. , s. 146. 5 A.y. 6 I Diarii, C. V, s. 958 ve 973-974 ve A.e. , C. VI, s. 198.

158

teĢkil etmemektedir. Korsan, baĢına buyruk bir asi olarak hareket ediyorsa ve

Osmanlı tebaasından olmasına rağmen Osmanlı menfaatlerini hedef alıyorsa, iĢte o

zaman padiĢahın ve yöneticilerin gazabına maruz kalmaktadır. Bazen, hem Venedik

hem de Osmanlı kıyıları aynı korsanın saldırısına uğramaktadır. Mesela, Kurdoğlu

Muslihiddin adındaki Osmanlı korsanından baĢta sadece Venedikliler değil

Osmanlılar da Ģikâyetçidir. 1516 yılında, bu korsanın faaliyetlerinden yakınan

Venedik Baylos‟una Piri Mehmed PaĢa‟nın Ģakayla karıĢık söylediği sözler, bir

yönüyle gerçekleri yansıtmaktadır. PaĢa, bir sene sonra padiĢahın himayesine

girecek, hatta fetihten sonra Mısır‟a giden Osmanlı donanmasına liderlik edecek olan

Kurdoğlu‟na iliĢkin Baylosa Ģunu demiĢtir: “O, bizimkilere de zarar veren bir korsan,

yakalayın onu!”7

Venedik, sadece Osmanlı korsanlarının saldırısına uğramamaktadır. Rodos

Üstadıâzamı‟nın himayesindeki korsanlar söz konusu olduğunda, korsanlık hem

Osmanlılar hem de Venedikliler için ortak bir tehdit unsuru halini almaktadır.

Ġspanya‟nın Bask bölgesinden gelip Rodos‟a yerleĢmiĢ olan Joan Rois, Venedikliler

tarafından kiralanmıĢ olan bir yük gemisini Magosa‟da ele geçirmek isterken

yakalanmıĢtır.8 Bu olayın gerçekleĢtiği yılda, yani 1509 yılında, bir Rodos karavelası

Kandiye kıyılarına saldırıda bulunmakla suçlanmıĢtır.

Sanuto‟da geçen Osmanlı korsanları Türk korsanı olarak adlandırılmaktadır.

Bu eserde geçen Türk tabiri Osmanlı kelimesine karĢılık geldiğinden adı geçen

korsanların bazılarının Rum veya baĢka bir Osmanlı milletinden olma olasılığı söz

konusudur. Mesela, adları Kemal Reis‟le birlikte anılan Enrichi9 adındaki Osmanlı

korsanı ile Giritli olduğu söylenen ve Barbeta veya Ganbasat Enrichi (Enrichi adını

taĢıyan diğer bir korsan)10

adıyla çağrılan Osmanlı korsanı, kesin olmamakla birlikte,

Rum adlarını çağrıĢtırmaktadırlar. Caplici ve Comazoti (veya Cozomiti) Ģeklinde

yazılan Osmanlı korsanlarının neseb tahlilini yapmak ise, elde bir kanıtın olmaması

nedeniyle oldukça güçtür. Sanuto‟da geçen mektupları yazan Venediklilerin bu

7 I Diarii, C. XXIII, s. 385 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 123. 8 I Diarii, C. XXIII, s. 391-393 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 283. 9 Bu korsanın adı bazen Erichi bazen de Richi olarak fade edilmektedir. 10 Din değiĢtirmeden önce, yani Müslüman olmadan evvel bu korsanın adı Benedetto Barbeta olduğundan ve

Enrichi adlı bir korsan daha bulunduğundan ötürü bu korsan Barbeta diye de bilinmektedir. I Diarii, s. 845.

159

korsanları Türk korsanı olarak adlandırması, ırkî bir yaklaĢımdan ziyade Osmanlı

tebaasını esas alan bir düĢünceden ileri gelmektedir.

Sanuto, Ocak 1496‟dan itibaren yazılan mektupları ve onların içeriklerini

aktarmadan evvel Aralık 1495‟te meydana gelen hadiseleri kaynak göstermeden

sıralamıĢtır. Yani eser, 1495 yılının Aralık ayında vuku bulan olayların anlatımıyla

baĢlamaktadır. Anlatılan bu olaylardan biri Kemal Reis‟in11

Eğriboz‟da Venedikliler

tarafından kıstırılması hadisesidir.12

Nasıl ve kimin onu kıstırdığı söylenmemektedir.

Sadece, o esnada Takımadalar‟ın, yani Venedik‟e ait Ege adalarının, savunulması

için Limni‟de (Stalimine) bulunan Venedik Donanma Emini Bartolameo Giorgi‟nin

Kemal Reis‟i ele geçirmek istediğinden bahsedilmektedir.13

Bu Donanma Emini

Kemal Reis‟i ele geçirmek üzereyken II. Bayezid, 50 yeniçeri göndermek suretiyle

müdahalede bulunmuĢtur. PadiĢah, bu yeniçerilere Kemal Reis‟i Bâbıali‟ye

getirmelerini emretmiĢ ve Venedik‟e hiçbir tavizin verilmemesi konusunda onları

tembihlemiĢtir. Donanma Emini ülkesi ile padiĢah arasındaki barıĢı bozmamak adına

Kemal Reis‟in gitmesine izin vermek zorunda kalmıĢtır. Kemal Reis, Venedik‟in iç

siyasetine kadar etki eden bir korsandır. 1497 yılının Ocak ayında, Istria‟da Adriyatik

donanmasına mensup olan Venedikli donanma görevlileri arasından toplanan büyük

danıĢma kurulunda yaĢanan sıkıntı bunun göstergesidir. Kemal Reis‟i son anda

elinden kaçırması sebebiyle görevden alınan Bartalameo Giorgi‟nin yerine Berberi

ülkesindeki (Kuzey Afrika‟daki) kadırgaların komutanı olan Girolamo Contarini da

San Moisè Donanma Emini olarak atanmıĢtır.14

Dalmaçya‟daki VardiyanbaĢları

henüz 4 aydır15

görevde olan yeni Donanma Emini‟ne itaat etmek istememiĢlerdir.

Yeniçeriler tarafından teslim alınan Kemal Reis, Ġstanbul‟a getirildiği sırada, onun 11 Sanuto‟nun Günlükler‟i 1495 yılından itibaren baĢladığından dolayı Kemal Reis‟in evveliyatına iliĢkin bilgi

vermemektedir. Bunun için Ġdris Bostan‟ın Ġslam ansiklopedi serisi içindeki “Kemal Reis” maddesine bakmak

gerekir. Ġdris Bostan, bu maddesinde Kemal Reis‟in 1470 yılında Vezîrâzam Mahmud PaĢa‟nın emri altında, bir

azap olarak Eğriboz seferine katıldığı, adanın fethinden sonra oraya yerleĢtiği ve Kemal Reis‟in o zamandan

itibaren bir korsan olarak Venedik gemilerine ve kıyılarına karĢı akınlara baĢladığı Ģeklinde önemli bilgiler

kaleme almıĢtır. Bu ansiklopedi maddesinde belirtildiği üzere, Kemal Reis, 1487 yılında, Endülüs‟ün Ġspanya

eliyle parçalandığı yıllarda, Güneybatı Ġspanya kıyılarını vurmakla görevlendirilmiĢtir. Kemal Reis, Osmanlı

hizmetine girmeden önce, Malaka‟yı yağmalamıĢ, Cerbe, Bicâye ve Bûne‟de nüfuz sağlamıĢ, Fransa kıyılarını ve

Balear adalarını hedef almıĢ (1492), Malta‟dan ganimetler ve esiler elde ederek Gelibolu‟ya gitmiĢ ve onları

kaptan Sinan PaĢa nezdinde, padiĢaha takdim etmiĢtir. Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 12 Burada kıstırmak, önüne çıkmak, alıkoymak mânasına gelen “ritenere” sözcüğü kullanılmaktadır. I Diarii, C.

I/1, s. 10. 13A.y. 14 A.e. , s. 847. 15 Donanma danıĢma kurulunun 1497 yılının Ocak ayında toplandığına göre yeni Donanma emini, 1496 yılının

Eylül ayında atanmıĢtır. A.y.

160

öldürüleceğini düĢünen ve buna engel olmak isteyen çok sayıda kiĢi, padiĢaha bir

arzuhal sunmuĢtur.16

Bu arzuhallerde Kemal Reis‟in kendini savunduğu, bu nedenle

öldürülmemesinin gerektiği yazılıdır. Kemal Reis‟in öldürüleceği hakkındaki endiĢe,

Venedik gemilerine saldıran Türk korsanların ticarete verdikleri zarar sebebiyle

padiĢah tarafından cezalandırıldığına dair ipucu vermektedir. Zirâ, daha sonraki

yılları kapsayan Sanuto kaynaklarına yansıdığı biçimde, padiĢah, Anadolu

Beylerbeyi olan paĢayı ara sıra Türk korsanların üzerine gönderecektir. Kemal Reis

ise aynı akıbete uğramayacak kadar nâm salmıĢtır. Günlükler‟de kendisinin en feci

Türk korsanı17

olarak nitelendirilmesi boĢuna değildir.18

Kemal Reis, Venedik‟e esir

düĢme tehlikesini atlattıktan sonra, artık Osmanlı hizmetinde bir korsan olarak

denizlerde dolaĢacaktır. Osmanlı himayesine alınmasının bir iĢareti olarak, Kemal

Reis‟e hilat giydirilmiĢtir.19

Gördüğü bu muamelenin yanında Kemal Reis, önceden

yaptığını yapmaması konusunda, yani Venedik gemilerini yağmalamaması

konusunda uyarılmıĢtır. Bu uyarı, son derece tehlikeli ve güçlü bir korsanı son anda

elinden kaçıran Venediklilerin öfke ve sıkıntısını bir nebze de olsa dindirmek içindir.

Çünkü, 1496 yılının Ocak ayından itibaren ve daha sonraki yıllarda Venedikliler

tarafından yazılan mektuplarda görüldüğü üzere, Kemal Reis, Venedik gemilerini ve

hacı kafilelerini yağmalamaya devam etmiĢtir. Sakız‟dan yollanan 26 Ocak tarihli

mektuplardan20

anlaĢıldığı kadarıyla, 9 Ocak‟ta (1496) Ġstanbul‟a vardığı haber

alınan Kemal Reis, kısa bir süre sonra tekrar denize açılmıĢtır. 18 ġubat‟ta

kalyatalarıyla birlikte tekrar Ġstanbul‟a gelip iki çocuk ile yetiĢkin on Hıristiyan

köleyi Osmanlı padiĢahına takdim etmiĢtir.21

Yine bu mektuplarda bahsi geçen diğer

bir olay, padiĢahın damadı olan Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa‟nın Osmanlı

sularında korsan avına çıkmasıdır. Burada korsan derken, Osmanlı hizmeti dıĢında

16 A.e. , s. 10. 17 Kemal Reis,Sanuto‟nun 1. cildinin 10. sayfasında Venedik Ġtalyancası ile Ģöyle nitelendiriliyor:”Camalì turco

corsaro nephandissimo”. “Nefando” (veya nephando) kelimesi aslında argo söylemi taĢıyan bir kelime. Birebir

çevrilecek olursa, pis, kirli mânasına gelmekte. “-issimo” eki ise üstünlük sıfatı oluĢturmaktadır ve eklendiği

sıfata Türkçe‟deki “en” anlamını katmaktadır. “Nefando” sözcüğünün günümüz Ġtalyancası‟ndaki karĢılığı

“sporchissimo” ve “sozzo”olarak geçiyor. “Sporchissimo” sözcüğü dıĢ görünüĢ olarak kirli anlamı taĢımakta.

Fakat,”nefando” kelimesinin ardında mecâzî bir anlam gizli. Ruhen kirli mânasında. Bunu karĢılayan kelime ise

“sozzo” sözcüğüdür. Giulio Nazari, Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di Grammatica, Venezia, Arnaldo

Forni Editore, ġubat, 1986, s. 108. 18 I Diarii, C. I/1, s. 10. 19 A.y. 20 Bu mektupların kim veya kimler tarafından yazıldığı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. . 83-84. 21 A.e. , s. 83.

161

yağma yapan ve Osmanlı tebaası olan piratlar kastedilmektedir.22

Çünkü, bu

mektuplarda Anadolu Beylerbeyi‟nin on kalyatayla beraber denize açılmasıyla

birlikte, Enrichi23

, Kaplancı (Caplanci/Caplici) ve Kara Hasan

(Caracossam/Caracassan) adlarındaki Osmanlı korsanlarının korkuyla kaçıp altı

kalyata ile Finike tarafına yelken açtıkları anlatılmaktadır.24

Yani, mektupların

yazıldığı dönemde bu korsanlar henüz Osmanlı hizmetine girmemiĢtir. Anadolu

Beylerbeyi‟nin adı geçen ve Osmanlı tebaasına mensup olan bu üç korsanı25

aradığı

Nisan ayında (1496) Sakız‟dan gönderilen mektuplardan26

anlaĢılmaktadır. Bu

mektuplarda, bahsi geçen üç korsandan biri olan Kaplancı‟nın Osmanlı tebaasından

olan on beĢ kiĢiyi Sakız‟da, yirmi beĢ kiĢiyi ise Seferihisar‟da kazığa oturttuğu ve iki

kalyatayı alıkoyduğu bilgisi verilmektedir.27

Yine bu mektuplara göre onları

kovalayan Anadolu Beylerbeyi iki kalyatayı geri almayı baĢarmıĢtır. Bu esnada

Enrichi ve Kaplancı adlı korsanlar yakalanmadan Eğriboz‟a kaçabilmiĢtir.

Sanuto‟nun ilk cildinde, Mayıs ayındaki (1496) haberler baĢlığı altında Sakız‟dan

gelen mektupların olduğu belirtilmektedir. Bu mektuplar Mora Sancakbeyi Ömer

PaĢa‟nın yardım çağrısı üzerine padiĢahın birkaç kalyatayı Mora tarafına

gönderdiğinden ve Mora Sancakbeyi‟nin korsanları yıldırmaya çalıĢtığından söz

etmektedir.28

BaĢka bir deyiĢle, Mora Sancakbeyi Ömer PaĢa korsan avı konusunda

Anadolu Beylerbeyi‟ne yardım etmektedir.

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, 14 Nisan (1496) tarihli mektubunda

devlet hizmeti dıĢında kalan tüm korsanların kökünün kazındığını yazmaktadır.29

Bu

mektupta Comazoti ( veya Cozomiti) adındaki baĢka bir Osmanlı korsanı daha

karĢımıza çıkmaktadır. Söz konusu mektuba göre, Enrichi, Kara Hasan ve

Comazoti‟ye ait 3 kalyata, Seregola adındaki Cenevizli korsanın barçasına 22 Sanuto‟daki mektuplarda korsan- pirat ayrımına dikkat edilmemektedir. Daha çok “corsaro” kelimesi

kullanılmaktadır. “Pirata” sözcüğü ise nadiren kullanılmaktadır. 23 Nicolas Vatin, Enrichi‟den kısaca bahsetmektedir. BaĢlangıçta 6 kalyatası olan bu korsanın sığınağı Milet‟tir.

Vatin, onun 1497 yılında padiĢah hizmetine girdiğini söylemektedir. II. Bayezid‟in hizmetindeyken, bu korsanın

yanında 1 mavna, 1 barça, 1 karavela, 2 kadırga ve 6 kalyata bulunmaktadır. 1501 yılına gelindiğinde ise 1 küçük

kadırga, 2 kalyata ve pek çok çekdirisi vardır. Faaliyet gösterdiği baĢlıca yerler Seferihisar ve Eğriboz‟dur.

Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 75. 24 I Diarii, C. I/1, s. 84. 25 Bunlar henüz padiĢah hizmetine girmedikleri için pirat konumundadırlar. 26 Bu mektupların kimin tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. Sadece Nisan ayında (merkeze) ulaĢan haberler

baĢlığı altında bu mektuplardan bahsedilmektedir. A.e. , s. . 135-136. 27 A.e. , s. 136. 28 A.y. 29 A.e. , s. 204.

162

rastlamıĢtır.30

Barçadaki Cenevizli korsanlar, Osmanlı korsanlarına saldırıp Kara

Hasan ve Comazoti‟ye ait olduğu sanılan iki kalyatayı ele geçirmiĢtir.31

Barçadaki

zangoçun saldırısıyla yaralanan Korsan Enrichi kaçıp Midilli‟ye sığınmıĢtır.

Enrichi‟nin Midilli‟de olduğunu haber alan Anadolu Beylerbeyi, on kalyatasını onun

üstüne yollamıĢtır. Korsanı ele geçiren filo, onu Anadolu Beylerbeyi‟nin olduğu

yere, Finike‟ye götürmüĢtür.32

Sakız Konsolosu, Midilli tarafından gelen mektuplar

aracılığıyla Kaplancı adlı korsanın da Enrichi gibi beylerbeyinin eline geçtiğini haber

almıĢtır. Bu korsan da Midilli‟ye kaçmıĢ olmalıdır. Midilli‟den Sakız‟a iletilen bir

habere göre, beylerbeyi, ele geçen kalyatalardaki (Enrichi ve Kaplancı‟nın

kalyatalarındaki) 23 kiĢiyi ceza olarak kazığa oturtmuĢtur. Konsolosun Midilli‟den

edindiği haberlere göre Beylerbeyi bunu yapmakla kalmamıĢtır; Osmanlı Müslüman

tebaasının önde gelenlerinden olan ve Midilli‟deki geçitte ikamet eden dört zengin

Ģahsı bu korsanlarla iĢbirliği içinde oldukları gerekçesiyle astırmıĢtır. Sakız

Konsolosu‟nun belirttiği üzere, bu asılanlardan biri korsan kalyataları sayesinde

10.000 dukalık bir servet elde etmiĢtir.

Kemal Reis‟in padiĢahın hizmetindeyken gerçekleĢtirdiği ilk faaliyetler,

komutan Girolamo Barbarigo‟nun Korfu‟dan kardeĢlerine yolladığı 15 Ekim (1496)

tarihli mektupta anlatılmaktadır. Komutan, mektubunda Kemal Reis‟in beĢ kadırga,

beĢ kalyata, 1500 botte33

(960 ton) kapasiteli bir barça ile Ġstanbul‟dan denize

açıldığını haber vermektedir.34

Girolamo Barbarigo, bu gemilerin yanında küçük bir

barça daha bulunduğunu yazmaktadır. Kemal Reis‟in padiĢahın donanma

komutanıymıĢ gibi muamele gördüğünden de bahsetmektedir. Barbarigo, Kemal

30 A.y. 31 A.e. , s. 205. 32 Daha önce bahsetmiĢ olduğum 26 Ocak (1496) tarihli Sakız mektuplarında Enrichi, Kara Hasan ve Kaplancı

adlı korsanların Anadolu Beylerbeyi‟nin denize açılmasıyla birlikte Finike‟ye kaçtığı yazılmıĢtı. Sakız

Konsolosu‟nun mektubundan anlaĢıldığı üzere Anadolu Beylerbeyi onları takip ederek Finike tarafına gelmiĢtir.

A.y. 33 Lane “Venice and History” adlı kitabında “botte” adlı ölçü birimini tanımlamaktadır. “Botte”, Ģarap fıçısını

esas alan bir Venedik ölçü birimidir. Yük kapasitesini ifade eder. Lane‟in hesaplamalarına göre “botte” 9. ve 15.

yüzyıl arasında 640 kilogram etmektedir. Bu ölçünün hesaplanmasında fıçının hem kendi ağırlığı hem de bu

fıçının içine konulacak malın ağırlığı esas alınmıĢtır. Lane, Venedik tarafından kullanılan “Girit botte”sinin 600

litrelik, yani 600 kilogramlık (bu fıçının içine konulacak malın ölçüsüdür) ölçüsüne, fıçının kendi ağırlığını

eklemiĢtir. Lane, fıçının ağırlığını içine konulacak malın ağırlığının % 8‟i olarak hesaplamıĢtır. Elde ettiği oran

640 kilogramdır (aslında sonuç 648 kilogram olmalıydı). Palmira Brumett, “Kemal Reis and Ottoman

Gunpowder Diplomacy” adlı makalesinde Lane tarafından verilen bu oranı esas almıĢtır. Frederic C. Lane,

Venice and History, s. 357. Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy, Studies on

Ottoman Diplomacy: The Ottomans in Africa, vol. V, The Isis Press, Ġstanbul, 1990, s. 3. 34 I Diarii, C. I/1, s. 387.

163

Reis‟in Taranto (Otranto‟nun kuzeybatısı) tarafına gitmesi ihtimalinden endiĢe

duyulduğunu da belirtir. Ayrıca, o, tam olarak emin olmamakla birlikte, kötü havaya

rağmen Kemal Reis‟in korsanların üzerine yürüyeceği rivayetinin etrafta dolaĢtığını

söylemektedir. Ġstanbul‟dan dönmüĢ olan Venedik kâtibi Alvise Sagundino

tarafından 1496 yılının Aralık ayında kaleme alınan rapor bu rivayeti

doğrulamaktadır. Raporda, Kemal Reis‟in emri altında bulunan ve tamamı

kalyatalardan oluĢan donanmanın denizlerde baĢıboĢ gezen haydutlar ve Osmanlı

hizmeti dıĢında bulunan korsanlara karĢı kullanıldığı not düĢülmüĢtür.35

Osmanlı

devletinin Kemal Reis‟e sunduğu deniz gücü söz konusu rapora yansımıĢtır. Alvise

Sagundino‟nun söz konusu raporunda padiĢahın Gelibolu ve Ġstanbul arasında top

gemisi ve kalyatalardan oluĢan 50 gemi ile ağribar ve pergendelerden36

oluĢan 50

gemiye sahip olduğu belirtilmektedir.37

PadiĢahın üç tane mavnası ve iki küçük

barçası da vardır. Bunların dıĢında kare yelkenli üç büyük gemi bulunmaktadır.

Ayrıca, kapasiteleri 600 ile 800 botte (384 ile 412 ton) arasında olan iki barça (göke

olabilir) yaptırmaktadır. Sakız‟dan yollanan ve padiĢahın Rodos‟a sefer düzenleme

ihtimalinden duyulan endiĢeyi ifade eden 12 Ocak (1497) tarihli mektuplar38

, Kemal

Reis‟in denizlerdeki faaliyetinden ve Osmanlı donanmasıyla bütünleĢtiğinden söz

etmektedir. Bu mektuplar, Kemal Reis‟in Gelibolu‟daki bir komutanla birlikte iki

barça ve üç kalyata ile denize açıldığını haber verip onun Montestrato (Tuna

kıyısında bir kent) sularında bir korsan barçası39

ile karĢılaĢtığını, barçadakilerin bir

karavelaya atlayarak kaçtığını anlatmaktadır. Korsan barçasını ele geçiren Kemal

Reis, beraberindeki kalyatalarla birlikte Limni tarafına geçmiĢ, fakat padiĢahın bir

adamı onu beklediğinden ötürü Bozcaada‟ya gitmek durumunda kalmıĢtır. 1497

yılının Ocak ayında Modon‟dan yollanan bir haber, Kemal Reis‟in Ġstanbul‟daki

35 A.e. , s. 399. 36 Pergandi (pergendi, pergende): Kürekle hareket eden, yardımcı unsur olarak yelkenden faydalanan çekdiri

cinsinden seri savaĢ gemisi. 25-30 metre uzunluktadır. XVI. yüzyılda fırkate (10-17 oturaktan oluĢan en küçük

çekdiri türü) ile bir kabul edilmiĢtir. Bostan, Osmanlılar ve Deniz, s. 129. 37 Burada toplam 100 kadırga diyerek, top gemisi, kalyata, yük gemisi ve pergendeleri kadırga türü gibi görüyor.

I Diarii, C. I/1, s. 398. 38 Sanuto, mektubun kim veya kimler tarafından gönderildiğini belirtmemiĢtir. A.e. , s. 552. 39 Barçadaki korsanların hangi milletten olduğu, Hıristiyan mı yoksa Osmanlı‟nın Müslüman tebaasından mı

olduğu belirtilmemiĢtir. A.y.

164

boğazdan çıktığını, Eğriboz kıyısında seyreden çok sayıda Venedik gemisini ele

geçirdiğini ve bu gemilerdeki adamları boğdurduğunu bildirmektedir.40

Sakız‟dan gelen 5 Mart (1497) tarihli mektupların41

kopya nüshalarında,

Anadolu Beylerbeyi‟nin emrindeki kalyatalar tarafından yaralı bir halde Midilli ‟de

ele geçirilen Enrichi‟nin akıbetine iliĢkin ipucu verilmektedir. Bu mektuplardan

anlaĢıldığı üzere Enrichi tıpkı Kemal Reis gibi Osmanlı padiĢahı adına denizlerde

dolaĢmaya baĢlamıĢtır. Bu mektuplara göre Enrichi‟ye günde 15, Kemal Reis‟e ise

20 akçe tahsis edilmiĢtir.42

Kemal Reis Osmanlı‟nın elindeki iki büyük gemiden

birine komuta ederken, Enrichi Osmanlı‟nın üç büyük mavnasından birinin

baĢındadır. Bu mektuplarda Kemal Reis‟in Haziran (1497) ayında denize çıkacağı da

haber verilmektedir.

Ġstanbul‟daki Venedikli kâtip Alvise Sagundino da mektubunda Kemal Reis-

Enrichi ikilisine değinmiĢtir. Onun tarafından yazılan 5 Haziran (1497) tarihli

mektuba göre Kemal Reis ve Enrichi, Osmanlı ülkesinin iaĢesi için gerekli olan kızıl

buğdayın güvenli biçimde Ġstanbul‟a ulaĢtırılmasından sorumludur.43

BaĢka bir

deyiĢle Ġstanbul‟a buğday taĢıyan gemileri korsanlardan korumak onların vazifesidir.

Yine bu mektuba göre, padiĢah 10 kalyata, 3 barça ve birkaç kadırga

yaptırmaktadır.44

Sakız‟dan yollanan 12 Haziran (1497) tarihli bir mektup45

, 300

botte (192 ton) kapasiteli 1 barça,1 karavela, 2 kadırga ve 6 kalyatadan oluĢan 10

geminin 26 Mayıs‟ta (1497) Boğaz‟dan çıktığını haber vermektedir. Bu gemilerde

korsan avına çıkan Enrichi, bir yeniçeri ağası ve 300 yeniçeri bulunmaktadır.

Gemilerde toplam 8 adet top taĢınmaktadır. Barçada dört, karavelada iki ve

kadırgalardan birinde iki tane top vardır. Söz konusu gemiler Selanik tarafına

gitmiĢtir.

Sanuto, Ağustos ayında alınan haberler baĢlığı altında BenefĢe (Malvasia) ve

Korfu‟dan ulaĢan bir haberden bahsetmektedir. Bu habere göre Alvise Giorgi adında

bir Venediklinin reisliğini yaptığı adak dilemek için Ġsa‟nın Kudüs‟teki mezarını

40 A.e. , s. . 462-463. 41 Kim ve kimler tarafından gönderildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 624. 42 Tahsis edilen bu paralar günlük veriliyor olmalı. A.e. , s. 625. 43 A.e. , s. 644. 44 A.y. 45 Mektubu yazanın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 707.

165

ziyaret etmeye giden hacı kafilesini Venedik‟e götürmekte olan Yafa çıkıĢlı kadırga

Çuha adasında Osmanlı korsanlarının saldırısına uğramıĢtır. Aslen Giritli olan

Babeta lakaplı korsan Ganbasat ile korsan Enrichi bu kadırganın önünü kesmiĢtir.46

Söz konusu korsanlar, 2000 dukaya kiralanmıĢ olan bu kadırgayı ele geçiremeyince

onu ateĢe vermiĢtir. Bu sırada çok sayıda soylu, denizci ile beraber değerli bir simâ

hayatlarını kaybetmiĢtir. Uğranılan maddi zarar da büyük boyuttadır. Söz konusu

kadırganın reisi olan Alvise Giorgi, akrabası47

olan Ģövalye Girolamo Giorgi‟ye48

mektup göndererek bahsedilen yağma hakkında ona bilgi vermiĢtir.49

10 Temmuz

1497 tarihli bu mektup, Kandiye‟de bulunan Girolamo Giorgi‟ye 24 Ağustos (1497)

günü, sabah vaktinde ulaĢmıĢtır.50

Mektubu yazan kadırga reisi olayın bir önceki ayın

30‟unda, yani 30 Haziran 1497‟de meydana geldiğini yazmaktadır. Reisin kadırgası

Çuha Adası ile Malyo Burnu arasındaki kanaldan 4 saatlik bir çaba sonucunda

çıkmayı baĢarmıĢtır. Tam o sırada Osmanlı donanması Malyo Burnu‟nun aĢağısında

görünüvermiĢtir. Venedik kafilesi baĢta, onun Osmanlı donanması olduğunu

anlamamıĢtır. Osmanlılara ait olan bu 5 kalyata, 2 hafif kadırga51

ve 2 barça birer

birer kadırganın yanına gelmiĢtir. Barçalardan en büyük olanı 400 botte (256 ton)

kapasitelidir. Alvise Giorgi, barçalardan birindeki komutanın kim olduğunu

bilmemektedir.52

Bununla birlikte, diğer barçada Enrichi53

adlı korsanın olduğunu

belirtmektediir. Bu Osmanlı gemilerin kafilenin baĢına büyük bir dert açmak için

zaman kollamaktadır. Kadırga reisi bu donanmanın Kemal Reis‟e veya diğer

Osmanlı korsanlarına ait olduğunu düĢünüp herhangi bir müdahalede bulunmayarak

yönünü değiĢtirmeye karar vermiĢtir. Reis, rüzgârın muhalefetine rağmen 6 saat

içinde baĢka tarafa demir atmayı baĢarmıĢtır. O sırada iki Osmanlı kalyata kadırganın

pupa tarafında ortaya çıkmıĢtır. Kalyatadaki Osmanlı askerleri, Alvise Giorgi‟ye 46 A.e. , s. 702. 47Girolamo Giorgi, Alvise Giorgi‟nin kayınbiraderi veya eniĢtesi veya bacanağıdır. Ġtalyanca‟daki “cognato”

sözcüğü (burada yazıldığı biçimde “cugnato”) Türkçe‟deki bu üç kelimeye karĢılık gelmektedir. 48 Girolamo Giorgi, Alvise Giorgi ile aynı soyadı taĢıdığına göre kız kardeĢ tarafından akraba olan bu iki kiĢi

baba tarafından da akraba olmalılar. Yani, bir akraba evliliği söz konusudur. 49 A.e. , s. 728. 50 A.y. 51 15. yüzyılın baĢında inĢa edilmiĢ bir Venedik hafif kadırgası (Ġtalyancası: galia sottile, Ġngilizcesi: ordinary

galley) 38 metre uzunluğunda, 5 metre geniĢliğindedir. Hafif kadırga, 150 tonluk bir kapasitye sahiptir. 16.

yüzyılda 41metrye ulaĢan Venedik hafif kadırgasının kapasitesi 200 tona yükselmiĢtir. Hafif kadırgada 24 oturak

bulunur. Tek kiĢi ya da üç kiĢi bir küreği çeker. Angus Konstam, Renaissance War Galley 1470-1590, s. . 8-9. 52 Kendisi tarafından teslim alınınca bu komutanın yeniçeri ağası olduğunu öğrenecektir. Fakat onun adını

öğrenemediğinden dolayı kim olduğunu mektubunda söylemez, sadece “komutan” der. I Diarii, C. I/1, s. 729-

730. 53 Burada Enrichi adlı korsanın adı baĢka bir Ģekilde, Richi olarak yazılmıĢ. A.e. , s. 728.

166

kullandığı kadırganın hangi ülkeye ait olduğunu sormuĢtur. O da, San Marco‟dan

gelen hacıların kadırgası olduğunu söylemiĢ, iyi görsünler diye de San Marco

sembollerini taĢıyan sancak ve rüzgârlıkları göndere çektirmiĢtir. Reis, kalyataların

padiĢaha ait olup olmadığını sorduğunda “Osmanlı‟nındır”54

yanıtını almıĢtır. Alvise

Giorgi, donanmanın komutanının kim olduğunu sorunca , kalyatadakiler “Yelken

indir”55

diye bağırmaya baĢlamıĢtır. Donanmanın Kemal Reis‟e ait olduğunu

düĢünen reis kadırgasını hemen savaĢ nizamına sokmuĢtur. Bu sırada bir hafif

kadırga ve bir kalyata daha gelerek “Aman dile, aman dile” diye bağırınca reis

Giorgi,“Komutanınız kim söyleyin ki ben de vazifemi yapayım” diye karĢılık vermiĢ

ve yelken indirmemiĢtir. Yelken indirmemesinin nedenini Ģu sözlerle dile

getirmektedir: “ Benim için ölüme katlanmak, her tehlike karĢısında aman

dilemekten ve bir yabancıyı gururlandırmaktan önce gelir. Bu benim vazifemin ve

Senyörlüğümün Ģânının bir gereğidir”.56

Venedikli reis yelken indirmeyince bahsi

geçen 4 yelkenli (ilk gelen 2 kalyata ile onlardan sonra gelen 1 hafif kadırga ve 1

kalyata) Venedik kadırgasına savaĢ açıp, çok sayıda top atıĢında bulunmuĢtur.57

Ona

sayısız ok, taĢ ve ateĢli kozalak atmıĢtır. Bir saate kalmadan kadırganın pupa yelkeni

ve dümen tarafını alevler içinde kalmıĢtır.58

Bir saati geçmiĢken, bir hafif kadırga ile

kalyata daha gelmiĢtir. Onlar da top, ok ve ateĢ atmadan, acımasızca savaĢmadan

kadırganın olduğu yere varmıĢtır. Kadırga reisi, vücuduna saplanan 5 ok nedeniyle

yaralıdır. Kadırganın gözcü kulesi tutuĢmuĢ ve kadırgadaki mahzenin tamamı

yanmıĢtır. Alvise Giorgi, yaklaĢık olarak gece yarısına, yani saat 24:00‟e dek, 11

saat boyunca çatıĢmanın sürdüğünü yazmaktadır. Venedik kadırgasına yeniçeriler

tırmanmaya baĢlamıĢtır. Ġskeleye çıkan 3, elinde sancakla dümene çıkan bir baĢkası

ile Osmanlı barçasının pupasından atlayan diğer iki yeniçeri kadırgadakiler

tarafından öldürülmüĢtür. Tam yangından korunuyorlarken iki barça gelip

kadırgalarının etrafını sarmıĢ ve birkaç top ateĢleyip kadırganın üstüne çok sayıda

ok yağdırmıĢtır. Bütün feneri, üst kısımdan itibaren bütün iskele tarafı ile iskeledeki

dümeni yanan bitik haldeki kadırganın halini görünce, biraz da ok ve ateĢ

54 “Türk‟ündür” (turchesca) demiĢlerdir. A.y. 55 Teslim olun anlamında söylenen söz. Ġtalyancası: “Calla amaina”. A.y. 56 “Me parse, per debito mio e per honor de la nostra illustrissima Signoria, più presto dover patir morte et ogni

altro pericolo che dover amainar, nè honorar persone che non era cognosciute”. A.e. , s. 729. 57 A.y. 58 A.y.

167

fırlatmaktan yorulunca, Osmanlılar çatıĢmaya son vermiĢtir. Osmanlı donanmasının

baĢındaki yeniçeri ağası59

, ateĢkes için bayrak kaldırmıĢtır. Venedik kadırgasının

reisi Alvise Giorgi de aynı Ģeyi yapmıĢtır. Bütün bu olanları anlatan reis Osmanlı

tarafından kendisine gönderilen ve 5 yeniçeriyi taĢıyan bir barça ile bir Osmanlı

komutanına60

götürüldüğünü yazmaktadır. Bu yeniçeri ağası ile arasında geçen

diyaloğu da mektubunda aktarmaktadır. Yeniçeri ağası , tercüman aracılığıyla61

ona

Ģunları söylemiĢtir: “Takip ettiler ve kim oldukları bilinmiyor diye kimsenin bunu

yapmaya hakkı yok. Kadırgayı Fransız mavnası zannettiler. Bir barçanın onlara eĢlik

etmesi için orada bekliyorlardı. Yelken açmak istemeyen ve çok kudretli ve dost

padiĢahı hakettiği biçimde onurlandırmak istemeyen ben değilim”. Kadırga reisi ona

Ģöyle cevap vermiĢtir: “En azından benim tarafımdan herhangi bir Ģeye sebep

olunmadı. Hiç tanımadığım birine aman dileyerek onu onurlandıramayacağım için

kalyatanıza pek çok defa komutan kimdir diye sordum. Bana ne bir cevap verdi ne de

bir Ģey dedi. Bu nedenle, suç onundur (kalyatanındır), benim değil”.62

Yeniçeri ağası,

onun söylediklerini iĢitince tercüman aracılığıyla ona Ģu cevabı vermiĢtir: “Reis,

takip edildiğin zaman sabırlı olman gerekir, çünkü bunu yapmak zorundasındır. Alna

ne yazıldıysa odur.63

Takip ediliyorsan artık yapılacak bir Ģey yoktur. ġimdi doğruca

kadırgana gidiyorsun ve seni limana çektiriyorum. Ne olacağına, neye karar

vereceğime sabah bakarım. Ġyi niyetli ol ve herhangi bir korkuya kapılma”.64

Venedikli reis‟in kadırgası yeniçeri ağasının söylediği gibi limana çekilmiĢtir. 1

Temmuz 1497 sabahı, yeniçeri ağası, reise adam gönderip suç bendedir Ģeklinde

itirafta bulunmasının lazım geldiğini bu adam vasıtasıyla tekrar tekrar belirtmiĢtir.

Daha sonra Barbeta‟nın (Ganbasat)65

kendisi gelmiĢtir. Barbeta‟nın ona Ģöyle

59 Alvise Giorgi bu yeniçeri ağasından komutan (capitano) diye bahsetmektedir. A.y. 60 Komutanın adı zikredilmiyor. Fakat mektubun daha sonraki satırlarında bu komutanın yeniçeri ağası olduğunu

söylemektedir. A.e. , s. 30 61 Mektupta geçen, “ġu sözleri dedirtti “(fece dir queste parole), “Ģu cevabı verdirdi “(fexe /fece far sta risposta)

Ģeklindeki ifadeler, yeniçeri ağası olan komutan ile Alvise Giorgi arasında doğrudan bir diyaloğun kurulmadığını,

onların tercüman vasıtasıyla iletiĢim kurduklarını göstermektedir. A.e. s. 729-730. 62 A.y. 63 “È descrito sopra la nostra fronte che tu dovessi aver questo”. Türkçesi: “Neyin olacaksa o alnına yazılmıĢtır”

A.e. , s. 730. 64 A.y. 65 Andrea Gritti Senato‟ya takdim ettiği 2 Aralık 1503 tarihli raporunda Barbeta ile Alvise Giorgi‟nin

karĢılaĢmasından söz etmektedir. Alvise Giorgi‟nin komutasındaki büyük kadırga Ġskenderiye‟ye doğru yol

alırken Barbeta ile karĢılaĢmıĢtır. Asıl adı Enrichi olan bu korsan, söz konusu kadırgayı görünce herhangi bir

barıĢ iĢaretinde bulunmamıĢ, yani yelken indirmemiĢtir. Daha da ileri giderek komutanın gemisini zorla kıyıya

yanaĢtırıp içindeki top ve gülleleri boĢalttırmıĢtır. . Eugenio Albèri, Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al

168

seslenmiĢtir: “Reis, komutanım (yeniçeri ağasını kastediyor) takip edilmendeki bütün

suçun sana ait olduğuna ve onun bir kabahati olmadığına dair tanıklık etmeni istiyor.

Sadece bir hata için yemin etme yükümlülüğü altındasın. Altına imzanı atarken

yazacağın Ģey doğru olacak. Onu (yeniçeri ağasını) lekelemeyeceksin. Çünkü, bu

komutanım, kendini her yerde savunabilmen için kendisine sadık kalmanı istiyor”.

Reis, ona Ģu cevabı vermiĢtir: “Barbeta, söyle komutanına ben bildiğimden

ĢaĢmam.66

Müzakere yaparken (ateĢkes müzakeresi yaparken) her Ģeyi imzalayıp ne

istiyorlarsa onu beyan edeceğim. Fakat, daha sonra hakikat herkes tarafından

bilinecek”. Barbeta ona Ģunu söylemiĢtir: “ġu anda baĢka bir açıklama yapmak ya da

hatanın sende olduğunu söylemek istemediğini mi ima ediyorsun?” Kim olduğundan

iyice emin değildin de onun için mi yelken indirmek istemedin?67

Bu kadar da

kibirlenmene gerek yoktu. Senden daha büyük ve da güçlü olanı onurlandırma

vazifeni yerine getirmeliydin”. Kadırga reisi onun bu sözlerine Ģöyle yanıt vermiĢtir:

“9 yelkenliye karĢı tek bir gemi olmamın dıĢında bir kabahatimin olmadığı çok

doğru. Benden çok daha güçlü durumda olmanızdan çekinip yelken indirebilirdim.

Fakat, tanımadığım, hele ki kendini tanıtma zahmetinde bulunmayan birini

Senyörlüğümün onurunu korumak adına onore etmedim. Kendini tanıtmamasında bir

kötülüğün (kötü niyetin) olmadığını düĢünemezdim ve müdahalede bulundum”.

Daha sonra Alvise Giorgi‟nin komutan dediği yeniçeri ağasının kendisi gelip

tercüman aracılığıyla reise Ģunları söylemiĢtir: “Reis, Ģu anda padiĢahımın 17.000

yeniçerisinden birini tanıyorsun ki ben o 17.000 yeniçerinin lideriyim (yeniçeri

ağasıyım). Onlar çok değerlidirler. Onlardan birinin baĢı için 100.000 dukadan

fazlasını alırım. Senin ölümün ise 40 dukadan fazla etmez. Buna ne cevabın olur? Bu

kusurla padiĢahımın huzuruna nasıl çıkarım? Bunu ona da söyleyemem”. Alvise

Giorgi ona kendi sözüyle cevap vermiĢtir: “Komutan, takip ediliyorsan alın yazısı

gereği bu böyle olmak zorundadır, diyen sendin. Ben de sana Ģunu diyorum: Eğer bu

yeniçerilerin bu çatıĢmada ölecekleri alınlarına yazıldıysa Tanrı‟nın isteğine karĢı

Senato Durante Il Secolo Decimosesto, Dizin III, C. III, Firenze, Società Editrice Fiorentina, 1855,

(Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 04. 05. 2011, s. 22. 66 “ che atrovandomi dove mi atrova”. Doğrudan tercümesi: Olduğum yerde dururum. I Diarii, C. I/1, s. 729-

730. 67 Barbeta, reise bu soruyu yönelterek, karĢısındaki gemilerin Osmanlı gemileri olduğunu bile bile reisin yelken

indirmediğini söylemek istemektedir. A.e. , s. 730.

169

gelinemez. 150‟den fazla yaralısı ve 90 ölüsü olan ben kadar sabırlı ol”.68

Yeniçeri

ağası ona Ģu karĢılığı vermiĢ: “Reis! Takip oldu. Kabahat hem bende hem de sende.

Sabırlı olmak lazım. Kötülüğü kim ortaya atmıĢ olursa olsun zarar onun (padiĢahın)

zararıdır. Fakat, sana söylemek istediğim Ģu: Yelken indirmek istemediğinden dolayı

kabahatin sende olduğunu söylersin”. Yeniçeri ağasının bu sözüne “Zaten öyle

yazdım” diye cevap veren Alvise Giorgi daha sonraki geliĢmeleri anlatmaya devam

etmektedir. Yeniçeri ağası pek çok söz daha söyledikten sonra baĢka bir açıklama

yapmadan onu serbest bırakmıĢtır. Ona Modon‟a mı yoksa Kandiye‟ye mi gitmek

istediğini sorduğunda Venedikli reis yakın olduğundan Kandiye‟ye gitmesinin

kendisi için daha hayırlı olacağını söyleyip, nereye gitmeliyim diye yeniçeri ağasına

sormuĢtur. Yeniçeri ağası, ”Sakız‟a” demiĢtir. Yeniçeri ağası, iki gemiyle Kemal

Reis‟in oraya girdiğini söylemiĢtir. Kadırga reisi, bu gemilerden birinin 700 botte

(448 ton) diğerinin 400 botte (256 ton) olduğunu, Ġstanbul‟da bakımlarının

yapılacağını öğrenmiĢtir. Yeniçeri ağası padiĢahın emri nedeniyle Sakız‟dan aĢağı

inen bu gemilere eĢlik edecektir. Reis daha sonra kadırgasının yanına varmıĢtır.

Yanlarında doymak bilmez dediği korsan Enrichi bulunmaktadır. Enrichi bir adam

yollayıp ona beĢ adet kor kırmızı ve yünlü skarlat (Venedikli soyluların kullandığı

bir tür kumaĢ ve ondan yapılan giysi) hediye etmiĢtir. Yeniçeri ağası esir alınsınlar

diye tüm hacıların onlarla gelmesine karar vermiĢtir. Yeniçeri ağası‟nın huzuruna iyi

bir görünümle çıksın diye reise beĢ skarlat daha verilmiĢtir. Bunun yanında kendisine

bir fıçı BenefĢe (Malvasia) Ģarabı, birkaç kutu badem Ģekeri ve çeĢit çeĢit ibrik

hediye edilmiĢtir. Yeniçeri ağası bütün bunları dostluk göstergesi olarak

göndermiĢtir. Alvise Giorgi, ateĢ, su ve kılıçtan oluĢan üç tehlikeyi atlattıklarını ve

kadırgadaki yangının mucizevî bir Ģekilde söndürüldüğünü söylemektedir. Venedikli

reis, “kılıçtan kaynaklanan tehlike” sözüyle kadırgalarına tırmanan yeniçerileri

kastetmektedir. Alvise Giorgi, söz konusu gemilerin, altın taĢıyan hacı kafilesinden

haberdar olan Barbeta adlı korsan ve onun tayfası tarafından üzerlerine salındığını

ileri sürmektedir. Reis, 1 Temmuz 1497 tarihinde Cumartesi günü , kendisine eĢlik

eden Enrichi ile birlikte yola çıkmıĢtır. Bir gün sonra da diğer Osmanlı yelkenlileri

yola koyulmuĢtur. Reise eĢlik edenler Kandiye tarafına yönelmiĢ, diğer yelkenliler

ise Sakız‟a doğru yol almıĢtır. Reis ve beraberindekiler 3 Temmuz‟da (1497) 68 A.e. , s. 731.

170

Kandiye‟ye varmıĢtır.69

Alvise Giorgi, orada bulunan Venedikli bir komutan ve

birkaç yöneticinin yardımıyla kadırgayı tamir etmiĢtir. Ancak kadırgada 400 dukalık

bir zarar vardır. Geminin iskele tarafı, pupa yelkeninin direkleri, dümen tarafı, çatı

kısmı, mahzen, bütün fener ve çok sayıda kürek yanmıĢtır.70

Gemideki ahır üç defa

tutuĢmuĢtur. Gemide ocağın bulunduğu kısım da yanmıĢtır. Denizciler ve hacılar

arasında 90‟dan fazla ölü vardır. Kandiye‟ye vardıklarında Cristofalo adındaki

Alman Ģövalye, reisin kürek gardiyanı Alegreto di Budua, Biasio adındaki bir denizci

ve üç kürekçi olmak üzere toplam altı yaralı hayatını kaybetmiĢtir. Kadırgadaki

hacılarla ilgili haberler Alvise Giorgi‟nin mektubuyla sınırlı kalmamaktadır. 1497

senesi Aralık ayında ulaĢan bir habere göre, korsan Barbeta, hacı kafilesini serbest

bırakmasına karĢılık 15.000 duka tutarında fidye almıĢtır.71

Kaynağı ve tarihi

belirtilmeyen bu mektupta Barbeta‟nın Hıristiyanlığını yitirmiĢ bir korsan olduğu,

yani din değiĢtirmiĢ, mühtedi bir korsan olduğu da belirtilmektedir.72

Kadırgaya

atılmıĢ olan 11.000 ok ile 4 karıĢlık bir top hâlâ kadırganın gövdesinde durmaktadır.

Kadırgayı karĢılamaya gelen Kandiyeli Hâkim Marco Malipiero korsan Barbeta‟ya

500, kurtarılan hacılara ise 200 duka vermiĢtir.

Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Hâkim Pietro

Delfino‟ya yollanan 1 Ağustos (1497) tarihli mektup, Kandiyeli tüccar Dominico

Venier‟e ait olan bir geminin Osmanlı korsanı Camensa tarafından ele geçirildiğini

bildirmektedir. Ġstanbul‟a Ģarap taĢıyan 300 botte (192 ton) kapasiteli bu geminin

etrafı söz konusu korsanın emrindeki dört kalyata ve iki yük gemisi (schierazzo)

tarafından sarılmıĢtır. Bu hadise Ayamavra civarında meydana gelmiĢtir.73

Aynı

tüccara ait olan bir baĢka gemi baĢka bir Osmanlı korsanının eline geçmiĢtir.

Kandiye‟den Ġstanbul‟a gitmekte olan gemi, Karafa (Charafa) adlı Osmanlı

korsanının eline geçmiĢtir. Bu korsana iki küçük barça, iki kadırga ve altı kalyata

eĢlik etmektedir. Karafa, gemide bulunan 32 kiĢiyi kılıçtan geçirmiĢtir.74

Matio di

Savona adlı baĢka bir tüccarın gemisi de Osmanlı korsanlarının eline geçmiĢtir. 2300

yük zeytinyağını Mayorka‟dan Kefe‟ye götürmekte olan küçük barçayı ele geçiren 69 A.e. , s. 732 70 A.y. 71 A.e. , s. 845. 72 A.y. 73 A.e. , s. 756-757. 74 1497 senesi Eylül ayında Sakız‟dan alınan haberler: A.e. , s. 744.

171

korsan Dominico Venier‟in gemisini de alıkoyan Camensa‟dır. Korsan Enrichi‟nin

emriyle ele geçirilen bu gemi Foça‟ya götürülmüĢtür. Sakız Konsolosu bu geminin

iadesi için epey uğraĢmıĢ, ancak Camensa‟dan padiĢahın müsaadesi olmadan gemiyi

geri veremeyeceği cevabını almıĢtır. Bunun üzerine Konsolos bir mektup yazıp

durumu Baylos Andrea Gritti‟ye bildirmiĢtir.75

Yazanı belirtilmeyen 30 Ekim (1497) tarihli mektupta baĢka bir Osmanlı

korsanı Kara Hasan‟ın bahsi geçmektedir. Bu korsan, üç kalyatası ile denizlerde

dolaĢırken Kurcula ve Zara‟dan gelmiĢ olan iki karavela ile karĢılaĢmıĢtır.76

Mektuba

göre, Kara Hasan, Zara‟dan gelen karavelayı ele geçirmiĢ ve içindeki 7 adamı

öldürmüĢtür. Diğer karavela ise kıyıya doğru kaçarken karaya çarpmıĢtır. Ġçindeki

adamlar kıyıya kaçmıĢtır. Çarpmadan kısa bir süre sonra karavela batmıĢtır. Kara

Hasan, üç kalyatası ve ele geçirdiği karavelayla birlikte Leccena Adası‟na

(Adriyatik‟te bir ada) gitmiĢtir. Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟da yazılıp 2

Mart 1498 tarihinde Girit dükü Andrea Gabriele‟ye ulaĢan 17 Ocak 1498 tarihli

mektup da aynı olaydan bahsetmektedir. Andrea Gritti, mektubunda Kara Hasan‟dan

soyguncu diye bahsetmektedir. Baylos, bu mektubunda korsanların denizlerde

yarattığı tehlikeden yakınmaktadır. Gritti, mektubunda, Venedik‟in silahlı korsanlara

rağmen Ege Takımadaları‟nı baĢıboĢ bıraktığını, bu nedenle ele geçirilip serbest

bırakılan Yafa (Zapho/ Zaffo) kadırgasının tekrar ve tekrar Osmanlı korsanlarının

eline geçtiğini ve bütün bunlara sebep olan Enrichi denen korsanın para ile serpilip

daha da yükseldiğini belirterek tedbir alınmasını istemektedir.77

Baylos, 15 gün önce,

korsanların gücünü ispatlayan önemli bir olaya Ģahit olduğunu yazmaktadır. 1700

sandık Medera (Medela/Dubrovnik) Ģekeriyle yüklü bir Portekiz barçasının

Ġstanbul‟daki boğazın içine doğru gittiğini görüp onu takip etmiĢtir.78

Bir sesin

(Kemal Reis ya da Enrichi‟nin sesi), bu Portekiz barçasını “Buraya gelin” diye

çağırdığını duymuĢtur. Portekiz barçası, kendisini çağıran Kemal Reis ve Enrichi‟ye

haraç vermek zorunda kalmıĢtır. Kara Hasan 1498 senesi Ocak ve ġubat aylarında

75 Giovanni di Tabia‟nın 1 Ağustos 1497 tarihli mektup: A.e. , s. 757. 76 A.e. , s. 811. 77 A.e. , C. I/2, s. 916. 78 A.y.

172

Bozcaada‟da dolaĢmaktadır. Yanında bir karavela, bir yük gemisi, bir pergende ve

iki kalyata vardır.79

Andrea Gritti, mektubunda Dominico Venier‟in gemisini (Camensa adındaki

Osmanlı korsanı tarafından ele geçirilen Ģarapla yüklü gemi)80

kurtarma çabasından

da bahsetmektedir. Karavelanın içindeki Ģarapların Yahudi tebaa tarafından

satıldığını söyleyen Gritti, Osmanlı yöneticilerinin hakka duyarlı olmadığını, bu

nedenle onların eline düĢenin kendisini dikkatlice kollaması gerektiğini yazmaktadır.

Ayrıca Baylos, Sakız‟a zeytinyağı ve diğer Ceneviz mallarını taĢırken Osmanlılar

tarafından ele geçirilen Ġspanyol barçası ile yine onların eline geçen Korfu çıkıĢlı üç

Venedik gemisinin Ġstanbul‟da tutulduğunu bildirmektedir.81

Andrea Gritti, bu

gemilerde ele geçen esirlerin durumunu yakından takip etmektedir ve bunun için

sıklıkla Divan‟a baĢvurmaktadır.82

Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yazılıp Hâkim

Piero Dolphin‟e yollanan 5 Nisan 1498 tarihli mektup, padiĢahın büyük bir donanma

yaptırmak için elindeki edavatı seferber edip korsanları Ġstanbul‟a çağırdığını haber

vermektedir.83

PadiĢah, ferman yazdırarak donanmanın bir sonraki yılın Ocak ayında

hazır olmasını emretmiĢtir. Sakız Konsolosu, Kemal Reis‟in 6 kadırga, 12 kalyata,

büyük toplar taĢıyan 4 top gemisi ve 4 barçadan oluĢan 26 yelkenli ile beraber

Ġstanbul‟daki boğazdan çıkacağını yazmaktadır. Levend reisi Kara Hasan ise Limni

civarındadır. PadiĢahın daveti üzerine Ġstanbul‟a gitmiĢtir. Emrindeki iki büyük

kalyata ve bir pergendeyi kendisi gibi korsan olan kardeĢi Kara DurmuĢ‟a

(Caratornus) bırakmıĢtır. Kara DurmuĢ kendisine bırakılan kalyatalarla birlikte ve

yanındaki silahlı ağribarla birlikte Limni civarında bir ağribarı ele geçirmiĢtir. Ele

geçirilen ağribar, Limni‟nin yöresel peynirleriyle ve daha pek çok yiyecekle

yüklüdür.84

Kara DurmuĢ‟un yanında iki barça daha bulunmaktadır.85

Bu iki barçada

toplam 8 balıkçı vardır. Bu balıkçılardan biri kaçmıĢtır.

79 Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 909-910. 80A.e. , s. 756-757. 81 A.e. , s. 916-917. 82 A.y. 83 A.e. , s. 977. 84 A.e. , s. 977-978. 85 A.e. , s. 978.

173

Sakız‟dan yollanan 5 Mayıs (1498) tarihli mektup86

, padiĢah tarafından

çağrılan Kara Hasan‟ın Ġstanbul‟a varıĢını haber vermektedir. Ġstanbul tarafından

Sakız‟a iletilen habere göre, Kara Hasan Ġstanbul‟a varmadan evvel, çok güvendiği

bir adamını bir muhafızla beraber önceden Gelibolu‟ya yollamıĢtır. Bu kiĢi, dostu

gibi gördüğü prangalı bir esirdir.87

Kara Hasan‟ın yanında ise bir Sancakbeyi

(framburio) bulunmaktadır. Gelibolu‟daki kadırgalarla ve bahsi geçen Sancakbeyi ile

birlikte Ġstanbul‟daki boğazdan içeri giren Kara Hasan, oraya varınca önden yolladığı

kölesini azat etmiĢtir. Ayrıca, ona günde 20 akçe tahsis etmiĢtir.88

PadiĢahın Kara

Hasan‟ı yanına çağrmasının nedeni, donanmanın kısa süre sonra bir sefere çıkacak

olmasıdır. PadiĢah, savaĢacak gönüllü leventler aramaktadır. Bunun için Kara

Hasan‟a danıĢmıĢtır. Sakız‟dan yollanan söz konusu mektup, iki barça, bir karavela,

dört kadırga ile geri kalanı kalyatalardan oluĢan 20 geminin padiĢahın emriyle yeni

ay vaktinde Ġstanbul‟dan ayrılacağını bildirmektedir.89

Bu filonun görevi marifetli

korsanları bulup Ġstanbul‟a getirmektir.90

Söz konusu mektupta, padiĢahın niyetinin

denizlerde savaĢmak olduğu bilgisi yer almaktadır. Bununla birlikte, mektubu yazan

kiĢi (muhtemelen Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia) padiĢahın Venedikliler,

Floransalılar, Dubrovnikliler ve Sakızlılar‟a karĢı sefer düzenlemeyeceğini, onlarla

olan barıĢı devam ettireceğini düĢünmektedir.

Donanma Niccolò da Pesaro tarafından Paros‟tan yollanan 3 Haziran (1498)

tarihli mektup iki büyük gemi, dört kadırga ve sekiz kalyatadan oluĢan bir filonun

San Sideros Adası‟na (San Sydro. Girit Adası‟nın doğusundaki adacık) uğradığını

bildirmektedir.91

Bu filoya Kemal Reis komuta etmektedir. Niccolò da Pesaro,

Sitiya‟dan (Sitia/Sythia: Girit Adası‟nın en doğusundaki kentin adı) gelen mektuplar

vasıtasıyla bundan haberdar olmuĢtur. Oradan gelen mektuplarda anlatıldığı üzere,

Kemal Reis ve adamları baĢta adaya herhangi bir zarar vermemiĢtir. Ancak kısa süre

sonra adayı yağmalamaya baĢlamıĢlar, adadaki Azize Meryem Kilisesi‟nin

86 Bu mektubun kim tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. Mektubun Pera‟dan alınan 12 Nisan tarihli

haberlerden söz etmesi, yazanın Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia olma ihtimalini

güçlendirmektedir. A.e. , s. 994. 87 A.y. 88 Ġstanbul‟dan yollanan ve Sakız üzerinden ulaĢtırılan 4 Mayıs (1497) tarihli mektup (Baylos Andrea Gritti

tarafından gönderilmiĢ olabilir): A.e. , C. I/1, s. 640. 89 A.e. , C. I/2, s. 994. 90 A.y. 91 A.e. , s. 1009.

174

gümüĢlerini sökmüĢler ve çok sayıda hayvanı çekip almıĢlardır. Osmanlılar, San

Sideros Adası‟nın yakınındaki Sitiya‟yla da ilgilenmektedir. Oradan gelen gemileri

gözlemiĢ, Sitiya Kalesi‟ndeki mühimmatın durumu hakkında bilgi toplamıĢlardır.

Kemal Reis‟in Osmanlı Devleti hizmetindeyken görevlerinden biri de deniz

yoluyla Mekke‟ye ulaĢan hacıların güvenliğini sağlamaktır92

Kemal Reis, Mekke‟ye

gidecek olan ve yanında 400.000 duka bulunan 300 kiĢilik hacı kafilesini Mısır‟a

kadar götürmüĢtür.93

Kemal Reis, komutasındaki beĢ kadırga, yedi kalyata ve üç

barçayla birlikte, ReĢid‟e varmıĢtır. O sırada tarih, 29 Mayıs 1498‟dir.94

Korfu‟da

bulunan Baylos Antonio Moro ise Kemal Reis‟in hacı kafilesi taĢımadığını ileri

sürmektedir. Ona göre, hacı kılığına giren yeniçeriler Kemal Reis‟le beraber

Ġskenderiye‟ye aniden saldırıda bulunacaktır.95

Venedik‟in Ġskenderiye‟deki kadırgalarına komuta eden Piero Lando

tarafından gönderilen 4 Haziran (1498) tarihli mektup96

da ReĢid‟e giden Kemal

Reis‟ten bahsetmektedir. Bu mektup, yukarıda bahsi geçen diğer mektuptan daha

fazla ayrıntıya yer vermektedir. Ġskenderiye‟den yollanan bu mektup, Kemal Reis‟in

padiĢahı temsilen Memlük Sultanı‟na bir hediye sunduğu bilgisini vermektedir.97

Fakat, bu hediyenin ne olduğundan bahsetmemektedir. Kemal Reis‟in ReĢid kentinde

olduğunu Modon‟lu yöneticilere haber veren bu Venedikli Komutan, ReĢid‟de beĢ

kadırga, iki barça ve altı kalyatadan oluĢan bir Osmanlı filosunun bulunduğunu

yazmaktadır.98

Bu filonun komutanı Kemal Reis‟tir. Kemal Reis, Beheira‟da

92 Oruç Beğ Tarihi‟nde Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye neden yollandığı izah edilmektedir: Santuriyyeoğlı diye

tabir edilen Hıristiyan korsan (Rodoslu korsan Santuryon) Müslümanlara karĢı zararlı faaliyetlerde

bulunmaktadır. Bu yüzden, Kemal Reis, deniz yoluyla giden hacıları ondan korumakla görevlendirilmiĢtir. Oruç

Beğ Tarihi‟nde Santuryon‟un 500-600 gemiyle denizi kuĢattığından ve hiçbir geminin seyrüsefer etmesine izin

vermediğinden bahsedilmektedir. PadiĢah, hem güvenliği sağlasın hem de denizdeki durumdan haberdar olsun

diye Rumeli‟deki bütün vakıf gelirlerini seferber edip Kemal Reis‟i Mısır tarafına yollamıĢtır. Kemal Reis top,

tüfek ve zemberekle dolu 6 pare gemi ve emrindeki 300 yeniçeri ile Mısır‟a gitmiĢtir. Nicolas Vatin de adı geçen

Rodoslu korsandan bahsetmektedir. Nicolas Vatin, 1516, 1517 ve 1518 yılı korsan faaliyetlerinden söz ederken

bu korsanın adını anmaktadır. Oruç Beğ Tarihi (1288-1502) ):Tevârih-i Âl-i Osman (tıpkı basım), haz. Necdet

Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, Ġstanbul, 2007 , s. 183 ve Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 443-444. 93 Ġskenderiye‟den yollanan 1 Haziran 1498 tarihli mektup (Göndereni belirtilmemiĢtir): I Diarii, C. I/2, s. 1032. 94 A.y. 95 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 13 ġubat (1499) tarihli mektup: A.e. , C. II, s. 421. 96 Söz konusu mektup, Modon‟un yöneticilerinden biri olan Alvise Arimondo‟ya yollanmıĢtır. Mektup, 9

Ağustos‟ta (1498) Modon‟a ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 1032-1033. 97 A.e. , s. 1033. 98 Göndereni belli olmayan ve Ġskenderiye‟den yollanan 1 Haziran 1498 tarihli mektupta 2 barça ve 7 kalyatadan

söz edilmekteyken, 4 Haziran 1498 tarihli mektubu gönderen Venedikli komutan, 3 barça ve 6 kalyatadan

bahsetmektedir. Yani, birinin kalyata dediğine diğeri barça demiĢtir. Ayrıca, her iki mektupta da toplam 13

geminin olduğu belirtilmektedir. A.e. , s. 1032-1033.

175

(Bichieri)99

Portekizli korsanlara ait bir barça ve bir kalyon ile çatıĢmıĢtır. Bu sırada,

Kemal Reis‟in yanında barça, kadırga ve kalyatalar bulunmaktadır. Portekiz

barçasında 180 adam taĢınmaktadır.100

Portekiz kalyonu ise yeterince büyük

olmadığından Osmanlı barçalarının üstüne gidememiĢ, kalyata ve kadırgalarla

çatıĢmakla yetinmiĢtir. Osmanlı kadırga ve kalyataları çatıĢma sırasında büyük

kayıplar vermiĢtir. Büyük toplar taĢımalarından ötürü barçaları peĢinden

sürüklemekte zorlanan Kemal Reis, onları bırakıp Portekiz barçasını ele geçirmeye

çalıĢacakken, kalyondaki Portekizliler bu barçanın imdadına yetiĢmiĢtir. Barçaya

atlayıp gün boyunca Kemal Reis ve yanındakilerle çatıĢmıĢlardır. Sonunda, Kemal

Reis, bir top atıĢıyla barçanın reisini öldürmüĢ ve bu barçayı ele geçirmiĢtir. Ele

geçirilen Portekiz barçası 300-400 botte (192-256 ton) kapasiteli bir gemidir.

Barçanın üst kısmındaki Portekizliler, Osmanlı denizcileri tarafından lime lime

edilmiĢtir. Alt kısmında çatıĢanlar ise esir alınmıĢtır. Kemal Reis, bu esirlerin genç

olanlarını Bâbıali‟ye götürmek niyetindedir. Geri kalanını, yani yaĢlı olanları ise

kazığa oturtacaktır. ÇatıĢmada ölen Osmanlıların sayısı 250‟den fazladır ve çok

sayıda da yaralı vardır. Kemal Reis, bu Portekizli korsanların sularında dolaĢmasına

engel olmadığı için Memlük Sultanı‟nı suçlamaktadır. Kemal Reis, oradan

Berberistan‟a geçecektir.

Deniz üzerinden Mekke‟ye gidecek olan Osmanlı hacı kafilesini korumak için

ReĢid‟e gelen Kemal Reis, korsan faaliyetlerine Mısır kıyılarında da devam etmiĢtir.

1498 yılının Haziran ayı içinde Bernardo Cercasso adlı kiĢi tarafından Kahire‟de

yazılıp komutan Marino Malipiero‟ya gönderilen mektup, Kemal Reis‟in 19 gemiyle

Mısır kıyılarında bulunduğu bildirmektedir.101

Kemal Reis, Bernardo Cercaasso‟nun

babasına ait olan Santorin102

(Santurino) çıkıĢlı bir barçayı ele geçirmiĢtir.103

Kemal

Reis, merhamet edip babasını serbest bırakmıĢtır. Ancak, barça için fidye

istemektedir.104

99 Beheira, günümüzde Mısır‟ın güneyindeki idari bölgenin adıdır. Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Mısır”, s. 572-

574. 100 I Diarii, C. I/2, s. 1033. 101 A.e. , s. 1070-1071. 102 Girit adasının kuzeyinde bulunan Kiklad ada grubuna dahil olan adacık. Santoron da denir. Ege Adaları’nın

İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 180. 103 I Diarii, C. I/2, s. 1071. 104 A.y.

176

Kemal Reis‟in adamları Batı Akdeniz‟de de faaliyet göstermektedir.

Berberistan‟daki Venedik kadırgalarının Komutanı Girolamo Bragadin ile Reis

Piero Bragadin‟i taĢıyan iki Venedik kadırgası Sardunya sularında seyrederken tuz

ve saman yüklü bir barçaya rastlamıĢtır.105

Venedikli komutan ve reis, barçanın

yanında Venedik sembolünü taĢıyan bir gemiyi görünce, baĢka bir deyiĢle bu

barçanın Venedik‟e ait olan bir gemiyi ele geçirdiğini anlayınca, söz konusu barçayı

batırmaya çalıĢmıĢtır. Bunun üzerine barçadaki denizciler kaçıĢmaya baĢlamıĢtır.

Kaçamayıp barçada kalanlar yanlarındaki geminin Mayorka‟dan gelen bir gemi

olduğunu söyleseler de Venedikliler bu yalana inanmamıĢtır. Bragadin, yakalananları

cezalandırmak için beraberinde götürmüĢtür. Söz konusu barçanın Kemal Reis‟e ya

da Trablus‟tan gelen Mağribli korsanlara ait olduğunu düĢünmektedir.106

Kemal Reis‟in adamlarını ele geçiren baĢka bir Venedikli de VardiyanbaĢı

Paolo Nani‟dir. Bu kiĢi, 1498 yılının Eylül ayında yazdığı mektubunda Kemal

Reis‟in birkaç adamını kalyatalarıyla birlikte ele geçirdiğini ve herhangi bir Ģey

yapmadan bu adamları ve onların kalyatalarını Korfu‟ya getirdiğini belirtip

merkezden gelecek emri beklediğini not düĢmüĢtür.107

Bu mektuptan ve bir önceki

mektuptan yola çıkarak Kemal Reis‟in adamlarının Batı ve Doğu Akdeniz‟de, yani

bütün bir Akdeniz‟de faaliyette bulunduğunu söylemek mümkündür.

Venedik gemilerini ele geçiren diğer Osmanlı korsanları Kara Hasan ile onun

kardeĢi Kara DurmuĢ‟tur. Yanında iki kalyatası ile bir barçası bulunan Kara Hasan

Venedikli reis Alvise Muscatello‟nun Kandiye çıkıĢlı gemisini ele geçirmiĢtir.108

Alvise Muscatello‟nun emrindeki bir baĢka gemi söz konusu korsanın kardeĢi Kara

DurmuĢ‟un eline geçmiĢtir. Ġnebahtı‟lı Yönetici Giovanni Viaro, reis Alvise

Muscatello ve reis Lucha Premarim‟e ait olan ve Ģarap taĢıyan Kandiye çıkıĢlı iki

geminin Kara Hasan‟ın kardeĢi Kara DurmuĢ tarafından ele geçirildiğini ve bu

korsanın yanında 7 kalyatanın bulunduğunu haber vermektedir.109

Kısaca söylemek

105 Flandra çıkıĢlı kadırgaların Komutanı Giaccomo Capelo tarafından Cartagena (Ġspanya) limanından yollanan

24 Eylül 1498 tarihli mektuplar: A.e. , C. II, s. 100. 106 A.y. 107 A.e. , s. 101. 108 Ġskenderiye sularında korsanlara karĢı devriye gezen Venedikli kadırgaların Komutanı olan Piero Sagredo

tarafından Ġskenderiye‟den yollanan 21 Eylül (1498) tarihli mektup: A.e. , s. 112. 109 Ġnebahtılı Yönetici Giovanni Viaro tarafından Modon‟a yollanan 13 Ekim 1498 tarihli mektup, Donanma

Emini Niccolò da Pesaro tarafından Modon‟dan yollanan 17 Ekim 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 147.

177

gerekirse, Alvise Muscatello‟ya ait olan iki gemi Eylül ve Ekim aylarında iki korsan

kardeĢ tarafından ele geçirilmiĢtir.

Kemal Reis‟in emrindeki denizciler Akdeniz‟de dolanırken, Kemal Reis

Ġstanbul‟da beklemektedir. PadiĢah, 1499 yılının Eylül ayında, Kemal Reis‟e 10

kadırga ve 4 büyük gemi110

tahsis edip denize açılmasını111

emretmiĢtir.112

Kandiye

vatandaĢı Dominico Venier tarafından yollanan 10 Eylül 1498 tarihli mektup,

Osmanlı donanmasının o yıl denize açıldığını ileri sürmektedir. BaĢka bir mektup ise

bunun tersini söyler: LefkoĢalı Vali Ambruoso Contarini, 6 Ekim tarihli mektubunda

Kemal Reis‟in kuraklık sebebiyle o yıl denize çıkmayacağını, erzak biriktirdiğini

yazmaktadır.113

Söz konusu mektuba göre, Kemal Reis‟in savaĢabilecek durumda

olan sadece 600 adamı vardır.114

Diğer adamları yaralıdır. Yeteri kadar barutu da

yoktur. Kemal Reis‟in o yıl denize açılma konusunda sergilediği tereddütün bir

nedeni de donanmadaki bazı gemilerin çürümüĢ olmasıdır. Bu nedenle kendisi uzun

süre Ġstanbul‟da beklemiĢtir. Korfu‟daki Venedikli heyet tarafından gönderilen 4

Mayıs (1499) tarihli iki mektup, Faik PaĢa‟nın meskeni, tımarlığı olan Kesriye‟den

(Castoria/Kuzey Yunanistan) ulaĢan haberlerden edinilen Ģu bilgiyi aktarmaktadır:

Kemal Reis ümitsizce Ġstanbul‟da beklemektedir. Onun reis ve denizci bakımından

eksik olan, üstüne üstlük çürümekte olan bir donanma ile denize açılması, kendisiyle

birlikte bütün donanmanın sulara gömülmesine neden olabilirdi.115

Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da beklediği sırada, Kara Hasan oraya uğramıĢtır.

Donanma Emini Niccolò Ferro tarafından gönderilen 12 ġubat (1499) tarihli

mektupta Kara Hasan‟ın ele geçirdiği Permarina116

adlı gemi ile Ġstanbul‟a ulaĢtığını

110 Rodos‟tan aldığı haberleri aktaran Kandiye‟li Venedik vatandaĢı Dominico Venier, bu 10 kadırgadan söz

etmektedir. Ancak, o, 4 büyük gemi yerine 4 kalyata demektedir.Venier, bir Osmanlı yük gemisinin Rodoslu bir

karavelayı ele geçirdiğini de haber vermektedir. Dominico Venier tarafından Kandiye'den yollanan 10 Eylül 1498

tarihli mektup: A.e. , s. 120. 111 Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Kemal Reis‟in Rodos‟a erzak ulaĢmasını engellemek için denize

açılacağını duymuĢtur. Donanma Emini, Kemal Reis‟le gidecek donanmanın önce Rodos‟a sonra Berberi

tarafına gideceğini tahmin etmektedir. A.e. , s. 790. 112 Kandiye‟deki Venedikli yöneticiler tarafından gönderilen 23 Eylül 1498 tarihli mektuplar (Rodos Üstadıâzamı

Piero D‟Aubuso‟dan gelen haberleri aktarmaktadır): A.e. , s. 119. 113 A.e. , s. 130. 114 A.y. 115 A.e. , s. 710. 116 Permarina adındaki bu gemi, adını Lucha Permarin adındaki Venedikli reisinden almıĢtır. Donanma Emini

Niccolò da Pesaro‟nun Modon‟dan gönderdiği ve 17 Ekim (1498) tarihli mektupta belirttiği üzere ve kendisine

13 Ekim (1498) tarihli bir mektup gönderen Ġnebahtılı Yönetici Giovanni Viaro‟nun yazdığı üzere bu gemi

178

ve yanında üç kalyatanın bulunduğunu bildirmektedir.117

Bu mektuba göre, padiĢah,

Ġstanbul‟a varan Kara Hasan‟a ve onun adamlarına para bahĢetmiĢtir.118

Emrindeki yedi kalyata119

ile beraber Ġstanbul‟dan ayrılan120

Kara Hasan,

kısa süre sonra Sakız‟ı yağmalamıĢtır.121

Söz konusu korsan bu yağma sırasında 200

genci esir almıĢ, çok sayıda yaĢlıyı da kılıçtan geçirmiĢtir. Söz konusu yağma 1499

yılının ġubat ayında gerçekleĢmiĢtir.122

Yağmadan bir yıl sonra Kara Hasan‟ın

kardeĢi Kara DurmuĢ Sakız‟a uğramıĢtır.123

Kara DurmuĢ, 1500 yılının Nisan ayı

sonlarında Sakız‟dan ayrılıp Bozcaada‟ya doğru gitmiĢtir.124

Bu korsanın yanında

kalyata ve pergendelerden oluĢan 18 gemi bulunmaktadır. Kara DurmuĢ, aynı yılın

Mayıs ayında Limni civarında görülmüĢtür. Venedik yöneticisi Giaccomo

Giustiniani tarafından ĠĢkiros (Ġskir/Schyros: Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alan

küçük ada) Adası‟ndan gönderilen 13 Mayıs 1500 tarihli mektup, Kara DurmuĢ‟un

Kaplancı adındaki Osmanlı korsanıyla beraber Limni civarında olduğunu ve bu

adaya saldırmak istediğini bildirmektedir.125

Korsanların yanında 10 kalyata

vardır.126

Bu kalyatalarda da 380 Türk bulunmaktadır.127

Venedikli devlet görevlileri arasında Kemal Reis‟in gemisini yakından

görmüĢ olanlar da vardır. VardiyanbaĢı Niccolò Marcello, Ayamavra civarında

Alvise Moscatelli adlı Venedikli reisin gemisiyle beraber Kara Hasan ve onun kardeĢi Kara DurmuĢ tarafından

ele geçirilmiĢtir. Kandiye çıkıĢlıdır ve Ģarap taĢımaktadır. A.e. , s. 147. 117 A.e. , s. 570. 118 A.y. 119 Donanma Emini Cosimo Guoro, Kara Hasan‟ın yanında yedi kalyata olduğunu yazarken diğer bir Donanma

Emini Girolamo Guoro 6 kalyatadan bahsetmektedir. Donanma Emini Girolamo Guoro tarafından Korfu‟dan

yollanan 14 Mart 1499 tarihli mektup, Donanma Emini Cosimo Gouro tarafından Korfu‟dan yollanan ve 23 Mart

(1499) tarihli mektup: A.e. , s. 601 ve 607. 120 Donanma Emini Cosimo Gouro tarafından Korfu‟dan yollanan ve 23 Mart (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 601. 121 Venedik‟in Rodos Konsolosu Alvise Malipiero bu yağmanın padiĢahın emri doğrultusunda gerçekleĢmediğini

yazmaktadır. PadiĢah, yağmadan kaçan Arfan adlı kiĢinin korsanlara verilmesine izin vermemiĢ, onun

Kandiye‟ye gitmesini sağlamıĢtır. Alvise Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s.

698-699. 122 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 ġubat (1499) tarihli mektup ile Venedikli Vali

Ambruoso Contarini tarafından LefkoĢa‟dan yollanan 22 ġubat (1499) tarihli mektup, Sakız‟daki bu yağmadan

bahsetmektedir. A.e. , s. 630-631. 123 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Kandiye‟ye yollanan 5 Mayıs 1500 tarihli mektup (23 Mayıs

günü Kandiye‟ye ulaĢmıĢtır). A.e. , s. 448. 124 A.y. 125 A.e. , s. 492. 126 A.y. 127 Giaccomo Giustiniani, bütün bunları içinde 18 Türk‟ün olduğu 300 botte (192 ton) kapasiteli bir yük

gemisinden öğrenmiĢtir. ĠĢkiros Adası‟na gelen bu yük gemisi , kuru üzüm ve incir taĢımaktadır. A.e.

179

Osmanlı mavnalarının arasından geçmiĢtir.128

Bunların içinde Kemal

Reis‟inkadırgası da vardır. Kemal Reis ona herhangi bir zarar vermemiĢtir.

Mektubun yazarı, Kemal Reis‟in kadırgasına iliĢkin birtakım bilgiler de vermektedir:

Gemi 3000 botte (1920 ton) kapasiteli kocaman bir kadırgadır, yani mavnadır. Rotası

Maylo Burnu‟dur. Orada Yeniçeri ağası ile buluĢacaktır. BaĢgardiyan, Kemal Reis‟in

gemisinin yanı sıra bir mavnadan da mektubunda söz eder. Bu mavna 1000 botte

(640 ton) kapasiteye sahiptir. Dümeninde Barbeta adlı korsan vardır.Niccolò

Marcello mektubu vasıtasıyla öğrendiği Ģu bilgileri de merkezle paylaĢmıĢtır:

“Kemal Reis‟in kadırgasından 700, Barbeta‟nın mavnasından ise 600 adam firar

etmiĢtir. Donanmada 5000 yeniçeri bulunmaktadır. Boğazdan çıkmıĢ olan ve

toplamda 267 parçadan oluĢan donanmada 60 kadırga, her biri iki kürekli olan 30

kalyata, 40 firkate, 21 gabyalı gemi ve 3 mavna bulunmaktadır. Donanmanın geri

kalanı ise top, at ve yük gemilerinden oluĢmaktadır. Bu donanmada oldukça büyük

15 adet top taĢınmaktadır. Bu toplardan ikisi bir top gemisine yüklenmiĢtir. Ayrıca

çoğu taĢtan yapılmıĢ çeĢitli türde yaklaĢık 32.000 yuvalak bulunmaktadır. Gemilerde

barut da taĢınmaktadır. Gemilerde yer alan 200 sırıktan üçü tanesi oldukça büyüktür

ve topların sürüklenmesi esnasında bu üç büyük sırık kullanılmaktadır. Kemal

Reis‟in gemisinde 3000 metre uzunluğunda olan upuzun bir zincir vardır. Bu zinciri

taĢımak için ucu yuvarlatılmıĢ olan çok sayıda sopa kullanılmaktadır. Kemal Reis‟in

kadırgasında beĢ fener, topların saklandığı bölmeler ve köprü vazifesi gören tahtalar

bulunmaktadır. Korsan Enrichi‟nin 300 botte (192 ton) kapasiteli gemisi bileği,

saban (pirona)129

ve hırdavatla yüklüdür. Diğer gemiler de demir gülleler, sabunlar

ve atlar taĢımaktadır. Niccolò Marcello, bütün bunlardan sonra arpa ile yüklü 900

botte (576 ton) kapasiteli gemiyi görmüĢ ve Osmanlı donanmasının bir sefer hazırlığı

içinde olduğunu anlamıĢtır.130

Kemal Reis‟e rastlayanlardan biri de Donanma Gözetmeni Niccolò

Pesaro‟dur. Niccolò Pesaro, Kemal Reis‟i gördüğünü Melchiorre Trevisano‟ya rapor

128 VardiyanbaĢı (sopracomito) Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli

mektup (Bu mektup 21 ile 24 Temmuz tarihleri arasında yaĢanan geliĢmeleri aktarmaktadır): A.e. , s. 1054-1055 129 Pirona: forca a tre rebbi (üç uçlu çatal, saban). Giulio Nazari, Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di

Grammatica, s. 118. 130 I Diarii, C. II, s. 1055.

180

etmiĢtir.131

Pesaro, Kemal Reis‟i gördüğünde barıĢ iĢareti olarak beyaz bayrak

göstermiĢtir.132

Kemal Reis de aynı Ģeyi yaparak ona karĢılık vermiĢtir.

