BİYOİSTATİSTİK ANABİLİM DALIBİYOİSTATİSTİK ANABİLİM DALI

VET 104 BİYOİSTATİSTİK

Prof. Dr. İ. Safa GÜRCAN Dr. Arş. Gör. Doğukan ÖZEN

Arş. Gör. Ufuk KAYAArş. Gör. Pınar AMBARCIOĞLU

Amaç:

İstatistik ve Biyoistatistik kavramlarının tanımlanması, Veteriner Hekimlik alanında bilimsel araştırmalar sırasında kullanılan temel istatistik yöntemler hakkında uygulamalı bilgilerin kazandırılması

1 Saat teorik, 2 saat uygulama

Arasınav %40 ve Final %60 Quiz YOK!

Faydalanılacak Kitaplar:

BİYOİSTATİSTİK: Prof. Dr. Kadir SÜMBÜLOĞLUProf. Dr. Vildan SÜMBÜLOĞLU

BİYOİSTATİSTİK: Prof. Dr. Kazım ÖZDAMAR

BİYOİSTATİSTİK: Prof. Dr. İsmet KAN

Ders slaytları : 80.251.40.59/veterinary.ankara.edu.tr/sgurcan/dersnotu.html

1. Hafta Biyoistatistik ve genel tanımlar

2. Hafta Frekans dağılımları ve tanımlayıcı ölçütler

3. Hafta Konum ölçüleri

4. Hafta Yaygınlık ölçüleri

5. Hafta Tablo ve grafik yapım yöntemleri

6. Hafta Teorik Dağılımlar / Arasınav

7. Hafta Hipotez nedir? Hata tipleri

9. Hafta İki eş arası farkın önemlilik testi

10. Hafta İki yüzde arası farkın önemlilik testi

11. Hafta Varyans analizi

8. Hafta İki ortalama arası farkın önemlilik testi

12. Hafta Ki- Kare testi

13. Hafta Korelasyon analizi

14. Hafta Regresyon analizi

Final

İstatistik Nedir?

Statista Status Statazien

Alman istatistikçi Eugel, 1896'da La Haye'de Uluslar arası istatistik kongresinde, istatistiğin 180 değişik tanımı bulunduğunu belirtmiştir.  İstatistik sözcüğü iki anlamda kullanılmaktadır: a- Çoğul olarak kullanıldığında, sistemli bir biçimde toplanan sayısal bilgileri belirtir. b- Tekil anlamda kullanıldığında, belirli bir amaç için gerekli verilerin toplanmasını, toplanan verilerin değerlendirilmesini ve değerlendirme sonucu karara varılmasını sağlayan yöntemler topluluğu olarak tanımlanabilir.  

• İstatistiğin TarihçesiYazının kullanılmadığı çok eski çağlarda bile, avcılıkla, çobanlıkla ve tarımla geçinen ilkel topluluklarda, bir takım simgeler kullanılarak hayvanların ve tarım ürünlerinin sayıldığı anlaşılmıştır.

Sardunya adasında yaşamış olan ilk insanlardan kalma Nuraghi denilen anıt duvarları üzerinde bulunan simgelerin tarım ve av ürünlerinin sayısını belirttiği bilinmektedir.

• İstatistiğin TarihçesiEski Mısır anıtlarında, Mısırlıların ticaret istatistiklerine ve nüfus sayımlarına ilişkin belgeler bulunmuştur.

Bu belgelerden, Mısırlıların ailedeki bireyleri sayarak polis kütüklerine kayıt ettikleri parasal ve askeri amaçlarla sayım yaptıkları anlaşılmıştır.

• İstatistiğin TarihçesiKonfiçyüs tarafından İ.Ö. 550 yılında yazılan “Şin-King” adlı kitapta Çin kralı Yao'nun İ.Ö. 2238 yılında tarım, endüstri, ve ticaret istatistikleri toplattığı anlatılmaktadır. Çin'de İ.Ö. XII. yüzyıldan sonra düzensiz aralıklarla bu tür istatistikler sürdürülmüştür. Eski Yunan'da İ.Ö 377 yılında Atina'da vatandaşlık hakkını taşıyanlar ve taşımayanlar bir sayımla saptanmıştır.

İstatistiğin Tarihçesi

İstatistiklere ençok önem veren devletlerden biri de Roma'lılar olmuştur. İ.Ö. 443 yılında Servius Tullus tarafından beş yıl ara ile sayımlar yapılması karar altına alınmış ve sayımları yapmak üzere örgüt kurulmuş, sonraları bu aralıklar 10-15 yıla yükseltilerek 600 yıl düzenli bir biçimde sayımlar yapılmıştır.

Bu sayımlarda her Roma'lı adını, baba adını, köle ise bırakan kimseyi, doğum yerini, aile bireylerini, sahip olduğu köle sayısını, servetini ve öteki mallarını Censor denilen sayım memuruna bildirmek ve andiçmek zorundadır.  İlk çağlarda bazı Yunan ve Roma tarihçileri, ordunun varlığı, savaş giderleri, veba salgını, çeşitli yaşlara karşı gelen ortalama yaşam hakkında bazı verilere rastlandığını yazarlar.  

• İstatistiğin TarihçesiOrta Çağ

Ortaçağda şehirlerin nüfusu sayılmaya başlanmış, 1449 yılında Nurenberg şehrinin nüfusunun da sayıldığı bilinmektedir.

İstatistiğin TarihçesiYeni ve Yakın Çağ

Yeni ve yakın çağlarda istatistikler daha önem kazanmıştır. Devlet gelir ve giderlerinin çizelgelere geçirilmesi  maliye istatistiklerinin temelini oluşturmuştur.   1800 yılında Napolyon'un genelgesi ile suç istatistikleri toplanmış,  İngiltere'de Napolyon savaşları sırasında bütçe açığını kapatmak için vergiler getirilmek istenmiş, bu amaçla toplum hakkında bilgiler toplanmak için sayımlar yapılmıştır. Sayımları yürütmek için 1832 yılında istatistik bürosu kurulmuştur. Bu büro, benzer kuruluşların ilki olarak bilinmektedir.

• İstatistik Yöntemlerin Tarihçesi

İstatistik yöntemler, istatistiklerin toplanmasından çok sonra ortaya çıkmıştır.

Sokrat, Aristo, Heredot yayınlarında, yöneticilerin istatistiklerin incelenmesine geniş yer vermeleri gerektiğini belirtmektedirler. Bilim adamları 17.yy'da, sayım sonuçları üzerinde çalışmaya ve yığın olaylarla ilgilenmeye başlamışlardır.

• İstatistik Yöntemlerin Tarihçesi

17. yy’da bulaşıcı hastalıklarla savaşta,hasta sayısı, hastalığın yayıldığı bölgeler, yakalanma yaşı ve cinsiyet gibi konularda sayısal veriler toplanmış, bu verileri karşılaştırma ve yorumlama girişimleri başlamıştır.

Edmund Halley, Breslav şehrinin doğum ve ölüm bilgilerini inceleyerek çeşitli yaşlardaki insanların ölüm olasılıklarını bulmuş ve bir ölüm hızı tablosu düzenlemiştir. Bu tablo, yaşam sigortasının temelini oluşturur.

İstatistik Yöntemlerin TarihçesiBugünkü anlamda olasılık, İsviçre’li matematikçi Jacob Bernouilli tarafından ‘Ars conjectanti’ adlı yayında yer alan olasılık kuramı üzerine kurulmuştur.

Fransız matematikçi Poisson (1781-1840) olasılık kuramının kapsamını genişletmiştir.

Karl Pearson (1857-1936) olasılıkla ilgili trigonometri ve normal dağılım eğrisi denklemlerini deneylerle yinelemiştir.

Herhangi bir konuyu incelemek amacıyla çalışmanın/araştırmaların planlanmasını,

verilerin toplanmasını, değerlendirilmesini ve bir karara varılmasını sağlayan bilimdir.

İstatistik

İstatistik alanında geliştirilen bilimsel yöntemleri Veteriner hekimlik, Tıp, diş hekimliği, eczacılık gibi alanlarda uygulamasını sağlayan bir bilim dalıdır.

