vermoeidheid bij kanker - borstkankersymposium.nl · herstelperiode langer dan na ”normale”...
TRANSCRIPT
De ene vermoeidheid is de andere niet
Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan
geleverde inspanning
De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Herstelperiode langer dan na ”normale” vermoeidheid
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
❑ Totaalscore: score van de 4 items optellen
❑ Range: 4 tot 28
1. Ik voel me moeJa, datklopt 7 6 5 4 3 2 1
Nee, dat klopt niet
2. Ik ben gauw moeJa, datklopt 7 6 5 4 3 2 1
Nee, dat klopt niet
3. Ik voel me fitJa, datklopt 1 2 3 4 5 6 7
Nee, dat klopt niet
4. Lichamelijk voel ik me uitgeputJa, datklopt 7 6 5 4 3 2 1
Nee, dat klopt niet
Verkorte Vermoeidheidsvragenlijst
M Alberts, EMA Smets, JHMM Vercoulen, B Garssen & G Blijenberg. Verkorte vermoeidheidsvragenlijst: een praktisch hulpmiddel bij het scoren van vermoeidheid. Nederlands Tijdschr Geneesk 1997; 141 (31)
Vragenlijst voor vermoeidheid –meerdere dimensies
• Ernst ervaren moeheid - “ik voel me moe”
• Concentratie - “het kost me moeite ergens mijn aandacht bij te houden”
• Motivatie - “de zin om dingen te ondernemen ontbreekt mij”
• Activiteit - “ik vind dat ik weinig doe op een dag”
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Achtergrondinformatie
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Ongeveer 99% van alle kankerpatiënten ervaart vermoeidheid
tijdens de behandeling van kanker
Drie maanden na de behandeling van kanker heeft 20 - 40%
van de ziektevrije patiënten last van ernstige vermoeidheid
Somatische problemen die vermoeidheid kunnen geven tijdens behandeling
• Minder eetlust• “B symptomen” oa nachtzweten, tumorkoorts• Bloedarmoede
• Pijn, misselijkheid, kortademigheid• Verstoord slaappatroon• Orgaan insufficiëntie:
Lever, nieren, longen, maag – darmstelsel, calcium• Behandeling; chirurgie, radiotherapie, medicatie• Infecties, hormonale ontregeling, neuropathie, trombose
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Advies tijdens behandeling
Blijf lichamelijk actief
• Nederlandse studie met bewegingsprogramma’s: Onco-Move (onder begeleiding van verpleegkundige) en On Track (onder begeleiding van
fysiotherapeut)
• Fysieke fitheid en vermoeidheidniveaus konden behouden worden
• Deelname aan beweegprogramma gaf dat minder aanpassingen in de kuur nodig waren
• Deelnemers konden eerder en voor meer uren terug naar werk
7-10-2017 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Na afronding van behandeling
• Bloedarmoede
• Restschade organen
• Zenuwschade (neuropathie)
• Hormonale disregulatie
• Medicatie
• Verandering gewicht
• Spierverlies
• Slaapstoornis, angst, depressie
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Is er een verband tussen de huidige klachten en de
voorafgaande behandeling?
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
18 studies onderzochten relatie tussen
behandelkarakteristieken en vermoeidheid
Geen relatie Wel relatie
Chemotherapie dosis 2 0
Aantal cycli chemotherapie 2 0
Type bestraling 1 0
Hoeveelheid bestraling 1 0
Duur van behandeling 5 0
Gebruik van tamoxifen 3 0
Duur van ziekenhuisverblijf 1 0
Soort behandeling 10 3
Een minder intensieve behandeling geeft minder vermoeidheid
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
17 studies onderzochten relatie tussen
ziektekenmerken en vermoeidheid
Geen relatie Wel relatie
Aard diagnose 6 0
Tumor grootte 2 0
Tumor stadium 9 0
Aantal betrokken lymfeklieren 2 0
Tijd sinds diagnose 7 1
Indien de tijd sinds diagnose korter is, zien we meer vermoeidheid
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Echter, zonder aanwijsbare lichamelijk oorzaak
Welke factoren houden de vermoeidheid mogelijk in stand?
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Ontstaans- en instandhoudende factoren bij
vermoeidheid NA kanker
MOE
Uitlokkende factoren
▪ kanker
▪ behandeling van kanker
Instandhoudende
factoren
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Instandhoudende factoren
▪onvoldoende verwerking
▪ verhoogde angst voor recidief
▪ disfunctionele opvattingen over vermoeiheid
▪ verstoord slaap-waakritme
▪ verstoord activiteitenpatroon
▪ verminderde sociale contacten en meer behoefte aan sociale steun
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Verwerking van kanker en behandeling
❖ Post Traumatische Stress symptomen:
Herbeleving en vermijding
❖ Reactivering door gebeurtenissen in de omgeving
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Verhoogde angst voor recidief
Angst is bij elke patiënt aanwezig
Angst voor een controle is normaal
Er is sprake van extreme angst voor terugkeer als de angst bijna
dagelijks of tenminste enige dagen per week aanwezig is.
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Verstoord slaap-waakritme
Onregelmatige slaap-waakritme / overdag slapen
Verstoord bioritme
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Activiteiten regulatie
“Piekers”: geneigd tot “pieken” van activiteit. Men put zichzelf uit
in allerlei activiteiten, net zolang tot men niet meer kan.