Sanuto, mektupların yanı sıra belirli bir zaman dilimi içinde meydana gelen

olayları da eserine konu edinmiĢtir. Örneğin, 1499 yılının Eylül ayında, denizlerdeki

geliĢmeleri haber verecek olan ve büyük bir hevesle beklenen mektupların Otranto ve

Trani‟den (Ġtalyan Yarımadası‟nın güneydoğusunda yer alan ve Adriyatik‟e kıyısı

bulunan küçük bir Ģehir) geliĢi oldukça mühim bir hadise olarak Sanuto satırlarına

yansımıĢtır.133

Hatta bu mektuplar gelince Pregadi yarıda bırakılmıĢtır. Mektupların

halka okunmasından sonra Osmanlı donanmasının yakıldığını öğrenen Rialto‟daki

herkes, bunu kutlamak istemiĢ ve bunun için San Marco Meydanı‟na koĢmuĢtur. Bu

büyük kalabalığın arasından geçmek mümkün değildir. San Marco Meydanı‟ndan

çığlıklar yükselmektedir. Mektuplarda, Fransız ve Venedik donanmasının beraber

hareket ederek Kemal Reis‟e ait olan 12 kalyatayı ele geçirdiği, geri kalan

donanmanın (Osmanlı donanmasının) Portolongo‟ya (Modon‟un güneybatısındaki

ada) gittiği yazılıdır.134

Venedikli bir komutan135

tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre

Trevisano‟ya gönderilen bir mektup, Zonkiyo (Burak Reis Adası/Anavarin) civarında

Venedikliler tarafından yakılan Osmanlı gemisi hakkında bilgi vermektedir. 8 ve 21

Ağustos (1499) tarihleri arasında cereyan eden olaylardan bahseden bu mektup,

yakılan gemiyi Venedikli Reis Giovanni Peracho‟nun gözlemine dayanarak tarif

etmektedir. Bu Venedikli Reis, yakılan geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu iddia

etmektedir. Yanan gemi, nizam bakımından diğer Osmanlı gemilerinden daha iyi bir

durumdadır. Reis, gemiyi hareket eden tahta bir eve benzetmektedir. Gemi, top ve

mühimmat ile yüklüdür. Geminin içinde çuvallar bulunmaktadır. Bu çuvallarının 18

tanesinin içi akçe ile doludur. Komutan, 14 Eylül (1499) tarihli bir habere göre,

yanma esnasında Kemal Reis‟e herhangi bir Ģey olmadığını öğrenmiĢtir. Ayrıca,

komutan, reis Giovanni Peracho‟nun iddia ettiği gibi yakılan geminin Kemal Reis‟in

131 Donanma BaĢkomutan Melchiorre Trevisano tarafından Modon‟dan yollanan 19 Temmuz 1499 tarihli

mektup: A.e. , s. 1062-1063. 132 Pesaro, Kemal Reis‟i nerede gördüğünü söylememektedir. A.y. 133 A.e. , s. 1215. 134 Osmanlı donanmasının Portolongo limanına sığınması hadisesi, 1499 yılılnın Eylül ayında Korfu‟ya rapor

sunan Ġnebahtı baĢpsikoposu Marco Saracco tarafından da anlatılmaktadır. A.e. , C. III, s. 12-14. 135 Komutanın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , C. II, s. 1235.

181

gemisi olmadığını, bunun Kemal Reis‟in gemisinden daha büyük bir gemi olduğunu,

hatta Osmanlı donanmasının en büyük gemisi olduğunu söylemektedir. Ancak, elde

baĢka bir kanıt bulunmadığından bunu tespit etmek güçtür.

Kemal Reis‟in adının zikredildiği diğer bir kaynak, Ġnebahtı BaĢpsikoposu

Marco Saracco‟ya ait bir rapordur. 1499 yılının Eylül ayı içinde kaleme alınan bu

rapor, Ekim ayında Korfu‟ya takdim edilmiĢtir.136

Ġnebahtı‟nın Osmanlılar

tarafından nasıl ele geçirildiğini137

anlatan bu rapor, Ġnebahtı‟nın fethinden evvel

meydana gelen Zonkiyo Deniz SavaĢı (Anavarin Seferi) öncesinde ve sonrasında

yaĢananlar hakkında bilgi vermektedir. Rapor, Anavarin‟de vuku bulan çatıĢmadan

söz ederken, Kemal Reis‟in adını anmaktadır. Raporda anlatıldığı üzere, pruva

tarafından kendisine yaklaĢmakta olan Venedik donanmasını gören Osmanlı

donanması hemen Portolongo limanına sığınmıĢtır. BaĢpsikopos, raporunu sunarken,

Venediklilerin Kemal Reis‟e karĢı duyduğu korkuyu azaltma çabası içindedir ve

Ģöyle der: “Kemal Reis‟in ve diğerlerinin hünerlerine rağmen Osmanlı donanması

ancak üçüncü teĢebbüsünde Portolongo limanından dıĢarı çıkabildi. Donanma

bizimkiler (Venedikliler) gemilerini sıkıĢtırıp parçalanmasına yol açar diye üç defa

geri dönmüĢtü”.138

Söz konusu raporda Kemal Reis‟in adı ikinci defa Ģu Ģekilde

zikredilmiĢtir: Marco Saracco, Anavarin‟de meydana gelen çatıĢmadan sonra

Venedikli komutan Alban D‟Armer‟in Kemal Reis tarafından esir alındığına dair bir

Ģeyler iĢitmiĢ ve komutanın akıbeti hakkında söylenenleri raporuna yazmıĢtır.139

Kimisi Kemal Reis‟in eline esir düĢtüğünü, kimisi onun Armera adındaki gemisinde

bir rahiple beraber yandığını söylemiĢtir. Girolamo Vianello adındaki Venedikli ise

komutanın kafasının kazığa geçirilmiĢ ve derisi yüzülmüĢ bir halde Modon‟da

bulunan bir Berberi kadırgası tarafından dolaĢtırıldığını ileri sürmektedir.140

Ġnebahtı

BaĢpsikoposu, Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın Komutan Piero Dolfin‟e

yolladığı mektuptan haberdar olmadığı için, Venedikli komutan Alban D‟Armer‟in

baĢına gelenleri tam olarak bilmemektedir. Oysa ki, onun raporundan iki ay önce,

136 A.e. , C. III, s. 12-14. 137 Raporun Ġnebahtı‟nın fethiyle ilgili kısmına tezin “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği” baĢlıklı

bölümde değinilecektir. 138 “Tamen, cum astuzia de Camallì et altri, l‟armata ussite per tre volte, da paura d‟esser rota da nostri, ritornò”.

A.e. , s. 13. 139 A.e. , s. 14. 140 A.y.

182

Sakız Konsolosu tarafından kaleme alınan 8 ve 19 Ağustos (1499) tarihli iki

mektup141

, Alban D‟Armer‟e ne olduğunu açıkça izah etmektedir: Kemal Reis, Faik

PaĢa‟ya “Bu kadar önemli birinin öldürülmesine izin veremem” diyerek üzerinde

beyaz ve ince bir gömlek bulunan komutan D‟Armer‟i âzât etmiĢtir.142

Komutanın

yanında bulunan ve Caprera Adası‟ndan (Calabria) esir olarak getirilmiĢ olan

Agustin Foscolo adındaki genç de o sırada serbest kalmıĢtır.

Marco Saracco‟nun 1499 yılının Ekim ayında takdim edilen raporundan kısa

bir süre sonra takdim edilen baĢka bir rapor da Kemal Reis‟ten bahsetmektedir.

Modon tarafından gelmiĢ olan bir piyade143

tarafından sunulan bu rapor, öncelikle

büyük bir Osmanlı gemisinin su aldığı için sığ bir yere yanaĢtığını haber

vermektedir.144

Raporun daha sonraki satırlarında ifade edildiği üzere, Kemal Reis,

Osmanlı‟nın eline geçen on Venedik kadırgasını kendi adamları için kullanmak

istemiĢ, ancak donanmanın baĢında bulunan komutan, yani Yeniçeri ağası padiĢahın

izni olmadan kadırgaları ona vermek istememiĢtir.145

Kemal Reis, söz konusu 10

kadırgayı padiĢahın bizzat kendisinden istemek için Ġstanbul‟a gidecektir.146

Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından komutan Piero

Dolfin‟e gönderilen ve 15 Ekim ve 5 Aralık (1499) tarihleri arasında konsolosa

ulaĢan haberleri kapsayan mektup, Kemal Reis, Kara Hasan, onun kardeĢi Kara

DurmuĢ ve Enrichi adlı Osmanlı korsanlarından söz etmektedir. Urla (Vorla /Ġzmir)

denen yerde 12 Osmanlı kalyatasının bulunduğunu haber alan Sakız Konsolosu, bu

kalyataların DurmuĢlu‟da (?Domisli) bulunan bir Ģehzadeye ait olduğunu

öğrenmiĢtir.147

Ayrıca, konsolos, Kara DurmuĢ adlı korsanın beĢ kalyata ile

Seferihisar‟da görüldüğünü belirtmektedir. Giovanni di Tabia, Kara Hasan‟ın

gemileri ile Ģehzadenin gemileri arasındaki çatıĢmadan da söz etmektedir. Rodos

civarında dolaĢan ve Ģehzadeye ait olduğu söylenen 12 kalyata, Seferihisar tarafına

141 Sakız Konsolosu Alban D‟Armer‟in baĢına gelenleri Pera‟dan öğrenmiĢtir. Konsolos, Pera‟dan 27 Temmuz

1499 tarihli bir mektup almıĢtır. A.e. , s. . 15-16. 142 A.y. 143 Bu piyade 26 Ekim (1499) tarihinde Modon‟dan yola çıkmıĢtır. Raporunu baĢpsikopos gibi Korfu‟ya , orada

bulunan Donanma BaĢkomutanı Antoni Grimani‟ye takdim etmiĢtir. 26 Ekim‟de Modon‟dan yola çıktığına göre

raporunu bir sonraki ayda, Kasım (1499) ayında sunmuĢ olması muhtemeldir. A.e. , s. . 27-28. 144 A.y. 145 A.e. , s. 28. 146 Mathio Perozin adındaki Korfulunun Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunduğu 30

Kasım 1500 tarihli rapor: A.e. , s. . 1222-1223. 147 ġehzadenin adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 128.

183

gelip Kara DurmuĢ‟un beĢ kalyatasını yakmıĢ, bunun sonucunda Kara DurmuĢ ve

adamları kaçıp bir dağa sığınmıĢtır.148

Bütün bunları anlatan Giovanni di Tabia,

Ģehzadenin 12 kalyatasına dair ayrıntılı malumat vermektedir: Kalyatalardan ikisi

büyüktür. Bu iki büyük kalyatadan biri 22, diğeri 18 oturaklıdır. Diğer 10 kalyata ise

daha küçüktür.

Sakız Konsolosu, söz konusu mektubunda, Kara Hasan‟ın atılan bir topla

öldürüldüğünü149

bildirmektedir.150

Ayrıca, konsolos, Kemal Reis ve Enrichi‟nin

Zonkiyo Deniz SavaĢı‟ndan sağ çıktığını, fakat çok kötü bir vaziyette olduklarını

haber vermektedir.151

Bununla birlikte, yaralı olup olmadıklarını söylememektedir.

Söz konusu mektup Kemal Reis ve Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa‟nın Ġnebahtı‟da

bulunduğunu haber vermektedir.152

PadiĢah onların muhafazası için birkaç gemi

yollamıĢtır.

4.2. Ġnebahtı Seferinden Kemal Reis‟in Ölümüne Kadar Korsanlık

Faaliyetleri

Ġnebahtı, fetihten kısa bir süre sonra Osmanlıların donanma üssü haline

gelmiĢtir. Kemal Reis de sık sık bu donanma üssüne uğramaktadır. 1 Nisan‟da

(1500) alınan habere göre Kemal Reis, donanmayı tamir ettirmek için oradadır.153

Ġnebahtı, Kemal Reis‟le ilgili bilgilerin edinildiği önemli bir merkez de olmuĢtur.

Osmanlı donanmasında görevli bir reisken oradan firar edip Zante‟ye sığınan Jani

Variprali, rapor sunduğu Donanma Emini Niccolò Marcello‟ya Kemal Reis‟in

Osmanlı kıyılarının muhafazası için 15 kalyata hazırlattığı bilgisini vermiĢtir.154

148 A.y. 149 Nicolas Vatin, Sanuto‟nun eserinde 1499 yılında öldüğü söylenen Kara Hasan‟ın aynı eserin sonraki C.

lerinde tekrar karĢımıza çıkmasını Ģöyle izah etmektedir: “1499 yılında ölmüĢ olsa da, bir adaĢı vardı ya da

Venedikliler üçüncü bir kiĢinin olaylarını yanlıĢlıkla ona mâl ettiler”. Nicolas Vatin‟in bu iki tahmininden ilki,

yani ölen Kara Hasan ile aynı adı taĢıyan baĢka bir korsanın olduğuna iliĢkin tahmini doğrudur. Anabolu‟daki

yöneticiler Paolo Valaresso ve Niccolò Corner ile Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından yollanan 31

Mart 1514 tarihli mektup bunu doğrulamaktadır. Bu mektup, Kemal Reis ve Kara DurmuĢ‟un Kara Hasan adlı bir

korsanı kovalamasından bahsetmektedir. Yani, Kara DurmuĢ‟un ölen ağabeyi dıĢında baĢka bir Kara Hasan daha

vardır. I Diarii, s. 195 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 75. 150 I Diarii, C. III, s. 128. 151 A.y. 152 A.e. , s. 129. 153 A.e. , s. 181. 154 Bu reisin anlattıkları Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun 10 Mart (1500) tarihli mektubunda yer alır. A.e.

s. 182-183.

184

Kemal Reis‟e iliĢkin diğer bir kaynak, Sitira‟daki (Eğriboz‟un güneyi)

donanmadan kaçan Zaneto adlı esir tarafından sunulan rapordur. 3 Haziran 1500

tarihli bu rapor, Osmanlı donanmasının kadırga türünde (Latin yelkenli) 250 gemi

yaptıracağını ve 20 gün içinde denize açılacağını bildirmektedir.155

Bu donanmada

Kemal Reis de görev alacaktır. Kemal Reis ve Mora Sancakbeyi Ömer PaĢa

aralarında üç mavnanın bulunduğu 20 gemiye komuta edecektir. Monopoli‟deki bir

Vali156

ise baĢka bir korsana dair bilgi vermektedir. Söz konusu Vali, 24 Nisan

(1500) tarihli bir mektup vasıtasıyla Barbeta adlı korsanın Bâbıali‟de bulunduğunu

haber vermektedir.157

Diğer bir Osmanlı korsanı Enrichi‟ye iliĢkin haber ise Zante

Adası‟ndan gelmiĢtir. Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından yollanan 11

Haziran (1500) tarihli mektupta Enrichi‟nin 14 kalyata ile denize açıldığı bilgisi yer

almaktadır.158

Ġnebahtı‟da bulunan Kemal Reis‟in ne tarafa gideceğinden bahseden mektup,

Komutan Dominico Dolfin tarafından gönderilmiĢtir. Sasno (Arnavutluk) civarından

yollanan 25 Ağustos (1500) olarak tarihli bu mektup, Kemal Reis önderliğindeki

donanmanın Anabolu‟ya gitmek üzere Ġnebahtı‟dan ayrıldığını bildirmektedir.159

Kemal Reis‟in komutasında 100 gemiden oluĢan bir donanma vardır. Kemal Reis,

Viyosa Nehri kıyısında bulunan gemilerden de sorumludur. Oradaki gemiler,

Avlonya Körfezi‟ne inmek için ondan gelecek emri beklemektedir. Dominico

Dolfin‟in Viyosa Nehri160

civarından yolladığı 27 Ağustos 1500 tarihli mektupta bu

bilgi verilmektedir.161

Kemal Reis‟in donanmasından kaçan Venedikli esirler önemli bilgiler

vermektedir. Bu esirlerden biri Korfulu Costantin de Michali‟dir. Zonkiyo Deniz

SavaĢı (Anavarin Seferi) sırasında Kemal Reis‟in eline geçen Pandora adlı kadırgada

bulunan bu kiĢi, yanındaki bir marangoz ve kalafatla beraber prangalanarak zorla

155 A.e. , s. 442. 156 Vali‟nin adı verilmemiĢtir. A.e. , s. 327. 157 A.y. 158 A.e. , s. 366. 159 Dominico Dolfin, Korfu‟dan gelen 24 Ağustos tarihli mektuplardan bu bilgiyi edinmiĢtir. A.e. , s. 731-732. 160 Viyosa (Vjosë/Vajussa) Nehri Avlonya‟dan itibaren bugünkü Yunanistan içlerine kadar akan nehirdir.

Osmanlı donanması Avlonya Körfezi‟ne çıkmadan evvel burada korunmaktadır. 161 A.e. , s. 777.

185

Kemal Reis‟in gemisine bindirilmiĢtir.162

AteĢe verilen gemiden sağ çıkmayı

baĢaran, ancak esir olmaktan kurtulamayan Costantin de Michali, Kemal Reis‟in

gemisi Collone Burnu‟na (Calabria‟nın güneyinde) geldiği zaman kaçmayı

baĢarmıĢtır. Bu Venedikli esir, Kemal Reis‟in gemisinin pupasından bir Venedik

pergendesine atlayarak kaçmıĢtır.163

O sırada tarih 9 Eylül‟dür. Yanındaki marangoz

ve kalafatçıyla birlikte kaçan Costantin de Michali‟nin Donanma BaĢkomutanı

Melchiorre Trevisano‟ya sunduğu rapor, Kemal Reis‟le ilgili önemli bilgiler

içermektedir. 24 Ağustos (1500) tarihinde, yani henüz Osmanlı esiriyken Mosta ve

Leza adlı iki büyük Venedik kadırgasının ele geçirilmesine Ģahit olan bu zât, Kemal

Reis‟in gemisinde bulunan Türkler‟in yiyecek bulamamaktan ötürü sakallarının

döküldüğünü görmüĢtür.164

Söz konusu esir, Kemal Reis‟in gemisine gelen padiĢahın

bu Osmanlı korsanını azarlamasına bizzat Ģahit olmuĢtur. Kemal Reis, Modon tam

olarak alınmadan Rodos‟a yönelmek isteyince padiĢah tarafından azarlanmıĢtır.165

PadiĢah Kemal Reis‟e “Modon tam olarak alınmadan ne yüzle Rodos‟a gideceksin”

diye bağırmıĢtır. Costantin Michali padiĢah ve Kemal Reis arasındaki konuĢmları

gizlice dinleyip Ģunları öğrenmiĢtir: PadiĢah önce Koron‟a daha sonra Anabolu‟ya

gidecektir. SavaĢmadan onların kendilerinden teslim olmasını bekleyecek, teslim

olunmaması durumunda baĢka bir sene bu iki yere sefer düzenleyecektir.166

Kemal Reis, 1500 yılının Ekim ayında, yani Korfu‟lu esir Costantin de

Michali‟nin kaçmasından bir ay sonra Ayamavra ve Bozcaada civarında

görülmüĢtür.167

Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a doğru gittiği168

Mathio Perozin adındaki

Korfulu‟nun 30 Kasım (1500) tarihli raporundan anlaĢılmaktadır.169

Donanma,

162 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Eğriboz‟daki Mandelon Burnu‟ndan yollanan 13

Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 948. 163 A.y. 164 A.e. , s. 950. 165 A.y. 166 A.e. , s. 951. 167 Leccena‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı, Kemal Reis‟in bu iki yerde görüldüğünü 18 Ekim tarihli bir

haber aracılığıyla öğrenmiĢtir. Sanuto, bu haberin kim tarafından ve nereden yollandığını izah etmemiĢtir. A.e. ,

s. 990-991. 168 Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a gitme nedeni, Yeniçeri Ağası‟nın Osmanlı‟nın elinde bulunan 10 Venedik

kadırgasını padiĢahın izni olmadan ona vermek istememesidir. Kemal Reis, bu kadırgaları kendi adamları

kullansın diye Ġstanbul‟a gidip padiĢahın bizzat kendisinden müsaade istemiĢtir. Bu kadırgalardan baĢka

padiĢahtan birkaç kalyata daha istemiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya Ülgün‟den (Dulcigno)

26 ġubat 1501 tarihli bir mektup yollayan VardiyanbaĢı Valerio Marcello, Kemal Reis‟in büyük gemisini tamir

etmek için Ġstanbul‟a uğradığını yazmaktadır. A.e. , s. 28, 1223 ve 1583. 169 Söz konusu rapor Donanma BaĢkomutanı‟na sunulmuĢtur. O sırada Donanma BaĢkomutanı Korfu‟dadır.

Raporu sunan Mathio Perozin, 45 gün önce, yani 15 Ekim günü Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. A.e. , s. 1222.

186

Ekim ayı içinde önce Ayamavra ve Bozcaada‟ya uğramıĢ, sonra da Ġstanbul‟a

ulaĢmıĢtır. Barbeta adlı korsanın akıbeti de bu raporda izah edilmiĢtir. Barbeta,

verilen emre itaat etmeyip bir mavnayı170

yaktığı için, Selanik‟te kazığa

oturtulmuĢtur.171

Esirlikten kurtulup172

1501 yılının Mart ayında Venedik‟e dönen

VardiyanbaĢı Valerio Marcello173

, Barbeta‟nın Hıristiyanlardan oluĢan donanmasının

dağıtıldığı bilgisini vermektedir.174

Bu VardiyanbaĢı, Kemal Reis‟in Venedik

adalarını yağmalamak amacıyla firkate ve kalyata türündeki en az 25 gemi ile denize

açıldığını da söylemektedir.

1500 yılının Ekim ayı içinde Ġstanbul‟a ulaĢan Kemal Reis ertesi yılın Ocak

ayında oradan ayrılmıĢtır. Bu bilgiyi Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre

Trevisan‟a ileten Cristoforo Malaberti adlı gemi kâtibidir.175

, Malaberti,

baĢkomutana gönderdiği 7 Ocak (1501) tarihli mektubunda176

, Kemal Reis‟in korsan

Enrichi‟yi ve Haydar Ağa adındaki birini yanına alarak 40 kadırga, kalyata ve

firkateden oluĢan 10 gemi ile denize açıldığını yazmaktadır.177

Kemal Reis‟in

donanması, 1501 yılının Ocak ayında Eğriboz‟da görülmüĢtür.178

Bahsi geçen 40

kadırga ile kalyata ve firkate türündeki 10 gemi179

de oradadır.180

Kemal Reis‟in

170 Mavnanın kime ait olduğu belirtilmemektedir. A.y. 171 A.e. , s. 1224. 172 Modon‟un fethi esnasında esir alınıp Ġstanbul‟a köle olarak getirilen bu VardiyanbaĢı, 1200 duka tutarındaki

fidyenin ödenmesiyle esaretten kurtulmuĢtur. A.e. , s. 1554-1556. 173 Bu VardiyanbaĢı, Venedik‟e vardığında 14 Mart‟ta (1501) toplanan “Colleggio”ya (Venedik yönetim

zirvesi/Venedik Divanı) katılmıĢtır. Valerio Marcello‟nun adı baĢka bir mektupta da zikredilmektedir. Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 6 Mart (1501) tarihli mektup, bu VardiyanbaĢı

hakkında Ģu bilgileri vermektedir: 27 Ocak (1501) tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkan Valerio Marcello, ġubat

ayında Ülgün Ģehrine varmıĢ ve oradan Korfu‟daki BaĢkomutan‟a birkaç mektup yollamıĢtır. A.e. , s. 1554 ve

1583. 174 A.e. , s. 1554-1556. 175 Cristoforo Malaberti, VardiyanbaĢı Francesco da Mosto‟nun komutasındaki Mosta adlı kadırganın kâtibidir.

Söz konusu kadırganın Modon‟un fethi sırasında Osmanlılarınn eline geçmesiyle esir düĢmüĢtür.

Kaptanıderya‟nın kölesi sıfatıyla Gelibolu‟ya götürülen bu kiĢi, 500 duka tutarındaki fidyenin ödenmesiyle

serbest bırakılmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 19 Mart 1501

tarihli mektup: A.e. , s. 1520. 176 Bu mektup Kandiye‟den yollanmıĢtır. A.e. , s. 1522-1523. 177 Cristoforo Malaberdi, Kemal Reis‟in nereye gittiğini bilmemektedir. A.y. 178 Donanma Emini Alvise Barbarigo‟nun Anabolu‟dan yolladığı 31 Ocak 1501 tarihli mektup ile Baylos Piero

Lion‟un Korfu‟dan yolladığı 6 ġubat 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1548 ve 1558-1559. 179 Kemal Reis ile Eğriboz‟a giden donanmanın kaç gemiden oluĢtuğu hakkında farklı görüĢler ortaya atılmıĢtır.

Cèrvia‟dan (Ravenna) 10 Mart tarihli birkaç mektup yollayan Venedik casusu Francesco da Ponte (Rum

kıyafetiyle Lavrana‟da dolaĢırken Osmanlılara esir düĢen bu casus önce Zadar‟a, sonra Bosnasaray‟a , son

olarak da Ġstanbul‟a götürülmüĢtür), Kemal Reis‟in emrindeki donanmada 35 kadırga ve kalyata ve firkateden

oluĢan 35 gemi olmak üzere toplam 70 gemi bulunduğunu yazmaktadır. Modon‟da esir düĢüp köle olarak

getirildiği Ġstanbul‟dan fidye ödenerek kurtarılan ve 1501 yılının Mart ayında Venedik‟e gelen VardiyanbaĢı

Valerio Marcello, Kemal Reis‟in 25 kalyata ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını söylemektedir. A.e. , s. 1554 ve 1556-

1557.

187

Eğriboz‟u 6 gün içinde geri alması beklenmektedir.181

Kemal Reis‟e karadan destek

vermek için bir sancakbeyi de oraya gelmiĢtir. Sancakbeyi‟nin emrinde 2500 tımarlı

sipahi bulunmaktadır.182

Kemal Reis, ġubat ayı içinde Eğriboz‟dan ayrılıp Ġstanbul‟a geri dönmüĢtür.

Dubrovnikli tüccar183

Girolamo Giorgi‟nin Dubrovnik‟ten yolladığı 5 Mart (1501)

tarihli mektup, Kemal Reis, Enrichi‟nin yanlarındaki Reis adlı bir korsanla birlikte

Ġstanbul‟dan Gelibolu tarafına gittiğini, bu üçünün oradaki 20 gemiyi teslim aldığını

bildirmektedir.184

Yine bu mektuba göre bu üç Osmanlı korsanı, ellerindeki gemi

sayısı kırka ulaĢtığında, Kıbrıs tarafına yelken açıp oradaki zengin tüccar

kadırgalarını yağmalayacaktır.185

Baylos Piero Lion‟un Korfu‟dan gönderdiği 10

Mart (1501) tarihli bir mektupta ise Gelibolu‟da bulunan Kemal Reis‟in komutasında

100 geminin olduğu iddia edilmektedir.186

Ġstanbul‟da bulunan Venedikli birkaç tüccar tarafından yollanan 8 Nisan

(1501) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in her an denize çıkacağını187

haber

vermektedir.188

Zonkiyo ve Korfu‟dan yollanan 22 ve 29 Nisan tarihli mektuplar189

bu endiĢenin yersiz olmadığını göstermektedir. Bu mektuplar, Kemal Reis‟in

beraberindeki 50 gemi ile denize açıldığını bildirmiĢtir.190

Kemal Reis‟in denize

çıkacağına iliĢkin söylentiler bir ay önce, Mart ayında baĢlamıĢtır. Firkate ve

kalyatalardan oluĢan 30 ya da 40 gemiyle denize çıkacağına iliĢkin tahminde

bulunanlar olmuĢtur

180 PadiĢah, Venedik‟in elinden alınan ve Kemal Reis‟in istediği 10 kadırgayı da ona vermiĢtir. Modon‟dan gelen

bir piyade tarafından Korfu‟ya sunulan 26 Ekim 1499 tarihli rapor, Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano

tarafından Kefalonya‟dan yollanan 2 Aralık 1500 tarihli mektup, Korfu‟daki Baylos Piero Lion‟un 6 ġubat 1501

tarihli mektup ile Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Zonkiyo‟dan yollanan 1501 yılının Mart ayında

yollanan mektup: A.e. , s. . 27-28, 1220, 1223, 1548 ve 1585-1586. 181 Donanma Emini Girolamo Pisani‟nin 1501 yılının Mart ayında yolladığı mektup: A.e. , s. 1585-1586. 182 A.y. 183 Bu kiĢinin kim olduğu belirtilmiyor. Ancak 3. cildin “Ġsim Ġndeksi” kısmından kim olduğunu bulmak

mümkün. A.e. , Indice dei Nomi, s. 1875. 184 A.e. , s. 1589. 185 A.y. 186 A.e. , s. 1592. 187 Sanuto Mart ayında ulaĢan haberlerin arasına kendi gözlemlerini sıkıĢtırmıĢtır. Kemal Reis‟in denize

açılmasının Venedik tüccar gemileri açısından sıkıntı yarattığını not düĢen Sanuto, Venedikli tüccarın ticaret

yapacak huzurlu ortamı bulamadığını ve ellerindeki malların fiyatının bekleme yüzünden düĢtüğünü yazmaktadır.

Mesela, oldukça kıymetli bir meta olan karabiberin fiyatı yük baĢı 130 dukadan yük baĢı 62 dukaya düĢmüĢtür.

A.e. , s. 1639. 188 A.e. , C. IV, s. 12. 189 KimiN yolladığı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 21. 190 A.y.

188

Beklenen gerçekleĢmiĢ, Kemal Reis 1501 yılının Mayıs ayında denize

açılmıĢtır. VardiyanbaĢı Lorenzo Loredan, 13 Mayıs tarihli mektubunda191

Kemal

Reis‟in 40 yelkenli ile Ġstanbul‟dan denize açıldığını ve Bozcaada‟ya (Tenedo)

gitmekte olduğunu yazmaktadır.192

4 Mayıs‟ta Ġstanbul‟dan ayrılan193

Kemal Reis,

Bozcaada Kalesi‟nin onarılması için gerekli olan usta ve malzemeleri temin

etmiĢtir.194

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, VardiyanbaĢı‟ndan farklı olarak 21

gemiden söz etmektedir. Konsolos, bu gemilerden sekizinin kalyata onüçünün

kalyata ve firkate türünde olduğunu ve kalyataların her birinde en az 20 en çok 22

oturak, firkatelerin her birinde de en az 12 en çok 16 oturak bulunduğunu

bildirmektedir. Konsolos kalyatalardaki küreklerin öndeki oturakta iki kürek

sonrakinde bir kürek Ģeklinde dizildiğini ve firkatedeki her bir oturakta birer kürek

bulunduğunu yazmaktadır. Konsolos, bütün bunları, Kemal Reis‟e bir tavsiye

mektubu sunmak üzere Ġstanbul‟a gitmiĢ olan bir ağribar reisinden edinmiĢtir.195

Adı

verilmeyen bu reisin Kemal Reis‟inn donanmasındaki bütün gemileri görmemiĢ olma

ihtimali söz konusudur. Bahsi geçen reis, Kemal Reis‟in gemisinde Georgi adında

yaĢlı bir adam gördüğünü söylemektedir.196

Hıristiyanlık dinine mensup olan bu kiĢi

aslen Katalandır. Reis, onun dıĢ görünümünü “irice” ve “hafif kambur” sözleriyle

tarif etmektedir. Reisin konsolosa anlattığı kadarıyla bu yaĢlı Katalan bir yük gemisi

ile ġubat ayında (1501) Sakız‟dan Pera‟ya gelip Kemal Reis‟i ziyaret etmiĢtir. Söz

konusu Katalan bu esnada padiĢah tarafından onurlandırılmıĢ; kendisine hilat

giydirilmiĢtir. Gelibolu‟dan gelen Joan de Sibilia adındaki Messina‟lı tüccar da söz

konusu Katalan‟dan bahsetmektdir. Kendisi konsolosa Ģu bilgileri vermiĢtir: Georgi

Andero adındaki bu korsan aslen Ġbiza‟lıdır. Ġspanya, Fransa, Venedik ve Rodos gibi

çeĢitli ülkelerin emri altında korsanlık yapmıĢtır. Son olarak da padiĢahın hizmetine

girmiĢtir.197

Sakız Konsolosu, Enrichi‟den de söz etmektedir. Onun bir kalyata, iki

firkate ve iki pergende ile Seferihisar‟dan denize çıktığını haber vermektedir.

191 Lorenzo Loredan‟ın bu mektupları nereden gönderdiği söylenmemiĢtir. Sadece, mektupların Otranto

üzerinden Venedik‟e ulaĢtırıldığı bilgisi verilmektedir. Söz konusu mektup, Ġstanbul‟dan yollanmıĢ olmalıdır.

A.e. , s. 43. 192 A.y. 193 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 10 Mayıs 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 88. 194 A.e. , s. 43. 195 A.e. , s. 88. 196 A.y. 197 A.e. , s. 88-89.

189

Venedik, Kemal Reis‟in yanı sıra Kara Hasan adlı korsanı da takip

etmektedir. Ceneviz‟den yollanan 26 Mayıs tarihli bir mektup198

, Lecce‟den (Ġtalyan

Yarımadası‟nın güneydoğusunda yer alan Adriyatik‟e kıyısı olan kent) alınan

haberleri Venedik‟e iletmektedir. Bu mektup, Kara Hasan‟ın kalyatalarıyla NakĢa

adasındaki bir kasabada görüldüğünü, daha sonra Ġstanbul Boğazı‟na doğru yol

aldığını bildirmektedir.199

Bu bilgilerin NakĢa‟lılardan öğrenildiği mektupta ayrıca

belirtilmektedir.

1501 yılının Haziran ayına gelindiğinde Zonkiyo, yani Anavarin artık

Osmanlıların elindedir. Komutan Marin da Milon‟un Zonkiyo‟dan yolladığı 23

Mayıs (1501) tarihli birkaç mektup200

, Anavarin‟in Osmanlılar tarafından nasıl ele

geçirildiğinden bahseder.201

Seferberlik ilan eden Donanma BaĢkomutanı Melchiorre

Trevisano‟nun kendisini Anavarin‟e çağırması üzerine o tarafa giden Beyrut‟taki

Venedik kadırgalarının komutanı Marin da Milon, oradayken aldığı haberleri

mektubunda anlatmaktadır. Bu komutan, Kemal Reis‟in Venedik ve Osmanlı

arasında yapılan antlaĢmaya202

riayet etmek adına, Modon üzerinden, kara yoluyla

Anavarin‟e geldiğini bildirmektedir.203

Marin da Milon Kemal Reis‟in yanındaki

gemilerden bahsetmemektedir. Baylos Piero Lion da Korfu‟dan yolladığı 26 Mayıs

tarihli mektubunda Anavarin‟de olanlardan söz etmektedir. Kemal Reis‟in

varmasından en az 10 saat sonra da 14 firkate ve 5 kalyatanın Anavarin‟e ulaĢtığını

bildiren Piero Lion, Kemal Reis‟in oradayken, 3 tane Venedikli kadırgayı ele geçirip

içindeki adamları öldürdüğünü yazmaktadır.204

Bu komutan tarafından yazılan

mektuba göre, Kemal Reis, peksimet, peynir ve Ģarap taĢıyan bir karavelayı ve çok

sayıda ağribarı da ele geçirmiĢtir. Mektupta Ģunlardan da bahsedilmektedir:

AntlaĢma gereği, Anavarin kıyısında bulunanlara, baĢka bir deyiĢle kayalıkların

olduğu kısımda ikamet edenlere dokunulmamıĢtır. Kemal Reis, onları esir

almayacağına söz vermiĢtir. Ġç kesimde, yani kasabada oturanlar ise teslime 198 Mektubu gönderenin kim olduğu belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 40. 199 A.y. 200 Bu mektuplar, 8 Haziran (1501) tarihinde Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Büyük ihtimal Zonkiyo‟dan yollanmıĢtır. A.e.

, s. 47. 201 Marin da Milon, Anavarin‟deki kasabanın 20 Mayıs tarihinden itibaren Osmanlılar‟ın hâkimiyeti altına

girdiğini söylemektedir. A.y. 202 Bahsedilen antlaĢma, Modon‟un Osmanlılara teslim edilmesi sırasında yapılan antlaĢmadır. Anavarin‟in

statüsü de bu antlaĢma kapsamında değerlendirilmiĢtir. A.y. 203 A.y. 204 A.e. , s. 48.

190

zorlanmıĢtır. Osmanlı askerleri tarafından lime lime edilmiĢlerdir. Kemal Reis, bir

kere daha Modon‟a gidip gelmiĢ, daha sonra da orada bulunan Venedik Donanma

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano ile görüĢmüĢtür. Kemal Reis, Anavarin‟in kıyı

kesimindeki Venedik vatandaĢlarını ona teslim etmiĢtir. Buradan Ģu sonucu

çıkarabiliriz: Kemal Reis, Osmanlı Devleti‟nin yaptığı antlaĢmalara riayet etmekle

yükümlü bir korsandır. Modon‟a gidip sonra tekrar Anavarin‟e dönmüĢ olan Kemal

Reis, ne yapması gerektiğine dair Mora sancakbeyinden emir almıĢ olabilir. Ancak

bundan emin olmak mümkün değil. Çünkü, Piero Lion‟un mektubunda onun neden

Modon‟a gittiğinden bahsedilmemiĢtir. Piero Lion, Enrichi adındaki korsandan da

söz etmektedir. Baylos, Enrichi‟nin 30 yelkenli ile Kemal Reis‟in yanına geldiğine

dair bir söylenti duymuĢ, kulağına gelen bu rivayeti mektubuna taĢımıĢtır.205

Kemal Reis 1501 yılının Haziran ayında Anavarin‟den (Burak Reis

Adası/Zonkiyo) uzaktadır. Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano

tarafından Korfu‟dan yollanan 8 Haziran (1501) tarihli mektupta, Kemal Reis‟in

Avlonya‟ya gittiğini haber vermektedir. Viyosa Nehri kıyısındaki donanmanın

Avlonya Körfezi‟ne taĢınmasını denetleyecektir. Donanmanın körfezden denize

açılması, baĢka bir deyiĢle Adriyatik‟e çıkması gerekmektedir.206

Kemal Reis, Anavarin‟i ele geçirdikten sonra Doğu Akdeniz ve

Adriyatik‟teki (o zamanki adıyla Venedik Körfezi) Venedik üslerine akınlar

düzenlemeye devam etmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano

tarafından yollanıp Otranto üzerinden Venedik‟e ulaĢan 23 Haziran (1501) tarihli

mektuplardan birinde Kemal Reis‟in emrindeki 12 gemiyle Modon‟dan ayrıldığı

haber verilmektedir.207

Onun Modon‟dan ayrılma nedeni aynı kiĢi tarafından

gönderilen ve 28 Haziran (1501) tarihini taĢıyan baĢka bir mektupta açıklanmaktadır:

Kemal Reis ve beraberindeki gemiler Leccena‟ya gidip orayı yağmalamıĢ, oradaki

kaleyi yıkmıĢ ve oradan 2000 esir almıĢtır.208

Yanında birkaç firkate ve kalyata

bulunan Kemal Reis‟in bir sonraki rotası Eğriboz olacaktır.209

Kemal Reis Mayıs ya

da Haziran ayından Leccena‟dan ayrılmıĢtır. Bu arada, Venedik Donanma

205 A.y. 206 A.e. , s. 57-58. 207 A.e. , s. 74. 208 A.e. , s. 83 209 A.y.

191

BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano boĢ durmamaktadır. Korfu‟dan gönderilen 2 ve

28 Haziran (1501) tarihli mektuplardan anlaĢıldığı kadarıyla, Venedik Donanma

BaĢkomutanı Osmanlıların hâkimiyetindeki Koron‟dan çoğu marangoz olan

2000‟den fazla ustayı zorla götürüp Kefalonya ve Eğriboz‟a yerleĢtirmiĢtir. Bir

bakıma Osmanlı‟nın iĢgücünü ele geçirmiĢtir.210

Kemal Reis‟in gemilerinin bir kısmı 1501 yılının Haziran ayında Tunus

civarında görülmüĢtür. Ceneviz‟den yollanan 20 Temmuz (1501) tarihli mektuplar211

bu bilgiyi vermektedir. Kemal Reis‟in komutası altındaki 6 kadırga, kalyata ve

firkate türünde 8 gemi ve 3 küçük barça212

22 Haziran (1501) tarihinde, Tunus

Körfezi yakınındaki Kebili‟ye (Calibia) gelmiĢtir.213

Bu gemiler önden gidip

Osmanlı donanmasının geleceğini Tunus kralına haber vermiĢtir.. Osmanlı

donanmasının Berberi ülkesine geleceğini duyan Cenevizli birkaç tüccar, 1200 botte

(768 ton) kapasiteli bir gemiyle Tunus‟tan kaçmıĢtır. Onların oradan kaçmasının

nedeni, donanmanın yağma yaparak Berberi ülkesine doğru ilerlemesidir. Çünkü, bu

Cenevizli tüccarlar, Osmanlıların 10 Temmuz‟da (1501)Piombino yakınlarında yer

alan Chianose Adası‟nı214

yağmalayıp oradaki herkesi esir aldığını öğrenmiĢlerdir.