Biyoistatistik

Veteriner Hekimlikte BiyoistatistikHayvanlarda görülen Paraziter hastalıkların veya bir virüsün yaşa, cinsiyete, hayvanın beslenme tipine göre dağılımı, (Parazitoloji, Mikrobiyoloji, Viroloji)

Aşı yapımında kullanılan kimyasal bir maddenin içeriğinin değiştirilmesi sonucu aşının etkinliği (Biyokimya, farmakoloji)

Çiftlik hayvanları üzerinde barınma üzerine yapılan değişikliklerin hayvan refahı üzerine etkisi (Fizyoloji, Zootekni)

Yeni geliştirilen bir tedavi yönteminin köpeklerde kalça displazisi sağıltımı üzerine etkisi (Cerrahi)

Uygun sıcaklık ve çözücülerde sperma kalitesinin artırılması (Suni Tohumlama)

Kalıtsal hastalıkların teşhisi, genin ortaya çıkarılması (Genetik)

Tanımlayıcı istatistik: Elde edilen verilerin sınıflandırılması, ortalama ve yaygınlık ölçülerinin hesaplanması, tablo ve grafiklerle sunulmasını içerir.

Çıkarımsal istatistik: Örneklemden elde edilen bulgular yardımıyla evren hakkında kestirimde bulunma, hipotezleri test etme ve karara varma gibi konuları içerir.

İstatistik konu olarak tanımlayıcı istatistik ve çıkarımsal istatistik

olmak üzere iki ana gruba ayrılır.

Araştırma kapsamına giren aynı özellikleri taşıyan birimlerin tümüne denir.Kitlenin büyüklüğü araştırmanın özelliğine göre değişir.

Bir kitleden, örnekleme yöntemlerinden yararlanarak seçilen aynı özellikleri taşıyan bir grup birimin oluşturduğu topluluğa denir.

Örneklem

Kitle (Evren)

Örnekleme

Evrenden örnek seçmek amacıyla geliştirilen çeşitli yöntemler vardır. Uygun yöntemlerle evrenden örneklem seçme işlemine “örnekleme” denir.

Parametre

Evreni tanımlamak için kullanılan ölçülere parametre denir.

İstatistik

Örneklemi tanımlamak için kullanılan ölçülere istatistik denir.

Evren ve Örneklem için Tanımlayıcı İstatistiklerin Gösterimi

NnGözlem Sayısı

SxStandart Hata

22S2Varyans

SStandart Sapma

PpOran

µOrtalama

Evren(Parametre)

Örneklem(İstatistik)Tanımlayıcı Ölçüler

x

Değişik değerler alan herhangi bir özelliğe değişken denir. Örneğin, boy uzunluğu, yaş, öğrenim düzeyi vb. kişiden kişiye değişen değerler olduğu için değişken

olarak adlandırılır.

Değişken

İncelenen konuya açıklık getirmek amacıyla toplanan bilgiler, belgeler, ölçümler, ... vb.

Veri

1. Nitelik verilerBireylerin sahip olduğu belli özelliklerin sınıflara ayrılarak belirtildiği verilerdir. Örneğin, cinsiyet,

medeni durum, başarılı-başarısız gibi. Nitelik verilerde belli bir sıralama söz konusu ise (kötü-orta-iyi-

mükemmel gibi) bu tür verilere sıralanabilir (ordinal) nitelik veriler denir.

Böyle bir sıralama yoksa bu tür verilere sınıflanabilir (nominal) nitelik veriler denir.

Veri TipleriVeriler genel olarak nitelik veriler ve sayısal veriler

şeklinde iki gruba ayrılarak incelenirler.

2. Sayısal Veriler

Sayısal veriler kesikli ve sürekli sayısal veriler olarak iki alt gruba ayrılır.

Kesikli sayısal veriler, belirli bir aralıktaki tam sayıları alan veri türüdür. Örnek: Sınıftaki öğrenci sayısı,

Sürekli sayısal veriler, ölçümle belirtilirler ve bir aralıktaki bütün değerleri alırlar.

Örnek: Boy uzunluğu, yaş, günlük kalsiyum tüketim miktarı(mg) gibi.

Nitelik Veriler ve Sayısal Veriler Arasındaki İlişkiHem kesikli sayısal veriler hem de sürekli sayısal veriler bazen nitelik veri

olarak ifade edilebilirler. Örneğin sürekli sayısal bir veri olan vücut kitle indeks verisini

Biçiminde sınıflandırarak nitelik veriye dönüştürebiliriz

10,0 - 19,920,0 - 27,527,6 - 30,030,1 - 40,0

40,1 ve üzeri

Düşük kiloluNormal kiloluHafif kiloluOrta kiloluAşırı kilolu