v,f,mvkyfief;pepfrsm;pdppfokh;oyfjcif;...ဒ က တ သ ဂ မင ၊ ဒ က တ င မ င မ...

v,

f,mv

kyfi

ef;p

ep

frsm

;pDp

pfo

kH;oy

fjci

f;ျမ

နမာန

ငငမ

သေတ

သမ

ားနင

ဖြ႕ၿဖ

းေရး

ေဆာင

ရြကေန

သမ

ားအ

တြက

လမး

ၫႊနစ

ာအပ

Phot

o: C

elin

e A

llave

rdia

n

YEZIN AGRICULTURAL UNIVERSITY

ဤလမးၫႊနစာအပကျမနမာနငငႏငအေရ႕ေတာငအာရ၏တျခားေဒသမားမ ေတာငသလယသမားမားကကညေထာကပေပးရာတြင ပါဝငဆကစပေနေသာေကာငးသားေကာငးသမား၊ သေတသမားႏင ဖြ ၿဖးေရးလပငနးေဆာငရြကေနသမားအတြကေရးသားချခငးျဖစပါသည။ ထစာအပတြငလယယာလပငနး စနစမားစစစသးသပျခငးက ေဆာငရြကရနအတြကလပေဆာငသည နညးလမးအေသးစတကလမးၫႊန ထားပါသည။ ထ႔ျပငဤစာအပတြင ေတာငသမား၏ ဆးျဖတခကခမႈမားႏင ၎တ႔ကငသးေနေသာ နညးလမးမားက ေသခာနားလညေစရနအတြက အဓကသေဘာတရားမားႏင နညးလမးမားကလညးထညသြငးထားသည။

အဆပါလမးညႊနစာအပသည ေတာငသလယသမားမသားစ၏ ထတလပမႈဆငရာေဆာငရြကခကမားႏင ၎တ႔၏ အနာဂတရညမနးခကမားက ေကာငးမြနအကးရစြာေထာကပေပးနငရနအတြက ေတာငသမား ႏင ေကးလကဖြ ၿဖးေရးက လပေဆာငေနၾကသမားအၾကား လပငနးနယပယကြ မးကငမႈဆငရာ ေဆြးေႏြးပြ သမဟတ စကားဝငးကသေတြ႕ဆေဆြးေႏြးနငရနျပစပးေထာငကညေပးလမမညျဖစသည။

ဤလမးၫႊနစာအပက GRET မ ေရဆငးစကပးေရးတကသလႏင ပးေပါငးေဆာငရြကၿပးျပငဆငခ သည။ ျမနမာနငင၏ျပညနယတငးေဒသႀကးႏငျပညနယ ၅ ခတြငျပလပေဆာငရြကခသည ၁၈ လၾကာ လယယာလပငနးစနစမားစစစသးသပျခငးမ ရရခေသာအေတြ႕အၾကမားအေပၚ အေျခခၿပးေရးသား ထတေဝခသည။

ျမနမာနငငမ သေတသမားနင ဖြ႕ၿဖးေရးေဆာငရြကေနသမားအတြက

လမးၫႊနစာအပ

v,f,mvkyfief;pepfrsm;

pDppfokH;oyfjcif;

v,f,mvkyfief;pepfrsm;

pDppfokH;oyfjcif;

ျမနမာနငငမ သေတသမားနင ဖြ႕ၿဖးေရးေဆာငရြကေနသမားအတြက လမးၫႊနစာအပ

Phot

o: C

hris

tine

Schm

utzl

er

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး-ျမနမာနငငမ သေတသမားႏင ဖြ ၿဖးေရးေဆာငရြကေနသမားအတြကလမးၫႊနစာအပ ထတေဝသ- GRET-YAU, ၂၀၁၈ ေရးသားသ- Jean-Christophe Diepart and Céline Allaverdianဝငးဝနးသးသပအႀကျပသမား- ေဒါကတာေကာေကာဝငး၊ ေဒါကတာသဂႌျမင၊ ေဒါကတာၿငမးၿငမးေထြး၊ ေဒါကတာထကၾက၊ ျမဒါလသန႔ ပါဝငေဆာငရြကခသမား- Clarisse Frissard, Adriana Isabel Garcia,Yi-Jen Lu, Alyssa Pritts, ျမဒါလသန႔ , Fue Yang ရညညႊနးကးကားေဖာျပခက: Diepart, J.-C. and Allaverdian, C. (2018). Farming Systems Analysis: A guidebook for researchers and development practitioners in Myanmar.ရနကန: GRET—ေရဆငးစကပးေရးတကသလ ဘာသာျပနသ-ေဒါကတာခငဦး၊ ေဒါကတာေအမစးဒဇငးႏငအတြငးစာမကႏာအျပငအဆင- ကရထကနင

ျမနမာနငငတြငပႏပသည။

အသေပးေၾကျငာခကဤစာတမးကၾသစေၾတးလ၊ ဒနးမတ၊ ဥေရာပသမဂၢ၊ ျပငသစ၊ အငယာလန၊ အတလ၊ လဇငဘတ၊ နယသာလန၊ နယးဇလန၊ ဆြဒင၊ ဆြစဇာလန၊ ယနကတကကငးဒမး၊ အေမရကနျပညေထာငစ နင မစဆဘရေကာပေရးရငးတ႔ထညဝငလႉဒါနးထားသည LIFT ရနပေငြ၏ ပပးမႈျဖငေဆာငရြကသည။ ယခစာတမးတြငပါရေသာ ေရးသားေဖာျပခကမားသည LIFT အလႉရငမား၏ တရားဝင အတညျပထားသညသေဘာထားအျမငမားဟမယဆနငပါ။

LIFT အလႉရငမားထသ႔ေကးဇးတငလႊာျမနမာနငငေကးလကလထ၏ စားနပရကၡာဖလမႈနငအသကေမြးဝမး ေကာငးမႈမားတးတကေကာငးမြနေရးအတြကရနပေငြထညဝင လဒါနးၾကေသာၾသစေၾတးလ၊ ဒနးမတ၊ ဥေရာပသမဂၢ၊ ျပငသစ၊ အငယာလန၊ အတလ၊ လဇငဘတ၊ နယသာလန၊ နယးဇလန၊ ဆြဒင၊ ဆြစဇာလန၊ ယနကတကကငးဒမးနငအေမရကနျပညေထာငစ အစးရမားကေကးဇးအထးတငရပါသည။ LIFT တြင ပဂၢလက က႑မထညဝငလႈဒါနးသည မစဇဘရေကာပေရးရငးကလညး ေကးဇးတငရပါသည။

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License

ii

ျမနမာနငင၌ ဖြြ ၿဖးေရးေဆာငရြကေနသမားသညလယသမား မားႏင ၄ငးတ႔၏ထတလပမႈလပငနးမားအား ေထာကပေပး ရန ခဥးကပနညးမးးစျဖင ေဆာငရြကၾကသည။ဤခဥးကပ နညးမားတြင ပညာေပးလပငနးမား၊ သြငးအားစဝနေဆာင ေပးမႈမား၊ သငတနးမားနငကြမးကငမႈျမငတငေပးျခငးမား နင လကေတြ ႔ကေသာ စကပးေရးဆငရာတနဖးကြငးဆက (ေခးေငြပပးျခငး၊ မးေစနင အျခားသြငးအားစမား၊ေဈးကြက ဝငေရာကမႈပမေကာငးမြနေရးစသညျဖင) တ႔ၿခငပါဝငၿပး ကန႔သတထားျခငး မရပါ။ ဤေဆာငရြကလပေဆာငခက မားမတဆင ေတာငသဖြ႔ၿဖးေရးေဆာငရြကေနသမားသည လယသမားမား၏သမရးကလပငနးနညးစနစမားနင စနေခၚမႈမားအေၾကာငးက မားစြာေလလာခၾကသည။သ႔ေသာလညး ထနားလညသရလာေသာအေၾကာငးအရာမားသည ေဒသ အေျခအေနမားႏင လကေလာညေထြစြာ ေတာငသမား၏ လအပခကမားက တ႔ျပနနငရနအတြက လေလာကမႈမရ ေသးပါ။ ထေၾကာင စကပးေရးဖြ႔ၿဖးမႈအတြကခဥးကပမႈမား သည ပစခြကတစခထသ႔ စထားလပေဆာငမႈမား သာျဖစခ သည။ ျမနမာစကပးေရးက႑၌ စကပစၥညးမားသးစြေရး၊ မးေကာငးမးသစမား၊ ထတလပမႈစနစမား တးတကေကာငး မြနေရး၊ လယယာလပငနး ႏငလယယာျပငပလပငနးမားမ ဝငေငြအမးမးရရေရး၊အေသးစား ထတလပသမားလညး ေဈးကြကထပါဝငနငေရး စသညတ႔တြငရငးနးျမပႏမႈမားမ တဆင လငျမနစြာအေျပာငးအလမားျဖစရန ႀကးစားေနသျဖင အခနႏငတေျပးညေျပာငးလမႈမားက စနစတကနားလညသရရနလအပပါသည။ ယခအခနတြငႀကးစားခဉးကပမႈမားနင အသးျပေနေသာ ခြျခမးစတျဖာေလလာသညနညးလမးမားအၾကားကြာဟခကတစခ ျဖစေပၚေနပါသည။အသးျပမညခြျခမးစတျဖာေလလာသည နညးလမးမားသည လယယာထတလပမႈ စနစမားကအတြငးကက စစဥႏငရ မညျဖစၿပး စကပးေရးပညာရငမားႏင ဖြ ႔ၿဖးေရးေဆာငရြက

ေနသမားအတြက အဆးျဖတေပးနငေသာအသအျမငကရရ ေစမညျဖစသည။ ဤလယယာလပငနးစနစကစစစသးသပ သည လမးညႊနစာအပသည အဆပါအားနညးခကမားက ေဖာထတျပသရန ခယထားရသည။ LIFT ၏ လပေဖာကင ဖကမားျဖစသည (ေမတာ, IWMI, CDN, MIID, WHH, Gret) တ႔ႏင (၁၈) လၾကာ လပငနးမားမ ေလလာသရခ ေသာသငခနးစာမားနင ေတြ႔ရခကမားအေပၚမေပၚထြက လာသည။ ျမနမာနငငတငးေဒသႀကးႏငျပညနယ ၅ ခမ မတ ညေသာေနရာ ဧရယာ ၆ ခတြင သေတသလငယမားနင လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငး (FSA) တစရပက GRET အဖြ႔၏ နညးပညာအကအညျဖင ေဆာငရြကရန သေဘာတခသည။ ဤအေတြ႔အၾကေပၚအေျချပ၍ ေရဆငး စကပးေရးတကသလ (YAU) အထးသျဖင လယယာသးႏ စကပးေရးဌာန၊ စကပးစးပြားဌာနႏင စကပးပညာေပးေရး ဌာနတ႔၏ အေထာကအကျဖင ဤလမးညႊနစာအပကေရးသား ခသည။ ဤစာအပတြငတငျပထားေသာဥပမာအမားစသည စမကနးကာလအတြငးေဆာငရြကခေသာ လယယာစနစ ေလလာစစစသးသပခကမားမေကာကႏႈတထားျခငးျဖစၿပး ေနာငထပမထတျပနေရးမားတြငအေျခခရနအတြကျဖစပါ သည။ ျမနမာနငငတြငလယယာလပငနးစနစစစစသးသပ ျခငးက ေဆာငရြကလေသာသေတသမားအတြကနညးပညာ ဆငရာ လမးညႊနခကမားေပးရန ဤစာအပကရညရြယပါ သည။ အကးအကား တစရပအေနျဖငအဆပါ စစစသးသပ ခကမားကလပကငရာတြင အေတြ႔အႀကနညးေသာ ေကာငးသား/သမားႏင ဖြ႔ၿဖးေရးေဆာငရြကေနသမား အတြကအထးအားျဖငရညရြယထားသည။ ထ႔ျပငလယသမား မား၊ စာသငသားမား၊ သေတသမားနငဖြ႔ၿဖးေရးေဆာငရြက သမားအၾကားေဆြးေႏြးေျပာဆနငမႈ ပမျဖစေပၚလာေစရန ဤစာအပကနညးလမးတစခအျဖစ သေဘာထားသည။

ကြနေတာတ႔သည ဤစာအပကေရဆငးစကပးေရးတကသလ(YAU) နင တငးျပည၏ မသားစလယသမားမား၏အကးက လပေဆာငေနၾကေသာျမနမာပညာရငမားအတြက အနာဂတ သငရးညႊနးတမးတစခ ျဖစေျမာကလာေရးတြင အေရးႀကး ေသာမတတငတစခအျဖစအသအမတျပပါသည။

အမာစကား

ေဒါကတာ နနးဆငဟြမပါေမာကၡခပ (ေရဆငးစကပးေရးတကသလ)

ေဒါကတာ မးၾကြယအမးသားပညာေရးမဝါဒ ေကာမရငဥကဌ

Ms Katy Webley LIFT ရနပေငြ ညႊနၾကားေရးမး

ေဒၚျမငစဌာေနကယစားလယ

(Gret - ျမနမာ)

အသေပးေၾကျငာခကဤစာတမးကၾသစေၾတးလ၊ ဒနးမတ၊ ဥေရာပသမဂၢ၊ ျပငသစ၊ အငယာလန၊ အတလ၊ လဇငဘတ၊ နယသာလန၊ နယးဇလန၊ ဆြဒင၊ ဆြစဇာလန၊ ယနကတကကငးဒမး၊ အေမရကနျပညေထာငစ နင မစဆဘရေကာပေရးရငးတ႔ထညဝငလႉဒါနးထားသည LIFT ရနပေငြ၏ ပပးမႈျဖငေဆာငရြကသည။ ယခစာတမးတြငပါရေသာ ေရးသားေဖာျပခကမားသည LIFT အလႉရငမား၏ တရားဝင အတညျပထားသညသေဘာထားအျမငမားဟမယဆနငပါ။

LIFT အလႉရငမားထသ႔ေကးဇးတငလႊာျမနမာနငငေကးလကလထ၏ စားနပရကၡာဖလမႈနငအသကေမြးဝမး ေကာငးမႈမားတးတကေကာငးမြနေရးအတြကရနပေငြထညဝင လဒါနးၾကေသာၾသစေၾတးလ၊ ဒနးမတ၊ ဥေရာပသမဂၢ၊ ျပငသစ၊ အငယာလန၊ အတလ၊ လဇငဘတ၊ နယသာလန၊ နယးဇလန၊ ဆြဒင၊ ဆြစဇာလန၊ ယနကတကကငးဒမးနငအေမရကနျပညေထာငစ အစးရမားကေကးဇးအထးတငရပါသည။ LIFT တြင ပဂၢလက က႑မထညဝငလႈဒါနးသည မစဇဘရေကာပေရးရငးကလညး ေကးဇးတငရပါသည။

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး လမးညႊနစာအပ iii

မာတကာအမာစကား. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III

နဒါနး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၁

လယယာလပငနးစနစမားစစစသးသပနညးကတငျပျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၃

လယယာလပငနးစနစမားစစစသးသပျခငး၏ အဓကသေဘာတရားမား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၄

အဓကသေဘာထားအျမငမား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၅

သေတသနဆငရာနညးလမးမား ႏင ကရယာမား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၁၂

အဆင ၁ - လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ျမငရေသာျမငကြငးကနားလညရမည။ . . . . . . . . ၁၅

အဆင ၁.၁ - လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရေသာျမငကြငးက စးစမးေလလာျခငး . . . . . . . . . . . . ၁၆

အဆင ၁.၂ - စကပးေရး−ေဂဟစနစဇမားအား သတမတေဖၚထတျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၂၂

အဆင ၁.၃ - စကပးေရး−ေဂဟစနစဇမားအား အေသးစတေဖၚျပခက . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၂၇

အဆင ၂ - လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစ သမငးေၾကာငးနင လယယာလပငနးစနစမားက သတမတ . . . . . ေဖၚထတရမည။. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၃၁

အဆင ၂.၁ - သမငးေၾကာငးေျပာငးလမႈမားက သနားလညရမည။ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၃၂

အဆင ၂.၂ - အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈအေပၚ ေလလာျခငး. . . . . . . . . . . . . ၃၇

အဆင ၂.၃ - မသားစလယယာလပငနးစနစမားအၾကား ေဆာငရြကမႈလပငနးမား ကြျပားျခားနားခကမားေပၚ စစစသးသပျခငး . . . . . . . ၃၉

အဆင ၃ - သးနစကပးေရးနငတရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားနင ဝငေငြရရနငေသာ အျခားေသာလပငနးမားအား စစစသးသပျခငး . . . . . . ၄၃

အဆင ၃.၁ - သးနစကပးေရးစနစမားအား စစစသးသပျခငး−နညးပညာဆငရာအစအစဥနင စးပြားေရးအရပါဝငေဆာငရြကမႈ . . . . . . . ၄၄

အဆင ၃.၂ - တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားအား စစစသးသပျခငး−နညးပညာဆငရာအစအစဥနင စးပြားေရးအရပါဝငေဆာငရြကမႈ . . . . . ၅၅

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး လမးညႊနစာအပ v

အဆင ၃.၃ - အမားဆင အရငးအျမစမား ေပါငးစမားအေပၚ သနားလညျခငးနင ေဆာငရြကမႈမားကတငးတာတြကခကျခငး . . . . . . . . ၆၂

အဆင ၃.၄ - စကပးေရးလယယာျပငပလပငနးနင လယယာနင မပတသကေသာလပငနးမားအေပၚ သနားလညျခငးနင ပါဝငေဆာငရြကမႈ ကတငးတာျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၆၄

အဆင ၄ - လယယာလပငနးစနစမား၏ လပေဆာငခကအကျဖတျခငးနင မသားစဝငေငြအေပၚဆးျဖတရမည။ . . . . . . . . . . . . . . . . ၆၅

အဆင ၄.၁ - လယယာလပငနးစနစတစခခငးစ၏ ဝငေငြအားဆးျဖတေပးျခငးနင စစစသးသပျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၆၆

အဆင ၄.၂ - လယယာနင အျခားလပငနးအၾကား အလပသမားေဝခထားေရးမဟာဗဟာအေပၚ သနားလညျခငး . . . . . . . . . . . . . . . ၇၂

အဆင ၄.၃။ မသားစဝငေငြစစေပါငးအားတြကခကျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၇၅

သးသပျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၇၇

စစစသးသပခကမသညအၾကျပေထာကခခကမားဆသ႔ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၇၈

လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးအေပၚ ကြမးကငပညာရငမားမ အကျဖတျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၇၉

ေနာကဆကတြေဖာျပခကမား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၈၃

ေနာကဆကတြ ၁ - လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးတြငပါဝငေသာ သေတသန ကရယာမားနငေမးျမနးမႈမား . . . . . . . . . . . . . ၈၄

ေနာကဆကတြ ၂ - စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈတြကခကျခငးအတြကဇယား. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၈၅

ေနာကဆကတြ ၃ - လယယာမရရေသာဝငေငြမား၏တြကခကျခငးအတြကဇယား(ေဒသေငြေၾကး) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၈၆

ေနာကဆကတြ ၄ - မသားစဝငေငြမားကတြကခကျခငးဇယား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၈၇

ကးကားခကမား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၈၈

vi

သရပေဖာပမားစာရငး ပ ၁ - လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငးမာအသးျပသညအဆငဆငေသာ “စနစတကသေဘာထားအျမငမား” ကခက (၂၀၁၅) မ

ဆေလာေအာငေရးဆြသည။ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၅

ပ ၂ - လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာစကပးေရးစနစေျပာငးလလာမႈစနစတစခအား ကယစားျပျခငး. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၆

ပ ၃ - လယယာစနစအား ကယစားျပျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၇

ပ ၄ - လပငနးစနစက ကယစားျပျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၈

ပ ၅ - လယယာစနစ စစစသးသပျခငးတြင ပါဝငေသာအဆငမား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၉

ပ ၆ - လယယာစနစမား စစစသးသပရနအတြက ေကးရြာမားေရြးခယျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၁၃

ပ ၇ - စစေပါငးထြကကနအား ၾကားကာလတြငအသးျပသည သြငးအားစမားႏင စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၄၉

Tool box မားစာရငး Tool Box ၁ - စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာဇအားသတမတရန မညကသ႔သတျပမသနညး။ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၂၃

Tool box ၂ - စကပးေရး−ေဂဟစနစတြင transect walk က မညကသ႔ေဆာငရြကမညနညး။. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၂၆

Tool box ၃ - လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာစကပးေရးစနစေျပာငးလလာမႈ သမငးေၾကာငး နငစပလဥးသည အဓကအားထားရေသာ သတငးေပးနင သမားနင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးတစခက မညကသ႔ေဆာငရြကမညနညး။ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၃၅

Tool box ၄ - လယယာစနစ အမးအစားတစခက မညကသ႔တညေဆာကမညနညး။. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၄၁

Tool box ၅ - သးနမားကအစအစဥတကစကပးျခငးနင သးလညစကပးျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၄၄

Tool box ၆ - သးနစကပးေရးစနစမားတြင အလပသမားလအပခကမားနင အလပသမားဆငရာအဟန႔အတားမားက မညကသ႔အကျဖတ မညနညး။ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၄၆

Tool box ၇ - သးနစကပးေရးစနစတစခ၏ ပါဝငေဆာငရြကမႈအေပၚ မညကသ႔ေလလာ အကျဖတမညနညး။ . . . . . . . . . . . . . . . . . ၄၈

Tool box ၈ - တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား၏ စးပြားေရးအရပါဝငေဆာငရြကနငမႈအား စစစသးသပျခငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၅၉ Tool box ၉ - လယယာစနစအမးမး၏ လယယာမရရေသာဝငေငြအေပၚ တငးတာနငသည အဆငတစခခငးစရလပငနးမား . . . . . . . ၆၇

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး လမးညႊနစာအပ vii

ဥပမာမားစာရငး

ဥပမာ ၁ - ျမနမာနငငရ ေကးရြာတြင ေျမစမခန႔ခြမႈနင အသးျပမႈေျမပ (ပၾကမး) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၂၀

ဥပမာ ၂ - ျမနမာနငင၊ ခငးျပညနယ၊ ဟားခါးၿမ႕နယရ ခြနကမးေကးရြာနင အနးအနားပတဝနးကငတ၏ အကြာအေဝးျပေျမပ . . . . . . . ၂၁

ဥပမာ ၃ - ျမနမာနငင၊ အလယပငးအပပငးဇရ စစကငးတငးေဒသျကး၊ ျမငးမၿမ႕နယ အတြငးရ စကပးေရး− ေဂဟစနစဆငရာဇသတမတခက . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၂၄

ဥပမာ ၄ - ျမနမာနငင၊ ဧရာဝတျမစဝကြနးေပၚေဒသရ ဘကေလးနငေမာလၿမငကြနး ၿမ႕နယမား၏ စကပးေရး−ေဂဟစနစမား၏ . . . ကန႔လန႔ျဖတအေနအထားနင အစတအပငးတစခခငးစအား ေဖၚျပထားသညပ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၂၈

ဥပမာ ၅ - ကေမၻာဒးယားနငင၊ ဘကတမဘနးျပညနယရ စကပးေရး−ေဂဟစနစ၏ ကန႔လန႔ျဖတပ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၂၉

ဥပမာ ၆ - ဧရာဝတျမစဝကြနးေပၚေဒသ၊ ဘကေလးနငေမာလၿမငကြနးၿမ႕နယမားရ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာစကပးေရးစနစေျပာငးလ လာမႈအားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး၏ အေရးပါမႈမားနင အကးဆကမား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၃၆

ဥပမာ ၇ - ဗယကနမနငင ေျမာကပငးရေတာငတနးေဒသတစခတြင ေျမအသးခမႈေျပာငးလခကမား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၃၈

ဥပမာ ၈ - ကေမာၻဒးယားနငင၊ ဘကတမဘနးျပညနယ၊ ဆမေလာကခရငရ လယယာစနစအမးအစား. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၄၂

ဥပမာ ၉ - ျမနမာနငင၊ ကရငျပညနယ သေတာငႀကးၿမ႕နယရ ေရႊ႕ေျပာငးေတာငယာ စကပးျခငး၏ေျမျပငေပၚတြငေနရာယ . . . . . . . . ဖြ႕စညးတညေဆာကမႈအေနအထား . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၅၂

ဥပမာ ၁၀ - ဧရာဝတျမစဝကြနးေပၚေဒသရ ဘကေလးနငေမာလၿမငကြနးၿမ႕နယမားရ သးနစကပးေရးစနစတစခခငးစ၏ . . . . . . . . . . . အေသးစတေဖၚျပခက . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၅၃

ဥပမာ ၁၁ - ဧရာဝတျမစဝကြနးေပၚေဒသ၊ ဘကေလးနငေမာလၿမငကြနးၿမ႕နယမားရ သးနစကပးေရးစနစ (၈)ခ၏ေျမထတလပနငမႈ စြမးအား (စစေပါငးတးျမငမႈ /ဧက/နစ)နင လပသားထတလပနငမႈစြမးအား (စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ/ . . . . . . . . . . . . . . . . . လဦးေရနငအလပလပသညရက/နစ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၅၄

viii

ဥပမာ ၁၂ - ဝကေမြးျမေရးလပငနးမားလညပတမႈနင ၄ငးအား စးပြားေရး အရစစစသးသပျခငး (ဘကေလးနငေမာလၿမငကြနးရ စကပးေမြးျမေရးစနစစစစသးသပခက−၂၀၁၀) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၆၀

ဥပမာ ၁၃ - ဘေမြးျမေရးစနစ၏ ဘဥထတလပရနအတြက စးပြားေရးဆငရာ စစစမႈ (ဘကေလး နင ေမာလၿမငကြနး ၿမ႕နယလယယာစနစ စစစျခငး ၂၀၁၀). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၆၁

ဥပမာ ၁၄ - ျမနမာနငင၊ ဘကေလးၿမ႕နယရ ငါးဖမးလပငနးမားတြငပါဝငေသာ အလပသမားမား၏ အခနဇယား . . . . . . . . . . . . . . . . ၆၃

ဥပမာ ၁၅ - ျမနမာနငင၊ ခငးျပညနယ၊ ဟားခါးၿမ႕နယရ အဓကလယယာစနစအတြက အသားတငတနဖးတးျမင မႈနင . . . . . . . . . . . . လယယာလပငနးမရရေသာဝငေငြ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၆၉

ဥပမာ ၁၆ - စကပးသညဧရယာရ အသးျပ မႈ၊ မသားစအလပသမားအေပၚအေျခခသည လယယာမဝငေငြမား/မသားစဝငေငြ၏ . . . . . . . . ႏႈငးယဥေဖၚျပခက (စစကငးတငး၊ ဘတလငၿမ႕နယေတာငပငး) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၇၀

ဥပမာ ၁၇ - လယယာစနစတစခ၏ပါဝငေဆာငရြကနငမႈအေပၚ ဆးရြားသညရာသဥတ၏ အကးသက ေရာကမႈ . . . . . . . . . . . . . . . . . ၇၁

ဥပမာ ၁၈ - ကေမာၻဒးယားနငင၊ Kampong Thom ၏ လ႕အဖြ႕အစညး (၂)ခအတြငးရ လစဥ မသားစအလပသမားမားခြေဝခထားမႈ . . . . ၇၄

ဥပမာ ၁၉ - ကေမာၻဒးယားနငင၊ Kampong Thom ခရငရ လယယာစနစအမးမး၏ မသားစဝငေငြစစေပါငး . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ၇၆

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး လမးညႊနစာအပ ix

အတေကာကစကားလးမားစာရငး

Agro-Ecological Zone (စကပးေရး−ေဂဟစနစဇ) Consortium of Dutch NGOs (အစးရအဖြ႔အစညးမဟတသည ဒတခ ပးေပါငးေဆာငရြကသညအဖြ႔အစညး)Common Pool Resources (အမားဆငအရငးအျမစမားေပါငးစ)Cropping System (သးနစကပးသညစနစ)Department of Agriculture (စကပးေရးဥးစးဌာန)Farming System (လယယာစနစ)Farming Systems Analysis (လယယာစနစမားစစစသးသပျခငး)Geographic Information System (ပထဝေျမျပင သတငးအခကအလကစနစ)Gross Product (စစေပါငးထြကကန)Group of Research and Exchange on Technology (သေတသနနငနညးပညာပးေပါငးဖလယေရးအဖြ႕)Gross Value-Added (စစေပါငးတနဖးျမငတကမႈ)Intermediate Input (ၾကားကာလတြငအသးျပေသာသြငးအားစမား)International Water Management Institute (အျပညျပညဆငရာေရစမခန႔ခြမႈအဖြ႕)Livestock Rearing System (တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ) Myanmar Agricultural Development Bank (ျမနမာလယယာဖြ႔ၿဖးေရးဘဏ)Myanmar Institute for Integrated Development (ျမနမာေပါငးစညးဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႕)Net Value-Added (အသားတငတနဖးျမငတကမႈ)Non-Governmental Organization (အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညး)Welthungerhilfe (ကမာၻ႔ငတမြတေခါငးပါးမႈမားက ကညေျဖရငးေပးသညအဖြ႕)

AEZCDNCPRCS

DoAFS

FSAGISGP

GretGVA

IIIWMI

LS MADBMIIDNVANGOWHH

x

ခကဆစအဘဓာန

လပငနးစနစ အမေထာငစအဆငတြင ဝငေငြဖနတးသညေဆာငရြက မႈမားက ေပါငးစပထားျခငးတစချဖစသည။ ဤေဆာငရြကမႈမား သည လယယာလပငနး (သးႏစကပးျခငး၊ တရစ ၦာနေမြးျမျခငး) ျဖင ဆကစပနငသည။ သ႔ေသာလညး အမားဆငအရငးအျမစမား ေပါငးစ (စပအာ)၊ လပခစားလပသားမား၊ ကယပင (သ႔မဟတ) လခစားစကပးေရး လပငနးတ႔၏ အစအေပါငးမဟတေပ။ မတည ေသာဝငေငြ ဖနတးနငသည လပငနးမားသည အျပနအလနအမသဟျပၾကၿပး၊ မသားစအဆငတြငထေထာငထားေသာ “အလပ သမားစမခန႔ခြေရး မဟာဗဟာတစခ” အားျဖငစမေဆာငရြကေသာ ေၾကာင စနစတစခအေနျဖင ယဆသည။ ဤလမးညႊနစာအပတြင ပါရေသာနညးလမးသည လယယာလပငနးမား (စကပးျခငး၊ တရစ ၦာနေမြးျမျခငးႏင ေရလပငနး)၊ စပအာလပငနးမား(သစေတာ ထြကသစႏင သစမဟတေသာထတကနမား၊ငါးဖမးစေဆာငးျခငး)၊ ျပငပလယယာလပငနးမား (မမပငလယယာအျပငဖကတြငလပကင ေသာ စကပးေရးလပသား) နင လယယာႏငမသကဆငေသာ လပငနး မား (ကယပငလပငနး၊ စပအာက႑မားနငလယယာလပငနးျပငပ ရလခစား သ႔မဟတ လပခစားလပငနးမား) အၾကားခြျခားေဖာျပရန ျဖစသည။

လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစ သည သမငးေၾကာငးအားျဖင ဖြ႔စညးျဖစေပၚ၍ ပထဝေျမအေန အထားအားျဖင တညေနရာအလကစကပးေရးလပငနးအမးအစား တခက သအရသေဘာတရားအားျဖင ေဖာျပခကတစချဖစသည။ ယငးစနစ တြငစကပးလပကငေသာ ေဂဟစနစတစခႏင (လ၊လမ ဆကဆေရးမားနင အဖြ႔အစညးမား ပါဝငသည။) သတသတမတမတ ရေသာလမေရးဆငရာ ထတလပမႈစနစတစခတ႔ ပါဝငသည။

စကပးေရး−ေဂဟစနစဇ (ေအအးဇက) ရာသဥတ၊ေျမမကနာသြငျပင၊ ေျမအမးအစားမားႏင သစေတာဖးလႊမးမႈမားအားျဖင ေဖာျပထား ေသာဆငတသည လကၡဏာရပမားရသည နယေျမေဒသအပငး အျခားတစခကရညညႊနးသည။ ထ ျပငေျမအသးခမႈအတြကအလား အလာမားႏင အဟန႔အတားမား (သတမတခကအတငးအတာ တစခရေသာ) လညးရေနသည။ (FAO 1996)။ ဤကသ႔ ဇတစခ သည လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစ ၏ ဖြ႔စညးမႈဆငရာအေျခခတရားျဖစသည။ စကပးေျမအသးခမႈ တစခတညးက ကန႔သတေဖာျပျခငးမဟတဘ၊ သစေတာ၊ စမေျမမား၊ စားကကေျမမားလညး ပါဝငသညအျပင မားစြာေသာေျမအသးချခငး တ႔က ေပါငးစပေသာနညးလမး (ဥပမာ လယယာ-သစေတာႏင လယယာ-ငါးေမြးျခငး) လညးပါဝငသည။ “စကပးေရးေဂဟေဗဒ ဆငရာ ဇပငးျခားျခငး” ဆသညမာ စကပးေရးေဂဟေဗဒဆငရာ ဇနယေျမမားနယနမတမား ပငးျခားသတမတသည လပငနးစဥက ဆလသည။

အမားဆငအရငးအျမစမားေပါငးစေသာလပေဆာငခကမား (စပအာ) လတစစမ ေဝမသးစြေသာအေျခခေသာ အရငးအျမစတစခ၏ အစတအပငးျဖစေသာသဘာဝ အရငးအျမစမားက အသးျပျခငး၊ စေဆာငးျခငးျဖင သကဆငသည။ အဆပါ အရငးအျမစက လတစစ ကေသာလညးေကာငး၊ အစးရကေသာလညးေကာငး သ႔မဟတ အျခားေသာ စမခန႔ခြမႈပစတစမ းမ းေအာကမာလညးေကာငး စမခန႔ခြ ၾကသည။ သးႏစကပးနညးစနစ သးႏမားစကပးျခငး (မားေသာအားျဖင ေရာေႏာစကပးျခငးျဖင)၊ သးႏအစအစဥမားႏင သတမတအဖြ ႔ အစညးတစခႏင လကရေျမႏင ရာသဥတအေျခအေနမားအရ သးႏမားက အသးခခေသာနညးလမးမားစြာပါဝငသည။ (Sébillotte 1976).

ခြျခားသတမတျခငး ႏစမး သ႔မဟတ ႏစမးထကပေသာ အရာဝတ မား သ႔မဟတ လမားအၾကား၊ ခြျခားျခငး သ႔မဟတ ပငးျခားသျမင ျခငးလပငနးစဥ သ႔မဟတ လပကင ျခငးျဖစသည။

မသားစလယယာလပငနး မသားစတစစမစမလပကင၍ ေယာကၤား မနးမနစဦးစလးပါဝငသည မသားစလပသားအေပၚအဓကအားထား လပကငသည စကပးေရး၊ သစေတာ၊ ငါးဖမးလပငနး၊ ေမြးျမေရး နင ေရလပငနးထတလပေရးက စစဥေဆာငရြကသည နညးလမး တစရပျဖစသည။ မသားစႏင လယယာသညဆကစပ၍အတတကြ ေပၚေပါကလာၿပး စးပြားေရး၊ ပတဝနးကင၊ မးဆကျပန႔ပြားျခငး၊ လမေရးႏင ယဥေကးမႈလပငနးမားက ေပါငးစပေပးသည။ Garner and de la O Campos 2014)

လယယာလပငနးစနစ ဝမးစာဖလရနႏင ေရာငးခရနဦးတညေသာ စကပးထတလပမႈ (သးႏစကပးျခငးႏင ေမြးျမျခငးနစမးစလး) က လပေဆာငနငေသာ ထတလပေရးကရယာပစၥညးမားႏင လပငနးမးက ေပါငးစပစစညးမႈတစခအျဖစ သေဘာထားသည။ လယယာလပငနးစနစတစခက စစမးေလလာမႈတစရပတြင ဤစနစ တြင တညရသည ကြျပားေသာအေျခခအခကအလကမားအၾကား ဆကႏြယမႈမားက ေလလာျခငးပါဝငသည။ အထးသျဖင မတေသာ ထတလပမႈလပငနးမားရ မသားစလပသားမားပ႕န႔ပါဝငမႈနငစစညး ထားမႈမားပါဝငသကသ႔ အမးမးေသာသးႏစကပးျခငးႏင ေမြးျမ ေရးစနစမား အၾကားဆကႏြယမႈမားလညးပါဝငသည။(Cochet et al. 2002)

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး လမးညႊနစာအပ xi

လယယာလပငနးစနစကအမးအစားခြျခားျခငး လကရသးႏစကပး ေရးနင တရစ ၦာနေမြးျမေရးစနစ၏ နညးပညာလကၡဏာရပမားအေပၚ ႏင လယယာအရြယအစား (ေျမဧရယာအကယအဝနး၊ တရစ ၦာန အေကာငေရ၊ စကမႈလပငနးအဆငစသညျဖင) ကြာျခားခကမား အေပၚအေျခခ၍ လယယာလပငနးစနစမားကအမးအစားခြျခားျခငး တစရပျဖစသည။ မၾကာခငမ သမငးေၾကာငးက ထငဟပေစလက မသားစမားအၾကား ကြျပားျခားနားမႈ ျဖစစဥမားကအေျခခ၍ စနစ အမးအစား ခြျခားထားသည။

တရစ ၦာနေမြးျမေရးစနစ တရစ ၦာနေမြးျမေရးစနစသည တရစ ၦာနအပစဖြ မႈ (ဗဇလကၡဏာရပမား၊ ဦးေရဖြစညးမႈပရမစပစ၊ အထး၊ အမအခးစသညျဖင)နင ဆကစပေသာအေနအထားမား၊ အစာေကြးေမြးျခငးနင အျပနအလနဆကစပေနေသာ တရစ ၦာန ေကြ းေမြးသည အခနဇယားမား၊ တရစ ၦာနအပမားထနးသမးအပခပ ျခငး (ေရြေျပာငးသြားလာျခငး၊ မးပြားျခငးနင ျပစေစာငေရာကျခငး)မားကလညး ထညသြငးေပါငးစပ ပါဝငသည။(Cochet 2015)။ေရလပငနး (ငါးေမြးျမေရးလပငနးမား) က တရစ ၦာနေမြးျမေရးစနစတစခအေနျဖငသတမတခယထားသည။

လယယာလပငနးနငမပတသကေသာလပငနးမား က အမားဆင အရငးအျမစမားေပါငးစ (သစနင သစမဟတေသာ သစေတာထြက ပစၥညးမားနငငါးဖမးလပငနးမား) စေဆာငးျခငးနင လပကငေဆာင ရြကျခငးတ ျဖင ဆကစပေသာက႑မား၏ လယယာျပငပရမသားစ ဝငတငး လပကငၾကသည။ ကြျပားျခားနားေသာ လပငနးအမးမး တြင ကယပငလပငနး (ကယပငလပငနးရင၊ အငားကားေမာငးသ နင လကမႈလပငနးမား အစရသျဖင)၊ လခစားအလပမား (မတပ တငထားေသာလပငနးမားက ဆလသည)၊ သမဟတ လပခစား လပသားမားပါဝငၾကသည။ လယယာနငမပတသကေသာလပငနး မားတြင ေရႊ ေျပာငးသြားလာလပကငျခငး ပါဝငနငသကသ မပါဝင ျခငးလညးရနငသည။

လယယာျပငပ လပငနးမား လယယာျပငပလပငနးမားကဤလမးညႊန စာအပ၌ စကပးေရးလပခစားလပသား လပငနးမားအေနျဖင သတမတသည။ အျပနအလနအားျဖငလယယာ သမဟတ လယယာျပငပလပငနးအျဖစ ေဝါဟာရကဖလယအသးျပထားသည။

xii

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး လမးညႊနစာအပ 1

နဒါနး

စကပးေရးဖြ ႔ၿဖးမႈဆငရာ ေဆာငရြကမႈတြင ေျပာငးလေနေသာအေနအထား

လယယာမသားစမားသည လသားထႀကး၏ ႀကးမားေသာရာခငနႈနး

တစချဖစ၍ ဖြ ႔ ၿဖးဆနငငမား၌ လဦးေရအမားစႏင သကဆငေနသည။

(Cochet and Devienne 2012)။ ထ႔ေၾကာင လယယာမသားစမားက

ေကာငးမြနေသာ အရညအေသြးျပညဝနေဆာငမႈ လပငနးမားေဆာင

ရြကေပးရန အေရးႀကးသည။ ၁၉၉၀ ခနစတြင အစးရ၏အမားျပညသ

အတြက ေဆာငရြကခကမားရပသမးျခငးသည လယသမားငယမား

က ေထာကပရာတြင အရငးျမစမားေလာခေပးျခငးက တြနးအား

ျဖစေစသည။ ၂၀ဝ၀ခနစမစ၍ နငငအမားမာစတငခေသာ ဆငးရ

ႏြမးပါးမႈေလာခေရး မဝါဒသစမားသည လယယာမသားစမားအေပၚ

စာနာေထာကထားေပးျခငးမား ျပနလညဆနးသစလာခသည။

သရာတြင လယသမားမားက “ဆငးရျခငး” အစတအပငးအျဖစ

အဓကရႈျမငခၾကၿပး စးပြားေရးဖြ ႔ၿဖးမႈတြင ဗဟခကကေသာ လပကငသ

မားအျဖစထက ဖြ႔ၿဖးေရးလပငနးအတြကဦးတညခကတစရပအေန

ျဖငယဆခၾကသည။ တစခနတညးတြငအႀကးစားအဆငစကပးဖြ႔ၿဖး

တးတကေရးက မသားစလယယာလပငနးထကပမအကးရ၍ေဈးကြက

ကတ႔ျပနနငေသာလပငနးအျဖစ စကပးဖြ႔ၿဖး တးတကေရးမဝါဒမား

ႏင လပငနးမားတြင ျမငတငေဆာငရြကခၾကသည။အစးရမေကးလက

ေဒသဖြ႔ၿဖးေရးတြင မထညဝငသညရငးနးျမပနမႈမားက အႀကးစား

အဆငထတလပမႈသည ဆြေဆာငနငစြမးရသညဟယဆၾကသည။

ကယျပန႔လာေသာေလလာမႈမားႏင နညးလမးမားသည လယသမား

မသားစအေပၚ ဤသ႔ဆန႔ကငဘကလကမႈမားက စနေခၚခၿပး

မသားစလယယာလပငနး၏ရႈပေထြးမႈႏင ခနငရညရမႈက ျပနလည

အကျဖတခၾကသည။ အဆပါစာေပစအရ မသားစလယယာမားသည

ႀကးမားစြာေျပာငးလြယျပငလြယ၍ လကေလာညေထြေနနငေၾကာငး

ေဖာျပၾကၿပး စကပးထတလပမႈ (အစားအစာႏင အစားအစာမဟတ

ေသာ) အားျဖင လ႔အဖြ႔စညးတြငးမာ အဓကကေသာေနရာတစခက

ေဆာငရြကသည။ ေကးလကေဒသမားတြင အလပအကင ဖနတး

ျခငးနင ကြျပားေသာေတာေတာငေရေျမတ႔ကထနးသမးျခငးကလညး

လပေဆာငသည။ သတမတေဒသတစခရလယသမားအားလးသည

နညးပညာအၾကေပးခကမား၊ နညးပညာအသစအဆနးမား၊မဝါဒမား

စသညတ႔က တစပစတညးမတ႔ျပနသညအေပၚရငးလငးခကတစ

ရပေပးရနပမအေလးေပးေဆာငရြကလာခသည။ (Cochet and

Devienne 2012)။

ျမနမာနငငတြငနငင၏ပြငလငးလာျခငးႏင နငငေရးေျပာငးလျခငး

ေၾကာင စကပးေရးနင စကပးေရးဆငရာတနဖးကြငးဆကမားသည

ျပညစေသာ လ႔အဖြ႔အစညး ေျပာငးလမႈမားတစေလာကလငျမနစြာ

ေျပာငးလျဖစေပၚေနသည။ လယသမားမသားစမားကပမထေရာကစြာ

ထညသြငးစဥးစားေပးမည စကပးေရးဖြ႔ၿဖးမႈမဝါဒမားႏင ပါဝင

လပေဆာငမႈမားက စညးမဥးသတမတရာတြငကညရန မသားစ

လယယာမားအတြက အဆပါေျပာငးလမႈမားက ႀကတငေမာမနး

လပေဆာငျခငးသည အေရးပါသည။

လယယာလပငနးစနစမားက စစစသးသပ ျခငး- လယသမားမသားစက နားလညၿပး ေထာကပရန နညးလမးတစရပ

လယယာလပငနးစနစမားကစစစျခငးသည လယသမားမသားစ

ပစမား၏ ကယေတြ႔လပေဆာငခက သေတသနလပငနးစဥ၏

အစအစဥျဖစသည။ အေၾကာငးမာ လယသမားမသားစမား၏

ေရြးခယမႈမားနင နညးစနစမားကသေဘာေပါကနားလညရန ကည

ေပးသညနညးလမးတစရပ ျဖစေသာေၾကာငျဖစသည။ လယသမား

မသားစမားသည ယတတနေသာ ေရြးခယမႈမားက လပကငသည

ဟေသာ အေျခခယဆခကတစခအေပၚ မတညထားသည။ ဆလ

သညမာ လယသမားမား တစစတစခလပကငတငး အနညးဆး

အေၾကာငးျပခကတစခ သတ႔တြငအၿမရေနသည။ ဤခဥးကပမႈ၏

အေျခခသေဘာတရားသည လယသမားမသားစမား၏ ေရြးခယမႈ

မားနင နညးစနစမားက ပမသေဘာေပါကျခငးသည ဖြ႔ၿဖးေရးလပ

ကငသမားအား သတ႔၏ အကးျပလပငနးမားႏင ရညမနးခကမား

အား ပမထေရာကစြာ အေထာကအကျပနငမည အေနအထားက

ျဖစေပၚေစသည။

လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပခကသည သတမတေဒသ

တစခ၏ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစ

အေၾကာငးႏင ထတလပေရးတြငအရငးျမစမား ပပးျခငးႏင နညးပညာ

ဆငရာ ေရြးခယမႈႏစမ းအားျဖင လႊမးၿခနငသညလယယာအမးအစား

မားအေၾကာငး အသပညာရရရနရညရြယသည။ လယသမားမသား

စမားဆငက ေပၚေပါကလာသည ဇဝရပပငးဆငရာ သမငးေၾကာငး၊

2

လမႈစးပြားေရးနငနညးပညာအေနအထားတ႔ကထညသြငးစဥးစားျခငး

ျဖင လယယာဖြ႔စညးပနင ထတလပပနညးလမးမား (သတ႔မာဘာ

ေတြရသလ)၊ လယသမားနညးစနစမား (ဘာေတြက ဘယလလပ

ကငၾကသလ)၊ ဆးျဖတခကမား၏ ေနာကကြယမအေၾကာငးျပခက

မား (ဘာေၾကာင လပကငရသလ)၊ နညးပညာႏငေငြေၾကးဆငရာ

အဟန႔အတားမားနင ရယခေသာ အကးအျမတမား (နညးပညာ

ဆငရာစြမးေဆာငနငမႈႏင စးပြားေရးအကးေကးဇးမား) ကနားလည

သေဘာေပါကရန ရညရြယသည။

လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငးတစရပတြငအသးျပေသာ

နညးလမးမားသည ေဒသရလပေဆာငဆေျပာငးလျခငးလပငနးမား

က အမးမးေသာလယယာ လပငနးစနစမား ေပၚထြနးလာေသာ

လမးေၾကာငးမားက ေဖာထတရနကညေပးသည။ ဤနညးလမးသည

တကၾကြလႈပရားမႈအေျခခ စမကနးေဖာထတျခငး၊ အကးအျပစ

အကျဖတျခငး) ပစျဖစသည။ မၾကာမကာလတြင လယယာမားမည

သ႔မညပေျပာငးလ ျဖစေပၚလာမညအေၾကာငးႏင လယသမားမား၏

နညးစနစမားတးတကေအာင လပကငရာတြငကညေပးနငရနအတြက

လယသမားမားရငဆငရသည ျပနာမားကေဖာထတၿပးဦးစားေပး

ေဆာငရြကရမည အေၾကာငးအယအဆမား ေဖာထတေရးဆြရနလညး

ရညမနးထားသည။ လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပခကသည

စကပးေရးဖြ႔ၿဖးမႈ ေဆာငရြကခကမားကေဖာထတရနႏငယငးတ႔၏

အကးသကေရာကမႈက တငးတာနငရနအတြက ေဒသႀကးအဆင

တြင အေကာငးဆးလပငနးစကပးေရး လညပတမႈဆငရာနားလည

မႈက ျဖစနငေသာက ရာေဖြပါသည။

လမးညႊနစာအပ၏ရညညႊနးေသာ ပရသတတြငသေတသမားနင

ဖြ႔ၿဖးေရးေဆာငရြကသမားပါဝငႀကၿပး ထသတ႔အား ဤစာအပတြင

“သေတသမား” အေနျဖင ရညညႊနးထားၿပး ၄ငးတ႔ကမသားစလယယာ

မားအေထာကအက ျပရာတြငေဆာငရြကေစခသည။ ဤစာအပသည

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး အရညအေသြးတးတက

ေစရန၊ အေျခခနညးပညာ အေထာကအပမားနင အဆငလက

လမးညႊနခကေပးရန ရညမနးသည။ လပေဆာငရမညလပငနးမားႏင

လအပေနေသာထတကနမားက အဆငလကတတကကတငျပေပး

ျခငးအားျဖင ကြငးထတြငသေတသမားကကညရန ကးကားလကစြ

စာအပတစအပအေနျဖင ဤစာအပကျဖညဆညးေပးသည။ လယယာ

လပငနးစနစမားစစစသးသပျခငးက ေဆာငရြကရာတြင အေတြ႔အၾက

နညးပါးသမားအတြက ျမနဆနစြာလပေဆာငနငရန၊လြယကစြာတငပင

နငရန ကးကားစရာ မတတမးတစခအေနျဖငယၾကညယဆသည။

သေတသမား၏ နားလညနငစြမးႏင ဖနတးနငစြမးကလႈ႔ေဆာရန

ရညမနးထားသညအတြက လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလ

အသးျပလာမႈစနစက စစစသးသပျခငး၏ ပမကယျပနေသာ

သေဘာထားခယခကႏင သအရသေဘာတရားဆငရာ အေျခခမား

အတြက ဤစာအပသညကယစားျပအစားထးတစရပ ျဖစသည။

လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငးသည လယသမားမား

ကလညး အကးရေစနငသည။ တကရကအကးေကးဇးတစခအျဖစ

လပငနးစဥႀကးတစခလးသည လယသမားမား၏ ကယပငနညးစနစ

မားအေပၚထငဟပေစရန လပကငနငစြမးတးတကေစေသာ အခြင

အလမးမားေပးနငသည။

ထ႔ျပငသတ႔ေဒသျကးရ စကပးေရးဖြ႔ၿဖးမႈဆငရာ ျပနာမားက

ပမသရနငစြမးရသည။ သြယဝကေသာနညးအားျဖင လယယာလပငနး

စနစ စစစသးသပမႈသည မသားစလယယာလပငနးအေၾကာငးအရာမား

ကေပးသညအတြက လယသမားမားကလညးအကးရေစနငသည။

အစးရ၊ ဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႔အစညး သ႔မဟတ ေဒသခလပကငသအပစ