Laag actieven: “overdreven” voorzichtig in het ondernemen van
activiteiten. Zij sparen zichzelf, om extreme vermoeidheid te
voorkomen.
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Activiteiten opbouw
❑ We hebben goede ervaringen met het stap voor stap dagelijks opbouwen
van wandelen of fietsen. Wat zou u kiezen: wandelen of fietsen?
❑ Hoe lang zou u achter elkaar kunnen wandelen (of fietsen)?
Als we daar nu de helft van nemen en naar beneden afronden: een
kwartier moet kunnen, de helft is 7 minuten, dus 5 minuten moet in
ieder geval lukken.
❑ U zou zich kunnen voornemen om 1 - 3 keer per dag 5 minuten te gaan
wandelen.
❑ Enkele hulpregels bij het opbouwen: een dag per week overslaan, een
dag per week niet opbouwen.
B E A T I N G C A N C E R F A T I G U E T O G E T H E R
U N T I R E
UNTIRE HELPT JE OM VERMOEIDHEID TE VERMINDEREN
Eenvoudig te gebruiken app met video’s, uitleg, oefeningen en tips
Uitgebreid programma, stap-voor-stap op je eigen tempo
Meet je energielevels en ontdek wat wel en niet voor jou werkt
Online support community; ontmoet anderen met CRF
Try Untire for free
untire.me
De Nederlandse versie iseind oktober beschikbaar.
En als genezing niet meer mogelijk is; de palliatieve fase
7-10-2017 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Uitlokkende- en instandhoudende factoren
MOE
Uitlokkende factoren
▪ kanker
▪ behandeling van kanker
Instandhoudende
factoren
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
factoren rondom vermoeidheid in de palliatieve fase
Sociale steun
Fysieke activiteit Opvattingen
Depressieve gevoelens
Angst slaapproblemenacceptatie
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Bevindingen
❑ Niet alle patiënten ervaren ernstige vermoeidheid
❑ Ernst van vermoeidheid lijkt relatief constant te zijn.
❑ Bij begin meting bleken alle onderzochte psychosociale factoren samen te hangen met vermoeidheid
❑ Indien ernstig vermoeid: problemen met slapen en acceptatie van eenongeneeslijke ziekte dragen met name bij
❑ Ook nivo van subjectieve fysieke activiteit lijkt bij te dragen
Vermoeidheid bij mantelzorgers en de impact hiervan
• Uit onderzoek bij mantelzorgers (veelal directe partner) bleek dat 20% tot 25% van hen ernstig vermoeid was.
• Er werd geen samenhang gevonden tussen vermoeidheid van de patiënt en vermoeidheid van de mantelzorger
• Er werd wel een belangrijke (significante) samenhang gevonden met ervaren druk door mantelzorger met vermoeidheid patiënt en vermoeidheid mantelzorger zelf
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid
Referenties
Servaes et al, “Fatigue in cancer patients during and after treatment: prevalence, correlates and interventions”, Eur J Cancer. 2002;38:27-43.
Gielissen et al, “The effects of cognitive behaviour therapy in severely fatigued disease-free cancer patients compared with patient swaiting for cognitive
behaviour therapy: a randomised controlled trial cancer survivors”, Journal of Clinical Oncology, 2006: 24: 4882-4887
Gielissen et al, “Cognitive behaviour therapy for fatigued cancer survivors: long term follow-up”, Br J Cancer.2007;97:612-618
Peters et al, “Exploring the contribution of psychosocial factors to fatigue in patients with advanced incurable cancer”, Psycho-Oncology , 2014; 23:773–779
Peters et al, “A prospective analysis on fatigue and experienced burden in informal caregivers of cancer patients during cancer treatment in the palliative
phase” – Acta Oncologica. 2015; 54(4):500-506
Van den Berg et al, “BREATH: web-based slef-management for psychological adjustment after primary breast cancer – results of a multicenter randomised
controlled trial”, J Clin Oncology 2015;33(25): 2763-71
Van Waart et al, “Effect of low-intensity physical activity and moderate- to high- intensity physical exercise during adjuvant chemotherapy on physical fitness,
fatigue, and chemotherapy completion rates: results of the PACES randomized controlled trial”, J Clin Oncology 2015;33(17):1918-1927
Poort et al, “study protocol of the tired study: a randomised controlled trial comparing either graded exercise therapy for severe fatigue or cognitive behaviour
therapy with usual care in patients with incurable cancer “, BMC Cancer,2017;17(81)
Bruggeman-Everts et al, “Effectiveness of Two Web-Based Interventions for Chronic Cancer-Related Fatigue Compared to an Active Control Condition: Results
of the “Fitter na kanker” Randomized Controlled Trial”, Journal of Medical Internet research.2017; 19 (10):e336: 1-12
Abrahams et al, “The efficacy of Internet-based cognitive behavioral therapy for severely fatigued survivors of breast cancer compared with care as usual: A
randomized controlled trial”, Cancer 2017; 123(19): 3825-3834
Muller et al, “The reciprocal relationship between daily fatigue and catastrophizing following cancer treatment: Affect and physical activity as potential
mediators”, Psychooncology 2017; 27(3):831-837
6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid