Veteriner Parazitoloji’de “Tek Sağlık”-Türkiye Perspektifi

Prof. Dr. Sami ŞİMŞEKFırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, Elazığ

Tek Tıp/Tek Sağlık?

• Tek Tıp/Tek Sağlık-One Healthterimi; “İnsan ve hayvan sağlığınahizmet eden veteriner hekimleri,beşeri hekimleri ve diğer sağlıkuzmanlarını kapsayan bir terimolmakla birlikte, hayvanlardaninsanlara geçebilen ve halk sağlığıaçısından tehdit oluşturanenfeksiyöz hastalıkların kontrolü ilebu hastalıkların yayılımı ve evrimininanlaşılmasını sağlayan birkavramdır”.

“Tek Tıp Konsept”i savunucuları kimlerden oluşmuş?

• Tek Tıp Konsepti yeni bir kavram değildir.Tarihi süreci içerisinde değerlendirildiğinde,patolojinin babası sayılan antropolojist, halksağlığı destekçisi, politikacı ve Alman kökenlibir beşeri hekim olan Rudolf Virchow’unTek Tıp Konseptine önemli katkıları olmuştur.

“Tek Tıp Konsept”i savunucuları kimlerden oluşmuş?

• Rudolf Virchow’un karşılaştırmalı tıp ve tek sağlık konseptlerininoluşumunda veteriner hekimlik mesleğine katkısı; parlamentodaveteriner hekimlik eğitiminin Tarım Bakanlığının ya da SavaşBakanlığının altında yapılmasını isteyen, veteriner hekimliği bir bilimalanı olarak dahi görmek istemeyen hukukçulara karşı verdiğimücadeledir.

• Bu konuda hukukçuları eğitmek adına 24 Haziran 1873’te yaptığı birkonuşmasında “Ben sadece şunu vurgulayabilirim ki veteriner tıbbıile insan tıbbı arasında bir bariyer yoktur; olmamalıdır da zaten. Biralanda elde edilen deneyim diğer alanın gelişmesinidestekleyecektir” demiştir.

“Tek Sağlık” Yaklaşımı

• Küresel sağlığı iyileştirmekadına, Veteriner hekimliği veİnsan hekimliği arasındabütünleyici bir yaklaşımdır.

Güncel Durum?

• Günümüzde insanlarda hastalık yapan patojenlerin%60’ının hayvan kökenli olduğu bilinmektedir.

• 2010 yılında Dünya Sağlık Örgütü (WHO), BirleşmişMilletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya HayvanSağlığı Teşkilatı (OIE) ortak bir bildiri yayımlayarak “TekSağlık” konseptini disiplinlerarası işbirliğiylesağlanabilecek bir yaklaşım olarak kabul etmişlerdir(FAO-OIE-WHO, 2010).

AB Müzakereleri

• Avrupa Birliği ile yürütülen HayvanSağlığı faslı görüşmelerinde

• “Tek Sağlık” Yaklaşımı benimsenmişve

• Hayvan sağlığı,

• Hayvan refahı,

• Gıda güvenliği,

• Halk sağlığı hedeflenmiştir

Türkiye’de Durum Ne?

• Bu bağlamda TVHB ve TTB, 2009 yılındaortak bir deklarasyon ile “Tek Dünya-TekSağlık” yaklaşımı’nın önemini halkaduyurmuşlar ve zoonotik hastalıklar gibiortak alanlarda ortak hareket etmeanlayışını ortaya koymuşlardır.

Türkiye’de Durum Ne?

• Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Gıda veKontrol Genel Müdürlüğü’nün 20.01.2014 tarihve 71037622-010.06.02-2663 20.01.2014 sayı veHayvan Hastalıkları ile Mücadele ve HayvanHareketleri Kontrolü konulu genelgesi ile ‘‘TekSağlık’’ konseptine dikkat çekilerek Tek SağlıkKonsepti'nde başarının elde edilmesi için hayvansağlığı ve refahı, gıda güvenliği ve halk sağlığıkonularında veteriner hekimlere önemlisorumluluklar düştüğü belirtilmiştir.

Türkiye’de Durum Ne?

• Genelgede, hayvan sağlığını vedolayısı ile halk sağlığını korumakiçin ihbarı mecburi hastalıklar vediğer hastalıklarla mücadelekapsamında Bakanlıkça belirlenmiş2014 yılı mücadele programıdetaylı olarak açıklanmıştır.

Beklenen Etkiler?

• Bu bağlamda, “Tek Sağlık” konsepti altındahayvan sağlığına ilişkin yaklaşım ve “KorumaTedaviden İyidir Prensibi”nin ön planaçıkarılması ve küresel gelişmelerin izlenmesiönerilmiştir.

• Hayvan hastalıkları salgınlarının azalmasıneticesinde, bu durumun çevreye yönelikolumlu etkilerinin de olacağı belirtilmiştir.

• İyi hayvancılık uygulamalarının desteklenmesiile hem hayvan refahı açısından olumlugelişmelerin olacağı hem de gereksizantibiyotik kullanımının azaltılmasının insansağlığına olumlu etkileri olacağı belirtilmiştir.