မားက မသားစလယယာမားက ေထာကပရနျဖစေသာ မဝါဒနင စမ

ကနးမားအတြက အၾကျပခကမားေရးဆြ ေဖာေဆာငရာတြငလညး

ကညေပးနငသည။

ဤလမးညႊနစာအပ၏ရညမနးခကမား

Phot

o: C

hris

tine

Schm

utzl

er v,f,mvkyfief;pDppf

oHk;oyfenf;udkwifjyjcif;


tvkyform;rsm;onf pOf;pm;csifhcsdefrI&Sdonf/

olwdk hvkyfudkif&rnfhtvkyfukd vkyf&ef

“rSefuefaom taMumif;jycsufrsm;” &SdMuonf/

လယယာလပငနးစနစမားသညအျမေျပာငးလလကရသည။

လယယာလပငနးစနစမားစစစသးသပျခငး၏အဓကသေဘာတရားမား

ေလလာၾကညရႈျခငးနင ေဆြးေႏြးျခငးအေပၚ

အေျချပေသာခဥးကပနညးတစခ

ဤခဥးကပနညးမာ လယသမားမားနင သေတသမားအၾကား ယၾကညမႈကပးေထာငရန ဂရစကမႈနင ေလးစားမႈလအပသည။ ဤတြငအဆျပသည အေျခခစနစမာ စစစသးသပရာတြငဘကလကမႈ မားထညသြငးျခငးကေရာငနငရနအတြကႀကတငယဆေသာ ယဆခကအမးအစားမားနင အေျဖမားမပါရပ ေလလာၾကညရႈ နားေထာငရနျဖစသည။ လေတြ႕ေမးျမနးျခငးမားသည လယသမား မား၏ကယပငအသနင ကြမးကငမႈမားကရယရန တကၾကြစြာ နားေထာငသည အခနကာလတစချဖစသငသည။ လေတြ႕ေမးျမနး ျခငးသည လယသမားမား၏ ကယပငအေတြ႕အႀကမားတစေလာက ျပနလနစဥးစားရန အခနကာလတစခ လယသမားမားကေပးသည။ ေကာငးမြနေသာ လေတြ႕ေမးျမနးျခငးမားအတြက အေျခခစညးမဥး နငဆငေသာ အေၾကာငးအခကမားအတြက (Tool box ၃)မာၾကညပါ။ အဓကအျမငသေဘာတရားမား အျပငလယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး၏ ဒဇငးပစေရးဆြျခငးနငအေကာငအထညေဖာျခငး တ႔လပေဆာငေနျခငးက သေတသမားမ အဓကလပငနးဆငရာ အယအဆမားအားျဖင အျမတမးသတရရနလအပသည။

လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငးက မနကနစြာလပကင ရနအတြက လယသမားမား၏လပငနးနညးစနစမားသညေခတေနာက ကျခငး၊ အသပညာနညးပါးျခငးသ႔မဟတမနကနေသာကးေၾကာငး ဆငျခငနငစြမးမရျခငးစသည ယဆမႈမားက ေရာငၾကဥရနအေရးႀကး သည။ လယသမားမားသညသတ႔ရရနငေသာ ပစၥညးမား၊ လအငအား နငသျမငမႈ နညးလမးမားအတြငးမေန၍ သတ႔၏စတဝငစားမႈမား နငကကညေသာ ဆးျဖတခကမားက လပေဆာငေလရျကသည။

v,form;trsdK;tpm;wpfrsdK;wnf;[l၍ r&Sdyg လယသမားမသားစမားသည လပငနးတအမးအစားတစမးတညး အျဖစဖြ႕ထားျခငးမရပါ။ တဝမးတခါး လပငနးငယေလးမားရေသာ ေဒသမားတြငပင မတညေသာနညးလမးမား လပငနးစနစမား ရၾက၍ ေတြ႕ႀကရေသာ အခကအခမားနင အခြငအလမးမားက မတကြျပားစြာ တ႔ျပနၾကေသာ လယသမားအမးအစားမားစြာကခြျခားေဖာျပနငသည။

မၾကာခငကေျပာငးလမႈမားနငနညးပညာ၊ စးပြားေရးနင လမႈေရးဆငရာ ျပ ျပငေျပာငးလမားက အသမတျပ ျခငးအားျဖင ကြျပားေသာလယယာ အမးအစားတစခစက ေပၚေပါကလာေစေသာအဓကေသာခကမားက ျမငေတြ႕နငခသည။ ထ႔ျပင၄ငးတ႔ၾကားရ ထကြျပားျခားနားမႈျဖစစဥ က ထငရားေအာငရငး လငးတငျပရနလအပသည။ ၄ငးသညအခန ကာလၾကာလာသညနငအမ လယယာအမေထာငစမား၏ အဓက လမးေၾကာငးနင ျဖစစဥအမးမး က ရငးလငးေဖာျပနငရနႀကတငလအပေသာအရာတစချဖစသည။

လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငး- သေတသနနငဖြ႕ၿဖးမႈအၾကား ဆကသြယ ေပးေသာစနစလယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငးက ကယျပန႔ေသာလမေရး ဆငရာ အသးတညမႈေဘာငအတြငးတြင ရႈျမငရနနင ေကးလကလထ နင နးႏြယဆကစပမႈက ထညသြငးစဥးစားရန အေရးႀကးသည။ စစစသးသပျခငးက NGO သ႔မဟတ ဖြ႕ၿဖးမႈျပနာတစရပက ေဖာထတရနလပကငေနေသာ ဖြ႕ၿဖးေရးစမကနးနင ဆကစပ ေဆာငရြကသညအခါ အထးသျဖင ဤရႈျမငစဥးစားခကသည အေရးႀကးသည။ လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငး

က စကပးေရးဖြ႕ၿဖးမႈျပနာတစရပရပနင ေဒသခလထနင သတ႔အား အေထာကအကျပသမား (ဖြ႕ၿဖးေရးပညာရငမား၊ NGO စသညတ႔) အတြက စနေခၚမႈတစရပက ကယစားျပေသာ ေမးခြနးမား ျဖင ေဘာငကန႔သတေရးဆြသငေၾကာငး အႀကျပပါသည။ ဤနညး အားျဖင လယယာလပငနးစနစ စစစသးသပျခငးက တက၍အမန တကယရေသာ ဖြ႕ၿဖးေရးျပနာတစခအတြကသေတသနေဆာငရြက ေပးျခငးတစခအျဖစေတြ႕ျမင နငပါသည။ (Barral et al. 2012) ဥပမာတခ႕က ေအာကတြငေဖာျပထားသည။

�� လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလး က ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး (ဥပမာ- စကပးေရးေဂဟေဗဒဆငရာ လယယာလပငနးစနစမား သ႔မဟတ ေဈးကြကနယပယအသစဖြ႕ၿဖး ေရး) အတြငး စကပးေရးနညးပညာသစတစခက ကငသးရန လယသမားမသားစမား၏ စတဝငစားမႈနင အရညအခငးကႀကတင ေမာမနးျပငဆငထားပါ။

�� ေရေဝလဧရယာတစခတြင လအားလးပါဝငေသာ ျပညစေသာ ေရအသးခမႈစမကနးတစခ၏ ဒဇငးပနင တညေထာငလပကငမႈကလမးညႊနျခငး။

�� လယယာလပငနးစနစမားနင သေဘာတရားမားကြျပားျခငးနင ေဒသခအဆငေျမအသးခမႈ စမခကလပငနးတစခအေျခအေန၌ လမးေၾကာငးမားေပၚထြနးလာျခငးတက နားလညသေဘာေပါကျခငး။

�� စကပးေရးလပငနးအျပငဖကတြင ကာယလပသားအမးမးကြ ျပားေနျခငးနင ေကးရြာမအေဝးသ႔ေျပာငးေရြ႕ျခငးတ႔ကျဖစေစေသာ အေၾကာငးအခကမားက နားလညျခငး။

အကးရလဒတစခအျဖစ လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငးက လပကငသအတြက အဓကစနေခၚမႈတစခမာ လကေတြ႕တြငလပငနးဆငရာ ပးေပါငးလပေဆာငၾကသမားျဖင လပကငေဆာငရြကရာတြင သပၸနညးကစနစဆငရာတငးၾကပမႈက ျပနလည ညနငးရနျဖစ သည။ ဤသညမာ သပၸနညးစနစနင နညးစနစဆငရာ စနေခၚမႈတစခ ျဖစသည။ ဖြ႕ၿဖးေရးအေၾကာငး

tvkyform;rsm;onf pOf;pm;csifhcsdefrI&Sdonf/

olwdk hvkyfudkif&rnfhtvkyfukd vkyf&ef

“rSefuefaom taMumif;jycsufrsm;” &SdMuonf/

v,f,mvkyfief;pepfrsm;onf

tjrJajymif;vJvSsuf&Sdonf

4 လယယာလပငနးစနစမားစစစသးသပနညးကတငျပျခငး

ကစၥမားက နားလညသေဘာေပါကျခငးတစရပ၊အယအဆ အဆ မားကေဖာထတျခငးနင ဤအယအဆအဆမားက သေတသန ေမးခြနးမားအျဖစ ေျပာငးလျခငးတ႔ လအပသည။ လယယာလပငနး စနစမားစစစ သးသပျခငးနင တကေသာ ေလလာစးစမးသည နညးလမးမား တဆကတညးအားျဖင စကပးေရးေဂဟေဗဒဆငရာ ဇသတမတျခငး၊ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈသမငး လယယာလပငနးစနစအမးအစားမား စသညတ႔က ေရးဆြ လပကငရနျဖစသည။

အဓကသေဘာထားအျမငမားလယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရ ရေသာျမငကြငးက ေလလာရနေဖာထတထားသည စနစကေသာ သေဘာထားအျမငမားက အသးျပၿပး လယယာလပ ငနးစနစမားစစစ သးသပျခငးက ေဆာငရြကသည။ ေယဘယအားျဖငရညမနးခကတစရပ သ႔မဟတ အမားအျပားျဖစေပၚေအာင စစညးထားေသာရႈပေထြးသည အေပါငးစတစချဖစေစသည အျပန အလနလပေဆာငေနေသာ သ႔မဟတ အျပနအလနအမျပေနေသာ အစတအပငးမားပါသညအစက “စနစ” တစရပဟေခၚသည။ (Crozier and Friedberg 1977)။ စနစကေသာခဥးကပနညးတြင ဤရညမနးခက၏ နယနမတမားသတမတျခငး၊ ပါဝငအစတအပငးမား အျပနအလန တျပနမႈနင အေပါငးစႀကးတစချဖစရနစစညးထားေသာ အစတအပငးတခနင တခတြဖကေပးသည ဆကႏြယမႈမားသည “စနစကေသာနညးလမး” တြငပါဝငၾကသည။ (ပ-၁)

စကပးေရးက ႏႈငးယဥေလလာလင လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာစနစ၊ လယယာလပငနးစနစ၊ သးနစကပးေရး သညစနစနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစတ႔၏ သေဘာတရားမားသည ေဂဟစနစတစခက လသားမားမထတယအသးခေနျခငးနငဆကစပ ေနပါသည။ (ပ−၁)။ အဆပါသေဘာတရားမားသည တငးတာခက အမးမးတြငရေသာ မတညသညစကပးေရးကႏႈငးယဥေလလာလင လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ စကပးေရးစနစ၏ ယနစအမးမးက သနားလည သေဘာ ေပါကရန အေထာကအကျပသည။ ၄ငးစနစသည ေျမျပငေပၚတြငေနထငၾကေသာ လတစစနငေဂဟစနစတ႔၏

စစစျခငးအေပၚရညမနးခကအဆင

သးနမား/ တရစာၦန လယယာ/ အမေထာငစ ေကးရြာ/ေဒသ/နငင

စကပးေရးဆငရာပထဝအေန အထားနင လမႈစးပြားေရး

စကပး-လမႈ-စးပြားေရးစကပး-ေဂဟေဗဒဆငရာစစစျခငး အမးအစား

သေဘာထားအျမင လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစ

လယယာလပငနးစနစ/လပငနးစနစ

သးနစကပးေရး/ ေမြးျမေရးစနစ

အျပနအလနတ႔ျပနပက နားလညေစနငၿပး လယယာလပငနးစနစ မာမ ၄ငးတ႔အျပနအလနတ႔ျပနပမားက မသားစအဆင/လယယာ အဆငမားနငဆကစပေနပါသည။ သးနစကပ းေရး သ႔မဟတ တရစာၦန ေမြးျမေရးစနစသည စကကြငး သ႔မဟတ တရစာၦနအပအဆငရ အျပနအလနခတဆကေဆာငရြကမႈမားက အဆပါသေဘာတရားမား သည ႀကးစဥငယလကအထပလကျဖစေနျပး လယယာလပငနး စနစ၏ အဓကထးျခားသည သးသပခကသည ၄ငးအဆငအမးမး တ႔တြငရေသာ သးသပခကမားက ေပါငးစညးထားျခငးျဖစသည။

ပ-၁ ။ လယယာလပငနးစနစမားစစစ သးသပျခငးမာအသးျပသညအဆငဆငေသာ “စနစ တကသေဘာထား အျမငမား”( Cochet 2015) မ ဆေလာေအာငေရးဆြသည။

ပ−၁တြင ေဖၚျပထားသညအတငး စစစသးသပျခငး၏အမးအစားနင နညးလမးမားသည အရြယအစားအေပၚမတည၍ စကပးေရး− ေျမမကနာသြငျပငဆငရာမ စကကြက သ႔မဟတ တရစာၦနအပစ အဖြ႕အဆငရ အေသးစတစစစသးသပ ျခငး၊ ထမတဆင ေျမတည ေဆာကမႈပစအဆငရ ကယျပန႔သည လမႈေရး−ေျမမကနာသြငျပင နင လမႈ−စးပြားေရး စစစသးသပခက အထစနစအမးမးေလလာရာတြငအသးျပေလရပါသည။


� Long-term fertility management of the cultivated ecosystem

� Cultivated environment � Production techniques � Labour force and social division of labour � Commercialization and trade

Ecosystem cultivated by

mankind

A social production

system

ensures

consists of

လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ

ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစ

လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစသည စကပးထားသည ေဂဟစနစတစခနင လ၊ လမႈေရးဆကသြယခက မားနင အဖြ႕အစညးမားမျပလပထားေသာ လမႈေရးဆငရာစကပ းေရး စနစတစခခတ႔ပါဝငသည သမငးေၾကာငးဆငရာဖြ႕စညးတညေဆာက ပမားနင ပထဝအရတညရေနေသာ စကပးေရးအမးအစားမားအား သအရျဖငေဖၚျပထားျခငးဟ အဓပၸါယဖြငဆထားပါသည (Mazoyer and Roudart 2002)။ ဒတယအခကသည စကပးထားသည ေဂဟစနစ၏ ေရရညေျမဆၾသဇာထနးသမးထားေရးပငျဖစပါသည (ပ−၂)။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ စကပးေရးစနစတြင− စကပး ထားသညပတဝနးကငနင ၄ငး၏သမငးေၾကာငးဆငရာေျပာငးလမႈ မား၊စကပးထတလပသည ပစၥညးကရယာမားနင ၄ငးတ႔ကအေကာင အထညေဖၚေဆာငရြကသည အလပသမားမား၊ လယသမားမား အၾကားရ အလပသမားမား၏ လမႈေရးဆငရာခြျခားထားရမႈ၊ စကပးေရးထြကကနမား ေဈးကြကတြငပါဝငသမားနင ဆကသြယ ေဆာငရြကေနေသာ ကနသြယမႈအပါအဝင ပလသညမားက

ေရာငးချခငး စသညက႑မား ပါဝငပါသည။ လယယာဥယာဥျခ ေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစတစခအား စစစသးသပခက တြငထတလပသညနညးလမးမား အားလးသာမက ျပနလညထတ လပမႈ၏လမႈေရးဆကသြယခကအျပင အေတြးအေခၚမားနင အဖြ႕အစညးမား လကလမးမရရေစေရးတ႔ပါဝငသည ျပနလည ထတလပမႈစနစအား ေလလာမႈပစျဖစသည။

ပ−၂ ။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစတစခအား ကယစားျပျခငး

AGRARIAN SYSTEM

စကပးေရး−ေဂဟစနစဇ စကပးေရး−ေဂဟဇစနစဆသညမာ တစစတစခေသာေျမအသးခမႈ အတြက အလားအလာေကာငးမားနင အတားအဆးမားပါဝငသည ေျမျပငေပၚတြငရေသာ အရာမားအားလးတ႔၏ လကၡဏာမားတညမႈ ရေသာ နယနမတမားပငးျခားေဖၚျပျခငးက ဆလပါသည။ (FAO 1996)။ စကပးေရး − ေဂဟစနစဇသည လယယာဥယာဥျခ ေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစတြင ပါဝငေသာအရာမားျဖင တညေဆာကထားပါသည။ စကပးေရး−ေဂဟစနစဇသည စကပး ေရးဆငရာေျမ အသးခမႈအတြကသာ သတမတထားျခငးမဟတပ သစေတာ၊ စစြတသညေျမမား၊ စားကကေျမဧရယာစသညတ႔ပါဝင ထားနငျခငး သ႔မဟတ ေျမအသးခမႈအမးမးတ႔ ေပါငးစညးထားနင ျခငးတ႔လညး ျဖစနငပါသည (ဥပမာ − စကပးေရး − သစေတာနင စကပးေရး − ငါးေမြးျမေရး)။


လယယာလပငနးစနစ (ထတလပမႈ

စနစဟလညးသနားလညသည)

လယယာလပငနးစနစ၏ အယအဆအဓပၸါယမားစြာရေသာလညး ဤလမးညႊနစာအပ မသားစအဆင စကပးထတလပမႈက ေျဖရငး သညနညးလမးမားအား ေဖၚျပထားပါသည။ မသားစလယယာလပ ငနးစနစသည တစနငတစပငစကပးေရးမ ေဈးကြကသ႔ေရာငးခ နငသည အဆငသ႔ဦးတညသြားေနသည စကပးေရးထတလပမႈ (သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးနစခလး) အားျမငတင ေဆာငရြကမည အခကမားနင လပငနးမားေပါငးစညး၍ပေဖၚ ထားျခငး ပငျဖစပါသည (ပ−၃) ။ မသားစလယယာလပငနးစနစ၏ ေလလာမႈ တစရပတြငထတလပမႈလပငနးမားအၾကား မသားစ ဝငအလပသမားမား ဖြ႕စညးထားရမႈနင ျဖန႔ေဝထားရမႈသာမက

ပ- ၃ ။ လယယာလပငနးစနစအား ကယစားျပျခငး

Land �

Labour �

Capital �

Water �

Knowledge �

CroppingLivestock

AGRICULTURAL PRODUCTION

SALE CASH INCOME

SELF-SUBSISTENCE

FACTORS OF PRODUCTION

REPRODUCTION

သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားအၾကားဆကသြယ မႈမား ပါဝငသညစနစ၏ အေၾကာငးအရာ အမးမးတ႔အၾကားဆက သြယေဆာငရြကမႈမား ပါဝငပါသည (Cochet et al., 2002)။ ထကသ႔ပင လယယာလပငနးစနစက နငငေရး၊ စးပြားေရး၊ အဖြ႕ အစညးဆငရာနင လမႈေရးဆငရာတြနးအားေပးမႈမားက အဆင အမးမးတြင လႊမးမးထားသည။

သးနစကပးေရးနင

တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား

သးနစကပးေရးစနစ၏ ယဆခကမားအား လယသမားမနညးလမး တစချဖင စကပးထားသည စကကြကတစကြက (စကခငးတစခ) တြငအသးျပနငပါသည။ ထကသ႔ပင သးနစကပးေရးစနစတြင ဖြ႕စညးတညရထားမႈနင သတမတထားေသာေျမနင ရာသဥတအေျခ အေနမားနငအည စကပးထားေသာသးနမား (သးနေရာေနာစကပးနငျခငး)၊ သးနဆကတကစကပးျခငး၊ နညးလမးမားအားလးနင ၄ငးတ႔တြငအသးျပေသာ အလပသမားမား ပါဝငပါသည (Sébillotte 1976) ။ အလားတပင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစသည တရစာၦနအပစအဆင နင တရစာၦနအပစတြင ပါဝငဖြ႕စညးထားရမႈမား (မးရးဗဇလကၡဏာ မား၊ အေရအတြက၊ အထးအမပါဝငမႈအခးအစားစသည)၊ ၄ငး၏ အစာေကၽြ းမႈပစနင အစာေကြ းသညအခနဇယားသာမက တရစာၦန အပစအားစမခန႔ခြျခငး (ေရြ႕လားသြားလာျခငး၊ သားေပါကျခငးနင အျခားကစၥရပမား အေပၚဂရျပေဆာငရြကျခငး) ဟ အဓပၸါယဖြငဆ ထားပါသည (Cochet 2015)။ ထ႔ျပငလပငနးစနစေအာကတြင ငါးဖမးျခငးလပငနးပါဝငေသာလညး ငါးေမြးျမေရးလပငနးသည တရစာၦနေမြးျမေရးေအာကတြငပါဝငသည။


လပငနးစနစအေရ႕ေတာငအာရနငငမား၏ ေကးလကေဒသအမားစတြင အမေထာငစတစခ၏ အလပအကငမားသည သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးအတြကသာ သတမတထားျခငးမဟတပါ။ လယသမားမသားစအမားစ၏ လပငနးမားတြင လခစားနင ဆကစပ လပငနးမား၊ တစခါတစရ ေရႊ႕ေျပာငးျခငးနင ကယပင စကပးေရးလပငနးမား သ႔မဟတ အျခားေသာဝနေဆာငမႈ လပငနးမားတြင ပါဝငလပကငျခငးတ႔ပါဝငပါသည။ လပငနးမားတြင ငါးလပငနးမား သ႔မဟတ သစေတာထြကကနမား (သစနင သစ မဟတေသာ သစေတာထြကပစၥညးမား) ကသ႔ေသာသဘာဝအရငး အျမစမားအား ရယအသးျပျခငးနင စမခန႔ခြေရးနင သကဆငသည လပငနးမားပါဝငပါသည။ ထတလပနငမႈ၏ အေျခခအေၾကာငး တရားမား အထးသျဖင နညးပညာနင အသပညာဗဟသတအေပၚ အေျခခ၍ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးလပငနးမားအား ေဆာငရြကပါသည။ အမနတကယတြင အေရ႕ေတာငအာရနငငမား ရ လယသမားမသားစမားအတြက လယယာမဟတေသာ လပငနး မား၏ အေရးပါမႈသည တးျမငလာပါသည။ ၄ငးတ႔သည လယယာ လပငနးမားတြင အစားထးလပကငျခငးမဟတေသာလညး ေျမယာ ပငဆငမႈ၊ အမေထာငေရးတြင တးတကေကာငးမြနေစရန ၾကရြယ ထားေသာအခကမား ကနပစၥညးေဈးကြကမား၏ ဖြ႕စညးတည ေဆာကပနင လပငနးလညပတမႈ စသညတ႔အပါအဝင ႀကးမား ကယျပန႔သညအပစတစခရ မသားစဝငမား၏ဖြ႕စညးထားရသညအခကမား၊ အလပသမားစြမးေဆာငရည၊ ရငးနးျမပနမႈစြမးေဆာင ရညမား၊ စတဝငစားမႈနင ကြ မးကငမႈမားျဖင ေပါငးစညးထားပါသည။ အမေထာငစအဆငတြင အဆပါဝငေငြရရနငသညလပငနးမားအား စေပါငးထားျခငးက လပငနးစနစဟေခၚပါသည။ ၄ငးသညစနစ တစခအေနျဖင စတငျဖစေပၚလာရျခငးမာ ဝငေငြရရနငသည လပငနးအမးမးသည အျပနအလနမခရျခငးနင မသားစအဆငတြင တညေဆာကထားေသာ အလပသမားစမခန႔ခြေရး မဟာဗဟာ တစခမတဆင စမခန႔ခြရျခငးတ႔ေၾကာင ျဖစပါသည။

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပခကအား ပ−၅တြင ေဖၚျပ ထားသညအတငး အဓကအဆင (၄) ဆငျဖင ရငးလငးစြာေဖၚျပရ မညျဖစပါသည။ (က) လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလး က ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး အားသနားလညရမည၊ (ခ) လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငး ေၾကာငးက ေလလာျခငးနင လယယာလပငနးစနစမားက သတမတ ေဖၚထတရမည၊ (ဂ) သးနစကပးေရး ၊ တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားနင ဝငေငြရရ နငသည အျခားလပငနးမားက စစစသးသပရမည၊(ဃ) လယယာလပငနးစနစမား၏ စးပြားေရးဆငရာအခကအလက မားအေပၚ အကျဖတေလလာရမည၊ ထကသ စစစသးသပရာတြငအရညအေသြးသာမကအရညအတြက ဆငရာ သေတသနနညးလမးမားက ေပါငးစညးထားရနလအပသည ဘာသာရပေပါငးစပါဝငၿပးအားလးက ျခငသးသပနငသည နညးလမး အေပၚအမျပထားပါသည (ေနာကဆကတြ−၁ တြငၾကည ပါ)။ သေတသနပညာရငမားအေနျဖင ဘာသာရပအမးမးတြင ကြမးကငပငနငမႈရျခငး၊ နယပယအသးသး (ဥပမာ−သမငး၊ေျမဆ လႊာသပၸ၊ လမႈ−မနေဗဒ၊ စကပးစးပြား) တြငလညး ဗဟသတ

ၾကြယဝမႈရျခငး၊ သငေလာေသာဝတစားဆငယငမႈျဖငကြငးလပငနး မားေဆာငရြကနငျခငးနင သငေလာေသာအမအကငျဖငေတာငသ မားနင ေတြ႕ဆေျပာဆနငျခငးတ႔နငျပညစရနလအပပါသည။ သ႔ေသာလညး သေတသနပညာရငမားအတြက ကြမးကငမႈ၊ ဗဟ သတနင အမအကငမားစသညလအပခကမား အားလးျပညမရနမာ လြယကသညအလပမဟတပါ။ ခဥးကပမႈနညးလမးတေလာကတြင ေဆာငရြကရမညအဓကအခက မာ သေတသနဆငရာကနဦးေတြ႕ရခကမားအား ေဒသခမားထသ႔ ပမနတငျပ၍ ေဆြးေႏြးညႏႈငးရန ျဖစပါသည။ စကပးေရးေဂဟ စနစဆငရာ ကြျပားမႈမားအားလးက ေကာငးမြနစြာျခငမျခငး၊ ေဒသ ဆငရာရႈေထာငမၾကညမညဆပါက လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးအားျပနလညေရးသားျခငး သည အဓပၸါယရျခငး၊ လယသမားမား၏ထတေဖၚေျပာၾကားခသည သးသန႔အေၾကာငးအရာမားနင ဗဟသတမားကလညး ထညသြငး စဥးစားထားျခငး၊ စကပးေရးဆငရာ တထြငဆနးသစမႈအေပၚ ေကာငးမြနစြာနားလညသေဘာေပါကျခငးစသညအခကမားေသခာ မႈရေစရနအတြက သေတသနေတြ႕ရခကမားအားေဒသခမား၏ အတညျပခကရယရန အလြနပငအေရးႀကးပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ လယယာစနစစစစသးသပမႈ လပငနးစဥတေလာကတြင အတည ျပခကရယေရးက ဆကတကေဆာငရြကသြားရနအၾကျပလပါသည။

ပ ၄။ လပငနးစနစက ကယစားျပျခငး

အဓကကေသာ ခဥးကပမႈ


FARMING SYTEM Fisheries

Forestry

Wage labour

Self-employed non-farm work

Livestock system

Cropping system

ပ- ၅ ။ လယယာလပငနးစနစ စစစသးသပျခငးတြင ပါဝငေသာအဆငမား


လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလ အသးျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရ ရေသာျမငကြငးက နားလညရမည

လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးက နားလညရန စကပးေရးေဂဟစနစ ပစအမးမးအတြက စနစတကအေသးစတစစညးထားေသာ ေလလာ ေတြ႕ရခကမားပါဝငရမည။၄ငးေလလာေတြ႕ရခကမားတြင အတြငး ပငးလကၡဏာမား၊ ေျမျပငေပၚတြငေနရာခထားမႈနင ၄ငးတ႔အခငးခငး ဆကစပပမား ပါဝငရမည။ အဆပါေတြ႕ရခကမားက အတငးအတာအမးမးမေဆာငရြကရယ ထားၿပး ၄ငးတ႔အား လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသး ျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးပစအတြငးရ လပငနး မား၏သေဘာသဘာဝ၊ ေျမအသးခမႈမားနင လတတေလာတြငျဖစ ေပၚခေသာေျပာငးလမႈမားစသညတ႔နင စပလဥးသညယဆခက မားေရးဆြေရးတြငလညး အသးျပနငသည။ သးနစကပးေရးနညးလမး မားကေလလာျခငးျဖင သးနစကပးေရးစနစကသာ အဓကထားသရ နားလညရန အေထာကအကျပနငၿပးတရစာၦနေမြးျမသညပစမား ကေလလာျခငးျဖင တရစာၦနေမြးျမေသာစနစအတြက သတငးအခက အလကေပးနငသညအျပင သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရး စနစမား၏ အျပနအလနသကေရာကမႈမားကလညး သရနားလညရနအေထာကအကျပသည။ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ မားနင တကြအျခားေျမမားေျမျပငေပၚတြင ေနရာယထားမႈမားက ေလလာဆနးစစျခငးျဖင လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလ အသးျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးပစက နားလည နငမညျဖစပါသည။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသး ျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးအားသတမတေဖၚထတ ျခငးနင စစစသးသပျခငးသည အေရးႀကးၿပးလကေတြ႕ကြငးဆငး ေဆာငရြကရန လအပပါသည။ ေလလာစးစမးမႈအား စနစတက ေဆာငရြကျခငး၊ ေကာငးမြနစြာဖြ႕စညးထားျခငး၊ အမးအစားခြျခား ျခငးတ႔သာမက ပမရငးလငးေစရနအတြက အဓပၸါယရၿပးၿပးျပညစ ေသာတစခ သ႔မဟတ တစခထကပသည ကန႔လန႔ျဖတပ သ႔မဟတ ရပပကားခပမား၏ အကအညျဖငေဆာငရြကရနလအပသည။

လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပ လာမႈသမငးေၾကာငးအားေလလာျခငးနငလယယာ လပငနးစနစမားအား သတမတေဖၚထတရမည

ေလလာမညဧရယာတြင ထငရားသညလယယာလပငနးစနစမား၏ အမးအစားကြျပားမႈမားက သတမတေဖၚထတနငရနအတြက သေတသနပညာရငသည ေလလာမညေနရာ၏ လယယာဥယာဥ ၿခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးက သနားလညရန လအပၿပး ၄ငးသည လယယာလပငနးစနစမားအား ေလလာသးသပ ရာ၌ ဒတယအေရးႀကးဆး အခကပငျဖစပါသည။ သမငးေၾကာငးအား စစစသးသပရျခငး၏ ရညရြယခကမာ စကပးေရးမဝါဒ၊ စကပးေရး နညးပညာနင ကယျပန႔ေသာစးပြားေရး စသညေျပာငးလမႈမားေၾကာင ေျမအသးခမႈပစျဖစေပၚေျပာငးလမႈ အဆငဆငက သရနားလည ေစရန ျဖစပါသည။ အဆပါ ေျပာငးလမႈမားနင အကးသကေရာက မႈမားနင လႊမးမးမႈမားသည ေလလာမညဧရယာတစခလးတြင တညမႈမရနငသျဖင ယခငတညေထာငထားရၿပးေသာ စကပးေရး ဆငရာ ေဂဟဇမားသည လယယာေျမသမငးေၾကာငးက စးစမး ေလလာနငရနအတြက အသးဝငပါသည။ ထ႔ျပင လယယာေျမအမး အစားတစခ၏ လကၡဏာမားနင ဆးျဖတခကမားသည ေရးယခငနင လကရ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈသမငး ေၾကာငးက ထငဟပေစမည ျဖစနငေခအမးမးတ႔ အတြငး၌ရရန လအပပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ အခ႕ေသာ အမေထာငစမားသည မညသညအတြကေၾကာင၊ မညသညအခနနင မညသညေနရာတြင ဆငကျဖစေပၚလာေသာ လယယာေျမတညေဆာကမႈ လမးေၾကာငး သစမားနင အညလကပါ ေဆာငရြကၾကၿပး အခ႕ေသာအမေထာင စမားသည မတညေသာလမးေၾကာငးတြင ေဆာငရြကေနၾကေၾကာငး ကြထြကသြားေစေသာ အဓကအေၾကာငးတရားျဖစေစသည လပငနး စဥမားက သတမတေဖၚထတရန အေရးႀကးပါသည။ ထသ႔ ကြထြက သြားေစေသာ အဓကအေၾကာငးတရား လပငနးစဥမားအား ျပနလည သးသပျခငးျဖင သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစအမး မးက ေပါငးစညးထားသည လယယာလပငနးစနစမား၏ အဓက အမးအစားမား သတမတျခငးအတြက အေထာကအကျဖစေစသည။

ထကသ႔ အမးအစားသတမတထားျခငးက လယယာလပငနးစနစ အမးအစားမားဟ ေခၚဆပါသည။ လယယာလပငနးစနစ အမးအစား မားက အကယတဝငရငးလငးေဖၚျပရာတြင ထေရာကမႈရသည နညးလမးတစခသည ေျမနငစကပးေရးဆငရာမဝါဒမား ေျပာငးလျခငး (အလြနအေရးႀကးေသာ ေမးခြနးျဖစသည ေျမရရနငမႈ)၊ စကပးေရး ဆငရာအေလအကငအသစမား သ႔မဟတ တထြငဆနးသစမႈမား အား စတငမတဆကျခငးနင အသးျပျခငး (ဥပမာ − သြငးေရနင သးနေဈးကြကအသစမားက မတဆကေပးျခငး)၊ ေဒသတြင အေရးႀကးေသာ အကးဆကမားျဖစေပၚနငသည သဘာဝအရငး အျမစမား၏ စမခန႔ခြမႈေျပာငးလျခငး (ဥပမာ − ျပငပသ႔ေရႊ႕ေျပာငး ျခငး၊ လယယာမဟတေသာ စးပြားေရးက႑ဖြ႕ၿဖး တးတကျခငး စသညျဖင) စသညတ႔နင စပလဥးသည အေထြအေထြဗဟသတမား ပါရရန လအပပါသည။ အမးအစားမား သတမတရာတြင ပငဆငသည ေျမဧရယာနင ကြ၊ႏြားမား၊ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလ အသးျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးအတြငးရ သးန စကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစအမးမးတ႔ ေပါငးစညးထား ရမႈ၊ စကအသးျပမႈအေျခအေန၊ ျပငပမလပသားမားငားရမးရသည အေျခအေနစသည လယယာေျမမား၏ လပငနးလညပတမႈလကရ အေျခအေနမား၏ အေထြေထြဗဟသတမားနင ျပညစရနလအပ ပါသည။ လပငနးလညပတမႈအေျခအေနအေသးစတက ေလလာျခငး မျပမ လယယာလပငနးစနစမားအား သတမတေဖၚထတရနလအပ ပါသည။ ဤနညးလမးျဖင အေသးစတေလလာမႈျပမည လယယာ မားက ေရြးခယေဆာငရြကနငပါသည။


သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားနင ဝငေငြရရနငသည အျခားလပငနးမားအား စစစသးသပရမည

ဤလပငနးစဥအဆငတြင လယယာလပငနးစနစတစခတြငပါဝငေသာ သးနစကပးေရးစနစနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ အမးမးသာမက မသားစဝငမားပါဝငေဆာငရြကေသာ အျခားလပငနးမားကလညး ေသခာစြာေလလာရနအေရးႀကးသည။ သးနစကပးေရးစနစမား အား စစစသးသပျခငးျဖင စကပးသညသးနမား၏ အေသးစတ အခကအလကမား (မးေစအမးအစားနင ပစၥညးကရယာမား၏ အရငးအျမစမား)၊ သးနဖြ႕စညးမႈနင ဆကတကစကပးသည သးန မား၊ လကရေျမနင ရာသဥတအေျခအေနမားအရ အသးျပသည နညးလမးမားအားလး (ေျမျပျပငျခငး၊ ထယထးျခငး၊ ေျမၾသဇာနင ပးမႊားကငးစငေရး ထြကကနမားအသးျပျခငး၊ ရတသမးျခငးနင ႀကတခြျပျပငျခငး) တ႔ကသရနငပါသည။ အဆပါလပငနးလညပတ မႈမား အားလးအတြက အလပသမားသြငး အားစ၏ အေသးစတ အခကအလကမားသာမက သးနစကပးေရးစနစတစခခငးစ၏ စးပြားေရးဆငရာအခကအလကမား တြကခကမႈတစရပက မတတမး ထားရနငရနအတြက အေရးႀကးသည တရစာၦနေမြးျမေရးစနစအား စစစသးသပမညဆပါကသေတသနပညာရငသည ေပါငးစညးထားသညနညးလမးမား (အေရအတြက သ႔မဟတ အပစလက၊ တရစာၦနမားအား အဖ၊ အမနင အသက အပငးအျခားအေပၚ မတည၍ခြျခားထားသည တရစာၦနအပစမားနင တရစာၦနစးဆငးဝငေရာကျခငးနင သကဆငသညအခကမား)၊ စမခန႔ခြမႈ ( မးပြားျခငး၊ ကနးမာေရးနင အစာေကြ းျခငး)၊ လယယာ လပငနး (တရစာၦနအပစမ ႏြားႏ႔၊ သးေမႊးစသညတ႔ရယျခငး) နင ကြ ၊ ႏြားမားအသစေမြးျမျခငး (သးသန႔ခြထားျခငး၊ တရစာၦနငယေလး မားေရြးခယျခငး သ႔မဟတ အသစေမြးျမရနအတြကဝယယျခငး) တ႔က ေလလာရနလအပသည (Cochet 2015)။

အဆပါေဆာငရြကမႈ လပငနးမားအားလးအတြကလအပသည လပသားမား၏ အေသးစတအခကအလကမားသာမက စးပြားေရး ဆငရာအခကအလကမား၏ တြကခကမႈတစခကလညး ေဆာငရြက ရနလအပပါသည။ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစတစခခငးစ၏ စးပြားေရး ဆငရာအခကအလကမား တြကခကေသာအခါ ၄ငးစနစမားမ ဖနတးေပးခေသာ ဥစၥာဓနၾကြယဝမႈကတငးတာနငသညတနဖးျမငမႈ တစခအျဖစ ထညသြငးမတယရမည။၄ငးသညစစေပါငးထြကကနနင ထတလပသည လပငနးစဥတေလာကအသးျပသည သြငးအား စမား၏ တနဖးမားအၾကားျခားနားခကနငညမသည။တနဖးတးျမင မႈသည ထတလပမႈတြငပါဝငေသာအရာမား၏ထတလပနငမႈစြမးအားက အကျဖတရာတြင အေထာကအကျပသည။ အလပသမား တစဥး သ႔မဟတ လတစဦးတစရကလပအား၏ တနဖးတးျမငမႈ သည ပါဝငေဆာငရြကသည အလပသမား၏ ထတလပမႈစြမးအား ပငျဖစၿပး တစဟကတာ၏ တနဖးတးျမငမႈ (သ႔မဟတ ေျမထတ လပမႈစြမးအား) သညစနစအားစမခန႔ခြမႈအေျခအေနကေဖၚျပပါသည။

ဤအဆငတြင မသားစဝငမားအားလးမ ေဆာငရြကခသည လယယာ ျပငပလပငနးနင လယယာလပငနးနင မပတသတေသာလပငနးမား အားလးအေပၚျပနလညေလလာမႈလညး ပါဝငပါသည။ အဆပါအခက မားသည အမးအစားအလြနစလငၿပး မသားစဝငေငြရရေရးအတြက အလြနအေရးႀကးေသာ အခနးက႑မ ပါဝငပါသည။ အဆပါလပငနး မားတြင အမားဆငအရငးအျမစမားေပါငးစက အသးျပျခငး (ေရလပငနးနင သစေတာ)၊ လယယာျပငပလပငနးနင လယယာ လပငနးနင မပတသတေသာလပငနးမား (လပငနးရပမားဆငရာ အဓပၸါယဖြငဆခကတြငၾကညပါ) ပါဝငပါသည။ ဤလပငနးမားတြင ရာသအလက သ႔မဟတ အျမတမးေရႊ႕ေျပာငးလပသားမား ပါဝငၿပး ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားမရရေသာ ဝငေငြသည ေကးရြာရမသားစမား အတြက ဝငေငြရရနငသည အေၾကာငးရငးတစခပငျဖစပါသည။ အဆပါလပငနးမား၏ အေသးစတေဖၚျပခကတြင လပသားမား ခြေဝခထားမႈ၊ လပငနးမားတြင မသားစ၏စတဝငစားမႈ၊ ပါဝငေဆာင ရြကသညမသားစဝငမား၊ အလပသမားငားရမးမႈအေျခအေနမား၊ ထလပငနးမားမတဆင အမေထာငစမားနင ျပငပအသကအဝနး တ႔အၾကား ခတဆကေဆာငရြကမႈ၊ ဝငေငြတးတကရရနငမႈနင ျဖစနငေျခရသညကနကစရတမား၏ အေသးစတေဖၚျပခကမား စသညတ႔ ပါဝငပါသည။


လယယာလပငနးစနစမား၏ ေဆာငရြကမႈအေျခအေနအေပၚအကျဖတျခငးနင မသားစ ဝငေငြအား တြကခကဆးျဖတရမည

လယယာလပငနးစနစအမးအစားတစခအား သတမတေဖၚထတ ျခငးနင သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစအသးသး၏ နညးပညာအရလညပတေနမႈနင စးပြားေရးအရေဆာငရြကမႈအေျခ အေနတ႔ကေဖၚျပျခငးသည စစစသးသပျခငးၿပးဆးသညဟ သတမတ ၍မရနငပါ။ လယယာလပငနးစနစတစခခငးစ၏ စးပြားေရးအရပါဝငေဆာငရြကမႈ အေျခအေနအား အကျဖတျခငးသည အေရးႀကးသည။ လယယာ လပငနးမရရေသာ ဝငေငြအားအဓပၸါယဖြငဆရာတြင တရစာၦန ေမြးျမျခငး သ႔မဟတ သးနစကပးျခငးတြင လအပေသာဝနေဆာင မႈလပငနးမားအတြက ကနကစရတမားျဖစသည ျပငပမငားရမးသည လပသားမားအတြက လပအားခ၊ ေခးယထားေသာ ေငြအရငးအနး အတြက ေပးရေသာအတးနင ေျမနင ထြကကနမားအတြကေပးေဆာင ရသညအခြနအခ စသညတ႔အားေပးေခၿပးေနာက မသားစတြငကနရ ေနေသာ တနဖးတးျမငမႈ၏ အစတအပငးအားဆလျခငးပငျဖစသည။ အျခားနညးျဖငဆရေသာ လယယာလပငနး၏ဝငေငြသည ထတလပ မႈတြငပါဝငသမားမခြေဝရရေသာ တနဖးမားနင ထတလပမႈလပငနး စဥမားတြင အသးျပေသာအရငးအျမစမား အေပၚတြငမတည၍ ထြကရလာေသာရလဒပငျဖစပါသည။ ျဖစနငပါကေထာကပမႈမားမ တဆငလယသမားမားလကခရရသည အကအညမား အေသးစတ ကေဖၚျပရန အေရးႀကးသည။ အလပသမားတစဦး၏ လယယာလပငနးမရရေသာဝငေငြနင အျခားလပငနးမားေျပာငးလလပကငခေသာ ၄ငးမရရနငေသာ ဝငေငြမားက ႏႈငးယဥၾကညျခငးျဖငလယယာလပငနး စနစတစခခငးစ၏ ေျပာငးလ ျဖစေပၚမႈအဆငဆငက သနားလညနငသည။ လယယာလပငနးမ ဝငေငြအားတြကခကျခငးျဖင လယယာလပငနးစနစ အမးမး၏ ထတလပမႈအတငးအတာမားတြင သးနစကပးရနနင ရငးနးျမပနမႈ

သေတသနဆငရာနညးလမးမားႏင ကရယာမား

ေလလာသညေနရာ၏ ေနရာေဒသကသတမတျခငး

လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစအေၾကာငး အရာမားက ႀကးမားကယျပန႔ေသာ ပထဝဧရယာမားရ စကပးေရး အမးအစားနင လကၡဏာသတမတျခငးတ႔တြင အသးျပသည (Mazoyer and Roudart 2002)။ သ႔ေသာလညး လယယာ လပငနးစနစမား စစစသးသပျခငးအား တညေသာအရငးအျမစ မားက မေဝသးစြသညသမားေနထငေသာ ေကးရြာအမားအျပား သ႔မဟတ အသကအဝနးမားပါရသည အေသးစားနယေျမတစခတြငေဆာငရြကေလရသည။ လယယာလပငနးစနစမားအား စစစသးသပ ျခငးတြင အဓကအေၾကာငးအရာသည ေလလာမႈျပမည ဧရယာ၏ ေနရာေဒသကသတမတျခငး ျဖစပါသည။ ၄ငးတြင လယယာေျမ အေျခအေနမးစပါဝငရန လေလာကစြာကယျပန႔ေစရမညျဖစျပး လယယာလပငနးစနစမား၏ အေသးစတအခကအလကမားကလညး ေလလာနငရေလာကေအာင အေသးစားနယေျမျဖစရမညျဖစသည။ လယယာလပငနးစနစမားအား စစစသးသပရနအတြက အရြယအစား သတမတခကမားမရသညအျပင ေလလာမညေနရာ၏ ဧကအကယ အဝနး ေကးရြာမားနင အမေထာငစအေရအတြကစသည သးသန႔သတမတခကမားလညးမရပါ။ ေလလာမညေနရာ၏ အေသးစတအခကအလကမားေဖၚျပရာတြင ေဆာငရြကရလြယကၿပး လကေတြ႕ကေသာနညးလမးက အသးျပ သငသည။

�� ေလလာမႈျပမညဧရယာတြင လပဂၢ လအပစတစစမ တနဖးထား ေနထငလပကငေနေသာ ေျမအသးခမႈပစအမးမး ပါဝငသည။ စကပးေရးဆငရာ ေျမမားအတြက သတမတထားျခငး မဟတသည အျပငသတမတထားေသာ လပဂၢ လအပစမ မေဝအသးျပထားသည အျခားေသာ ေျမအသးျပမႈမား (ဥပပမာ− သစေတာ၊ ေရဝပေျမ၊ ေရလပငနး၊ စားကကေျမ၊ တညေဆာကေရး ဧရယာမား) လညး ပါဝငပါသည။