215 Tüccarları taĢıyan gemi, Tunus‟tan kaçmasına rağmen Osmanlı donanması ile

karĢılaĢmaktan kurtulamamıĢtır. 14 Temmuz‟da Sardinya Adası‟ndaki Torosa

limanında216

Osmanlı donanmasına rastlayan Ceneviz tüccar gemisi, Kemal Reis‟in

yanından geçerken yelken indirmiĢtir.217

Buna rağmen, Osmanlılar üç kez onlara

saldırmıĢ ve çatıĢma çıkmıĢtır. Çıkan çatıĢmada Cenevizliler top atarak iki Osmanlı

kadırgasına zarar verince Osmanlılar geri çekilmek zorunda kalmıĢtır. Ceneviz 210 A.e. , s. 74, s. 83. 211 Mektupların kimin tarafından gönderildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 71. 212 Cenevizliler, mektuplarında, Kemal Reis‟in nereden yola çıktığını söylememiĢlerdir. Komutan ve aynı

zamanda Baylos olan Venedikli Piero Lion tarafından Korfu‟dan yollanan 11 Temmuz (1501) tarihli mektup,

Kemal Reis‟in 20 kadırga ile Zante‟den yola çıkıp doğu yönünde, Napoli tarafına doğru ilerlediğini haber

vermektedir. Piero Lion, Sicilya‟dan yüklediği buğdayla Korfu‟ya ulaĢan bir karaveladan Kemal Reis‟in 4

kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 9 gemi ile Berberi kıyılarında görüldüğü bilgisini almıĢtır. A.e. , s. 83- 84. 213A.e. , s. 71. 214 Pianosa Adası, Ġtalya Yarımadası‟nın batısında yer almaktadır. Korsika Adası‟nın doğusunda, Elba Adası‟nın

güneyindedir. 215 Venedik‟in Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından gönderilen 27 Temmuz tarihli mektup,

Piombino yakınlarında bir adada bulunan Kemal Reis‟in yanında 60 geminin bulunduğunu bildirmektedir.

Hıristiyan esirin Tunus‟ta bulunan Cenevizli tüccarlara okuduğu mektup Kemal Reis‟in 6 kadırga, kalyata ve

firkateden oluĢan 8 gemi ve 3 küçük barça ile Berberi ülkesine gelmekte olduğundan bahsetmektedir. Burada iki

ihtimal söz konusu: Donanma BaĢkomutanı‟na gemi i sayısı olduğundan daha çok söylenmiĢtir, ya da donanmaya

katılan takviye kuvvetlerle gemi sayısı 60‟a yükselmiĢtir. A.e. , s. 71 ve 74. 216 Torosa, Sardinya Adası‟nın kuzeybatısında yer alan limanın adıdır. 217 A.e. , s. 71.

192

gemisi ise büyük hasar görmüĢ, etrafı oklarla dolu bir halde, Ceneviz‟e zar zor

ulaĢabilmiĢtir. Kemal Reis‟in Sardinya Adası civarında dolaĢmaya devam ettiği,

Venedik‟in Berberistan‟daki kadırgalarının Komutanı Girolamo Bragadin

tarafından gönderilen 15 Ağustos 1501 tarihli mektuplardan218

anlaĢılmaktadır. Bu

mektuplardan birinde Zante‟ye gelen Kefalonya‟lı bir asker tarafından Girolamo

Brigadin‟e iletilen bir haber yer almaktadır. Söz konusu asker, Kemal Reis‟in

Sardinya‟da 1050 kiĢiyi esir aldığını söylemiĢtir.219

Yine Ceneviz‟den yollanan 25

Ağustos (1501) tarihli birkaç mektup220

, benzer olaylardan bahsetmektedir. Bu

mektuplar, Kemal Reis‟in yanında bulunan 16 kalyata ve 3 kadırgayla221

beraber

Piombino civarındaki Ceneviz gemilerini ele geçirdiğini, daha sonra Trablus‟a inip

oradan ganimet elde ettiğini ve Berberi kıyılarında bulunan Venedik gemilerinin

peĢine düĢtüğünü bildirmektedir.222

Ayrıca, bu mektuplarda Kemal Reis‟in eĢinin

Trablus‟ta ikamet ettiği bilgisine rastlanmaktadır.

Venedikliler Temmuz ayında Kara Hasan‟a dair bilgi toplamaktadır.

Kıbrıs‟tan gelen 6 Temmuz (1501) tarihli bir haber223

, Kara Hasan‟ın 16 kalyatasıyla

beraber Girne‟nin 20 mil uzağında olduğunu, kıyıları yağmaladığını ve hayvanlara el

koyduğunu bildirmektedir.

Kemal Reis‟e hizmet eden gemileri ele geçirmek Venedikli komutanlar için

büyük bir hadisedir. Bu yüzden, ne zaman Kemal Reis‟in emrindeki bir gemiyi ele

geçirseler, o anda bunu kaydetmiĢlerdir. Malyo Burnu‟ndaki çatıĢmada Venedik‟in

eline geçen ve Kemal Reis‟e ait olduğu iddia edilen dört gemi, bir belge suretinde

tarihteki yerini almıĢtır. Sicilya‟dan Kandiye‟ye tahıl taĢıyan ve Niccolò Sadacta

adındaki reise ait olan Kandiye çıkıĢlı geminin önce kalyata ve firkateden oluĢan

yedi Osmanlı gemisiyle daha sonra da Suriye‟den gelen Osmanlı gemileriyle

218 Söz konusu mektuplar, Berberistan‟daki Venedik kadırgaları vasıtasıyla Otranto‟ya ulaĢtırılmıĢlardır. A.e. , s.

106. 219 A.y. 220 Mektupların kim veya kimler tarafından yollandığı belirtilmemiĢtir. A.y. 221 Ceneviz‟den yollanan 20 Temmuz (1501) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in komutası altında bulunan 6

kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 8 gemi ve 3 küçük barçadan, toplam 17 gemiden söz etmektedir. Aynı

yerden gönderilen 25 Ağustos tarihli mektuplar ise kalyata ve firkateden oluĢan 16 gemi ve 3 kadırgadan, yani

toplam 19 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 71 ve 106. 222 A.e. , s. 106. 223 Haberin kim tarafından iletildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 144.

193

yaĢadığı çatıĢmanın sonucunda dört gemi Venedik‟in eline geçmiĢ, içindekiler esir

düĢmüĢtür.224

Venedikliler Kemal Reis‟in faaliyetlerini önleyemezken, baĢka bir korsanın

faaliyetlerine son vermeyi baĢarmıĢtır. Korsan Enrichi, 1501 yılının Aralık ayında

Venedik tebaasına esir düĢmüĢtür. Suriye‟den gelen bir geminin reisi olan Tommaso

Duodo, Enrichi adlı korsanın Milos Adası‟ndaki225

kaleye hapsedildiğini gözüyle

görmüĢ ve bunu 3 Aralık‟ta Venedik‟e bildirmiĢtir.226

Donanma BaĢkomutanı

Melchiorre Trevisano tarafından Milos Adası‟ndan yollanan 12 Aralık (1501) tarihli

mektup227

, Enrichi‟nin nasıl esir düĢtüğüne ve akıbetinin ne olduğuna dair bilgi

vermektedir. Berberi diyarından gelen Enrichi‟nin gemisi, Milos Adası‟nda karaya

oturunca yanındaki 132 adamın bir kısmı suda boğulmuĢ, bir kısmı da adalılar

tarafından öldürülmüĢtür. Sağ kalan 34 adam ise ada sakinleri tarafından esir

alınmıĢtır. Adalılar, esir aldıkları bu adamları bir küreğe bağlayıp döndüre döndüre

diri diri yakmıĢlardır. Bu olay 9 Aralık günü gerçekleĢmiĢtir. Hapsedilen Enrichi de

Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun emriyle aynı akıbete uğratılmıĢtır.

Onun yakılarak öldürülmesinin ardında bir intikam duygusu yatmaktadır. Donanma

BaĢkomutanı, Selanik‟ten tahıl yüklerken Enrichi‟yi öldüreceği iftirasına uğrayıp

Enrichi‟nin emrindeki denizciler tarafından yakılan Ambruoso Contarini‟nin

intikamını almak için Enrichi‟nin yakılması emrini vermiĢtir. Donanma

BaĢkomutanı, yaptığını haklı çıkarmak istercesine mektubuna Ģu sözleri yazar:

“Enrichi adlı bu korsan barıĢ zamanında bile bize (Venediklilere) yani padiĢahın

haraçgüzarlarına büyük zararlar vermiĢtir. ġikâyetler sonucunda, padiĢah onu her

yerde aratmıĢ, yakalanıp Bâbıali ‟ye getirilmesi için baĢına ödül koymuĢ ve

Eğribozlu subaĢıya onun yakalanmasını emretmiĢtir”.228

224 Venedik‟e ulaĢan 28 Ekim (1501) tarihli haber. Haber, Niccolò Sadacta adlı gemi sahibi tarafından Malyo

Burnu‟ndan yollanmıĢtır. A.e. , s. 158-159. 225 Milos Adası‟nın Türkçesi, “Değirmenlik”tir. Kiklad ada grubu içinde yer almaktadır. Ege Adaları’nın İdarî,

Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 180. 226Tommaso Duodo‟nun mektubu da 1501 yılının Aralık ayında yollanmıĢtır. Tommaso Duodo, Enrichi‟yle

beraber 27 leventin daha hapsedildiğini yazmaktadır. I Diari, C. IV, s. 178. 227 Bu mektup Korfu‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 205-206. 228 “Questo Erichi, corsaro, in tempo di pace con turchi fece gran danni a‟ nostri, et etiam charazari dil turcho. E,

fato lamento al signor, quello zerchò, per via di taje, farlo prender e condur a la Porta, e feze comandamento al

subassì di Negroponte…”. A.y.

194

Venedikliler, Enrichi adlı korsanı ortadan kaldırdıktan sonra da rahat

edememiĢtir. Enrichi‟nin yeğeni olduğu söylenen bir korsan yanındaki 14 gemiyle

beraber Ege Adaları‟nda bulunan Venedik‟e ait bir yeri yağmalamıĢtır.229

Bu korsan

Preveze‟nin Narda limanından yola çıkmıĢtır.

Kemal Reis ve Kara DurmuĢ, Venedikli ve Fransızlar tarafından 1501 yılının

Ekim ayında iĢgal edilen Midilli‟yi kurtarmak için savaĢmıĢtır.230

Venedik ve Fransa

donanmaları, aynı yılın Aralık ayında Osmanlı donanması231

ile Midilli‟de karĢı

karĢıya gelmiĢtir. PadiĢah bir yandan da adaya erzak nakletme telaĢı içindedir. Kemal

Reis232

ve Kara DurmuĢ adanın savunulmasının yanında erzak taĢımaktan da

sorumludur. Kemal Reis, Ġzmir‟den aldığı firkate, kalyata ve kadırgalardan oluĢan 12

gemiyle233

Midilli‟ye gitmiĢtir. 234

Kara DurmuĢ, Sinan PaĢa‟nın emri doğrultusunda

firkate ve kalyatalarıyla beraber Kemal Reis‟in yanında bulunmuĢ, herhangi bir

saldırıya karĢı onu ve gemilerini korumakla görevlendirilmiĢtir.235

Osmanlılar

tarafından atılan toplar 400 Fransız‟ın ölümüne sebep olmuĢtur.236

Midilli geri

alınınca, yıkık haldeki kalenin inĢası çalıĢmalara baĢlanmıĢtır. Anadolu Beylerbeyi

Sinan PaĢa, kale için gerekli olan malzemelerin getirilmesini emretmiĢtir.237

Midilli‟yi kurtarmak için acaleyle yola çıkan kalafatlanmamıĢ haldeki 30-40 Osmanlı

kadırgası da Ayamavra Burnu civarında karaya oturmuĢtur.238

229 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 19 Nisan 1502 tarihli mektup:

A.e. , s. 264. 230 Bu bilgi, Ġstanbul‟dan gelen 22 Kasım (1501) tarihli ve Sakız Konsolosu‟nun yolladığı 19 Aralık (1501)ve 2

ġubat (1502) tarihli mektuplarda yer almıĢtır. A.e. , s. 242. 231 Ġstanbul‟dan gelen biri padiĢahın 40 tanesi kadırga olan 120 gemiyi Midilli‟ye yolladığını, ona Latin, Rum,

tüccar ve denizci demeden herkesi doldurduğunu Sakız‟daki Konsolos‟a söylemiĢtir. Sakız‟daki Konsolos

Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 Aralık ve 2 ġubat 1501 tarihli mektup: A.y. 232 Oruç Beğ, Kemal Reis‟in olanlardan haberdar olur olmaz Mağrib tarafından yetiĢtiğini yazmaktadır. Oruç

Beğ Tarihi, C. IV, s. 216. 233 A.y. 234 I Diarii, s. 242. 235 A.y. 236 s. 242-243. Bu Osmanlı vekayinüvisi, çatıĢmadan arta kalan düĢman toplarının gemilere yüklenip kullanılmak

üzere Ġstanbul ve Gelibolu‟ya götürüldüğünü de belirtmektedir. Ayrıca, Midilli‟den dönerken Osmanlı

donanmasının fırtınaya yakalandığı ve çok sayıda adamın boğulduğu Oruç Beğ tarafından bildirilmektedir. A.e. ,

s. 242-243 ve Oruç Beğ Tarihi, s. 217. 237. Oruç Beğ, Frankların (Efrenc) yani, Venedikli ve Fransızların çatıĢma sonrasında olay mahalinden

kaçmasıyla birlikte yıkık haldeki kalenin tamiri için Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa ile Kaptanıderya Davut

Bey‟in duvarcı, ırgat ve marangozları (bennâ, ırgad, neccâr) görevlendirip taĢ ve kireç getirterek askerlerin de

yardımıyla Midilli‟deki kaleyi 22 günde eski haline döndürdüklerini yazmaktadır. Oruç Beğ Tarihi, s. 216-217

ve I Diarii, C. IV, s. 243. 238 I Diarii, C. IV, s. 243.

195

Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Enrichi gibi Kemal

Reis‟i de pusuya düĢürmek istemektedir. Rodos‟tan gelen mektuplardan Kemal

Reis‟in 20 yelkenli ile Anabolu‟ya gittiğini öğrenen Trevisano, oranın yakınındaki

Spetsai‟ya (Spezie‟ye)239

gidip pusuda beklemiĢtir.240

Ancak, gemilerini tehlikeye

atmak istemeyen Kemal Reis oradan uzaklaĢmıĢtır.

Venedikliler, Kemal Reis‟in akrabalarıyla ilgili de bilgi toplamaktadır.

Osmanlıların eline geçen Mosta adlı kadırgada bulunduğu sırada esir düĢüp uzun

süre Ġstanbul‟da hapis hayatı yaĢayan ve bir süre sonra kaçmayı baĢaran Venedikli

bir denizcinin 1502 yılının Haziran ayında sunduğu rapor, Kemal Reis‟in kayın

biraderinin (eniĢtesi veya bacanağı)241

Osmanlı ve Kemal Reis adına Venedik‟te

casusluk faaliyetinde bulunduğunu bildirmektedir.242

Venedik Donanma BaĢkomutanı, Kemal Reis‟i yakından takip etmeye devam

etmektedir. Onun Kefalonya‟dan gönderdiği 6 Haziran 1502 tarihli mektup, Kemal

Reis‟in 100 gemi ile denize çıkmak üzere olduğunu haber vermektedir.243

Melchiorre

Trevisano, Mayıs ayında da benzer bir haberden bahsetmiĢtir; 18 Mayıs (1502)

tarihli mektubunda, Osmanlı donanmasının 120-150 yelkenli ile denize çıkacağını

söylemiĢtir.244

Donanma BaĢkomutanı, Korfu‟dan yolladığı 12 Ekim (1502) tarihli

mektubunda Zante‟den aldığı ilginç bir haberden bahsetmektedir: Ayamavra‟ya

gitmek üzere245

olan Kemal Reis‟in 60 gemisinden yirmisi yıldırım düĢmesi sonucu

alev almıĢtır. Gemilerin içindekiler yanarak can vermiĢtir.246

Bu olay, Midilli

sularında meydana gelmiĢtir. Aynı olaydan haberdar olan biri daha vardır. Donanma

239 Spetsai, Yunanistan‟da bulunan bir adadır. Korent Bölgesine dâhildir. Argolis Körfezi‟nde yer alır. Öngör,

Coğrafya Sözlüğü, “Spetsai”, s. 794. 240 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 28 Nisan 1502 tarihli mektup: I

Diarii, C. IV, s. . 250-251. 241 Ġtalyanca‟daki “cognato” kelimesinin Türkçe‟de üç farklı karĢılığı bulunmaktadır: Kayınbirader, eniĢte,

bacanak. 242 A.e. , s. 267. 243 A. g. e, s. 277. 244 A.e. , s. 261. 245 Sakız Konsolosu, Giovanni di Tabia, Venedik‟in Rodos Elçisi Dominico Dolfin‟e yolladığı 7 Ekim 1502

tarihli mektupta Kemal Reis‟in Rodos kadırgalarının peĢine düĢüneceğini ileri sürmektedir. Eylül ayında

Gelibolu‟dan yola çıkan küçük barça Sakız‟a uğrayıp Konsolos‟a önemli bilgiler iletmiĢtir. Barçadakiler,

kadırgaların birer birer suya indirildiğini görmüĢtür. 4 kalyata, 8 firkate ve 2 pergendenin hazırlandığına da Ģahit

olmuĢlardır. A.e. , s. 480. 246 A.e. , s. 402-403.

196

Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan gönderdiği 11 Ekim (1502) tarihli

mektubunda, Kemal Reis‟in 30‟u hafif kadırga olan 60 yelkenli ile Ġstanbul‟dan

ayrıldığını bildirmektedir.247

Donanma Emini, Midilli‟ye düĢen yıldırım nedeniyle

20 geminin değil 30 geminin yandığını yazmaktadır. Bu yangın esnasında bir

Sancakbeyi de hayatını kaybetmiĢtir.

Kemal Reis, Midilli‟de yaĢanan kazadan sonra rotasını Modon‟a çevirmiĢtir.

Modon‟a gitmesinin nedeni, eksilen gemi sayısını telafi etmektir. Baylos ve

Donanma Emini Yardımcısı Antonio Loredan, Ayamavra‟da bulunan Donanma

BaĢkomutanı‟ndan Kemal Reis‟in 30 gemi ile Modon‟a gittiği haberini almıĢtır.248

Kemal Reis‟in Ayamavra‟ya yakın olması, orayı daha yeni ele geçirmiĢ olan

Venediklileri tedirgin etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, Ayamavra‟yı yanında 5

kadırga bulunan Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin muhafazasına bırakıp 27

kadırga ve 5 kalyata ile beraber Zante tarafına gitmiĢtir.249

Melchiorre Trevisano,

Kemal Reis‟in orayı ele geçirme ihtimalini de göz önünde bulundurmuĢtur.250

Tedbiri elden bırakmamıĢ, Ayamavra‟nın Korfu, Zante ve Kefalonya tarafından

korunması hususunda oldukça titiz davranmıĢtır.251

Donanma Emini Girolamo

Contarini de Ayamavra‟nın nasıl korunacağı konusunda kendi fikrini belirtmiĢtir.

Ona göre yeni Ayamavra Kalesi kayaların arasında kalan dar bir geçide inĢa

edilmelidir.252

Böylece, Osmanlıların kaleye ulaĢması güçleĢecektir. Bundan baĢka,

Ayamavra Kalesi, muhafazasının kolay olması için Korfu, Zante ve Kefalonya‟dan

görünecek bir konumda olmalıdır.

Kemal Reis‟in gemileri devletin ileri gelenleri tarafından satın alınmıĢtır. Altı

oğlunun her birine birer büyük kadırga yaptıran Kaptanıderya Davut PaĢa, Kemal

247 A.e. , s. . 403-404. 248 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, bu bilgiyi Holomiç‟te (Castel Tornese) bulunmuĢ olan Niccolò

Avrami adındaki birinden öğrenmiĢtir.Donanma BaĢkomutanı tarafından Ayamavra‟dan yollanan 27 Ekim 1502

tarihli mektup ile Antonio Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 1 Kasım 1502 tarihli mektup: A.e. , s. 479.

249 A.y. 250 Donanma BaĢkomutanı, Kefalonya ve Ayamavra‟dan yolladığı 16 Kasım ve 3 Aralık 1502 tarihli

mektuplarında Kemal Reis‟in denize çıktığı haberinin doğru olmayabileceğini yazsa da tedbiri elden

bırakmamıĢtır. A.e. , s. 564, s. 584-585. 251 A.e. , s. 584. 252 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Ayamavra‟dan yollanan 11 Ekim 1502 tarihli mektup: A.e. ,

s. . 403-404.

197

Reis‟e ait olan büyük bir gemiyi oldukça beğenmiĢ, onun için tam 300.000 akçe253

ödemiĢtir. 254

Ġstanbul‟dan dönen Baylos Andrea Gritti, 1503 yılının Aralık ayında255

Venedik Senatosu‟na bir rapor sunmuĢtur. Osmanlı donanmasına dair pek çok bilgiyi

ihtiva eden bu rapor Osmanlı korsanları Kemal Reis ve Kara DurmuĢ‟tan da söz

etmektedir. Kemal Reis‟in Gelibolu‟da bulunduğunu belirten Andrea Gritti, bu

korsanın eskisi kadar Ģöhretli olmadığını raporunda dile getirmiĢtir.256

Kemal Reis‟in

eskisi kadar Ģöhretli olmamasının nedeni Osmanlı-Venedik savaĢlarındaki durulma

dönemi ile izah edilebilir. Palmira Brummett‟in belirttiği gibi, Osmanlı padiĢahları

Venedik‟le olan savaĢ zamanlarında Müslüman korsanlara karĢı müsamahakâr

davranmakta, ancak bu müsamaha barıĢ dönemlerinde ziyadesiyle azalmaktadır.257

Andrea Gritti, Kara DurmuĢ adlı korsanın Manisa‟daki Ģehzade258

tarafından

korunduğunu yazmaktadır. Sakız‟a giden bu korsana önce bir kalyata ve pek çok

pergende, daha sonra kalyata ve firkateden oluĢan 22 gemi katılmıĢtır.259

Kara

DurmuĢ‟un Milos adasındaki bir kasabayı yakıp yağmalaması260

ve Anabolu‟ya

yakın bir yer olan Kastri‟den pek çok esir alması padiĢahı rahatsız etmiĢtir ve padiĢah

onu yakalatıp cezalandırmak istemektedir.261

PadiĢahın bu korsana karĢı böyle bir

tavır sergilemesinde Divan‟daki paĢalar etkili olmuĢtur. Bu paĢalar, Kara DurmuĢ ve

diğer pek çok korsanın Ġstanbul‟daki Boğaz‟a girmek isteyen gemilere zarar

verdiğini padiĢaha Ģikayet edince, padiĢah onu yakalatmaya karar vermiĢtir. Baylos,

padiĢahın yakalatmak istediği bir korsanın bir Ģehzade tarafından desteklenmesine

253 Adı bilinmeyen biri tarafından Donanma BaĢkomutanına Anabolu‟dan gönderilen 22 Eylül 1502 tarihli bir

mektuba göre ise Davut PaĢa, söz konusu gemi için 400.000 akçe ödemiĢtir. A.e. , s. 480. 254 A.e. , s. 608-609. 255 Sanuto, bu raporun tam tarihini belirtmemektedir. Eugenio Albèri tarafından kaleme alınan “Le Relazioni

Degli Ambasciatori Veneti al Senato Durante Il Secolo Decimosesto” adlı eserde Andrea Gritti tarafından

Senato‟ya sunulan 2 Aralık 1503 tarihli bir rapordan söz edilmektedir. Albèri, Le Relazioni, Dizin III, C. III, s. 9-

43. 256 I Diarii, C. V, s. 451. 257 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de

Diplomasi, s. 146. 258 Bu Ģehzade ya Manisa sancakbeyi olan ġehzade Mahmud olabileceği gibi Saruhan (Manisa) Sancakbeyi

ġehzade ġehinĢah da olabilir. Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 2 (1451-1538), s. 261. 259 I Diarii, C. V, s. 465. 260 Kara DurmuĢ Milos‟tan 160 kiĢiyi esir almıĢtır. Milos‟tan önce Tine‟yi yağmalamıĢtır. O sırada yanında yirmi

altı firkate ve bir kalyata bulunmaktadır. Bu korsan yağmaladığı malları Seferihisar‟a götürmüĢtür. Andrea Gritti

tarafından Senato‟ya sunulan rapor: Albèri, Le Relazioni, Dizin III, C. III, s. 14. 261 I Diarii, C. V, s. 465

198

pek inanmamaktadır ki Ģehzade tarafından verilen desteğinin yağma yapma

konusunda olmadığını tahmin etmektedir.262

Donanma Emini Antonio Condulmer tarafından Rodos‟tan yollanan 17 Ocak

(1504) tarihli mektup, hakkında yakalama emri çıkan Kara DurmuĢ‟un neler yaptığı

hakkında bilgi vermektedir. Antonio Condulmer, Kara DurmuĢ‟a iliĢkin bilgileri

Meğri‟de (Macri/Bugünkü Fethiye) oturma izni olan Rodoslu bir tüccardan

edinmiĢtir. Bahsi geçen Rodoslu tüccar, Venedikli gözetmene Ģunları yazmıĢtır:

Seferihisar‟da ikamet eden Kara DurmuĢ, dostlarına ait olan kalyataları dahi ele

geçirmeye baĢlamıĢtır.263

Osmanlı yöneticileri, önce bu korsanın elinden sahip

olduğu tüm silahları almıĢ, sonra da onun annesiyle beraber yaĢadığı Seferihisar‟daki

evi yaktırmıĢtır.264

Kara DurmuĢ, oradan kaçarken yaklaĢık 70 azap askerini kılıçtan

geçirmiĢtir.265

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Kandiye‟ye gönderilen 1

Aralık 1503 tarihli mektup266

, Osmanlı donanmasının korsanlara karĢı yürüttüğü

faaliyetlerden söz etmektedir: 12 kalyatadan oluĢan Osmanlı filosu, Kara DurmuĢ‟a

ait olan 8 kalyatayı ateĢe verdikten sonra, Seferihisar ve Balat civarında dolaĢan önce

10, daha sonra da 34 kalyatayı yakmıĢtır. Bu 12 kalyatadan 4 tanesi, Karaburun

Yarımadası‟nın yakınındaki Urla‟ya (Vorla) geçip oradaki 9 korsan kalyatasını da

ateĢe vermiĢtir. Korsanlarla baĢ edebilmek için daha çok gemiye ihtiyaç vardır.

Hersekzade Ahmed PaĢa beĢ, Ġskender PaĢa ise iki mektup yazarak yeni kalyatalar

göndermesini padiĢahtan rica etmiĢtir. Kara DurmuĢ ise kıĢ vaktinde Osmanlı

kalyatalarının Boğaz‟dan ayrılamayacağını tahmin etmektedir. Kara DurmuĢ ve onun

yanındaki reisler, Osmanlı kalyatalarının Seferihisar‟a gelmesinden kısa bir süre

önce, gece yarısı kaçmıĢtır. Onun yaĢadığı eve giren Osmanlı askerleri çok sayıda

akçe ve altın ele geçirmiĢtir. Seferihisar civarında ele geçirilen korsan kalyatalarında

yakalanan 6 reis ceza olarak kazığa oturtulmuĢtur.

262 A.e. , s. 466. 263 A.e. , s. 958. 264 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü adlı eserinde bu olaydan bahseder. Brummett, Osmanlı Denizgücü:

Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, s. 146 ve I Diarii, C. V, s. 958. 265 I Diarii, C. V, s. 958. 266 A.e. , s. 973-974.

199

Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Osmanlı Yeniçeri Ağası tarafından

kardeĢi Tommaso‟ya söylenen sözleri de mektubunda aktarmaktadır. Bu Yeniçeri

Ağası, konsolosun kardeĢine Hersek PaĢa‟nın emrinden söz etmiĢtir. Hersek PaĢa,

Yeniçeri Ağası‟na Kara DurmuĢ adlı korsanı ölü ele geçirip kellesini yollamasını

emretmiĢtir.267

Kara Hasan‟ı arayan Osmanlı kalyataları padiĢahın emriyle Midilli

tarafına geçmiĢtir.

1505 yılının ġubat ayında Venedik‟e ulaĢan haberleri sıralayan Sanuto, 27

ġubat baĢlığı altında pek çok haberden söz etmektedir. Bu haberlerden biri de Kemal

Reis hakkındadır. Kemal Reis, karĢı üçü kadırga, geri kalanı kalyata ve firkateden

oluĢan 40 gemilik bir filo ile Ġstanbul‟dan denize açılmıĢtır.268

Vazifesi Ġstanbul‟a

erzak getiren gemilere saldıran Rodosluları geri püskürtmektir. Ġstanbul‟daki Baylos

Leonardo Bembo tarafından yollanan 13 Mart (1505) tarihli mektup da Rodoslulara

karĢı alınan önlemlerden bahsetmekte, Kemal Reis‟in dört kadırga ile kalyata ve

firkate türündeki üç gemi ile Rodoslu korsanların üstüne yürüdüğünü haber

vermektedir.269

Yine bu mektuba göre, padiĢah ĠĢkiros (Ġskiri/Schyros)270

civarında

Rodoslular tarafından zarara uğratılan üç yük gemisinin tazmin edilmesini

istemektedir.271

Kemal Reis, Rodoslu korsanların verdiği zararlara karĢılık olarak

Rodos ġövalyeleri‟nin hâkimiyetindeki yerlere hücum etmektedir. En son 20 gemi ile

Lango‟ya gidip orayı yağmalamıĢtır.272

Oradan sonra ise Sicilya‟nın doğusunda

görülmüĢtür.273

Kemal Reis‟in dıĢında Kara Musa274

adlı bir levend de yanında

bulunan kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ile beraber Rodoslu korsanlara meydan

okumaktadır.275

Kemal Reis bir yandan Rodoslu korsanlarla mücadele etmekte bir yandan

hakkında yakalama emri verilen korsan Kara DurmuĢ‟un izini sürmektedir. Sakız

267 A.e. , s. 974. 268 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 18 ġubat (1505) tarihli mektup: A.e. , C. VI, s. 137

ve 151. 269 A.e. , s. 163. 270 Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alır. Kuzey Sporad Adaları diye tabir edilen adalar kümesine dahil olan bir

adadır. . Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 271 I Diarii, C. VI, s. 163. 272 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından yollanan 9 Haziran (1505) tarihli mektup: A.e. , s. . 178-179. 273 Sicilya ve Korfu‟dan ulaĢan 5 Haziran tarihli mektuplar: A.e. , s. 190. 274 Kara Musa‟nın adı Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin 1505 yılının Eylül ayı içinde yolladığı

mektuplarda geçmektedir: Mora‟lı bir paĢa Venedikliler tarafından ele geçirilen ve bu korsana ait olan kalyatanın

sahibine geri verilmesini istemektedir. A.e. , s. 238. 275 A.e. , s. 190.

200

Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Anabolu‟ya iletilen habere göre, Kemal

Reis, Kara DurmuĢ‟un Sakız‟da olduğunu öğrenmiĢ ve onu yakalamak için o tarafa

gitmiĢtir.276

Kemal Reis Kara DurmuĢ‟un izini sürerken Kara DurmuĢ da Kara

Hasan277

adlı bir korsanın peĢindedir. Kemal Reis, Kara DurmuĢ‟u kısa süre içinde

yakalamıĢtır. Donanma Emini Contarini, Anabolu‟ya yolladığı 28 Temmuz (1505)

tarihli mektupla bunu haber vermektedir.278

Kemal Reis, yakaladığı bu korsanı

Gelibolu‟ya getirmiĢtir.

Kemal Reis, Kara DurmuĢ‟u Gelibolu‟ya bıraktıktan sonra, Modon‟un yolunu

tutmuĢtur. Oradaki iki kadırga ile kalyata ve firkate türündeki üç gemiyi teslim alıp

Ġstanbul‟a getirmiĢtir.279

Kara DurmuĢ‟un peĢine düĢtüğü korsan Kara Hasan ise

Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin emrindeki yedi kadırga tarafından

kovalanıp kıstırılmıĢ, ancak son anda kaçmayı baĢarmıĢtır.280

Kemal Reis, Ġstanbul

ve Modon‟dan sonra Sicilya‟da görülmüĢtür. Kemal Reis‟in Sicilya civarında

olduğu, tahıl taĢıyan iki Sicilya ve bir Dubrovnik gemisini ele geçirdiğine iliĢkin

haber, 10 Eylül‟de (1505) toplanan “10‟lu Reisler Konseyi”ne (Conseio di X:

Consiglio dei Capi X) iletilmiĢtir.281

Donanma Emini Donà da Leze‟nin 1505 yılının Aralık ayında Zante‟den

yolladığı mektup282

, Cerbe‟den yola çıkan ve Mağriblileri taĢıyan bir geminin

Modon yakınlarındaki Glarentsa‟ya uğradığını haber vermektedir. Söz konusu

mektuba göre, bu gemide bulunan Mağrib elçisi padiĢahın huzuruna çıkıp Ġspanya‟ya

276 Venedikli yöneticiler Paolo Valaresso ve Niccolò Corner ve Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından

Anabolu‟dan gönderilen 30 Mart (1505) tarihli mektup: A.e. , s. 195. 277 Kara DurmuĢ‟un ölmüĢ olan ağabeyi Kara Hasan‟ın dıĢında aynı adla çağrılan baĢka bir korsan daha vardır.

Kara DurmuĢ‟un ağabeyi olan Kara Hasan‟ın adı ilk kez Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 26 Ocak 1496

tarihli mektupta geçmektedir. Bu mektupta Kara Hasan‟ın Anadolu Beylerbeyi tarafından Finike‟ye kadar

kovalandığı ve yanında Enrichi ve Kaplancı adlı iki korsan olduğu bilgisi yer almaktadır. Bu Kara Hasan‟ın adı

son olarak yine Sakız Konsolosu tarafından 1499 yılının Aralık ayında kaleme alınan bir mektupta geçmeketedir.

Konsolos,bu mektubunda Kara Hasan‟ın atılan bir top nedeniyle hayatını kaybettiği bilgisini vermektedir. Diğer

Kara Hasan‟ın adı ise Anabolu‟dan yollanan 30 Mart 1505 tarihli mektup ile Donanma Emini Vicenzo Capello

tarafından yollanan 6 Haziran 1513 tarihli mektupta zikredilmektedir. Ġlkinde Kara DurmuĢ ile Kara Hasan

arasındaki kovalamaca anlatılırken, diğer mektup, Kara Hasan‟ın Kandiye çıkıĢlı iki kadırgayı ele geçirdiğini,

Galia‟dan (Ponta di Gallo/ Girit‟in güneyi) 100 esir alıp onların baĢını vurduruğunu haber vermektedir. A.e. , C.

I/1, s. 84, C. III, s. 128, C. VI, s. 195 ve A.e. , C. XVI, s. 418. 278 A.e. , C. VI, s. 198. 279 Donanma Emini Leonardo da Leze‟nin 1505 senesi Ağustos ayında Zante‟den yolladığı mektup ile Donanma

Emini Girolamo Contarini‟nin 1505 senesi Eylül ayında Zante‟den yolladığı mektuplar: A.e. , s. 218 ve 223. 280A.e. 281 Haberin nereden ve kim tarafından iletildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 230. 282 Bu mektubun tarihi verilmemiĢtir. 1505 yılının Aralık ayı baĢlığı altında yer almasından ötürü bu ayda

yazıldığını tahmin etmek mümkündür. A.e. , s. 277.

201

karĢı ondan yardım dileyecek, Kemal Reis‟i baĢlarına reis tayin etmesini isteyecektir.

Kemal Reis‟in Sicilya‟daki faaliyetleri Mağribli bu denizcileri etkilemiĢ olmalıdır.

Aynı kiĢi tarafından 1505 yılının ġubat ayında gönderilen bir baĢka mektup283

,

Mağribli denizcilerin bu taleplerinin padiĢah tarafından kabul gördüğünü ortaya

koymaktadır. Bu mektupta anlatıldığı Ģekilde, Kemal Reis, Berberi diyarına gitmiĢ,

orada Tunus‟lu bir kadının (un cayto di Tunis) kızıyla evlenmiĢtir.284

Kemal Reis,

silahla donatılmıĢ kalyata ve firkate türündeki 11 gemi ile oradan ayrılmıĢtır.285

Berberistan‟dan dönen Kemal Reis, çoğu Ġspanyollara ait olan pek çok kelleyi de

beraberinde götürmüĢtür.286

Berberistan‟dan yola çıkıp Sicilya üzerinden yola

devam eden Kemal Reis‟in yanında 22 gemi bulunmaktadır.287

11 gemiyle Tunus‟tan

ayrılan Kemal Reis‟in filosuna üç büyük kadırga ile türü belirtilmeyen sekiz gemi

daha eklenmiĢtir. BaĢka bir deyiĢle, sonradan gelen 11 gemiyle birlikte filodaki gemi

sayısı yirmi ikiye çıkmıĢtır. 1506 yılının ġubat ayında Berberistan‟da görülen Kemal

Reis, aynı yılın Mayıs ayında Ġstanbul‟a dönmüĢtür.288

Kemal Reis, Ġstanbul‟a varıĢından kısa bir süre sonra tekrar denize açılmıĢtır.

Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından 1506 yılının Ekim ayında yollanan

mektup, Kemal Reis‟in Çuha Adası (Cerigo) civarında görüldüğünü haber

vermektedir. Contarini, Kemal Reis ve onun komutasındaki üç kadırga ile iki

firkatenin yanından geçmiĢtir.289

Contarini, dostluk göstergesi olarak, Kemal Reis‟e

iki gümüĢ fincan hediye etmiĢtir. Bu Donanma Emini, Kara DurmuĢ‟un elinden

kaçan korsan Kara Hasan hakkında da bilgi vermektedir. Bu korsan iki kalyatası ile

Takımadalar‟da seyrederken görülmüĢtür. Contarini‟nin 1506 yılının Kasım ayında

Korfu‟dan yolladığı bir mektup, Kemal Reis tarafından Gelibolu‟ya götürülen Kara

DurmuĢ‟un serbest bırakıldığına dair ipucu vermektedir. Bu mektuba göre, Kara

283 A.e. , s. 300. 284 A.y. 285 Korfu‟daki yöneticiler (rettori) ve orada bulunan bir Donanma Emini tarafından 1506 senesi Mayıs ayında

yollanan mektuplar: A.e. , s. 343-344. 286 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 29 ve 30 Ekim ve 3 Kasım (1506) tarihli mektuplar,

Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a gelip padiĢaha 100‟den fazla kelle takdim ettiğinden bahsetmektedir. A.e. , s. 519. 287 Napoli ve Sicilya‟dan yollanan 3 Temmuz 1506 tarihli mektuplar ile Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Ulixes

Salvador „un1506 senesi Temmuz ayında Palermo‟dan yolladığı mektuplar : A.e. , s. 368-369. 288Bir Donanma Emini ve birkaç Yönetici tarafından 1506 yılının Mayıs ayında Korfu‟dan yollanan mektup:

A.e. , s. 343-344. 289 A.e. , s. 449.

202

DurmuĢ Kandiye‟de yağma yapmıĢ, oradan 60 hayvan ile bir bebeği (uno puto) alıp

götürmüĢtür.290

Kemal Reis‟in son yıllarına iliĢkin bilgiyi veren kiĢi Ġstanbul‟da bulunmuĢ

olan “partici” Giaccomo Contarini‟dir. Bu kiĢi, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel

Osmanlı ile ilgili pek çok konu ve kiĢi (ordu, yeniçeriler, paĢalar, kazaskerler,

defterdarlar, beylerbeyleri, Gelibolu Sancakbeyi Ahmet PaĢa, Mora Sancakbeyi Ali

PaĢa, Ģehzadeler, Osmanlı donanması, Kemal Reis ve Eğriboz sancağı gibi) hakkında

gözlemlerde bulunmuĢ, 1507 yılının Mart ayında yazdığı mektubunda291

bu

gözlemlerini ayrıntısıyla anlatmıĢtır. Onun Venedik‟e yolladığı bu mektupta Kemal

Reis‟in adı da geçmektedir. Onun anlatımıyla, Kemal Reis, Ġstanbul‟daki Türkler

nazarında pek bir nam sahibi değilken kurnazlığı ve zekası sayesinde yükselmiĢtir.

Bu korsan, padiĢahtan icazet alıp komutasındaki 14 yelkenliyle beraber Ġstanbul‟dan

denize açılmıĢtır.292

Giaccomo Contarini mektubunun baĢka bir yerinde daha Kemal

Reis‟ten bahsetmektedir. Contarini, “PadiĢah tarafından deniz komutanı yapılan biri

hakkında” (Del uno capitanio da mar facto per el signor) baĢlığı altında, padiĢahın 14

yelkenliyi silahlandırıp bir kiĢiyi de bu gemilerin baĢına komutan edip korsanları

yakalasın diye Takımadalar tarafına yolladığı bilgisini vermektedir. Bu komutan,

oradaki korsanlarla ortak hareket edip birlikte yağma yapmaya baĢlayınca padiĢah

onu geri çağırmak için adam yollamıĢtır.293

Söz edilen bu korsan, Kemal Reis‟tir.

Baylos Leonardo Bembo‟nun Ġstanbul‟dan yolladığı 7, 8 ve 15 Temmuz

(1507) tarihli mektuplarda Eğriboz ve Koron‟daki korsanların zararlı faaliyetlerinden

ötürü Kemal Reis‟ten Ģikâyetçi olma niyetinde olduklarını yazmaktadır. 294

Kemal Reis, 1507 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟ye gitmek üzere 25

gemiyle295

Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.296

Memlük Sultanı‟na bakır ve top götürmekle

290 A.e. , s. 502. 291 A.e. , C. VII, s. 5-18. 292A.e. , s. 17. 293 A.e. , s. 18. 294A.e. , s. 137. 295 Ġskenderun‟dan (Sacandalorum) gelen bir ağribarın reisi olan Francesco Loredano tarafından Kıbrıs‟taki

yöneticilere sunulan 27 Ağustos (1507) tarihli rapor: A.e. , s. 167. 296 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 Ağustos 1507 tarihli mektup: A.e. , s. 152.

203

vazifelendirilmiĢtir.297

Kemal Reis, Ġskenderiye‟ye varmadan evvel Ġskenderun‟da

görülmüĢtür.298

Beyrut‟a tuz taĢıyan bir geminin reisi olan Girolamo de Matio

tarafından sunulan rapora göre, Kemal Reis, bir barça, bakırla dolu koca bir yük

gemisi ve iki kalyata ile Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.299

Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye

varıĢı Eylül ayında gerçekleĢmiĢtir.300

1508 senesinin Mart ayına gelindiğinde Kemal Reis Ġskenderiye‟den çoktan

dönmüĢtür. Dük Girolamo Donado ile Komutan Piero Marcello tarafından

Kandiye‟den yollanan 24 Mart (1508) tarihli mektup, Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da

bulunduğunu, donanmayı silahlandırmakla meĢgul olduğunu ve Eğriboz tarafına

gideceğini haber vermektedir.301

Korfu‟daki Venedik yöneticileri tarafından yollanan

6 Mayıs tarihli mektup, Kandiye‟den gönderilmiĢ olan mektubu doğrulamaktadır.

Korfu‟lu yöneticiler, Ġstanbul‟dan gelen birinden Kemal Reis‟in 12 kalyata302

ile

Ġstanbul‟dan ayrıldığını öğrenmiĢlerdir.303

Ġstanbul‟a gelmekte olan buğday yüklü

60‟dan fazla gemi Rodoslular ve diğer korsanlar tarafından ele geçirilince, Kemal

Reis, bunları cezalandırmakla vazifelendirilmiĢ ve bu yüzden de söz konusu

kalyatalarla denize açılmıĢtır.304

Kemal Reis‟in denize açılması Kıbrıs‟ta heyecan

yaratmıĢtır. Kıbrıs‟lı Teğmen Lorenzo Giustiniani, Kemal Reis‟in yanına 60 gemiyi

alacağını ve bunlarla beraber Kıbrıs‟a saldıracağını haber almıĢtır.305

Ona bu bilgiyi

verenler Rodoslulardır. Rodoslular, iĢin içine Venediklileri de dâhil etmek istemiĢ

olmalıdır. Kıbrıs‟ta bulunan bir heyet tarafından yollanan 6 Mayıs (1504) tarihli

mektup, Venedikli Teğmen‟in endiĢesini daha ileri götürmektedir. Heyet, Giustiniani

gibi Kemal Reis‟in 60 gemi ile Kıbrıs‟a saldıracağını bildirmesinin dıĢında, Memlük

Sultanı‟nın ona yardımcı olacağını ileri sürmektedir.306

Bu endiĢe verici haberin

kaynağı da Rodos‟tur. Kotor‟dan 28 ve 31 Temmuz (1508) tarihli iki mektup

297Kandiye‟den yollanan 18 Ekim (1507) tarihli mektuplar ile Patriçi Giovanni Morosini tarafından ġam‟dan

yollanan 5 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 164, 526 ve 535 298 Francesco Loredano‟nun 27 Ağustos 1507 tarihli raporu. A.e. , s. 167. 299 A.e. , s. 168. 300 Baylos Leonardo Bembo tarafından gönderilen 7 ve 12 Eylül (1507) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in

Ġskenderiye‟ye vardığını haber vermektedir. A.e. , s. . 172-173. 301 A.e. , s. 440. 302 Donanma Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan yolladığı 25 Mayıs (1508) tarihli mektupta Kemal Reis‟in

komutasındaki 12 gemiden dördünün hafif kadırga olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 538. 303 A.e. , s. 476. 304 Donanma Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan yolladığı 25 Mayıs (1508) tarihli mektup: A.e. , s. 538. 305 Teğmen Lorenzo Giustiniani tarafından 1508 yılının Mayıs ayında yollanan mektup: A.e. , s. 579. 306 A.e. , s. 580.

204

yollayan Donanma Emini Girolamo Contarini, Kemal Reis ve Memlük sultanına ait

donanmaların Akdeniz‟de dolanmasından ötürü Kıbrıs‟taki Venedikli heyetin

endiĢelendiğini ve Kıbrıs için duyulan bu endiĢenin söz konusu heyet tarafından

kendisine iletildiğini dile getirmektedir.307

Kemal Reis‟in Eğriboz‟da olduğunu

Kandiye‟den bildiren 18 Ağustos (1508) tarihli mektuplar Kıbrıs‟ın bir nebze

rahatlamasını sağlamıĢ olsa da bu sefer Venedik, Eğriboz için endiĢelenmeye

baĢlamıĢtır.308

Andre Adası‟nda (Andre /Andros: Eğriboz Adası‟nın

güneydoğusundaki ada) bulunan Donanma Emini Antonio da Pesaro derhal Eğriboz

tarafına geçmiĢtir.309

Eğriboz‟da oturanlar Kemal Reis‟in kendilerini tehdit ettiğini

ona Ģikâyet etmiĢtir.310

Bir baĢka Donanma Emini Girolamo Contarini, Kemal

Reis‟in yanındaki gemilere dair bilgi vermektedir: Eğriboz‟daki Kemal Reis‟in

yanında iki kadırga, üç barça ve birkaç kalyata ve firkate bulunmaktadır.311

Kıbrıs adına duyulan endiĢeyi daha önce de dile getirmiĢ olan Lorenzo

Giustiniani, 10 Ağustos (1508) tarihli mektubunda Memlük Sultanı‟na ait

donanmanın Dimyat civarında olduğunu, yaklaĢık 1000 kadar Memlüklü‟nün Kemal

Reis‟in donanmasıyla birleĢeceğini bildirmektedir. Giustiniani‟ye Halep‟ten mektup

gönderen patriçi Mafio Contarini, Kemal Reis‟in hedefinin Kıbrıs değil ġam Beyi ve

Rodoslu korsanlar olacağını söyleyerek Venedikli bu Teğmen‟i yatıĢtırmaya

çalıĢmıĢtır.312

Andre‟den mektup yollayan Donanma Emini Girolamo Contarini de

hedefin Eğriboz olmadığını vurgulamaktadır. Ona göre Kemal Reis, Ġstanbul‟a gelen

gemileri korsanlardan, bilhassa Rodoslulardan korumak için Eğriboz‟a gelmiĢtir.

Orayı ele geçirme niyeti yoktur.313

Bu Donanma Emini, Memlük donanmasının

Kıbrıs için tehlike oluĢturmadığını da belirtmektedir.314

Kemal Reis Eğriboz‟dan

sonra Bozcaada‟ya uğramıĢ, Ekim ayında da Ġstanbul‟a dönmüĢtür.315

Kandiye‟den yollanan 3 Kasım (1508) tarihli bir mektup, Kemal Reis‟in

Rodoslu korsanların peĢinde olduğunu doğrulamaktadır. Bu habere göre Kemal Reis

307 A.e. , s. . 612-613. 308 A.e. , s. 628. 309 A.y. 310 Antonio da Pesaro tarafından Andros‟tan yollanan 16 Ağustos 1508 tarihli mektup: A.e. , s. 630. 311 Girolamo Contarini tarafından Kandiye‟den yollanan 16 Ağustos 1508 tarihli mektup: A.y. 312 A.y. 313 Bu mektup,16 Ekim‟de (1508) “pregadi”de okunmuĢtur. A.e. , s. 649 314 A.y. 315 Donanma Emini Dominico Malipiero‟nun Anabolu‟dan yolladığı 26 Eylül (1508) tarihli mektup: A.e. , s. 658.

205

Sitiya (Girit Adası‟nın doğusundaki kent) civarında Rodoslu korsanlara ait bir

gemiye zarar vermiĢtir.316

Kıbrıs‟tan yollanan 2 Ocak 1509 tarihli mektuplar317

, Kemal Reis‟in 17 gemi

ile Ġstanbul‟a doğru yol aldığını, dönüĢ yolunda zengin bir Floransa mavnasını ele

geçirdiğini bildirmektedir.318

Kemal Reis, Savona‟dan gelen, Ceneviz ve

Floransalılara ait çok değerli mallar taĢıyan bu gemiyi Bozcaada civarında, Kasım

ayında ele geçirmiĢtir.319

Kemal Reis, Aralık ayında da Leryos Adası‟ndaki320

Rodoslu muhafızlarla çatıĢmıĢtır.321

Kemal Reis‟in emrindeki iki kalyata, Leryos

Adası‟na hücum etmiĢtir. Bu kalyatalarda iki komutan ile çok sayıda yeniçeri ve

topçu bulunmaktadır. Bu kalyatalar neredeyse kadırga kadar büyüktür. Onları adadan

uzak tutmaya çalıĢan Rodoslu kalyata, iki saatlik çatıĢmadan bitap düĢtüğünde 20

gemi daha gelmiĢtir. Bu 20 gemi, 1 mavna, 1 barça, 1 küçük barça, 4 kadırga, 2

kalyata, 10 firkateden oluĢmaktadır.322

Bu gemiler, 8 Aralık (1508) günü kıyıya

yanaĢmıĢ, içlerindeki askerler de karaya çıkmıĢtır.323

Kasaba halkı ve topçuların

çabası ile ada az bir zararla çatıĢmayı atlatmıĢken bir baĢka korsan Kurdoğlu

(Cartoli) 13 gemi ile Balat‟tan (Ġzmir) yola çıkıp Leryos Adası‟na ulaĢmıĢtır ve onun

geliĢiyle orada tekrar çatıĢma çıkmıĢtır. Bu korsan, adanın savunulmasında rol

oynayan çok sayıda kiĢiyi esir almıĢtır.324

Üstâdıazam, asıl hedefin bu ada değil

Rodos donanması olduğunu yazmaktadır. 4 kadırgayı adanın limanına bırakan Kemal

Reis, Rodos donanmasını aramaya baĢlamıĢ, onu bulmak niyetiyle 3 büyük kadırga

ve 3 kalyata ile 19 Aralık‟ta (1508) Kerpe Adası‟na (Capra: Rodos‟un

güneybatısındaki ada) gitmiĢtir.325

Daha sonra Leryos Adası‟na geri dönüp tekrar

hücum etmiĢtir. Osmanlılar çatıĢmada büyük zayiyat vermiĢlerdir. Adadaki dağın

316 A.e. , s. 657. 317 Bu mektupların kim veya kimler tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 710. 318 A.y. 319 Üstadâzam tarafından Kandiye‟deki Venedik heyetine yollanan 30 Kasım 1508 tarihli mektup: A.e. , s. 767-

768. 320 Leryos Adası (Ġllleros /Lero) Rodos‟un kuzey batısında yer alan küçük adalardan biridir. Burası 1522 tarihine

(Rodos‟un fethi) kadar Rodoslulara ait bir topraktır. Bu tarihten sonra Osmanlıların eline geçmiĢtir. Pitcher,

Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı,Yunanistan ve Ege Denizi. 321 Üstâdıazam tarafından yollanan 1509 yılının Ocak ayında Venedik‟e ulaĢan mektuplar: I Diarii, C. VII, s.

747. 322 Üstâdıazam gemilerden birinin türü hakkında bilgi vermemektedir. A.y. 323 A.e. , s. 768. 324 A.y. 325 A.e. , s. 769.

206

eteğine 230 Türk gömülmüĢtür.326

Kemal Reis‟e 3 öküz, 6 keçi, 6 koyun, 30 yük

Ģarap ve daha pek çok hediye sunan Parisonisi‟deki (Pelamosa/Palmosa: Rodos‟un

güneyindeki kent) asker hizmetçiler ise, 500‟den fazla Türk‟ün öldüğünü, sonsuz

miktarda da yaralının olduğunu, Osmanlı donanmasının kötü bir vaziyette olduğunu

söylemektedir.

Kemal Reis‟in cesaretsiz bir adam gibi davranıp karaya çıktığını ve Cano

Dağı‟na doğru kaçtığını dile getiren Üstadıâzam, düĢmanını küçümsemektedir. Ona

göre Kemal Reis, Rodos emrindeki 40 gemiye ve Osmanlı donanmasında bulunan

4000‟den fazla adama rağmen baĢarılı olamamıĢtır. Kurdoğlu‟nun donanmaya erzak

temin etmek için durmadan çabalaması ve donanma için Anadolu‟dan sürekli adam

toplaması da onu baĢarılı kılmamıĢ, Sakız‟a dönmek zorunda kalmıĢtır.327

Kemal Reis‟ten bahseden bir baĢka mektup, Venedikli Komutan Priamo

Contarini tarafından Korfu‟dan yollanmıĢtır. Priamo Contarini, oğlu Girolamo‟ya

yolladığı 27 Haziran (1509) tarihli mektubunda Kemal Reis‟in 40 yelkenli ile

Ġstanbul‟dan ayrıldığını, Eğriboz tarafına gittiğini haber vermektedir. 328

Kemal Reis, Ġskenderiye‟ye yardım götüren Osmanlı gemilerine liderlik

etmiĢtir. Venedik elçisi Niccolò Giustiniani Edirne‟den yolladığı 29 Haziran (1510)

tarihli mektubunda, Kemal Reis‟in 3 kadırga ve 1 firkate ile Gelibolu‟da

bulunduğunu ve kısa süre sonra Ġskenderiye‟ye gideceğini yazmaktadır.329

Kemal

Reis, Memlük donanmasına komuta etmekle vazifelendirilmiĢtir.330

Memlük

donanması Kalküta‟yı ele geçirmek için Portekizlilerle mücadele etmektedir.

Baylos‟un kâtibi Lodovico Valdrim ise, Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye gitme

sebebini her yıl Mekke‟ye götürülen vakıf geliriyle izah etmektedir: Gelibolu‟dan

yola çıkacak olan bu meĢhur denizci, Ġskenderiye‟ye yelken açacak ve Mekke için

gerekli olan parayı Kahire‟de bulunan Ģehzade Korkut‟a teslim edecektir.331

Bahsi

326 A.e. , s. 770. 327 A.y. 328Venedik elçisi Niccolò Giustiniani ile Baylos Andrea Foscolo‟nun kâtibi Niccolò Baldani tarafından

Edirne‟den gönderilmiĢ olan 8 Aralık (1509) tarihli mektup, aynı bilgiyi vermektedir. A.e. , C. VIII, Haziran,

1969, s. 505-506 ve A.e. , C. IX, s. 486. 329 A.e. , C. X, s. 868-869. 330 A.y. 331 Lodovico Valdrim tarafından Edirne‟den yollanan 16 Temmuz 1510 tarihli mektup: A.e. , C. XI, Haziran

1969, s. 164

207

geçen kâtip, Kemal Reis‟in yanında 3 kadırga ile 1 kalyatanın bulunduğunu

bildirmektedir. Kemal Reis‟in Ġskenderiye gitmek için ayrılmasından evvel, Memlük

elçisi, birkaç gemiyle Ġstanbul‟a gelmiĢtir. PadiĢahın bahĢettiği top ve keresteleri332

yüklenen bu gemiler, Kemal Reis‟in kılavuzluğunda ülkelerine dönmüĢlerdir.333

Memlük elçisi, tek bir nedenden ötürü, yani sırf donanmaya kereste ve top tedarik

etmek için Ġstanbul‟a gelmemiĢtir. Ġstanbul‟da olmasının baĢka bir sebebi de vardır:

Elçi, Rodos‟luların eline geçen Memlük gemilerini kurtarma hususunda padiĢahtan

yardım görmek umuduyla Ġstanbul‟a gelmiĢtir.334

Niccolò Giustiniani, Kemal Reis‟in Ġskenderiye seyahatini, sadece Memlük

donanmasıyla açıklarken, Kâtip Lodovico Valdrim Mekke vakıf mallarının taĢınması

hususuna vurgu yapar. Her ikisi de haklıdır. Osmanlı vekâyınüvisi Hadîdî, Lodovico

Valdrim‟in söylediklerini doğrulamaktadır. Onun Tevârih-i Âl-i Osman adlı eserinin

“Firistâden-i Sultan Bayezid Be-Ġskenderiyye Ez-Derya Beray-ı Bürden-i Mâl-ı

Evkāf-ı Mekke ve Medine” (Sultan Bayezid‟in Mekke ve Medine Vakıf Mallarının

Deniz Üzerinden Ġskenderiye‟ye TaĢınması Ġçin Gönderdiği Elçiler) baĢlığı altındaki

dizeleri, Kemal Reis‟in Ġskenderiye yolculuğundan bahsetmektedir.335

Ayrıca,

Hadîdî‟nin bu eseri, Lodovico Valdrim‟in bahsetmediklerine de değinmektedir.

Hadîdî, Osmanlı donanmasının Ġskenderiye‟den dönüĢte Hıristiyan bir devlete ait bir

donanmanın saldırısına uğradığını, her iki taraftan çok sayıda kiĢinin öldüğünü,

Hıristiyan donanmasındaki bir reisin baĢının vurulduğunu, çarpıĢmadan baĢarıyla

çıkan ve ele geçirdiği beĢ gemiyi getiren Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a dönüĢte hilâtla

ödüllendirildiğini söylemektedir:

Gemiler hâzır idi bindi aĢdı

Varup Ġskenderiyye‟ye eriĢdi

Beğine mâlı hoĢ teslîm itdi

332 Baylos Andrea Foscolo Ġstanbul‟dan yolladığı 24 Temmuz (1510) tarihli mektubunda Memlük donanmasının

Ġstanbul‟dan kereste ve top aldığını belirtmektedir. A.e. , s. 294. 333 Baylos Andrea Foscolo, Ġstanbul‟dan kereste ve top alan Memlük donanmasının Ġskenderiye‟ye gitmek üzere

yola çıktığını 24 Temmuz (1510) tarihli mektubuna yazmıĢtır. Ayrıca, bu baylos, Kemal Reis‟in Memlük

donanmasına eĢlik etmesinden duyduğu rahatsızlığı yeniçeri ağası‟na bildirdiğini, ağanın bunu umursamadığını

mektubunda dile getirir. A.y. 334 Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 335 Hadîdî: Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523) (transkript metin), haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul, Marmara

Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991, s. 348-349.

208

Temessük aldı andan döndi gitdi

Gelürken nâ-gehân kâfir gemisi

Ġçi pür yaragile âdemisi

Çatup birbirine oldı aceb ceng

Kırıldı niçe Türk ü niçe Efreng

Müslimânlar çalıĢup düriĢürler

Re‟is-i kâfirün baĢın düĢürler

…

Getürler beĢ gemiyi taht-gâha

PaĢalar arz iderler pâdiĢâha

Kemâl‟e virdiler Ģâhâne hil„ât

Bulur Ģâh kapusında izz ü hürmet336

4.3. Kemal Reis‟ten Sonraki Dönemde Korsanlık

Sanuto‟nun 10. cildi, korsan Kurdoğlu‟ndan (Cartulli) bahsetmesi ve Kemal

Reis‟in vefatını haber vermesi bakımından büyük önem taĢımaktadır. Yönetici

Antonio Pesaro‟nun Andros Adası‟ndan yolladığı 9 Ocak (1510) tarihli mektup,

korsan Kurdoğlu‟nun firkate ve kalyata türündeki dokuz gemi ile Andros kıyısına

yanaĢtığını, nüfusunun çoğu Arnavutlar‟dan oluĢan “Molaco” çiftliğini

yağmaladığını bildirmektedir.337

Söz konusu mektuba göre korsan Kurdoğlu, adayı

yağmaladıktan sonra ardında dört ölü ile on iki yaralı bırakarak kadın ve çocuklardan

oluĢan 88 kiĢiyi esir almıĢtır. Bu yağma sırasında adada yaĢayan çok sayıda Türk‟ün

yaralandığını, hatta öldüğünü mektubunda yazan Antonio Pesaro, yağmadan sağ

olarak kurtulan bir Türk‟ten edindiği bilgiyi de paylaĢmaktadır. Canını kurtarmayı

baĢaran bu Türk, esirlerden dördünün Kurdoğlu tarafından Eğriboz sancakbeyi

336 A.y. 337 I Diarii, C. XI, s. 44.

209

Ġskender PaĢa‟ya teslim edildiğine Ģahit olmuĢ, bunu yönetici Antonio Pesaro‟ya

söylemiĢtir.338

PaĢanın emrindeki donanma, Berberistan‟da yoğun bir faaliyet

içindedir. Katalanlar‟a ait olan üç kadırgayı ele geçirmiĢtir. Eğriboz sancakbeyinin

esire ihtiyacı olmalı ki Kurdoğlu ona esir temin etmiĢtir. Antonio Pesaro, Kurdoğlu

tarafından esir alınıp Seferihisar‟a götürülen Venedik tebaasını kurtarmak için

Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Foscolo‟ya mektup yazmıĢtır.

Kemal Reis‟in vefatından söz eden ilk mektup, kardinal Marco Corner

tarafından Roma‟dan gönderilmiĢtir. Roma‟lı kardinal bu mektubu babasına

yollamıĢtır. Adı geçen kardinal, Kemal Reis‟in 15 ġubat (1510) tarihinde vefat

ettiğini Rodos‟tan Vatikan‟a yollanan mektuplardan öğrenmiĢ, 12 Nisan (1510)

tarihli bir mektup ile bu önemli bilgiyi babasıyla paylaĢmıĢtır.339

Ancak, bu bilgi

gerçeği yansıtmamaktadır. Kemal Reis, 1510 yılının Ekim ayında vefat etmiĢtir. 340

Ġskenderiye‟ye gitmek üzereyken, filosu fırtınaya yakalanan Kemal Reis, Sisam

civarında batan bir kadırgada341

boğularak hayatını kaybetmiĢtir.342

Kemal Reis‟in

ölümüne neden olan fırtına çıkmadan evvel 40 gemiden oluĢan bir donanma

Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.343

Söz konusu donanma, 17 hafif kadırga, 1 mavna ve 18-20

oturaklı birkaç kalyata ile kare yelkenli birkaç gemiden oluĢmaktadır. Kemal

Reis‟in344

emrindeki gemi sayısı 30‟dur.345

Geri kalan 10 gemi Memlüklülere aittir.

Donanmadaki 23 gemi fırtına sırasında parçalanmıĢtır.346

Biri kadırga üçü kalyata

olan 4 gemi de hasar görmüĢtür. Sadece 13 gemi sağlam kalmıĢtır. Parçalanan ve

hasar gören gemilerin Kemal Reis‟in emrindeki gemiler olup olmadığı

bilinmemektedir. Bununla birlikte, bu gemilerin çoğu Kemal Reis‟e ait olmalıdır.

338 A.e. , s. 45. 339 A.y. , s. 162. 340 Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 341 Baylos Katibi Lodovico Valdrin tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: I Diarii, C. XI,

s. 663. 342 Komutan Bortolo da Mosto, tarafından Korfu‟dan yollanan 21 Kasım 1510 tarihli mektup ile Baylos‟un kâtibi

Lodovico Valdrino tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 661 ve 663. 343 Konsolos Pelegrino Venero tarafından Palermo‟dan yollanan 24 Aralık 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 736. 344 Kemal Reis, Ġstanbul‟a gelmiĢ olan ve kısa süre içinde de Mısır‟a dönecek olan Memlük donanmasını

Rodoslular‟dan korumakla vazifelendirilmiĢtir ve bu sebepten ötürü Ġskenderiye limanına dek Memlük

donanmasına eĢlik edecektir. A.e. , s. 661. 345 Ġdris Bostan Kemal Reis‟in komutasında 25-30 gemi bulunduğunu ve bu gemilerden on sekizinin kadırga

olduğunu ifade etmektedir. Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 346 Komutan Bortolo da Mosto‟nun 21 Kasım 1510 tarihli mektubu: I Diarii A.e. , C. XI, s. 661.

210

Marco Corner tarafından verilen yanlıĢ bilgi Venedikli komutan Bortolo da

Mosto tarafından tekrarlanmaktadır. Bu komutan 9 Nisan‟da (1510) Korfu‟daki

Kassiopi (Casopo: Korfu Adası‟nın güneydoğusunda liman) limanından mektubunu

teslim etmiĢtir.347

Bortolo da Mosto, mektubunda Kemal Reis‟in vefatının

Ġstanbul‟da halka duyurulduğunu da iddia etmektedir. 348

Bu bilgiyi Avlonya‟dan

edinmiĢtir. Bortolo da Mosto, 1510 yılının Kasım ayında yolladığı mektubunda

tekrar Kemal Reis‟in ölümünden söz etmektedir.349

Bu kez doğru bilgi vermektedir.

Kemal Reis‟in ölümünden sonra Kurdoğlu, Sanuto kaynaklarında en ünlü

Osmanlı korsanı olarak yer almaya baĢlamıĢtır. GöndermiĢ olduğu 9 Ocak tarihli

mektupla Kurdoğlu‟nun Andre (Andros) Adası‟nda yaptığı yağmayı ihbar eden

yönetici Antonio Pesaro, bu yağmanın sonuçlarını aktarmaya devam etmektedir.

Yine Andre‟den 25 Mayıs (1510) tarihli bir mektup göndererek Kurdoğlu‟na ve onun

emrindeki kalyata ve firkatelerin zararlı faaliyetlerine dair birtakım bilgiler vermiĢtir.

Onun mektubunda bahsi geçtiği üzere, kalyata ve firkate türündeki dört Osmanlı

gemisi, 3 Mayıs tarihinde, Eğriboz‟un güneydoğusundaki Andre Adası‟nda bulunan

“Teni” adındaki çiftliğe (casale) uğramıĢtır. Bu çiftlikten 5 esir alan gemilerden

firkate türünde 10 ve 12 oturaklı olan ikisi bir kaza sonucu kıyıya vurmuĢ ve

parçalara ayrılmıĢtır. Karaya çıkartılan bu iki firkatede bulunan oniki esir

Venedikliler tarafından kurtarılmıĢtır. Pesaro‟nun mektubu, söz konusu on iki esirin

geldikleri yerler hakkında da bilgi vermektedir. Osmanlılar, bahsi geçen on iki esiri

Andre (Andros) Adası‟nın güneyindeki Tinos (Tines) ile ve güneybatısındaki

Kitinos‟tan (Setines /Kythnos) getirmiĢlerdir.350

Venedik‟in Andre‟deki yöneticisi,

parçalanan iki firkatede yer alan Osmanlıların akıbetini de açıklık getirmiĢtir: Ġki

firkatede toplamda kırk yedi Türk bulunmaktadır. Bunların otuz ikisi ya boğulmuĢ

yahut Andre‟li Arnavutlar tarafından öldürülmüĢtür. Sağ olarak ele geçenlerden biri 347 Venedikli komutan tarafından gönderilen bu mektubun kime teslim edildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , C. X, s.

254. 348 A.y. 349 Komutan Bortolo da Mosto, Kemal Reis‟in filosundaki gemilerin battığını ve bu gemilerden birinde bulunan

Kemal Reis‟in boğularak öldüğünü haber almıĢtır. Kemal Reis ve filosu ile yanındaki Memlük gemileri, Sisam

açıklarında fırtınaya yakalanmıĢtır. Bortolo da Mosto, Osmanlı ve Memlük gemilerinden 27 tanesinin

parçalandığını, 13 tanesinin sağlam kaldığını bildirmektedir. Osmanlı ve Memlük gemileri en az 40 gemiden

oluĢmaktadır. Kemal Reis‟in filosunda ise 25-30 gemi bulunmaktadır. Elçi Niccolò Giustiniani tarafından

Ġstanbul‟dan yollanan 16 Ekim 1510 tarihli mektup, Komutan Bortolo da Mosto Korfu‟dan yollanan 21 Kasım

1510 tarihli mektup: A.e. , C. XI, Haziran, 1969, s. 661 ve Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-

227. 350 A.e. , s. 209.

211

yüzerek olay mahalinden uzaklaĢırken, sağ olarak Venedik yönetiminin eline geçen

on dört Türk bir Venedikli süvari tarafından teslim alınmıĢ, bunların altısı kılıçtan

geçirilmiĢtir. Geri kalanların fidye ile kurtarılmasına Andre‟li Arnavutlar razı

olmayınca, Venedikli yönetici iki esiri kendine almıĢ, geri kalan altı esiri de

Arnavutlara satmıĢtır. Yağmanın intikamını almak isteyen Andre‟li Arnavutlar, bu

Türk esirlerin her biri için epey bir duka ödemeye bile razı olmuĢlardır. 351

25 Mayıs tarihli mektubunda bütün bunlardan bahseden Antonio Pesaro,

Kurdoğlu‟nun emrindeki gemileri yakından takip etmektedir. Dört kadırga ve beĢ

fustadan oluĢan Rodos donanmasının 16 Osmanlı kalyatasını ele geçirdiğini

Sakız‟dan öğrenen Pesaro, bu gemilerin arasında Kurdoğlu‟na ait bir kadırganın

bulunduğunu da iĢitmiĢtir. En az yirmi sekiz Türk esir alınmıĢtır. Rodoslular bunları

yaparken Kurdoğlu boĢ durmamıĢ, Malyo Burnu‟nda seyreden üç ağribarı ele geçirip

mürettebatını esir almıĢtır.352

351 A.y. 352 Ağribarların kime ait olduğu belirtilmemiĢtir. Rodoslular‟a ait olmalıdır. A.y.

212

V. BÖLÜM

I. SELĠM DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER

5.1. Kurdoğlu Muslihiddin

I. Selim (1512-1520) babası II. Bayezid gibi bazı korsanları himaye edip

Osmanlı gemilerini onlara emanet etmiĢtir. Bu padiĢahın saltanatından kısa bir süre

önce Kemal Reis vefat etmiĢtir. Osmanlılar, onun boĢluğunu Kurdoğlu1 adıyla

bilinen korsanla doldurmaya çalıĢmıĢtır. Kurdoğlu, Suriye ve Mısır‟ın fethi sırasında

alınan ganimet mallarını Ġstanbul‟a getirecek olan gemilerin baĢına geçirilmiĢ önemli

bir korsandır. O aynı zamanda Hıristiyan gemilerini huzursuz edecek derecede

mücadeleci bir korsandır. Kurdoğlu‟nun devlet hizmetine giriĢi II. Bayezid

döneminde, henüz Kemal Reis sağken gerçekleĢmiĢtir. Kurdoğlu‟ndan söz eden ilk

mektup. Rodos Üstadıâzamı tarafından Kandiye‟deki heyete yollanan 30 Kasım 1508

tarihli mektuptur. Bu mektup, Kemal Reis‟in Rodos‟un Leryos Adası‟nda yağma

yaptığını ve Kurdoğlu‟nun onun yardımına koĢarak Anadolu‟dan adam topladığını ve

donanmaya erzak temin etmeye çalıĢtığını bildirmektedir. 2

Palermo‟da bulunan Venedikli Konsolos Pelegrino Venero, kardeĢlerine

yazdığı 22 Mayıs 1514 tarihli mektubunda Kurdoğlu‟ndan söz etmektedir. Söz

konusu mektupta anlatıldığı üzere, Kurdoğlu‟nun komutasındaki bir kadırga Tunus

civarında, Goletta‟da3 bulunan 1400 salme (1022 hl) kapasiteli bir Napoli barçasını

ele geçirmiĢtir.4 Cerbe‟den gelmiĢ olan kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ona

yardım etmiĢtir.5

Girolamo Bidelli adındaki Venedikli peksimet sorumlusu (soprastante di

biscoti) ġövalye Zacaria Trevisano‟ya yazdığı 7 Ekim 1514‟ tarihli mektubunda,

1 Günlükler‟de Kurtoğlu için “Cargoli, Cartogli, Cartoldo, Cartugli, Cartulli” gibi ifadeler kullanılmaktadır. 2 I Diarii, C. VII, s. 767 ve 770. 3 Golleta, bugünkü Tunus kentinin kuzeyinde yer alan, Tunus Körfezi‟ne kıyısı olan bir kenttir. Pitcher, Osmanlı

İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 4 I Diarii, C. XVIII, s. 278. 5 A.y.

213

Kurdoğlu‟nun baĢka bir hücumundan söz etmektedir.6 Söz konusu mektup, bir Türk

korsanın 23 Eylül 1514 tarihinde, Livorno kentine yakın bir iskele olan Gorgona‟da

Ceneviz‟e ait bir kadırgayı ele geçirdiğini ve kadırganın içinde bulunan çok sayıda

kiĢiyi öldürdüğünü bildirmektedir. Mektubun bahsettiği korsan, Kurdoğlu‟dur.

Bidelli, söz konusu korsanın yanında dört kalyata7 ve bir kadırga olduğu bilgisini

vermektedir.8

Rodos ġövalyeleri‟nin Üstadıâzamı tarafından Papa X. Leo‟ya gönderilen

tarihsiz Latince mektup da Kurdoğlu hakkında bilgi vermektedir. Üstadıâzam, Yargıç

(præterea) Beatissime Pater‟den önemli bilgiler edinmiĢtir. Beatissime Pater

Kurdoğlu‟nun durumuna iliĢkin Üstadıâzam‟a Ģu bilgileri aktarmıĢtır: Ġki

kardeĢinden birini yitiren hem bu sebepten ötürü hem de Ġskender PaĢa‟nın kendisini

davet etmesi nedeniyle Gelibolu‟nun yolunu tutan Kurdoğlu, oradan geri dönüp evi

ve eĢini ziyarete geldiğinde ona ait olan bir gemi Rodoslu bir trireme‟nin (üçer

kürekli kadırga) saldırısına uğramıĢtır.9 Onun gemisini ele geçiren Rodoslular,

gemideki Hıristiyan esirleri serbest bırakmıĢlardır.10

Bütün bunlardan söz eden bu

mektup, bu olayın nerede vuku bulduğunu belirtmemektedir.

Daha önceden göndermiĢ olduğu 22 Mayıs 1514 tarihli mektupla

Kurdoğlu‟nun Goletta‟da bir Napoli barçasını ele geçirdiğini haber veren Venedik‟in

Palermo Konsolosu Pelegrino Venero, Palermo‟dan bir mektup daha göndermiĢtir.

Venero, 29 Temmuz 1515 tarihli mektubunda kalyata ve firkate türündeki dokuz

gemi ve iki kadırga ile Sakız‟dan yola çıkmıĢ olan Kurdoğlu‟nun Lampedusa‟da

(Lamploxa)11

Napoli çıkıĢlı bir barçayı ele geçirdiğini haber vermektedir.12

1515 yılının yaz aylarında Berberi kıyıları iyice hareketlenmiĢ, Hıristiyan ve

Müslüman korsanların yıpratıcı faaliyetlerine, Hıristiyan ve Müslüman denizciler

arasındaki çetin mücadeleye sahne olmuĢtur. Pelegrino Venero‟nun söz konusu

mektubu, Cenevizli bir kalyonun komutanı olan Centurione‟nin Tunus‟taki

6 A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 223, s. 225. 7 Pelegrino Venero‟in 22 Mayıs 1514 tarihli mektubu Kurdoğlu‟nun yanında firkate ve kalyatadan oluĢan beĢ

gemi olduğu bilgisini içermektedir A.e. , C. XVIII, Eylül, 1969, s. 278. 8 A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 225. 9 A.e. , s. 463 ve 465. 10 A.e. , s. 465. 11 Lampedusa, Tunus ile Malta Adası arasında yer alan küçük bir Akdeniz adasıdır. 12 A.e. , C. XX, Eylül, 1969, s. 579.

214

Goletta‟yı yağmaladığını, aynı süre zarfında Oruç Reis (Rugio) veya Barbaros‟a ait

olan kalyata ve firkate türündeki on altı gemi ve üç kadırganın Mayorka çıkıĢlı bir

kadırga ile çok sayıda barça ve kalyonu ele geçirdiğini bildirerek Berberi sularındaki

bu hareketliliği vurgulamaktadır.13

Söz konusu Konsolos tarafından yollanan ve 18

Mayıs 1515 olarak tarihlenen baĢka bir mektupta da Barbaros‟un adı geçmektedir.

Tunus Körfezi‟nde on beĢ kalyata ile iki kadırganın bulunduğunu öğrenen Konsolos,

onların Barbaros‟a ait olduğunu tahnmin etmekte, söz konusu mektubu yazarak o

tarafa gidecek olan Venediklileri önceden uyarmaktadır.14

Takvimler 1515 yılının Eylül ayını gösterirken Kurdoğlu‟na dair baĢka bir

mektup daha kaleme alınmıĢtır. Patriçi Marco Antonio Contarini kardeĢi Battista‟ya

yolladığı 19 Eylül 1515 tarihli mektubunda Kurdoğlu‟nun takip ettiği güzergâha dair

ayrıntılı malumat vermektedir. Söz konusu mektupta, Kurdoğlu‟nun beraberindeki

on sekiz firkate ve dört kalyata ile birlikte Osmanlı kıyılarına uğramadan Sakız‟a

geçip oradan erzak aldığından ve Mokene (Mikonos), ġira (Syra), Ġspinos

(Yavuzca/Syphno/Sifnos) ve Değirmenlik (Millo/ Milos)15

adalarında vuruĢtuğundan

söz edilmektedir. Mektup, bu çatıĢmalardan sonra Kurdoğlu‟nun Berberistan‟a geri

döndüğünden de söz eder.16

Baylos Alvise d‟Armer tarafından Korfu‟dan yollanan

mektup17

Kurdoğlu‟nun Napoli çıkıĢlı silahlı kadırgaları ele geçirdiğini haber

vermektedir.18

Alvise d‟Armer, Santurin Ģehrinden gelen mektuplardan bu bilgiyi

edinmiĢtir.

Sanuto, patriçi Leonardo Marcello tarafından kendisine ulaĢtırılan kötü bir

haberi19

tarihsiz olarak, 1515 senesi Aralık ayı baĢlığı altında kaydetmĢtir. Leonardo

Marcello‟nun Sanuto‟ya ilettiği haber Ģudur: Koton, biber, kuru karanfil ve arpa gibi

değerli metalarla dolu olan 730 adet çuvalı (Bunun 400 çuvalı kotondur) Suriye‟den

yüklenen 900 botte (576 ton) kapasiteli tüccar gemisi, Dıraç‟ın Pallòs Burnu (Cao di

Pali) denen bölgesine demir atmıĢ bir haldeyken halatlardaki kötü vaziyetin de

13 A.y. 14 A.e. , s. 309. 15 Bu küçük Ege adaları Eğriboz Adası‟nın güneydoğusunda yer almaktadır. Kiklad Ada grubuna dahildirler. .

Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179-180. 16 I Diarii di Marino Sanuto, ed. Federico Stefani v. d. , C. XXI, s. 140-142. 17 Mektubun tam tarihi belirtilmemiĢtir. Bu mektup 1515 yılının Ekim ayı baĢlığı altında yer almaktadır. A.e. , s.

241. 18 A.y. 19 A.e. , s. 342.

215

etkisiyle parçalanıp batmıĢ, 30.000 dukalık bir zarar ortaya çıkmıĢtır.20

Korsanlara

fırsat vermeden kendi kendine batan bu gemiden evvel o taraftan geçen ve çok sayıda

fıçı taĢıyan Francesco Foscari‟nin gemisi aynı talihe uğramamıĢtır: Bu gemi 11

firkate ve 3 kalyatadan oluĢan Osmanlı filosunun eline esir düĢmüĢtür. Söz konusu

gemiler, Kurdoğlu‟nun komutasındadır.21

Bu olay, 20 Ağustos‟ta vuku bulmuĢtur.

Napoli‟deki Venedik Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından yollanan 24

Kasım (1515) tarihli mektup, hem Kurdoğlu hem de Barbaros hakkında bilgi vermesi

bakımından önemli bir kaynaktır. Kurdoğlu‟nun 3 kadırga, kalyata ve firkate

türündeki 10 gemi ile Sardinya Adası‟nda olduğunu haber veren mektup,

Barbaros‟un Bicaye‟de (Bugia)22

olduğunu bildirmektedir.23

Baylos Alvise d‟Armer‟in Korfu‟dan yolladığı 13 ġubat 1516 tarihli mektup,

Venediklilerin Kurdoğlu‟na karĢı ne gibi tedbirler aldığını gözler önüne serer. Bu

mektuba göre, 5 gemisi Berberi kıyılarında görülen Kurdoğlu‟na karĢı tedbiri elden

bırakmak istemeyen Venedikli Komutan Giovanni Contarini, Beyrut‟tan Korfu‟ya

gidecek olan 6 kadırgadan 5‟ini silahlandırmıĢtır. Aynı mektupta, bahsi geçen

Venedik komutanının hem Doğu Akdeniz‟de seyreden Venedik kadırgalarını koruma

altına almak hem de Kurdoğlu‟na pusu kurmak maksadıyla Malyo Burnu‟nda

bekleyeceği yazılıdır.24

Roma‟daki Venedik Elçisi Marin Giorgi, 1515 yılının Mayıs ayında yolladığı

mektupta25

, Barbaros ve Kurdoğlu‟nun Elba Adası‟na (Korsika‟nın kuzeydoğusunda)

düzenlediği saldırıdan söz etmektedir. Elçi, bu iki meĢhur korsanın Osmanlılar ve

Mağriblileri taĢıyan kalyata ve firkate türündeki 27 gemi ile beraber Elba kıyısına

yanaĢtıklarını, karaya çıkarak adadaki kaleyi ele geçirmeye çalıĢtıklarını ve bunun

için adadakilerle çarpıĢtıklarını yazmaktadır. Roma‟daki bu Venedik Elçisi, kalyata

20 Ġstanbul‟daki Venedik Baylosu Leonardo Bembo, 24 Ekim (1516) tarihinde yolladığı mektubunda Piri

Mehmed PaĢa‟yla (Peri bassà) olan görüĢmesini anlatmıĢtır. Piri Mehmed PaĢa, Dıraç sularında batan

“Pasqualiga” adlı geminin yağmalanmasından üzüntü duyduğunu belirterek, Dıraç kadısının bu hadiseden

haberdar edilip gereğini yapmakla görevlendirildiğini Baylos‟a söylemiĢtir. A.e. , C. XXIII, s. 384-385. 21 A.e. , s. 343. 22 Bicaye, Cezayir‟in doğusunda yer almaktadır. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası,

Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 23. I Diarii, C. XXIII, s. 381. 24A.e. , C. XXI, s. 518. 25 Bu mektubun 9 Mayıs(1516) sabahında Venedik‟e ulaĢtığı Sanuto tarafından ayrıca belirtilmiĢtir. A.e. , C.

XXII, Eylül, 1969, s. 200.

216

ve firkateden oluĢan on geminin daha bu korsan birliğine ekleneceğini haber almıĢ,

mektubunda bu haberden de bahsetmiĢtir. Bu elçinin yolladığı, 28 ve 29 Mayıs

tarihlerini taĢıyan iki mektup da Kurdoğlu‟ndan bahsetmektedir. Bu kez Kurdoğlu,

Pulya‟yı (Puia) yağmalamıĢtır.26

Kurdoğlu oradan 800 kiĢiyi esir almıĢtır. Aynı

haber, Napoli‟deki Venedik Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından da dile

getirilmektedir. O da 800 kiĢinin esir alındığını yazmaktadır.27

Öncü korsan

Kurdoğlu‟nun yanındaki korsanların Osmanlılardan ve Mağriblilerden oluĢtuğunu da

söylemektedir. Bahsedilen konsolos tarafından 1516 yılı içinde yazılan ve yine

Napoli‟den yollanan bir baĢka mektuba28

göre yanındaki gemi sayısı 40‟ı aĢan

Kurdoğlu, 800 botte (412 ton) kapasiteli bir Sicilya gemisini ele geçirmiĢtir.

Leonardo Anselmi, bu Sicilya gemisinin bir süre Ġngiltere‟de bulunduğu, daha sonra

Ceneviz‟de mal boĢalttığı ve Sicilya‟ya dönerken saldırıya uğradığı bilgilerini

vermekle birlikte geminin tam olarak ne zaman ve nerede saldırıya uğradığını

belirtmemektedir. Bu yüzden, geminin Napoli civarında saldırıya uğradığına iliĢkin

yapılan yorum, tahminin ötesine geçmemektedir.

Kurdoğlu‟nun düzenlediği akınlar kimi zaman Hıristiyan devletler içinde

görevden almalara neden olacak kadar etkili olmuĢtur. Venedik‟in Roma Elçisi

Marino Giorgi‟nin Roma‟dan gönderdiği 25 Haziran 1516 tarihli mektubunda

belirttiği üzere, Papalık yönetimi, kadırgaları Kurdoğlu‟na karĢı koruyamamasından

ötürü bir komutanını görevden almıĢtır.29

Kurdoğlu‟nun akınları, Papalık‟ın askerlerinin yanında Venedik askerleri ve

denizciler için de bir takım zararlı sonuçlar doğurmuĢtur. Yine bahsi geçen mektup,

Orsini30

denen yerdeki bir teğmenin Kurdoğlu tarafından esir edildiğini haber

vermektedir.31

Venedik‟in Roma Elçisi Marin Giorgi, Anglia‟dan yolladığı 24 Eylül

1516 tarihli mektubunda Foscari, Donado ve Malipiero32

gibi Venedikli denizcilerin

Kurdoğlu adlı korsan tarafından esir alınmalarına yol açan hadiselerin Roma

26 A.e. , s. 269. 27 A.y. 28 A.e. , s. 290. 29 A.e. , s. 323. 30 Orsini (Ursini) Roma‟da yer alan bir prensliktir. A.e. , C. XXIII, Indıce dei Nomi di Persone e di Cose, s. 705. 31 A.e. , s. 323. 32 Mektupta Kurdoğlu‟nun eline esir düĢen komutanlar sıralanmaktadır. Adları değil, sadece soyadları

zikredilmiĢtir. A.e. , s. 606-607.

217

sularında meydana geldiğini vurgulayarak Papalık ve “En Hıristiyan Kral”ın, yani

Fransa Kralı‟nın donanmalarını silahlandırmamalarından, Kurdoğlu‟na karĢı hiçbir

eylemde bulunmamalarından yakınmaktadır.33

Yukarıda adı geçen Venedik Elçisi,

Bizistre üzerine düzenlenecek ortak bir donanma harekâtı ile Kurdoğlu gibi

korsanların önlenebileceğini yazmaktadır.34

Parga‟daki (Yunanistan) bir kale muhafızı tarafından gönderilen 19 Eylül

1516 tarihli mektup, Calabria‟dan gelen Filippo Marangon adlı kiĢiden duyulan bir

haberden söz etmektedir. Filippo Marangon adındaki bu kiĢi, Kurdoğlu‟nun on beĢ

gemiyle beraber Crotone (Cotron: Taranto Körfezi‟nin batısındaki kent) kıyısına

ayak basıp orayı topla dövdüğünü söylemiĢtir. Söz konusu kale muhafızı tarafından

gönderilen öncekinden bir gün sonra yazılmıĢ olan mektup, Kurdoğlu‟nun yanındaki

onbeĢ gemiyle beraber Adriyatik‟te seyrettiğini bildirerek bu denize çok yakın olan

Korfu‟nun kadırgasız ve korumasız bırakılmaması konusunda Venedikli komutanları

uyarmaktadır.35

Kurdoğlu‟nun on beĢ gemi ile Adriyatik‟te bulunduğunu haber alan

bir baĢka kiĢi, Venedik Donanma Emini Sebastian Moro‟dur. 1516 senesi Ağustos

ayı olarak tarihlenen mektubunu36

Adriyatik kıyısında bir ada olan Leccena‟dan

yollayan bu Komutan, Kurdoğlu‟yla ilgili bilginin doğruluğunu araĢtırmak için,

Pulya tarafına iki kadırga yollamıĢtır.37

Leccena‟dan Dubrovnik‟e geçen Sebastian Moro, Taranto tarafından gelen

Dubrovnikliler‟den Kurdoğlu‟nun dördü kadırga olan 22 gemiyle beraber Santa

Maria Burnu‟nda (Otranto Körfezi‟ne açılan Santa Maria di Leuca Burnu) dolaĢtığını

öğrenmiĢtir. Kurdoğlu, burada içinde pek çok ticarî mal bulunan Zante çıkıĢlı bir

yük gemisi ile Papalık ve Fransa‟ya (En Hıristiyan Kral‟a) ait olan iki fustayı ele

geçirmiĢtir.38

Kurdoğlu‟na ilĢkin bu haberleri 21 Ağustos‟ta öğrenen Moro,

Venedik‟i haberdar etmek amacıyla bir mektup kaleme almıĢ ve bu mektubu 6

Eylül‟de (1516) Dubrovnik‟ten yollamıĢtır.

33 A.y. 34 A.e. , s. 607. 35 A.y. 36 Mektubun hangi gün yazıldığı belirtilmemektedir. A.e. , s. 547. 37 A.y. 38 A.e. , s. 616.

218

Venedikli Donanma Emini Sebastian Moro‟nun mektubundan üç gün sonra

(9 Eylül günü) yazılan ve Kıbrıs‟taki Venedik heyeti39

tarafından yollanan bir

mektup, misket üzümü (muschatelli) taĢıyan Kandiye çıkıĢlı üç ağribarın

Kurdoğlu‟nun eline geçtiğini haber vermektedir.

Donanma Emini Sebastian Moro Kurdoğlu‟na dair edindiği bilgileri

Venedik‟e aktarmaya devam etmiĢtir. Moro tarafından Pulya‟ya yollanan40

Kurdoğlu‟nun Adriyatik‟te olup olmadığını öğrenmekle vaziflendirilmiĢ olan iki

kadırga41

Eylül ayında Leccena‟ya dönmüĢtür.42

Pulya‟dan dönen iki kadırga, eli

boĢ dönmemiĢ, Kurdoğlu‟na dair pek çok bilgiyle yüklü bir halde Moro‟nun yanına

gelmiĢtir. Otranto çıkıĢlı iki gemiyle Monopoli‟de (Otranto‟nun batısı) karĢılaĢan bu

iki Venedik kadırgası, onlardan ne öğrendiyse bunu Moro‟ya rapor etmiĢtir.

Kadırgadakiler tarafından sunulan raporun içeriği Ģöyledir: Kurdoğlu, iki kadırga, üç

kalyata ve altı firkateden oluĢan toplam on iki gemi43

ile 31 Ağustos‟ta Santa Maria

di Leuca Burnu‟nda görülmüĢtür. Bundan birkaç gün önce de Otranto yakınlarındaki

Soprasano‟yu yağmalamıĢtır. Oradan aldığı esirler için 1200 duka fidye talep

etmektedir.44

Kurdoğlu‟nun komutasındaki gemiler, Zante çıkıĢlı bir yük gemisini de

ele geçirmiĢtir. Bu olay, Otranto‟nun 3 mil açığında meydana gelmiĢtir. Ele geçirilen

gemi, Kurdoğlu‟nun adamları tarafından kıyıya çekilmiĢtir.

Beraberindeki on bir kadırga olduğu halde, Korfu‟dan ayrılan Sebastian

Moro, Kurdoğlu‟nu bulmak için önce Malyo Burnu‟na gitmiĢtir.45

Kurdoğlu nereye

uğrasa oraya gitmeyi ihmal etmeyen Donanma Emini, Kurdoğlu‟nun peĢinden

Kandiye‟ye kadar gidip onun gittiği yer hakkında bilgi toplamıĢtır: Kurdoğlu,

39 Sanuto, Suriye‟den yola çıkan Venedik gemilerinin Kıbrıs‟a uğrayıp heyet tarafından yollanan bu mektubu

Venedik‟e ulaĢtırmak için teslim aldığını belirtmektedir. A.e. , s. 658. 40 Sebastian Moro tarafından Leccena‟dan (Liezna) yollanan mektup (1516 yılının Ağustos ayında yollanmıĢtır).

A.e. , s. 547. 41 Sebastian Moro, 18 Eylül 1516 tarihinde, Kotor yakınlarında Venedik kadırgalarına bir mektup teslim

etmiĢtir. Bu mektubunda Pulya‟ya gönderilen iki kadırganın adlarından da söz eder: “Contarena” ve “Zena”. A.e.

, s. 663. 42 Sebastian Moro tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 10 Eylül 1516 tarihli mektuplar: A.e. , s. 662. 43 Sebastian Moro, Kotor‟dan yolladığı 18 Eylül 1516 tarihli mektubunda da Pulya‟dan gelen iki kadırganın

anlattıklarına yer vermiĢtir. Moro, bu mektubunda Kurdoğlu‟nun 12 değil 11 yelkenlinin Santa Maria di Leuca

Burnu‟nda görüldüğünü, daha sonra Otranto yakınlarındaki “Rocha” (?) denen yere uğradığını, orada buğday

taĢıyan Dubrovnik çıkıĢlı bir gemiyi ele geçirdiğini, beĢ gün sonra da Berberi kıyılarına gitmek için Taranto

tarafına geçtiğini söyler. Bütün bunları Pulya‟ya yolladığı iki kadırgadan öğrenmiĢtir. Bu iki kadırga ise

Monopoli‟de rastladıkları Otranto çıkıĢlı iki gemiden bunları öğrenmiĢtir. A.y. 44 A.y. 45 Sebastaian Moro‟nun Zante‟den yolladığı 10 Ekim 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXIII, s. 248.

219

Kandiye‟den sonra Anadolu kıyılarına gitmiĢ, kalyata ve firkatelerin silahlarını

boĢaltıp kadırgalarını bir ırmağın46

kıyısına demirlemiĢtir.47

1516 yılının Eylül ayında Korfu, Kandiye ve Kıbrıs‟tan yollanan mektuplar48

Kurdoğlu‟nun Kandiye ve Fraschia koyunda yağma yaptığını haber vermektedir. Bu

mektuplarda Ģu bilgiler yer almaktadır: Marin Falier adındaki Komutan Fraschia‟da

esir alınmıĢ, yanındaki 2000 duka Osmanlı korsanlarının eline geçmiĢtir. Bu

komutan için 3000 duka fidye talep edilmektedir. Diğer Venedikli esirlerden fidyesi

ödenmemiĢ olanlar Kurdoğlu‟nun adamları tarafından öldürülmüĢtür. 49

Dük Marco Orio ile Komutan Antonio Giustiniani tarafından Kandiye‟den

yollanan 21 Eylül (1516) tarihli mektup, Komutan Marin Falier‟in Kurdoğlu‟na

nasıl esir düĢtüğünü ve onun esir düĢmesinden sonra yaĢananları ayrıntısıyla

anlatmaktadır. Komutan Marin Falier‟in emrindeki bir gemi, Kurdoğlu‟nun

komutasındaki iki kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan yedi gemi ile Malyo

Burnu‟nda karĢılaĢmıĢtır.50

Bu sırada, Kurdoğlu, yanındaki yoldaĢıyla51

beraber

Çuha Adası yakınındaki iki Venedik ağribarı ile çatıĢmıĢtır.52

Ağribarlardan biri

Kurdoğlu‟nun eline geçerken, diğeri kıyıya yanaĢmıĢ, bu geminin içindeki adamlar

kaçmıĢtır.53

Venediklilere ait bir kalyon ile bir karavela da Kurdoğlu‟nun karĢısına

çıkıp onunla çarpıĢmıĢtır. Bu gemilerden birinde bulunan komutan Marin Falier

Kurdoğlu‟na esir düĢmüĢtür. Bu gemilerden esir alınanların bir kısmı Kurdoğlu

tarafından öldürülürken, Marin Falier fidye karĢılığı bağıĢlanmıĢtır.54

21 Eylül tarihli

mektup, Kurdoğlu‟nun 15 Eylül‟de Girit Adası‟nda bir koy olan Fraschia‟da (Girit

Adası‟nda bir koy) görüldüğünü, önüne çıkan Hanya ve Resmo‟lu balıkçı barçalarını

ele geçirdiğini haber vermektedir. Marin Falier‟in fidyesinin Kandiye‟li yöneticiler

46 Irmağın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 289. 47 Sebastian Moro‟nun Kandiye‟den yolladığı 23 Ekim 1516 tarihli mektup: A.y. 48 Korfu‟dan yollanan mektup, Baylos Alvise di Garzoni tarafından yollanmıĢtır. Ancak tarihsizdir. Kandiye‟den

yollanan mektubun tarihi ise 28 Eylül‟dür (1516). Sanuto, bu mektubun kim tarafından yollandığını belirtmemiĢ,

sadece mektubun bir ağribar ile Kandiye‟den Korfu‟ya getirildiğini söylemiĢtir. A.e. , s. 78. 49 A.y. 50 A.e. , s. 109. 51 Kurdoğlu‟nun yanındaki korsanın adı mektubu yazanlar tarafından zikredilmemiĢtir. A.y. 52 A.y. 53 A.y. 54 A.y.

220

tarafından ödenmesini isteyen55

Kurdoğlu‟nun Kandiye kıyısına yaklaĢtığını gören

Venedikli yöneticiler surlara sığınıp oradaki dört büyük kadırgayı silahlandırmıĢtır.

Dük Marco Orio da “Simitecola” adlı gemisini silahlandırıp 500 adam toplamıĢtır.

Kurdoğlu, alınan bu savunma tedbirleri nedeniyle, herhangi bir saldırı giriĢiminden

kaçınıp oradan ayrılmıĢtır.56

Sitiya‟dan (Girit‟in doğusu) gönderilen mektuplardan57

yola çıkılarak Kurdoğlu‟nun 26 Eylül tarihinde Kandiye limanında olduğunu tespit

etmek mümkündür. Bu mektuplar Kandiye limanının yeterince korunaklı

olmadığından da bahsetmektedir. Limanda kadırga bulunmamaktadır. Söz konusu

liman, ikisi kötü durumda olan silahlı altı gemi58

tarafından korunmaktadır.

Göndereni belirtilmeyen bu mektuplar, Venedikli yöneticilerin neden sur civarına

sığındığını da açıklamaktadır. Bunun iki nedeni vardır: Ġlk neden, Kurdoğlu‟nun

limana ayak basmasıdır. Diğer neden ise silahlı ve büyük dört kadırganın surların

arkasını korumasıdır. Limanda ise kadırga bulunmamaktadır. Kurdoğlu, Kandiye‟ye

uğradıktan sonra bir Rodos gemisini ele geçirmiĢ59

, daha sonra da Zante‟ye uğrayıp,

orada seyreden beĢ gemiyi el koymuĢtur.60

Kurdoğlu, Doğu Akdeniz‟deki Venedik kolonilerinden esir almaya devam

ederken, Venedikliler, bu korsanın zararlı faaliyetlerini önleyememiĢtir. Donanma

Emini Niccolò Lipamano ile Donanma Emini Bernardo Navaier tarafından

Anabolu‟dan yollanan mektup, Kurdoğlu‟nun Anabolu‟da yetmiĢten fazla esir

aldığını bildirmektedir. 61

I. Selim‟in saltanat yıllarında, Akdeniz‟de dolaĢan Türk korsanlar

Kurdoğlu‟ndan ibaret değildir. Korsan Tuğrul‟un (Troylo) adı da anılmaktadır.

Baylos Leonardo Bembo‟nun Pera‟dan yolladığı 24 Ekim 1516 tarihli mektupta

55 Resmo‟lu (Réthymnon/Retimo) yönetici (retor/rettore) Andrea Bondimier de 3 Aralık‟ta (1516) teslim ettiği

mektubunda Kurdoğlu‟nun karaya çıkıp Resmo‟daki kasabaları yağmalamasından yakınmaktadır A.e. , C. XXIII,

s. 109 ve A.e. , C. XXIV, 147. 56 A.e. , C. XXIII, s. 109. 57 Sitiya‟dan (Girit) yollanan 27 Eylül 1516 tarihli mektuplar: A.e. , s. 110. 58 Kandiye limanını koruyan gemilerin kadırga olmadığının altını çizen bu mektuplar, bahsedilen gemilerin türü

hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. A.y. 59 Baylos Alvise Garzoni‟nin Korfu‟dan yolladığı 3 Ekim 1517 tarihli mektup: A.y. 60 Alvise Garzoni‟nin 24 Eylül 1517 tarihli mektubu: A.y. 61 Aralık 1516‟da gönderilen mektup: A.e. , s. 263.

221

korsan Tuğrul‟un62

adına rastlanmaktadır. Bu mektupta yazılı olduğu üzere korsan

Tuğrul‟un olduğu gemiye Venedikliler zarar vermiĢtir.63

Hatta, veziriazam Piri

Mehmed PaĢa, bu zararın tazmin edilmesini Baylos‟tan istemiĢtir.64

Bembo‟nun

mektubunda Kurdoğlu‟nun da adı geçmektedir. Venedik Baylosu, PaĢa‟ya

Kurdoğlu‟nu Ģikâyet edince, paĢanın ona verdiği cevap Ģöyle olmuĢtur: “Bizimkilere

de zarar veren bir korsan o. Alın sizin olsun”.65

Venedikliler, bu sözün doğru

olmadığının farkındadır. Çünkü padiĢah, zırhla donattığı 10 kadırgayı Bozcaada‟daki

Kurdoğlu‟nu yanına yollamıĢtır.66

Kurdoğlu, bu kadırgalarla Suriye‟ye gidecektir. I.

Selim Kurdoğlu‟nu cezalandırmak bir yana, ona donanmasını emanet etmektedir.

Kurdoğlu‟nun Suriye‟ye gideceğini duyan Bembo, Piri Mehmed PaĢa‟ya sitemde

bulunmuĢtur. Piri Mehmed PaĢa, emrin padiĢahtan geldiğini söyleyip yapacak bir

Ģey olmadığı cevabını vermiĢtir.67

Venedikli tüccarlar da Kurdoğlu‟nun denize

açılacak olmasından büyük bir endiĢe duymaktadır. Baylos, Ģarap taĢıyan birkaç

Kandiye gemisinin Kurdoğlu‟yla karĢılaĢmamak için yola çıkmadığını haber

almıĢtır.68

Trablus‟tan ġam‟a gidecek olan Osmanlı donanması Kıbrıs‟tan geçecektir.

Baylos, bu donanmanın geçiĢ koĢullarını Gelibolu Sancakbeyi Cafer Ağa ile

müzakere etmiĢtir.69

Mühimmat ve erzakla yüklü, 10 kadırga ve kalyata ve firkate

türünde 30-40 gemiden oluĢan bu donanma için Ģöyle bir karar alınmıĢtır: Gelibolu

Sancakbeyi Osmanlı donanmasına Kıbrıs‟taki Venedik gemilerine dokunmamaları

emrini vermiĢ, Baylos da, Kıbrıs tarafına gidecek olan Osmanlı donanmasının

barıĢçıl amaçlarla ve ticaret yapma niyetiyle orada olacağı bilgisini yönetici merciye 62 Korsan Tuğrul‟un (Troylo) adı Baylos‟un bir baĢka mektubunda da geçmektedir. 18 Temmuz 1517 tarihli bu

mektupta Ģu bilgiler verilmektedir: ĠĢketos‟ta (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/ĠĢkados:Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki

ada) esir alınan Eğriboz‟un Saraylı (?Sarali) kasabasına mensup olan Osmanlı tebaasının durumuna iliĢkin

Eğriboz Sancakbeyi ile görüĢen Baylos, fırsattan istifade ile korsan Tuğrul‟un Takımadalar‟da (Venedik‟in Doğu

Akdeniz‟dek kolonileri olan adalarda) yaptığı yağmayı Ģikayet etmiĢtir. PaĢa ise esir alınan Eğriboz‟lu tebaanın

teslimi için 2 aylık bir süre tanıdığını Baylos‟a söylemiĢtir. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından ĠĢkiros

(Ġskir/Schyros)62 Adası‟ndan yollanmıĢ olan 3 Kasım 1517 tarihli mektuplarda korsan Tuğrul‟dan söz

etmektedir. Sebastian Moro, ĠĢkire civarında dolanan bu korsanı Ģu cümleyle tanımlamaktadır: “ Tuğrul adlı bir

korsan vardır ki buradaki (ĠĢkiros‟daki) tüm Rodoslu ve Batı Akdenizli korsanlar tarafından en çok onun izi

sürülür” A.e. , C. XXIV, s. 626-627 ve A.e. , C. XXV, s. 181-184 ve Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal

Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 63 I Diarii, C. XXIII, s. 385. 64 A.y. 65 “È corsaro, fa danno anche agli nostri, prendetelo vui”. A.y. 66 Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan 28 Kasım 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 547. 67 A.e. , s. 548-549. 68 A.e. , s. 549. 69 Baylos Leonardo Bembo‟nun Ġstanbul‟dan yolladığı 28 Kasım 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 608.

222

iletmiĢtir. PadiĢahın icazetini alan Gelibolu Sancakbeyi Kıbrıs‟ın Osmanlı

donanmasına para karĢılığında erzak temin etmesi hususunda Baylos‟la mutabakata

varmıĢtır. Erzak temininin bedel karĢılığında yapılması, korsan yağmasını önlemek

içindir. Söz konusu mutabakatı önemli kılan asıl nokta, pek çok Hıristiyan gemisini

yağmalayan Kurdoğlu‟nun Osmanlı donanmasına komuta edecek olmasıdır.

Kurdoğlu dıĢında baĢka Osmanlı korsanlarının da donanmada yer alması, Venedik

Kıbrıs‟ı açısından ürkütücü olacağından ve bu kadar Osmanlı korsanını bir arada

gören ada, saldırıya geçeceğinden ötürü, Baylos, Osmanlı donanmasının barıĢçıl

olduğunu yöneticilere bildirme ihtiyacı duymuĢtur.

11 Aralık (1516) tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkan kuru etle yüklü ağribarın

reisi Quaresema (adı belirtilmemiĢ), takvimlerin 8 Mart 1517 tarihini gösterdiği bir

Pazar günü Venedik‟e ulaĢmıĢ, toplanmıĢ olan Venedik “coleggio”sunun huzuruna

çıkmıĢ ve Osmanlı donanması ve Kurdoğlu hakkında iĢittiği ve Ģahit olduğu bir

takım bilgileri Venedikli yetkililere iletmiĢtir.70

Bu reisin Venedik‟e varıĢı Sanuto

tarafından önemli bir hadise olarak kayda geçirilmiĢtir. Bahsi geçen reis, Ġstanbul

limanında 101 büyük, 103 adet hafif kadırga olduğunu, Bozcaada‟da 40 kadırga ve

top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi olduğunu belirttikten sonra, Kurdoğlu‟nun

Foça civarında gezindiğini haber vermektedir.71

Baylos Leonardo Bembo, Kurdoğlu‟na dair bilgi toplamayı sürdürmektedir.

Bir ara donanmanın yanından ayrılıp Ġzmir limanına giden Kurdoğlu, önceden esir

aldığı aralarında Venedik tebası ve diğer Hıristiyanların bulunduğu 150 kiĢiyi orada

öldürmüĢtür. Baylos, bu hadiseden son derece rahatsız olmuĢ ve yapılanı gaddarlık

olarak tanımlamıĢtır.72

Suriye ve Mısır‟a yollanan gemilere kılavuzluk eden Kurdoğlu, Korfu‟daki

Baylos‟un da yakın takibindedir. Alvise di Garzoni, peksimet almak için Kıbrıs‟a

uğrayan ve yirmi gün önce de (25 veya 26 Ocak tarihinde) oradan ayrılan gemi reisi

Piero Vasallo ile görüĢmüĢtür. Baylos, reisin verdiği bilgileri 15 ġubat 1517 tarihli

mektubunda yazmıĢtır. Piero Vasallo adlı bu reis, Kıbrıs‟tan ayrıldıktan sonra Milos

70 A.e. , C. XXIV, s. 48. 71 A.y. 72 Leonardo Bembo tarafından yollanan 15 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 101.

223

Adası civarında bir yük gemisinin reisiyle karĢılaĢmıĢtır.73

Ġstanbul‟dan gelen bu

reis, Gelibolu‟da silahlandırılmıĢ halde 40 kadırga gördüğünü ve Kurdoğlu‟nun

komutasında bulunan 30 yelkenlinin bu gemilerle birleĢtiğini ona söylemiĢtir. Piero

Vasallo‟yla konuĢan bu reis, Gelibolu‟da bulunan büyük küçük bütün gemilere

atlarla hırdavat ve mühimmat taĢındığını da görmüĢtür. Bütün bu anlatılanlardan

haberdar edilen Korfu‟daki Baylos, Kıbrıs‟tan Venedik‟e buğday taĢıyan kalyonlar

tarafından benzer bilgilerin iletildiğini yazmaktadır.

Donanmayla beraber Mısır‟a gitmekte olan Kurdoğlu, yolda rastladığı

Hıristiyan gemilerini ele geçirmektedir. Nisan ayı içinde Venedik‟e ulaĢan önemli

haberleri art arda sıralayan Marino Sanuto, 9 Nisan‟da Kıbrıs tarafından gelen bir

gemi reisinin Senato‟ya sunduğu bir rapordan bahsetmektedir.74

Bu gemi reisi,

Rodos‟lulara ait bir filonun Kurdoğlu tarafından ele geçirildiğini rapor etmektedir.

Ele geçirilen filo, iki tanesi büyük kadırga olmak üzere toplam 17 gemiden

oluĢmaktadır.75

Kurdoğlu‟nun yanında ise 35 gemi bulunmaktadır. Olay, Episkopi‟de

meydana gelmiĢtir.

Anabolu‟daki Venedik vatandaĢlarından biri olan Niccolò Cavopena

tarafından yollanan 15 Ocak 1517 tarihli mektup76

, Kurdoğlu‟nun komutasındaki

gemilerin sayı ve türleri hakkında önemli bilgiler vermektedir. Niccolò

Cavopena‟nın bu mektubuna göre, ġam üzerine yürüyen padiĢah, erzak sıkıntısı

nedeniyle Ceneviz Mahonası olan Sakız‟a haber salmıĢ ve ondan on gün içinde

200.000 kantar peksimet temin etmesini istemiĢtir. PadiĢah tarafından verilen bu

emrin Sakız‟a ulaĢmasından 15 gün sonra, Kurdoğlu Sakız‟da görülmüĢtür. Kırkı

büyük onu hafif olmak üzere toplam 50 kadırga ile oraya gelen Kurdoğlu, ısmarlanan

peksimetleri teslim almıĢtır. Sakız‟dan sonra Anadolu kıyılarına uğrayan ve oralarda

hazırlanan peksimeti de anbarına katan Kurdoğlu, Trablus tarafına doğru yol

almıĢtır.77

Kurdoğlu‟nun gemileri peksimetten baĢka Ģeyler de taĢımaktadır:

Cavopena, padiĢahın Anadolu‟da çift çift papuç, çizme ve poturu yaptırdığını

73 A.e. , s. 125. 74 A.e. , s. 154. 75 A.e. , s. 154-155 76 Bu mektup, Anabolu‟dan yollanmıĢtır. Mektup, 11 Nisan‟da (1517) Korfu‟daki Baylos Bernardo Soranzo‟ya

ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 157. 77 A.e. , s. 157-158.

224

yazmaktadır. Trablus kıyısına ulaĢan Kurdoğlu, padiĢahın emri üzerine orada

bulunan büyüklü küçüklü bütün gemileri alıkoymuĢtur. Kurdoğlu, bu gemilerle

ġam‟daki orduya buğday ve arpa taĢıyacaktır.78

Bunun yanı sıra, Gelibolu ve

Ġstanbul‟da donanma hazırlatan padiĢahın topraklarında yaĢayan her 10 erkeği bir

denizcinin masraflarını karĢılamakla yükümlü kılan vergi ihdas edilmiĢtir. Niccolò

Cavopena, bu bilgiyi Sakız‟daki Mahona yönetiminin ileri gelenlerinden biri olan

yakın dostu Paolo Giustiniani dei Campi‟den edindiğini belirtmektedir.79

Dimyat‟tan gelen iki ağribarın reisleri, Girit‟e uğrayıp, oradaki Venedik

heyetine rapor sunmuĢtur. 14 Mart 1517 tarihli bu rapor, Kurdoğlu ile Rodos

gemileri arasındaki çatıĢmadan bahsetmektedir. Kurdoğlu‟nun komutasındaki 36

gemi, önce Rodos‟un Episkopi limanına hücum etmiĢ, daha sonra Simie‟ye (Signi,

Symi, Simia) gitmiĢtir.80

Osmanlı donanmasındaki gemilerin on ikisi büyük gemi, on

altısı kadırga ve sekizi kalyatadır.81

Reisler, Dimyat‟ta rastladıkları bir Osmanlı

subaĢısından bunları öğrenmiĢtir.

PadiĢah, Suriye ve Mısır‟ı fethettikten sonra, Osmanlı ordusuna mühimmat ve

erzak sevkedilmesini emretmiĢ ve bu uğurda donanmasını seferber etmiĢtir.82

Baylos,

bir önceki ayın 30‟unda, yani 30 Mart 1517 tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılmak için

harekete geçen Osmanlı donanmasının yola çıkma teĢebbüsünün ters yönde esen

rüzgârın muhalefeti nedeniyle akamete uğradığını belirtmenin yanında, ihtimal

Suriye ve Mısır‟a gidecek olan bu donanmadaki gemi türü ve gemi sayısı hakkında

malumat vermektedir. Ġstanbul‟da bulunan 90 geminin ellisini 20 büyük kadırga, 4

hafif kadırga, 10 kalyata, top ve at gemilerinden oluĢan 10 gemi ve 6 firkate olarak

sıralayan Baylos, geri kalan 40 geminin türü hakkında herhangi bir bilgi

vermemektedir. Baylos donanmadaki dört büyük geminin erzak, cephane, demir ve

papuçla yüklü olduğunu da not düĢmüĢtür. Gelibolu‟yu ziyaret eden Baylos, orada

da onu hafif onu büyük olmak üzere toplam 20 kadırga görmüĢtür. Leonardo

Bembo‟nun Ġstanbul‟daki 90 gemiye ve Gelibolu‟daki 20 kadırgaya Kurdoğlu‟ndaki

gemiler eklendiğinde 160 yelkenli ettiğini söylemesinden yola çıkarak Kurdoğlu‟nun

78 A.e. , s. 158. 79 A.y. 80 A.e. , s. 162, s. 164. 81 A.e. , s. 164. 82 Baylos Leonardo Bembo tarafından Pera‟dan yollanan 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 205.

225

komutası altında bulunan gemi sayısının 50 olduğu sonucuna varmak mümkündür.

Baylos, Osmanlı donanmasındaki mühimmat hakkında da önemli bilgiler

vermektedir. Patlayıcılarla yüklü olan kadırgaların her birinde elliĢer yeniçerinin

bulunduğunu söyleyip her kadırgada ikiĢer tane bulunan bacaluĢkanın her birinin

100 libre (209 kg)83

ağırlığındaki gülleleri atabildiğini ifade etmektedir.

Venedik Baylosu bunları anlatırken, Kurdoğlu o sırada Ġstanbul civarında

değildir. Rodos sularındadır. Magosa‟dan 2 Nisan 1517 tarihli bir mektup gönderen

Venedikli Komutan Vicenzo Capello, Kurdoğlu‟nun Ġskenderiye limanına gelmeden

önce Rodos ve Girne‟ye uğradığını yazmaktadır.84

Bu denizcinin komutasındaki

donanma, Venedikli ve Rodoslulara göz dağı vermek için iki ayrı grup halinde bu iki

yerden geçmiĢtir. Girne‟ye uğrayanlar 12 gemiden ibarettir. Bu gemiler, doğudan

esen rüzgârın yardımıyla Girne‟den Anadolu‟nun güney kıyısına geçmiĢtir.85

Vicenzo Capello Anadolu‟ya uğrayan bu gemilerin kısa süre sonra Ġskenderiye ya da

Suriye‟ye gideceğini yazmaktadır. Kalyata ve firkateleriyle birlikte Berberistan‟a

gidecek olan Kurdoğlu denizci ve korsan toplamak için Anadolu kıyılarına

uğramıĢtır. Zira, orası tam bir korsan yatağıdır.

Giaccomo di Giuliano adındaki kiĢi, Dubrovnik‟ten yolladığı 25 Haziran

(1517) tarihli mektupla, Osmanlı donanmasının Ġskenderiye limanına varıĢını haber

vermektedir.86

Bu Ģahıs, mektubu yazdığı günün akĢamında Osmanlı donanmasının

Ġskenderiye limanına ulaĢtığını belirtmektedir. Ġskenderiye‟ye gelen Kurdoğlu ele

geçirdiği gemileri beraberinde götürmek suretiyle Nil Nehri üzerinden Kahire‟ye

inmiĢtir.87

Ayrıca bahsi geçen bu Venedikli, padiĢahın ganimet, esir ve özgür

Mağriblileri taĢıyan iki gemiyi Ġskenderiye limanından Ġstanbul‟a yolladığını

bildirmektedir.88

83 1 lire: 2.09 kilogram. Lane, Venice and History, s. 358. 84 Rodos Üstadıâzamı ona bu haberi iletmiĢtir. A.e. , s. 216. 85 Venedikli Komutan, Rodos‟a uğrayan gemilerin sayısı hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. A.y. 86 Söz konusu mektup 10‟lu Reisler Konseyi (Consilio dei Capi di X) Sekreteri Niccolò Aurelio‟ya yollanmıĢtır.

A.e. , s. 456. 87 A.y. 88 PadiĢah Mağriblilere ait gemilere de el konulmasını emrettiğinden ötürü, bu özgür Mağribliler‟in ele geçirilen

gemilerdeki Mağribliler olmalı. Gemi reisi Dimitri Columbardo‟nun Kıbrıs‟taki Venedik heyetine Baf‟tan

yolladığı 23 Haziran 1517 tarihli mektup, Türk, Kandiyeli ve Mağribli olduğuna bakılmaksızın Ġskenderiye‟deki

tüm gemilerin padiĢah emri ile alıkonulduğu bilgisini vermektedir. Ġskenderiye kıyısını Osmanlı donanması

226

Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi, Kurdoğlu‟nun 170 yelken

ile Ġskenderiye limanına girdiğini ve çok sayıda Hıristiyan için tehdit oluĢturduğunu

Venedik‟e gönderdiği 11 Temmuz 1517 tarihli mektupla bildirmektedir.89

Ġstanbul‟daki Baylos da ona yakın bir rakam zikretmekte, Ġskenderiye‟ye 160 gemi

geldiğini bildirmektedir.90

Giaccomo di Giuliano, 25 Haziran (1517) tarihli

mektubunda Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği gemileri Kahire tarafına götürdüğünü

söylemiĢ, fakat bu gemilerin özelliklerini ve de kimlere ait olduklarını izah

etmemiĢtir.91

Bu hususta, Napoli Konsolosu‟nun az önce bahsi geçen mektubuna

baĢvurmak gerekir: Napoli Konsolosu, Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği gemilerin

Cenevizliler‟e ait iki tüccar gemisi olduğu, söz konusu gemilerin Sakız‟a mal

taĢırken Kerpe Adası‟nda (Rodos‟un güneybatısında) Kurdoğlu‟na yakalandığını ve

gemideki malların değerinin 100.000 dukaya kadar ulaĢtığı gibi birtakım bilgiler

vermektedir.92

Ancak, bu iki Ceneviz gemisi tarafından taĢınan malların neler

olduğuna dair herhangi bir Ģey söylememektedir.93

Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan 20 Haziran 1517 tarihli mektup

Mısır‟daki Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir kaynaktır. Baylos,

donanmasını yakından görmek isteyen padiĢahın Kahire‟den Ġskenderiye tarafına

geçtiğini, bu esnada Ġskenderiye limanında bulunan tüm gemilerdeki topların

boĢaltıldığını ve onun Ģerefine kocaman ateĢler yakıldığını yazmaktadır.94

Kurdoğlu

Kahire‟den Ġskenderiye‟ye geçen padiĢaha eĢlik etmiĢtir.95

PadiĢah, Kahire‟den

Ġskenderiye‟ye geçerken Osmanlı donanması tarafından alıkonulan bir Venedik

pergendesine binmiĢtir.96

Kurdoğlu, bu pergendenin dümenine geçmiĢtir. PadiĢah ve

haricindeki gemilerden arındıran padiĢah, bunu yaparak Osmanlı donanmasına yapılacak herhangi bir saldırı

ihtimalini ortadan kaldırmıĢ oluyordu. A.e. , s. s. 456 ve 599. 89 A.e. , s. 456. 90 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.y. 91 A.e. , s. 494. 92 A.e. , s. 494. 93 A.y. 94 A.e. , s. 506. 95 Önceki satırlarda bahsedilen iki mektup, Kurdoğlu‟nun Nil Nehri üzerinden, Ġskenderiye‟den Kahire‟ye doğru

hareket ettiğini bildirmektedir. Yeniden anımsatmak gerekirse, bu mektuplardan biri, Giaccomo di Giuliano

adındaki Ģahsa ait olan 25 Haziran 1517 tarihli mektuptur. Diğer mektup ise, Venedik‟in Napoli Konsolosu olan

LeonardoAnselmi‟ye aittir. Onun tarihi de 11 Temmuz 1517‟dir. A.e. , s. 456, s. 494 96 Kıbrıs‟taki heyete Baf‟tan 23 Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan reis Dimitri Columbardo, Kahire‟de ele

geçirilen bu pergende hakkında bilgi vermektedir. Columbardo, Venedik pergendesinin değeri 1500 dukanın

üstünde olan mallar taĢıdığını yazmaktadır. Fakat, Venedikli bu reis pergendenin içindeki malların neler

olduğundan bahsetmemekte, sadece pergendenin içindeki ganimetle beraber ya Ġstanbul‟a ya da Antalya‟ya

227

Kurdoğlu, önce üç gün97

Ġskenderiye‟de kalmıĢ, oradan ReĢid‟e (Rosseto/Rosetta)

geçmiĢ98

, kısa süre sonra da Kahire‟ye dönmüĢtür.99

Yanlarında da kalyata ve

firkateden oluĢan 30 gemi100

vardır. PadiĢah, Ġskenderiye‟deki donanmasını korumak

adına, Kahire ve Ġskenderiye kıyılarındaki bütün Kandiye, Mağrib gemilerini, hatta

donanma dıĢında kalan Türk gemilerini alıkoydurmuĢtur.101

PadiĢahın emriyle

alıkonulan gemilerden bir tanesi Venedik‟e ait bir kadırgadır. Bu kadırga, Kandiye

çıkıĢlıdır ve çok sayıda çekiç taĢımaktadır.102

Çekiç taĢıyan bu kadırga padiĢah

tarafından Kahire‟den Ġskenderiye‟ye nakledilmiĢtir. Alıkonulan bir diğer Venedik

kadırgası Memlük Sultanı‟na ödenecek olan 10.000 duka tutarındaki haracı taĢırken

durdurulmuĢtur. Lucha Loredan, Hanya‟dan yolladığı 18 Eylül 1517 tarihli

raporunda bu kadırgadan bahsetmektedir.103

Çekiç taĢıyan Venedik kadırgasını da

yanında götürmüĢtür. Dubrovnik‟e ait bir gemi de Osmanlıların eline geçmiĢtir.

Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği bu Dubrovnik gemisinin içinde Osmanlı donanması

hakkında bilgiler içeren, Üstadıâzam‟a yazılmıĢ mektuplar bulunmuĢtur.104

gönderileceğini söylemektedir. Söz konusu reis 5 Haziran‟da Ġskenderiye‟ye uğramıĢ ve bütün bu bilgileri o

sırada edinmiĢtir. A.y. 97 Vicenzo Capello adlı Venedikli komutan, 19 Mayıs 1517 tarihinde Magosa‟dan yolladığı mektubunda,

Kurdoğlu‟nun beĢ gün Ġskenderiye‟de kaldığını ileri sürmektedir. A.e. , s. 604-605. 98 Kahire‟ye dönmekte olan padiĢaha eĢlik eden Kurdoğlu‟nun izlediği rotadan söz edenlerden biri de Venedikli

komutan Vicenzo Capello‟dur. Bu komutan, Magosa‟dan yolladığı 19 Mayıs 1517 tarihli mektubunda bu rotayı

Ģöyle çizer: ReĢid, Dimyat, Nil Nehri ve Kahire. A.e. , s. 599 ve 604-605 99 Dimitri Columbardo tarafından yollanan 23 Haziran 1517 tarihili mektup: A.e. , s. 599. 100 Vicenzo Capello, Kurdoğlu‟nun kalyata, firkate ve kadırgalardan oluĢan 26 gemi ile Kahire‟ye doğru yelken

açtığını yazmaktadır. 19 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 604-605. 101 Alıkonulan Venedik gemilerinin iadesi ayları bulmuĢ, Ağustos ayı ile Eylül ayının ilk günlerinde birkaç

geminin salıverilmesine padiĢah müsaade etmiĢtir. Lucha Loredan, Hanya‟dan Venedik‟e yolladığı 18 Eylül 1517

tarihli raporunda Michelin Balbi adındaki ağribar reisinin anlattıklarına istinaden, alıkonulan Venedik gemilerinin

nasıl iade edildiğini izah etmektedir. Venedik gemilerinin iadesi iĢiyle Gelibolu Sancakbeyi ve aynı zamanda

Kaptanıderya olan Cafer Ağa‟nın ilgilendiğini öğrenen Lucha Loredan, iade iĢinin 5-6 güne kalmaz

tamamlanacağı Ģeklinde bir söylentinin kulağına geldiğini, ancak 8 gün geçmesine rağmen iadenin hâlâ

gerçekleĢmediğini yazmaktadır. Kandiye‟li Yönetici bu gecikmenin nedenini de öğrenmiĢtir. Kahire‟nin önde

gelen ailelerini gemi ile Ġstanbul ve Anadolu‟nun çeĢitli yerlerine dağıtacak olan 8 gemiye komuta edecek olan

Sinan PaĢa Ġskenderiye‟den henüz ayrılmadığından Venedik gemilerinin bir kısmı iade edilmemiĢtir. Güvenlik

kaygısı bunun nedeni olabilir. El konulup salıverilmeyen gemilerden üç tanesi baharat taĢıdıkları için, daha

doğrusu baharat ürünlerinin korunmaya muhtaç olacak kadar kıymetli olmalarından ötürü bırakılmamıĢlardır.

Memlük Sultanı‟na iletilecek olan 10.000 duka tutarındaki vergiyi taĢırken alıkonulan kadırganın serbest

bırakılması için nihayet padiĢahtan icazet alınmıĢtır. Fakat denizde ilerlerken su alan kadırga, yükünü hafifletmek

zorunda kalmıĢtır. Demek ki bu kadırga aynı zamanda ticari mallar taĢımaktadır. A.e. , C. XXIV, s. 599 ve A.e. ,

C. XXV, Ekim1969, s. 38-39, 790 ve 832. 102 A.e. , C. XXIV, s. 599. 103A.e. , s. 38. Vicenzo Capello adlı Venedikli komutan ise, 19 Mayıs 1517 tarihinde Magosa‟dan yolladığı

mektubunda bu kadırganın Venedik‟e iadesi için Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Niccolò Bragadin‟in devreye

girdiğini haber vermektedir. 19 Nisan‟da (1517) Ġskenderiye‟den ayrılan söz konusu elçi (consulo) padiĢahın

huzuruna çıkmak için Kahire‟ye uğramıĢtır. Vicenzo Capello tarafından aynı yerden yollanan 31 Mayıs tarihli bir

baĢka mektup, padiĢahın kadırgayı geri vermediğini bildirmektedir. A.e. , s. 604-605. 104 Dimitri Columbardo adındaki Venedikli reis, Ġskenderiye‟de bulunduğu 5 Haziran (1517) günü bu bilgiyi

edinmiĢtir. Venedikli bu reis, patriçi Girolamo Lando‟nun oğlundan bunu öğrenmiĢtir. Osmanlılara esir düĢen bu

228

Donanma Emini Sebastian Moro tarafından yollanan 23 Eylül 1517 tarihli

mektuplar105

el konulan Venedik gemilerinin akıbetinden bahsetmektedir. Söz

konusu mektuplar, Ġskenderiye civarında alıkonulan Venedik gemilerinin çoğunun

serbest bırakıldığını haber vermektedir.106

Ancak padiĢah, çekiçle yüklü olan büyük

kadırga107

ile ganimet taĢımak için alıkonulan birkaç gemiyi salmamıĢtır.108

Sebastian Moro bütün bu bilgileri Ġskenderiye‟den gelen Hanya‟lı ağribar reisi

Michelin Balbi‟den109

öğrenmiĢtir. Moro, bu reisten Kurdoğlu hakkında önemli

malumat edinmiĢtir. Michelin Balbi, Kurdoğlu‟nun 25 yelkenli ile Nil Nehri‟nin

sularında bulunduğunu Moro‟ya bildirmiĢtir.110

Osmanlı donanmasının Ġstanbul‟a

gitmekte olduğu, yakında oraya varacağı bilgisi de adı geçen reis tarafından

Donanma Emini‟ne iletilmiĢtir.111

Kandiye‟den 2 Ekim 1517 tarihli bir mektup112

yollayan Patriçi Faustin

Delfino Kurdoğlu‟nun Osmanlı donanmasından azledildiğini iddia etmektedir.113

Ancak, onun günde 80 akçe aldığını da söylemektedir. Kurdoğlu‟na maaĢ

bağlandığına göre azl kelimesi abartılı bir ifadenin ürünü olmalıdır. Kurdoğlu,

azledilmemiĢ, sadece donanmadan uzaklaĢtırılmıĢtır. Kurdoğlu‟nun donanmadan

uzaklaĢtırılması onun padiĢah himayesinden mahrum edildiği anlamına gelmese de,

Venedikli padiĢahın kadırgalarından birine yerleĢtirilmiĢtir. Dimitri Columbardo‟nun 23 Haziran 1517 tarihli

mektubu: A.e. , s. 599. 105 Bu mektuplar Çuha Adası‟ndan Korfu‟ya gönderilmek üzere “Marzela” adlı bir kadırgaya teslim edilmiĢtir.

A.e. , C. XXV, s. 37-39. 106 A.e. , s. 38. 107 Bahsi geçen büyük kadırga Venedik için son derece değerlidir. Ġki kiĢinin mektubuna konu olmuĢtur.

Bunlardan biri Dimitri Columbardo adlı gemi reisidir. Onun tarafından Kıbrıs‟taki Venedik heyetine (rezimento:

reggimento) yollanan ve 23 Haziran 1517 tarihinde, Gazibaf (Baffo/Kıbrıs) limanından teslim edilen mektup, bu

kadırganın Osmanlılar tarafından ele geçirildiğini haber vermektedir. Komutan Vicenzo Capello da bu gemiden

söz etmektedir. Bu Venedikli Komutan tarafından Magosa‟dan yollanan19 Mayıs 1517 tarihli mektup Ģu bilgiyi

vermektedir: Ġskenderiye elçisi söz konusu kadırganın iadesi için padiĢahın bizzat kendisiyle görüĢmüĢtür. A.e. ,

C. XXIV, s. 599, s. 604-605. 108 A.e. , C. XXV, s. 38. 109 Michelin Balbi, 3 Eylül (1517) günü Ġskenderiye‟den yola çıkmıĢtır. A.y. 110 Michelin Balbi adındaki bu reis, Kurdoğlu‟nun 25 gemi ile Nil Nehri‟nde bulunduğunu baĢka birine daha

haber vermiĢtir. Bu kiĢi, Kandiyeli Yönetici Lucha Loredan‟dır. 18 Eylül 1517 tarihli bir raporu Hanya‟dan

Venedik‟e yollayan Lucha Loredan, Kurdoğlu‟nun bir süre Nil sularında bekledikten sonra Kahire tarafına

geçtiğini adı geçen reisten öğrenmiĢtir. A.e. , s. 37-39. 111 Girit‟li Yönetici Lucha Loredan tarafından Hanya‟dan yollanan 18 Eylül (1517) tarihli rapor, padiĢahı taĢıyan

donanmanın Ġskenderiye‟den nasıl ve ne zaman yola çıktığını anlatmaktadır. Söz konusu mektupta geçtiği

biçimde, Osmanlı donanması bir heyetle beraber Ġstanbul‟a gitmek için, 12 Ağustos‟ta (1517) Ġskenderiye

limanından denize açılmıĢtır. Lucha Loredan‟a bu bilgileri veren kiĢi de Michelin Balbi adlı reistir. Lucha

Loredan, bu reisin 20 Haziran‟da (1517) Hanya‟dan yola çıktığını yazmaktadır. Söz konusu Yönetici, el konulan

Venedik gemileri hakkında bilgi toplasın diye bu reisi Ġskenderiye‟ye yollamıĢ ve dönüĢte ondan bu bilgileri

edinmiĢtir. A.y. 112 Söz konusu mektup, Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 62 113 “Curtogoli sono restà dismesso di l‟armada et havea di provisione aspri 80 al zorno”. A.y.

229

Kurdoğlu, yağma faaliyetlerini meĢrulaĢtıran bir vasıtanın, yani donanmanın dıĢında

bırakılmıĢtır. I. Selim, Kurdoğlu‟na geçimlik temin ederek onu yağmadan alıkoymak

istiyor olabilir. Bu, padiĢahın Venedik tüccarlarını korsanlardan korumak için aldığı

tedbirlerden biridir. Mısır zenginliğinin devam etmesi, Mısır etrafında dönen ticaretin

devam etmesiyle doğru orantılıdır. Osmanlı padiĢahı, bu nedenden ötürü, Mısır

ticaretinin gediklisi olan Venedik tüccarına sırt çevirmemiĢ, onu koruyucu kanatları

altına almıĢtır.

Yavuz Sultan Selim, Kurdoğlu tarafından yürütülen yağma faaliyetlerini

engellemek adına birtakım tedbirler almıĢtır. Kurdoğlu‟na maaĢ bağlayıp onu

yağmadan uzak tutarken, bu korsanın emrindeki diğer korsanları alıkoydurmuĢtur.

Alıkonulan korsanlardan biri olan Rum korsan Cavasitais114

yanındaki 43 korsanla

birlikte bir firkateye binip Ġskenderiye‟den kaçmıĢtır.115

Bahsi geçen firkate,

saldırmaya niyetlendiği Kandiyeli bir kadırga tarafından Skili Burnu (Mora

Yarımadası‟nın doğusu) açıklarında alabora edilince gemideki korsanların bir kısmı

boğulmuĢtur. Bu olaya bizzat Ģahit olan Donanma Emini Sebastian Moro, sağ kalan

korsanların boğdurulmasını emretmiĢtir. Donanma Emini Kurdoğlu‟nun araya girip

bu korsanları elinden almasından çekindiği için böyle davranmıĢtır.

Kurdoğlu‟nun emrindeki firkate ve kalyatalar Venedik gemilerine saldırmaya

devam etmektedir. LefkoĢe‟den Ġstanbul‟a gelen birkaç Venedikli tüccar, orada

bulunan Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟ya116

Kurdoğlu‟nu Ģikayet etmiĢtir.

Venedikli tüccarlar, Kurdoğlu‟nun firkate ve kalyataları tarafından zarara

uğratıldıklarını, gemi ve mallarına el konulduğunu söylemiĢlerdir. Alvise Mocenigo,

kendisine anlatılanları Piri Mehmed PaĢa‟ya iletmiĢ, bu paĢa da birkaç mektup yazıp

ele geçirilen gemilerin ve esirlerin serbest bırakılmasını emretmiĢ, sorumluları

cezalandırmak adına kocaman bir kadırgayı silahlandırmıĢtır.117

Bütün bu

anlatılanlar, Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo‟nun yolladığı 7 ve 8 Aralık

114 Cavasitais, 1516 yılında Seferihisar‟dadır. O sırada Kurtoğlu‟nun himayesinde Takımadalar‟da yağma

yapmaktadır. Aynı korsan, 1517 yılında Ġskenderiye‟dedir. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından

Leccena‟dan yollanan 17 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 224-225. 115 Bu olay, Donanma Emini‟nin mektubu yazmasından dört ay önce gerçekleĢmiĢtir. Yani, Cavasitais, 1517

yılının Haziran ayında Ġskenderiye‟den kaçmıĢtır. A.y. 116 Alvise Mocenigo, Kahire‟deki padiĢahın huzuruna çıkan Venedik li birkaç Elçi‟den biridir. ReĢid‟den yola

çıkan Osmanlı donanması tarafından Ġstanbul‟a götürülmüĢtür. Kurdoğlu ona eĢlik etmiĢtir. A.e. , s. 274. 117 A.e. , s. 239.

230

(1517) tarihli mektuplarda geçmektedir. 118

Baylos, bu mektuplarında 1517 yılının

Kasım ayı içinde cereyan eden olayları anlatmaktadır. Dolayısıyla, söz konusu

Ģikayet, 1517 yılının Kasım ayında dile getirilmiĢtir.

Kurdoğlu‟na bağlı firkate ve kalyatalar, Kıbrıs civarındaki gemileri

yağmalarken, bu korsanın kendisi Mısır‟dan ayrılmak için hazırlık yapmaktadır.

Kurdoğlu yola çıkmadan önce emrindeki 32 gemiyi önden yollamıĢtır.119

Bu gemiler

12 Ağustos‟ta (1517) Ġskenderiye‟den yola çıkmıĢtır.120

Kurdoğlu ise çok daha

sonra, 20 Eylül‟de (1517) Kahire‟den denize açılmıĢtır.121

Yanında, kadırga, firkate

ve kalyatalardan oluĢan 25 gemi vardır.122

Bu gemiler 500 yeniçeriyi taĢımaktadır.

Ayrıca Kurdoğlu, Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟yu Ġstanbul‟a götürmekle

vazifelendirilmiĢtir.123

Onun az sayıda gemiyle yollanmıĢ olması yağma yapmasını

önlemek için alınmıĢ bir tedbirdir. Aynı nedenden dolayı, Kurdoğlu‟nun

donanmayla beraber gitmesine izin verilmemiĢtir. 160 yelkenliden oluĢan Osmanlı

donanması Kurdoğlu‟ndan birkaç gün önce Rodos civarında görülmüĢtür.124

Kurdoğlu, I. Selim ile Rodos Üstadıâzamı arasında yapılan iki yıllık ateĢkes

antlaĢması125

yüzünden Rodos gemilerini yağmalayamamıĢtır. PadiĢah, bu korsanın

artık zararsız olduğunu Venedik‟e göstermek istemektedir ki Venedik elçisi Alvise

Mocenigo‟yu kadırgasıyla beraber ona emanet etmiĢtir. Kurdoğlu aynı yılın Ekim

ayında Ġstanbul‟a varmıĢtır.126

118 A.y. 119 Üstad-ı Âzam (Rodos) tarafından yollanan 6 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 120 Kandiyeli Yönetici (rettore) Lucha Loredan tarafından yollanan 18 Eylül 1517 tarihli mektup (Bu mektup,

Michelin Balbi adındaki reis tarafından sunulan rapordan söz etmektedir). A.e. , s. 37-39. 121 Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 143-144. 122 Venedik elçi heyeti tarafından yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 144. 123 Elçi heyetinin kâtibi Daniel di Lodovico tarafından Kahire‟den yollanan 12 Eylül 1517 tarihli mektup,

Kahire‟den dönen Kıbrıs elçisi Bortolo Contarini tarafından Teğmen (luogotenente) Donado Marcello „ya

sunulan rapor (Söz konusu rapor, 1517 yılının Ekim ayında sunulmuĢtur. Kasım ayında Venedik‟e uğrayan

teğmen, bahsi geçen raporu Senato‟ya iletmiĢtir). A.e. , s. 79-80, s. 131-132. 124 Üstadıâzam tarafından yollanan 6 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 125 PadiĢahla görüĢmek için Dimyat‟ta bulunan Venedik elçi heyeti, Tommaso Duodo adlı bir reisten Osmanlı ile

Rodos arasında ateĢkes antlaĢması yapıldığını öğrenmiĢtir. Söz konusu reisin gemisi 60 kiĢiden oluĢan bir hacı

kafilesiyle Yafa‟dan (Zafo) dönmektedir. Söz konusu reis, gemisi su almaya baĢlayınca Rodos kıyısına yanaĢmak

zorunda kalmıĢtır. Rodoslular tarafından çok iyi ağırlanan reis, Rodos Üstad-ı Âzamı‟yla da konuĢmuĢtur.

AteĢkes yapıldığını da ondan öğrenmiĢtir. Venedikli elçi heyet tarafından Dimyat‟tan yollanan 7 Kasım 1517

tarihli mektup: A.e. , s. 71-72. 126 Venedik Elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 145-

146.

231

Carlo Moro tarafından Anabolu‟dan yollanan 8 Ocak 1518 tarihli mektup127

,

önemli bilgiler içermektedir. Sakız civarında turlayan 31 kalyatadan bahseden

mektup, top ve patlayıcılarla donanmıĢ olan kalyataların tehlike saçtıklarını, bilhassa

Sakız‟da bulunan iki Ceneviz ve bir Dubrovnik gemisi için tehdit oluĢturduklarını

bildirmektedir.128

Sakız civarında dolanan 31 kalyatanın reisleri, Kurdoğlu‟nun

yeğeni (veya torunu) ve kayınbiraderidir (veya bacanağı yahut eniĢtesi).129

Mektupta yer alan diğer bir önemli bilgi Ģudur: Kurdoğlu, Baylos‟un Leonardo

Bembo‟nun baĢvurusu üzerine Ġstanbul‟daki bir zindana kapatılmıĢtır. 130

Yağma istemeyen padiĢahın, bu tavrına rağmen özgürce hatta isyankârca

davranan korsanlar yok değildir. Venedik Elçisi Alvise Mocenigo131

, tarafından

Eğriboz‟dan yollanan 23 Ocak 1518 tarihli mektupta 132

üç âsi denizciden

bahsedilmektedir. Bunlardan biri meĢhur Piri Reis‟tir. Bahsi geçen mektuba göre,

Piri Reis ile Tachialis Suliman ve Bronzus 24 gemi ile uğradıkları Sakız‟dan

padiĢahın icazeti olmadan 800 adam toplamıĢlar ve bu adaki bir kaleyi cebren ele

geçirip padiĢahın tebaası olan 400 kiĢiyi esir almıĢlardır.133

Bu üç denizci daha da

ileri giderek Midilli berzahında duran Osmanlı top gemisine el koyup berzahtan

denize çıkmıĢtır.134

Venedikli elçi söz konusu mektubu yardım istemek için

yazmıĢtır. Adı geçen üç korsan elçinin gemisine saldırıp gemideki komutana kılıç

çekmiĢtir. Alvise Mocenigo, Sakız ve Midilli‟den bahsettiğine göre, bu olaylar, onun

127 Söz konusu mektup, Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 247. 128 A.y. 129 Burada yeğen için kullanılmıĢ olan Ġtalyanca “nipote” sözcüğünün aslında Türkçe‟de iki karĢılığı vardır:

Bunlardan biri yeğen, diğeri torundur. Ġtalyanca “cognato” (cugnado) sözcüğü ise, Türkçe‟de üç karĢılık

(kayınbirader, bacanak ve eniĢte) bulduğundan ötürü, çevirilirken karıĢıklığa yol açabilmektedir. Bu nedenle bu

iki kelimenin diğer Türkçe karĢılıkları parantez içinde verilmiĢtir. Adları dahi belirtilmeyen bu iki akrabanın

Kurdoğlu‟yla olan akrabalık derecesini saptamak, son derece güçtür. A.y. 130 Kurdoğlu‟nun zindana kapatıldığını ileri süren baĢka bir mektup, Sanuto‟nun kaynakları arasında

bulunmamaktadır. Bu nedenle, Carlo Moro‟nun Anabolu‟dan yolladığı 8 Ocak 1518 tarihli mektupta ileri sürülen

bu iddia desteklenememektedir. A.y. 131 Alvise Mocenigo, 1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟a varmıĢtır. Kahire‟den yola çıkan elçiye Kurdoğlu eĢlik

etmiĢtir. Ġkisi aynı yılın Eylül ayında Kahire‟den denize açılmıĢtır. Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den

yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup ile elçi heyetinin kâtibi Daniel di Lodovico tarafından Kahire‟den yollanan

12 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 131-132 ve 143-144. 132 Alvise Mocenigol, bu mektuptan kısa bir süre önce 19 Kasım 1517 tarihli bir mektup yollayıp oldukça çarpıcı

bilgiler vermiĢtir. Ġstanbul‟da pek çok Bizans anıtının harap edildiğini söyleyen Venedikli Elçi, Bizans

Ġmparatoru Theodosius‟un at üstündeki bronz heykeli ile süslü olan bir sütunun Osmanlılar tarafından yok

edildiğini büyük bir üzüntüyle bildirmektedir. Mocenigo, Kurdoğlu‟nun kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ile

NakĢa Adası‟nı yağmaladığından da bahsetmektedir. Söz konusu mektupta Ģu bilgi de yer almaktadır: Kurdoğlu,

Midilli‟de ele geçirdiği Venedik ağribarındaki adamları yanında elçi olmasına rağmen suda boğdurmuĢtur. A.e. ,

s. 274. 133 A.e. , s. 265. 134 A.y.

232

Ġstanbul‟dan ayrılmasından135

sonra cereyan etmiĢ olmalıdır. Eğriboz‟a sığındığını

söylediğinden ötürü de Venedik elçisinin Eğriboz‟a gitme niyetinin olmadığını,

baĢka bir tarafa gitmek istediğini söylemek mümkündür.136

Venedik Elçisi, olanları

Ġstanbul‟a bildirsin ve bu korsanları ihbar etsin diye çatıĢmadan sağ kurtulan

komutanı Ġstanbul‟a yollamıĢtır. Yazdığı mektubu Korfu‟daki bir Donanma Emini‟ne

yollayan Alvise Mocenigo, bahsi geçen korsanların Sakız ve Midilli civarında

olduğunu haber vermektedir. Mocenigo, ĠĢketos Ada‟sına

(Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)137

bağlı olan küçük adalara erzak temin edilmesi ve

bu adaların korunması hususunda bu Donanma Emini‟ni uyarmaktadır. Adı

belirtilmeyen Donanma Emini, çok kısa süre sonra cevap yazmıĢtır. Donanma Emini,

adaları mutlaka koruyacağını, deniz üzerinden gelemezse, kara üzerinden Zante

tarafına geleceğini yazmaktadır138

Piri Reis ve onun yanındaki denizcilerin saldırısına uğrayan ve onların

padiĢahın izni olmadan Sakız‟daki bir kaleyi yağmalamasına Ģahit olan Alvise

Mocenigo, Piri Reis ve onun yanındaki firkate ve kalyatalardan oluĢan 11 gemiyi

Talaisman Reis‟e Ģikâyet ettiğini Eğriboz‟dan yolladığı 29 Aralık 1517 tarihli

mektubunda söylemektedir.139

Talaisman Reis ise, bu olanları Piri Mehmed PaĢa‟ya

anlatmıĢ, Piri Mehmed PaĢa da bu duyduklarını Kaptanıderya Cafer Ağa‟ya (Zaffir

agà) iletmiĢtir. ġikâyetinin hangi mercilere ulaĢtığını takip eden Alvise Mocenigo,

Cafer Ağa‟nın güçlü bir otoriteye sahip olduğunu vurgulamaktadır.

135 Sakız Konsolosu Tommaso di Gabia, Alvise Mocenigo‟nun 18 Kasım‟da (1517) Ġstanbul‟dan ayrıldığını

yazmaktadır. Mocenigo‟nun yanında ĠĢkiros‟a kadar ona eĢlik edecek olan iki Osmanlı kalyatası

bulunmaktadır.Venedik elçisinin kendisi, 20 Kasım‟da (1517) Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiğini söylemektedir.

Ona Talaisman Reis eĢlik etmiĢtir. Mocenigo, kendisiyle birlikte Gelibolu‟ya gelen Talaisman Reis‟in inĢa edilen

kalyata ve firkateleri incelediğini ve yapılan harcamalara dair oradaki Emin‟den bilgi aldığını yazmaktadır.

Alvise Mocenigo‟nun Gelibolu‟dan yolladığı 27 Kasım 1517 tarihli mektup ile Sakız Konsolosu‟nun

Kandiye‟deki heyete yolladığı 31 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 274-275 ve 281. 136 Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 13 Ocak 1517 tarihli mektupta, Kandiye‟ye (Girit‟e) gitme niyetinde

olduğunu ifade etmektedir. Alvise Mocenigo, bu mektubunda, kendisini Türk korsan kalyata ve firkatelerinin

saldırılarından koruyanların yine Türk gemileri olduğunu dile getirmektedir. ĠĢketos Adası (Schiati/Skiatos/

ĠĢkatos/Ġskados/Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki ada) civarında karĢılaĢtığı kalyata ve firkate türündeki üç

geminin koruması altında Sakız‟dan Eğriboz‟a kadar getirildiğini yazmaktadır. Mocenigo, Anabolu‟ya gidip

oradan Kandiye‟ye ulaĢacağını söylemektedir. I Diarii, C. XXV, s. 272-273 ve Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve

Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 137 Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 138 Korfu‟dan yollanan 31 Ocak 1518 tarihli mektup: I Diarii, C. XXV, s. 266. 139 A.e. , s. 275.

233

Alvise Mocenigo Piri Reis ve onun yanındaki denizcileri Talaisman Reis‟e

Ģikâyet etmekle yetinmeyip padiĢahın bizzat kendisine mektup yazmıĢtır.140

Kurdoğlu‟nun, emri altında bulunan firkate ve kalyatalara reislik yapan bazı

korsanların padiĢahın emrine aykırı davrandığını, onların saldırısı yüzünden

ölümden döndüğünü ve bu yüzden Eğriboz‟a sığınmak zorunda kaldığını padiĢaha

bildirmiĢtir.141

Elçi, kendisini kurtaran Talaisman Reis‟e duyduğu minnetti padiĢaha

yazdığı bu mektupta dile getirmiĢtir. Mocenigo, bu reisin erdemi sayesinde esir

olmak ve ölmekten kurtulduğunu yazmıĢtır.142

Sanuto, Alvise Mocenigo‟nun 29 Mayıs (1518) akĢamı Venedik‟e vardığı

haberini not düĢtükten sonra, bu elçinin Senato‟ya anlattıklarından

bahsetmektedir.143

Elçi tarafından verilen bilgilerden en çarpıcı olanlar, Kurdoğlu‟yla

ilgili olanlardır. Alvise Mocenigo, Piri Mehmed PaĢa‟nın Ġstanbul‟a gelen

Kurdoğlu‟ndan hesap sorduğunu, ona beĢ soru yönelttiğini söylemektedir.144

Ġlk

soru, ĠĢketos Adası‟nda (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)145

ikamet etmekte olan

padiĢah tebasına verilen zararla ilgilidir. Diğer bir soru, Dimitri Spandolin‟den alınan

paraların (Milano altınlarının) ödenmesi hakkındadır. Üçüncü soru, Suda‟daki146

zararın tazmin edilmesine yöneliktir. Dördüncü soru, bu zararlara yol açan

korsanların teslimine iliĢkindir. Son soru da eski Baylos Niccolò Giustiniani‟den

alınan borcun ödenmesi hakkındadır.

Kurdoğlu‟yla ilgili Ģikayetlerin ardı arkası kesilmemekte, Baylos Leonardo

Bembo bu Ģikayetleri Divan‟a iletmeye devam etmektedir. Leonardo Bembo, yeni

vezir olan ve bunun için kendisine birer kadife, saten, damasken ve skarlat kumaĢ

hediye eden Piri Mehmed PaĢa‟ya Ģunları söylemiĢtir: “BarıĢta olduğumuzu

140 Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 29 Aralık (1517) tarihli mektubunda padiĢaha bir mektup yazdığını

belirtmektedir. A.e. , s. 275-276. 141 Alvise Mocenigo, burada Piri Reis (Peri rais), Tachialis Suliman ve Bronzus adlı reisleri kastetmektedir.

Onların reislik ettiği kalyata ve firkatelerin Kurdoğlu‟nun komutası altında bulunduğunu söyleyen Venedik

elçisi, üstü kapalı da olsa, Kurdoğlu‟nu olanlardan sorumlu tutmaktadır. A.e. , s. 276 142 A.y. 143 A.e. , s. 438. 144 A.e. , s. s. 440. 145 Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki adadır. Kuzey Sporad Ada Grubu‟na dahildir. Ege Adaları’nın İdarî, Malî

ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 146 Suda, Girit‟in kuzeyindeki körfezin adıdır. Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Suda”, s. 801.

234

zannediyorduk. SavaĢtakinden daha beter kötülük yapılıyor!”147

Baylos, kendisini

dinlemek istemeyen paĢaya Venedik devletinin rahatsızlık duyduğu meseleleri

iletmekten vazgeçmemiĢtir. Osmanlı devletinin korsanlara arka çıkmasından duyulan

rahatsızlığı dile getirmek adına Ģöyle bir tespitte bulunmuĢtur: Kurdoğlu‟nun eline

esir düĢüp Anadolu‟da hapis altında tutulan 3000 Venedik vatandaĢı bulunmaktadır.

Bembo, Avlonya‟daki firkate ve kalyataların komutanı olan zatın (adı belirtilmemiĢ)

Venedik toprağı olan ġibenik‟ten 80 kiĢiyi esir aldığını da paĢaya Ģikayet etmiĢtir.

Baylos‟a göre paĢanın meseleyle yeterince ilgilenememesinin nedeni, yeni vezir

olması ve bundan dolayı diğer vezirlerden daha az itibar görmesidir. PaĢa,

Venedik‟e bir kölesini yollayarak padiĢahın hiçbir Ģeyden haberinin olmadığını

Venedik makamlarına iletmekle yetinmiĢtir. PadiĢahın ateĢlenip hastalandığını haber

alan Baylos, zamanın para harcama, yani para dağıtma zamanı olduğunu148

yazmaktadır. Bununla kastettiği Ģey vezirlerin yönetimde artık daha güçlü olacağıdır.

Bu vezirler verilen hediyelerle daha çok tatmin edilmelidir. Dolayısıyla, paĢaları

Venedik tarafına çekmenin tam sırasıdır. PadiĢahın bir ayağının çukurda olduğunu

(fa disordeni in caze) söyleyen baylos, korsan meselesiyle ilgili padiĢaha acil bir

mektup yazılmasının önem arz ettiğini belirtmektedir.149

Avlonya firkate ve

kalyatalarının zararlı faaliyetlerini önlemek adına padiĢah aracılığıyla Avlonya

kadısına ulaĢılması, yapılması gerekenlerden biridir.150

Baylos, Rodos fustalarını ele

geçiren Korsan Tuğrul‟un (Troylo) zararlı faaliyetlere devam ettiğini, büyük

zararlara yol açtığını da bildirmektedir.151

Venedikli Teğmen Alvise d‟Armer tarafından LefkoĢe‟den yollanan 2 Aralık

1518 tarihli mektup, padiĢahın 70 gemi inĢa ettirdiğini bildirmektedir.152

Modon

tebaasından olan Piero153

adındaki bir kiĢi Beyrut‟a gittiği sırada oradaki Türkler‟den

padiĢahın gelecek yıl (1519 yılında) donanma yapmayacağını, sadece Kurdoğlu ve

Salih Reis (Selim Reis?) adlı korsanlar için otuz beĢer yelkenli yaptıracağını 147 “ Credevamo aver paxe; ma si fa pezo che si se fusse in guera!”. Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan

yollanan 12 Ekim 1518 tarihli mektup I Diarii, C. XXVI, s. 263-264. 148 “Sichè danari è in precio de lì al presente, e bisogna dar e dar”: “Burada para (asıl) Ģimdi kıymette. Vermek

ve de vermek (bol bol vermek) lazım”. A.y. 149 A.e. , s. 264. 150 A.y. 151 A.y. 152 A.e. , s. 424-425. 153 Bu kiĢinin adının ardından 3 nokta gelmektedir. Editör tarafından konan bu iĢaret, soyadın okunaklı olmadığı

anlamına geliyor. A.e. , s. 425.

235

öğrenmiĢ, bu bilgiyi bir rapor halinde Venedikli Teğmen‟e yollamıĢtır.154

Kurdoğlu

ve Salih Reis bu gemilerle korsanların üstüne gidecektir.

Kurdoğlu, 1518 ve 1519 yıllarında Ġskenderiye‟dedir. Kıbrıslı Donanma

Emini Bartolomeo Contarini155

tarafından sunulan 10 Mart 1519 tarihli rapor,

Kurdoğlu‟nun Ġskenderiye‟de olduğuna ve pek yakında Ġstanbul‟a gitmek üzere

oradan ayrılacağına dair bilgi vermektedir.156

Donanmanın Ġstanbul‟a gitmeden

evvel, Venedik haracını teslim almak için, Kıbrıs‟a uğrayacağı bu gözetmen

tarafından bildirilmektedir.157

Söz konusu rapora göre padiĢah, Osmanlı

donanmasına komuta eden Kurdoğlu‟nun Venedik gemilerine zarar vermesini

önlemek adına, paĢalarından birini ona refakat etmekle görevlendirmiĢtir. Yine bu

rapora göre, padiĢah Kahire‟den Dimyat‟a geçip oradan da LefkoĢe‟ye gidip 10.000

dukalık haracın bir an önce ödenmesi hususunda Venedikli Teğmen (luogotenente)

Fantin Michiel‟i uyaracaktır.158

Mektup, padiĢahın Kıbrıs için Osmanlı‟ya ödenecek

verginin ödenme Ģeklinde değiĢiklik yaptığını, para yerine buğday, arpa ve Ģeker

Ģeklinde ödenmesini emrettiğini de haber vermektedir. PadiĢah, denizde para

taĢımanın tekin olmayacağı kanısında olduğu için bu karara varmıĢtır.

I. Selim, Kurdoğlu‟nun yağma yapmasını önlemiĢ ve onu bir süreliğine

donanmadan uzak tutmuĢ olsa da Kurdoğlu hâlâ donanmaya kılavuzluk vazifesini

yitirmemiĢtir. 1520 yılının Nisan ayına gelindiğinde, Kurdoğlu‟nun komutasında

bulunan 60-70 gemiden oluĢan159

donanma, Ġstanbul‟dan yola çıkmak için

padiĢahın emrini beklemektedir.160

Roma‟da bulunan iki Venedik elçisi, bu

donanmanın Cerbe‟ye gideceğini ve Ġspanyollara karĢı Mağribli denizcilere yardım

154 A.e. 155 Bartolomeo Contarini, daha önce Kıbrıs elçisi olarak Kahire‟deki padiĢahın huzuruna çıkmıĢtır. 156 A.e. , C. XXVII, s. 36 ve 39. 157 A.e. , s. 39. 158 A.e. , s. 41. 159 Bu donanmanın kaç gemiden oluĢtuğuna iliĢkin farklı görüĢler mevcuttur. Donanma Emini Dominico

Capello, Kurdoğlu‟nun komutasında 30 kadırga olduğunu yazarken, Kandiye‟den yollanan mektuplarda 36

gemiden söz edilmektedir. Bu gemilere sonradan 40 geminin daha ekleneceğini, yani Ġstanbul‟dan ayrılacak gemi

sayısının yetmiĢi aĢacağını bildiren mektuplar da vardır. Kandiye‟den yollanan 17 Nisan (1520) tarihli mektup,

Donanma Emini Dominico Capello‟nun Korfu‟dan yolladığı 24 Nisan (1520) tarihli mektup ile Baylos Bernardo

Saranzo‟nun Korfu‟dan yolladığı 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, s. 439, 527 ve 532. 160 Venedikli barça reisi Manoli Coresi tarafından bu bilgi Korfu‟ya iletilmiĢtir. Korfu‟dan yollanan 6 Nisan 1519

tarihli mektup ile Roma‟da bulunan iki Venedik elçisi (adları belirtilmemiĢ) tarafından yollanan 17 Mayıs 1520

tarihli mektup : A.e. , C. XXVII , s. 220-221 ve A.e. , C. XXVIII, s. 534.

236

edeceğini ileri sürmüĢtür.161

Ancak, 1520 senesinin Mayıs ayında donanmanın

rotasının Rodos olduğu haber alınmıĢtır. Donanma Emini Sebastian Contarini,

Kurdoğlu‟nun 26-30 gemiyle Rodos‟a gitmekte olduğunu, bir top gemisine binen ve

on bir sancakbeyinden oluĢan bir kafilenin onu takip ettiğini bildirmektedir.162

Söz

konusu kafile önce Anadolu‟nun güney kıyılarına uğrayacak, oradan Rodos‟a

geçecektir. Bütün bu haberler Rodos‟u da endiĢelendirmiĢ; Üstadıâzam tüm adalılara

haber salıp Osmanlılar adaya girecekmiĢ gibi hazırlık yapılmasını emretmiĢtir.

Sanuto‟da geçen mektuplardan biri Kurdoğlu‟nun bir yeğeninden

bahsetmektedir. Bu mektup, Venedik‟in Palermo Konsolosu Pelegrino Venero

tarafından yollanan 25 Ağustos 1519 tarihli bir mektuptur. Palermo‟daki konsolos,

25 Türk denizcisinin Tunus civarında dolaĢtığı, bunların arasında Kurdoğlu‟nun

yeğeninin de olduğu bilgilerini Venedik‟e iletmektedir.163

Mektupta yazılı olduğu

üzere, Kurdoğlu‟nun yeğeni olan bu korsan, kendisi gibi reis olan üç kiĢiye önderlik

etmektedir.164

Bunlar, geçen gemileri ele geçirip fidye almaktadırlar.165

Sakız‟dan yollanan 20 Nisan (1520) tarihli mektuplardan söz eden Sanuto, bu

mektupların kim veya kimlerce yollandığını izah etmeden mektubun içeriğine

değinmektedir. Bu mektuplar, Kurdoğlu‟nun 70 gemi ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını ve

firkate ve kalyatalardan oluĢan 32 geminin Sakız‟a yakın bir yerde bulunan bir adaya

doğru yol aldığını endiĢeyle bildirmekte166

, bu endiĢeyi Ģu temenni ile dindirmeye

çalıĢmaktadır: Efendimiz olan Tanrı onları yıldırsın!”167

Sakız‟dan gelen bu

mektuplar, Kurdoğlu‟nun Sakızlılar nezdinde yarattığı korkunun yazıya dökülmüĢ

biçimidir.

Zaman ilerledikçe Kurdoğlu‟nun komutasındaki geminin sayısı giderek

artmaktadır. AnlaĢılan, uğranılan her güzergâhta, Kurdoğlu komutasındaki

donanmaya yenileri eklenmektedir. Donanma Emini Kont Zacaria Valaresso

tarafından Leccena‟dan yollanan 7 Haziran (1520) tarihli mektuba göre, Kurdoğlu

161 Roma‟dan yollanan 17 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, s. 534. 162 Donanma Emini Sebastian Contarini‟nin Zante‟den yolladığı 2 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 535-536. 163 A.e. , s. 644-645. 164 A.e. , s. 645. 165 A.y. 166 A.e. , s. 586. 167 “Nostro Signor Dio li sconfondi!” A.y.

237

80 gemi ile168

Rodos‟a, berzahın olduğu tarafa gitmiĢtir.169

2 Mayıs 1520 tarihli bir

mektubu Zante‟den yollayan Donanma Emini Sebastian Contarini de Kurdoğlu‟nun

Rodos‟a gittiğini yazmaktadır.170

Zacaria Valaresso, Zante‟deki Donanma

Emini‟nden farklı olarak, Kurdoğlu‟nun Ġstanbul‟dan ne zaman ayrıldığını

söylemektedir: “Ġki buçuk ay önce” diye not düĢmektedir. 171

Valaresso‟nun mektubu

7 Haziran tarihini taĢıdığına göre, Kurdoğlu, 1520 yılının Mart ayında yola çıkmıĢ

olmalıdır.

Zacaria Valaresso tarafından aktarılan diğer bir bilgi Ġspanyol ve Fransız

barçalarının ve karakalarının adı verilmeyen bir limanda Kurdoğlu‟nun etrafını

sarmaları ve padiĢahın ona yiyecek ulaĢtırmak için 100 gemiyi seferber etmesi

duyumundan ibarettir. 172

5.2. Barbaros Hayreddin

Barbaros‟un (Barbarossa) adı ilk kez, Berberi diyarındaki Venedik

kadırgalarından Komutanı Vincenzo Guoro‟nun mektubunda geçmektedir.173

Cartagena‟dan (Ġspanya‟nın güneybatısında yer alan Akdeniz‟e kıyısı bulunan kent)

yollanan 24 Aralık 1517 tarihli bu mektup, Barbaros ile Ġspanyollar arasındaki

mücadeleyi konu edinmektedir. Söz konusu mektup, Barbaros‟un Ġspanyol

hâkimiyetindeki Cezayir‟e (Cezayir-i Garb/Al Zer) hücum ettiğini haber vererek

baĢlamaktadır: Yanındaki çok sayıda firkate ve kalyata ile kenti denizden abluka

altına alan Barbaros kentteki kaleyi ele geçirememiĢtir. Bahsi geçen mektubun

sonraki satırları, Barbaros‟un Tlemsen (Tremissen/Trimissen)174

Kalesi‟ni ne Ģekilde

ele geçirdiğinden bahsetmektedir. Bu Türk korsan, yanındaki 350-400 kiĢiyle birlikte

Tlemsen Kalesi‟ni kuĢatmıĢ ve oradaki sultanın Arap ve Mağriblilerden oluĢan

ordusunu yenilgiye uğratmıĢtır. Barbaros‟un kaleye girmesinin hemen ardından,

168 Kurdoğlu, Mayıs ayının baĢında henüz Rodos‟a varmamıĢtır. Takımadalar civarında seyretmektedir. O sırada

yanında 50 gemi görülmüĢtür. Diğer 30 gemi sonradan ona katılmıĢ olmalıdır veya önden gidip onunla sonradan

bir araya gelmiĢ olmalıdır. Andrea Sanuto tarafından LefkoĢe‟den yollanan 5 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s.