Türkiye’de Yapılan Aktiviteler?

Türkiye’de Yapılan Aktiviteler?

Veteriner Parazitoloji? Tarihçe?

• Ord. Prof. Dr. İsmail Hakkı (Çelebi) (1873-1939),Fransa’da Veteriner Hekimlik öğreniminitamamlamış ve Türkiye’de kuramsal ve uygulamalımodern Parazitoloji’nin kurucusu olmuştur.

• 1914 yılında yayınladığı ‘‘Parazitoloji’de MikroskopÇalışmaları’’ kitabı ülkemizde Parazitoloji alanındayazılan ilk laboratuvar uygulama kitabıdır.

Veteriner Parazitoloji? Tarihçe?

• Ord. Prof. Dr. İsmail Hakkı (Çelebi) Askeri ve Mülki Yüksek VeterinerOkulları’nın 1921 yılında birleştirilmelerine ve tek okul olduktan sonra1933 yılına kadar her iki okulda da ayrı ayrı Tıpsal Zooloji (İlm-iHayvanat-ı Tıbbiye) ve Parazitoloji (İlm-i Tüfeylat) derslerini Batıülkeleri düzeyinde okutmuştur.

• Aynı zamanda 1909-1933 yılları arasında Tıp Fakültesi’nde de TıpsalZooloji (1909-1925) ve Tıpsal Parazitoloji (1926-1933) derslerivermiştir.

• Türkiye Parazitoloji Derneği Prof. Dr. Şevket Yaşarol’un girişimleriyle28.04.1976 tarihinde faaliyetlerine başlamış ve takiben Prof. Dr.Mehmet Ali Özcel’in büyük katkılarıyla yıllarca veteriner ve tıbbiparazitoloji açısından şemsiye kuruluş olmuştur.

• Dernek tarafından 2015 yılı içerisinde 19.su düzenlenen UlusalParazitoloji Kongresi ile beraber Tropikal Hastalıklar ve Echinococcosissempozyum ve kongreleri de Veteriner ve Tıbbi parazitologları bir arayagetirerek özellikle zoonoz parazitozlar ile ilgili bilgi alışverişi ve projeortamlarının sağlanmasını konusunda önemli katkılar sağlamıştır.

•Zoonotik hastalıklar dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli halksağlığı sorunlarına yol açmaktadır.•Sebep olduğu işgücü ve ekonomik kayıplarla ülke ekonomisine önemlibir yük getirmektedir.•Tüm insan patojenlerin %60’ını zoonozlar teşkil etmektedir.•Paraziter hastalıklar da bu grup içerisinde azımsanmayacakdüzeydedir.•Zoonotik hastalıklarla mücadelede multisektörel ve multidisipliner birişbirliğine ihtiyaç duyulmaktadır.

Ne Yapıldı?

• TÜRKVET Bilgi Sistemi

• Türkiye geneli ve il, ilçe, köy bazında hayvanlarda hastalık durumu ve hastalık mihrak sayıları öğrenilmektedir.• BRUSELLOZ

• ŞARBON

• EKİNOKOKKOZ

• LEPTOSPİROZ

• TOKSOPLAZMOZ

• VARYANT CREUTZFELDT-JAKOP

• Hayvanların aşılanma durumları takip edilebilmektedir.

Parazitoloji’den ilk katkı

Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığı

• Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA veya Kırım-Kongo HemorajikAteş, KKHA) keneler (özellikle Hyalomma cinsi) yoluylabulaşan, zoonotik enfeksiyona yol açan bir viral hastalıktır.

• Enfekte olmuş memelilerde klinik hastalık insanlarda çoğunlukla ağırgeçer ve mortalite oranı %30'dur.

• Endemik bölgelerde virüs keneler yoluyla bulaştığı için özellikle tarımve hayvancılık ile uğraşan kişiler yüksek risk grubundadır.

• Aşı ön çalışmalarından başarılı sonuçlar alınmış, patent aşamasındadır.

Projeler?

Leishmania

Echinococcosis

Echinococcosis

Sonuç ve Öneriler

• Eğitim:

• Tek Sağlık Bilimi (One Health Science)

• Edinburgh Royal Veteriner Yüksek Okulu 2011 yılından itibaren “TekSağlık” adı altında yeni bir MSc alanı geliştiriyor.

• Türkiye’de de Üniversitelerde Sağlık Bilimleri Enstitüleri aracılığıyla bualanda adımlar atılabilir.

• Parazitoloji Anabilim Dallarında lisansüstü düzeyde “Tek Sağlık”dersleri açılabilir.

Sonuç ve Öneriler

• Türkiye Parazitoloji Derneği Çalışma gruplarının daha etkin halegetirilmesi, ortak çalıştayların düzenlenerek proje fikirlerinindeğerlendirilmesi,

• Kim ilgili, kim değil gibi basit fikirlerden kurtularak, ortak alanlarıntespit edilmesi ve genişletilmesi,

• Ortak araştırma alanlarında uzman yetiştirilmesi, akademik kariyeryapılması ve ortak araştırma sonuçlarının sahaya aktarılması.