ျပရနအတြက အခ႕သညအရငးသာျပနရျခငး သ႔မဟတ အခ႕သည အေျခခလပငနးမား ဆကလကေဆာငရြကနငရန မျဖစနငျခငး စသည ခငမာေသာအခကမားက သရနငပါသည။ ထ႔ျပင လပငနးမားအားလး(လယယာလပငနးနင လယယာလပငနး နငမပတသတေသာ လပငနးမား) တြငမသားစဝငလပသားမားအား ခြေဝေနရာခထားသည နညးလမးမားအေပၚစစစသးသပ ရနလညး အေရးႀကးသည။ ဤေနရာတြင အဓကကေသာေမးခြနးသည “မညသသည မညသညလပငနးအားမညသညအခနတြငမညသည အေၾကာငးေၾကာငလပသနညး” ပငျဖစပါသည။ အဆပါေမးခြနးမား က ေျဖၾကားနငရနအတြက တစနစပတလးတြငပါဝင ေဆာငရြက မညလပသားမား၏ အရညအခငး၊ လပသားလအပမႈအမားဆးနင အလပအကင ရားပါးေသာကာလမား၊ ၄ငးတ႔က မသားစအသးသး မ ကငတြယေျဖရငးသည နညးလမးစသညတ႔က ေဖၚျပထားသည မသားစျပကၡဒနတစခတညေဆာကရန လအပပါသည။ စနစတစခ နငတစခ အျပနအလနဆကသြယေဆာငရြကခကမားအား သနား လညရနလညး အေရးႀကးပါသည။ ဥပမာအားျဖင တရစာၦနေမြးျမ ေရးမ သးနစကပးေရးစနစအတြက ေျမၾသဇာရရေစျခငး၊ လယယာ ျပငပ လပငနးနင လယယာလပငနးနင မပတသတေသာ လပငနး မားမဝငေငြအား စကပးေရးဆငရာ တထြငဆနးသစမႈမားတြင အသးျပျခငး သ႔မဟတ လယယာလပငနးမ ဝငေငြအား လယယာ လပငနးနင မပတသတေသာလပငနးမားတြင ရငးနးျမပနျခငး စသညတ႔ ျဖစပါသည။ အေျခခအားျဖင မသားစတစစခငးစ၏ လေနမႈဘဝအတြကလအပခကမား ျပညမေအာငေဆာငရြကနင သည စြမးေဆာငရညအား သရနငေစရနအတြကမသားစဝငအားလးအတြငးရရေနေသာ လယယာလပငနးနင လယယာ လပငနး နငမပတသတေသာ လပငနးမားဝငေငြမားအား ေပါငးစညးရန လအပသည။


ပ-၆ ။လယယာလပငနးစနစအား စစစသးသပရနအတြက ေကးရြာမားေရြးခယျခငး

�� ယခငသတမတခကမား၏ရလဒအရ ဧရယာတစခအား ေရြးခယရာတြင စမအပခပမႈဆငရာ နယနမတသတမတခက အတြငးေရြးခယျခငးထက သဘာဝနယနမတ သတမတခကအတငး ေရြးခယျခငးက ပမသငေလာမႈရၾကေၾကာငးေတြ႕ရရသည။

�� ေလလာမညဧရယာသည အလြနႀကးမားကယျပန႔ျခငးမရမသာလင စစစသးသပလသည လယယာလပငနးစနစမားတြင ပါဝငေသာအေရအတြက နညးမညျဖစၿပး ရရသညအခန၊ ေငြနင အျခားေသာ သတမတခကမားအတြငး ေကာငးမြနစြာမတတမးျပစ နငမညျဖစပါသည။

�� ေလလာမညဧရယာသည သတမတေဖၚထတထားေသာ သေတသနဆငရာျပသနာ တစခခငးစအား ေျဖၾကားနငမည အေျခအေနမးစအား ျခငမေစရပါမည။

�� ေလလာမညဧရယာရ စကပးေရးနင ပဋပကၡျဖစနငေသာ အခကမားကလညး နားလညသေဘာေပါကနင ရပါမည။

ေကးရြာမားအား ေရြးခယျခငး

ေလလာမႈျပမညေကးရြာမားအားေရြးခယရာတြင တစႀကမတညးနင ဆးျဖတေရြးခယျခငး မဟတပါ။ ေရြးခယမညေကးရြာမား၏ အေရ အတြကသည စစစသးသပမည ရညရြယခက အေပၚမားစြာမတညၿပး သေတသနလပငနးစဥတစေလာကတြင ေျပာငးလမႈမားလညးရ နငသည။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ စကပးေရးစနစအားလး ကျခင ေတြ႕ျမငရေသာျမငကြငးကနားလညရန စစစသးသပရာတြင သေသတနပညာရငသည စကပးေရးေဂဟစနစဆငရာ အမးအစား အမးမးက ျခငမေစရနအတြက ေကးရြာအေရအတြက မားမားက ေရြးခယရမညျဖစပါသည။ လယယာလပငနးစနစအား စစစသးသပမႈ

အေသးစတက ဆကလကေဆာငရြကရာတြင အေၾကာငးအရာ တတကကက သရရနလအပသညအတြက ေကးရြာမား၏ အေရ အတြကက ေလာခေရြးခယနငပါသည။ (ပ−၆) အလားတပင ဆကလကေဆာငရြကမညေလလာမႈအတြကေမးခြနး ေမးျမနးမည အမေထာငစမား ေရြးခယရာတြင ပမတကသညသတမတခကမားေပၚအေျခခသည။ စးပြားေရးဆငရာ စစစသးသပခက အေသးစတက ေဆာငရြကရန အခနလအပသညအတြက ေကးရြာ မား (နငမသားစမား) ၏ အေရအတြကအနညးငယကသာ ေရြးခယ သငပါသည။ (ပ−၆)

လယယာလပငနးစနစအားစစစသးသပျခငးအဆင ေရြးခယထားေသာေကးရြာအေရအတြက (ေဖၚျပထားသညအတငး)

၁၀−၁၅

၅−၁၀

၃−၅

၃−၅

လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလ

အသးျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ျမင ရေသာ

ျမငကြငးကနားလညရမည။

လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလ

အသးျပလာမႈသမငးေၾကာငးအား ေလလာရနနင

စကပး၊ေမြးျမေရးစနစမား အား သတမတ ေဖၚထတရမည။

သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရး စနစ မားနင ဝငေငြရရနငသည

အျခားလပငနးမား အား စစစသးသပရမည။

စကပး၊ေမြးျမေရးစနစ၏ ေဆာငရြကမႈ အေျခ အေနအားအကျဖတရနနင

မသားစဝငေငြအား တြကခကဆးျဖတရမည။


အခနလအပခကမားၿပးျပညစေသာ လယယာလပငနးစနစမားအား စစစသးသပျခငး သည လငျမနစြာအကျဖတဆးျဖတရန မလအပသည မားစြာေသာ အခကအလကမားက စစစသးသပျခငးနင ေပါငးစညးျခငးတ႔ေဆာင ရြကရနလအပပါသျဖင အခနကာလၾကာရညစြာ ေဆာငရြကရသည လပငနးျဖစပါသည။ လပငနးအဆငဆငမ ထြကရခကမားသည ေဒသခအသကအဝနးမား၏ ယၾကညမႈရရရနလညးလအပသည သေတသနပညာရငမား၏ ေလလာမညဧရယာနင အကြမးတဝင ရျခငးအေပၚလညး မတညပါသည။ ထသ႔ေဆာငရြကရနအတြက လညး အခနလအပပါသည။ ေရးကေသာ လယယာလပငနးစနစအား စစစသးသပသညနညးလမး သည တကသလေကာငးသားမားမတစဦးခငးစအငတကအားတက ကြငးဆငးေဆာငရြကသည ၾကာျမငခနမာ (၄) လမ (၅) လ အထ ျဖစၿပး အခကအလကမားက နညးစနစမားအရထညသြငးျခငး၊ စစစသးသပျခငးနင အစရငခစာေရးသားျခငးတ႔အတြကလေလာက သညအခနမာ (၁) လမ (၂)လ ၾကာျမငသညအတြက စစေပါငးအခန မာ ၅လမ ၆လ ၾကာျမင ေလရပါသည။ အထးသျဖင ပထမအဆင (၃) ဆငသည ကြငးဆငးေဆာငရြကရန အရငးအနးလအပျခငး၊ ရြာသားမား၊ လယသမားမားနငေတြ႕ဆျခငး အတြက အခနမားစြာလအပသည။ အဆငတစခခငးစတြင လအပ ေသာခနမားက ခန႔မနးတြကခက၍ေအာကပါအတငးေဖၚျပထားသည။

�� လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလး က ျခငေတြ႕ျမငရေသာ ျမငကြငးကနားလညရမည။ ၁လမ ၁.၅လ

�� လယယာေျမဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးက ေလလာရနနင လယယာလပငနးစနစမားအား သတမတေဖၚထတရမည။ ၁.၅လ

�� သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားနင အျခားေသာ ဝငေငြရရနငသည လပငနးမားအား စစစသးသပရမည။ ၁လ

�� လယယာလပငနးစနစမား၏ စးပြားေရးဆငရာ အခကအလက မားအေပၚ အကျဖတေလလာရမည။ ၂ပတ

သတမတခနအတြငးၿပးစးေအာငေဆာငရြကနငရနအတြက လယယာ လပငနးစနစအား စစစသးသပျခငးခဥးကပနညးနင အမားပါဝင ေဆာငရြကျခငးျဖင ေကးလကေဒသမားအား အကျဖတျခငး (PRA) ကသ႔ေသာ ျမနဆနစြာအကျဖတနငသည နညးလမးတ႔ေပါငးစညး နငပါသည။ သ႔ေပမယ ထြကရလာေသာေတြ႕ရခကမားသည ေရးကလပေဆာငခေသာ လပရးလပစဥအတငး လယယာစစစ သးသပေရး အစရငခစာမားနင ကြျပားမညျဖစၿပး အေသးစတနင ကယကယျပန႔ျပန႔ေဖာျပထားျခငးျဖစမညမဟတပါ။ဥပမာ − ေဒသခ လထမ ပါဝငနငသညနညးလမးမားနင ပမနအတညျပခကရယသည လပငနးစဥမားက အသးျပ၍တညေသာနညးလမးမား (အားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး) အား စစစသးသပျခငး၊ သမငးေၾကာငး အား စစစသးသပျခငး၊ သးနစကပးသညစနစမားနင တရစာၦန ေမြးျမသညစနစမားအား စစစသးသပျခငး၊ လပငနးေဆာငရြကမႈ စနစမားအား စစစသးသပျခငး လယယာလပငနးစနစမားအား စစစသးသပျခငးနင နငးယဥျခငး) အတငး ေဆာငရြကထားသည အခ႕ကစၥမားတြငမားစြာ သငေလာမႈရပါသည။ ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ စမကနးတစခအတြက လယယာလပငနး စနစ စစစသးသပျခငးအား ေဆာငရြကပါကစမကနးဆငရာအေၾကာငး အရာမားကသရနငေရးနင ရညရြယခကမား ေရးဆြနငေရးအတြက အေျခခအခကအလကမားအျဖစ အသးျပနငၿပးစမကနး၏ အကး ဆကမားက အကျဖတနငရနအတြက ကာလလယနင ေနာကဆး အကျဖတ ေရြးခယသည နညးလမးမားအျဖစအသးျပနငပါသည။

# Month 0 1 2 3 4 5


လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး၏ ပထမအဆငအေနျဖင ေလလာမႈျပေနသညေဒသရ စကပးေရးလပငနးအမးမးတ႔၏အေၾကာငးအရာမားက သရနားလညထားရန လအပပါသည။ အဆပါ အားလးကျခငေတြ႕ရနငေသာျမငကြငး၏ ေလလာစးစမးခကမားက စစညး၍ အဆင (၃) ဆငျဖငေဖၚျပရန လအပပါသည။

tqifh

Phot

o: C

hris

tine

Schm

utzl

er

v,f,mO,smOfNcHajrqdkif&majymif;vJtoHk;jyKvmrItm;vHk;udk

NcHKiHkawG hjrif&aomjrifuGif;udkem;vnf&rnf

1


သဘာဝေပါကပင �� အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး၏ အေပၚယေျမ

မကနာျပငတြင ဖးအပထားေသာအရာမားက သတမတေဖၚ ထတျခငး (ဥပမာ− သဘာဝေပါကပင၊ စကပးထားသည ဧရယာမား၊ ပလပေျမနင စားကကေျမ)၊

�� သစေတာ− အမးအစား၊ သစပငမား၏အမးအစားမား၊ သပသညးမႈ၊ အပငးပငးျဖစသညအေျခအေန၊ တညရသည ေနရာ၊ အသးျပသည သေကၤတမား သ႔မဟတ ပလပထား သည ေျမ၏သေကၤတမား၊

�� ခပတမားေပါကေရာကေနသညေနရာ−အရြယအစား၊ အမးအစား၊ တညရသညေနရာနင အသးျပမႈ (စားကကေျမ၊ ကြၽ၊ႏြားအစာမားအတြက ျဖတေတာကျခငး၊ ပလပထားျခငး)

�� ျမကခငးေျမဧရယာမား− အရြယအစား၊ အမးအစား၊ တညရသညေနရာႏင အသးျပမႈ (စားကကေျမ၊ကြၽ၊ႏြားအစာမားအတြကျဖတျခငး၊ ပလပထားျခငး)

�� နစရညပငသးႏမား− အမးအစားမား (ဥယာဥျခမား၊ ျခစညးရးပငမား၊ သ႔မဟတ စကခငးမားတြင သစပငမား ျပန႔ႏ႔စြာေပါကေနျခငး) နင အပငမးစတမား

�� နစစဥစကပ းသညသးနမား− စကခငးမား၏အရြယအစား၊ သးနအမးအစားႏင သးႏေရာေႏာစကပးသညနညးလမးမား၊ အပငသပသညးမႈ၊ ထြနေမႊျခငးနင အျခားေသာစကပးေရး

ထးျခားေသာပစမားက သတမတေဖၚထတျခငး၊

�� ေရရရနငသညေနရာမား သ႔မဟတ ေရေဝေရလနယန မတမားကသ႔ေသာ သငေလာသည အဓကေရေဝေရလ ေနရာမားက သတမတေဖၚထတျခငး၊

�� အကကြေၾကာငးမားနင မတေစာကသညေနရာမား တညသညေနရာ၏ ေယဘယအခကအလကမားနင ေျမပစမားအား သတမတေဖၚထတျခငး၊

နယပယနငပါဝငသညအခကမား

ဤကနဦးအဆငတြင အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး တစခလးကေလလာစးစမးရနလအပသည။ ထသေဆာ ငရြ က ရန သးနမားနင တရစ ၦာနမားသာမက လယယာဥယာဥ ျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ျမင ရေသာ ျမငကြငး၏ ေျမအသးခမႈအမးမးကလညးေလလာ စးစမးရန လအပပါသည။

ေျမမကနာသြငျပငနင ပထဝဆငရာ သြငျပငလကၡဏာ

�� အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး၏အဓကေျမမက နာသြငျပင ပစမားက သတမတေဖၚထတျခငး၊ ပငလယေရ မကနာျပငအထကနင ေလာေစာကမား၏ ကြျပားျခားနား ခကမား။

- ေျမတကစားမႈျပနာမားျဖစေပၚနငသည မတေစာက ေသာေလာေစာကေနရာမားကသတမတေဖၚထတျခငး၊

- ေရလႊမးသညျပနာမားျဖစေပၚနငသညညညာျပန႔ျပး ေသာ လယယာေျမမားအား သတမတေဖၚထတျခငး၊

�� ခငဝမးမား၊ ေတာငကနးမား၊ ေလာေစာကမား၊ေကာက သားမားစသည အားလးကျခငေတြ ရရေသာျမငကြငး၏

ေျမဆလႊာ

�� ေျမဆလႊာအမ းအစားအမ းမ းကသတမတေဖၚထတျခငး၊

�� အေရာင၊ အရညအေသြး၊ အနက၊ စထငးမႈ၊ ေျပာငးလျခငး မရေသာ ဖြ႕စညးတညေဆာကထားမႈ၊ တကစားမႈေၾကာင လြယကစြာထခကနငမႈ၊ ေကာကခပါဝငမႈ၊ ေကာကဖာ၏ လကၡဏာမားစသည ထးျခားသညလကၡဏာမားအရေျမဆလႊာ အမးအစားမားက ခြျခားျခငး၊

ေရရရသညေနရာမားနင ရာသဥတ �� ေရရရနငေသာ အဓကေနရာမားက သတမတ

ေဖၚထတျခငး (ဥပမာ−ျမစမား သ႔မဟတ ေခာငးမား၊ အငးအငမား၊ ကနမား၊ ျမစလကတကမား၊ ျမစဝမးမား၊ ေရဝပသညေနရာမားနငႏနးထေသာေနရာမား)

�� ေရရရနငေသာေနရာမား၏ ေရရရမႈအေျခအေနမားက သတမတေဖၚထတျခငး (အျမတမးသ႔မဟတ ပမနမဟတေသာ)

�� အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးတြင ေရစးဝငမႈ ကြျပားျခားနားခကမားက ေဖၚထတျခငး (ဥပမာ− ရာသအလကေရလႊမးျခငး)

�� မးေခါငေရရားျခငး သ႔မဟတ ေရလႊမးျခငးတ႔နင စပလဥး၍ ေတြ႕ျမငနငေသာ လကၡဏာမားက သတမတေဖၚ ထတျခငး၊

tqifh 1.1/v,f,mO,smOfjcHajrqkdif&m ajymif;vJtoHk;jyKvmrItm;vHk;udk jcHKiHkawG hjrif&aomjrifuGif;tm; avhvmpl;prf;jcif;

1

16 အဆင၁ - လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈ အားလးက ျခငေတြ႔ျမငရေသာ ျမငကြငးကနားလညရမည။

သဘာဝေပါကပင �� အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး၏ အေပၚယေျမ

မကနာျပငတြင ဖးအပထားေသာအရာမားက သတမတေဖၚ ထတျခငး (ဥပမာ− သဘာဝေပါကပင၊ စကပးထားသည ဧရယာမား၊ ပလပေျမနင စားကကေျမ)၊

�� သစေတာ− အမးအစား၊ သစပငမား၏အမးအစားမား၊ သပသညးမႈ၊ အပငးပငးျဖစသညအေျခအေန၊ တညရသည ေနရာ၊ အသးျပသည သေကၤတမား သ႔မဟတ ပလပထား သည ေျမ၏သေကၤတမား၊

�� ခပတမားေပါကေရာကေနသညေနရာ−အရြယအစား၊ အမးအစား၊ တညရသညေနရာနင အသးျပမႈ (စားကကေျမ၊ ကြၽ၊ႏြားအစာမားအတြက ျဖတေတာကျခငး၊ ပလပထားျခငး)

�� ျမကခငးေျမဧရယာမား− အရြယအစား၊ အမးအစား၊ တညရသညေနရာႏင အသးျပမႈ (စားကကေျမ၊ကြၽ၊ႏြားအစာမားအတြကျဖတျခငး၊ ပလပထားျခငး)

�� နစရညပငသးႏမား− အမးအစားမား (ဥယာဥျခမား၊ ျခစညးရးပငမား၊ သ႔မဟတ စကခငးမားတြင သစပငမား ျပန႔ႏ႔စြာေပါကေနျခငး) နင အပငမးစတမား

�� နစစဥစကပ းသညသးနမား− စကခငးမား၏အရြယအစား၊ သးနအမးအစားႏင သးႏေရာေႏာစကပးသညနညးလမးမား၊ အပငသပသညးမႈ၊ ထြနေမႊျခငးနင အျခားေသာစကပးေရး

ဆငရာနညးလမးမားအျပင ေလလာသညေန႔ရကတြင အပင၏ ႀကးထြားဖြ႕ၿဖးမႈအဆင။ စပါးစကပးသည ဧရယာတြငစပါး စကခငး၏ အမးအစားမား (ဥပမာ−ေရနကကြငး၊ မးေကာငး ေသာက၊ သြငးေရအသးျပျခငး) ကသတမတေဖၚထတျခငး၊

�� ကြျပားျခားနားသည ေျမအသးျပမႈ အခးအစားမားနင ၄ငးတ႔၏ အကြာအေဝးဆငရာစစဥထားရမႈမား၊

စကပးသညဧရယာမား

�� စကကြကမား၏ အရြယအစားနငတညေဆာကမႈပစအား သတမတေဖၚထတျခငး

�� အကြကမားအား ျခစညးရးခတထားသညပစ (ကနသငး၊ ေရေျမာငးမား၊ ထယေၾကာငးမား၊ ေရသြငးေရထတျခငးဆင ရာ အေထာကအကျပပစၥညးမား၊ ေရလမးေၾကာငးအားတား ဆးဧရယာမား၊ ျခစညးရးမား၊ သစပငျခႏြယမားျဖငကာရန ထားေသာျခစညးရးမားနငစသညျဖင)

�� သးႏစကပးေရးနညးလမးမား၏ ေတြ႕ရခကမားကေဖၚ ထတျခငး ဥပမာ− ေျမအားရငးလငးခၿပးေၾကာငး သ႔မဟတ မးရႈ႕ထားေၾကာငး (ျပာ၊ မးေသြးခ)ေဖၚျပခကမား၊ သ႔မဟတ ထယထး၊ ထြနေမႊျခငးသ႔မဟတ ေပါငးသငျခငး၊ သ႔မဟတ အပငမားကျဖတေတာကျခငးနင စသညေဖၚျပခကမား

�� စကပးေရးနင သးနစကပးသည နညးလမးမား ပမ ေကာငးမြနေစေရးအတြက တပဆငထားေသာပစၥညးမား၊တးတကလာမႈမား သ႔မဟတ ဖြ႕ၿဖးတးတကလာမႈမားက သတမတေဖၚထတျခငး (ဥပမာ−ေရသြငးစနစမား၊ေရရရနင သညေနရာမား၊ တးေျမာငးမားအဆငဆင၊ ေရသြငးေရ ထတသည ေနရာမားနငေရတငသည ေနရာမား၊ ေရထနး ခပသည စကမားစသညတ႔)

�� စကပးေရးဆငရာလကေတြ႕လပေဆာငသညနညးလမး မား၏ ကြျပားျခားနားမႈမားက သတမတေဖၚထတျခငး (လအားျဖငအသးျပျခငး သ႔မဟတ စကအားျဖင အသးျပျခငး)

tqifh 1.1/v,f,mO,smOfjcHajrqkdif&m ajymif;vJtoHk;jyKvmrItm;vHk;udk jcHKiHkawG hjrif&aomjrifuGif;tm; avhvmpl;prf;jcif;

1


နညးလမးမား ပထမအဆငကေဆာငရြကရနအတြက Primary နင secondary အခကအလကမားအျပင အျခားသတငး အခကအလကမားလညး လအပပါသည။ Primary အခကအလကမားဤအဆငတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး သ႔မဟတ အပစဖြ႕၍ ေဆြးေႏြးျခငးမား ျပလပျခငးထက တကရကစးစမး ေလလာျခငး၊− မကျမငကယေတြ႕ေလလာ စးစမးခကမား၊ နားေထာငျခငး၊ ပတဝနးကငနင တစသားတညးျဖစေအာငေနျခငး၊ ေန႔စဥ မတတမးထားရျခငး စသညမတဆင အားလးကျခငေတြ႕ရရ ေသာ ျမငကြငး၏လကၡဏာမားက ေကာကယရန အႀကျပ လပါသည။ အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငးအား ေလလာစးစမးျခငးသည သေတသ၏ဗဟသတနင စတဝင စားမႈအေပၚအေျခခ၍ သေတသမ ေပါငးစညးရနလအပ သည သေတသနနညးလမးမားစြာအေပၚ မတညသည။

�� မကျမငကယေတြ႕ေလလာစးစမးျခငး (ကြငးဆငး၍မတတမးထားရျခငးနင ရပပေရးဆြျခငး)

�� အျမငမေန၍ ေလလာစးစမးျခငး (ဥပမာ−ကနးျမင သ႔မဟတ ေတာငထပ)

�� ေျမပေရးဆြျခငး

�� မားနငစာမားျဖင ေဖၚျပထားသည ဓါတပမား �� ျမစကမးနေဘးတေလာက၊ လမးမႀကးေဘး

တေလာက၊ ေကာကေဆာငမား၊ တကစားမႈမားေၾကာင သဘာဝေပါကပငမား ေပာကကြယေနေသာ ေနရာမား စသည ေျမသ႔မဟတ ေကာကေဆာငမားအား ေတြ႕ျမင နငသည ေနရာမားတြင ပထဝနငေျမတ႔ႏငစပလဥးသည စးစမးေလလာမႈမား ျပလပနငသည။

တရစာၦနမား

�� တရစာၦနရငးမားရသညဟ သရနငသည လကၡဏာမား သတမတေဖၚထတျခငး

�� တရစာၦနေမြးျမေရးဆငရာ အဓကလပငနးမားက သတမတေဖၚထတျခငး

- အမးအစား (မးစတနငမးကြမား) နငအေရအတြက

- ေမြးျမေရးလပငနးမားအတြက ပစၥညးကရယာမားလႊတေကာငးျခငး၊ ျခဝငးထမာထား၍ေမြးျမျခငး၊ ထနးေကာငးသ အမးသား၊အမးသမး

- ထနးေကာငးသညလပငနးမား (စားကကေျမ၊ စကခငးမား)

- တရစာၦနအတြက အစာအဟာရ ရရႏငသညေနရာ

- စကပးေျမမားအတြက တရစာၦနမားအား အသးျပပါသလား။

အေျခချခငး၊ ဧရယာတညေဆာကျခငးနင သယယပ႔ေဆာငေရးဆငရာ အေျခခ အေဆာကအအမား

�� အေျခခမညေနရာ၏အကြာအေဝးအား သတမတေဖၚ ထတျခငး (သယယပ႔ေဆာငေရး ဆငရာအေျခခအေဆာကအအတေလာကရ မးႏြယမား၊ ဗဇမား၊ ျပန႔ႏ႔မႈ စသည)

�� လေနအမမား၏ အဓကလကၡဏာမားက သတမတေဖၚ ထတျခငး (အေဆာကအဦးတြင အသးျပသည ပစၥညးမား၊ ေျခတရညအမ၊ အထပျမငအမ)

�� ေကးရြာအျပငဘကရ အဓကအေဆာကအဦးပစမားနင ၄ငးတ႔၏လပငနးမားအား သတမတေဖၚထတျခငး(တရစာၦန ေမြးျမေရးျခမား၊ ယာယစခနးမား၊ သေလာငရမား နင စသညျဖင)

�� စကပးေရးထြကကနမားအတြက သေလာငရနနငႀကတခြ ျပျပငသည ပစၥညးမား၏ အမးအစားမားကသတမတေဖၚထတျခငး

�� အေျခခသညေနရာမားနငအနးအနားတြငတပဆငထား ေသာအရာမား (ေရထတရာတြင အေထာကအကျပသည ပစၥညးမား၊ ေရတြငးမားနင ျခစညးရးမား)

�� ပ႔ေဆာငဆကသြယေရးဆငရာ အေျခခအေဆာကအအ မား၏ လကၡဏာမားက သတမတျခငး − လမးအမးအစား မား/မကနာျပင (တာ၊ မာေကာေသာမကနာျပင၊ဖနထေသာ လမး)နင မးရာသနင ေျခာကေသြ႕ေသာရာသမားတြငအသး ျပနငမႈအေျခအေန

1


နညးလမးမား ပထမအဆငကေဆာငရြကရနအတြက Primary နင secondary အခကအလကမားအျပင အျခားသတငး အခကအလကမားလညး လအပပါသည။ Primary အခကအလကမားဤအဆငတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး သ႔မဟတ အပစဖြ႕၍ ေဆြးေႏြးျခငးမား ျပလပျခငးထက တကရကစးစမး ေလလာျခငး၊− မကျမငကယေတြ႕ေလလာ စးစမးခကမား၊ နားေထာငျခငး၊ ပတဝနးကငနင တစသားတညးျဖစေအာငေနျခငး၊ ေန႔စဥ မတတမးထားရျခငး စသညမတဆင အားလးကျခငေတြ႕ရရ ေသာ ျမငကြငး၏လကၡဏာမားက ေကာကယရန အႀကျပ လပါသည။ အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငးအား ေလလာစးစမးျခငးသည သေတသ၏ဗဟသတနင စတဝင စားမႈအေပၚအေျခခ၍ သေတသမ ေပါငးစညးရနလအပ သည သေတသနနညးလမးမားစြာအေပၚ မတညသည။

�� မကျမငကယေတြ႕ေလလာစးစမးျခငး (ကြငးဆငး၍မတတမးထားရျခငးနင ရပပေရးဆြျခငး)

�� အျမငမေန၍ ေလလာစးစမးျခငး (ဥပမာ−ကနးျမင သ႔မဟတ ေတာငထပ)

�� ေျမပေရးဆြျခငး

�� မားနငစာမားျဖင ေဖၚျပထားသည ဓါတပမား �� ျမစကမးနေဘးတေလာက၊ လမးမႀကးေဘး

တေလာက၊ ေကာကေဆာငမား၊ တကစားမႈမားေၾကာင သဘာဝေပါကပငမား ေပာကကြယေနေသာ ေနရာမား စသည ေျမသ႔မဟတ ေကာကေဆာငမားအား ေတြ႕ျမင နငသည ေနရာမားတြင ပထဝနငေျမတ႔ႏငစပလဥးသည စးစမးေလလာမႈမား ျပလပနငသည။

Secondary အခကအလကမား

သငေလာပါက သ႕မဟတ လအပပါကအားလးကျခငေတြ႕ရရ

ေသာျမငကြငး လကၡဏာမားအား ေလလာစးစမးရနအတြက

သေတသနပညာရငသည SECONDARY သတငးအခက

အလကမားက အသးျပနငသည။

ေျမမကနာသြငျပင−ေျမဆလႊာ−ပထဝဆငရာ ေျမပမား၊မးေလ

ဝသအေျခအေန အားေဖၚျပသညပ (အပခနနငမးေရခနတ႔က

ေဖၚျပသညပ)၁ ေရးဆြရနအတြကရာသဥတဆငရာ သတငး

အခကအလကမား (အပခနနင မးေရခန) သ႔မဟတ အလြန

အသးဝငၿပးေခတမေသာ ဆကသြယေရးၿဂလတျဖင ရကကး

ထားေသာ Googl Earth Server (www.googlearth.com)

တြငရရနငသည ပရပမားကသ႔ Secondary Source of

Information (https://earthengine.google.com/) မားက

သးျပ၍ ကြငးဆငးေလလာမႈမားနင ရငးလငးေဖၚျပခကမား

က ထပမစစေဆးနငျပး အတညျပျခငးတ႔က ေဆာငရြကန

ငပါသည။ျမနမာနငငအတြကေျမပမားစြာက http://www.

themimu.info မ ရယနငသည။

ထြကရမညအခကမား�� အဆပါသတငးအခကအလကမားအား သမးဆညး၍

လယယာလပငနးစနစ စစစသးသပျခငးလပငနးမား တေလာကတြင အသးျပမညျဖစသညအတြက ကြငးဆငး ေလလာမႈမားအားလးက အေသးစတ မတသားထားရနနင ၄ငးတ႔က အထကတြငေဖၚျပထားေသာ ရညရြယခကမား အရစစညးထားရမညျဖစပါသည။ ၄ငးတ႔ကပမား၊ဇယားမား၊ ဓါတပမား၊ ေျမပမား သ႔မဟတစေကးျဖင ေရးဆြထားေသာ ေျမပ (အကယ၍သေတသတြင ၄ငးတ႔ကအသးျပရနသ႔မဟတ ထတလပရန လအပသညကြမးကငမႈရပါက)တ႔ျဖငေဆာငရြက နငပါသည။

�� အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး၏ ေဖၚျပခကတြင သတမတထားေသာ ရညရြယခကတစခ သ႔မဟတ အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးတြင ပါဝငေသာ အခကမား အၾကား အျပနအလနဆကသြယ ေဆာငရြကႏငရနအတြက ေပါငးစညးထားေသာရညရြယခကမားစြာတ႔ကအေျခခသည ဥပမာ−ေျမအသးျပမႈနင ေျမအမးအစားမား (ဥပမာ ၁ နင ဥပမာ ၂ တ႔ကၾကညပါ)။

၁ ဥပမာ: http://www.freeware-archiv.de/BeCyClimate-Wetter.htm

1


Oyrm 2/

jrefrmEdkifiH csif;jynfe,f? [m;cg;NrdK he,f&Sd

cRefurf;aus;&GmESifh teD;tem;

ywf0ef;usifwdk htuGmta0;ajryHk

Clarisse Frissard ႏင Alyssa Pritts, 2018 မ ပေရးဆြျခငးႏင ဓာတပမားကျပလပထားသည။

ဓါတပ ၁ သည Google Earthမ ရယထားေသာ ခြၽနးကန ေကးရြာရ ခငဝမးနင ေခာငးမားခတဆကမႈတ႔ ပါရသည နယနမတအား ျပသထားပါသည။ အဆပါပသည ေျမမကနာ သြငျပင၊ ေကးရြာတညရရာေနရာ၊ သယယပ႔ေဆာငေရး လမးေၾကာငး နင ေရရနငသညေနရာမားနငဆကစပေနေသာ နယနမတ၏ အကြာအေဝးမားက သရနားလညေစေရးအတြက အေထာကအကျပသည။

အဓကေကးရြာဝနးကငရ စကပးေရးဆငရာ အေသးစတ သတငးအခကအလကမား ေထာကပေပးထားမႈအားဆကသြယ ေရးၿဂလတမျမငကြငး (ဓါတပ ၂) နင (ဓါတပ ၃) တ႔ျဖင ေဖၚျပထားသည။ ရပပႏစခလးသည မတညေသာေနရာနစခ ကခြျခားျပသထားသည−စကဝနး (၁) တြင ေလခါးထစျဖင စပါးစကပးျခငးနင အျမတမးစကခငးမား (ဓါတပ၏အေရ႕ ဘကအျခမး) ပါဝငၿပး စကဝနး (၂) တြင ေရႊ႕ေျပာငး ေတာငယာစကပျခငး (ဓါတပ၏ေနာကခ) ပါဝငပါသည။

Oyrm 1/ jrefrmEdkifiH&Sdaus;&GmwGif

ajrpDrHcef hcGJrIESifhtoHk;jyKrI ajryHk (yHkMurf;)

Illustrations by Allaverdian, C., Fogerite, J., Scurrah N. and Si Thu Htike San (2017). Documenting Customary Tenure in Myanmar. A . MRLG guidebook #1. Vientiane & Yangon: Mekong Region Land Governance.

ေလလာမႈျပသည ေကးရြာရ အရငးအျမစမားနင အကြာ အေဝးတ႔က သျမငႏငရနအတြက ေဒသခသေတသ မ ေရးဆြထားေသာ ေျမပ (ပၾကမး) ျဖစပါသည။ထေျမပအားေဒသခရြာသားမား၏အကအညျဖငေရးဆြခသည။

1


Oyrm 2/

jrefrmEdkifiH csif;jynfe,f? [m;cg;NrdK he,f&Sd

cRefurf;aus;&GmESifh teD;tem;

ywf0ef;usifwdk htuGmta0;ajryHk

Clarisse Frissard ႏင Alyssa Pritts, 2018 မ ပေရးဆြျခငးႏင ဓာတပမားကျပလပထားသည။

ဓါတပ ၁ သည Google Earthမ ရယထားေသာ ခြၽနးကန ေကးရြာရ ခငဝမးနင ေခာငးမားခတဆကမႈတ႔ ပါရသည နယနမတအား ျပသထားပါသည။ အဆပါပသည ေျမမကနာ သြငျပင၊ ေကးရြာတညရရာေနရာ၊ သယယပ႔ေဆာငေရး လမးေၾကာငး နင ေရရနငသညေနရာမားနငဆကစပေနေသာ နယနမတ၏ အကြာအေဝးမားက သရနားလညေစေရးအတြက အေထာကအကျပသည။

အဓကေကးရြာဝနးကငရ စကပးေရးဆငရာ အေသးစတ သတငးအခကအလကမား ေထာကပေပးထားမႈအားဆကသြယ ေရးၿဂလတမျမငကြငး (ဓါတပ ၂) နင (ဓါတပ ၃) တ႔ျဖင ေဖၚျပထားသည။ ရပပႏစခလးသည မတညေသာေနရာနစခ ကခြျခားျပသထားသည−စကဝနး (၁) တြင ေလခါးထစျဖင စပါးစကပးျခငးနင အျမတမးစကခငးမား (ဓါတပ၏အေရ႕ ဘကအျခမး) ပါဝငၿပး စကဝနး (၂) တြင ေရႊ႕ေျပာငး ေတာငယာစကပျခငး (ဓါတပ၏ေနာကခ) ပါဝငပါသည။

A shifting cultivation

B Paddy terraces

1


32

1

B

A

B

သေတသနေမးခြနးမစတငျခငးစကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာေလလာမႈတြငအသးျပရမည သတမတခကမားက မတည၍ရလဒမားစြာထြကရလာ နငသည။ သ႔ေသာလညး ကကညမႈရေစရနအတြက ကနရ ေနေသာစစစသးသပမႈမားမ အသးျပနငသည စကပးေရး− ေဂဟစနစဇျဖစရန အေရးႀကးပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ လယယာ ျပလပငနးစနစမား စစစသးသပမႈက လမးညႊနျပသနငသည သေတသနဆငရာ ျပနာမားအေပၚအေျခခ၍ စကပ းေရး− ေဂဟစနစဇဆငရာ သတမတခကမားကေရးဆြသငေၾကာငး ေထာကခတငျပျခငး ျဖစပါသည။ (အေပၚသ႔ၾကညပါ။)

ေလလာမညေနရာရ ေျမအသးခမႈ အဓက အမးအစားမားက သတမတေဖၚထတျခငးယခငေဆာငရြကချပးေသာ အားလးကျခငေတြရရေသာ ျမငကြငးအား ေလလာခကမားအေပၚအေျခခ၍ေလလာမည ေနရာရ လကရေျမအသးခမႈအမးအစားအမးမးက သတမတ ေဖၚထတသည။ ေျမအသးခမႈအမးအစားတစခဆသညမာ- သးနမား သမဟတ သးနအမးအစားမား၊ တရစ ၦာနေမြးျမ ေရးနင အျခားေသာသဘာဝေျမမားကအသးျပသညအကယ အဝနး (သစေတာ၊ ေရဝပသညေျမ၊ကြႏြားထနးေကာငးသည ေျမ၊ စသညျဖင) တ၏ အထးစစဥထားရမႈတစရပက ဆလျခငး ပငျဖစပါသည။ ေျမအသးခမႈ၏ အဓကအမးအစားမားက ေျမပ (ပၾကမး သမဟတ GIS ၏အကအညျဖငေရးဆြထား ေသာ စေကးျဖင ေဖၚျပထားသညေျမပ) ျဖငေဖၚျပနငသည။

နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမား သတမတဧရယာ တစခတြင အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငးအား ေလလာစးစမးမႈမား၊ ေျမပဖတရႈျခငးမားႏင လညလညသြားလာျခငးတ႔ျဖင စကပးေရး−ေဂဟစနစဇ (AEZ) သတမတရန လြယကေစမညျဖစပါသည။ စကပးေရး-ေဂဟစနစဆငရာဇ တစခနငဆကစပေနေသာ နယနမတတစခအတြငးရ ဇဝရပပငးဆငရာလကၡဏာမားနင ေျမအသးျပမႈ လကၡဏာမားသည တညမႈရၾကသည။ သ႔ျဖစပါ၍ အဆပါေနရာမား၏ ဇဝရပပငးဆငရာ လကၡဏာ မားနင ေျမအသးျပမႈတ႔အေပၚအေျခခ၍ ၄ငးတ႔အားသတ မတေဖၚထတျခငးနင ေရးသားေဖၚျပျခငးတ႔က ေဆာငရြက ရမညျဖစပါသည။ စကပးေရးေဂဟစနစ ဆငရာဇတစခအား ပေဖၚျပသမညနညးလမးမားက Tool Box ၁ တြင ေဖၚျပ ထားသည။

နညးလမးမား စကပးေရး − ေဂဟစနစဆငရာဇ ေလလာမႈသည ဇဝရပ ပငးဆငရာအခကမားနင လယယာေျမဖြ႕စညးမႈပစ၏ အေပၚယေျမမကနာျပင/ေျမအသးခမႈ (ေျမမကနာသြငျပင၊ ဘမေဗဒ၊ ေျမအေျခအေနနင ေရအားအသးျပနညးပညာ) တ႔နငဆကစပေနသည သတငးအခကအလကမား(ကယတင ေရးဆြျခငး သ႔မဟတ ပထဝဆငရာသတငးအခကအလက စနစ အကညျဖငေရးဆြျခငး) နင အတဆကလကေဆာင ရြကနငသည။ သတမတခကမားစြာအေပၚမတည၍စကပး ေရး−ေဂဟစနစဆငရာဇအားသတမတနငၿပး သေတသ၏ ႀကတငဆးျဖတခကမားအေပၚတြငမတည၍ စကပးေရး− ေဂဟ စနစဆငရာဇအမးမးကသတမတေဖၚထတနငသည။

ထြကရရမညအခကမား �� စကပးေရး−ေဂဟစနစဇအမးမးအားရငးလငးစြာခြျခား

ျပသထားသည ပၾကမးကားခပ (လကျဖငေရးဆြထားျခငး သ႔မဟတ ေျမပတစခ) နင ဇတစခခငးစအတြက မတည ေသာ ေျမအသးခမႈအမးအစားမား (ဥပမာ−၃)

�� ဇဝရပပငးဆငရာနင ေျမအသးခမႈဆငရာ အခနးက႑ မားနင ဆန႔ကငေဖၚျပထားေသာ ဇတစခခငးစ၏ကနဦးရငး လငးတငျပခက

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပမႈ (စကပ းေရး −ေဂဟ စနစဇသတမတျခငးနင အပပငးဇတြင ေရရရနငသညအေျခ အေနမားကနားလညရနလပေဆာငခေသာ ဥပမာ ၃ အား ေအာကပါအတငး ေဖၚျပအပပါသည။) အတြက ကန႔သတ ခကမား ခမတေပးနငသညတကမႈရၿပးလကေတြ႕ဘဝဖြ႕ၿဖး တးတကမႈဆငရာ အေၾကာငးအရာမားသည အေရးႀကး ေၾကာငး သရထားရပါမည။

1


tqifh 1.2/pdkufysdK;a&; - a*[pepfZHkrsm;tm; owfrSwfaz:xkwfjcif;

သေတသနေမးခြနးမစတငျခငးစကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာေလလာမႈတြငအသးျပရမည သတမတခကမားက မတည၍ရလဒမားစြာထြကရလာ နငသည။ သ႔ေသာလညး ကကညမႈရေစရနအတြက ကနရ ေနေသာစစစသးသပမႈမားမ အသးျပနငသည စကပးေရး− ေဂဟစနစဇျဖစရန အေရးႀကးပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ လယယာ ျပလပငနးစနစမား စစစသးသပမႈက လမးညႊနျပသနငသည သေတသနဆငရာ ျပနာမားအေပၚအေျခခ၍ စကပ းေရး− ေဂဟစနစဇဆငရာ သတမတခကမားကေရးဆြသငေၾကာငး ေထာကခတငျပျခငး ျဖစပါသည။ (အေပၚသ႔ၾကညပါ။)

ေလလာမညေနရာရ ေျမအသးခမႈ အဓက အမးအစားမားက သတမတေဖၚထတျခငးယခငေဆာငရြကချပးေသာ အားလးကျခငေတြရရေသာ ျမငကြငးအား ေလလာခကမားအေပၚအေျခခ၍ေလလာမည ေနရာရ လကရေျမအသးခမႈအမးအစားအမးမးက သတမတ ေဖၚထတသည။ ေျမအသးခမႈအမးအစားတစခဆသညမာ- သးနမား သမဟတ သးနအမးအစားမား၊ တရစ ၦာနေမြးျမ ေရးနင အျခားေသာသဘာဝေျမမားကအသးျပသညအကယ အဝနး (သစေတာ၊ ေရဝပသညေျမ၊ကြႏြားထနးေကာငးသည ေျမ၊ စသညျဖင) တ၏ အထးစစဥထားရမႈတစရပက ဆလျခငး ပငျဖစပါသည။ ေျမအသးခမႈ၏ အဓကအမးအစားမားက ေျမပ (ပၾကမး သမဟတ GIS ၏အကအညျဖငေရးဆြထား ေသာ စေကးျဖင ေဖၚျပထားသညေျမပ) ျဖငေဖၚျပနငသည။

စကပးေရး− ေဂဟစနစဆငရာ အခကအလကမားသည အလႊာတစခခငး စရ သတငးအခကအလကမားက ကယစားျပျခငး အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးအတြငး တညရေနေသာ စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာ အခကအလကမား(ဥပမာ− ေရရရႏငေသာေနရာမား၊ ေတာငကနး၊ေလာေစာက၊ေျမနင ဘမေဗဒ) (ဥပမာ−၃) သည အလႊာအသသးမရယထားေသာ သတငးအခကအလကမားျဖင ေရးဆြထားသညေျမပ ျဖစပါ သည။ အတငးအတာ (သ႔မဟတ စေကး) က အထးဂရျပရန အေရးႀကးၿပး အကြာအေဝးအလက မတညေသာအလႊာမားတညရရမညျဖစပါသည။ ဤေနရာတြင ႀကတငေရးဆြထား ေသာ စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာ သတမတခကမားႏင အည သတငးအခကအလကမားဆငရာအလႊာအသးသးအား ေရြးခယေဆာငရြကရမညျဖစပါသည။

အလႊာမားကထပၾကညၿပး စကပးေရး ေဂဟဇတစခခငးစက ခြျခားသတမတသည ေျမပေရးဆြျခငး

ယခငရရခေသာ ေျမအသးခမႈအမးအစားမားနင သတငး အခကအလကမား၏ အလႊာအမးမး (ေျမအသးခမႈ၊ ေရ၊ ေတာငကနး၊ ေလာေစာက၊ ေျမ၊ ဘမေဗဒနင စသညျဖင) တ႔ရ တညေသာအခကမားက သတမတေဖၚထတနငရန တ႔ျဖစပါသည။ အလႊာအမးမးကဖတရႈနငရနေအာကေျခမပက ထြငးေဖာကျမငနငေသာ စကကအသးျပသငသည။ ဆကလက၍ အလႊာအမးမးရအနညးနင အမားတညမႈရ ေသာ လကၡဏာမားပါရသည ဧရယာမားကသတမတေဖၚ ထတရမညျဖစပါသည။ ၄ငးက စကပးေရး− ေဂဟစနစ ဆငရာဇဟေခၚပါသည။

1

23 4

Transect walkTransect Walk (Tool Box−၂) သည ေျမျပငေပၚတြင စကပးေရး−ေဂဟနစဆငရာဇ သတမတရနနင ဇအမးမး၏ နယနမတမားအား စစေဆးရနအတြက အသးျပႏငသည။

Toolbox 1— pdkufysdK;a&; - a*[pepfqkdif&mZHktm; owfrSwf&ef rnfuJhodk howdjyKrdoenf;/ 1


Oyrm 3/

ျမနမာနငင၊ အလယပငးအပပငးဇရ စစကငးတငးေဒသႀကး၊ ျမငးမၿမ႕နယ အတြငးရ စကပးေရးေဂဟစနစဆငရာ ဇသတမတခက Fue Yang, 2017 မေရးဆြထားသည။

ေျမမကနာသြငျပငနင သးႏစကပးေရးစနစအေပၚမတည၍ မတညေသာဇ(၄)ခက သတမတထားသည။၄ငးတ႔မာ−(၁) ေရဝပ၍ျမစမားအဆငဆငျဖစေပၚေနသညဇ(၂) လယယာေျမဇ(၃) အလယပငးဇ(၄) ကနးျမငေျမ သ႔မဟတ ယာေျမဇတ႔ျဖစၾကသည။

ဇတစခခငးစအား အဓကသြငးေရရရနငမႈ နညးလမးမားျဖင ခြျခားထားသညအတြက ဧရယာတစခတြငလယယာလပငနး စနစမား စစစသးသပမႈျပလပျခငးသည စကပးေရးတြင ေရအသးျပမႈ၏ မတညေသာအေျခအေနမားက နားလညမႈ ရေစရနပငျဖစပါသည။

1


စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာဇ (၄) ခရ လယယာဥယာဥ ျခေျမဆငရာ စကပးေရး စနစေျပာငးလလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငးကြျပားမႈမား၏ အေသးစတျမငကြငး

ဇတစခခငးစအား အဓကသြငးေရရရနငမႈ နညးလမးမားျဖင ခြျခားထားသညအတြက ဧရယာတစခတြငလယယာလပငနး စနစမား စစစသးသပမႈျပလပျခငးသည စကပးေရးတြင ေရအသးျပမႈ၏ မတညေသာအေျခအေနမားက နားလညမႈ ရေစရနပငျဖစပါသည။