661. 169 A.e. , s. 626. 170 A.e. , s. 535-536. 171 A.e. , s. 626. 172 A.y. 173 A.e. , C. XXV, s. 279. 174 Tlemsen (Tlemcen) Cezayir‟in batısında yer alan bir kenttir. Fas sınırına yakındır.

238

sultan Ġspanyollardan yardım istemek için Oran‟a (Vahran) kaçmıĢtır. Mektup bu

olayın devamını Ģöyle anlatmaktadır: Barbaros kaleye girdiğinde kendisine karĢı

çıkan olmadığını görünce oradaki halka sultanın üç oğlundan hangisini tercih

ettiklerini sormuĢ, onlar da “Barbaros‟tan baĢkasını kral olarak istemedikleri

cevabını vermiĢtir.175

Barbaros, kaleye girdiği gece, sultana bağlı Arap birliklerinin

komutanı olan kiĢiyi176

ve onun oğlunu kalenin dıĢına çıkartmıĢ ve onları oracıkta

öldürtmüĢtür. Herhangi bir saldırı ihtimaline karĢı kalenin etrafını boĢaltan Barbaros,

kaleye döner dönmez, sultan yanlısı Yahudilerin mülklerini yağmalatmıĢ, onların

kaleden kaçmasına sebep olmuĢtur. Barbaros‟un Tlemsen Kalesi‟nin hâkimi olduğu

sırada, ülkeden kaçmıĢ olan eski sultan Ġspanyol hâkimiyetindeki Oran‟a varmıĢtır.

Eski sultanın oraya sığınması nedeniyle Oran‟ın Barbaros‟un hücumuna maruz

kalabileceğini düĢünen Ġspanyollar tedbiri elden bırakmak istememiĢler, 500 piyade

ve 150 tüfekçiyi bir barça ile limanda tutmuĢlardır. Yahudileri yağmalama iĢlemi

bittikten sonra, kalede barıĢ ilan eden Barbaros, kalenin savunulmasında kullanılmak

üzere cephane toplamıĢtır. Tunus‟un Goleta limanına demirleyen Barbaros oradan

çok sayıda top ve daha pek çok silah yüklenmiĢtir. Vicenzo Guoro, Barbaros‟un bu

limanda tam olarak ne yaptığını Komutan Piero Michiel‟den öğrenmiĢtir. Piero

Michiel, Barbaros‟un kendisine söylediklerini Guoro‟ya aktarmıĢtır: Barbaros, Batı

Akdeniz‟e gitmekte olan bir Portekiz gemisini ve bu gemide taĢınan çok sayıda

baharatı ele geçirdiğini, bu baharat yüklerini bir an önce Tlemsen‟e götürmek için

kadırga kiralamak istediğini komutana söylemiĢtir. Ele geçirilen bu Portekiz

gemisinde kadırga yapımı için gerekli olan balmumu ve deri gibi malzemeler vardır.

Barbaros onları da söz konusu yere götürmek istemektedir.

Barbaros‟un adının geçtiği bir diğer mektup, Venedik‟in Ġspanya Elçisi

Francesco Corner tarafından Valladolid‟den gönderilmiĢtir. 24 ġubat 1518 tarihini

taĢıyan bu mektup, Barbaros‟un Tlemsen yakınındaki bir kaleyi ele geçirmek

amacıyla 1000 kadar Mağribli‟yi Ġspanyolların üzerine yolladığını haber

vermektedir.177

Söz konusu mektupta anlatıldığı üzere, bu Mağribli savaĢçılar

Ġspanyollara tarafından lime lime edilmiĢtir. Ayrıca, bu mektup, Barbaros‟un 175 Et vedendo lui non haver più contrasto, domandò al populo qual di quelli reali voleano per suo Re; el qual

populo rispose volerlo lui Barbarossa e non altri. A.e. 280. 176 Bu komutanın adı mektupta belirtilmemiĢtir. A.y. 177 A.e. , s. 306.

239

padiĢah adına Tlemsen Kalesi‟ni aldığını belirterek, Kanuni devrinde tamamen

Osmanlı hizmetine girecek olan bu korsanın Selim döneminden itibaren Osmanlılarla

iĢbirliği içinde olduğunu gözler önüne sermektedir.

Barbaros‟un adını anan üçüncü mektup, 31 Mayıs 1518 tarihinde

gönderilmiĢ, 22 Haziran 1518 tarihinde de Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Göndereni

belirtilmeyen bu mektupta anlatıldığı kadarıyla, Barbaros, bir pergende ile Tunus‟tan

kaçan Ġspanyol kont Pedro Navarro‟yu178

kıstırıp onu lime lime etmiĢtir.179

Büyük

ihtimal, Pedro Navarro, Barbaros tarafından yapılan hazırlıkları Ġspanyollara

bildireceği için bu korsan tarafından canından edilmiĢtir. Bu hazırlıklar, kısa süre

sonra fethedilecek olan Cerbe için olmalıdır.

Venedik‟in Roma Elçisi Marin Giorgi tarafından yollanan 23 Haziran

(1518) tarihli mektup, Tlemsen‟in Ġspanyol donanması tarafından geri alınmasını

haber vermektedir. Barbaros, bu mektupta Tlemsen diyarının eski sahibi olarak

geçmektedir.180

Ġspanyollar, Tlemsen‟i ele geçirince, tahtı eski sultanın en büyük

oğluna vermiĢtir.181

Barbaros‟un Tlemsen‟i kuĢattığı sırada sultan Oran‟a kaçınca,

Ġspanyollar sultanın büyük oğlunu tahta geçirmiĢtir. Barbaros, Tlemsen‟i ele

geçirince, Katolik Kralı‟na (Ġspanya Kralına) haraç verecek diye bu büyük oğlu

ülkeden kovmuĢtur. Ancak, sonra onu bağıĢlayıp 4000 doble haraç karĢılığında

kalmasına izin vermiĢtir.182

Ġspanyol Komutan Arcaito di le Donzele ve onun

emrindeki 8000 piyade, Tlemsen Kalesi‟ni muhafaza etmekle görevlendirilmiĢtir.

Bu askerler, sultanı Barbaros‟tan koruyacaktır. Venedik‟in Palermo Konsolosu

Pelegrino Venero, bu bilgiyi vermektedir.183

Konsolos, Barbaros‟tan söz ederken

“Urve Turco” sözcüğünü kullanmaktadır. “Urve” sözcüğü deniz canavarı manasına

gelmektedir. Konsolos, Barbaros‟un Arapları kollayarak Tlemsen üzerinde nüfuz

sahibi olduğunu iddia etmektedir.

178 Bu Ġspanyol kont, 1510 yılında Cezayir‟i ele geçirmiĢ, Barbaros‟tan önceki kısa Ġspanyol hakimiyetinin

temelini atmıĢtır. E. Hamilton Currey, Akdeniz’in Büyük Korsanları (Ġngilizce‟den çeviren: Kerem Özdural/

orijinal adı: Sea Wolves of the Mediterranean), Ġstiklal Kitabevi, 2007, Ġstanbul, s. 79. 179I Diarii, C. XXV, s. 306. 180 A.e. , s. 497. 181 A.e. , s. 497-498. 182 A.e. , s. 498. 183 Pelegrino Venero tarafından Palermo‟dan yollanan 13 Haziran 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 572.

240

13 Haziran 1518 tarihli mektubu ile Tlemsen‟deki Ġspanyol zaferini

müjdeleyen Pelegrino Venero, mektubu yazmasının üzerinden iki ay bile geçmeden

Ġspanyollar‟ın hayal kırıklığına Ģahit olmuĢtur. Bu hüsran, Konsolos tarafından

yollanan 2 Ağustos (1518) tarihli bir mektupta dile getirilmektedir. Pelegrino

Venero, Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Don Ugo de Monchada‟nın Barbaros

tarafından ağır bir yenilgiye uğratıldığını haber vermektedir. Konsolos, Barbaros‟un

bu Ġspanyol Komutan‟ın baĢını kılıçla kestiğini, kesik baĢı hâkimiyeti altındaki

Cezayir (Zier/ Al Zer/ Algieri) Kalesi‟ne astığını ileri sürmektedir.184

Pelegrino

Venero, Ġspanyollarca tahta geçirilen sultanın Barbaros tarafından tahttan

indirildiğini de bildirmektedir. Barbaros, yeniden diğer kardeĢi tahta geçirmiĢtir.

Konsolos, Tlemsen‟i Babaros‟tan koruyacak olan ve emrinde 8000 piyade bulunan

Ġspanyol komutan Arcaito di le Donzele‟nin akıbeti hakında da bilgi vermektedir.

Komutan hastalanmıĢ ve yüksek ateĢten ölmüĢtür. Yani, Ġspanyol komutan Barbaros

ile çatıĢmaya fırsat bulamadan vefat etmiĢtir. Onun bu ölümü, 8000 Ġspanyol

piyadesini komutasız, Tlemsen (Tremissen) Kalesi‟ni de savunmasız bırakmıĢtır.

Venedik‟in Macaristan elçisi Alvise Bon tarafından 1518 yılının Ağustos

ayında Budin‟den yollanan mektup, Ġspanyollar‟ın Barbaros‟u ele geçirdiğinden söz

etmektedir.185

Bu kiĢi, olayın nasıl ve nerede meydana geldiğini açıklamazken,

bunları Baviera dükünden öğrendiğini söylemektedir.186

Ancak bu olayın

gerçekleĢmiĢ olması ihtimali düĢüktür. Olayın içeriğinin yeterince anlatılmamıĢ

olması, benzer bilgiyi veren baĢka bir mektubun Sanuto kaynakları arasında

bulunmaması bu olayın gerçekleĢmemiĢ olduğunu düĢündürmektedir. Macaristan

elçisinin mektubundan 1-2 ay önce kaleme alınan bir baĢka mektup, Barbaros‟un

baĢına bir Ģeyin gelmediğini, aksine onun Tlemsen Sultanı olduğunu dile

getirmektedir. Söz konusu mektup, Berberi diyarındaki Venedik kadırgalarının

Komutanı Piero Michiel tarafından Valensiya‟dan yollanmıĢtır. 1 Temmuz 1518

tarihli bu mektup, Barabaros‟un Tlemsen Sultanı olduğunu187

haber vermenin

184 Konsolos tarafından verilen bu bilgi doğru değildir. Günlükler‟in 28. cildinde yer alan 1520 tarihli

mektuplarda Don Ugo de Monchada‟nın adına sıklıkla rastlanmaktadır. Yani, Donanma BaĢkomutanı Barbaros

tarafından öldürülmemiĢtir. A.e. , s. 600-601. 185 Bu mektubun gün olarak hangi tarihte yollandığı belirtilmemiĢ. A.e. , s. 679. 186 Bu Baviera dükünün adı belirtilmemiĢtir. A.y. 187 Berberi diyarındaki Venedik kadırgalarının Komutanı olan Piero Venier, Ġspanyolların desteğini alan Tlemsen

Kralı‟nın Barbaros tarafından kovulduğunu ve yanına 60.000 duka tutarındaki bir serveti alarak Annaba‟ya

241

dıĢında, bu durum karĢısında ne gibi tedbirler aldığından bahsetmektedir. Venedikli

reislerden oluĢan Onikili Konsey acele olarak Cartagena‟da (Ġspanya)188

toplanıp Ģu

kararı almıĢtır: Venedik yönetimi Tlemsen iskelesini terk edecektir.189

Yönetim,

tüccar ve reislerinin Barbaros ve Ġspanyollar arasındaki çatıĢmadan zarar görmesini

önlemek için bu kararı almıĢtır. Berberi diyarındaki Venedik kadırgaları, Tlemsen

yerine Annaba (One/Bone/Bona)190

iskelesini kullanacaktır.

Venedik‟in Ġspanya elçisi Francesco Corner‟in adıyla Siraküz‟den

(Saragosa) yollanan 10 ve 11 Eylül 1518 tarihli iki mektup, Berberistan‟daki

Venedik kadırgalarının Barbaros‟a silah yardımında bulunduğunu ortaya

koymaktadır.191

Marino Sanuto, bahsi geçen Venedik elçisinin Barbaros‟un

adamlarına yapılan yardımdan haberdar olduğunu not düĢmüĢtür.192

Ġspanya‟ya bağlı

olan Navarra Kralı ve onun elçileri bu yardıma iliĢkin Venedik Elçisine bir Ģey

demeyince, elçinin sessiz kalmayı tercih ettiği yine Sanuto tarafından

belirtilmektedir.193

Sanuto, Mağribliler‟e silah taĢımama hususunun Navara Kralı ile

Venediklilier arasında yapılan imtiyaz antlaĢmasının maddelerinden biri olduğunu

hatırlatarak mektup izahını sonlandırmaktadır. 194

Barbaros hakkında yazılmıĢ diğer bir mektup, Milano‟daki elçinin kâtibi

olan Gian Giacomo Caroldo‟nun kaleminden çıkmıĢtır. Kâtibin yolladığı 20 Eylül

1518 tarihli mektubun temel meselesi, Barbaros-Ġspanyol çatıĢmasıdır. Caroldo,

mektubunda Barbaros‟un Ġspanyol komutan Don Ugo (Hugo) de Monchada‟yı

(One/Bone/Bona) sığındığını rapor etmektedir. Barbaros, Kral‟ın servetinin büyük bölümüne, 1. 5 milyon duka

tutarındaki kısmına el koymuĢtur. 13 Temmuz 1517 günü Pula‟dan (Hırvatistan/Ġstriya Yarımadası‟nın

güneyinde) yola çıkan Komutan, Siraküz, Cerbe, Tunus, Sardinya ve Oran kentlerine uğrayarak bu bilgileri

toplamıĢ, 1517 yılının Mart ayında Venedik‟e gelip Senato‟ya rapor sunmuĢtur. A.e. , C. XXVI, s. 82. 188 Ġspanyollar Berberistan‟daki Venedikli komutan ve reislerin Ġspanya kıyılarına gelmelerine ve oraya kadırga

demirlemelerine izin veriyor olmalı. 189 A.e. , C. XXV, s. 689. 190 Annaba (Bona/Bone/One) bugünkü Cezayir‟de yer almaktadır. Cezayir‟in en doğusunda, Tunus sınırına yakın

yerde bulunmaktadır. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Luoghi, s. 614 ve Pitcher, Osmanlı

İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 191 I Diarii di Marino Sanuto, ed. Federico Stefani, C. XXVI, s. 9-10. 192 A.y. 193 A.y. 194 Bu Navara Kralı‟nın adı belirtilmemiĢtir. O ile Venedikliler arasında yapılan imtiyaz antlaĢmasının ne zaman

yapıldığı da Sanuto tarafından belirtilmemiĢtir. A.y.

242

Tlemsen‟den kovduğu, Mağribli bir Kralı oranın baĢına geçirdiği gibi bir takım

bilgiler vermektedir.195

Gian Giacomo Caroldo‟nun mektubu Ġspanyol-Mağribli çatıĢmasından da

söz etmektedir. Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Don Ugo de Monchada, 10.000

piyadeyi taĢıyan donanmasıyla birlikte, Tlemsen‟den ayrılıp Mağribli

hâkimiyetindeki Argilla‟ya (?) çıkarma yapmıĢtır. Kaleyi topa tutan Komutan,

Araplar ve Mağribliler‟den oluĢan en az 80.000 muhafızla savaĢmıĢtır.196

Ġspanyollar, kalenin yeteri kadar erzağa sahip olması yüzünden, güçlü bir direniĢle

karĢı karĢıya kalmıĢtır.197

Caroldo, çatıĢmanın sekiz gün sürdüğü, Ġspanyollar‟dan

baĢta sadece 50 kiĢinin öldüğü, karĢı tarafta ise 4000‟den biraz fazla kiĢinin sağ

kaldığı bilgilerini vermektedir. Ġkinci çatıĢmada, Ġspanyollar karaya çıkmak zorunda

kalmıĢtır. Kaledeki Arap ve Mağriblilerin hücum etmesi sonucunda, kıyıdaki 20

Ġspanyol gemisi paramparça olmuĢtur. Gemilerdeki piyadelerin bazıları esir

düĢmüĢtür. Ġspanyol BaĢkomutan, çatıĢmada 6000 piyadesini kaybetmiĢtir.198

Esir

düĢmekten ve ölmekten kurtulan piyadenin sayısı sadece 600‟dür. Bunlar sağlam

kalan gemilere binip oradan uzaklaĢmıĢtır. Ġlk çatıĢmada zararlı çıkan taraf Arap ve

Mağriblilerken, ikinci çatıĢma, Ġspanyolların mağlubiyetiyle sonuçlanmıĢtır.

Venedikli Kâtip, Ġspanyol piyadelerinin baĢına gelen bu felaketi ilahi adalet olarak

tanımlamaktadır. Ona göre, Ġspanyol piyadeleri zamanında Ġtalya‟ya, bilhassa

Brescia‟ya büyük acılar yaĢattığı için baĢlarına bunlar gelmiĢtir.199

Venedikli Kâtip Gian Giaccomo Caroldo, Barbaros‟a dair malumat

vermeye devam etmektedir. Onun tarafından yollanan, tarihsiz bir mektup200

,

Cezayir‟de hâkimiyet kuran Barbaros‟un 1.5 milyon altın tutarında büyük bir servete

sahip olduğunu hayretle bildirmektedir.201

Caroldo, Barbaros‟un himayesinde sadece

200 Türk bulunduğunu söylemektedir. Barbaros‟un tiran gibi davranması ve birkaç

195Kâtip Caroldo, Milano Valisi di Lautrec‟in Fransız asıllı kâtibi Mösyö de Tarbe‟ye yazılan birkaç mektubu

okuma fırsatı bulmuĢtur. Caroldo, Ceneviz‟den yollanan bu mektuplardan Barbaros‟un Tlemsen‟de neler

yaptığını öğrenmiĢtir. A.e. , s. 58 196 A.y. 197 A.y. 198 Komutanın yanında bulunan 10.000 piyadenin 6000 tanesi çatıĢmada ölmüĢtür. Geri kalan 4.000‟in akıbetiyle

ilgili bilgi verilmemektedir. Mektupta esir düĢenlerin olduğundan söz edildiği için, onların esir düĢmüĢ olma

ihtimali söz konusudur. A.y. 199 A.y. 200 Sanuto, 1519 yılının Mart ayı baĢlığı altında bu mektuptan söz etmektedir. A.e. , C. XXVII, s. 23. 201 A.y.

243

Mağribliyi öldürtmesi, Mağriblilerin eski sultanı yönetime çağırmasına neden

olmuĢtur. Böylece , Mağribliler yönetimde yeniden söz sahibi olmaya baĢlamıĢtır.202

Barbaros‟un kendisi gibi korsan olan ağabeyi Oruç Reis, Venedik

mektuplarında adından söz edilen isimlerden biridir. Onun adını anan mektup,

Palermo‟daki Konsolos Pelegrino Venero tarafından gönderilmiĢtir. 19 ġubat1518

tarihinde Palermo‟dan yollanıp, bir ay sonra, 26 Mart 1518 tarihinde Venedik‟e

ulaĢan bu mektup, Oruç Reis ile Tunus Kralı arasındaki iĢ birliğine değinmektedir.203

Mektupta anlatıldığı üzere, Oruç Reis, Annaba‟da çıkan isyanı bastırmakla meĢgul

olan Tunus Sultanı‟ndan erzak talep etmektedir. Bunun karĢılığında geçen yılın

(1517) Ağustos ayında ele geçirdiği 40 Hıristiyan esiri krala teslim edecektir. Oruç

Reis ile Tunus Sultanı arasındaki karĢılıklı alıĢveriĢ sona ermiĢ olmalı ki Oruç Reis,

sultanı kısa süre sonra ülkeden kovmuĢtur. Venedik‟in Ġspanya‟daki elçisi olan

Francesco Corner, Barselona‟dan gönderdiği 15 Nisan 1519 tarihli bir mektup

vasıtasıyla bu olayı haber verirken, Ġspanyolların bu olaya nasıl tepki verdiklerini de

anlatır:204

8000 piyadeyi taĢıyan Ġspanyol donanması, Tunus Sultanı‟nı tekrar tahta

çıkarmak için Berberistan‟a doğru yol almıĢtır. Bundan önce, sultan, Ġspanya‟ya

uğramıĢ, tacına kavuĢma hususunda Ġspanyollar‟dan yardım sözü aldıktan sonra

ülkesine geri dönmüĢtür.

Kuzey Afrika‟nın Ġspanya kıyılarına bakan topraklarında gerçekleĢen

Barbaros-Ġspanyol mücadelesinin Ġspanya‟ya ağır malî yük getirdiği bir gerçektir. Bu

hakikat, Milano‟daki elçi kâtibi Gian Giaccomo Caroldo‟nun 29 Eylül 1519 tarihli

mektubunda ifade edilmektedir.205

Papalık‟ın Ġspanya elçisi olarak Milano‟da

bulunan Francesco Chieregato, oradan ayrılmadan206

önce ziyaret ettiği Venedik

elçisine Ġspanya‟dan aldığı haberleri ona anlatmıĢtır. Bu Papalık elçisi, Ġspanyol

donanmasının hala Cartagena‟dan yola çıkmadığını, fakat bunu yapmaktan baĢka bir

çaresinin olmadığını, çok sayıda geminin denize indirildiğini, içi piyade ve süvari ile

dolu olan yüzlercesinin ise Berberi kıyısına geçmeyi beklediğini Venedik elçisine

202 Caroldo, Berberistan‟daki Venedik kadırgalarının Komutanı Piero Michiel‟den bu bilgileri edinmiĢtir. A.y. 203 A.e. , s. 106. 204 A.e. , s. 251-252. 205 A.e. , s. 611-612. 206 Papalık elçisi 6 Eylül‟de Milano‟dan ayrılmıĢtır. A.y.

244

söylemiĢtir.207

Papalık elçisinin edindiği bilgilerden biri de Chievers

(Clevers/Flandra) Kralı ve naibinin karĢı taraf olan Mağriblilerle barıĢ yapmak

zorunda kalacağına iliĢkindir. Kral ve onun naibi, barıĢın ucuz, savaĢın pahalı bir

Ģey olduğunun farkına varmıĢtır. ĠĢin gerçeği, paraları tükenmiĢtir ve savaĢ

masraflarıyla baĢ edebilecek kadar zengin değildirler. 208

5.3. Talaisman Reis:

Talaisman (Tarisiman/Talaismano/Talusmano) adındaki Osmanlı reisi,

1517 yılının Kasım ayından itibaren Günlükler‟de yer almaya baĢlar. Venedik elçisi

Alvise Mocenigo209

, bu reisten bahsetmektedir. Kahire‟den yola çıkan Osmanlı

donanmasıyla beraber seyahat edip 1517 senesi Ekim‟inde Ġstanbul‟a gelen210

bu

elçi, aynı yılın Kasım ayında Talaisman Reis‟le birlikte Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.

Talaisman Reis‟in vazifesi seyahati sırasında elçiyi korsan saldırılarından

korumaktır. Venedik elçisi, 20 Kasım 1517 tarihinde, Talaisman Reis‟le birlikte

Gelibolu‟ya gittiğini bildirmektedir.211

Elçi, Talaisman Reis‟le ilk karĢılaĢtığı anda

edindiği izlenimleri 7 Kasım 1517 tarihli mektubunda yazmaktadır. Talaisman Reis‟i

keskin zekâlı ve tecrübe sahibi biri olarak tasvir eden elçi, onun Osmanlı sarayındaki

sırlardan haberdar olduğunu, bütün bu nedenlerden ötürü padiĢahın Kıbrıs

politikasını iyi bilme ihtimalinin söz konusu olduğunu vurgulamaktadır.212

Alvise

Mocenigo, Talaisman Reis‟in korsan meselesine dair söylediklerine de mektubunda

yer vermektedir. Piri Mehmed PaĢa‟nın yanından geldiğini ifade eden Talaisman

Reis, Venediklilerin ve Osmanlı tebaasının korsanlarca zarara uğratılmasından ve

korsanların bu hatalı davranıĢlarından padiĢahın haberdar olduğunu ve gerekli

tedbirleri alacağını söylemiĢtir. PadiĢahın bunu Baylos veya herhangi birinin

demesinden ötürü yapmadığının, adalet ve haysiyet uğruna böyle davrandığının altını

207 A.e. , s. 612. 208 A.y. 209 Kahire‟de padiĢahın huzuruna çıkan Venedik elçi heyetinin kâtibi olan Daniel di Lodovico tarafından 12 Eylül

1517 tarihinde Kahire‟den yollanan mektup, Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟nun bulunduğu kadırgaya

Kurdoğlu‟nun eĢlik edeceğini haber vermektedir. Kurdoğlu ile Venedik Elçisi 1517 yılının Eylül ayında

Kahire‟den yelken açmıĢ olmalılar. A.e. , C. XXV, s. 131-132. 210 Kurdoğlu ile beraber Kahire‟den yola çıkan Alvise Mocenigo‟nun 1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟a

vardığını söylemek mümkün. Elçinin kendisi tarafından yazılıp (yazdırılıp) Ġstanbul‟dan yollanan 20 Ekim 1517

tarihini taĢıyan mektubun varlığı bunu ispatlamaktadır. A.e. , s. 145-146. 211 Alvise Mocenigo tarafından Gelibolu‟dan yollanan 27 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 274-275. 212 A.e. , s. 614.

245

çizen Talaisman Reis, padiĢahının adalet ve haysiyet için yeri geldiğinde her Ģeyi

yaptığını, aĢılmaz, geçit vermeyen dağları aĢtığını, ordusunun açlıktan heba olması

pahasına çöllerden geçtiğini, insanı yutan derin ırmaklarda çarpıĢtığını dile

getirmiĢtir. Talaisman Reis, padiĢahın kiĢiliğinde vücut bulan devlet gücünü

Venedik‟e göstermek adına bu sözleri sarf etmiĢtir. 213

Talaisman Reis padiĢahın

adalet duygusuna da vurgu yapmaktadır:“PadiĢah, diğerleri gibi siz elçinizin de

yurda döndüğünü görecek. Senyörlüğünüzün karĢısına geçip dikilmek için haklı bir

neden bulursa Ġskiri (Scyro), ĠĢketos Adası (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)214

ve

daha pek çok yeri yerle bir edecek. Kudret sahibi o olduğundan, iĢin gerisine onun

iradesi karar verecek. Kim kötülük edecekse, kendi zararına olacak”.215

Talaisman

Reis‟in Ġskiri, ĠĢketos gibi yerleri saymasının nedeni yine kendisi tarafından izah

edilmektedir: “ (Bir zamanlar) ĠĢketos Adası‟nda esir olduklarını söyleyen

kadırgadaki Ģu yeniçeriler, bu kadırga ile sizi oraya (Elçi Kıbrıs‟a gidecektir)

götürmek ve oradaki yöneticinize teklifte bulunup esaret ücretiniz olan parayı onun

eline saymak için iyi bir fırsat elde ettiler. Bu da herhalde onu epey mutlu eder.”216

Talaisman Reis‟in elçiye söyleyecekleri daha bitmemiĢtir: “Ben kocaman iki kalyata

ile beraber sizi hırsız korsanlardan korumakla görevlendirildim… PadiĢahım

Senyörlüğünüzle barıĢ içinde olmaktan hoĢnuttur… Zamanı geldiğinde, sizi buraya

getiren Ģu delik deĢik kadırgaya bineceksiniz. PadiĢahın emri olduğundan, gidiĢiniz

geliĢiniz kadar haysiyetli ve özgür olacaktır”.217

Venedikli elçi Talaisman Reis‟in

konuĢmasından birkaç gün sonra Gelibolu‟dan ayrılıp yoluna devam etmiĢtir. Sakız

ve Midilli dolaylarında seyrederken Piri Reis, Tachialis Suliman ve Bronzus gibi

denizcilerin firkate ve kalyatalarıyla burun buruna gelmiĢ ve onların hücumundan

213 A.y. 214 Eğriboz Adası‟nın kuzeyinde yer alır. Kuzey Sporad Ada Grubu‟na dahildir. . Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve

Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 215 “Sichè s‟il Signor vederà vui orator tornar a la patria al modo de li altri, averà justa causa de tirarsi contra la

Signoria e destuzerà Scyro, Schiati e altri lochi, e come Signor potente farà dil resto quello el vorà, e chi averà

mal sarà suo danno”. I Diarii, C. XXV, s. 614. 216 “El mezo avete trovato di andarvi e offerirvi di menar in galia questi janizari che dicono eser stati prigionieri a

Schiati, e a quel retor aver numerato i danari del suo rescato, et questol‟ha molto satisfato”. Burada, Talaisman

Reis, elçiyi tehdit ediyor. Yeniçerilerin onu Kıbrıs‟ın Venedikli yöneticisinden (rettore) esir olarak satın

alabileceğini açıkça söylüyor. A.y. 217 “Io son asignato con doi fuste grosse di venir con voi per asecurarvi dai ladri corsari. . . el Signor ama la pace

con la Signoria vostra…e quando sia tempo, intrate in galia con trombe come seti venuto, per esser el

comandamento dil Signor che‟l venir e partir vostro sia onorevole et in vostra libertà”. A.y.

246

canını zor kurtarmıĢtır.218

Meydana gelen bu hadise, Talaisman Reis‟in canını epey

bir sıkmıĢtır. O da bu yüzden, 6 kadırga, 3 kalyata ve 6 firkateyi yanına katıp korsan

yakalamaya gitmiĢtir. 2 Mayıs 1518 tarihinde Ġstanbul‟dan yollanan ve göndereni

belirtilmemiĢ olan bir mektup219

tarafından bu bilgi verilmektedir. Aynı mektup,

Talaisman Reis‟in hangi yöne yelken açtığı hakkında herhangi bir bilgiden söz

etmemektedir.220

Bütün bu mektuplardan Ģu iki çıkarıma ulaĢmak mümkündür:

1)Talaisman Reis, Gelibolu‟dan sonra Venedik elçisine eĢlik etmemiĢtir. 2) Tek

baĢına yola devam eden elçi, korsanların saldırısına uğramıĢtır. Saldırı 1517 yılının

Kasım ayında gerçekleĢirken, Talaisman Reis‟in sorumluları cezalandırmak için

denize açılması bir sonraki yılın Nisan ayında mümkün olmuĢtur. Yani, Talaisman

Reis, saldırıdan beĢ ay sonra harekete geçmiĢtir.

218 Alvise Mocenigo tarafından Eğriboz‟dan yollanan 23 Ocak 1518 tarihli mektup, A.e. , s. 265, Aynı kiĢi

tarafından aynı yerden, daha önce yollanan 29 Aralık 1517 tarihli mektup, A.e. , s. 275 219 Bu mektup büyük ihtimal Baylos Niccolò Giustiniani tarafından yollanmıĢtır. A.e. , s. 462. 220 A.y.

247

SONUÇ

Venedikliler Osmanlı donanması hakkında önemli veriler sunmuĢlardır.

Verilen bilgiler Osmanlı donanması hakkında belli bir fikrin oluĢmasına yardımcı

olmaktadır. 16. yüzyıldaki donanma, dünyanın en büyük gemisini içinde

barındırabilecek kadar güçlüdür. Ancak, Osmanlılar, Venedikliler kadar zarif bir

kadırga yapabilecek tekniğe henüz sahip değildiler. Ele geçirilen Venedik kadırgaları

bile tam olarak taklit edilememektedir. Cephane bakımından zengin sayılabilecek

donanma, oldukça az sayıda denizciye sahiptir ve donanmadaki mürettebatın büyük

bir kısmı denizci değildir. BaĢka bir deyiĢle, mürettebat nizamdan yoksundur.

Venedikliler, Osmanlı gemilerinin kısa sürede çürüdüğünü de aktarmaktadırlar. Bu

durum, kalafatlama tekniği ve kalafatçıların marifetiyle alakalıdır. Donanmada

görülen en yaygın tipteki gemilerin kadırga, kalyata ve firkate olduğu da yine

Venedik kaynaklarında gözler önüne serilmektedir. Bunları, ağribar ve barça takip

etmektedir. 16. yüzyılda üretilen gemi sayısı en çok 350‟dir.

Venedikliler‟in mektup ve raporları, meĢhur korsanlar Kemal Reis, Kurdoğlu

ve Barbaros‟tan baĢka Enrichi, Camozoti, Barbeta, Kara Hasan, Kara DurmuĢ ve

Talaisman Reis adındaki Osmanlı korsanları hakkında da önemli bilgiler

vermektedir. Seferihisar, 16. yüzyılın baĢlıca korsan yatağı olarak Venedik

kaynaklarına yansımaktadır. Bu kaynaklar, söz konusu korsanların yaĢam biçimine

dair önemli ipuçları vermektedir. Ünlü korsanlar Kaptanıderya‟nın yardımcısı gibi

muamele görürken, etrafa yeterince nâm salamamıĢ olanlardan sadece sefer zamanı

faydalanılmaktadır. PadiĢah, Venedik‟le barıĢ içinde olunduğu zamanlarda, onların

faaliyetlerini hoĢ görüyle karĢılamamıĢ, onları bizzat cezalandırmıĢtır. Bu korsanların

içinde Kara DurmuĢ gibi Osmanlı kıyılarına saldıranlar da olmuĢtur. PadiĢah,

cezalandırma hususunda onlara öncelik tanımıĢtır.

Venedik Doçu, Osmanlı donanmasıyla ilgili önemli geliĢmeleri, Ġstanbul,

Edirne, Sakız ve Korfu‟dan gelen mektuplardan öğrenmektedir. Viyosa Nehri

kıyısındaki donanma, Venedik Adriyatik‟i tarafından ilgiyle izlenmektedir. Ancak,

Ġstanbul ve Gelibolu‟daki donanmalar kadar dikkat çekmemiĢtir. Nehirdeki gemilerin

248

Avlonya Körfezi‟ne kadar çekilmesi ve oradan Adriyatik‟e açılması sürecinde

yaĢanan zorluklar, mektup ve raporlarda ayrıntılı bir biçimde anlatılmaktadır.

Osmanlı korsanları, yaptıkları yağmalar kadar sefer esnasında icra ettikleri

kılavuzluk göreviyle mektuplara konu olmaktadır. Venedik ticaretine önemli

zararlar veren bu korsanlar, özellikle Mora Yarımadası‟nın seferi sırasında birkaç

Venedikli mürettebatı esir almıĢtır. Osmanlılar, gemi yapımı sırasında bu esirlerden

fikir almıĢtır.

249

BĠBLĠYOGRAFYA

1. KAYNAK ESERLER

I Diarii di Marino Sanuto, C. I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X , XI, XII, XIII,

XIV, XV, XVI, XVII, XVIII, XIX, XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XV, XVI, XVII,

XVIII, ed. Federico Stefani v. d. , Bologna, Forni Editore, 1969.

Hadîdî: Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523) (transkript metin),

haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul, Marmara Üniversitesi

Fen-Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991.

Oruç Beğ Tarihi (1288-1502) (tıpkı basım), haz.

Necdet Öztürk, Ġstanbul, Çamlıca Basım Yayın, 2007.

2. ARAŞTIRMA VE İNCELEMELER

Albèri, Eugenio: Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al Senato

Durante Il Secolo Decimosesto, Dizin III, C. III,

Firenze, Società Editrice Fiorentina, 1855, (Çevrimiçi) ,

www.googlebooks.com, 04.05.2011.

Ágoston, Gábor: Barut, Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun

Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, çev. Tanju Akad,

Ġstanbul, Kitap Yayınevi, 2006.

Arıkan, Zeki: “15. ve 16. Yüzyıllarda Seferihisar, Sığacık ve Korsanlık”

Türkler ve Deniz, ed. Özlem Kumrular, Ġstanbul,

2007, s. 79-92.

Boerio, Giuseppe: Dizionario Del Dialetto Veneziano, Venezia, Coi Tipi

di Andrea Santini e Figlio, 1829, (Çevrimiçi) , www.

googlebooks.com, 28.08.2010.

Bostan, Ġdris: Adriyatik’te Korsanlık Osmanlılar, Uskoklar,

Venedikliler 1575-1620 , Ġstanbul, TimaĢ Yayınları,

Haziran, 2009.

________ : “Akdeniz‟de Korsanlık: Osmanlı Deniz Gücü”,

Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk

Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih

Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T.C. Deniz Basımevi,

Temmuz, 2009, s. 227-239.

250

________ : Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı , ed.

Ġdris Bostan, Stratejik AraĢtırma ve Etüdler Milli

Komitesi AraĢtırma Projeleri Dizisi 2/2002, Ankara,

Ankara Üniversitesi Basımevi, 2003.

________ : “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında

Gemiler” Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna

Kadar Türk Denizcilik Tarihi, C.I, ed. Ġdris Bostan,

ed. Salih Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T.C. Deniz

Basımevi, Temmuz, 2009, s. 325-339.

________ : “Kemal Reis”, DİA, C. XXIII, Ankara, Diyanet Vakfı

Yayınları, 2002.

________ : “Narda”, DİA, C. XXXII, Ankara, Diyanet Vakfı

Yayınları, 2006.

________ : Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat ve

Gemiler, Ġstanbul, Küre Yayınları, 1. bs. , Ekim 2007.

________ : “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği”,

Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk

Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih

Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T. C. Deniz Basımevi,

Temmuz, 2009, s. 111-119.

Brummett, Palmira: “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”,

Studies on Diplomatic History, C.V, The Ottomans

in Africa, Ġstanbul, The Ġsis Press, 1990, s. 1-15.

________ : Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı

Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, çev. H.

Nazlı PiĢkin, Ġstanbul, TimaĢ Yayınları, 2009.

Chojnacki, Stanley: “In Search of the Venetian Patriciate: Families and

Factions in the Fourteenth Century”, Venice

Renaissance, ed. J. R. Hale, London, Faber and Faber,

1973, s. 47-90.

Currey, E. Hamilton: Akdeniz’in Büyük Korsanları, çev. Kerem Özdural,

Ġstanbul, Ġstiklal Kitabevi, 2007.

Eickhoff, Ekkehard: Venedig, Wien und Osmanen: Umbruch in

Südosteuropa (1645-1700) , München, Callwey, 1973.

251

Fincati, Luigi: Dizionario di Marina Italiano-Francese, Luigi Beuf

Libraio-Editore, Genoa-Torino, 1870, (Çevrimiçi) ,

www.googlebooks.com, 17.01.2011.

Fisher , S. Nettleton: The Foreign Relations of Turkey 1481-1512, Urbana,

University of Illinois Press., 1948.

Finlay, Robert: “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto”,

Renaissance Quarterly, ed. Bridget Gellert Lyons,

Edward P. Mahoney, 1980, Chicago, The University of

Chicago Press, s. 585-598.

Bellabarba, Sergio &

Edoardo Guerrieri: Vele Italiane della Costa Occidentale, Milano, Ulrico

Hoepli Editore, 2002, (Çevrimiçi) , www.googlebooks.

com, 26. 12. 2011.

Johnson, Edgar N. &

James W. Thompson: An Introduction to Medieval Europe 300-1500,

Newyork, W. W. Norton & Company Inc. Publishers,

1937.

Jorga, Nicolae: Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1451-1538) , C. II,

çev. Nilüfer Epçeli Ġstanbul,Yeditepe Yayınevi, 2006.

Konstam, Angus: Renaissance War Galley 1470-1590, Oxford, Osprey

Publishing, 2002.

Lane, Frederic C. : “Naval Actions and Fleet Organization 1499-1502”, ed.

J. R. Hale, Venice Renaissance, London, Faber and

Faber, 1973, s. 146-173.

________ : Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance,

Baltimore, The John Hopkins University Press, 1992.

________ : Venice and History, Baltimore, The John Hopkins

University Press, 1966.

Nasoni, Angelus: La Storia dei Papi di Sua Eminenza il Cardinale

Hergenröther , Milano, Carlo Aliprandi Editore, 1898.

Nazari, Giulio : Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di

Grammatica, Bologna, Arnoldo Forni Editore, ġubat,

1986.

252

Öngör, Sami: Coğrafya Sözlüğü , “Mısır” , “Colonne Burnu”,

“Suda”, Ġstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1961.

Patriarchi, Gaspero: Vocabolario Veneziano e Padovano co’ Termini e

Modi Corrispondenti, Padova, Stamperia Gonzatti

1725, (Çevrimiçi) , www.googlebooks.com, 28. 08.

2010.

Pedani-Fabris, Maria Pia: I Documenti Turchi Dell’Archivio di Stato di

Venezia, ed. Alessio Bombaci, Venezia, Ministro per I

Beni Culturali e Ambientali Ufficio Centrale per I Beni

Archivistichi, 1994.

________ : “Beyond the Frontier: The Ottoman-Venetian Border in

the Adriatic Context from the Sixteenth to the

Eighteenth Centuries”, Zones of fracture in Modern

Europe, Baltic Countries-Balkans-Northen Italy, ed.

Almut Bues, Wiesbaden, 2005, s. 45-60.

________ : Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato:

Costantinopoli, Relazioni Inedite (1512-1789), C.

XIV, Padova, Aldo Ausilio Editore, 1996.

Pitcher, Donald Edgar: Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası,

çev. Bahar Tırnakcı, 3. bs. , Ġstanbul, Yapı Kredi

Yayınları, ġubat, 2007.

Roberts, J. M. : A History of Europe, Oxford, Helicon Publishing Ltd,

1996.

Tansel, Selahattin: Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, Ġstanbul, Milli

Eğitim Basımevi, 1966.

Vatin, Nicolas: Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, çev. Tülin Altınova,

Ankara, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.