1


1

2

3

4

5

6

7

8

9

Dry paddy field

Rainy paddy field

Eugenia trees

Villages

Pigeon pea plots

Thanakhar tree plantation

Bananas

Groundnuts

Green gram

10

11

12

13

14

15

16

17

Cotton

Betel leaf

Vegetable in river terraces areas

Mango trees

Wheat

Sesames

Sorghum

Forest and natural pasture

နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမားလအပပါက သေတသနလပငနးမားအေနျဖငထပမကြငးဆငး ေဆာငရြကရမညျဖစၿပး အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငး ေလလာစးစမးျခငးမရရလာေသာ အခကအလကမားက လရငးတရငးနင တကစြာစစညးတငျပရပါမည။

နညးလမးမား �� စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာ transect walks သည

စကပးေရး−ေဂဟစနစအမးမးနင လယယာဥယာဥျခေျမ ဆငရာစကပးေရးေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလးက ျခင ေတြ႕ရရေသာျမငကြငးတ႔၏ ကြျပားျခားနားခကမားက ရယ စစညးရနအတြက အသးျပနငေသာနညးလမးပင ျဖစပါသည။ (Tool box−၂)

�� Transect walk တြင ကန႔သတခကမရေသာ ေမးခြနးအား အသးျပ၍ အျပနအလနေျပာဆေမးျမနးျခငးသည စကပးေရး အတြက အသးျပထားေသာ ဇတစခခငးစ၏အေရးႀကးေသာ အေႀကာငးအရာမား၊ ေျပာငးလမႈမားနငကန႔သတခကမားက ေျဖရငးရနအတြက အေထာကအက ျဖစေစပါသည။ (Tool box−၂)

tqifh 1.3/pdkufysdK;a&; - a*[pepfqdkif&mZHk tao;pdwfazmfjycsuf

�� ေလလာမႈျပမညေနရာမ စကပးေရးနငစပလဥးသည ဗဟသတရေသာ ေဒသခမားပါဝငသည အပစတစခ တညေထာငျခငး

�� အဖြ႕ဝငမားနငသေဘာတညခကျဖင လမးေလာကမည လမးေၾကာငးက ေရြးခယရပါမည။ လမးေၾကာငးတြငမတည ေသာ စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာဇမား ပါဝငရမည။ လအပပါက လမးေၾကာငးသည တေျဖာငတညးမဟတပ ေကြ႕ေကာကနငသည။ စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာဇ တစခခငးစနငစပလဥးသညတကေသာအခကအလကမား ရရရန transect walks ကအႀကမမားစြာေဆာငရြကရန လအပပါသည။

�� ဧရယာ၏အစြနးမစတငလမးေလာကရမည။လမးေလာက လာရာမ အဓကကေသာ လကၡဏာမးစပါသညေနရာ ဇအသစ နယနမတေနရာသ႔ ေရာကရသညအခနတြင ရပတန႔ၿပး ေနာကတစေနရာသ႔ အကးအေျပာငးက ေလလာရပါမည။

�� မမေတြ႕ျမငရေသာ သတျပသငသညအရာမားနင ဧရယာ မား၏ ထးျခားသည အဓကလကၡဏာမားက မတသားထား ရမည။ စစစသးသပမႈနင ဆကစပေနေသာ စကပးေရး− ေဂဟစနစတြင ပါဝငသညအရာမားက ဓါတပရကယျခငး သ႔မဟတပၾကမးေရးဆြျခငးျပလပရမည။

�� အဖြ႕ဝငမားနငေဆြးေႏြးလသည ထပမေမးျမနးလသည ေမးခြနးမားတြင−

- ဇမားတြင မညသညလပငနးမားကအဓကထား၍ အေကာငအထညေဖၚ ေဆာငရြကေနသနညး။ မညသေတြကေဆာငရြကေနသနညး။

- ဇတြင မညသညဝနေဆာငမႈမားနင အေျခခအေဆာက အအမား ရရနငသနညး။

- ဇတြင မညသညအဓကသးနမားနင သဘာဝအရငး အျမစမားရရနငသနညး၊ မညသေတြကမညသည ရညရြယခကျဖငအသးျပေနၾကသနညး။

- ပမတးတကေကာငးမြနေစေရးအတြက မညသညလပငနး မားက ၾကားဝငေျဖရငး ေဆာငရြကခသနညး။

- ဇအမးမးရ စကပးေရးဖြ႕ၿဖးတးတကမႈအေပၚ ထခက နငသည အဓကအတားအဆးမားက ဘာေတြလ။

Toolbox 2— pdkufysdK;a&; - a*[pepfwGif transect walk udk rnfuJhodk haqmif&Gufrnfenf;/

�� Transect walks ေဆာငရြကျပးပါက အဖြ႕ဝငမားနင အတေကာကယထားေသာ အခကအလကမားနင စပလဥး ၍ ေဆြးေႏြးျခငးနင မတတမးထားရျခငးတ႔က ေဆာငရြကရပါမည။ �� Transect walks အား တစခထကပမေဆာငရြကပါက

ေလလာမည ဧရယာတစခလး၏ စကပးေရး−ေဂဟစနစ ဆငရာ အမးအစားမားက သရနားလညေစရနရလဒမားက ေပါငးစညးၿပး ႏႈငးယဥရမည။ �� ေကာကယရရထားေသာ အခကအလကအမးမး

(အပငမား၊ ေျမအသးခမႈ၊ျပနာမား၊ ေရထတေျမာငးစနစ စသညျဖင) က ေဖၚျပနငရနအတြက Transect walk မ ေတြ႕ရခကမားက ႀကးမားေသာစာရြကေပၚတြင ပၾကမး ျပငဆငေရးဆြရမည။Source: adapted from FFI, 2013. www.fauna-flora.org/wp-content/uploads/Transect-Walk.pdf

1


နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမားလအပပါက သေတသနလပငနးမားအေနျဖငထပမကြငးဆငး ေဆာငရြကရမညျဖစၿပး အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငး ေလလာစးစမးျခငးမရရလာေသာ အခကအလကမားက လရငးတရငးနင တကစြာစစညးတငျပရပါမည။

နညးလမးမား �� စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာ transect walks သည

စကပးေရး−ေဂဟစနစအမးမးနင လယယာဥယာဥျခေျမ ဆငရာစကပးေရးေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလးက ျခင ေတြ႕ရရေသာျမငကြငးတ႔၏ ကြျပားျခားနားခကမားက ရယ စစညးရနအတြက အသးျပနငေသာနညးလမးပင ျဖစပါသည။ (Tool box−၂)

�� Transect walk တြင ကန႔သတခကမရေသာ ေမးခြနးအား အသးျပ၍ အျပနအလနေျပာဆေမးျမနးျခငးသည စကပးေရး အတြက အသးျပထားေသာ ဇတစခခငးစ၏အေရးႀကးေသာ အေႀကာငးအရာမား၊ ေျပာငးလမႈမားနငကန႔သတခကမားက ေျဖရငးရနအတြက အေထာကအက ျဖစေစပါသည။ (Tool box−၂)

ထြကရလာမညအခကမား ရငးလငးတငျပခကစာတမးတစခ ထြကရရမညျဖစၿပး ၄ငးတြင

�� စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာဇတစခခငးစ၏ တကၿပး အေသးစတေသာ ထးျခားသညလကၡဏာမား (စကပးေရး− ေဂဟစနစဆငရာ ကန႔လန႔ျဖတအေနအထားအား ရပပျဖင ရငးလငးေဖၚျပခက) (ဥပမာ− ၄ နင ဥပမာ− ၅)

�� စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာဇအမးမးသညမညသည အတြကေၾကာင အသးျပမႈတညျခငး သ႔မဟတ မတညျခငး တ႔နင စပလဥးသည ယဆခကမား၊ ၄ငးတ႔၏ ဇဝရပပငး ဆငရာ အတားအဆးမားနင အခြငအလမးမားကေရးဆြျခငး

�� ဇတစခခငးစနင ဇအားလးတ႔တြင အရငးအျမစမား စးဆငးမႈ (ေျမေဆြး၊ ေရ၊ အာဟာရမား စသညျဖင)

�� ေလလာမညဧရယာ၏ နယနမတသတမတခကမားနင ၄ငးတ႔အားေရြးခယရျခငး၏ ကးေၾကာငးေဖၚျပခက စာတမးအား ပဂၢ လေရးအရ ေဝဖနအၾကျပခကမား မရေစေရး အတြကရငးလငးမႈရၿပး တကေသာ အသးအနႈနးမားျဖင ျပစေရးသားထားရမည။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ စကပးေရးစနစ ေျပာငးလလာမႈအားလးက ျခငေတြရ ရေသာ ျမငကြငး၏တညေနရာမားနင ပါဝငသညအေၾကာငး အရာမားနင စပလဥးသည ေဒသအသးအနႈနးမားက ေသခာစြာမတတမးျပစထားရမညျဖစၿပး ဘာသာျပနဆထားရပါမည။

tqifh 1.3/pdkufysdK;a&; - a*[pepfqdkif&mZHk tao;pdwfazmfjycsuf

1


ဥပမာ ၅။ကေမာၻဒးယားႏငင၊ဘကတမဘနးျပညနယရ စကပးေရး−ေဂဟစနစ၏ ကန႔လန႔ျဖတပ(BPSPWG 2009) မေရးဆြသည။

စကပးေရး−ေဂဟစနစဇတစခခငးအားေဖၚျပရနအတြက ေရြးခယထားေသာ သတမတခကမားနငအတအဆငတငးရ transect walk မ ေတြ႕ရခကမားက မတတမးထားရရန အသးျပနငပါသည။ သတငးအခကအလက ၂ ခလးက ေပါငးစပျခငးျဖင ျပညစေသာပတစပရရနငသည။

ဥပမာ ၄။ျမနမာနငင၊ ဧရာဝတျမစဝကြၽနးေပၚေဒသရ ဘကေလးနငေမာလၿမငကြၽနး ၿမ႕နယမား၏ စကပးေရး−ေဂဟစနစမား၏ ကန႔လန႔ျဖတ အေနအထားနငအစတအပငးတစခခငးစအား ေဖၚျပထားသညပ Yi-Jen Lu, 2017 မ ေရးဆြထားသည။

Transect walks အမးမးအားေရြးခယျခငး− ျမစဝကြၽနးေပၚေဒသရ စကပးေရး− ေဂဟစနစဆငရာ အေျခအေနမားသညေျမမကနာသြငျပင၊ ေျမဆလႊာသပၸဘာသာရပ (ေျမအမးအစား၊ အရညအေသြးနင အေရာင) နင ဆားငေရ ဝငေရာကမႈတ႔အေပၚမတည၍ ကြျပားျခားနားသည။ အဆပါ ကန႔သတခကမားအေပၚမတည၍ ကြျပားေသာ transect walks (၄) ခ (ေကးရြာ A,B,C and D) က ေရြးခယ၍ လမးေလာက ေလလာခသည။

အခ႕ကစၥမားတြင 3-D ျဖင တငျပျခငးသညေျမတညေဆာက မႈပစအား ပမေကာငးမြနစြာေတြ႕ျမငရ၍ ပမသနားလညနင ေစမညျဖစပါသည။ (အထးသျဖင ေရရရမညလမးေၾကာငး မားက ဆးျဖတရာတြင)။ Transect walks မ ေတြ႕ရခကမား နင ကြငးဆငးေလလာ ေတြ႕ရခကမားက ေအာကတြငေဖၚ ျပထားေသာ ဥပမာအတငး (လကဝဘကတြင ဇ−ေအ နင လကယာဘကတြင ဇ−ဘ) ဇတစခခငးစက စေပါငး၍ ပေဖၚေရးဆြ ေဖၚျပနငသည။

စကပးေရး-ေဂဟစနစဆငရာ ဧရယာမား

A ဘကေလးၿမ႕နယရ ေရခဧရယာမား

B ဘကေလးၿမ႕နယရ ေရခေရငစပ (brackish water) ဧရယာမား

C ဘကေလးၿမ႕နယရ ဆားငေရ (saline water) ဧရယာ

D ေမာလၿမငကြနး ၿမ နယရေရခဧရယာ

စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာဇ−ေအ အားေဖၚျပသညပ

စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာ ဇ−ဘ အားေဖၚျပသညပ

1


ဥပမာ ၅။ကေမာၻဒးယားႏငင၊ဘကတမဘနးျပညနယရ စကပးေရး−ေဂဟစနစ၏ ကန႔လန႔ျဖတပ(BPSPWG 2009) မေရးဆြသည။

စကပးေရး−ေဂဟစနစဇတစခခငးအားေဖၚျပရနအတြက ေရြးခယထားေသာ သတမတခကမားနငအတအဆငတငးရ transect walk မ ေတြ႕ရခကမားက မတတမးထားရရန အသးျပနငပါသည။ သတငးအခကအလက ၂ ခလးက ေပါငးစပျခငးျဖင ျပညစေသာပတစပရရနငသည။

1


ဇ−၁ ဇ−၂ ဇ−၃ ဇ−၄ပငလယေရမကႏာျပင

အထကအျမငအလယအလတ သ႔မဟတ မတေစာကသည ဆငေျခေလာမားအျမင။ ၁၀ဝ၀−၁၂၀ဝ မတာ

ယာေျမမားနငအတလယေျမမားသည ျမစမားစသ ေျဖးညငးစြာနမ ဆငးသြားသည ၂၅၀−၁၀ဝမတာ

မးေကာငးေသာက လယေျမမားျဖစျပး ေရလႊမးမႈမား ျဖစေလရသည။ ၁၅−၅၀ မတာ

ကာလျကာျမင သညနငအမ တေျဖးေျဖးနမ ဆငးသြာေသာ ေျမမား ၅−၁၅မတာ

ေရရရနငသညေနရာမား ရာသအလကနင နစရည ရရနငေသာေခာငးမား

ေရလႊမးျခငးမရပ နစရညနင ရာသအလကရရနငေသာေခာငးမား

ႀကးမားေသာျမစမား၊ေခာငးမား၊ တစခါတစရ ရရသည ေရကနမားနင ေရကနငယမား

နစစဥေရလႊမးျခငး၊ မားစြာေသာ ေရကန/ေရကနငယမား

ရာသဥတ ျမငမားသညမးေရခန (တစနစလင ၂၀ဝ၀ မလမတာနင အထက)၊ ေျခာကေသြေသာရာသ (၂)လ

တစနစလငမးေရခန ၁၅၀ဝ မ၂၀ဝ၀ မလမတာ၊ ပျပငး ေျခာကေသြမႈဒဏ ကေရာကမႈနညးျခငး၊အေရ မအေနာကသ မးစတငရြာသြနးျခငး

တစနစလငမးေရခန ၁၀ဝ၀မ ၁၅၀ဝမလမတာ၊ ေျခာကေသြသညကာလ (၃)လ

တစနစလငမးေရခန ၁၀ဝ၀ မ ၁၅၀ဝ အထ၊ ေျခာကေသြသညကာလ (၂) လ

ဘမ Sandstone Triassic Quaternary colluviums (pediments) + limestone Quaternary lake deposits Quaternary organics deposit

ေျမဆလႊာ High drainage, superficial,

erodible, fragile Leptosols

Cambisols–leptosols–Nitisols Luviols–Vertisols Gleysols–Fluvisols

ေျမအသးခမႈ သစေတာ (သစထတ လပျခငး)အမလကျခငး၊ ေကာကမးေသြးဖတျခငး၊ သစမဟတေသာသစေတာထြကပစၥညးမား စစညးျခငး

ကနးျမငလယယာေျမနငအတ သစသးဝလမားနင တရစ ၦာန ေမြးျမထတလပျခငး၊ျမကနငျခပတမားျဖင သးနမားက ဖးအပထားမႈမရျခငး၊ အခ စပါးစကပးသည လယေျမမား၏ အရညအေသြးေကာငးမြနမႈမရျခငး

စပါးကအဓကထား စကပးသညလြငျပင၊ အဓက အေျခခအေဆာကအဦး၊ သစသးပငမားစကပးသညစနစ၊ ေရသြငးစကပးျခငးမား မရသေလာကရားျခငး

ေရလႊမးသညလြငျပင (ေရလႊမးေသာ ျမကခငး၊ ျခပတနင သစေတာ) ငါးဖမးျခငးက အေျခခသည လေနမႈ စနစမား၊တရစ ၦာနမားကရာသအလက ေရႊ ေျပာငးေမြးျမသညစနစမား၊ ေရနကစပါး

2

30 အဆင၂ - လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစ သမငးေၾကာငးနင လယယာလပငနးစနစမားက သတမတေဖာထတရမည။

v,f,mO,smOfjcHajrqdkif&m ajymif;vJtokH;jyKvmrIpepfordkif;aMumif;eSihf v,f,mvkyfief;pepfrsm;udk

owfrSwfaz:xkwf&rnf

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပမႈ၏ ဒတယအဆငတြင ေရးယခငနင ယခလယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစသမငးေၾကာငး သည လကရတြငအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးနင စကပးေရးဆင ရာနညးလမးမားအေပၚ မညကသ႔သကေရာကမႈရသညက နားလညရန လအပပါသည။ ဤေနရာတြင လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသး ျပလာမႈ သမငးေၾကာငးဟဆလင ကမ ၻာလးဆငရာ၊ နငငအဆငနငေဒသတြငး အဆငတ႔တြင ၾကားဝငေဆာငရြကေပးသည ျဖစရပမားေၾကာင ျဖစပါသည။ အစဥအလကအေနျဖင အဆင (၃) ဆငျဖင ဖြ႕စညးသငပါေၾကာငးအဆျပ လပါသည။ အဆပါအဆငမားမာ(က) သမငးေၾကာငးဆငရာ အဓကေျပာငးလမႈမားနင စကပးေရး နညးလမး မားအေပၚ ၄ငးတ႔၏ အကးသကေရာကမႈမားအေပၚ သနားလညျခငး၊ (ခ) ေနရာေဒသအလက အဆပါေျပာငးလမႈမား၏ ကြျပားျခားနားခကမားက ပငးျခားသတမတျခငး (ဂ) အဆပါေျပာငးလမႈမားတေလာကတြင ေတာငသမား၏လမႈစးပြားေရးလမးေၾကာငးမားက သတမတေဖၚထတျခငးတ႔ ျဖစပါသည။

Phot

o: C

hris

tine

Schm

utzl

er

tqifh 2


နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမားလယယာလပငနးစနစ စစစသးသပခကတစခတြင လယယာ ဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငး အား သရနားလညမႈသည အလြနအေရးႀကးပါသည။ ယခင သ႔မဟတ မၾကာေသးမကျဖစေပၚခေသာ ေျပာငးလမႈမားသည အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငးနငမသားစစကပးေရး စနစမားအေပၚ အကးသကေရာကမႈမားရနငပါသည။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးတြင ျဖစေပၚခေသာအေၾကာငးအရာမားသည အဆငအမးမးတြင ျဖစေပၚခၾကသည။ ဥပမာ- ကမာၻ႔ ကနပစၥညး ေဈးကြကတြငေျပာငးလမႈ သ႔မဟတ ေျမယာ ကစၥမားတြင ကမာၻလးဆငရာမ စတဝငစားမႈ၊ေျမနငစကပး ေရးအေပၚ အကးသကေရာကနငသည အမးသားေရး မဝါဒမား (အထးျပသးနမား တးျမင စကပးေစရန ရညရြယ ထားသည မဝါဒမား) သ႔မဟတ ေလလာသည ဧရယာတြင သးသန႔ေျပာငးလမႈမား ျဖစေပၚျခငး (ေဒသတြငး သေဘာ ထားကြလြမႈမားနင ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမား ျဖစေပၚျခငး သ႔မဟတ သြငးေရစနစတစခ တညေဆာကလကျခငး။ ဤကသ႔ေသာ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလ အသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးအား ျပနလညေလလာျခငး အတြက အခနကာလအတအကသတမတရန ခကခေသာ လညး သေတသသည အနညးဆးနစ ၅၀ အတြငးျပနလည ေလလာေရးက ေဆာငရြကသငသည။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈသမငး ေၾကာငးေလလာရာတြင ပထမအဆငအေနျဖင လယယာ ဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ အားလးက ျခငေတြ႕ ရရေသာျမငကြငး၏ ေျပာငးလခကမားက သတမတ ေဖၚထတသငပါေၾကာငး အဆျပလပါသည။ ထ႔ေနာက

ေျပာငးလမႈတစခခငးစအတြက မညသညအခနတြငစတင ျဖစပြားျခငး၊ မညသညအတြကေၾကာငနင လယယာလပငနး စနစမားအေပၚ သကေရာကသညအကးဆကမားအားလးက အဆးအျဖတေပးရမည ျဖစပါသည။ ေအာကေဖၚျပပါ အဓကအခကမားက ေျဖရငးရမညျဖစပါသည။

လယယာေျမႏင သးႏစကပးေရး လပငနးမား

�� ဧရယာတြငစကပးသညသးနအမးအစားမားေျပာငးလ ျခငး၊ ဥပမာ- သးနအသစမား စတငမတဆကေပးျခငး၊ သးနစကပးမႈကဆငးလာျခငးနင ရပတန႔ျခငး၊ သးနစကပး ဧရယာမား ထပမတးခ႕ျခငး/ေလာချခငး၊သးနမးကြမား ေျပာငးလျခငး၊ သးနမားေျပာငးလ စကပးျခငး၊ ေပါငးစပ စကပးေသာ သးနမားေျပာငးလျခငး စသညျဖင

�� သးနစကပးသည ျပကၡဒနေျပာငးလျခငး (သးနတစခ ခငးစအတြက)

�� ေျမၾသဇာေကာငးမြနေစေရးဆငရာ စမခန႔ခြမႈမားေျပာငးလျခငး၊ ဥပမာ− ေျမေဆြးမ ဓါတေျမၾသဇာသ႔ေျပာငးလျခငး၊ ဆားေပါကျခငး၊ ဆားငေရဝငေရာကျခငး၊ တကစားျခငး၊ စကပးေရး − သစေတာေရာေနာစကပးျခငး စသညျဖင။

သးနစကပးေရးစနစမားတြင အသးျပေသာ နညးလမးမားနင နညးပညာမား

�� သးနစကပးေရးတြငအသးျပေသာ ပစၥညးကရယာမား ေျပာငးလျခငး။ ဥပမာ − လအားျဖင အသးျပသညပစၥညး သ႔မဟတ စကပစၥညး၊ ေျမျပျပငရနအတြက ဝနေဆာငမႈမား ေပးျခငး၊ သးနအားထနးသမးျခငးနင သ႔မဟတ ရတသမးျခငး။

�� ေရစမခန႔ခြေရး ေျပာငးလျခငး။ ဥပမာ - သြငးေရစနစမား၊ ေရစပယျခငး သ႔မဟတ ေရေဖာကထတျခငး စသညျဖင

tqihf 2.1/

ordkif;aMumif;ajymif;vJrIrsm;udk odem;vnf&rnf/2


အလားတေတြ႕ဆေမးျမနးခကမားမတဆင အဆပါေျပာငးလ မႈမားက ျဖစေပၚေစနငသည အခကမားအေပၚစးစမးေလလာရနအေရးႀကးပါသည။ အဆပါအခကမားတြင−

�� လဦး ေရေျပာငးလမႈ− လဦးေရတးတကလာျခငး သ႔မဟတ ေလာနညးျခငးနင ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမား ဝငေရာကလာျခငးနင ျပငပသ႔သြားေရာကလပကငျခငးတ႔၏ ျမနဆနေသာေျပာငးလမႈ။

�� ေျမပငဆငမႈဆငရာမဝါဒ−လယသမားမား၏ မသားစအတြငးတြင ေျမခြေဝေပးမႈအေပၚ သကေရာကမႈရနငရသာမက ၄ငးတ႔၏ပငဆင မႈအား လျခမႈေပးနငသညေျမရရျခငးနငထနးခပသညလမးေၾကာငး (ဥပမာ− အဖြ႕အစညးမား တညေထာငျခငး စေပါငးလပကငျခငး အားဖကသမးျခငး၊ ထနးသမးေစာငေရာကထားသည ဧရယာမား တညေထာငျခငး၊ ေျမပငဆငမႈအာမခခကရျခငး၊ အမညေပါက ေျမပငဆငမႈရျခငးစသညျဖင)

�� အေျခခအေဆာကအဦးမားဖြ႕ၿဖးတးတကလာျခငး (ဥပမာ − ေရစမခန႔ခြျခငးနင သယယပ႔ေဆာငေရးတ႔အတြက)

�� သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား၏ သြငးအား စသ႔မဟတ ထြကကနမားအရ အေရးႀကးသးနမားအတြကျပညတြငး နငျပညပေဈး ကြကမားတြင ေျပာငးလမႈမားျဖစေပၚျခငး (ဥပမာ − ေဈးနႈနးမား၊ ကနပစၥညးကြငးဆကမား၊ ႀကတခြျပျပငျခငး)

�� သဘာဝေဘးအႏ ရာယမား−ဆငကလနး၊ မးေခါငေရရားျခငး၊ ေရလႊမးျခငး၊ ရာသဥတေျပာငးလမႈဒဏကခရျခငး

�� နငငေရးသ႔မဟတ လမႈေရးတညၿငမမႈမရျခငး (ဥပမာ− စစတပမၾကားဝငေဆာငရြကရျခငး စသညျဖင )

�� အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမား၊ ပဂၢလကက႑မအဖြ႕ အစညး သ႔မဟတ နငငေတာအဆငမ ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ ၾကားဝငေျဖရငးခကမား (ဥပမာ - သးနအသစမား၊ မးေစမား သ႔မဟတ သားေပါကမားအားစတင မတဆကေပးျခငး၊ ေျမသ႔မဟတ အေျခခအေဆာကအအတြင ရငးနးျမပနျခငး၊ေတာငသမားအတြက သငတနးပ႔ခေပးျခငး − စသညတ႔ ပါဝငပါသည။

အမားဆင အရငးအျမစမား ေပါငးစမား

�� ေရလပငနးမားနင သစေတာအရငးအျမစမား ရရနငမႈ ေျပာငးလမႈမား

�� ေရလပငနးမားနင သစေတာအရငးအျမစမား စမခန႔ခြမႈ ေျပာငးလမႈမား

လေနမႈဘဝမားတြင သသာထငရားေသာေျပာငးလမႈမား

�� စကပးေရးက႑ သ႔မဟတ စကပးေရးက႑ျပငပရ အလပအကငအခြငအလမးမား (ေရြ႕ေျပာငးလပသားမားပါဝငမႈရ/မရ)

�� သယယပ႔ေဆာငေရးဆငရာအေျခခအေဆာကအအမား ဖြ႕ၿဖးတးတကလာျခငး လမးမႀကးတေလာကဆကသြယမႈသည အရညအေသြးေကာငးမြန၍ လရာခရးသ႔ေရာကရျခငး)

တရစာၦနေမြးျမေရးလပငနးမား

�� ေမြးျမသည တရစာၦနအမးအစားမား ေျပာငးလျခငး။ ဥပမာ − မးကြအသစ (သ႔မဟတ) လကရမးမားမးတနး ေပာကကြယျခငး တရစာၦနအမးအစား တစခအားတးခ ေမြးျမျခငး သ႔မဟတ ေလာခ၍ေမြးျမျခငး

�� တရစာၦနေမြးျမေရးလပငနးမား၏ ရညရြယခကေျပာငးလျခငး (ဥပမာ− တနဖးတစခအျဖစ ယေဆာငေမြးျမျခငး၊ လယယာလပငနးတြငခငးရန၊ သားေဖါကျခငး၊ အသားတး ေမြးျမျခငး၊ သားေဖာကျခငးနင ဆကလကေမြးျမျခငး)

�� တရစာၦန အစားအစာမားေျပာငးလမႈမား၊ (ဥပမာ− စားကကေျမတြင ေကာငးျခငး၊ ကြ စာ၊ ႏြားစာမားေကြ းျခငး)

�� ေမြးျမသညနညးလမးမားေျပာငးလမႈမား (ဥပမာ− အရပေအာကတြငထားရျခငး၊ ဂရတစက ေဆးကသျခငး၊)

2


နညးလမးမား

ေရးဦးစြာ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလ အသးျပ လာမႈစနစ၏ သမငးေၾကာငးကဆကစပေတြးေခၚနငရနနင ေလလာမညဧရယာရ စကပးေရးဖြ႕ၿဖးတးတကမႈအေပၚ လႊမးမးထားသည ကာလအလကသမငးေၾကာငးမား၏ အဓကအခကမားက သတမတေဖၚထတနငရန နငင သ႔မဟတ ေဒသတစခရလကရ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးမားအေပၚ ေရးသားေဖၚျပခကမားက စစညး၍ ေလလာမႈျပရမညျဖစပါ သည။ သမငးေၾကာငးတေလာကတြင ျဖစေပၚခေသာ အဓက အေၾကာငးအရာမားသည နငငအတြငး (အမးသားေရးဆငရာ မဝါဒမား) သ႔မဟတ နယပယတစခတြငျဖစ ေပၚေလရပါသည။ အဆပါအခကမားက ထညသြငးစဥးစားရန လအပပါသည။

အဓကအားထားရေသာ သတငးေပးနငသမားနင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး

ေလလာမညဧရယာတြငေနထငေသာသမား၊ မသားစမား နင အတအဓကအားထားရေသာ သတငးေပးနငသမားနင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမားသည ေဒသအတြငးရ လယယာ ဥယာဥျခေျမဆငရာ စကပးေရးစနစေျပာငးလလာမႈ သမငး ေၾကာငးက ရငးလငးစြာသရနားလညႏငရနအတြကေဆာငရြက သငေသာ ခဥးကပနညးတစချဖစပါသည။ အသကအရြယ အႀကးဆး ေတာငသမားသည မးဆကတစခသ႔မဟတ နစခထကမားေသာ ေျပာငးလမႈမားက မကျမငေတြ႕ရခသည အတြက ၄ငးတ႔နင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးသညအထးပငေကာငး မြနလပါသည။ လငယ ေတာငသမားနင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးျဖင လငယမးဆကသစမားသည စကပးေရးကမညကသ႔သတ

မတၿပး အနာဂတတြင ေတာငသမားအေနျဖင လပငနးမား ကမညကသ႔ ေဆာငရြကမညက သရနငပါသည။ အပစျဖင ေဆြးေႏြးျခငးမားသည အမားသေဘာတညမႈရသည ဗဟ သတမားကသရနငၿပး အခကအလကမားက သတမတ အခနအတြငးေကာကယနငသညအတြက အလြနအေရး ႀကးသညအျပင တစဦးခငးေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမားသည ေမးျမနးသနငေျဖၾကားမညသမားအၾကား လ႕ဝကထားရ နငၿပး ထမတဆင သေဘာထားကြလြမႈမားနင အေရးႀကး သည အေၾကာငးအရာမားကလညး ေဆြးေႏြးနငပါသည။ (ေနာကဆကတြ −၁) ပမနစသကသည ပစတစခသညေမးျမနးမညသ၏ ႀကတင ထငျမငယဆထားျခငးမားနင ကးေၾကာငးဆကစပမႈျဖင စဥးစားထားျခငးမားက အေျခခထားျခငးမဟတေသာ ကန႔သတခကမရသညေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးျဖစေသာလညး ေျဖၾကားမညသအတြက ႀကကသလေျဖၾကားရန လမးေၾကာငး ဖြငထားေပးျခငးျဖစသည။ (Tool box−၃ အား ၾကညရန)။ ကန႔သတခကမရေသာေတြ႕ဆေမးျမနးမႈတြငေလလာမညသ သည ေဆြးေႏြးမႈလြယကေစေရးအတြကကညေထာကပေပး မညျဖစၿပး သ/သမသညေဆြးေႏြးပြအား အဆးတစခသ႔ ေရာကရရန လမးညႊနမညမဟတပါ။ ေယဘယ အလြနဆန ေသာရႈေထာငမားနင ေမးခြနးမားျဖငစတငေလရၿပး တက သညေမးခြနးအခ႕ဆသ႔ ဆြယေခၚေဆာငသြား မညျဖစပါသည။ ေမးခြနးေျဖၾကားမညသမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ အသကအဝနးရ

စကပးေရးနငဘဝမား ကပေဖၚေပးနငသညအျဖစအပက မားနင စပလဥးသည ကယပငအဓပၸါယဖြငဆခကမားနင ဗဟသတမားကကးကားခြငျပရနလအပပါသည။ သဘာဝ တရားနင သမငးေၾကာငးတေလာက ေျပာငးလမႈမားအား ေဆြးေႏြးရာတြင ေျဖၾကားမညသမားသညအျဖစအပကမားက ကဘမးသ႔မဟတႀကတငျပငဆငမထားသညအျပအမမားျဖငေျဖရငးေပးေလရ ၾကေၾကာငးကသရထားရနလအပ ပါသည။ေတြ႕ဆေမးျမနးၿပးခနတြင အျဖစအပကမားက အစအစဥတက ျပနလညေနရာခထားရနနင လပငနးစဥ တစေလာကရ ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမား၏ အဓကအခကမား က တတနငသမ ျပနလညစစစရနအတြက အခ႕ေသာ အခနနင ႀကးစားအားထတမႈတ႔ လအပပါသည။

လကေတြ႕တြငေလလာမညသသည အဓကအားထားရေသာ သတငးေပးနငသမားျဖင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးနင ယခငအျခား သမားေရးသားထားခေသာ စာတမးမားက ဖတရႈျခငးတ႔ အၾကားတစလညစ ေဆာငရြကေလရသည။ လကေတြ႕နင စာေတြ႕တစလညစေဆာငရြကျခငးသည ေမးခြနးမားနင ေျဖရငး ရမည အေၾကာငးအရာမားနငသငေလာသညသမငးေၾကာငး တြင ပါဝငသညနညးပညာ၊ စးပြားေရး၊ နငငေရးနင လမႈေရး ဆငရာအေၾကာငးအရာမားျဖစေပၚရျခငးနငအကးဆကမား အၾကား ခတဆကမႈမား ရႈပေထြးမႈမရေစရနျဖစပါသည။

2


Toolbox 3— လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးနင စပလဥးသည အဓကအားထားရေသာ သတငးေပးနင သမားနင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးတစခက မညကသ႔ေဆာငရြကမညနညး။

1. လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ စနစ သမငးေၾကာငးနင စပလဥးသည ဗဟသတၾကြယဝ သမား (ပငစငယထားသမားနင အသကႀကးသမား) ကသ႔ ေသာ အဓကအားထားရေသာ သတငးမားေပးနငသမား အားေရြးခယရန အကအညေပးနငသည ပဂၢလမားစြာ၏ အႀကျပခကမား ရယေဆာငရြကသင ပါသည။

2. ရငးလငးေဆြးေႏြးရမည ေခါငးစဥမားအားသတမတရပါ မည။ ေျဖဆသမားအေနျဖင ေဆြးေႏြးမႈမားမတဆငယဆ ခကမားက ေဖၚျပနငသည ေမးခြနးမားျဖစရမည။

3. ေဆြးေႏြးသညလမးေၾကာငးတြင စးေမာနငရနအတြက ကးေၾကာငးဆေလာ၍ အစအစဥကေသာ အေထာကအက ျပေမးခြနးမား ျဖစရနလအပပါသည။

4. ေဆြးေႏြးသညေခါငးစဥတစခစအတြက ေတြ႕ဆေမးျမနး ျခငး လမးညႊနခကတစရပက ျပငဆငရမည။

5. အဓကအားထားရေသာ သတငးေပးနငသမားနင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးအား စတငရာတြင မမကယက စတင မတဆကေပးျခငးနင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး၏ ရညရြယခက မားက ရငးျပျခငးတ႔က ေဆာငရြကရပါမည။ သတငးေပး သသည ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး၏ ရညရြယခက နင သ/သမ ထမရရေသာ သတငးအခကအလကမားအား မညကသ႔ အသးျပမညက သရနားလညရန လအပပါသည။ ေတြ႕ဆ ေမးျမနးျခငးမ ရရေသာရလဒမားက လ႕ဝကထားရရန ဂရျပရမည။

6. ထးခြနေသာ ေမးျမနးသတစဦးတြင ေအာကေဖၚျပပါ စြမးေဆာငရညမားရရပါမည။

�� ဘကလကမႈမရပ နားေထာငနငသည စြမးရညရျခငး (သ/သမ၏ ကယပင အျမငမားက ျပနလညေဝမျခငးမ ေရာငရားရန)

�� ေဆြးေႏြးသညအေၾကာငးအရာမားနင ရငးနးကြမးဝငမႈ ရျခငး (လအပပါက ထပမေမးျမနးနငျခငး၊ ေမာလငမထား ေသာေမးခြနးမားေမးနငျခငး)

�� ရငးလငးခကမားနင ကနဦးတန႔ျပနမႈမားက ေလးစား လကနာ၍ စကားေျပာသည ေလယေလသမးအားထနးသမး ထားနငျခငး (သတငးေပးသထမေမးခြနးေမးျခငး၊ အကျဖတ ျခငးသ႔မဟတ နားလညမႈလြျခငးတ ကမျဖစပြားေစရန)

ထြကရရမညအခကမား �� ဤေတြ႕ဆေမးျမနးမႈအဆငဆင၏ ရလဒမားအရသေတသ

သည ေဒသခအသကအဝနးအတြက အကးရေစမညလယယာ ဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငး ၏ ကာလအပငးအျခားတ႔က ရရမညျဖစပါသည။ အဆပါ ကာလအပငးအျခားသည ပနပစာအပမား၊ သ႔မဟတအစးရ မဟတေသာ အဖြ႕အစညးမ ဝနထမးမားသ႔မဟတပညာေပး အရာရမားမ ရငးျပထားသညစသတမတခကနင ကကညသည သမငးေၾကာငးအဆငမားနင တညရနမလအပပါေၾကာငး သရမတသားထားရပါမည။ ေလလာမညေနရာတြင ျဖစေပၚ ခေသာ ေျပာငးလမႈမားသည မညကသ႕ျဖစေပၚခေၾကာငး သးျခားေဖၚျပခကမားနငအတ မဝါဒမားနင စကပးထတလပ မႈ လမးေၾကာငးတ႔၏ အမးသားအဆင ေျပာငးလမႈမားအား ကးကားထားသည လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလ အသးျပလာမႈစနစ သမငးေၾကာငး၏ အခနကာလမားေဖၚျပ ရာတြင အသးျပနငသည (ဥပမာ ၆)။

�� ၄ငးအခနအပငးတစခအတြကလညးစကပ းေရးကဘယလ ေဆာငရြကလ၊ ထကသ႔အသးခမႈမားေၾကာင ေျမအသးခမႈ အေပၚအကးသကေရာကမႈနင တဆကတညး စကပးေရး အဖြ႕အစညးမ အေကာငအထညေဖာေဆာငမႈမားေၾကာင ေျမယာဥပေဒမား၊ ေျမအသးခမႈပစ၊ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးတေလာကေျပာငးလလာေသာလပသား၊ ပစၥညးကရယာ၊ စကပးေရးနညးပညာမားက ေဖာျပေပးရန လအပသည။ ထ႔ျပင ေလလာမညဧရယာရ လေနမႈဘဝမား ကလႊမးမးနငေသာ ထငရားသညေျပာငးလမႈမားလညးပါဝင ရမညျဖစပါသည။ကာလတစခနင တစခအၾကား ေျပာငးလ ျဖစေပၚခသည သေဘာသဘာဝမားနင ျဖစစဥမားကသနား လညျခငးနင ေျပာငးလမႈမားမညသ႔ ျဖစေပၚခသညက ျခင မျခငးတ႔သည အေရးႀကးေသာအခကမားျဖစပါသည။

2


ဥပမာ-၆*။ ဧရာဝတျမစဝကြနးေပၚေဒသ၊ ဘကေလးနငေမာလၿမငကြနးၿမ႕နယ မားရ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ ေျပာငးလလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး၏ အေရးပါမႈမားနင အကးဆကမား (Yi-Jen Lu, 2017 မေရးဆြသည။)

2


၁၉၄၈−၁၉၆၀လြတလပေရးရၿပးေနာက သေဘာထားကြလြမႈမားနင နငငပငေျမ

၁၉၆၀−၁၉၈၈နငငေတာမထနးခပထား သညစကပးေရး

၁၉၈၈မယေနအထေဈးကြကအား ေျဖေလာေပးျခငး

နာဂစဆငကလနး ကေရာကျခငး၂၀ဝ၈

ပါဝငသညအေျကာငးအရာမား Ū ဆႏၵျပသမားနင အစးရတ႔အၾကား သေဘာထားကြလြမႈမား Ū အႀကးစားေျမယာပငဆငသမား (အႏၵယလမးမား) အား နငထတျခငးနင လယယာေျမအခ႕က

ျပနလညခြေဝခထားေပးျခငး Ū လဦးေရတးတကလာျခငး

စကပးေရးအတြက ကာလတ အကးဆကမား Ū ကနးကေသာေျမမားနင အနမပငးကေသာေျမမားတြင စပါးကသာအဓကထား စကပးျခငး Ū ေကးရြာသစမားတညေထာငျခငး Ū ဓနနင စပါးစကပးဧရယာမား တးတကလာျခငး Ū သးနမးစ စကပးလာျခငး

ေဂဟစနစအေပၚ အကးသကေရာကမႈမား Ū ကြ၊ႏြားမားထနးေကာငးနငသည ဧရယာမား ေလာနညးလာျခငး Ū ေဒသတြငေပါကေရာကေသာ အပငမားေပာကဆးလာျခငး Ū ေသာငးကနးသမားကနမနငးရနအတြက သစေတာပငမားက ခတလျခငး

ပါဝငသညအေျကာငးအရာမား Ū မျဖစမေနစပါးဝယယသည မဝါဒ Ū စပါးေဈးကြကသည အစးရ ၏ထနးခပမႈေအာကတြင ရျခငး

စကပးေရးအတြက ကာလတ အကးဆကမား Ū လယသမားမားသည ရာသဥတနင ပးမႊားကေရာကမႈ ဒဏကခရျခငး Ū တာဝနေကစပါးမေပးသြငးနငေသာေၾကာင ေတာငသမားသည

၄ငးတ႔၏ေျမမားအား ဆးရႈးရျခငး Ū စကပးေရးတြင ရငးနးျမပနမႈျပလပရန ေတာငသမားအတြကမကလး

အနညးငယသာရျခငး Ū ျပနလညသမးယျခငးနင ေျမမားစပလာျခင

ေဂဟစနစအေပၚ အကးသကေရာကမႈမား Ū စပါးထတလပမႈ ရပတန႔ျခငး

ပါဝငသညအေျကာငးအရာမား Ū စပါးေဈးကြကမားက တျဖညးျဖညး ေျဖေလာေပးျခငး Ū အစးရမေဈးနမၿပးဒငစပါးဝယယမႈအားဖကသမးျခငး Ū ျမနမာလယယာဖြ႕ၿဖးေရးဘဏမ အတးနႈနးသကသာစြာျဖင

ေခးေငြထတေပးျခငး Ū ေႏြစပါးစမကနးနငအတ ေရသြငးစနစဆငရာ အေျခခအေဆာက

အအမားဖြ႕ၿဖးတးတကလာျခငး Ū လယေျမမားအား ပဂၢလကပငအျဖစ သတမတေပးျခငး

စကပးေရးအတြက ကာလတ အကးဆကမား Ū ေႏြစပါး စကပးျခငး (ပမးစေနရာတြင) ျဖင စပါးအဓကစကပးျခငး Ū သကတမးတစပါးမား စတငမတဆကေပးျခငး Ū ဓါတသြငးအားစမား တးျမငအသးျပျခငး Ū ႀကပကစကပးသညနညးမ ေရႊ႕ေျပာငးစကပးသည

နညးသ႔ေျပာငးလျခငး Ū စကကရယာအသးျပျခငး (စကျဖငထြနယကျခငး နင ေရတငျခငး)

ေဂဟစနစအေပၚ အကးသကေရာကမႈမား Ū စပါးစကခငးမားတြင ေျမဆလႊာအဟာရေလာနညးလာျခငး Ū ေရသြငးစနစမားနင စကျဖငေရတငျခငးတ႔ ပမလအပလာျခငး

ပါဝငသညအေျကာငးအရာမား Ū သဘာဝေဘးကေရာကျခငး Ū နာဂစဆငကလနးအၿပး အစးရမဟတေသာ

အဖြ႕အစညးမားနငအတ ျပနလညေထာငေရး လပငနးမားေဆာငရြကျခငး

စကပးေရးအတြက ကာလတ အကးဆကမား Ū ကြမားေပာကဆးျခငးနင စကအစားထးသးစြလာျခငး Ū ပမးမအားျဖင စပါးစကခငးမား၏ ၆၀% ပကစးျခငး Ū ျမစရးတေလာကမ အမေထာငစမားကနးတြငးပငးသ႔

ေျပာငးေရႊ႕ေနထငျခငး Ū လယသမားမား ေၾကြးၿမမားျပားလာျခငးနင

ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမား ပမမားျပားလာျခငး Ū ဆးရြားလေသာ နာဂစဆငကလနးသဘာဝ

ေဘးအႏရာယတြင ထခကမႈမားနင ေရႊ႕ေျပာငးမႈတ႔ေၾကာင အလပသမားမား လေလာကမႈမရျခငး

ေဂဟစနစအေပၚ အကးသကေရာကမႈမား Ū စကပးေျမမားတြင ဆားေပါကျခငးနင တကစားမႈမား

ျဖစေပၚျခငး Ū သဘာဝေပါကပငမားနင စကပးသညအပငမား

ပကစးျခငး Ū အနညထငျခငးနင ျမစေခာငးမား၏ လမးေၾကာငးမား

ေျပာငးလလာျခငး

* မတခက။ ဤေနရာတြင လယယာ ဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငး၏ မတတမးမားသည လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈမားက ေယဘယအားျဖင ေလလာျခငးမ ေတြ႕ရခကမားပင ျဖစပါသည။ လယယာလပငနးစနစ စစစသးသပရာတြင ဧရာဝတတငးေဒသႀကးရ အလပသမား ရရနငမႈ ေလာနညးျခငးအေပၚ အဓကထားေဆာငရြကခသညအတြက လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးအား ျပနလညေလလာရာတြင ဧရာဝတျမစဝ ကြနးေပၚေဒသရ ေျမယာရရနငမႈနင စကပးရနေျမယာမမႈမား မားျပားလာသည အေျခအေနအေပၚ လႊမးမးနငသည လယယာေျမမဝါဒအမးမးနင လမႈေရး−စးပြားေရး ဆငရာလညပတမႈမား အေပၚတြင အေျခခထားသည။

နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမား လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပရာတြင ယဆခက တစခမာ လယယာလပငနးစနစေမာမနးခကလမးေၾကာငး တြင သမငးေၾကာငးေျပာငးလမႈမား ျဖစေပၚျခငး (သ႔မဟတ) မတညေသာ စကပးေရး−ေဂဟဇမားတြငအကးသကေရာက မမားသညလညး တညနငမညမဟတပါ။အျခားနညးျဖငဆရ ေသာစကပးေရး−ေဂဟစနစဇအမးမးတ႔၏အေနအထားမား အေပၚတြင အကးသကေရာကမႈ အမးမးျဖစေပၚနငျပး ေနရာေဒသအလကကြ ျပားျခားနားမႈမားရနငမည ျဖစပါသည။ ရငးလငးစြာပငမညသညေနရာတြင ေျပာငးလမႈမား ျဖစေပၚခ သနညးဟေသာ ေမးခြနးကေျဖဆရနမာ ယခငေဆာငရြကခ ေသာ စကပးေရး− ေဂဟစနစဆငရာဇနင ဆကႏြယေနမည ျဖစပါသည။ ေအာကေဖၚျပပါ ေမးခြနးမား၏ လမးညႊနခက ျဖငေလလာမႈအား ေဆာငရြကမညျဖစပါသည။

�� ယခငက မညသညေနရာတြင လယယာဥယာဥျခေျမ ဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈစနစ အသြငေျပာငးလလာ မႈမားျဖစေပၚခသနညး။

�� မညသညေနရာတြင ႀကးမားေသာ သ႔မဟတ နညးပါး ေသာအကးဆက ျဖစေပၚသနညး။

�� အဆပါေျပာငးလမႈမားေၾကာင ကာလတနငကာလရညတြင မညသညေကာငးကးမား ရရသနညး။ ရငးျပပါ။

�� အဆပါေျပာငးလမႈမားေျကာင ကာလတနငကာလရည တြင မညသညဆးကးမား ရရသနညး။ ရငးျပပါ။

နညးလမးမား ဤအဆငသည အဓကအားထားရေသာ သတငးေပးနင သမားနင ေတြ႕ဆေမးျမနးခကမား (တစဦးခငး သ႔မဟတ အပစျဖင) အေပၚမားစြာ အေျခခထားသည။ သ႔ျဖစပါ၍ ေဆြးေႏြးသည ေခါငးစဥသညယခငေဆြးေႏြးခကမားအတငး သာျဖစပါသည။ သ႔ေသာလညးေဆြးေႏြးသည အေၾကာငးအရာ မားသည အေသးစတၿပး ေနရာေဒသအလကကြျပားမႈရသည။ သ႔ျဖစပါ၍ ႀကတငေရးဆြထားေသာစကပးေရး − ေဂဟနစ ဆငရာကန႔လန႔ျဖတေျမပနင ဇသတမတထားသည ေျမပ တ႔ကအသးျပနငၿပး စကပးေရး−ေဂဟစနစဇအမးမး၏ ျဖစေပၚေျပာငးလမႈ အမးမးတ႔ကေမးျမနးသနင ေျဖၾကားသ နစဦးလးမသတမတေဖၚထတနငမညေဆြးေႏြးမႈမားလငျမန လြယကေစမညျဖစပါသည။ (ေနာကဆကတြ−၁) ထ႔ျပငေကးရြာေဆြးေႏြးခကမားမရရေသာ သတငးအခက အလကမားနင ဗဟသတမားအားယခငေကာကယရရ ၿပးေသာ သတငးအခကအလကမားနင အတမေဝရာတြင အသးျပနငပါသည။ အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးတြင မညသညေနရာ၌မညသညအရာမား ေျပာငးလျခငးမား ျဖစ ေပၚသညက Google Earth အားအသးျပ၍သတမတေဖၚထတ နငသည။ ေျမမကနာျပငအေပၚယလႊာနင ေျမအသးျပမႈ ေျပာငးလမႈ စစစသးသပျခငးမားကအေထာကအကျဖစေစမည အကးရေသာ သတငးအခကအလကမားအား GIS အား သနားလညရနမလအပပ Google Earth မ တဆငရယနင သည။ အလားတပင သမငးေၾကာငးဆငရာ ေျမပမားနင ကးကာခကမားက အသးျပျခငးျဖင အားလးကျခငေတြ႕ရရ ေသာ ျမငကြငး၏ ယခငပစအားေဖၚျပေပးနငမညျဖစပါသည။

ဤေလလာမႈအပငးက မကစျဖငျမငနငသညအမးမးေသာ ရပပမားေရးဆြေဖၚျပနငသည သာမက မတတမးထားရနင ပါသည။ ၄ငးတ႔မာ−

�� လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ အားလးကျခင ေတြ႕ရရေသာျမငကြငး၏ ဧရယာမားရ ေျမမကနာျပငအေပၚယလႊာနင ေျမအသးခမႈမား ျဖစေပၚ ေျပာငးလမႈအဆငဆငက နစအလကေဖၚျပထားသည ကန႔လန႔ျဖတေျမပ (ဥပမာ ၇)

�� ယခငတညေထာငထားေသာ စကပးေရး−ေဂဟစနစ ဆငရာ ဇတေလာကရ ေနရာေဒသအကြာအေဝးက နစအလက ေဖၚျပထားသည စကပးေရး−ေဂဟစနစပၾကမး

သေတသနပညာရငသည GIS အေထာကအကျပနညးပညာ အား ေရြးခယအသးျပပါက အေပၚယေျမမကနာျပင၏ ေနရာေဒသအကြာအေဝးနင ေျမအသးခမႈတ႔အား စစစသး သပျခငးသည တညရသညေနရာတစခတညး သာမက အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးအတြငးရ လယယာ ဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပ လာမႈမားကလညး ေရတြကျခငးတ႔က ေဆာငရြကနငပါသည။

tqihf 2.2/

tm;vHk;udkjcHKiHkawG h &Sd&aom v,f,mO,smOfjcHajrqkdif&m ajymif;vJtoHk;jyKvmrItay:avhvmjcif;

ထြကရရမညအခကမား

2


ဥပမာ-၇။ ဗယကနမနငင ေျမာကပငးရေတာငတနး ေဒသတစခတြင ေျမအသးခမႈ ေျပာငးလခကမား (Sadoulet et al., 2002) မ ေရးဆြသည။

အခနကာလအလကေဖၚျပခကမားသည ေဒသအတြငး ကာလအပငးအျခားအလက ျဖစေပၚခေသာ သမငးေၾကာငးမားရ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပ လာမႈ အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငး တစခတြငပါဝငသည အဓကအေၾကာငး အရာမားက ပေဖၚျပသျခငးပငျဖစပါသည။ ဗယကနမနငငအစးရ၏ လယယာေျမ ဆငရာမဝါဒအမးမး၏ ရလဒမားေၾကာင ေျပာငးလခသည ေျမအသးခမႈမားက ရငးလငးစြာပေဖၚ၍ ျပသထားသည။

1 3

22


နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမား ယခငေဖၚျပထားသညအတငး လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပခကအေပၚ လမးညႊနနငသည အျခားေသာအေရးႀကးသည ယဆခကတစခသည လယယာဥယာဥျခ ေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ အားလးကျခငေတြ႕ရရ ေသာ ျမငကြငးမား၏ေျပာငးလမႈမားသည လယသမားမား အေပၚတညသညလႊမးမးမႈမား မရပါေၾကာငး အႀကျပထား သည။ ရလဒတစခအေနျဖင ဥပမာ− ေျမပငဆငမႈအရြယ အစား၊ အရငးအနးမတညနငမႈ၊ ေျမနငအလပသမားတ႔၏ ထတလပမႈစြမးအား သ႔မဟတ လယသမားမားမေရြးခယ ထားေသာနညးပညာ သ႔မဟတ ဝငေငြရရနငေသာအျခား လပငနးမားအား လကလမးမရရမႈ အေျခအေနစသည လယယာလပငနးစနစ တညေဆာကထားရမႈအတြငးရ ယေန႔ေတြ႕ျမငရေသာ အမးမးေသာျဖစေပၚေျပာငးလမႈ လမးေၾကာငးမားအတငး ၄ငးတ႔သည ေဆာငရြကလကရ ပါသည။ လယယာစနစ၏ နညးပညာဆငရာရႈေထာငမ သ႔မဟတ မသားစ၏ လမႈ− စးပြားေရး အေျခအေနမားတြင ျမငေတြ႕ နငေသာ အဆပါကြျပားျခားနားခကမားအားခြျခားသတမတ ျခငးဟ ဆလပါသည။ အဆပါခြျခားသတမတျခငးမား မညကသ႔ျဖစေပၚလာျပး မညကသ႔ခငမာမႈရသနညးစသည ခြျခားသညလပငနးစဥမား အေပၚသနားလညျခငးသည လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပခက၏ အဓကက ေသာ အခကပငျဖစပါသည။ လယယာလပငနးစနစမား အမးအစားသတမတရာတြင လယယာလပငနးစနစမား၏ အမးအစားမားက ခြျခားထားၿပး ၄ငးသညခြျခမးသတမတသညလပငနးစဥမားနင လကရကငသးေနေသာ လယယာ လပငနးစနစမား၏ လယယာလပငနးဆငရာ နညးလမး အမးမးတ႔အား သရေစရနျဖစပါသည။ အမးအစားခြျခား သတမတျခငးသည မသားစမားအား တညမႈရၿပး ႏႈငးယဥ

နငသည အေရအတြကနညးေသာ အပစမားအျဖစ ခြျခား နငသညအတြက အပစတစခခငးစရ ေျပာငးလမႈမားနင လပငနးမားက သနားလညရသာမကကြျပားျခားနားမႈမားက လညးႏႈငးယဥ၍ရငးျပနင မညျဖစပါသည။ လယယာလပငနး စနစစစစသးသပျခငး၏ လယယာလပငနးစနစမား အမး အစားသတမတျခငးသည ေအာကေဖၚျပပါအခကမားအား အေျခခထားပါသည−(၁) လယယာေျမဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသး ျပလာမႈသမငးေၾကာငးနင ဆကစပမႈရသည မသားစမား၏ သမငးေၾကာငး (၂) လယယာလပငနးမားေဆာငရြကလကရၿပး မသားစမ ေရြးခယထားေသာ စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာ ပတဝနး ကငအေပၚမခေနသည လယယာလပငနးစနစ၏ သြငျပငလကၡဏာမား လယယာလပငနးစနစမားအမးအစား သတမတျခငးသည လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးဆငရာသေတသန ေမးခြနးလႊာမားအေပၚ အေျခခသည။ အကယ၍ စကပးေရး နညးလမးမားတးတက ျဖစေပၚေျပာငးလမႈအဆငဆငက သနားလညရန ရညရြယပါက အမးအစားသတမတျခငး

အတြကလယယာလပငနးမားအား အဓကထား၍ စးစမး ေလလာမညျဖစပါသည။ သ႔တညးမဟတ မသားစမား၏ စကပးေရးတြင ပါဝငသညလမးေၾကာငးမား သ႔မဟတ မပါ ဝငသည လမးေၾကာငးမားအေပၚ စးစမးေလလာရနရညရြယ ပါက အမးအစားသတမတျခငးသည (လယယာလပငနးမား)၂

တညးအေပၚ အေျခချခငးမဟတပ လပငနးစနစမားအေပၚ အေျခခမညျဖစပါသည။ လယယာလပငနးစနစ အမးအစားသတမတျခငးက ေဆာငရြကရာတြင လယယာလပငနးမား ထတလပရာတြင ပါဝငေသာအခကမားအား ရရနငမႈနငျဖန႔ေဝမႈ၊ လယယာ နငလယယာမဟတေသာ နညးလမးမား၏ အမးအစား ကြျပားမႈစသည အျပနအလနေဆာငရြကလကရသည လပငနးရပနစခ (လပငနးအရြယအစားနငလကရနညးလမး မား၏ အမးအစားမား) ကထညသြငးစဥးစားသငပါေၾကာငး အဆျပလပါသည။ လယသမားတ႔၏ေဆာငရြကမႈ လပငနး အရြယအစား (ေျမပငဆငမႈ၊အရငးအနး၊အလပသမားစသည ျဖင အေပၚမတည၍ ၄ငးတ႔အား အပစအမးအစားခြျခားသတ မတျခငးသည လယယာစနစမားအေပၚ စးစမးေလလာျခငး မျပလပမ ေဆာငရြကရမညအေရးႀကးေသာအခကပငျဖစပါသည။

၂ လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးကေဖာျပထားေသာ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈနင ပတသတ ဆကစပမႈမားတြငလကေတြအသးခသည။ အဆပါအမးအစားခြျခားျခငးအတြက ကြနေတာတ အႀကျပထားေသာ ခဥးကပ နညးသည ဝငေငြလညပတမႈပစတေနေသာလညး လယယာလပငနးလပေဆာငခကမား အတြငးတြငရေနေသာ မတညမႈမားက နားလညေစျခငးမစတငရနျဖစသည။စနစကေသာနညးလမးတစခတြငအရညအေသြးျပညမေစရနနငလယယာျပငပလပငနးနင လယယာနငမပတသတေသာလပငနးမားက စေပါငးထားရနအဆျပထားသည။ လယယာလပငနးေဆာငရြကခကမားနင အျပနအလနဆကႏြယေနေသာလယယာျပငပလပငနးနငလယယာနငမပတသတေသာလပငနးမား၏အေရးပါပကနားလည ေစရနျဖစသည။ ထခဥးကပနညးလမးတြင ေကးလကနငလယယာလပငနးကအေျခချခငးမသည ၿမ ျပဆသတးတကလာျခငး၊ ဝနေဆာငမႈကအေျခခဥးတညေနျခငးမသည စကမႈကနထတလပငနးဆသ နင အဆငဆငေသာ လပငနးစဥအေၾကာငးအရာ အျဖစအပကမားက ပမနားလညေစရနပါဝငေစသည။

tqihf 2.3/

rdom;pkv,f,mvkyfief;pepfrsm;tMum; aqmif&GufrIvkyfief;rsm; uGJjym;jcm;em;csufrsm;ay:pDppfoHk;oyfjcif; 2


လယသမားတစဦးသညမညသညအေၾကာငးအရာမားေၾကာင လကရတြငေျမပငဆငမႈနညးျခငး/မားျခငး၊ တရစာၦနမား ပငဆငသည အရြယအစားနညးျခငး/ မားျခငး၊ အရငးအနး တနဖး နညးျခငး/မားျခငး၊ စသညတ႔က ရငးလငးေဖၚျပ နငသည သမငးေၾကာငး ျဖစစဥမားကသရနားလညထားရန လညး လအပသည။ ဤေဆြးေႏြးမႈတြငေျမယာမအမေထာင စအပစမားအား အထးအေရးေပးေဆာငရြကရပါမည။ထ႔ျပင ၄ငးတ႔၏ လကရတြငဝငေငြရရနငေသာလပငနးမား (အမား ဆငအရငးအျမစမား ေပါငးစမားအား အသးျပ ျခငး၊ လယယာ ျပငပနင လယယာနင မပတသတေသာ လပငနးမား) က သနားလညေစရနအတြက ၄ငးတ႔သညမညသညအေၾကာငး ေၾကာင ေျမယာမျဖစရသည ကေဖၚထတရန အေရးႀကး ပါသည။ ထပမ၍ ၄ငးတ႔သည ေျမယာပငဆငမႈ မရခဖးျခငး သ႔မဟတ ေျမပငဆငခဖးေသာလညး လကရတြငေျမယာပငဆငမႈမရျခငးတ႔သည ၄ငးတ႔၏ တမငရညရြယျခငးေၾကာင သ႔မဟတ ေျမယာအား ဆႏၵမပါပ ေရာငးခရျခငးေၾကာင စသည အေၾကာငးအရာမားက ေသခာစြာ ေလလာရန လအပပါသည။ ထခကပကစးလြယေသာ မသားစအမား စအား အေထာကအကျဖစေစမညအႀကျပေထာကခခက မားေရးဆြရာတြင မသားစမားက ေျမယာအေျခခလပငနးမ ေဝးကြာေစသညဖယထတျဖစစဥမားက နားလညျခငးသည လြနစြာအေရးႀကးပါသည။ ထတလပမႈတြငပါဝငသညအခကမား၏ မတညမႈမားက ေမးျမနးရာတြင (လပငနးအရြယအစားနငသကဆငသည ေမးခြနး) လယယာလပငနးစနစတစခခငးစတြင ေပါငးစညး ထားေသာ လယယာလပငနး၊ လယယာျပငပလပငနးနင လယယာလပငနးနင မပတသတေသာလပငနးမား၏ အမး အစားမား (နညးပညာေရြးခယမႈဆငရာေမးခြနး) က ထညသြငးစဥးစားရနအေရးႀကးပါသည။ အဆပါေရြးခယမႈ မားသည တစစတတစပငးလြတလပမႈရၿပး မသားစမလြတလပ စြာဆးျဖတ ေရြးခယနငေၾကာငး ေတြ႕ရရမညျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ေျပာငးလမႈမားက ျဖစေပၚေစနငသည ကယျပန႔ေသာနငငေရး၊ စးပြားေရးနငလမႈေရးဆငရာအဟန႔ အတားမားျဖင ၄ငးတ႔တြငအဟန႔အတားမားျဖစေပၚနငပါ သည (Cochet 2015)။ ဤေနရာတြင အေရးႀကးသည အခကမာ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးလပငနး

အမးမးသည အျခားေသာလပငနးမားနင မညကသ႔ေပါငး စပထားၿပး ထသ႔ေရြးခယျခငးက မညကသ႔ဆးျဖတခသနညး တ႔အေပၚသနားလညရနပငျဖစသည။ လယသမားမား၏ ေရြးခယမႈမားသည ၄ငးတ႔၏စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာပတဝနးကငရ အခြငအလမးမားနင အဟန႔အတားမား အေပၚတြင လညးမတညသည။ ထ႔ျပငလယသမားမား၏ မးဆကေျပာငးလမႈမားအရ စတဝငစားမႈမားနင ရညရြယ ခကမားအေပၚတြငလညး မတညပါသည။

နညးလမးမား အမးအစားသတမတျခငးသည ယခငေဆာငရြကမႈလပငနးအဆငဆင၏ ေဆြးေႏြးခက မား (ေနာကဆကတြ ၁)၊ မတညသညအခကမားသတမတသညလပငနးမား၊ ပမ ရငးလငးေစမညသးျခား ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားတ႔အေပၚ အဓကအေျခခထားျခငးျဖစပါသည (Tool box ၄)။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ အားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးတြငလယယာလပငနး စနစမား၏ျဖစနငေျခရသညလမးေၾကာငးခြထြကမႈမားသည အကန႔အသတရသည။ အေတြ႕အႀကမားအရ အမးအစား ခြျခားသတမတျခငးတြငျပညစလေလာကေသာအေရအတြက (ဥပမာ− ၅ မ ၇) ပါဝငရနလအပသည။ လယယာလပငနး စနစအမးအစားမား၏ အေရအတြကအလြနမားပါက ရႈပေထြးမညျဖစသညအတြက ေကာငးမြနေသာစစစသး သပမႈက ေဆာငရြကရနခကခမညျဖစျပး အေရအတြက အလြနနညးပါက အမးအစားမားအၾကား မတညသည အခကမားက ရငးလငးစြာေဖၚျပနငမည မဟတပါ (Cochet 2015)။ လယယာလပငနးစနစအမးအစားမားအား ခြျခားသတမတ ရာတြင သတမတခကမားစြာ (သးနအမးအစားသာမက ေျမအရြယအစား) ကအသးျပနငသည။ စကပးေရး−ေဂဟ စနစအျဖစ သတမတရာတြင လယယာလပငနးစနစ စစစ သးသပျခငးကေဆာငရြကနငသည တကမႈရၿပး လကေတြ႕ ဆနေသာ ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာအေၾကာငးအရာမားက သရနားလညရန အေရးႀကးပါသည (ေျမရရမႈ သ႔မဟတ

သစေတာဧရယာထသ႔လယယာေျမမားကးေကာဝင လာသညအေျခအေနနင စပလဥးသညေမးခြနးမားအရ လယယာလပငနးစနစအမးအစားမား သတမတျခငး၏ ဥပမာအား ေအာကတြငေဖၚျပထားသည)။ အဆင−၃ နင ၄ တ႔အား ဆကလကေဆာငရြကျခငးျဖင အမးအစားသတမတ ျခငးသည ပမတကလာမညျဖစၿပး သေတသမလညး ပမသနားလညလာမညျဖစေၾကာငးက မတသားထားရန အေရးႀကးသည။

ထြကရရမညအခကမား �� ဤအဆငတြင ထြကရရမညအခကမားမာ လယယာဥယာဥ

ျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈသမငးေၾကာငးတေလာက တြငကာလအလက ျဖစေပၚခေသာ အဓကအခကမားက ပေဖၚ ျပသနငသည လယယာလပငနး၊ လယယာျပငပလပငနးနင လယယာလပငနး မပတသတေသာ လပငနးမား၏ေျပာငးလ မႈမားကရယရနနင တညေသာအခနကာလအတြငးရ လယယာ လပငနးစနစနငလပငနးစနစမားေျပာငးလျဖစေပၚမႈလမးေၾကာငး အမးမးတ႔က သတမတေဖၚထတရနျဖစပါသည။ အဆပါလမး ေၾကာငးမားသညထတလပမႈဆငရာ သြငးအားစမားရရနငသည နညးလမးအမးမးသာမက မသားစမ ပါဝငေဆာငရြကေနေသာ လယယာလပငနး၊ လယယာျပငပလပငနးနင လယယာလပငနး မပတသတေသာ လပငနးမား၏ ကြျပားျခားနားခကမားကလညး ရငးျပနငမညျဖစပါသည။ (ဥပမာ−၈)

2


Toolbox 4— လယယာလပငနးစနစ အမးအစားတစခက မညကသ႔တညေဆာကမညနညး။

�� လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပခကက လမးညႊနမႈ ျပနငသည သေတသနေမးခြနးနင ရညရြယခကမားသည ေယဘယ အားျဖင အမးအစားခြျခားသည နညးလမးမားနင မညကသ႔ ေပါငးစညးနငသညက ပါဝငဆကႏြယသမားနင ညႏႈငးေဆြးေႏြး ရမည။ (ဥပမာ။ ေဒသတစခရအမေထာငစမားနင စကပးေရး− ေဂဟစနစအမးမးတ႔၏ သမငးေၾကာငးက အေျခခထားျခငး)

�� စနစတစကမဟတေသာ၊ ကန႔သတခကမရသည ေတြ႕ဆ ေမးျမနးမႈမားမတဆင လကရလယယာလပငနးစနစမား/လပငနး စနစမား၏ အမးအစားမားကသတမတသည။ အမးအစားခြျခား သတမတျခငးသည လယယာလပငနးမားအေပၚ အဓကထားပါက ေျမပငဆငမႈအရြယအစားသာမက ၄ငး၏ သေဘာသဘာဝ၊ သးန စကပးေရးစနစနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား၏ အေရးပါမႈနင သးသန႔ေပါငးစညးထားမႈတ႔က သတမတေဖၚထတရနအေရးႀကး သည။ လပငနးစနစက အဓကထား၍ အမးအစားခြျခားသတမတ ျခငးျဖစပါက ၄ငး၏ သေဘာသဘာဝ၊ စကပးေရး၊ တရစာၦနေမြးျမ ေရး၊ အမားဆငအရငးအျမစမား ေပါငးစမား၊ လယယာ၊ လယယာ ျပငပနင လယယာမပတသတေသာ လပငနးတ႔၏ လပအားခ၊ အမ ေထာငစတြငေပါငးစညးထားသညပစ စသညတ႔က အဓကထား၍ သတမတ ေဖၚထတရမညျဖစပါသည။

�� လကရ သ႔မဟတ ယခငကာလမားရသမငးေၾကာငးမားတြင ပါဝငသည အရာမား (မဝါဒ၊ လေနမႈပစေျပာငးလျခငး၊ေျမျပနလည ခြေဝခထားျခငးဆငရာ ေျပာငးလမႈမား) နင လယယာလပငနး စနစမား/လပငနးစနစမား၏ လကရဖြ႕စညးတညေဆာကပနင လပငနးမားကရငးျပနငသည စကပးေရး−ေဂဟစနစ အေျခအေန တ႔က သနားလညရန လအပပါသည။ အဆပါသတမတခကမား

ေဆာငရြကနငရနအတြက သးျခားကနးရငမားက တညေဆာကရန မလအပပ သတမတတနဖးတစခအေပၚ အေျခခထားသည ႀကတင ျပငဆငထားေသာ စသတမတခကနင ကကညသညေမးခြနးလႊာ မားနင အပစမားက ေသခာစြာစစညးထားရန လအပပါသည။ ဤသတမတေဖၚထတျခငးလပငနးမားအား ကန႔သတခကမရသည ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမား (ရညရြယခကျဖင နမနာမား ေရြးခယျခငး) ျဖင ဆကလကေဆာငရြကနငသည။

�� မတညသညသမငးေၾကာငးမားက ေပါငးစညးျခငးနင ၄ငးတ႔ အား X-Y ျဖင ေဖၚျပသည ပေရးဆြရာတြင X ဝငရးသညအခနကာလ ကေဖၚျပၿပး Y ဝငရးသည စကပးေရးဆငရာေျမပငဆငမႈအရြယ အစားနင စပလဥးသညအခကအလကမားကေဖၚျပသည။ (ေအာကတြငၾကညပါ)

�� ကနဦးအမးအစားခြျခားသတမတၿပးသညနင တၿပငတညး အမးအစားတစခစအား ကယစားျပနငသည အမေထာငစ (၂) က ေရြးခယ၍ ၄ငးစနစအားေကာငးမြနစြာ နားလညသေဘာေပါက ေစမည ေမးခြနးမားေမးရပါမည။

�� လပငနးမားၿပးဆးပါက ရြာသားမား၏အျမငတြင အမးအစား ခြျခားသည လပငနးမားနင လယယာလပငနးစနစအမးအစားမား သတမတျခငးသည အဓပၸါယရသညဟယၾကညလကခေစရန အတြက အမးအစားခြျခား သတမတခကမားက ရြာသားမားနင အတညျပခကရယရန လအပပါသည။

2


Proto Farming System 1 to 2: Farming Systems existing decades ago

Point of bifurcation in the differentiation process, for instance due to agrarian expansion, mechanization, access to irrigation, land loss through market (relevant to the research question).

FS1 to FS5: Current diversity of farming systems (depending on size and characteristics of cropping and livestock system)

ဥပမာ-၈။ ကေမာၻဒးယားနငင၊ ဘကတမဘနးျပညနယ၊ ဆမေလာကခရငရ လယယာလပငနးစနစအမးအစား Illustration Diepart et Sem, 2018 မ ေရးသားေဖၚျပသည။

လယယာလပငနးစနစမား အမးအစားကြျပားမႈသည ကေမာၻဒးယား နငင၊ အေနာကေျမာကပငးတြင Khmer Rouge နင အစးရစစတပ တ႔အၾကား သေဘာထားကြလြမႈမား ျဖစပြားသညကာလနင ျဖစပြား ၿပးေနာက သစေတာမားျပနးတးျခငးနင လယယာဥယာဥျခေျမ ဆငရာေျပာငးလအသးျပမႈစနစအသစျဖစေပၚျခငးတ႔က ျခငေဖၚျပ နငသည။ လယယာလပငနးစနစ အမးအစားကြျပားမႈကျဖစေစေသာ အဓကအေၾကာငး အရာမားသညရရထားေသာေျမ၏အရညအေသြး နင အကယအဝနး၊ လယယာနင မပတသတေသာ လပငနးမရရ ေသာဝငေငြတ႔အေပၚမတညေနေသာ မသားစမား၏ေရႊေျပာငးကာလ နင ဆကစပေနပကလညး နားလညရမည။ ဤေနရာတြင မသား စမား၏ အေသးစားနစရည စကပးေရးလပငနးမားတြငရငးနး ျမပနမႈျပနငစြမးက အဆးအျဖတေပးသည။

2


Land size: 5-10 ha – approx. 5 % of populationhigh-value small-scale perennial crop plantation + marginal cash crop

6

Land size: 2-4 ha – approx. 30 % of populationAnnual cash crop (corn/soya bean) + lower value small-scale perennial crop plantations + central wage labour + migration

5

Land size: 4-6 ha – approx. 30 % of populationAnnual cash crop (incl. cassava) + medium value small-scale perennial crop plantation + important wage labour + migration

4

Land size: 4-5 ha – approx. 20 % of populationRice and annual cash crop (incl. cassava) + central wage labour + migration

1

Land size: 1-3 ha – approx. 10 % of populationAnnual crops corn/soya bean) + wage labour

2

Land size: 1-3 ha – approx. 10 % of populationAnnual c Landless – wage labour exclusive and/or petty commodity shop - approx. 5% of popula-tion

3

Establishment of Khmer Rouge resistance

1979Return of refugees

1992Armies Re- integration

1997Land lawDevelopment of agricultural markets

2001Establishment of Rubber concession

2009 2014

Distressland sale

Appropriation of land at the centre

Late [poor] migrants

Early migrants

Late [rich] migrants (land purchase)

Relative abundance of family labour and land expansion into periphery

Access to non-farm income and conversion to perennial crop plantation

Access to land at the periphery

Phot

o: C

elin

e A

llave

rdia

n

oD;ESHpdkufysdK;a&;ESifhwd&dp ämefarG;jrLa&;pepfrsm;ESifh0ifaiG&&SdEdkifaom tjcm;aom

vkyfief;rsm;tm; pDppfoHk;oyf&rnf

သးႏစကပးေရးႏင တရစာ ၦနေမြးျမေရး စနစမားအားသရ နားလညေစရနအတြက ၄ငးတ႔၏ နညးပညာဆငရာထးျခား သည လကၡဏာမားႏင စးပြားေရးဆငရာေဆာငရြကမႈလပငနး မားက ေလလာရနလအပပါသည။ သးႏစကပးေရးႏင တရစာၦနေမြးျမေရးလပငနးမားသည စကပးထတလပသည လပငနးမား (သြငးအားစမားမ ထြကကနမားအထ) အတငး စစစသးသပျခငးအတြက အဆျပတငျပထားခေသာ အစအစဥ အတငး ထစနစ၏လညပတမႈဆငရာ ဝေသသလကၡဏာမား၊ ၄ငးစနစ အတြကအလပသမားလအပမႈႏင တနဖးတးျမငေပးမႈ အရ စနစမဖနတးေပးႏငေသာ ခမးသာၾကြယဝမႈတ႔လညးပါ ဝငသည။ သ႔ေသာလညးအထကတြငေဖၚျပထားသညအတငး အေရ႕ေတာငအာရႏငငမားရ မသားစအမားစ၏ေဆာငရြကမႈ

လပငနးမားစနစသည လယယာတစခတညးသာ မဟတဘ အမားဆငအရငးအျမစမား ေပါငးစမား (သစေတာႏင ေရ လပငနး) က စစညးသည လပငနးမားအပါအဝင လယယာ မဟတေသာ လပငနးအမးမး၊ စကပးေရးက႑အတြငး သ႔မဟတ ျပငပအလပအကငမရသည လပအားခႏင ကယပင အလပသ႔မဟတ လခစားအလပမားလညးပါဝငပါသည။ အဆပါ လပငနးမားအားလးသည လယယာလပငနးအေပၚ လႊမးမးႏငသညအတြက လယယာလပငနးစစစသးသပခက အား ေသခာစြာေလလာမႈျပရန လအပပါသည။

tqifh 3


ယခငေဖၚျပထားသညအတငး သးႏစကပးေရးစနစသည စကပးေရး−ေဂဟစနစ ဇတစခတြင နညးလမးတစခတညးျဖင အကြကမားအားလးတြင သးႏစကပးျခငးဟ အဓပၸါယဖြငဆထား ပါသည။ ၄ငးသည သးႏမားႏင သးႏစကပးသည အေလအကင မား၏ တကေသာေပါငးစညးမႈမားက ေဖၚျပသည (Sebillote, 1976)။ သးႏစကပးေရး စနစမား၏ အမးအစားမားအားလးက ေဖၚျပႏငရနအတြက သးႏစကပးေရးစနစ၏လကၡဏာမား၊ စကပး ေရးအေလအကငမားႏင အလပသမားလအပခကမား၊ စနစ၏ စးပြားေရးတြင ပါဝငေဆာငရြကမႈႏင နညးပညာဆငရာအားနညး ခကမား စသညတ႔က စးစမးေလလာရန လအပပါသည။

သးႏစကပးေရးစနစ၏ သြငျပငလကၡဏာမားသးႏစကပးေရးစနစကေဖၚျပႏငရန အဓကသးႏမား (သးႏတစမးတညး သ႔မဟတ ေရာေႏာသးႏမား) ႏင စကပးသညမးကြမားက သတမတေဖၚထတရန အေရးႀကးသည။ ထ႔ျပင လယသမားမားမ မညသညသးႏမားႏင မးကြမားက စကပးရနေရြးခယသည သတမတခကမားအေပၚ နားလညရနလညးအေရးႀကးသည။သႏစကပးေရးစနစမား၏ သြငျပငလကၡဏာမားေဖၚျပရာတြင အေရးႀကးသည အခကမားမာ -

�� သးႏစကပးမႈပစသည ေျမမကႏာသြငျပင၊ ေရရရမႈ၊ ေျမအရညအေသြး၊ လယသမား၏ အမ၊ လမးမႀကးမားႏင ၿမ႕မား ႏင အကြာအေဝးစသညတ႔ႏင စပလဥးသည ေျမတညေဆာကမႈ ပစအတြငးရ သးႏစကပးေရးစနစမား၏ အကြကမားႏငတညေနရာ မားဆငရာ လကၡဏာမားကေဖၚျပသည (တကေသာ စကပးေရး− ေဂဟနစဇမား သတမတေဖၚထတခသည ယခငျပလပခေသာ အားလးကျခငေတြ႔ြ႔ြ႔ရရေသာျမငကြငး စစစသးသပရနႏင ခတဆက ေဆာငရြကရမည)။

�� သးႏမားက အလညကစကပးျခငးသည အကြကတစခ သ႔မဟတ အကြကမားစြာေပၚတြင သးႏမားအား ဆကတကစကပး ျခငးက ဆလသည။ သးႏေပါငးစပစကပးျခငးႏင သးလညစကပး ျခငး− သးႏမားေပါငးစပစကပးျခငး (အကြကတစခတညးတြင သးႏမားစြာအား တၿပငတညးစကပးျခငး) သ႔မဟတ သးလည စကပးျခငး (အကြကတစခတညးတြင ေျမလပထားျခငး သ႔မဟတ ပလပထားျခငးမရပ ႏစေပါငးမားစြာ သးႏတစခၿပးပါက ေနာကတစခ စကပးျခငး) တ႔က သရရနအေရးႀကးသည။ သးႏမားေပါငးစပစကပးျခငးတြင သးႏမားက တခနတညး၊ တစေနရာတညးတြင မညသညအေၾကာငးေၾကာင ေပါငးစပစကပးထားသနညးႏင ေတာငသမားသည အကြကတစခတညးတြင အဆပါသးႏမားက မညသညအေၾကာငးေၾကာင ေပါငးစပစကပးထားသနညး၊ ယခင

ႏစအလကစကဝနးက slash ႏစချဖငခြျခားထားသည −//တစႏစအတြငးအစအစဥတကစကပးျခငးအတြက သးႏတစခခငးစက slash တစခတညးျဖင ျခားထားသည −/တစရာသအတြငး သးႏေပါငးစပစကပးျခငးအတြက a+ ဟထညပါ။ဥပမာ။ ပစဥးင + ႏမး // ပကား // ပလပ၂ ဆသညမာ ပထမႏစတြင ပစဥးငသည ႏမးႏငေရာေႏာစကပးထားၿပး ဒတယႏစ၏ ပထမရာသတြင ႏမးအားစကပးခငးႏင ပကားအားဒတယရာသတြင စကပးသည။ ထ႔ေနာက (၂)ႏစဆကတက (တတယႏစႏင စတတႏစ) ေျမအားပလပထားသည။

စကပးခေသာသးႏမားသည ေျမအရညအေသြးက မညကသ႔ ထခကခသနညး (သးႏအၾကြငးအကနမား၊ ေပါငးပငမား၊ ပးမႊားမား ႏင ေရာဂါမားျဖစပြားမႈ) တ႔က သရနားလညရနလအပပါသည။သတမတထားေသာအခနႏင ေနရာမားရမတညေသာအကြကမား အား မညကသ႔စမခန႔ခြသညက ျခငသရႏငငရနအတြက သးႏစက ပးမႈပစႏင သးလညစကပးျခငးက ေပါငးစညးႏငပါသည။ သ႔ေသာလညး သးႏစကပးေရးစနစ၏ ရႈပေထြးမႈမားေၾကာင ၄ငးတ႔ကေဖၚျပရာတြင အဓကကေသာ လပထးလပနညးအခ႕အား အသးျပရနအေရးႀကးပါသည။ (Tool box ၅ တြငၾကညရန)

Toolbox 5— သးႏမားကအစအစဥတကစကပးျခငးႏင သးလညစကပးျခငး

အဆင ၃.၁။

သးႏစကပးေရးစနစမားအား စစစသးသပျခငး − နညးပညာဆငရာအစအစဥႏငစးပြားေရးအရပါဝငေဆာငရြကမႈ

3

အဆင၃ - သးနစကပးေရး၊ တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားနငဝငေငြရရေသာ အျခားေသာလပငနးမားအား စစစသးသပရမည။44

စကပး၊ေမြးျမေရးအေလအကငမားႏင လပသားလအပခကမား

သးႏစကပးေရးစနစတစခခငးစ၏ သးႏတစခခငးစအတြက သးႏစမခန႔ခြမႈအစအစဥမားေပၚ သနားလညရနအေရးႀကး ပါသည။ ေျမျပငသညအခနမ ထြကကနမားေရာငးခသည အခနအထေဆာငရြကမႈလပငနးမား၏ တစဆငၿပးတစဆငႏင အစအစဥတက ေဆာငရြကမႈကရညညႊနးပါသည။ သးႏစကပး ေရးလပငနး တစခခငးစအတြက ေအာကေဖၚျပပါအခကမားက ေမးျမနးရနလအပပါမည။

(၁) မညသညအခနတြင ေဆာငရြကသနညး။(၂) ဘာေၾကာငလ။ အဓကအကးသကေရာကမႈေတြကဘာေတြလ။(၃) ဘယလလ။ မညသညနညးလမးမားႏင မညသညသြငး အားစေတြန႔လ။(၄) အလပသမားလအပခကေတြကဘာေတြလ။

အဆပါေမးခြနးမားကေျဖၾကားႏငရန သးႏစကပးရာတြင ေျမျပင သညအခနမ ရတသမးသည အခနအထေဆာငရြကရသည လပငနးအဆငဆငက ေဖၚျပထားေသာ သးႏစကပးေရးျပကၡဒန တစခေရးဆြရန လအပပါသည။

ဆကလက၍ လယသမားသည လပသားအငအားမား၊ လအပ သညသြငးအားစမားႏင ကနကစရတမားအားလးက မညကသ႔ အသးျပသညက ပမသနားလညမညျဖစပါသည။ အဆပါလပငနး မားသည အသကအရြယႏင ကား/မ (အရြယေရာကၿပးသ/ကေလး၊ ေယာကၤား/မနးမ)၊ လပသားမား၏ အေျခအေနမား (မသားစအဖြ႕ဝငမ အလပသမား/ ငားရမးလပသား/ အခငးခငး ဖလယသညအပစ) တ႔အေပၚတြင အေျခခ၍ခြျခားထားပါေၾကာငး ေဖာျပအပပါသည။ (Tool box- ၆ တြငၾကညပါ)

May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Jan Feb Mar Apr

3


ေျမျပငသညအခနမစ၍ ထြကကနမား ေရာငးခသညအခနအထ နညးပညာဆငရာ အစအစဥမားႏင အေသးစတအခကအလက မားက သေတသမရငးလငးစြာ အဓပၸါယဖြငဆၿပးပါက အလပတစခခငးစအတြကလအပသည အလပသမားအေရအတြက သ႔မဟတ လအပသည အခနအေပၚ အကျဖတသးသပရနလအပပါသည။ အလပလပရမညအခနသည အလပလပရမညေန႔ရကမား (လတစ ဦးေဆာငရြကရမညေန႔ရကမား)၊ လတစဦးတစရက ဆသညမာ တစရကတြင လအပသညအလပသမားအေရအတြကက ဆလၿပး ေယဘယအားျဖင (၇)နာရမ (၈)နာရ အထျဖစပါသည။ လအပသည အလပသမားအေရအတြကႏင ေန႔ရကမားက စစစသးသပရာႏငရနအတြက ေတြ႔ြ႔ြ႔ဆေမးျမနးသညအခနအတြငး ေအာကေဖၚျပပါေမးခြနး (၂)ခက ေမးျမနးရပါမည။၁။ အလပတစခတြင လဘယႏစဦးေဆာငရြကေနပါသလ။၂။ အလပၿပးေျမာကရနအတြက လတစဦးသညဘယႏစရက ေဆာငရြကရပါသလ။လပဂၢလခငး-ေန႔ရကမားသညထတလပမႈအဆငဆငတြငပါဝင ေသာ လတစဦးခငးစမအလပလပသည ေန႔ရကမားစစေပါငးပငျဖစ ပါသည။ ဥပမာ- လ (၃)ဦးသည (၈)၇က၊ (၇)ရက ႏင (၅)ရက အသးသးအလပလပပါက စစေပါငးလပဂၢလ-ေန႔ရကမားသည ၂ဝ ပငျဖစပါသည။ ႏႈငးယဥေဖၚျပမႈအတြက အခကအလကမားက စသတမတလပါက တစႏစလငတစဧက (တစဟကတာအတြက)လပဂၢလ−ေန႔ရကမားျဖင ေဖၚျပသည။ မသားစအဖြ႔ဝငမားမ ရရေသာ လပဂၢလမား-ေန႔ရကမားႏင ေငြသားျဖငေပးေခရသည သ႔မဟတ ေငြသားမယပအလပသမားလလယသညအပစစသည ျပငပမရရေသာ လပဂၢလမား-ေန႔ရကမားက ခြျခားထားရန လအပပါသည။

Toolbox 6— သးႏစကပးေရးစနစမားတြင အလပသမားလအပခကမားႏငအလပသမားဆငရာအဟန႔အတားမားက မညကသ႔အကျဖတမညနညး။

အလပသမားဆငရာအဟန႔အတားမားက

သတမတေဖၚထတျခငးအလပတစခခငးစသည ေသခာႏငသမေသခာေအာင မညသည အခနတြငေဆာငရြကသညက သရထားရနလအပပါသည။ ေဆာငရြက ရမညအလပအတြက သတမတထားေသာအခနသညအတးအေလာ ေဆာငရြကႏငျခငးရ/မရ သရထားရနအေရးႀကးၿပး၊ ရပါက မညသည အခနကာလအတြငးေဆာငရြကရမညက သရထားရမည။ သ႔တညး မဟတပါက ကးေၾကာငးေဖၚျပခကမားႏင ဆကလကျဖစေပၚႏင သည အကးဆကမားက ဆးျဖတသငသည။ သးႏစကပးေရး ျပကၡဒနသည အလပသမားလအပမႈ အမားဆးအခနကလညး ေဖၚထတႏငသည။ ၄ငးသည အလပသမားလအပခက အမားဆးအခနကာလကဆလျခငးျဖစသည။ အလပသမားလအပခက အမားဆးအခနကၾကညျခငးျဖင လယယာလပသားအေရအတြက ရရႏငမႈအေပၚမတည၍ မသားစတစခသည သးႏစကပးႏငသည ေျမဧရယာက တြကခကႏငမညျဖစပါသည။

ထ႔ျပင အလပကမညကသ႔ စမခန႔ခြထားပႏင အလပသမားအမးမး တ႔က လပငနးမားမညကသ႔ခြေဝေပးပတ႔အေပၚ သနားလညရန အလြနအေရးႀကးပါသည။ ဥပမာ ေယာကၤားမားသည ေျမျပငျခငး ကသ႔ေသာ ကာယပငးဆငရာ အလပမားကေဆာငရြကေလရၾကၿပး အမးသမးမားသည ေပါငးျမကရငးျခငးႏင ရတသမးျခငးတ႔တြင ပါဝငေဆာငရြကေလရပါသည။ ကေလးမားသည တရစ ၦာနျပစ ေစာငေရာကျခငးတြင ပါဝငေလရၾကသည။ အဆပါသတငးအခက မားသည အလပသမားဆငရာအဟန႔အတားမားက ေကာငးမြနစြာ ကငတြယေျဖရငးႏငရနအတြက အျခားေသာမသားစဝငမားမ အခ႕ေသာလပငနးမားအေပၚပါဝငေဆာငရြကႏငမႈ ရ/ မရ ေဖၚျပ ရာတြင အသးဝငသည။ လပသားမားက လယယာလပငနးအတြက ငားရမးပါသလား။ ငားရမးသညဆပါက ေယာကၤားလား၊မနးမလား။ မညသညလပငနးမားအတြကလ။ မညသညအစအစဥမားအရ ေဆာငရြကသလ လယသမားမားအေနျဖင အလပသမားရာေဖြရန အခကအခမားရပါသလား။ရသညဆပါက မညသညကာလအပငး အျခားလ။ လယသမားမားသည အလပသမားလအပခကမား က ဘယလစမခန႔ခြသလ။ အလပသမားဖလယမႈမားရပါသလား၊ အျပနအလနအလပသမားဖလယမႈမား ရပါသလား (သတမတထား ေသာ လအေရအတြကျဖင အခငးခငးအကအညေပးသည အပစမ တဆင မသားစအသးသးအတြက အဖြ႔ဝငမားအားလးမအျပနအလန ကညေဆာငရြကေပးျခငး)။

စမဖြ ႔စညးေဆာငရြကပႏင လပသားခြေဝမႈ

3


ေျမဆလႊာအာဟာရစမခန႔ခြမႈ အေလအကငမားသးႏစကပးေရးစနစမား ေရရညတညတေစေရးအတြက ေျမဆလႊာ အာဟာရထနးသမးျခငးသည အလြနအေရးႀကးပါသည။ အခနကာလ အလက ၄ငးတ႔၏ေျပာငးလမႈမား (တညၿငမမႈရျခငးႏင ေလာနညး သြားျခငး) အေပၚေလလာအကျဖတရနလအပၿပး လယသမားမား ၏ အေလအကငမားကလညး သနားလညရနလအပပါသည။ လယသမားမားသည ၄ငးတ႔၏စကခငးမားတြင ေျမဆလႊာအဟာရ ေကာငးမြနေစရန ဘယလေဆာငရြကသလ။ မညသည ဓါတေျမ ၾသဇာႏင သဘာဝေျမၾသဇာမားက လယသမားမားအသးျပသလ။ ပမာဏဘယေလာကလ၊ ဘယအခနမာလ၊ သးလညစကပးပႏင ေျမလပထားျခငးတ႔က လကနာေဆာငရြကသလ။ တရစ ၦာနမ ေျမၾသဇာမားရယပါသလား၊ ရယသညဆပါက ဘယလလ။ သးႏ အၾကြငးအကနမားက စကခငးထတြင ဘယလအသးျပသလ။ မးရႈ႕လား၊ သစစမးေျမၾသဇာအျဖစအသးျပလား၊ ကြ၊ ႏြားမားက လႊတေၾကာငးစားေစတာလား၊ ေရလႊမးျခငးမ ကနရေနေသာ ႏနးေျမမားသည ေျမၾသဇာပမျဖစ ထြနးလာပါသလား။

စနစ၏နညးပညာဆငရာအားနညးခကမားသးႏစကပးေရးစနစ၏ အားနညးခကမားက ေလလာစစမးျခငး သညအသးဝငသည။ အဆပါ အားနညးခကမားသည စကပး ထတလပမႈ၏ အေျခခအခကမားျဖစသည ေျမ၊ အလပသမားမား၊ ေရ၊ အရငးအႏးမားရရရနခကခမႈမား၊ နညးပညာဆငရာျပနာမား (ေျမအရညအေသြး၊ မးေစမားႏင အျခားေသာ သြငးအားစမား အသးျပျခငး)၊ ရတသမးၿပးခနတြငဆးရႈးမႈမားအေပၚ ထနးခပႏငမႈ မရျခငး သ႔မဟတ ေဈးကြကဆငရာျပသနာမားႏငဆကႏြယေနသည။ လယသမားမားႏင ညႏႈငးေဆြးေႏြး၍ လယသမားမားသညအဆပါ အားနညးခကမားက မညကသ႔ကငတြယေျဖရငးသလႏင ၄ငးတ႔၏ အဆပါျပနာမားေျဖရငးေအာငျမငသည နညးလမးမားကစးစမး ေလလာရန လအပပါသည။

သးႏစကပးေရးစနစ၏ ပါဝငေဆာငရြကမႈ သးႏစကပးေရးစနစ၏ ပါဝငေဆာငရြကမႈ တငးတာခကသည တနဖးတးျမငမႈႏင ထတလပတနဖးတးျမငႏငမႈ စြမးအားတ႔၏ သေဘာတရားမားအေပၚအေျခခသည။ တနဖးတးျမငမႈသည ထတလပမႈလပငနးစဥ တေလာကတြင သတမတထားေသာ သးႏ စကပးေရးစနစတစခမ ဖနတးႏငေသာ ဥစၥာဓနၾကြယဝမႈပငျဖစပါ သည။ တနဖးတးျမငျခငး၏ သေဘာတရားသညဆေလာမႈရသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ သးႏစကပ းေရးစနစမားအၾကားႏႈငးယဥျခငး ကလပႏငေသာေၾကာင ေၾကာငျဖစပါသည။ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈသည ထြကကနစစေပါငး၏ တနဖး (ကယ တငစားသးရနအတြက ထတလပျခငး၊ ေရာငးချခငး၊ အျခားသမား ကေပးျခငး၊ ရတသမးခနကာလတြင ဆးရႈးျခငးမထတလပသည ကာလအတြငး အသးျပေသာ သြငးအားစမား၏ တနဖးအားႏႈတယ ျခငးျဖငညမသည။ ၄ငးသည စကပး၊ ေမြးျမေရးမသားစႏင ၄ငးတ႔ႏင အတလပကငသမားေၾကာင ျဖစေပၚလာေသာ ဥစၥာဓနစ ေဆာငးထားရမႈကတငးတာသည။သ႔ျဖစပါ၍ျပငပမအလပသမားမားအတြကေပးရသညအခေၾကးေငြ၊ အကယ၍ လယသမားမ ေျမငားရမးထားပါက ေျမငားခ၊ ႏငငေတာသ႔ေပးရသညအခြန အခမား၊ ေခးေငြအဖြ႔အစညးမားသ႔ေပးရသည အတးႏႈနးစသညတ႔ သည ဥစၥာဓနစေဆာငးထားရမႈ ျဖန႔ေဝျခငးကသာ တငးတာၿပး ဥစၥာ ဓနစေဆာငးထားရမႈက ဘယလဖနတးေပးသလက အဆးအျဖတ မေပးႏငသညအတြက သြငးအားစမားအျဖစထညတြကထားျခငးမျပပါ။

သတမတထားေသာ သးႏစကပးေရးစနစတစခ (Tool box− ၇ တြငၾကညပါ) ၏ စးပြားေရးအရပါဝငေဆာငရြကမႈက တြကခက ရာတြင သးႏမားကေပါငးစပစကပးျခငး (သးႏအေရအတြကမား စြာက အကြကတစခတညးတြင တစခနတညးစကပ းျခငး)၊ အစအစဥ တကစကပးျခငး (မတညေသာသးႏမားအားအကြကတစခတညးတြင မတညေသာရာသမား၌ စကပးျခငး) ႏင သးလညစကပးျခငး (မတညေသာသးႏမားက တစႏစၿပးပါက ေနာကတစႏစတြငစကပး ျခငး) တ႔က ထညသြငးစဥးစားရပါမည။ ထကသ႔မတညမႈမားက ျခငမေစရန အေရးႀကးသညအျပငမတညသည သးႏစကပးေရးစနစမားအၾကား ပါဝငေဆာငရြကမႈမားက ႏႈငးယဥႏငရနလညး အေရးႀကးပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ၏ တငးတာခကမားအလားလးကတညေသာ ယနစျဖစသည တစႏစတြင တစဧက သ႔မဟတ တစဟကတာျဖင တြကခကသည။

3


အဆင ၁သးႏစကပးေရးစနစ၏ သးႏမားႏင ေဘးထြကပစၥညးမားအား သတမတေဖၚထတျခငး

လယသမားမားႏငညႏႈငးေဆြးေႏြးရာတြင သးႏစကပးေရးစနစ တစခခငးစမရရေသာ သးႏမားႏင ေဘးထြကပစၥညးမားက စာရငး ျပစရပါမည။ သးႏတစခခငးစအတြက စကပးျခငးႏငရတသမးျခငး တ႔အတြက ဧရယာအရြယအစားအား သတမတေပးျခငးႏင အဓက သးႏမားႏင ၄ငးတ႔၏ေဘးထြကပစၥညးမားအား အမတြငစားသးရန အတြက အသးျပျခငး၊ လယယာလပငနးမားတြင စားသးျခငး (ဥပမာ။ တရစ ၦာနအစာ၊ ေနာကရာသအတြက အသးျပရနမးေစ)၊ ေရာငးချခငး ၊ လပအားခေပးရနအတြက အသးျပျခငး (လပအားခ ကပစၥညးသာေပးျခငး၊သ႔မဟတ ငားရမးျခငး သ႔မဟတ သးႏမေဝ စကပးသည အစအစဥမား)၊ လကေဆာငအျဖစေပးျခငး သ႔မဟတ ရတသမးၿပးခနတြင ေလလြငဆးရႈးျခငး (သးႏမားအား သယယပ႔ ေဆာငျခငး၊ ေျခြေလ႔ျခငး၊ အေျခာကချခငးႏင သေလာငျခငး)

အဆင ၂အထြကႏႈနးမားက ခန႔မနးျခငး

အထြကႏႈနးမား(တစဟကတာမထတလပမႈ) ခန႔မနးရာတြငေဒသခ မား၏ တငးတာမႈယနစမားႏငအတ ပမးမရတသမးရရမႈအေပၚတြင အေျခချခငးသည အဆငေျပသည။ ၄ငးသညအထြကႏႈနးေကာငး ေသာႏစႏင ညေသာႏစမားမ သးႏအထြကႏႈနးမား၊မေကာငးေသာ ရတသမးမႈမား၏အႀကမေရႏငလြနခေသာ(၁၀)ႏစက ဤသ႔ျဖစေပၚ ေစသည အဓကအေၾကာငးအရာမားအား သရေစရနအတြကလညး အသးဝငသည။ အထြကနႈနးမား ျမငမားေရးသညလယသမားမား၏ အဓကရညရြယခကအၿမတမးအတြက မဟတေၾကာငးသရထား ရမည။ ေတာငသမားတြင စကပးေရး ဧရယာမားရၾကၿပးစကပးရန

အေျခအေနေပးမညဆပါက တစႏစပတလးသႏ တစခခငးတြင အထြကႏႈနးနမကေနမညဆေသာလညး သငေလာေသာသးႏမား ကတြဖကစကပး ျခငးႏငသးႏမားက အႀကမႀကမျပနစကျခငးျဖင စစေပါငးထတလပမႈက အျမငဆး ရရေစပါမည။

အဆင ၃ ထြကကနမား၏တနဖးကခန မနးျခငး

ရတသမးၿပးေသာအဓကသးႏမားႏင ေဘးထြကပစၥညးမား အားလး၏တနဖးက ခန႔မနးရနလအပသည။ ၄ငးအတြက သးႏႏင ေဘးထြကပစၥညးမားအား အသးျပျခငးတ႔ အေပၚမတည၍ နညးလမးအမးမးျဖင ဆကလကေဆာငရြကရန လအပသည။

�� အမတြငစားသးရနအတြကလယယာလပငနးမားထတလပမႈမား သ႔မဟတ လကေဆာငပစၥညးအေနျဖင ထတလပျခငးမားအတြက သးႏ၏ တနဖးအားဝယယရမညေဈးနႈနး (ဥပမာ။ အနးဆးေဈးမ) အေပၚတြငအေျခခ၍ ခန႔မနးတြကခကရပါမည။ ၄ငးတြငထြကကန မားက အျခားသမားအား လကေဆာငပစၥညးအျဖစေပးျခငး သ႔မဟတ အခမးအနားမားကငးပရာတြင ထညဝငေပးျခငးတ႔လညးပါဝငပါသည။

�� ထြကကနမားသည ရတသမးအၿပး ေဆာငရြကမႈအဆငဆင တြငေလလြငဆးရႈးမႈမား အတြကလညးအလားတပငဝယယရသည ေဈးနႈနး (အကယ၍ မသားစသည ၄ငးထြကကနအားဝယယရပါက)အေပၚတြငအေျခခ၍ သးႏတနဖးက ခန႔မနးတြကခကရပါမည။

�� ေရာငးခမႈအတြက ေရာငးခသညအခနတြင ေတာငသမား၏ ပမးမေရာငးေဈး (စကခငးေဈးနႈနးအေပၚတြင အေျခခ၍တနဖးအား ခန႔မနးတြကခကသည။ လယသမားမားတြငမတညေသာေဈးကြက ဆငရာမဟာဗဟာမား (အခ႕လယသမားမားသည ရတသမးၿပး သညႏင ေရာငးခၾကေသာလညး အခ႕သညထြကကနမားက

ေဈးနႈနးျမငမားခနတြင ေရာငးခရနအတြက သေလာငထားၾကသည) ရၾကသညအတြက ရႈပေထြးမႈမားရႏငသည။ သငေလာသည ေဈးနႈနးမားက သတမတႏငရနအတြက အဆပါမဟာဗဟာမားက သရနားလညထားရန အေရးႀကးပါသည။

အဆင ၄ စစေပါငးထြကကနအား (GP)တြကခကျခငး

သးႏစကပးေရးစနစတစခ၏ စစေပါငးထြကကနသညအဆပါသးႏ စကပးေရးစနစမတစႏစအတြငးရရေသာ စစေပါငးထတလပမႈ၏ ေငြသားတနဖးပငျဖစၿပး ၄ငးတြငေရာငးချခငး၊ ကယတငစားသးျခငး၊ လကေဆာငအျဖစေပးျခငး သ႔မဟတ ဆးရႈးျခငး (အထကတြင အေသးစတေဖၚျပခကအရ) စသညတ႔ ပါဝငပါသည။ ထ႔ေၾကာင စစေပါငးထြကကနသည တစႏစတြငရရေသာ ထြကကနတစခခငးစ ႏင ထြကကနပစၥညးအခြမား၏ အေရအတြကအား အဓကသးႏႏင ေဘးထြကပစၥညးမား၏ တစယနစေဈးနႈနးျဖငေျမာကထားျခငးပင ျဖစပါသည။ စစေပါငးထြကကန(GP) =

ဤတြင n သည ရတသမးၿပးေသာ သးႏမားႏင ေဘးထြကပစၥညး မား၏ အေရအတြကစစေပါငးျဖစပါသည။ စစေပါငးထြကကနက တစႏစတြင တစဧက (တစဟကတာ) မထြကကနမားကေဖၚျပေလ ရပါသည။ တစႏစတြငသးႏမးစလညလညစကပးပါကတစႏစတြင ပမးမထြကရေသာ စစေပါငးထြကကနသည သးႏအားလး၏ စစေပါငး ထြကကန/ အကြကအေရအတြက/ သးလညစကပးသည ႏစအေရအတြကပငျဖစပါသည။

Toolbox 7— သးႏစကပးေရးစနစတစခ၏ ပါဝငေဆာငရြကမႈအေပၚ မညကသ႔ေလလာအကျဖတမညနညး။3


အဆင ၅ ၾကားကာလတြငအသးျပေသာ

သြငးအားစမား (II) က တြကခကျခငး

ၾကားကာလတြင အသးျပေသာ သြငးအားစမားသညသည ႏစစဥ စကပး ထတလပမႈလပငနးမားလညပတရာတြငအသးျပေသာ ကနပစၥညးမား (ဥပမာ။ မးေစမား၊ ေျမၾသဇာ၊ ပးသတေဆး၊ဟမနး၊ ေလာငစာဆစသည) သြငးအားစအမးမးႏင ဝနေဆာငမႈလပငနး မား (ဥပမာ။ လယယာသးကရယာမား၏ ငားရမးခႏင သစပငခတ ျဖတျခငးဝနေဆာငမႈမား) ကသ႔ေသာ သြငးအားစအမးမးတ႔၏ တနဖးမားပငျဖစပါသည။ ၾကားကာလတြင သးျပေသာ သြငးအားစမား(II)=

ဤေနရာတြင n သည အသးျပခေသာသြငးအားစမား၏ စစေပါငး အေရအတြက ျဖစပါသည။ ေပါငးစပစကပးထားေသာသးႏမားအားလး သ႔မဟတ ဆကတကစကပးသည သးႏမားအားလး၏ ကနကစရတမားပါဝငၿပး တစႏစအတြငး တစဧကမ ထြကရသည ၾကားကာလတြင အသးျပေသာသြငးအားစမားက တငးတာသည။ သးလညစနစအတြက ၾကားကာလတြငအသးျပေသာသြငးအားစမားကတငးတာပါက တစႏစလငပမးမအသးျပေသာ သြငးအား စမားျဖစေၾကာငး သရထားရပါမည။ (သးႏအားလးအတြက ၾကားကာလတြင အသးျပေသာသြငးအားစ စစေပါငး/ အကြက အေရအတြက/ သးလညစနစစကပးသညႏစေပါငး)

အဆင ၆ စစေပါငးတနဖးျမငတကမႈအား

တြကခကျခငး (GVA)

စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈသည သြငးအားစမားအားလးမ စစေပါငး ထြကကနအားနႈတျခငးပငျဖစပါသည။ ၄ငးသညလယယာသးပစၥညး မား၏ တနဖးေလာနညးလာမႈ (စကပး၊ေမြးျမေရးစနစတစခတညး အတြကကသာ တြကခကျခငး) က ေပါငးစညးထားျခငးမရသည အတြက စစေပါငးတနဖးပငျဖစပါသည။ (ပ ၇။) သးႏမားေပါငးစပစကပးျခငးသ႔မဟတ ဆကတကစကပးပါက သးႏစကပးေရး စနစ၏စစေပါငးတနဖးျမငတကမႈသည တစႏစ ပတလးတြင ေျမတစဧက သ႔မဟတ တစဟကတာ) ေပၚတြင သးႏ အမးမးအတြကတြကခကထားေသာ ျမငတကလာသည တနဖး စစေပါငးအား ေပါငးထားျခငး ပငျဖစပါသည။

�� သးလညစကပးေရးစနစ (အကြကတစခတညးေပၚတြင သ႔မဟတ အကြကမားစြာေပၚတြင) ျဖစပါက သးႏစကပးေရး

ပ-၇။ စစေပါငးထြကကနအား ၾကားကာလတြင အသးျပသညသြငးအားစမားႏင စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ

စစေပါငးထြကကန= ၾကားကာလတြင အသးျပသညသြငးအားစမား+ စစေပါငးတနဖး ျမငတကမႈ

စနစ၏ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈသည တစႏစလငရရေသာ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈက အကြကအေရအတြကႏင သးလည စကပးသညႏစမား (ေျမတစဧက သ႔မဟတ တစဟကတာက ေဖၚျပသည) တ႔ျဖင စားျခငးပငျဖစပါသည။ အသားတငတနဖး တးျမငမႈ ႏင စကပး၊ေမြးျမေရးမ ရရသညဝငေငြတ႔အားတြကခက ျခငးကသ႔ေသာ ဆကလကေဆာငရြကမညစစစသးသပခကတြင စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ တစခတညးကသာသးႏစကပးေရးစနစ တစခခငးစအတြက အသးျပရေပလမမည။ အဆပါတစခတညး ေသာတနဖးသည စစတမးေကာကယမညေတာငသအမးမ းအတြက ရရေသာ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ တစခတညးကသာသးႏစကပး ေရးစနစတစခခငးစအတြက အသးျပရေပလမမည။ အဆပါတစခ တညးေသာ တနဖးမားသည စစတမးေကာကယမညလယသမားအမးမးတ႔အတြကရရေသာ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ၏ ပမးမ/ အနညး/ အမား တနဖးပငျဖစပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ ေတြ႔ြ႔ြ႔ဆေမးျမနးမႈတစခခငးစမ တြကခကၿပးေသာ ရလဒမားသည ျဖစႏငေျခရၿပး လကေတြ႔ြ႔ကသညရလဒမားျဖစရန အေရးႀကးပါသည။

စစေပါငးထြကကန (GP)သးႏမားႏင

၄ငးတ႔၏ေဘးထြကပစၥညးမား စစေပါငး တနဖး

ကယတငစားသးျခငး၊ေရာငးခ ျခငး၊ ေပးေဝျခငးႏင ဆးရႈးျခငး

ၾကားကာလတြင အသးျပသညသြငးအားစမားစကပးထတလပမႈလပငနးစဥမားတေလာကတြင

အျပညအဝအသးျပခေသာ သြငးအားစမားတနဖး

(မးေစမား၊ ေျမၾသဇာမား၊ ပးသတေဆးမား၊

ဟမနး ေဆးမား၊ ပစၥညးငားရမးခမား၊ စသညျဖင

စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ

3


အဆင၇ ေျမႏငလပသားထတလပမႈစြမးအားမားႏငအတ

သးႏစကပးေရးစနစ၏ အကးျဖစထြနးမႈကတငးတာျခငး

အပစတစခႏငအျခားအပစႏင ေဒသတစခႏငအျခားတ႔ရ လယသမား မား၏ အကးျဖစထြနးမႈက အကျဖတႏငရနႏင ႏႈငးယဥႏငရန ေျမႏင လပသားတ႔၏ ထတလပမႈစြမးအားဆငရာအခကအလကမား သည အလြနအေရးႀကးသည။ ထတလပမႈစြမးအား (၂) ခလးမ သတငးအခကအလကအမးမ းက ကညေထာကပေပးႏငေသာလညး ႏစခလးသည စစေပါငးတနဖးျမငတကမႈက အေျခခထားသည။

ေျမထတလပမႈစြမးအားသည စကပးေျမဧရယာေပၚတြင တစႏစ အတြငးဖနတးေပးႏငသည ဥစၥာဓနစေဆာငးထားမႈက တငးတာျခငး ျဖစသည။ အဆပါတငးတာခကမားသည ထတလပမႈလပငနးစဥရ တးတကမႈကေဖၚျပသည။ ၄ငးသည တစႏစအတြငးဧရယာတစခမ ရရေသာ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈကတငးတာသည (စစေပါငးတနဖး တးျမငမႈ /ဟကတာ/ႏစ)။ အဆပါညႊနးကနးသည ေျမရရရန အခကအခ ရသညေနရာမားႏင ၄ငးသတမတေျမဧရယာအတြငးတြင လယသမားသည အကးအရဆး ျဖစေစရနႀကးစားစကပး ထတလပ ေနသညေနရာမားအတြက အထးသငေလာပါသည။

လပသားထတလပမႈစြမးအားသည ထတလပမႈလပငနးစဥတြင ပါဝငသည အလပသမား၏ စြမးေဆာငခကအား တငးတာျခငးပင ျဖစပါသည။ ၄ငးသည စနစတစခတြငပါဝငသည လပငနးအေရ အတြကေပၚအေျခခထားသည ခမးသာၾကြယဝမႈပမာဏက တငးတာသည။ သ႔ေသာလညး လပသားထတလပမႈစြမးအား တငးတာရနအတြက နညးလမးမားစြာရပါသည။ ဥပမာ−လပသား အေရအတြကသည အလပလပေနေသာလပသားတစဦး အေပၚမတညျခငး၊ သ႔မဟတ လပဂၢလ− ေန႔ရကမား၏ အေရ အတြကအေပၚမတညျခငး။ ရာသခနအလပအကငသာရရႏငသည စကပးေရးက႑တြငလပသားထတလပမႈစြမးအားတငးတာသည နညးလမးအမးမးမ မတညေသာရလဒမားႏင အခငးခငးအကး ျပရလဒမား ထြကရႏငသည။ ၄ငးသညသးႏတစခအတြက အညႊနး ကနးမားတြကခကရနအတြက ျဖစႏငေသာလညး သးႏစကပးေရး ယနစအားလးအတြကလညး ပမသငေလာမႈ ရပါသည။ ဥပမာ− ၄ငးသညတစႏစပတလးရ လယသမားမား၏ဆးျဖတခကခမႈ ျဖစစဥမားကသရနားလညေစသည။ စကပးေရးတြင အလပလပ ေနေသာလပသား၏ တစႏစ အတြငး တနဖးတးျမငမႈသည စကပးထတလပမႈစနစတစခတြငအဆပါအလပသမား၏ စးပြားေရးအရ ေဆာငရြကႏငမႈစြမးရညက တငးတာျခငးပငသည။

တစေန႔လင လတစဦးတနဖးတးျမငမႈ တငးတာခကသည ထတလပမႈလပငနးစဥမားရ ေန႔ရကမားအတြက အလပသမား၏ ထတလပမႈစြမးအားကတငးတာႏငသညေကာငးမြနေသာနညးလမး တစချဖစပါသည။ လပသားထတလပမႈစြမးအား စစေပါငးသည ထတလပမႈလပငနးစဥမားတြငပါဝငသညအလပသမားမားအားလး၏ထတလပမႈ စြမးအားကညႊနျပသည။ ၄ငးသညတစႏစလငလပဂၢလမား−ေန႔ရကမား၏ စစေပါငးအေရအတြက၏ တနဖးတးျမငမႈ စစေပါငးကေဖၚျပသည။

မသားစဝငအလပသမားမား၏ဝငေငြစစေပါငး

(စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ-ငားရမးသညအလပသမားမား/ လပဂၢလ မား −ေန႔ရကမား/ ႏစ) သည စကပး၊ေမြးျမေရးလပကငေသာ မသားစမ သးႏစကပးေရးစနစတြငအသးျပေသာမသားစဝငအလပ သမားမား၏ တစရကမရရေသာစစေပါငးအျမတကတငးတာျခငး ပငျဖစပါသည။ ၄ငးသည အလပသမားသည လယယာျပငပလပငနး မားလပကငပါက ရရေသာဝငေငြႏငႏႈငးယဥႏငရနအတြကျပထား ပါသျဖင အလြနသငေလာသည အညႊနးကနးတစခပငျဖစပါသည။

3


နညးလမးမား ဤအပငးရ လယယာလပငနးစနစအား စစစသးသပရာတြင စာရငး အငးနညးပညာအရ ကယစားျပေတာငသမားအေပၚ အေျခချခငး မဟတေသာလညး ရညရြယခကျဖင နမနာေရြးခယျခငးနညးလမး ကအသးျပရပါမည။ အခ႕ကစၥမားသည ျဖစခေသာလညး ျဖစေပၚ လာလင ထးျခားေသာေျပာငးလမႈကေတြ႔ရရပါက အေရးႀကးသည ဟယဆရပါမည။လယယာစနစမားအားလးသည ေျပာငးလႏင သညအရာမားအျဖစ ထညသြငးစဥးစားထားေသာလညး ပမတညၿငမ မႈရသည လယယာမားကေရြးခယရနအၾကျပလပါသည။ လတတေလာတြင အဓကအကးအေျပာငးကာလ(ဥပမာ-အေရးေပၚ ကစၥရပတစခက ႀကေတြ႔ေနရျခငး သ႔မဟတ ေျပာငးေရႊ႕မည အမေထာငစ) အတြငးေရာကရေနေသာ အမေထာငစမားအား ထညသြငးမစဥးစားသငပါ။

သးႏစကပးေရးစနစ၏ အေသးစတအခကအလကမားက စစမး စစေဆးႏငရနအတြက ယခငအဆင (အဆင−၂.၃)တြငေဖၚျပထား သညစကပး၊ ေမြးျမေရးစနစတစခခငးစ၏ အမေထာငစအေရ အတြက ၅ မ ၁၀အထ ေရြးခယေဆာငရြကသငသည။ လယသမား မား၏ သးႏစကပးေရးစနစအမးမး၏ လကၡဏာမားကေဖၚျပရန

လအပသညအခကအလကမားစြာအတြက အခကအလကမား ေကာကယျခငး၊ စစညး၍စနစတက ေဆာငရြကျခငးႏင စစစသး သပသးျခငးတ႔အတြက အခနလအပမညျဖစပါသည။

သ႔ျဖစပါ၍ တစခါတစရတြင လယသမားတစဦးတညးအား အႀကမႀကမေတြ႔ဆေမးျမနးရနလအပပါသည။ အခကအလကမား ေကာကယျခငးအတြက အေသးစတေမးျမနးျခငးႏင အပစလက ေဆြးေႏြးျခငးတ႔ျဖင စတငေဆာငရြကရပါမည။ သ႔ေသာလညး အသးခ−စးပြားေရး (TECHNO-ECONOMIC) အပငးတြင လပငနးမားႏငတနဖးမားအားလး (အလပသမား၊ ထတလပမႈႏင ကနကစရတမား) အား စနစတကေလလာ ျပနလညေလလာႏင ရနအတြက ေမးခြနးလႊာမား အသးျပ၍အေသးစတေတြ႔ဆေမးျမနး ျခငးက ဆကလကေဆာငရြကရန လအပပါသည။ အေရအတြက ဆငရာအခကအလကမားက ေဆာဖဝ (ဥပမာ MICROSOFT EXCEL) အသးျပ၍ စနစတကေဆာငရြကရန လအပပါသည။ အခကအလကမားေကာကယရာတြင လယသမားမားႏငအတ စကခငးတြငေဆာငရြကသငေသာလညး မျငမးအခကအလက (SECONDARY DATA) ျဖငလညး ျဖညစြကေဆာငရြကႏငပါသည။

ထြကရလာမညအခကမားသးႏစကပးေရးစနစတစခခငးစအတြကသတမတေဖၚ ထတၿပးျဖစသည−

�� သးႏလညလညစကၿပးသည ရာသတစခလး၏ အေသးစတ ေဖၚျပခကသည လယသမားမား၏ေရြးခယမႈမားအတြက ကးေၾကာငးေဖၚျပခကမားက ရရႏငမညျဖစပါသည။ ၄ငးတြင သးႏစကပးမႈပစ၊ အစအစဥအလက သးႏစကပးျခငးႏင သးလည စကပးျခငးတ႔အားေဖၚျပသည ရပပအမးမးပါဝငႏငပါသည (ဥပမာ− ၉ အားၾကညရန)။

�� စးပြားေရးဆငရာစစစသးသပမႈဇယား၌ ၾကားကာလတြင အသးျပသည သြငးအားစမား၊ ထြကကနမားႏင သးႏစကပးေရးစနစတစခလးအတြက တစႏစအတြငး တစဧက (တစဟကတာ)မရရသည စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈသာမက အလပသမားတစဦး၏ ထတလပႏငမႈစြမးအားႏင လတစဦးတစရက ထတလပႏငမႈ စြမးအားတ႔အတြက ခန႔မနးတြကခကႏငသည အခကအလက မားပါဝငပါသည (ဥပမာ− ၁၁ အား ၾကညရန)။

တစေန႔လင လတစဦးတနဖးတးျမငမႈ တငးတာခကသည ထတလပမႈလပငနးစဥမားရ ေန႔ရကမားအတြက အလပသမား၏ ထတလပမႈစြမးအားကတငးတာႏငသညေကာငးမြနေသာနညးလမး တစချဖစပါသည။ လပသားထတလပမႈစြမးအား စစေပါငးသည ထတလပမႈလပငနးစဥမားတြငပါဝငသညအလပသမားမားအားလး၏ထတလပမႈ စြမးအားကညႊနျပသည။ ၄ငးသညတစႏစလငလပဂၢလမား−ေန႔ရကမား၏ စစေပါငးအေရအတြက၏ တနဖးတးျမငမႈ စစေပါငးကေဖၚျပသည။

မသားစဝငအလပသမားမား၏ဝငေငြစစေပါငး

(စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ-ငားရမးသညအလပသမားမား/ လပဂၢလ မား −ေန႔ရကမား/ ႏစ) သည စကပး၊ေမြးျမေရးလပကငေသာ မသားစမ သးႏစကပးေရးစနစတြငအသးျပေသာမသားစဝငအလပ သမားမား၏ တစရကမရရေသာစစေပါငးအျမတကတငးတာျခငး ပငျဖစပါသည။ ၄ငးသည အလပသမားသည လယယာျပငပလပငနး မားလပကငပါက ရရေသာဝငေငြႏငႏႈငးယဥႏငရနအတြကျပထား ပါသျဖင အလြနသငေလာသည အညႊနးကနးတစခပငျဖစပါသည။

3



Land preparation

Seeding

Spacing

Replantung

Trellising

Irrigation

Weeding

Fertilizing

Deinsectization

Harvesting

Stubble cleaning

Postharvest handling

Transportation

Selling

Snake gourd Raddish Yard long bean and Bitter gourd

ဥပမာ ၉။ ျမနမာႏငင၊ ကရငျပညနယ သေတာငႀကးၿမ႕နယရ ေရႊ႕ေျပာငးေတာငယာ စကပးရာ၌ ေျမျပငေပၚတြငေနရာယ ဖြ႔စညးတညေဆာကမႈအေနအထား (Simon AYVAYAN, 2018 မ ေရးဆြတငျပသည)။

river

to the village

division between four family (A to D)

ရပပသည ေကးရြာတစခ၏အနးအနားရ မသားစ (၄) စအၾကား မေဝထားေသာ ေတာငယာစကပးေရး၏ ဧရယာတစခကေဖၚျပ ထားသည။ ၁ မ ၇ အထရေသာ ေျမကြကႀကးတစခခငးစတြငမသားစမားမ ၄ငးတ႔၏ အလပသမားစြမးေဆာငရညအရ (အကြကA, B, C and D) ခြယစကပးထားျခငးျဖစပါသည။ စကပးၿပးတစႏစၾကာေသာအခါ မသားစ (၄) စပါရေသာ အဖြ ႔သည ေနာကထပေျမအကြက (ဥပမာ− ၁။) သ႔ေရႊ႕ေျပာငး စကပး ၾကၿပး အစတအပငး −၇ က ပလပထားခၾကသည။ ၄ငးတ႔သည လညလည စကပးၾကသ႔ ၇ ႏစၾကာၿပးေနာက ေျမအကြက−၇ ထသ႔ ျပနလညေရာကရလာၾကပါသည။

village

communal orchards

fallow land (1 to 7 years old)

current cultivated land

direction of the slope

3



Land preparation

Seeding

Spacing

Replantung

Trellising

Irrigation

Weeding

Fertilizing

Deinsectization

Harvesting

Stubble cleaning

Postharvest handling

Transportation

Selling

Snake gourd Raddish Yard long bean and Bitter gourd

သးႏစကပးေရးစနစအတြငးရ လပငနးအမးမးအတြက အလပသမားလအပခကမားက ေဖၚျပထားသည (မနလာဥ/ပေတာငရည/ ၾကကဟငးခါးသး/ ပလငးေျမြသး)။တစႏစပတလးအတြက အလပသမားမားလအပခကသာမက အလပသမားလအပမႈ အမားဆးအခနကလညးေဖၚျပထားပါသည။

ဥပမာ ၁၀။ဧရာဝတျမစဝကြနးေပၚေဒသရ ဘကေလးႏငေမာလၿမငကြနးၿမ႕နယမားရ သးႏစကပးေရးစနစတစခခငးစ၏ အေသးစတေဖၚျပခက (Yi-Jen Lu, 2017 မ ေရးဆြေဖၚျပသည)။

MayJu

neJu

ly

August

September

October

November

December

January

February

MarchApril

80

70

60

50

40

30

20

10

0

men-days/acre

ရပပသည ေကးရြာတစခ၏အနးအနားရ မသားစ (၄) စအၾကား မေဝထားေသာ ေတာငယာစကပးေရး၏ ဧရယာတစခကေဖၚျပ ထားသည။ ၁ မ ၇ အထရေသာ ေျမကြကႀကးတစခခငးစတြငမသားစမားမ ၄ငးတ႔၏ အလပသမားစြမးေဆာငရညအရ (အကြကA, B, C and D) ခြယစကပးထားျခငးျဖစပါသည။ စကပးၿပးတစႏစၾကာေသာအခါ မသားစ (၄) စပါရေသာ အဖြ ႔သည ေနာကထပေျမအကြက (ဥပမာ− ၁။) သ႔ေရႊ႕ေျပာငး စကပး ၾကၿပး အစတအပငး −၇ က ပလပထားခၾကသည။ ၄ငးတ႔သည လညလည စကပးၾကသ႔ ၇ ႏစၾကာၿပးေနာက ေျမအကြက−၇ ထသ႔ ျပနလညေရာကရလာၾကပါသည။

3


3,000,000

2,500,000

2,000,000

1,500,000

1,000,000

500,000

0

3,000,000

2,500,000

2,000,000

1,500,000

1,000,000

500,000

0

Cropping system 1 2 3 4 H 4 C 5 H 5 C 6 7 8

Cropping system 1 2 3 4 H 4 C 5 H 5 C 6 7 8

Kyat/acre/year

Kyat/man-day/year LABOUR PRODUCTIVITY

LAND PRODUCTIVITY

အဆပါေဖၚျပခကသည လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလ

အသးျပလာမႈ အားလးကျခငေေတြ႔ရရေသာ ျမငကြငးအတြငးရ

သးႏစကပးေရးစနစ အမးမးတ႔အၾကား ေျမႏငလပသားတ႔၏

ထတလပမႈစြမးအားမား ႏငးယဥမႈအတြက အသးျပႏငသည။

ပတြငေဖၚျပထားသညမာ − ဥပမာ သးႏစကပးေရးစနစမား

အၾကားထတလပမႈ စြမးအားမား၏ သသသာသာကြာျခားမႈက

ေဖၚျပထားသည။ ထသ႔ကြာျခားခကမားအား စကပးေရး−ေဂဟ

စနစဆငရာ အဟန႔အတားမားႏင လယသမားမား၏ နညးပညာ

ဆငရာေရြးခယမႈတ႔ကအေျခခ၍ရငးလငးေဖၚျပရနလအပပါသည။

ဥပမာ ၁၁။ ဧရာဝတျမစဝကြနးေပၚေဒသ၊ ဘကေလးႏငေမာလၿမငကြနးၿမ႕နယမားရ သးႏစကပးေရးစနစ (၈) ခ၏ ေျမထတလပ ႏငမႈစြမးအား (စစေပါငးတးျမငမႈ / ဧက/ႏစ) ႏင လပသားထတလပႏငမႈစြမးအား (စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈလဦးေရႏင အလပလပသညရက/ႏစ) (Yi-Jen Lu, 2017 မ ေရးဆြေဖၚျပသည)။

C ရတသမးေျခြေလ႔စကျဖင ရတသမးျခငး၊

H လကျဖငရတသမးျခငး

1 ပလပထားျခငး (မးရာသတြင) / ႀကပကထားသညေႏြစပါး

2 ကနစြနးရြက

3 ကနစြနးရြက + ပလပထားျခငး(မးရာသ) /ႀကပကစကပးသည

4 ကပကစကပးသညမးစပါး/ ျကပကစကပးသညေႏြစပါး

5 ေရႊ႕ေျပာငးစကပးသည မးစပါး / ႀကပကစကပးသညေႏြစပါး

6 ႀကပကစကပးသညမးစပါး

7 ပလငးေျမြသး / ၾကကဟငးခါးသး / ပလငးေျမြသး / ၾကကဟငးခါးသး

8 မနလာဥျဖ / မနလာဥျဖ / ပေတာငရည + ၾကကဟငးခါးသး / ပလငးေျမြသး

3


အဆင ၃.၂။ တရစ ၦာနေမြးျမေရးစနစမား၏ နညးပညာဆငရာအစအစဥမားႏင စးပြားေရးအရ ပါဝငေဆာငရြကမႈမားအေပၚ စစစသးသပျခငး

နယပယႏငပါဝငသညအခကမား၃

တရစာၦနေမြးျမေရးစနစသည တရစာၦနမား၊ ေျမ၊အလပသမားႏင

အျခားေသာ ထတလပမႈဆငရာအခကမားက တရစာၦနထြကကန

မားရရရနအတြက ျပလပသညနညးလမးတစခပငျဖစပါသည

(Reboul, 1976)။ တရစာၦနေမြးျမေရးစနစတစခသည မးစတတ

ညေသာတရစာၦနအပစအား ၄ငးတ႔ေမြးဖြားသညအခန

သ႔မဟတ ဝယယသညအခနမႀကးထြားလာသညအထ ေမြးျမ

သညနညးလမး တစခပငျဖစပါသည။

တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား၏ အမးအစားကြျပားမႈမားကေဖၚျပရန

တရစာၦနအပစ၏ လကၡဏာမား၊ တရစာၦနေမြးျမမႈပစ၊ တရစာၦန

အပစအားလယသမား၏ စမအပခပမႈ၊နညးပညာဆငရာရလဒမား

(ထြကကနမားႏင ေဘးထြကပစၥညးမား)၊ တရစာၦနမားအတြက

ေရႏင အစားစာမား၊ ကနးမာေရး၊ ေနထငသညေနရာ၊ ပငရင၏

ပစႏင အပစအလကစမခန႔ခြမႈမားႏင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ၏

စးပြားေရးအရ ပါဝငေဆာငရြကမႈစသည အခကမားအေပၚစစစ

သးသပရနလအပပါသည။

ေမြးျမေရးစနစမားအတြက တရစာၦနမား၏ ဖြ႕စညးတညေဆာကပ သညပမရႈပေထြးသည။ တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ၏ စးပြားေရးႏင နညးပညာဆငရာရလဒမားက ဆးျဖတႏငရနတြက သားေဖာက သညစနစတြင ပါဝငျခငး ရ၊မရ အေပၚအေျခခ၍ ကးကားခကမးမး ကအသးျပရပါမည။

�� တရစာၦနမားအသားတးေရးက အေျခခသည ေမြးျမေရးစနစ တစခအတြက တရစာၦနတစေကာင၏ အသားတးမႈရလဒမားျဖင ေဖၚျပႏငသည။

�� သားေဖာကျခငးတြငပါဝငသည တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ အတြကအမတစေကာငမ သားေပါကႏငမႈရလဒမားကေဖၚျပျခငး ပငျဖစပါသည။ (ဥပမာ ႏြား၊ ဝက ၊သး၊ ဆတ သ႔မဟတ ၾကကမ)

ကြႏြားမား၏ လကၡဏာမား

�� ေမြးျမထားေသာတရစာၦနမား၏မးစတႏင မးကြမားႏင ၄ငးတ႔၏ မးရးဗဇလကၡဏာမားျဖစပါသည။ အဓကေမးခြနးတစခမာ လယသမားမားသည သ/သမတ႔ ေမြးျမထားေသာမးကြမားက အျခားမးမားႏင မညကသ႔ႏငးယဥေဖၚျပမလပင ျဖစပါသည။

�� အပစမားအတြငးရအဖ၊အမ၊ အသကႏင လပငနးမားအရ တရစာၦနအပစအမးမး

�� တရစာၦနအပစ၏ ဖြ႔စညးတညေဆာကပ (အပစတစခခငးစရ အေရအတြက)

တရစာၦနေမြးျမေရးနညးလမးမား

�� အသားတးအတြက ေမြးျမသညစနစမားကၾကညမညဆပါက စစစသးသပရာတြင ပါဝငမည တရစာၦနမားအပစတမ တရစာၦနမား သညေမြးျမေရးျခသ႔ တစခနတညး ေရာကရလာ၍ တညေသာ လကၡဏာမားႏင အတတကြေမြးျမထားသ႔ တစခနတညးတြင ေရာငးချခငး သ႔မဟတ သတျဖတျခငး(အသားေဖာ) တ႔ႏင ကကညမႈရရပါမည။ တရစာၦနအပစအသးသး ကေလလာရာတြင တရစာၦနမားသည အသကဘယေလာကရသ႔ မညသည အခနတြင ေရာကရ၍ ေမြးျမေရးျခတြငမညမၾကာၿပလဆသညက ဆးျဖတရန လအပပါသည။ သားေဖာကျခငးႏင အသားတးေရးအတြက

C ရတသမးေျခြေလ႔စကျဖင ရတသမးျခငး၊

H လကျဖငရတသမးျခငး

1 ပလပထားျခငး (မးရာသတြင) / ႀကပကထားသညေႏြစပါး

2 ကနစြနးရြက

3 ကနစြနးရြက + ပလပထားျခငး(မးရာသ) /ႀကပကစကပးသည

4 ကပကစကပးသညမးစပါး/ ျကပကစကပးသညေႏြစပါး

5 ေရႊ႕ေျပာငးစကပးသည မးစပါး / ႀကပကစကပးသညေႏြစပါး

6 ႀကပကစကပးသညမးစပါး

7 ပလငးေျမြသး / ၾကကဟငးခါးသး / ပလငးေျမြသး / ၾကကဟငးခါးသး

8 မနလာဥျဖ / မနလာဥျဖ / ပေတာငရည + ၾကကဟငးခါးသး / ပလငးေျမြသး

၃ ထတရစာၦနေမြးျမေရးလပငနးစနစက တရစာၦနေမြးျမေရးစနစစစစသးသပျခငးနညးပညာေပးစာစဥ (Barral et al, 2012) မ ေကာကနတထားပါသည။ လယယာလပငနးမားကအကျဖတျခငး-ေဒသငယတစခအတြငးမာရေသာ မသားစစကပးေရးလပငနး မားကခြျခမးေလလာစစစျခငး။ ဂဟနေရ႕ေဆာငတပ၊ ဆမားၾတား၊ အငဒနးရား၏ဘြ႔လြနေလလာမႈနငသေတသနတ႔အတြက အေရ႕ေတာငအာေရေဒသ ( SEARCA ) မေရးဆြထားသည။

3


တရစာၦနအပစမားအေပၚ လယသမား၏စမခန႔ခြမႈ သားေဖာကသညနညးလမးကေဖၚျပႏငရနအတြက အဓကကေသာေမးခြနးမားစြာအား ေမးျမနးရနလအပပါသည။

�� လယသမားသညမညသည မးကြအမးအစားအားေရြးခယခသလ။ လယသမားသည တရစာၦနအမမားအတြက ေမထနမသားစပျခငးက အသးျပခပါသလား။ သ႔မဟတ သ/သမသည သဘာဝအေလာကမတလကသည နညးလမးက ေရြးခယခသလား။ ထနညးလမးက ေရြးခယခပါက မတလကျခငး တြငထနးခပမႈမားရပါသလား (အဖႏငအမတ႔က ေရြးခယ၍ မတလကေစျခငး၊ အဖအားအမမားရသညေနရာတြင ထားရျခငး စသညျဖင) အမေကာငအငယေလးမား၏မညသညအသက အရြယမစတင၍ သားေဖါကျခငးအတြက အသးျပသနညး။

�� ေမြးဖြားခသညအပစသည အတတကြရပါသလား။ ရပါက မညသညကာလမားတြင ေနရာခထားသနညး။ မညသညအခကအခမားႀကေေတြ႔ရသလ။

�� လယသမားမားသည သားေဖာကႏငမညအဖမားက မညသညသတမတခကမားအရ ေရြးခယခသလ။

�� တရစာၦနအဖႏငအမားက မညသညအရြယတြငဖယထတ သတပစေလရသလ။

�� အမတစေကာင၏ သားေပါကသည အခနတစခႏငတစခ အၾကားပမးမၾကာခန ဘယေလာကလ။

�� သားတစေကာငေပါကလငပမးမအေကာငေရဘယေလာကလ။

�� ႏ႔မျဖတမအေကာငငယမား၏ေသနႈနးဘယေလာကရပါသလ။

�� တရစာၦနအမမား၏ သားေပါကနႈနးဘယေလာကလ။ တရစာၦနအမတစေကာငသည သားေပါကရနအတြက အခနဘယေလာကၾကာသလ။

�� အဆပါ နညးပညာဆငရာရလဒမား (ထြကကနမားနင ေဘးထြကပစၥညးမား)

ႏ႔

�� အမမားအတြက ႏ႔တကသညအခနကာလမားသည တညမႈရပါသလား သ႔မဟတ သတ႔သည ျပန႔ကေနပါသလား။

�� အမတစေကာငအတြက ႏ႔တကသညကာလသည အခနမညမၾကာျမငသနညး။ မညသညလတြင စတင၍ မညသညလတြင ၿပးဆးပါသနညး။

�� အမတစေကာင၏ ႏ႔တကသညကာလတေလာကလးမ ထတလပႏငေသာ ႏ႔မား၏ပမာဏက ေဖၚျပနငသည မဥးေကြးပစတစခအား ေရးဆြႏငရနအတြက တစရကလင အမတစေကာငမ ႏ႔ပမာဏမညမရသညက ေမးျမနးရပါမည။

�� ႏ႔ထြကျခငးသည မညကသ႔ ၿပးဆးသြားသနညး။

�� ႏ႔၏ အရညအေသြးက ဘယလလ။

�� ႏ႔၏အရညအေသြးအေပၚမတည၍ ေဈးနႈနးဘယလေျပာငးလသနညး။

ေရာငးခသညတရစာၦနမား

�� တရစာၦနငယေလးမား− တရစာၦနအေကာငငယေလးမားအား မညသညအသကအရြယတြင ေရာငးခသနညး။ သတမတထား သညအသကအရြယ သ႔မဟတ သတမတထားေသာအေလးခန တြငေရာငးခပါသလား။ သ႔မဟတပေသမဟတပေရာငးခပါသလား။ မညသညခနတြငေရာငးရမညက လယသမားသညမညကသ႔ ဆးျဖတသနညး။ တရစာၦနမား၏ အသကအရြယ၊ ေရာငးခသည အခနကာလ စသညတ႔အေပၚမတည၍ မညသညေစးျဖငေရာငးခ သနညး (တရစာၦနတစေကာင၏ ေဈးႏႈနး သ႔မဟတ အရင အေလးခန၏ တစကလဂရမ သ႔မဟတ အေသတစေကာင၏ တစကလဂရမ)။

�� ဖယထတသတပစလကေသာ တရစာၦနမား− အမမားႏင အဖမား၏ မညသညအသကအရြယတြင ဖယထတသတပစလက သနညး။ လယသမားသည ၄ငးတ႔ကမညသည အသကအရြယ တြငေရာငးခရန ဘယလဆးျဖတခသလ။ အပစတစခတြင အထးဘယႏစေကာင ပါဝငပါသလ။ ခန႔မနးေရာငးေဈးက ဘယေလာကလ (အရငေရာငးျခငး ႏင သတျဖတၿပးမ ေရာငးျခငးတ႔အေပၚမတည အေလးခန )

3


ဥမား

�� အမတစေကာငမ ဥအေရအတြက ဘယေလာကထတလပ ပါသလ။ ဥမား၏ ေဈးကဘယေလာကလ။

�� လယသမားသည သ၏တရစာၦနမရရေသာ ထြကကနမားက ဘာလပသလ။ ၄ငးတ႔က ေရာငးခပါသလား။ သ႔မဟတ မသားစမ စားသးပါသလား သ႔မဟတ စကပး၊ ေမြးျမေရး အတြကျပနလည အသးျပပါသလား။ အေကာငငယေလးမားက သမးဆညးထားပါ သလား။ လမႈေရးအရ သ႔မဟတ ဘာသာေရးအရလကေဆာင ေပးလကပါသလား။

ေဘးထြကပစၥညးမား

�� လယသမားမားသည ၄ငး၏ တရစာၦနမားမမညသည ေဘးထြကပစၥညးမားကရရၿပး အဆပါပစၥညးမားကဘယလ အသးျပသလ။

- သး ေမြးလား၊ သားေရလား၊ အေမြးလား၊အေတာငလား၊ငကသကလား။

- တရစာၦနေခးလား။

- တရစ ၦာနမားမ စြန႔ပစပစၥညးမားလား (ဥပမာ− သးႏစကပးေရးစနစမားတြင အသးျပႏငသည)။

တရစာၦနမားအတြက ေရႏငအစားအစာမား

�� ေရ− လယသမားသည ၄ငး၏တရစာၦန အတြကေရမျပတ ရရရန ဘယလသႏငသလ။ ၄ငးတ႔တြင ျမစမား၊ ေရကနႀကးမား သ႔မဟတ ေရကနငယမားမ ေရမားရရႏငပါသလား။ သ႔မဟတ လယသမားမားသည တရစာၦနမားအတြက ေရသယယေပးရပါ သလား။ ေရသယယေပးရပါကအဆပါလပငနးအား မညသက ႀကးၾကပကြပကပါသလ (ကေလးမား၊အငားလပသားမား)။ တရစာၦနအပစ ေနရာေျပာငးေရႊ႕ပါက ဘာေတြျဖစမလ။ တရစာၦနမားေရရရနအတြက ေရႊ႕ေျပာငးေပးရလား။

�� စကပးသညေျမမတရစာၦနအစားအစားမားရရႏငသညအရငးအျမစမားက အကျဖတေလလာျခငး

- တရစာၦနမား၏ စားကကေျမအျဖစအသးျပႏငသည ဧရယာမားႏင တရစာၦနအစားအစာမား ထတလပရနအတြက အသးျပႏငသည ဧရယာမားမ တရစာၦနအစာထတယမႈအား သတမတျခငး

- သဘာဝအတငးရေနေသာ စားကကေျမ − ေပါကေရာကေန ေသာမးမားပါဝငသည အခးအဆမားကေဖၚျပျခငး၊ တရစာၦနထနးေကာငးျခငးကမညသည အခါတြင အခနၾကာၾကာအသးျပသလ။ တရစာၦနအစားအစာအတြက ျဖတေတာကပစသလား။ ေျမျသဇာေကြးပါသလား။ ဘာေတြန႔ ဘယအခနမာလ။ ၄ငးစားကကေျမကျခကာထားသလား၊ ၄ငးစားကကေျမထမာ သစပငေတြရပါသလား။ ၄ငးတ႔က အသးျပပါသလား။ ထအလပတစခခငးစအတြက ပါဝငရမည အလပသမားအေရအတြကအား သတမတပါ။

- စကပးထားသညစားကကေျမ− အလားတအေၾကာငးအရာမားျဖင ေဖၚျပရန။

- အျခားမညသညအစားအစာမားထတလပသနညး၊ သ႔မဟတ ဝယယသနညး။ တစႏစတြင မညသညကာလအပငးအျခား၌ တရစာၦနမားအား အစားအစာေပးသ႔ ပမာဏဘယေလာကေပး သလ။ တရစာၦနမားက ဘယသထနးေကာငးသလ။ ထနးေကာငးသမားအျဖစ အလပသမားမားက လပေပးသလား။

တရစာၦနကနးမာေရး

�� တရစာၦနမားတြင ကနးမာေရးခတမႈမား သ႔မဟတ ထခကမႈမား ရပါသလား။ ရသညဆပါက ဘယလအမးအစားလ။

�� လယသမားမားသည နာမကနးေသာတရစာၦနမားက ဘယလျပစ ေစာငေရာကသလ။ တရစာၦနမားအတြက မညသညေဆးဝါးမားျဖငကသေပးသလ။

�� လယသမားမားသည တရစာၦနမားမညသညအေၾကာငးေၾကာင ေသဆးရျခငးက မညကသ႔ရာေဖြသရႏငပါသလ။ထ႔ျပငလယသမား သညတရစာၦနမား၏ ကနးမာေရးကမညကသ႔စစေဆးပါသလ။

�� လယသမားမားသည ကာကြယသညနညးလမးတစခခက အသးျပသလား။ အသးျပသညဆပါက ၄ငးအတြကရာသအလက အခနဇယားအတငး ေဆာငရြကပါသလား။

�� လယသမားမားသည တရစာၦနမားအတြက ကာကြယေဆးထးေပးပါသလား။

တရစာၦနမားအတြက ေနရာထငခငးမား

�� တရစာၦနမားအား စာျဖငမတသားထားသလား။ ညဘကသ႔မဟတ တစႏစ၏အခ႕ခနမားတြင ၄ငးတ႔ေနထင မညေနရာရပါသလား။

�� လယသမားမားသည တရစာၦနမားအတြကအေဆာကအဦး ထားရေပးပါသလား။ ထားရေပးသညဆပါက ဘာအမးအစားလ။

�� တရစာၦနအစားအစာမား သေလာငရနအတြက အေဆာကအဦးမားရပါသလား။

�� အျခားလပငနးမားလပရနအတြကလညး အဆငေျပေစသ႔ ထတလပမႈကတးတကေစရနအတြက ဒဇငးဆြထားေဆာကလပထားလား။

ေရာငးခသညတရစာၦနမား

�� တရစာၦနငယေလးမား− တရစာၦနအေကာငငယေလးမားအား မညသညအသကအရြယတြင ေရာငးခသနညး။ သတမတထား သညအသကအရြယ သ႔မဟတ သတမတထားေသာအေလးခန တြငေရာငးခပါသလား။ သ႔မဟတပေသမဟတပေရာငးခပါသလား။ မညသညခနတြငေရာငးရမညက လယသမားသညမညကသ႔ ဆးျဖတသနညး။ တရစာၦနမား၏ အသကအရြယ၊ ေရာငးခသည အခနကာလ စသညတ႔အေပၚမတည၍ မညသညေစးျဖငေရာငးခ သနညး (တရစာၦနတစေကာင၏ ေဈးႏႈနး သ႔မဟတ အရင အေလးခန၏ တစကလဂရမ သ႔မဟတ အေသတစေကာင၏ တစကလဂရမ)။

�� ဖယထတသတပစလကေသာ တရစာၦနမား− အမမားႏင အဖမား၏ မညသညအသကအရြယတြင ဖယထတသတပစလက သနညး။ လယသမားသည ၄ငးတ႔ကမညသည အသကအရြယ တြငေရာငးခရန ဘယလဆးျဖတခသလ။ အပစတစခတြင အထးဘယႏစေကာင ပါဝငပါသလ။ ခန႔မနးေရာငးေဈးက ဘယေလာကလ (အရငေရာငးျခငး ႏင သတျဖတၿပးမ ေရာငးျခငးတ႔အေပၚမတည အေလးခန )

3


နညးလမးမားတရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားအားအကျဖတႏငရန အသးျပထား သည ေလလာမႈနညးလမးမားသည သးႏစကပးေရးစနစမားက စးစမးေလလာရာတြင အသးျပသညနညးလမးမားႏင တစထပ တညးတညပါသည (အဆင ၃.၁)။ ၄ငးတ႔တြင လယယာလပငနး စနစတစခခငးစ၏ အမေထာငစေပါငး ၅ စမ ၁၀ စ အထအား အေသးစတေလလာစးစမးမႈမားႏင အတလြတလပစြာေျပာဆႏင သည ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးႏင အပစအလကေဆြးေႏြးျခငးတ႔လညး ပါဝငပါသည။ အသးျပသညနညးလမးမားဆငရာ အခကအလက အေသးစတကသရႏငရနအတြက စာဖတသသည ဤအပငးက ကးကားႏငပါသည။

ထြကရလာမညအခကမား�� တရစာၦနေမြးျမေရးစနစႏငအတ လယသမား၏ စမခန႔ခြမႈနညး

လမးမားႏင အခနဇယားတ႔၏ အေသးစတေဖၚျပခက။

�� ကြႏြားအပစမား၏ သသရာစကဝနး

�� အထကတြငရငးျပထားသညအတငး စးပြားေရးဆငရာစစစသးသပခက (ဥမာ ၁၂ ႏင ၁၃)။

တရစာၦနေမြးျမေရး နညးလမးမားအတြက အလပသမားအခနဇယား တစခေရးဆြျခငး

�� တစႏစတြင မတညေသာအခနမားရ တရစာၦနအေကာငအေရ ဘယေလာကအတြက အလပသမားဘယေလာကလအပသလ။

�� အလပတစခခငးစအတြကအလပသမားဘယႏစေယာကပါဝငသလ။

�� အလပတစခခငးစအတြက အခနဘယေလာကၾကာမလ။

၄ငးစနစ၏ နညးပညာဆငရာ အားနညးခကမား

�� လယသမားမားသည ၄ငး၏တရစာၦနေမြးျမေရးစနစပဖြ႔ျဖးတး တကလာေစေရးအတြက မညသညအတားအဆးမားက ေကာလႊား ရမညနညး။

- တရစာၦနအစားအစာရရႏငေသာ အရငးအျမစမား ရားပါးပါသလား။ သ႔မဟတ ၄ငးထြကကနမားေရာငးခႏင သညေနရာ ရားပါးပါသလား။

- တရစာၦနမားထားရမညေနရာ သ႔မဟတ တရစာၦနအစား အစာမား သေလာင ထားရရမညေနရာ မရပါသလား။

- သတမတအခနကာလအတြငး အလပသမားလအပခက အလြနမားေနပါသလား။ မားေနပါကမညသညအလပ (ႏ႔ထတျခငး၊ တရစာၦနမားအတြက ေရသယယေပးျခငး) အတြက အလပသမားအမားဆးလအပပါသလ။

- ေဒသခမား၏ သးႏမားအေပၚ ထခကႏငမႈရသညအတြက ၄ငးတ႔မ ဖအားေပးမႈမားခေနရပါသလား။

- လယသမားသည ၄ငး၏တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ ဖြ႔ၿဖးတးတက ေအာငေဆာငရြကရာတြင တရစာၦနမား၏ ကနးမာေရးထခက ႏငမႈေၾကာင အေႏာငအယကမားျဖစေပၚေစပါသလား။

- လယသမားမားသည တရစာၦနေမြးျမေရးက ထပမတးခ႕ ေမြးျမေရးစနစအတြက ေငြမလေလာကမႈ၊။

ပငဆငမႈပစမားႏင ထနးေကာငးေရးအစအစဥမား

�� တရစာၦနမားသည ပငရငတစဦး သ႔မဟတ အမားႏင သကဆငပါသလား။

�� မညသက တရစာၦနမားက ေစာငၾကညေပးပါသလ။ ထနးေကာငးမညသမားႏင ဘယလစာခပမးက ခပဆထားပါသလ။

တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ၏ စးပြားေရးအရ ပါဝငေဆာငရြကမႈ တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား၏ စးပြားေရးအရပါဝငေဆာငရြကႏင မႈတ႔က စစစသးသပရာတြင သးႏစကပးေရးစနစမားအား စစစသးသပျခငးပစႏင ဆငတပါသည။ (Tool box− ၈)

3


နညးလမးမားတရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားအားအကျဖတႏငရန အသးျပထား သည ေလလာမႈနညးလမးမားသည သးႏစကပးေရးစနစမားက စးစမးေလလာရာတြင အသးျပသညနညးလမးမားႏင တစထပ တညးတညပါသည (အဆင ၃.၁)။ ၄ငးတ႔တြင လယယာလပငနး စနစတစခခငးစ၏ အမေထာငစေပါငး ၅ စမ ၁၀ စ အထအား အေသးစတေလလာစးစမးမႈမားႏင အတလြတလပစြာေျပာဆႏင သည ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးႏင အပစအလကေဆြးေႏြးျခငးတ႔လညး ပါဝငပါသည။ အသးျပသညနညးလမးမားဆငရာ အခကအလက အေသးစတကသရႏငရနအတြက စာဖတသသည ဤအပငးက ကးကားႏငပါသည။

ထြကရလာမညအခကမား�� တရစာၦနေမြးျမေရးစနစႏငအတ လယသမား၏ စမခန႔ခြမႈနညး

လမးမားႏင အခနဇယားတ႔၏ အေသးစတေဖၚျပခက။

�� ကြႏြားအပစမား၏ သသရာစကဝနး

�� အထကတြငရငးျပထားသညအတငး စးပြားေရးဆငရာစစစသးသပခက (ဥမာ ၁၂ ႏင ၁၃)။

Toolbox 8— တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား၏ စးပြားေရးအရ ပါဝငေဆာငရြကႏငမႈအား စစစသးသပျခငး

စစေပါငးတနဖးျမငတကမႈ (GVA) သည တစႏစတြင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစျဖငရႏငေသာ ခမးသာၾကြယဝမႈက ပထမဦးဆးေဖၚျပခက တစခပငျဖစပါသည။ ေယဘယအားျဖင GVA သည သားေပါကမည အမတစေကာငမရရႏငမည ဥစၥာဓနစေဆာငးထားမႈက ခန႔မနးတြကခကျခငးျဖစပါသည။

စစေပါငးထြကကန(GP)စစေပါငးထြကကန= တရစာၦနေမြးျမေရးစနစတစခအတြငး ကြႏြား မားထနးေၾကာငးျခငး၏ နညးပညာဆငရာရလဒမားႏင အသးျပသည ထြကကနမားအေပၚ အေျခခသညႏစစဥသာမနထြကကန GP (သာမနႏစတစႏစအတြက) = ထြကကနမားက ေရာငးချခငး၊ ေပးကမးျခငး၊ လပအားခအျဖစအသးျပျခငး၊ မသားစစားသးျခငး စသညတ႔အျပင စနစတြငကနရေနေသာ ထြကကနမားႏင ေဘးထြက ပစၥညးမား (ဥပမာ− တရစာၦနမား သ႔မဟတ အသား၊ႏ႔၊ သးေမြး၊ သားေရ) အားလး၏ စစေပါငးတနဖးပငျဖစပါသည။ တရစာၦနမား ႀကးထြားလာျခငးမ တနဖးျမငတကလာျခငးလညးပါဝငပါသည။

ၾကားကာလတြင အသးျပသညသြငးအားစမား (II)

II= မးေဖာကသညနညးလမမား၊ တရစာၦနမားအား အစာေကြ းျခငး၊ တရစာၦနေဆးကသမႈ ကနကစရတမား၊ ထနးသမးျခငးစသညတ႔ႏင ဆကႏြယသည ကနကစရတမားအားလးစစေပါငးယာယသ႔မဟတ အျမတမးအလပသမားမားကလညး ရဖနရခါ ခန႔အပထားပါသည။ မသားစအလပသမားမားမရရမည လပအားခစစေပါငး သ႔မဟတ စစေပါငးအျမတက ခန႔မနးတြကခကႏငရနအတြက အဆပါအလပ သမားမား၏ ကနကစရတက GVA မ နႈတယထားရမည။

စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ (GVA)− GVA = GP− II

အသားတငတနဖးတးျမငမႈႏင စကပး၊ ေမြးျမေရးဝငေငြတ႔ႏင စပလဥးသည တြကခကမႈတ႔ကသ႔ေသာ ဆကလကေဆာငရြက မည စစစသးသပခကတြင တရစာၦနေမြးျမေရး စနစတစခခငးစ အတြက စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈကသာ အသးျပသည။ အဆပါ တနဖးမားသည စစတမးေကာကယထားေသာ လယသမားအမးမး ၏ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ၏ ပမးမ/ အနညး/ အမားတနဖးတ႔ ပငျဖစပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးတစခစမ တြကခက ထားေသာရလဒမားသည တကမနကနျပး လကေတြ႔ကကျဖစေစ ေရး ျပနလညစစေဆးရနအလြနအေရးႀကးပါသည။

3


ေအာကတြငေဖၚျပထားသညပသည ဝကေမြးျမေရးစနစ၏သားေဖါကသညနညးလမးႏင ၄ငး၏စးပြားေရးရလဒ မားျဖစပါသည။ ပသည ေသဆးျခငး၊ ေသဆးသညနႈနး၊ အစားထးျခငး စသညအခကမားက ထညသြငးစဥးစား ထားသည သားေပါကျခငးမ ႀကးထြားျခငးအထ အဆငဆငျဖစေပၚလာမႈကေဖၚျပပါသည။ အခကအလကမားသည အမတစေကာငမ သားေပါကဖြားမႈအတြက တြကခကထားသည ပမးမတနဖးမား ပငျဖစပါသည။ ေဖၚျပထားေသာ ဇယားသညသားေပါကျခငးႏင ႀကးထြားေစျခငးလပငနးမား၏ စးပြားေရးရလဒမားက စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈႏင ထတလပမႈစြမးအား (အမတစေကာငမရရခကႏင အလပသမားတစဦးမရရခက) တ႔ျဖငေဖၚျပထားသည။

Rent-in boar 1 sow

0.3 sow sold

12 piglets

5 weaned females

3.7 sold females

2 months

26 days

5 sold males

5 weaned males

10 piglets

mortality rate 17%

Age of females at culling: 3 years 1 litter/year 10-12 piglets born alive/litter

GROSS PRODUCT

Quantity Live wieght Price (kyat) Total (Kyat)

Sale of piglets 8.7 30,000 261,000

Sale of culled sow 0.3 100 3,500 105,000

Total 366,000

INTERMEDIATE INPUTS

Sow feed # pigsPeriod

(month)

Quantity (rice flour

# basket/month) Price (kyat) Total (kyat)

From 1 to 12 month 1 12 3 3,000 108,000

Piglets feed

From 1 to 2 month 10 1 1 3,000 60,000

Rent-in boar 1 30,000 30,000

Total INTERMEDIATE INPUTS 198,000

GROSS VALUE ADDED 168,000

GROSS VALUE ADDED PER SOW 168,000

GROSS VALUE ADDED/MEN-DAY 8,842

ဥပမာ ၁၂။ ဝကေမြးျမေရးလပငနးမားလညပတမႈႏင ၄ငးအား စးပြာေရးအရစစစသးသပျခငး (ဘကေလးႏင ေမာလၿမငကြနးရ စကပးေမြးျမေရးစနစ စစစသးသပခက−၂၀၁၀) Emilie Mury မေရးဆြတငျပသည။

1 female given boar rent-in

0.3 female 6 months

Annual replacement rate: 30%

3


ဥပမာ ၁၃။ ဘေမြးျမေရးစနစ၏ ဘဥထတလပရနအတြက စးပြားေရးဆငရာစစစမႈ (ဘကေလး ႏင ေမာလၿမငကြနးၿမ႕နယ လယယာလပငနးစနစစစစျခငး ၂၀၁၀) Emilie Muryမ ေရးဆြသည။

240 FEMALE DUCKS

GROSS PRODUCTS (GP)

Laying rate (%)

Nb of ducks laying eggs

Price per egg (kyat)

Total/day (kyat)

Total/year (kyat)

Sale of eggs 65% 240 90 14,040 5,124,600

INTERMEDIATE INPUTS (II)

FOOD Quantity/month (baskets)

Period (nb of months)

Unit Price (kyat)

Total costs (kyat)

Total costs/day(kyat)

Total costs/female duck (kyat)

From 1 day to 2 months

Broken rice 20 2 4,000 160,000 2,700 11

Vitamines 2,000 2,000

From 2 to 4.5 months

Broken rice 30 2.5 4,000 300,000 4,833 20

Rice powder 7 2.5 3,000 52,500

Dried shrimps 2 5,000 10,000

From 4.5 to 12 months

Broken rice 40 7.5 4,000 1,200,000 6,500 27

Rice powder 11 7.5 3,000 247,500

Dried shrimps 3 5,000 15,000

Purchase of ducklings 250 700 175,000

Total intermediate inputs per year 2,162,000

GVA (= GP - II) 2,962,600

GVA/female duck 12,344

ေအာကတြငေဖၚျပထားသညပသည ဝကေမြးျမေရးစနစ၏သားေဖါကသညနညးလမးႏင ၄ငး၏စးပြားေရးရလဒ မားျဖစပါသည။ ပသည ေသဆးျခငး၊ ေသဆးသညနႈနး၊ အစားထးျခငး စသညအခကမားက ထညသြငးစဥးစား ထားသည သားေပါကျခငးမ ႀကးထြားျခငးအထ အဆငဆငျဖစေပၚလာမႈကေဖၚျပပါသည။ အခကအလကမားသည အမတစေကာငမ သားေပါကဖြားမႈအတြက တြကခကထားသည ပမးမတနဖးမား ပငျဖစပါသည။ ေဖၚျပထားေသာ ဇယားသညသားေပါကျခငးႏင ႀကးထြားေစျခငးလပငနးမား၏ စးပြားေရးရလဒမားက စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈႏင ထတလပမႈစြမးအား (အမတစေကာငမရရခကႏင အလပသမားတစဦးမရရခက) တ႔ျဖငေဖၚျပထားသည။

3


အဆင ၃.၃။

အမားဆငအရငးအျမစမား ေပါငးစမား အေပၚသနားလညျခငးႏင ေဆာငရြကမႈမားက တငးတာတြကခကျခငး

နယပယႏငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမား ယခငကမတသားထားသညအတငးလယသမားမား၏ လပငနးမား သည သးႏစကပးေရးႏင တရစာၦနေမြးျမေရးလပငနးမား သာမက ၄ငးတ႔၏ လေနမႈဘဝသည သစေတာထြကကနမား သ႔မဟတ ငါးဖမးျခငးကသ႔ေသာ အမားဆငအရငးအျမစမားေပါငးစမားက လညးမခလကရ ပါသည။ အခ႕ေနရာမား သ႔မဟတ အခ႕အမေထာင စမားတြင မသားစဝငေငြ သ႔မဟတ ကယပငစားသးရနလအပခက မားအတြက အဆပါလပငနးမားသည အဓကပါဝငျဖညဆညးေပး သည။ သ႔ျဖစပါ၍ အဆပါလပငနးမားႏင လယယာလပငနးစနစ အမးမးရ လေနမႈဘဝႏင အလပသမားစမခန႔ခြမႈ မဟာဗဟာ မားက နားလညရနႏင ၄ငးတ႔တြငပါဝငေသာအခနးကက႑မားက ထညသြငးစဥးစားရနအေရးႀကးပါသည။ ထသ႔ေဆာငရြကရနအတြက ေအာကေဖၚျပပါအခကမားက ေလလာစးစမးရနလအပပါသည။

− စေဆာငးထားေသာထြကကနမား− အသးျပေသာပစၥညးကရယာမားႏင အလပသမားမား− အရငးအျမစမားအေပၚ စမခန႔ခြမႈ− စနစတကေဆာငရြကမႈ− ဝငေငြတးပြားလာမႈ

ထြကကနမား

�� မညသညထြကကနမားက မညသညရညရြယခကအတြက အသးျပ/ စေဆာငးခသနညး။

�� အဆပါထြကကနမားက တစႏစတြင မညသညကာလ၌ ရရႏငသနညး။

ပစၥညးကရယာမား

�� အဆပါထြကကနမားစစညးရနအတြက မညသညပစၥညး ကရယာမားလအပသနညး။

�� ပစၥညးကရယာသည တနဖးမညမရသနညး။ ျဖစႏငေျခရေသာ ကနကစရတ မညမရသနညး။

အလပသမား

�� မညသညအခနတြင ထြကကနမားက စစညးသနညး (ေဆာငရြကခသညလပငနး)။ မသားစမ လဦးေရမညမျဖင ေဆာငရြကခသနညး။ မညမၾကာေအာငေဆာငရြက ခသနညး (ၾကာျမငသညရကေပါငး သ႔မဟတ နာရေပါငးႏင မညသညအခန ကာလအတြငး)။

�� မသားစတြငမညသမားပါဝငသနညး။

�� လပငနးအမးမးက ဘာေတြနညး။ အဆပါလပငနးမားအတြက အလပသမားလအပခကမားက ဘာေတြနညး။ အဆပါလပငနးမားတြင မညသေတြပါဝငသနညး။

စမခန႔ခြမႈ

�� အဆပါအရငးအျမစမား စစညးျခငးႏင သကဆငေသာ စညးမဥးစညးကမးေတြက ဘာေတြလ။

�� အဆပါအရငးအျမစမားက မညသေတြက မညကသ႔ စမခန႔ခြေနပါသလ။

�� တရားဝငအသးျပခြငရရသမားက ဘယသေတြလ။

စနစတကေဆာငရြကျခငး

�� အဆပါအရငးအျမစမား သေလာငထားရာတြင အထးလအပခကမားရပါသလား။

�� ထတယျခငးႏင စနစတကေဆာငရြကျခငးတ႔အတြက မညသညပစၥညးကရယာက အသးျပသနညး။ ၄ငးပစၥညးကရယာ၏တနဖးကဘယေလာကလ။

�� ထြကကနမားက ျပျပငေျပာငးလမႈတခခလပရနလအပပါ သလား (ဥပမာ −အေျခာကချခငး၊ ႀကတခြျခငး) ။

ဝငေငြ

�� လပငနးမား၏ ေဆာငရြကမႈအမးမးႏင စစညးျခငး/အသးျပျခငးကာလမားအတြက တစႏစတြင စစညးရရေသာ ထြကကနမား၏တနဖးဘယေလာကလ။

�� မညမကေရာငးချပးမညမက အမစားသးရနထားရပါသလ။ ေဈးကြကေပါကေဈးအေပၚ အေျခခ၍တြကခကပါက အဆပါထြကကနမား၏တနဖးစစေပါငးက ဘယေလာကလ။

�� အရငးအျမစမားစစညးသညလပငနးမာအတြကကနကေငြကဘယေလာကလ (ဥပမာ။ ပစၥညးမားဝယယျခငးႏငျပငဆငျခငး)။

�� အဆပါလပငနးမားမ တစႏစလငစစေပါငးဝငေငြဘယေလာက ရသလ (စစေပါငးတနဖး− ကနကစရတ)။သတမတကာလအတြငး အလပတစခမ လတစဦးရရသညဝငေငြအားေဖၚျပရမညျဖစပါသည။ မသားစဝငေငြကတြကခကရာတြင အျခားအမေထာငစမားကးကား အသးျပမညျဖစသညအတြက တနဖးကသာအသးျပရန အေရးႀကး ပါသည (အဆင ၄.၃)။

3


နညးလမးမားသတငးအခကအလကမားရယစေဆာငးျခငးကေတြ႔ဆေမးျမနးျခငး မားျပလပျခငးျဖင ေဆာငရြကရသည။ တဖနအမေထာငစမားအား စာရငးအငးနညးပညာကအေျခခ၍ ေရြးခယျခငးမဟတေသာလညး ရညရြယခကျပညမေစေရးအတြက ေရြးခယထားျခငးျဖစပါသည။ လယယာလပငနးစနစ တစခခငးစမ အမေထာငစ ၅ စမ ၁၀စအထ ေရြးခယ၍ စးစမးေလလာသငပါသည။ ဤစးစမးေလလာျခငးသည ယခင ေဆာငရြကခေသာ သးႏစကပးေရးႏင တရစာၦနေမြးျမေရး

ထြကရမညအခကမား�� ထြကကနတစခငးစအတြက မသားစမ အမားဆငအရငး

အျမစမားေပါငးစမားက စစညးသညလပငနးႏင အသးျပမႈဆငရာအေသးစတအခကအလကမား

�� အရငးအျမစမားရရႏငသညအခနႏင ၄ငးတ႔အားစစညး သည ဆကစပလပငနးမားက ေဖၚျပသည အခနဇယားတစခ (ဥပမာ ၁၄)

�� အမားဆင အရငးအျမစမား ေပါငးစမ စစညးထားသည ထြကကနမားမရရေသာ ဝငေငြတနဖးမား (ေငြသားႏင ကယတငစားသးမႈ) အေပၚစစစသးသပခက

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

Shrimp Shrimpin salt water Shrimp in fresh water Shrimp

in salt water

Shrimp migration Reproduction Migration to sea and river

Agricultural households Harvest Soil preparation Transplating Fishing Harvest

Landless households Fishing Fishing

စနစမားအတြက အမေထာငစမားႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခကမားႏင တညပါသည။ သ႔ေသာလညး အခနၾကာျမငသည အျခားေတြ ႔ဆ ေမးျမနးျခငးသည လယသမားမားအား စတပကေစမႈကျဖစေပၚ နငပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ လယယာလပငနးစနစတစခခငးစအတြက ေမးခြနးေျဖၾကားမည သးျခားအပစအား ထပမေရြးခယရပါမည။

ဥပမာ ၁၄။ ျမနမာနငင၊ ဘကေလးၿမ႕နယရ ငါးဖမးလပငနးမားတြငပါဝငေသာ အလပသမားမား၏ အခနဇယား

ေအာကတြငေဖၚျပထားသညမာ Emilie Mury (2010) ၏ ဘကေလးႏင ေမာလၿမငကြနး ၿမ႕နယတ႔ရ လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပခကတစခမ ေကာကႏႈတထားေသာ ငါးဖမးလပငနး၏ အခနဇယားျဖစပါသည။ ေျမယာမမားႏင ငါးဖမးေတာငသမား၏ လပငနး

မားက ေပါငးစညး၍ ေဖၚျပထားသည အခနဇယားျဖစပါသည။

အဆင ၃.၃။

အမားဆငအရငးအျမစမား ေပါငးစမား အေပၚသနားလညျခငးႏင ေဆာငရြကမႈမားက တငးတာတြကခကျခငး

စနစတကေဆာငရြကျခငး

�� အဆပါအရငးအျမစမား သေလာငထားရာတြင အထးလအပခကမားရပါသလား။

�� ထတယျခငးႏင စနစတကေဆာငရြကျခငးတ႔အတြက မညသညပစၥညးကရယာက အသးျပသနညး။ ၄ငးပစၥညးကရယာ၏တနဖးကဘယေလာကလ။

�� ထြကကနမားက ျပျပငေျပာငးလမႈတခခလပရနလအပပါ သလား (ဥပမာ −အေျခာကချခငး၊ ႀကတခြျခငး) ။

ဝငေငြ

�� လပငနးမား၏ ေဆာငရြကမႈအမးမးႏင စစညးျခငး/အသးျပျခငးကာလမားအတြက တစႏစတြင စစညးရရေသာ ထြကကနမား၏တနဖးဘယေလာကလ။

�� မညမကေရာငးချပးမညမက အမစားသးရနထားရပါသလ။ ေဈးကြကေပါကေဈးအေပၚ အေျခခ၍တြကခကပါက အဆပါထြကကနမား၏တနဖးစစေပါငးက ဘယေလာကလ။

�� အရငးအျမစမားစစညးသညလပငနးမာအတြကကနကေငြကဘယေလာကလ (ဥပမာ။ ပစၥညးမားဝယယျခငးႏငျပငဆငျခငး)။

�� အဆပါလပငနးမားမ တစႏစလငစစေပါငးဝငေငြဘယေလာက ရသလ (စစေပါငးတနဖး− ကနကစရတ)။သတမတကာလအတြငး အလပတစခမ လတစဦးရရသညဝငေငြအားေဖၚျပရမညျဖစပါသည။ မသားစဝငေငြကတြကခကရာတြင အျခားအမေထာငစမားကးကား အသးျပမညျဖစသညအတြက တနဖးကသာအသးျပရန အေရးႀကး ပါသည (အဆင ၄.၃)။

3


အဆင ၃.၄။

စကပးေရးလယယာျပငပလပငနးႏင လယယာႏငမပတသကေသာ လပငနးမားအေပၚ သနားလညျခငးႏင ပါဝငေဆာငရြကမႈကတငးတာျခငး

နယပယႏငပါဝငေသာ အေၾကာငးအရာမားလယယာလပငနးစနစစစစသးသပခကသည စကပးေရးဆငရာ လပငနးမားက အဓကထား ေဆာငရြကေသာလညး စကပးေရး အငားလပသား “လယယာျပငပ”ႏင လယယာႏင မပတသကေသာ လပငနးမားသည သးႏစကပးေရး သ႔မဟတ တရစာၦနေမြးျမေရး လပငနးမားကလညး လႊမးမးနငသညအတြက ၄ငးတ႔အားထညသြငး စဥးစားသငသည။ လယယာလပကငေသာ အမေထာငစမားသည ၄ငးတ႔၏ လပအားျဖငဝငေငြရရေစရနႏင လယယာမရရေသာ ဝငေငြအား ျဖညစြကႏငရနအတြက လယယာျပငပႏင လယယာႏင မပတသကေသာ လပငနးမားကမခၾကရသည။ တစခါတစရ ၄ငး လပငနးမားသည မသားစဝငေငြ၏ အဓကကေသာ အစတအပငး တြငပါဝငပါသည။ လယယာျပငပႏင လယယာေျမတညေဆာကမႈ ပစရ လယယာႏင မပတသကေသာလပငနးမား၏ အေရးႀကးေသာ အခကမားက ေယဘယအားျဖင ေဖၚျပသငသည။

�� လပငနး၏သေဘာသဘာဝႏငတညေနရာ

�� အလပသမားပါဝငမႈအေျခအေန− အငားလပသား သ႔မဟတ မသားစဝငလား၊ ရာသခန သ႔မဟတ အၿမတမး ေရႊ႕ေျပာငးလပသားလား။

�� လပငနးတြငပါဝငေသာမသားစဝငမား၏အခကအလကမား၊ လပငနးတြငပါဝင သမား၏အသကအပစက ကန႔သတထားပါ သလား၊ လမႈ−စးပြားေရး အေျခအေနဆငရာအခကအလကမား၊ လယယာလပငနးစနစဆငရာအခကအလကမားလား။ အလပ သမားမားသည လယယာလပငနးမားႏင မညကသ႔ခတဆက ထားသနညး။ အျခားလပငနးမားသည လယယာလပငနးမား

ကျဖညစြကေဆာငရြက ေပးပါသလား (ဥပမာ−အျခား လပငနးမား ကစကပးေရးလပငနးမား ရပနားထားသညရာသတြင ေဆာငရြက ပါသလား) သ႔မဟတ စကပးေရးလပသားမားအတြက သငေလာမႈ ရပါသလား။

�� ရငးႏးျမပႏထားေသာ သ႔မဟတ ရငးႏးျမပႏမႈမရေသာ လယယာလပငနးမားႏင ခတဆကမႈ၊ အျခားေသာလပငနးမား သည လယယာလပငနးမားက အေထာကအကျပပါသလား၊ တနညးအားျဖငဆေသာ စကပးေရးတြင မသားစအား အဓက ထားသညစနစမ ေျပာငးလမႈကျဖစေပၚေစသလား။ အကယ၍ႏစခ လးျဖစေပၚပါက မညသညအေၾကာငးအရာတြင ထကသ႔ျဖစေပၚ သညကေဖၚျပရန။

�� အဆပါလပငနးမားတြငပါဝငေဆာငရြကရနအတြက အရငးအႏးမညမလအပပါသလ။

�� တစေန႔၊ တစပတ၊ တစလ၊ တစရာသ သ႔မဟတ တစႏစမရ ရေသာ ဝငေငြအပငးအျခားကေဖၚျပျခငး (အလပသမားအေရအတြက မညမသညမညသညအလပအတြက ကကညမႈရသညအေပၚ အေျခခ၍)။ ဝငေငြသညသတမတကာလအတြငး သတမတထားသညအလပတစခတြငပါဝငသည လတစဦး၏ဝငေငြအျဖစေဖၚျပရ မညျဖစပါသည။ မသားစဝငေငြအားတြကခကရာတြင အျခား အမေထာငစမားလညးကးကား မညျဖစသညအတြက တနဖးအား အသးျပရမညျဖစပါသည။ (အဆင၄.၃)

နညးလမးမားလယယာျပငပႏင လယယာႏင မပတသကေသာလပငနးမားအား အကျဖတျခငးအတြက အသးျပသညနညးလမးသည အမားဆင အရငးအျမစမား ေပါငးစမားအားစးစမးေလလာရာတြငအသးျပသည နညးလမးမားႏင တညၾကပါသည (အဆင ၃.၃)။လယယာလပငနး စနစတစခခငးစမ အမေထာငစ ၅ စမ ၁၀ စအထ ႏင အဓကေတြ႔ ဆေမးျမနးမႈမားပါဝငပါသည။ စာဖတသသည အသးျပသည နညးလမးႏင စပလဥးသညသတငးအခကအလကမား ပမသရ လပါကဤအပငးက ကးကားနငပါသည။

ထြကရလာမညအခကမား�� လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈက

ၿချပးေတြ႔ရေသာျမငကြငးပစအတြငးရ လယယာျပငပႏင လယယာႏင မပတသကေသာလပငနးမား၏ ေယဘယေဖၚျပခက

�� လယယာလပငနးစနစအမးအစားတစခတြင လယယာျပငပႏင လယယာႏင မပတသကေသာလပငနးမား ေဆာငရြကရျခငး၏ ကးေၾကာငးေဖၚျပခကမား ကေဖၚျပျခငး

�� အလပသမားမားပါဝငျခငးႏင ရငးႏးျမပႏျခငးတ႔ႏငစပလဥး၍ မသားစမားအၾကားရ အဆပါလပငနးမားအခငးခငးခတဆကထားသည ေဖၚျပခက

3


Phot

o: C

elin

e A

llave

rdia

n

v,f,mvkyfief;pepfrsm;\vkyfaqmifcsuftuJjzwfjcif;eSihf rdom;pk0ifaiGtay:qHk;jzwf&rnf

လယယာလပငနးစနစတစခခငးစ၏ လပေဆာငခက အကျဖတနငရနအတြက လယယာမရရေသာ ဝငေငြအား တငးတာနငသည သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရး စနစအမးမးမရရေသာ တနဖးတးျမငမႈမားက စစညးရန လအပပါသည။ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရး စနစမား၏ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈသည စးပြားေရးအရ ထေရာကစြာ ေဆာငရြကနငမႈအေပၚ တငးတာခကတစခ ျဖစသညအျပင ၄ငးသည မသားစ၏အေျခခလအပခကမား ျပညမေစျပး ၄ငးတ႔၏ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈက အေထာကအက ျဖစေစမည လယယာလပငနးစနစ၏ စြမးေဆာငရညက တငးတာေပးသည လယယာမရရေသာ ဝငေငြျဖစပါသည။ လယယာမရရေသာဝငေငြအား တြကခကရာတြင လယယာ လပငနးစနစတြင ပါဝငေဆာငရြကသမား (နငငေတာ၊ ေခးေငြေထာကပသမား၊ ေျမယာပငဆငသမားနင ျပငပမ ငားရမးသည အလပသမားမား)မ ေထာကပထားေသာ ဝနေဆာငမႈအမးမးအားနႈတယၿပးပါက ကနရေနေသာ တနဖးတးျမငမႈ စစေပါငးအေပၚ အေျခခထားသည။ ထ႔ျပင စကပးေရးျပငပ (အမားဆင အရငးအျမစမား ေပါငးစမား၊ လယယာျပငပနင လယယာမဟတေသာ လပငနးမား) ရ အလပသမားအမးအစားမားစြာတ႔၏မဟာဗဟာမားအေပၚ စစစသးသပျခငးသည အေရးႀကးပါသည။

အဆပါလပငနးမားသည လကေတြ႕တြငစကပ းေရးလပငနးမား ရပနားေနရသညအခန (သ႔မဟတ)အလပပါးေနသညရာသ မားတြင အစားထးေဆာငရြကျခငး အေျခအေနမားအေပၚ ျဖညစြကပပးမႈက သနားလညရန အေရးႀကးပါသည။အဆပါ ကစၥရပနစခလးရ လပငနးမားတြငအကယ၍ အလပသမား မားသည ရာသအလက သ႔မဟတ အၿမတမးေရႊ႕ေျပာငး လပကငပါက လယယာလပငနးစနစ၏ ေျပာငးလမႈအဆင ဆငအတြကအေရးႀကးေသာ အကးသကေရာကမႈျဖစစဥ မား ျဖစေကာငးျဖစလာနငသည။ ေနာကဆးတြငအမားဆင အရငးအျမစမားေပါငးစမား၊ လယယာျပငပနငလယယာနင မပတသကေသာလပငနးမားသ႔ အလပသမားအတြက အလပအမးအစားမားစြာရျခငးကျဖစေပၚေစၿပး မသားစဝင ေငြဖြ႕စညးတညေဆာကမႈအေပၚ လႊမးမးနငမႈရျခငးနငမသားစ လပငနးမားတြငလကေတြ႕ေဆာငရြကလကရေသာလယယာ လပငနးမားအေပၚ စစစသးသပျခငးတ႔အေပၚ သနားလညရန အေရးႀကးပါသည။ ျဖစေပၚေျပာငးလမႈအဆငဆင၏ျဖစေပၚ နငသညအေျခအေနမားကႀကတငခန႔မနးရနနင လယယာ လပငနးစနစမားအေပၚ ကညေထာကပနငရနအတြက သငေလာသည ေထာကခခကမားေပးရန အလြနအေရးႀကးပါသည။

tqifh 4


tqihf 4.1/

v,f,mvkyfief;pepfwpfckcsif;pD\ 0ifaiGtm; qHk;jzwfay;jcif;eSihf pDppfoHk;oyfjcif;

နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမားလယယာမရရေသာဝငေငြသည လယယာလပငနး စနစမား၏လပေဆာငခကက ႏႈငးယဥနငသညတနဖးမား ျပသထားသညအသးျပနငေသာဇယားတစခပငျဖစပါသည။ လယယာမရရေသာ ဝငေငြအားတြကခကရာတြင ျပငပမ ေထာကပမႈမားသာမက လယယာလပငနးစနစအမးအစား၊ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ၏တနဖးတးျမင မႈ (ေျမငားရမးမႈ၊ ျပငပလပသားမားမရရေသာဝငေငြ၊ ေငြေခး ျခငးအတြကေပးရေသာအတးမား၊ ေျမနင ထြကကနမားအေပၚ ေပးေဆာငရသညအခြန) ရ အရငးအျမစမား ရရနငမႈအေျခ အေနမားစသည လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပ ခက၏ အဓကကသညအခ႕အခကမားအား စစညးရန လအပပါသည (Cochet, 2015)။

လယယာမရရေသာ ဝငေငြအားတငးတာျခငး

လယယာမရရေသာ ဝငေငြအား တငးတာနငရနအတြက လယယာလပငနးစနစ၏ ပစနငအရြယအစားမား(အမနတကယ အလပလပကငေနေသာ အလပသမား၊ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား၏ အမးအစားနင အရြယအစား နင ပစၥညးကရယာမား၏ အမးအစား) ၏ သြငျပငလကၡဏာ မားကေဖၚျပနငရနအတြက လယယာလပငနးစနစတစခ ခငးစ၏ ေမာဒယတစခက တညေထာငရမည ျဖစပါသည။ ၄ငးသညလယယာလပငနးစနစအတြကစစေပါငးတနဖး တးျမငမႈအားတြကခကနငသည အေျခခပငျဖစပါသည။ ပေသပငပစၥညးမား၏ တနဖးေလာကမႈအား ထညသြငး ၿပးပါက အသားတငတနဖးတးျမငမႈက ရရမညျဖစပါသည။ ထ႔ေနာက ထတလပမႈတြငပါဝငေသာ အခကမား (ေျမ၊ အလပသမားမားနင အရငးအနး) ရရနငသည ဝနေဆာငမႈ မား၏ တနဖးမားအၾကား ခြေဝခထားရပါမည။ ကနရေန ေသာတနဖးသည လယယာမရရေသာ မသားစဝငေငြ ဥပမာ − မသားစလပအားမရရေသာ ဝငေငြျဖစပါသည (Toolbox 9)။ လယယာလပငနးမဝငေငြတြင လယသမားမား မရရေသာ သငေလာသညေထာကပေငြမားလညးထညသြငး ရနလအပပါသည။

မားေသာအားျဖင လယယာလပငနးတနဖးျမငတကမႈ ပမာဏ၏ အမားစသည မသားစ၏ ဝငေငြတြငေထာကပ ေပးလကရပါသည။ သ႔ေသာလညး ငားရမးချမငစြာျဖင ေျမငားရျခငး (သးစားစကပးျခငး) သ႔မဟတ ေငြေခးျခငး စသညအကးတပးေပါငးလပကငရေသာလပငနးမားရလင မသားစအတြကတနဖးျမငတကမႈရရျခငးသညနညးပါးသြားနငသည။ (Cochet, 2015)။

4

အဆင၄ - လယယာလပငနးစနစမား၏လပေဆာငခက အကျဖတျခငးမားနင မသားစဝငေငြအေပၚဆးျဖတရမည။66

tqifh - 1 လယယာစနစတစခခငးစ၏ နစစဥတနဖးတးျမင မႈစစေပါငးအား တငးတာျခငး

လယယာလပငနးစနစမား၏ တနဖးတးျမငမႈစစေပါငးက ယခငတည ေထာငထားေသာ သးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစ အမးမး၏ စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈ၏ ပမးမတနဖးက ေပါငးျခငးျဖင တြကခကထားသည (အဆင ၃.၁ နင အဆင ၃.၂)။ တြကခကမႈက ေနာကဆကတြ (၂) တြငေဖၚျပထားသည ဥပမာအတငးေဆာငရြက သည။ အမးအစားတစခ၏ တနဖးတးျမငမႈစစေပါငးတနဖး အမး မးက စစညးနငရနအတြက အနညးဆး၊ ပမးမနင အျမငဆးတနဖး မားက တြကခကရန အၾကျပေထာကခပါသည။ ၄ငးတ႔ကေနာငတြင တနဖးမားက ပျဖငတငျပေဆြးေႏြးရန အတြကအသးျပပါမည။

ပ-၈ ။ အသားတငတနဖးတးျမငမႈ၏ တြကခကထားရမႈနင ျဖနေဝထားရမႈ

Toolbox 9— v,f,mvkyfief;pepftrsKd;rsKd;\ v,f,mrS&&Sdaom 0ifaiGtay: wdkif;wmedkifonhf

tqihfwpfckcsif;pD&Sd vkyfief;rsm;tqifh - 2 လယယာလပငနးစနစ၏ အသားတငတနဖး တးျမငမႈအားတြကခကျခငးလယယာလပငနးစနစ၏ နစစဥအသားတင တနဖးျမငတကမႈက ထတလပမႈလပငနးစဥမားရ ပေသပငပစၥညးမား၏(တနဖးေလာနညး လာမႈက နႈတျခငးျဖငတြကခကထားသည) (ပ ၈)။ နစစဥေလာက လာေသာတနဖးသည လယယာလပငနးစနစ၏ သြငျပငလကၡဏာ တစခအေနျဖင ထညသြငးစဥးစားထားသည ပစၥညးကရယာအား အမနတကယအသးျပသည ကာလတစခအေပၚအေျခခ၍ စစစေရြး ခယသည။ တနဖးေလာနညးလာျခငးက တြကခကရာတြငအမားဆး အသးျပသည နညးလမးမာ− ပစၥညး၏အရညအေသြးနငလယသမား ၏ အရစကျပနဆပသည အစအစဥအေပၚမတညေသာ ပစၥညး၏ မလကနကစရတနင ပစၥညးအသးျပနငေသာ ကာလတ႔အေပၚ

အေျခခထားသည နစစဥတညေသာတနဖးေလာနညးမႈ တနဖး သတမတထားသည မဥးေျဖာငနညးလမးပငျဖစပါသည။ ဥပမာ − လကတြနးထြနစကတစခ၏ အသးျပနငသညနစမာ (၁၀) နစျဖစပါကတစနစတြငေလာနညးလာမညတနဖးသည လကတြနးထြနစက ဝယယသည တနဖးအား (၁၀) ျဖင စားျခငးပငျဖစပါသည။ အကယ၍ လယသမားသညအသးျပနငသညသကတမး (၁၀)နစရၿပး ၅ နစ အသးျပၿပးေသာ လကတြနးထြနစကကဝယယပါက နစစဥ တနဖးေလာနညးျခငးသည လယသမားမ လကတြနးထြနစကအား ဝယယခသည ေဈးနႈနးအား (၅) နစျဖင စားျခငးမရရေသာ တနဖး ျဖစပါသည။တနဖးေလာနညးလာျခငး သ႔မဟတ အရစကျပနဆပ ျခငးတ႔ကတြကခကျခငးက လယယာလပငနးစနစမား(သးနစကပး ေရးနငတရစာၦနေမြးျမေရးစနစမား) ၏ ပေသပငပစၥညးမားအားလး အတြကေဆာငရြကရပါမည။ ဥပမာ− ထြနစကမား၊ လကတြနးထြန စကမား၊ ေလမား၊ တရစာၦနေမြးျမေရးျခမား၊ ေရစပစကမား၊ စသညျဖင။

tqifh - 3 အသားတငတနဖးျမငတကမႈအေသးစတေဖၚျပျခငးနင လယယာမရရေသာဝငေငြအားတြကခကျခငးတစနစတြငရရေသာ အသားတငတနဖးျမငတကမႈ စစေပါငးသည ထတလပမႈလပငနး အဆငအဆငတြင လအပသည သ႔မဟတ ပါဝငေဆာငရြကနငသညဝနေဆာငမႈ အမးမးျဖင အေသးစတ ေဖၚျပရမညျဖစပါသည (ပ ၈)။ ဝနေဆာငမႈမားတြင ေအာကပါ အခကမားပါဝငပါသည။

�� ျပငပမငားရမးသည အလပသမားအတြကေပးရမညလစာ (အလပသမားလစာ)�� နငငေတာသ႔ေပးေဆာငရမည အခြနအခမား(ဥပမာ−ေျမခြနမား)�� ေျမငားရမးခကသ႔ေသာ ငားရမးခမား�� ေခးေငြပပ႔ေပးသမားသ႔ ေပးေဆာငရသညအတးနႈနးမား

အဆပါဝနေဆာငမႈမား၏ ကနကစရတမား နႈတ၍ကနရေနသည တနဖးသည တနဖးတးျမငမႈတြငပါဝငေသာ မသားစဝငအလပသမား မ ရရေသာဝငေငြျဖစသညပငျဖစပါသည။ သငေလာမႈရပါက မသားစ လယယာဝငေငြတြငရရေသာ ျပငပမအေထာကအပမား က ေပါငးထညရမညျဖစပါသည။ ေနာကဆကတြ - ၃ တြငေဖၚျပထား သည ဥပမာအားၾကညရန။

Gross product (cropping + livestock

rearing systems)

Gross Value-Added (cropping + livestock

rearing systems)

Net Value-Added (cropping + livestock

rearing systems)

Share of VA to the farmer

Family Farm Income

Subsidies

Intermediate inputs (cropping + livestock

rearing systems)

Depreciation charges of fixed capital

Salaries (external labor, CS + LS)

Payment of rent (e.g. land ground rent )

Taxes and duties (CS + LS)

Payment of interest (CS + LS)

tqihf 4.1/

v,f,mvkyfief;pepfwpfckcsif;pD\ 0ifaiGtm; qHk;jzwfay;jcif;eSihf pDppfoHk;oyfjcif; 4


လယယာလပငနးစနစအမးမး၏ လယယာမရရေသာဝငေငြမားက ႏႈငးယဥျခငးနင စစစသးသပျခငးလယယာလပငနးစနစအမးမးအတြက လယယာမရရေသာ ဝငေငြမားကတြကခကရာတြင အညႊနးကနး (၂) ခက အေျခခထားသည XY ပေပၚတြငအမေထာငစတစခခငးစက ျဖန႔ထားျခငးျဖင ႏႈငးယဥမႈျပနငသည။

X = စကပးေရးဆငရာ ေျမပငဆငမႈအရြယအစား စစေပါငး (ဧကျဖငေဖၚျပရန (သ႔မဟတ ဟကတာ အမနတကယ အလပလပေနေသာ အလပသမားတစဦး)Y = လယယာမရရေသာဝငေငြ ( အမနတကယအလပလပ ေနေသာအလပသမားတစဦးအတြကေငြတနဖးျဖငေဖၚျပရန)

ပသည လယယာလပငနးစနစအမးမး၏ပါဝငေဆာငရြကမႈမားက သျမင၍နငးယဥနငရသာမက လယယာလပငနး စနစမားအၾကားနင လယယာလပငနးစနစမားတြငးရ ဝငေငြအမးအစားကြျပားမႈတ႔အေပၚ သနားလညရနအတြက အသးဝငပါသည။ လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာစကပးေရး စနစေျပာငးလလာမႈအားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငး အတြငး အမနတကယအလပလပေနေသာ အလပသမား တစဦး၏ ဝငေငြကအသကရငရပတညမႈေလာကသာမေသာ ဝငေငြတနဖးနင အျခားလပငနးမားလပလင ရနငေသာ ပမးမဝငေငြတနဖးမားျဖင နငးယဥမႈသည စတဝငစားစရာ ေကာငးပါသည။ အမနတကယအလပလပေနေသာအလပ သမားတစဦး၏ လယယာလပငနးမဝငေငြနငတနဖး(၂)ခလး တ႔ႏငးယဥျခငးသည (၁) မသားစ၏လအပခကမားနင ကကညရန (၂) ထပမတးခ႕ရနနင ဖြ႕ၿဖးတးတကေစရန အလားအလာေကာငးမား ဖနတးေပးရန (၃) ေဒသရ လပအားခနင ယဥၿပငနငစြမးရသည ဝငေငြရရနငသည ေနရာတစခ အားကညေပးရနစသည လယယာလပငနးစနစ

၏စြမးေဆာငရညက ညႊနျပနငသည အခကပငျဖစပါသည။ ထ႔အျပင လယယာလပငနးစနစတစခခငးစအတြငးရ မသားစမား၏ ဝငေငြအမးအစားကြျပားမႈမားနင ထသ႔ ကြျပားျခားနားရျခငးအေပၚ ရငးလငးေဖၚျပနငသညအခကမားအေပၚ ေလလာသးသပရန လအပပါသည။ လယယာ လပငနးစနစမားအၾကားကြျပားျခားနားမႈမားက သရနငရန တြက ယခငျပလပခေသာ လယယာလပငနးစနစစစစ သးသပမႈ၏ အဓကအခကမားက စစညးရမညျဖစပါသည-

�� လယယာလပငနးစနစ၏သေဘာသဘာဝ

�� လယသမားမားအေနျဖင ေရြးခယထားေသာနညးပညာဆငရာ ေရြးခယမႈမားသည ၄ငးတ႔၏ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အတားအဆးမားနင စကပးေရး ေဂဟစနစဆငရာ ပတဝနးကငေကာငးမားက ျဖစေပၚေစျခငး

�� ထတလပမႈဆငရာအခကအမးမး၏အရညအခငး

�� ၄ငးစနစ၏လပေဆာငခကမားနင စးပြားေရးအရ စြမးေဆာငခကမား

နညးလမးမားလယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပခက၏ ဤအပငး သည အေစာပငးတြငေကာကယထားေသာ အခကအလက မားက တြကခကျခငးနင စားပြေပၚတြငလပေဆာငသညအလပအျပင တစခါတစရေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးက ထပမ ေဆာငရြကရပါသည။

ထြကရရမညအခကမား�� လယယာလပငနးစနစတစခခငးစ၏ ဖြ႕စညး

တညေဆာကမႈပစ (ေမာဒယ)

�� လယယာလပငနးစနစတစခခငးစအတြက တနဖးတးျမငမႈနင လယယာလပငနးမ ဝငေငြ (ဥပမာ ၁၅ နင ဥပမာ ၁၆)

�� အမနတကယအလပလပေနေသာ အလပသမားတစဦး ၏ လယယာမရရေသာဝငေငြ (Y တနဖး) နင အမနတကယ အလပလပေနေသာ အလပသမားတစဦး၏ ေျမပငဆငမႈ အရြယအစား (X တနဖး)

�� ဆငးရမႈသ႔ကေရာကသည သတမတခကနင စကပး ေရးစနစ ေျပာငးလလာမႈ အားလးကျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငးအတြငးရ အမနတကယအလပလပေနေသာအလပ သမား၏ ရရနငမညဝငေငြ (လယယာလပငနးစနစတစခ အတြငးရ လပေဆာငခကမား၏ကြာျခားခကမားအေၾကာငး ရငးလငးတငျပခကမားအပါအဝင) တ႔နငအတ လယယာ လပငနးစနစမား၏ လပေဆာငခကမားက ႏႈငးယဥခက တစခ လယယာစနစတစခခငးစ၏ ျဖစေပၚေျပာငးလမႈ ဆငရာ ျဖစနငသညလမးေျကာငးမားနင စပလဥး၍ ေဆြးေႏြးတငျပခကနင ေထာကခခကမား (ဥပမာ ၁၇)

4


ဥပမာ ၁၅။ ျမနမာနငင၊ ခငးျပညနယ၊ ဟားခါးၿမ႕နယရ အဓကလယယာလပငနးစနစအတြကအသားတင တနဖးတးျမငမႈနင လယယာလပငနးမရရေသာဝငေငြ (Clarisse Frissard and Alyssa Pritts, 2018) မ ေရးဆြတငျပသည။

kyat6,000,000

5,000,000

4,000,000

3,000,000

2,000,000

1,000,000

0Net Value-Added (kyat per year)

Net Value- Added (kyat per active member)

Total Farming Income (kyat)

Farming Income (kyat per active member)

နစစဥလယယာလပငနးမ ရရသညဝငေငြျဖစေသာ စစေပါငးနင အသားတငတနဖးျမငတကမႈတ႔အား တြကခကထားသည တနဖးမားက ဇယားတြငေဖၚျပထားသည။ တနဖးမားသည မသားစအတြငးရ အမနတကယ အလပလပေနေသာ လပသားဦးေရျဖင ေဖၚျပထားသည။ ဤလယယာလပငနးစနစ စစစသးသပခကသည ခငးျပညနယရ စားနပရကၡာဖလေရးက ေလလာသညအတြကေၾကာင လယယာလပငနးစနစတစခခငးစ၏ စားနပရကၡာလေလာကမႈဆငရာ သတငးအခကအလကမား သည လယယာမရရေသာ ဝငေငြစစေပါငးအား ရငးလငးတငျပရာတြင အေထာကအကျပသည။

Percentage of Gross Product that is self-consumed

%

80

70

60

50

40

30

20

10

0Number of days possible to eat own rice

365 365363

023

182

# days

350

300

250

200

150

100

50

0

TYPE OF FARMING SYSTEM1 Large Livestock + Permanent cropping + Rice Terrace2 Large Livestock + Shifting Cultivation + Rice Terrace3 Large Livestock + Rice Terrace4 Small Livestock and Shifting Cultivation5 Large Livestock, Rice Terrace, Shifting Cultivation

and Permanent Field6 Large Livestock and Permanent Field

4


1,400,000

1,200,000

1,000,000

800,000

600,000

400,000

200,000

0

ဥပမာ ၁၆။ စကပးဧရယာ အသးျပမႈ၊ မသားစအလပသမားအေပၚအေျခခသည လယယာမဝငေငြမား/ မသားစ ဝငေငြ၏ နငးယဥေဖၚျပခက (စစကငးတငး၊ ဘတလငၿမနယေတာငပငး) Brillion, 2015 မ ေရးသားေဖၚျပသည။

2,000,000

1,500,000

1,000,000

500,000

0

0 2 4 6 8 10 12

Farm income per active

labourer (MMK/person)

Agricultural area in use (acre per person)

FARMING SYSTEMS

1 big surfaces, cultivator, rice 2 big surfaces, one pair of oxen, betel 3 average surfaces, one pair of oxen, 2 cows, vegetables 4 small surfaces, one pair of oxen, 7 cows, vegetables 5 average surfaces, one pair of oxen, 2 cows, vegetables 6 small surfaces, no draught power, vegetables 7 big surfaces, cultivator, one pair of oxen8 big surfaces, two pairs of oxen 9 average surfaces, one pair of oxen, 2 cows small surfaces, no draught cattle goat breeding sheep breeding

Survival threshold Reproduction threshold

6

5

1

2

8

4

9

3

7

ေအာကတြငေဖၚျပထားေသာဥပမာသည အျမငမားဆးေသာ ရငးနးျမပနမႈစြမးေဆာငရညနင မသားစအလပသမားမား၏ ဝငေငြမားရသည လယယာလပငနးစနစ (လအပခကမား က ျဖညဆညးေပးနငသညအဆင၏အထက) နင ထခက နစနာမႈအမားဆးျဖစေသာ လယယာလပငနးစနစ (အသက ရငနငသညသတမတခကေအာက သ႔မဟတ အလြနနးကပ စြာတညရသည လယယာလပငနးစနစ)တ႔ကေဖၚျပပါသည။

ပမရငးလငးေစရနအတြက ပေပၚတြင အနညးဆးနငအမားဆး တနဖးမားသာေဖၚျပထားသည။ မဥးေၾကာငးသည လယယာလပငနးစနစတစခခငးစအတြက တနဖးမားက ခတဆကထား သည (ဥပမာ။ ၄ငးတ႔သည fitted regression တစခမဟတပါ။)

Farm income/family labourer according to the agricultural area in use/family labourer



4


ဥပမာ ၁၇။ ဘတလငၿမ႕ေတာငပငး၊ စစကငးတငးေဒသႀကးမ လယယာလပငနးစနစတစခတြင ပါဝငေဆာငရြကနငမႈ အေပၚဆးရြားသညရာသဥတ၏ အကးသကေရာကမႈ (Brillion, 2015 မ ေရးဆြတငျပသည။)

FARMING SYSTEMEarly rainy season sesam

normal year (normal yield of early rainy season sesame) bad year (yield of early rainy season sesame = 0)

Survival threshold

Reproduction threshold

1,400,000

1,200,000

1,000,000

800,000

600,000

400,000

200,000

0

Agricultural area in use (acre per person)

0 1 2 3 4 5 6

Evolution of the farm income in case of a bad early rainy season

အပပငးအလယပငးဇတြင မးေခါငေရရားမႈသညမၾကာခဏ ျဖစပြားေလရသည။ ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးအတြက သာမက လယယာစနစမား၏ ေျပာငးလျဖစေပၚမႈလမးေၾကာငးမား၏ အေၾကာငးအရာမား၏ အဓကအခကျဖစသညအတြက လယယာလပငနးစနစစစစသးသပသည သေတသသည အဆပါရာသဥတကေရာကမႈဒဏက ႀကႀကခနငေရးက သတမတေဖၚထတခသည။ ဤကစၥတြငအေျခအေနအမးမး နင အတႀကတငခန႔မနးတြကခကမႈမားက ေဆာငရြကသင သည။ ေအာကတြငေဖၚျပထားသည ပသညဆးရြားေသာ နစတြင လယယာလပငနးစနစတစခသညမညကသ႔ျဖစေပၚတတသညက ဥပမာေပးေဖၚျပထားသည။

FARMING SYSTEMS

1 big surfaces, cultivator, rice 2 big surfaces, one pair of oxen, betel 3 average surfaces, one pair of oxen, 2 cows, vegetables 4 small surfaces, one pair of oxen, 7 cows, vegetables 5 average surfaces, one pair of oxen, 2 cows, vegetables 6 small surfaces, no draught power, vegetables 7 big surfaces, cultivator, one pair of oxen8 big surfaces, two pairs of oxen 9 average surfaces, one pair of oxen, 2 cows small surfaces, no draught cattle goat breeding sheep breeding

Survival threshold Reproduction threshold

ေအာကတြငေဖၚျပထားေသာဥပမာသည အျမငမားဆးေသာ ရငးနးျမပနမႈစြမးေဆာငရညနင မသားစအလပသမားမား၏ ဝငေငြမားရသည လယယာလပငနးစနစ (လအပခကမား က ျဖညဆညးေပးနငသညအဆင၏အထက) နင ထခက နစနာမႈအမားဆးျဖစေသာ လယယာလပငနးစနစ (အသက ရငနငသညသတမတခကေအာက သ႔မဟတ အလြနနးကပ စြာတညရသည လယယာလပငနးစနစ)တ႔ကေဖၚျပပါသည။



4


tqihf 4.2/

v,f,mESifh tjcm;vkyfief;tMum; tvkyform;cGJa0csxm;a&; r[mAsL[mtay: odem;vnfjcif;

နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမားလယယာလပငနးစနစ၏ စးပြားေရးစစစသးသပခကအေပၚ တညေဆာကရာတြင (အဆင ၄.၁) မသားစမားမ အျခားဝငေငြ ရရနငသညလပငနးမား (အမားပငအရငးအျမစမား၊ လယယာျပငပ လပငနးနငလယယာနင မပတသတေသာလပငနးမား) ကလညး ထညသြငးရမညျဖစပါသည။ ဤကသ႔ေဆာငရြကျခငး၍ ရညရြယ ခကမာ အဆပါလပငနးအမးမးတြင မသားစမေဆာငရြကေနေသာ အလပသမားခြေဝခထားသညမဟာဗဟာအားသတမတေဖၚထတရန နင လယယာအတြကအသးျပသညနညးလမးမးစအေပၚ သနားလည ရနျဖစပါသည။ လယယာလပငနးစနစတစခခငးစအတြကေအာကေဖၚ ျပပါအခကမားက ထညသြငးစဥးစားရန လအပပါသည။

အလပသမားအမးအစားကြမးစ၏ ေတြးေခၚမႈနင အေရးႀကးမႈမားအေပၚ သနားလညျခငး

�� မညသညကာလအပငးအျခားတြင အလပသမားအတြကအလပ အမးအစားကြမးစက ျဖစေပၚေစခၿပးမညသည အေၾကာငးရငးေၾကာင စကပးေရးျပငပတြင မသားစအလပသမားမားလပကငေနရသနညး။ ၄ငးကအလးစလအပပါသလား (သာမနျပနလညထတလပရနအတြက လယယာမဝငေငြသည အလြနနညးပါးေနပါသလား သ႔မဟတ စကပးေရးလပငနးနားထားသညရာသတြင မသားစအလပအကင တးျမငေစသည နညးလမးတစချဖစပါသလား။ အခ႕ေသာအဖြ႕ဝငမား သည စကပးေရးမေဝးရာသ႔ ေျပာငးေရႊ႕လပါသလား။

�� လယယာလပငနးျပငပရ မညသညလပငနးမားတြင မသားစ အလပသမားမားပါဝငသလ။ ယခငေဖၚျပထားသညအတငး (အဆင ၃.၃ နင ၃.၄) အရ အျခားဝငေငြရရနငသညလပငနးမား၏ ေဖၚျပခကမားနငခတဆကရပါမည။

�� အမနတကယအလပလပေနေသာ အလပသမားမညမသည လယယာျပငပလပငနးမားတြင ပါဝငေနပါသလ။ လပငနးတစခခငးစ တြငမညမၾကာျမငသနညး။

ဤေမးခြနးမားက ေျဖရငးနငရန အသးဝငသညနညးလမးတစခမာ အခေသာကာလမားအတြက အမးမးေသာဝငေငြရရေနေသာ လပငနးမားတြင အမနတကယအလပလပေနေသာ အလပသမား မားပါဝငမႈက သတမတေဖၚထတရာတြင လယယာေျမစနစတစခခငး စအတြက သမရးကသတမတထားေသာ အလပအမးအစားအလက သတမတခကတစခေရးဆြထားရမည။ ပါဝငေဆာငရြကမႈအဆငသည မသားစတစခငးစ၏ အေျခအေနအေပၚမတညသညအတြက အမေထာငစအမးအမးအတြက သတငးအခကအလကအခ႕၏ ေယဘယအားျဖင ေဖၚျပရမညျဖစၿပး အလပသမားအမးအမး ပါဝငေဆာငရြကသည လယယာလပငနးစနစ တစခခငးစတြင ေလလာေတြ႕ရရေသာလမးေၾကာငးပစမားက သတမတေဖၚထတ ရမညျဖစပါသည။ (ေအာကေဖၚျပ ပါဇယားတြငၾကညရန)

လယယာလပငနးမားတြင အလပသမား အတြက အလပအမးအစားကြမးစ၏ အကးသကေရာကမႈ ယခငျပစထားေသာ လပသားျပကၡဒန လယယာလပငနးမားနင စပလဥး၍ အလပသမားအတြက အလပအမးအစားကြမးစ၏ အကးဆကမားအေပၚ ပမသရနားလညေစမညျဖစပါသည။ (ေအာကတြငၾကညရန) အခ႕ေသာအဓကကသညေမးခြနးမားက ေျဖၾကားရနလအပပါသည။

�� စကပးေရးက ျဖညစြကေဆာငရြကျခငး သ႔မဟတ လယယာ လပငနးမားတြင မသားစဝငမားက လပသားမားအျဖစအစားထး ထညသြငးျခငးမ ကငးကြာသည အလပသမားအမးအစားကြမးစ မညမရသနညး။ ၄ငးတ႔သည လယယာလပငနးအတြက မညသညအကးဆကမားျဖစေပၚေစသနညး။

�� ထအလပအမးမးေၾကာငအလပသမား လအပမႈအျမငဆးအေျခ အေနမား ရပါသလား။ နစတစနစ၏မညသညအခနတြငျဖစသနညး။ အလပသမားအမားဆး လအပသညအခနကာလမားက မညကသ႔ စမခန႔ခြသနညး။ ဥပမာ - ငားရမးအလပသမားမားတးျမငလာျခငး၊ စကမႈလယယာလပငနးမားတးျမငလာျခငး၊ သးနမားနင တရစာၦန ေမြးျမေရးစနစမားရ နညးပညာေရြးခယမႈမားေျပာငးလလာျခငး။

�� စကပးေရး၏ျပငပလပငနးမားတြင လယယာလပသားမား အစားထးေနရာယပါက လကရသးနစကပးေရးနင တရစာၦနေမြးျမ ေရးစနစမားတြင မညသညေျပာငးလမႈမားျဖစေပၚမညနညး။ ဥပမာ- အလပသမားငားရမးမႈ သ႔မဟတ ပစၥညးကရယာငားရမးမႈ တးျမငလာျခငး သ႔မဟတ သးနစကပးေရးသ႔မဟတ တရစာၦန ေမြးျမေရးစနစမားနင စပလဥးသညနညးပညာဆငရာေရြးခယမႈမား ေျပာငးလျခငး။

4


လယယာစနစ လပငနးအမနတကယအလပလပေနေသာ

အလပသမားအေရအတြက

လ

၁ ၂ ၃ ၄ ၅ ၆ ၇ ၈ ၉ ၁၀ ၁၁ ၁၂

FS 1

သးနစကပးေရး

တရစာၦနေမြးျမေရး

အမားဆငအရငးအျမစမား ေပါငးစမား

လပအားခ

လယယာ (ေရႊေျပာငးလပသားမရ)

လယယာ (ေရႊေျပာငးလပသားရ)

လယယာနငမပတသတေသာ

(ေရႊေျပာငးလပသားမရ)

လယယာနင မပတသတေသာ (ေရႊေျပာငးလပသားရ)

ကယပငအလပသ႔မဟတလခစားျဖငေဆာငရြကေသာ

လယယာမဟတသည လပငနးမား

ေရႊေျပာငးလပ သားမရ

ေရႊေျပာငးလပ သားရ

အလပသမားအတြက အလပအမးအစားကြမးစ၏ အဖြ႕အစညးဆငရာ အကးဆကမား အလပသမားအတြက အလပအမးကြမးစ ပစမားသည လယယာ ေျမဥယာဥျခေျမဆငရာေျပာငးလအသးျပလာမႈအားလးကျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးရလမႈေရးဆကႏြယမႈမားတြငေျပာငးလမႈမား အတြကခတဆကေနပါသလား။ ဥပမာ- လယယာစနစတစခနငေျမ သ႔မဟတ ေငြအရငးအနးစပျခငးအတြကစကပးေရးဆငရာငားရမး အလပသမားမား တးျမငလာျခငး။အသကအဝနးတစခအတြငးတြင လမႈစးပြားေရး ဆငရာကြျပားျခားနားခကမားက မညကသ႔ စမခန႔ခြ မညနညး။

နညးလမးမား လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငး၏ ဤအစတ အပငးအား အေစာပငးတြင ေကာကယထားေသာ အခကအလကမားအားတြကခကျခငးနင စားပြေပၚတြငလပေဆာင ရသညအလပတ႔ျဖင အဓကထားေဆာငရြကေလရၿပး ေနာကဆကတြ ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမားကလညး ေဆာကရြကရန လအပပါသည။

ထြကရရမညခကမား�� လယယာလပငနးစနစတစခခငးစအတြက အလပ

သမားအတြက အလပအမးအစားကြမးစအားေဖၚျပခက (ဥပမာ-၁၈)

�� အထးသျဖင အလပသမားအမားဆးသ႔မဟတ လပသားမရသည ကာလမားတြင မညကသ႔စမခန႔ခြ ပါသနညးစသည လယယာလပငနးစနစတစခခငးစရ လယယာလပငနးမားနငစပလဥးသည ကးေၾကာငး ေဖၚျပခက၊ အေရးပါမႈနငအကးဆကမားက ရငးလငး ေဖၚျပသည အလပသမားအမးအစား ကြျပားျခားနားျခငး မဟာဗဟာမား၏ ေဆြးေႏြးခကတစရပ

Format used to establish a model of labour allocation for each farming system

4


SrayovHouseholds

involved (%)

Labour intensities (in men. months/household)

Dry season Rainy season

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Average

Agriculture/livestock 95 0,18 0,2 0,23 0,21 2,47 2,53 2,53 2,53 2,53 2,53 2,37 1,84 1,68

Fisheries 34 0,89 0,96 0,8 0,46 0,3 0,37 0,5 0,7 0,78 0,78 0,93 0,87 0,70

Agricultural wage labour 3 0,5 0,5 0,5 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 1 1 0,63

Non Farm with migration 18 1,39 1,39 1,35 1,3 1,22 1,22 1,22 1,22 1,22 1,17 1,3 1,3 1,28

Non Farm without migration 34 1,02 1,02 1,02 0,93 0,75 0,77 0,7 0,73 0,77 0,86 0,95 0,93 0,87

Trapeang RusseiHouseholds

involved (%)




Agriculture/Livestock 88 0,28 0,17 0,21 0,21 1,07 1,98 2,28 2,28 2,16 1,48 1,16 0,81 1,17

Fisheries 4 1 1 1 1 1 0,33 0,33 0,33 0,33 0,67 0,67 1 0,72

Forestry 15 1,4 1,2 1,2 1,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,6 1,1 1,2 1,1 0,83

Agricultural wage labour 15 1,4 1,5 1,5 1,4 1,3 1,5 1,5 1,5 1,5 1,6 1,3 1,4 1,45

Non-Farming with migration 40 1,19 1,22 1,22 1,19 0,96 0,74 0,7 0,7 0,74 0,96 1,04 1 0,97

Non farming without migration 40 1,19 1,19 1,19 1,19 0,96 0,74 0,7 0,7 0,7 0,93 1,07 1,11 0,97

ဥပမာ ၁၈။ ကေမာၻဒးယားနငင၊ Kampong Thom ၏ လ႔အဖြ႕အစညး (၂) ခအတြငးရ လစဥမသားစအလပသမားမား ခြေဝခထားမႈ (Diepart J.-C. 2010 မ ျပစေရးသားသည။)

ေအာကေဖၚျပပါဇယားသည လယယာလပငနးနင လယယာနငမပတသကေသာ လပငနးအမးမးတြင မသားစအလပသမားမားအား လစဥခြေဝခထားမႈ ေဖၚျပခကပငျဖစပါသည။ ၄ငးသည အလပသမားအား အသးျပသညရညရြယခက၊ အလပသမားအမားဆးအခနနင အမားဆငအရငးအျမစမား ေပါငးစလပငနး မားနင လယယာလပငနးမားအၾကား ျဖညစြကေဆာငရြကေပးမႈ၊ ငားရမးအလပသမားမားနင လယယာနင မပတသကလပငနးမားက ေဖၚျပထားပါသည။

4


tqihf 4.3/

rdom;pk0ifaiGpkpkaygif;tm;wGufcsufjcif;

SrayovHouseholds

involved (%)




Agriculture/livestock 95 0,18 0,2 0,23 0,21 2,47 2,53 2,53 2,53 2,53 2,53 2,37 1,84 1,68

Fisheries 34 0,89 0,96 0,8 0,46 0,3 0,37 0,5 0,7 0,78 0,78 0,93 0,87 0,70

Agricultural wage labour 3 0,5 0,5 0,5 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 1 1 0,63

Non Farm with migration 18 1,39 1,39 1,35 1,3 1,22 1,22 1,22 1,22 1,22 1,17 1,3 1,3 1,28

Non Farm without migration 34 1,02 1,02 1,02 0,93 0,75 0,77 0,7 0,73 0,77 0,86 0,95 0,93 0,87

Trapeang RusseiHouseholds

involved (%)




Agriculture/Livestock 88 0,28 0,17 0,21 0,21 1,07 1,98 2,28 2,28 2,16 1,48 1,16 0,81 1,17

Fisheries 4 1 1 1 1 1 0,33 0,33 0,33 0,33 0,67 0,67 1 0,72

Forestry 15 1,4 1,2 1,2 1,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,6 1,1 1,2 1,1 0,83

Agricultural wage labour 15 1,4 1,5 1,5 1,4 1,3 1,5 1,5 1,5 1,5 1,6 1,3 1,4 1,45

Non-Farming with migration 40 1,19 1,22 1,22 1,19 0,96 0,74 0,7 0,7 0,74 0,96 1,04 1 0,97

Non farming without migration 40 1,19 1,19 1,19 1,19 0,96 0,74 0,7 0,7 0,7 0,93 1,07 1,11 0,97

နယပယနငပါဝငသညအေၾကာငးအရာမားဆကလက၍ အလပသမားအတြကအလပအမးအစားကြမးစ စစစသးသပရာတြင မသားစဝငေငြစစေပါငးသည အမားဆငအရငးအျမစ၊ လယယာျပငပလပငနးနင လယယာနငမပတသကေသာလပငနးမားမ ရရသညဝငေငြမား ေပါငးစညးျခငးျဖင အေသးစတအခကအလကမားပင ျဖစပါသည (ေနာကဆကတြ ၄)။ ဝငေငြအခကအလကမား မအပ အလပသမားအတြက အလပအမးအစားကြမးစနင စပလဥး၍ ဝငေငြျဖစေပၚမႈလပငနးစဥမားအေၾကာငးက ညနငးေဆြးေႏြးသငပါသည။ အထးသျဖငလယယာဝငေငြ၏ အားနညးခကမားက လယယာနငမပတသကေသာလငငနးမ ျဖညစြကကညေဆာငရြကေပးနငပါက၊လယယာႏငမပတသက ေသာလပငနးမရရေသာဝငေငြသည လယယာလပငနးမား အတြက မညကသ႔ရငးနးျမပနမႈကရရေစၿပး ပမတးျမင ေစမညနညး သ႔မဟတ အကယ၍လယယာနငမပတသတ ေသာလပငနးမားဖြ႕ၿဖးမႈသညလယယာလပငနးမားအတြက အဟန႔အတားျဖစမညဆပါက လယယာမဝငေငြနင လယယာနငမပတသတေသာ လပငနးမဝငေငြတ႔အၾကား အျပနအလနလႊမးမးမႈရေၾကာငးက သနားလညရနအေရး ႀကးပါသည။

နညးလမးမားလယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငး၏ ဤအစတအပငး အားအေစာပငးတြင ေကာကယထားေသာအခကအလကမားအားတြကခကျခငးနင စားပြေပၚတြငလပေဆာငရသည အလပတ႔ျဖငအဓကထားေဆာငရြကေလရျပး ေနာကဆကတြ ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမားကလညး ေဆာကရြကရနလအပပါ သည။

ထြကရလာမညအခကမား�� မသားစလပငနးစနစတစခလးက ထညသြငးစဥးစားထား

သည မသားစဝငေငြတညေဆာကမႈပစ

�� အမနတကယအလပလပေနေသာ အလပသမားတစဦး၏ မသားစဝငေငြစစေပါငး (Yတနဖး) နင အမနတကယအလပ လပေနေသာ အလပသမားတစဦး၏ ပငဆငသညေျမအရြယ အစား (Xတနဖး)။ (ဥပမာ −၁၉)

�� မသားစလယယာလပငနးစနစစစေပါငးမ ေရြးခယထား ေသာနမနာမားနင ဆငးရမႈသ႔ကေရာကသည သတမတ ခကနင လယယာေျမတညေဆာကမႈပစ၏ ဆးရႈးသြားေသာ ကနကစရတ (လပငနးတစခခငးစရ မသားစမားအၾကား ကြျပားျခားနားခကမားအား ရငးလငးေဖၚျပခကအပါအဝင)

�� လယယာနင လယယာႏငမပတသကေသာလပငနးမရရေသာ ဝငေငြမားအၾကားမညကသ႔ခတဆကသနညးနင စပလဥးသညေဆြးေႏြးခကတစရပ

4


ဥပမာ ၁၉။ ကေမာၻဒးယားနငင၊ Kampong Thom ခရငရ လယယာလပငနးစနစအမးမး၏ မသားစဝငေငြစစေပါငး (Lecuyer et Wiel, 2014 မေရးသားေဖၚျပသည။)

ဤပသည မသားစဝငအမးမးမရရေသာဝငေငြအမးအစားမားက ေဖၚျပထားသည။ ဝငေငြတညေဆာကမႈပစအား ေဖၚျပထားသညပသည လပငနးစနစ၏ အစတအပငးျဖစသည လပငနးမားအားလးပါဝငေသာ အလပသမားမားအတြက နစစဥအခနဇယားနင အတယဆခကမား ထညသြငးေဖၚျပနငပါသည။

East plain (upland)

East plain (lowland)

Stung Sen

West plain (upland and lowland)

1 Rainfed rice (transplantation) and animal traction

2 Rainfed rice (broadcast) and power-tiller (rent-in)

3 Rainfed rice (partly transplanted) and animal traction

4 Rainfed rice and orchards

5 Rainfed rice and deepwater rice with animal traction

6 Rainfed rice and deepwater rice with power-tiller

7 Dry season rice (2 harvests) with power-tiller (own asset)

8 Irrigated dry season rice (2 harvests) with power-tiller (rent-in)

Dry season rice (2 harvests) and short receding rice

Rainfed rice (2 harvests)

Rainfed rice (2 harvests) and deep-water rice

Rainfed rice, irrigated rice, deep-water rice and receding rice

Deep-water rice and power-tiller (rent-in)

Farming systemTOTAL FAMILY INCOME PER ACTIVE LABOUR

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2

1800

1600

1400

1200

1000

800

600

400

200

0

US$/active labour

Reproduction threshold

Survival threshold

Acre/active labour

2

3 4

5

8

9

7

6

1

4


Phot

o: C

hris

tine

Schm

utzl

er

သးသပျခငး


78

စစစသးသပခကမသညအႀကျပေထာကခခကမားဆသ႔

လယယာလပငနးစနစမားစစစသးသပျခငးသည သေတသ မားက လယယာေျမဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသး ျပလာမႈအားလးအတြက ျခငေတြ႕ရရေသာျမငကြငးတစခ၏ ၾကြယဝကယျပန႔ေသာ ဗဟသတခရးလမးတစခသ ဖတေခၚထားသည။ သ႔ေသာလညး ယေန႔အထလပငနး၏ ပထမအဆငအေနျဖင သေတသမားသည စစစသးသပျခငး နင ေကာကနႈတျခငးဆငရာေလလာမႈမားက ေဆာငရြက လကရပါသည။ သ႔ေသာလညး ခဥးကပမႈနညးလမး၏ အနစသာရသည မသားစလယသမားမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ ႀကးပမးအားထတမႈမားက ကညေဆာင ရြကနငမည ေကာငးမြနသညအႀကျပေထာကခခကမား ေရးဆြနငရနအတြက အႀကျပခကမားနင အေတြးအေခၚမား ရရေစရနျဖစပါသည။ ဤလပငနး၏ ေနာကဆးအဆငျဖစ သည ပဥၥမအဆင ေဆာငရြကရာတြင သေတသအေနျဖင လြယကသညဟမထငမတနငေသာ ရႈေထာငမားနင အျမင သေဘာထားမား အမးမးရရနလအပပါသည။ ဤေနရာတြင အဆျပထားသည စစစသးသပခကဆငရာ နညးလမးသည လယယာလပငနးစနစမားအၾကားအမးအစားမားနင ကြျပား ျခားနားမႈမားကျဖစေပၚေစသည သဘာဝ၊ လမႈေရး− နငငေရး၊ စးပြားေရးနင ယဥေကးမႈဆငရာတြနးအားမား၏ ရႈပေထြးသည ဆကႏြယခကမားမတစဆင ထြကေပၚလာသည ေကးလက ဆငရာအားလးကျခငေတြ႕ျမငရေသာ ျမငကြငးအားအေျခခ ထားသည။ အျခားနညးျဖငဆရေသာ ပငးျခားသျမငမႈသည လယယာလပငနးစနစစစစသးသပရာတြငအဓကခဥးကပမႈ နညးလမးပငျဖစပါသည။ လယယာလပငနးစနစမားအၾကား ကြျပားျခားနားခကမားသည ၄ငးတ႔၏စကပးေရးေဂဟစနစ ဆငရာပတဝနးကင၏ အမးအစားအမးမးေပၚတြငမတည သည။ ဤမတညကြျပားျခားနားခကမားသည သမငးေၾကာငး တစေလာက ထတလပမႈအေၾကာငးတရားမားက မသားစမား

အၾကားရယျခငး မတကြျပားသြားေသာေၾကာငျဖစသည။ လယသမားမား၏ အသပညာမားနင စတဝငစားမႈမား ေပါငးစညးျခငးျဖင အဆပါကြျပားျခားနားခကမားသည လယသမားမားမ ျပလပေသာနညးပညာဆငရာေရြးခယ မႈမားနင နညးလမးမား၏ ကြျပားျခားနားခကမားက ေတြ႕ျမငနငမညျဖစျပး စးပြားေရးဆငရာ လပေဆာငမႈ၏ အဆငအမးမးသ ေျပာငးလေဖၚျပမညျဖစပါသည။ အဆပါခြျခားေဖၚျပခကမားသည အဓပၸါယရၿပးတက ေသာအႀကျပခကမား ေရးဆြနငေရးအတြက အေျခခပင ျဖစပါသည။

�� လယယာလပငနးစနစ၏ အမးအစားတစခနင ၄ငး၏ ပတဝနးကငဆငရာ အေၾကာငးအရာမားသည စကပးေရး −ေဂဟစနစဆငရာပတဝနးကငမရရေသာအခြငအလမးမား နင အတားအဆးမားနစခစလးက အထးထညသြငးစဥးစား ထားသည အႀကျပခကမားေရးဆြနငေရးတြင အေထာက အကျပမညျဖစပါသည။

�� လယယာလပငနးစနစအမးအစားနင စစစသးသပခက အားလးတြင ထတလပမႈနညးလမးမးစအား ပငဆငထားၿပး လေနမႈဘဝပနးတငမားအတြက ကြျပားျခားနားသည မသားစမား၏ လမႈေရးဆငရာအပစမား သ႔မဟတ အမး အစား အမးမးကသတမတေဖၚထတရနအတြကအေထာက အကျပပါသည။ လယသမားအမးအစားအမးမးမေရြးခယ ထားသည လမႈေရး၊နညးပညာနင စးပြားေရးဆငရာကး ေၾကာငးေဖၚျပခကမားအေပၚနားလညျခငးသညလယသမား မား၏ ျပသနာမားနင လမးေၾကာငးမားက ေျဖရငးေပးမည အၾကျပခကမား ေရးဆြနငေရးက အေထာကအကျပသည။ လမႈေရးဆငရာ တရားမတမႈရသည ရႈေထာငမၾကညပါက

အဆငးရဆးသတမတခကတြငပါဝငေသာ သမားအတြက အၾကျပခကမားေရးဆြရန အလြနအေရးႀကးၿပး နညးပညာ ဆငရာ ဆနးသစတထြငမႈတစရပကသာ ေမာလငထားျခငး မဟတပ၊ လယသမားမား ေအာငျမငမႈရသညအထရညရြယ ထားျခငးတ႔သည လယသမားမား တေျဖးေျဖးတးတကေစ မညျဖစပါသည။

�� လယယာလပငနးစနစမားစစစသးသပျခငး၏ခဥးကပမႈ နညးလမးက သးနစကပးေရးနငတရစာၦနေမြးျမေရးစနစ မားတြင ေဆာငရြကပါကလပငနးတစခအတြကအေသးစတ ေလလာရမည ျဖစပါသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးျဖငရရသည သငခနးစာမားသည က႑တစခလးသ႔မဟတ ထြကကန ပစၥညးကြငးဆကတစေလာကလးအတြကအကးျဖစထြနး ေစမညအႀကျပခကမားေရးဆြရာတြင အေထာကအကျပ မညျဖစပါသည။



လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးအေပၚ ကြမးကငပညာရငမားမ အကျဖတျခငး

ဤလမးၫႊနစာအပေရးသားႏငရန ျပညတြငးနငျပညပမ သေတသနပညာရငအဖြ႕သည ျမနမာနငင၏ ေနရာအန႔အျပားတြငေဆာငရြကခသည လယယာလပငနးစနစ စစစသးသပ ျခငးလပငနးမားတြင အငတကအားတက ပါဝငေဆာငရြကခ ၾကပါသည။ အဆပါလပငနးမားက မသားစလယယာလပငနး မားတြင အေထာကအကျပရန ကတကဝတျပထားၾကသမား ျဖစၾကေသာ ေကးလကေဒသဖြ႕ၿဖးတးတကေရးဆငရာ ကနဦးေဆာငရြကမႈမားတြငပါဝငသည မတဖကအဖြ႕အစညး မားစြာမ တာဝနယေဆာငရြကခပါသည။ လပငနးအစတြင ၄ငးတ႔၏လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးအေပၚစတ ဝငစားမႈသည အမးမးကြျပားျခားနားသညအတြက ေကာငး မြနျပညစေသာ သငခနးစာမားနင အေတြ႕အႀကမားက ေဆာငရြကမႈလပငနးမားမ ရရခပါသည။ သးသပခကမား ေဆာငရြကသညနညးလမးတြင အဆပါအေတြ႕အႀကမားက သးျပရနလအပပါသည။ဤေနရာတြငအျခားေသာလယယာ ဥယာဥျခေျမဆငရာ စကပးေရးစနစ ေျပာငးလလာမႈအား ခြျခမးစတျဖာသည နညးလမးမားနင ႏႈငးယဥၾကညမညဆပါက လယယာလပငနးစနစစစစသးသပခက၏ မလပါဝင ဆာငရြကမႈမားက သတမတေဖၚထတရန ရညရြယပါသည။ တနညးအားျဖင သေတသနပညာရငမားနင မတဖကအဖြ႕ အစညးမားမရရေသာ အေတြ႕အႀကမားအရ ခဥးကပမႈ နညးလမး၏ ျဖစနငေျခရေသာအားနညးခကမားက ေထာက ျပနငရနနင အဆပါအားနညးခကမားက ေျဖရငးနငသည နညးလမးမားက သတမတေဖၚထတနငရန အေရးႀကးပါသည။

ပမသနားလညျခငးရႈပေထြးသညကမာၻတြင လယယာလပငနးစနစစစစ သးသပျခငးသည လယယာလပကငေနေသာ မသားစမား အေပၚလႊမးမးသည မားစြာေသာ အရာမားနငလပငနးစဥ မားအၾကား ခတဆကမႈမားက တညေဆာကရာတြင အက အညေပးသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးျဖင ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈ လပငနးမားတြင လကေတြ႕ေဆာငရြကေနသမားပါဝငသည ပမျပညစေကာငးမြန ေသာ ရပပကားခပတစခကေရးဆြရာတြင အေထာကအကျပပါသည။ လယသမားမားေျပာငးလျဖစေပၚ ေစသည အေျခခကေသာလမးေၾကာငးမားနင ေယဘယ အေၾကာငးအရာမားက သတမတေဖၚထတျခငးသည အထး သျဖင ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈလပငနးမား၏ ေရရညတညတေစေရး အတြကေဆာငရြကမည ေဒသဆငရာလပငနးမားနင မဝါဒ မား ခတဆကမႈတြငအဓကကသည။ ၄ငးသညအထးသျဖင ေရရရေရးကသ႔ေသာ စကပးေရးဆငရာဖြ႕ၿဖးတးတကမႈ ကစၥရပမားနင စပလဥးသည စမကနးမားတြင အသးျပနင ပါသည။

ဖြၿဖးတးတကမႈစမကနးမား၏ ပစေရးဆြျခငးနငအကျဖတျခငးက ကညေထာကပေပးျခငးလယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးသညသတမတေဖၚထတျခငး မစ၍ အကးဆကမားအေပၚ အကျဖတေလလာသညအဆငမား စသည စမကနးလညပတမႈအဆငဆငတြင အသးဝငပါသည။ လယယာေျမဆနးစစခကသည ပါဝငေဆာငရြကသမားနင စမကနးလညပတ ေဆာငရြကမႈတြင ပါဝငသညသမားနငေျမတည ေဆာကမႈပစ တ႔အေပၚေကာငးမြနစြာ သနားလညျခငးနငအတစမကနးအားအေထာကအကျပသညအတြက ကနဦးအဆငတြင အသးဝငပါသည။ ထ႔ေၾကာင အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမား အေနျဖင စမကနးဧရယာမားအေပၚ ေသခာစြာနားလညမႈမရပစမကနးမားေရးဆြသညအတြက ၄ငးတ႔တြင အခနနငရနပေငြ ဆငရာ ေနာငေနးၾကန႔ၾကာမႈမား မၾကာခဏႀကေတြ႕ေလရပါသည။ ဤအခကသည အခ႕ကစၥရပမားတြင အေၾကာငးအရာမားနင စနေခၚမႈမားက ႀကးၾကပရနျဖစေပၚေစျပး ထမတဆငေကးလက အသကအဝနးမားရလေနမႈဘဝမားမ ေရးဆြထားေသာမဟာဗဟာ မားစြာတ႔အေပၚ နားလညမႈလြမားသညမားျဖစေပၚတတပါသည။ ထ႔ျပင တစခါတစရ လယသမားမား၏လအပခကမားကေျဖရငး ေပးနငရနမျဖစနငေသာ သငေလာမႈမရသည ခဥးကပမႈနညးလမး မားက ျဖစေပၚေစပါသည။ အဆပါကစၥနင စပလဥး၍လယယာ လပငနး စနစစစစသးသပျခငးသည ေဒသခအသကအဝနးမား၏ စတဝငစားမႈမားနငဗဟသမားကေသခာစြာထညသြငးစဥးစားထားသည အဓပၸါယျပညစၿပး သငေလာေသာစမကနးရညရြယခကမား သတမတရန အေထာကအကျပမညျဖစပါသည။လယယာလပငနး စနစစစစသးသပခကသည စဥဆကမျပတ ေစာငၾကညေလလာ၍ အကျဖတျခငးအတြက အသးျပနငပါသည။ အေျခခအခကမားသာ မက ကာလလယသးသပခကမား၊ ေနာကဆးသးသပခကမား နငအကးဆကမားအေပၚ အကျဖတျခငးမားေဆာငရြကရာတြင အေထာကအကျပပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ ၄ငးသညစမကနးဖြ႕ၿဖး တးတကေရး လပငနးမားနင စမကနးဆငရာ ခဥးကပမႈနညးလမး မားနငလပငနးမား ညႏႈငးရာတြင အသးျပနငပါသည။

zHGNzdK;wdk;wufrItwGuf v,f,m vkyfief;oHk;pepfpDppfoHk;oyfcsuf\ csnf;uyfrIenf;vrf;rStaxmuftuljyKonfh tcsufrsm;

80

ေဒသခ လယယာေျမဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ၏ အသြငေျပာငးလလာမႈသမငးေၾကာငး

ခငမာမႈရသည လယယာလပငနးစနစဆငရာ ခဥးကပမႈ နညးလမးက လကရကငသးေနေသာစစစသးသပခက ကပမနကနေသာလယယာ ေျမဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ၏ သမငးတြငအသးျပနငျခငးပင ျဖစပါသည။လယယာေျမသမငးေၾကာငးကျပနလညေလလာ ျခငးသည သေတသနပညာရငမား အေနျဖငရာေဖြရန မလြယကသညေဒသ၏ စကပးေရးဆငရာဖြ႕ၿဖးတးတကမႈ လမးေၾကာငးမားက သတမတေဖၚထတနငရန ျဖစပါသည။ လယယာေျမဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလအသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငးရ အထးကစၥရပမားနင ပမနမဟတေသာ အျဖစအပကမားက သတမတေဖၚထတရနအတြကလညး အေထာကအက ျဖစေစပါသည။ ထ႔ျပင စမကနးအား ျပနလညျပငဆင နငသညအတြက ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာကြမးကငပညာရငမားအတြက အထးအေရးႀကးပါသည။

စစစသးသပျခငး၏ အဓကေဆာငရြကမႈ တြငေနရာမားကြျပားျခားနားျခငး

ေကးလကေဒသရတညေဆာကမႈပစနင လေနမႈဘဝမားတြင တညမႈရသညအခကမားက ေလလာရနရညရြယေနစဥ လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငး၏ဗဟခကတြင ကြျပားျခားနားခကမားနင ကြျပားျခားနားသညလပငနးစဥ မား ျဖစေပၚခပါသည။ခဥးကပမႈနညးလမးသညလယသမား မားအၾကားရ ကြ မးကငမႈနငစတဝငစားမႈအမးမးစကပးေရး ေဂဟနစအေျခအေနအမးမး၊ လယယာစနစမား၏ အမးအစားမားကြျပားျခားနားခက၊ သးနစကပးေရးနင တရစာၦန ေမြးျမေရးနညးပညာမားအၾကား ျခားနားခကမား စသည တ႔က တငးတာပါသည။ လယယာလပငနးစနစစစစသးသပ ျခငးသည လယယာလပငနးစနစမားအၾကား ကြျပားျခားနား သည ထတလပမႈသမငးေၾကာငးကသရေစမညျဖစပါသည။

အျခားနညးျဖငဆရေသာ ယေန႔ေတြ႕ျမငေနရေသာလယယာ လပငနးစနစ၏ အစတအပငးသည ၿပးခေသာ အတတက အေမြျဖစသညဟေသာ ယဆခကနငလယယာလပငနးစနစ စစစသးသပျခငးက စတငပါမည။လယယာလပငနးစနစစစစ သးသပျခငးသည ျဖစစဥအမးမးမတညရျခငး၏ အဓက ေသာခက အျဖစထတေပးထားသညက နားလညရနနငခြျခား သတမတရနနညးလမးမားေပးထားသည။ ယခငကဝနထတ ဝနပးမားျဖစသည လကရတြင ေပါငးစညးထားေသာလယသမား မား၏ အဟန႔အတားမားနငအခြငအလမးမားနငစတဝငစား မႈမားသည ယေန႔ေတြ႕ျမငရေသာ လယယာလပငနးစနစ အမးအစားကြျပားမႈမားက ရငးလငးေဖၚျပနငပါသည။ လယယာလပငနးစနစ အမးအစားသည ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈ ဆငရာ ကြ မးကငပညာရငမားအား ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးဆငရာ လပငနးမား ေကာငးမြနစြာပေဖၚနငေရးနင ရညရြယခကထား ရေရးတ႔အတြက အကအညေပးသညလယယာလပငနးစနစ အမးမးနင ကကညမႈရေသာအႀကျပေထာကခခကမား ေရးဆြနငပါသည။ ထ႔ျပင ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာကြမးကင ပညာရငမားအတြက လယယာလပငနးစနစမား၏ သေဘာ သဘာဝနင အေသးစတအခကအလကမားအတြကသးသန႔ ျဖစေသာ အႀကျပေထာကခခကမားက ေရးဆြနငရနျဖစ ပါသည။ ဤခညးကပမႈ နညးလမးသည ေဆြးေႏြးပြမားက နညးလမးတကျဖစေစမညျဖစၿပး အရငးအနးပစမားအမးမး (သ႔မဟတ အရငးအနးမရျခငး) ၏ ရရနငမႈအေျခအေနမား နင စပလဥးသည ေဆြးေႏြးပြမားျဖစေပၚေစမည ေရးက ေသာ ေရရညတညတေသာလေနမႈဘဝဆငရာ ခဥးကပမႈ နညးလမးမားက ေကာလြနသြားမညျဖစပါသည။

စကပးေရးဖြ႕ၿဖးတးတကမႈတြင အလပ သမားမားခြေဝခထားမႈ မဟာဗဟာမား

အလပသမားမားနငစပလဥးသညေမးခြနးသည လယယာ လပငနးစနစခဥးကပမႈ၏ အဓကအခကပငျဖစပါသည။ မသားစအလပသမားမားခြေဝခထားမႈ မဟာဗဟာမား၏ ေလလာမႈ အေသးစတတစခနင ဘဝစကဝနးတေလာကအတြက အဆပါမဟာဗဟာမား မညကသ႔ ေျပာငးလျဖစေပၚျခငး တ႔သည လယယာ သ႔မဟတလယယာမဟတေသာလပငနး မား၏ သတမတအမးအစားတစခအတြကလယသမားမား ၏ သတမတအမးအစားမား၏အဆငသငျဖစမႈအေျခအေန နင စတဝငစားမႈတ႔အေပၚသနားလညရနအေရးႀကးပါသည။ လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးသညကြ မးကငပညာ ရငမားေနျဖင အျခားလပငနးမားမ သးသန႔ျဖစေနေသာ လယယာလပငနးမားက ထညသြငးစဥးစားျခငးမျပပအလပ သမားစမခန႔ခြမႈက ျခငသးသပသညနညးလမးျဖင ေလလာ ရနလအပပါသည။ အလြနအေရးႀကးသညအခကတစခက မာ အလပသမားအမားဆးျဖစသညကာလမားနငလယယာ လပငနးမားနင ယဥၿပငမႈျဖစေစမည လယယာျပငပနင လယယာမဟတေသာအလပအကင အခြငအလမးမား၏ တးတကမႈအေျခအေနတ႔က စမခန႔ခြရနပငျဖစပါသည။

နညးပညာအေထာကအပနင နငငေရး ေျပာငးလမႈမားအၾကား ၾကားေနသည နညးလမးတစခကရယျခငး

လယယာလပငနးစနစမား စစစသးသပျခငးသညနညးပညာ ဆငရာ ကညေထာကပေပးသညအစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညး မားနင နငငေရးသမားအပစမားတ႔အၾကား ယဥၿပငေနသည ခဥးကပမႈမားကေပါငးစညးထားသည မသားစလယသမားမား အား ကညေထာကပေပးမႈမားနင စပလဥးသညေဆြးေႏြးပြမား အတြက အကးေကးဇးရရမညျဖစပါသည။ လယယာစနစ စစစသးသပခကဆငရာ ခဥးကပမႈသညအထးသျဖငေရႊ႕ေျပာငး စကပးေရးနင စပလဥးသညအနာဂတအားေဆြးေႏြးမညပဂၢလမားအားႀကဆေနသညေဆြးေႏြးပြမားအတြက ေနရာမားက ဖနတးေပးလကရပါသည။

စကပးေရးဖြ႕ၿဖးတးတကမႈတြင အလပသမားမားခြေဝခထားမႈ မဟာဗဟာမားအလပသမားမားနငစပလဥးသညေမးခြနးသ



csOf;uyfrIenf;vrf;tm; tem*wf

wGiftokH;jyKa&;twGuf owfrSwfcsuf

rsm;ESifh pdefac:rIrsm; သ႔ေသာလညး ညနငးေဆာငရြကေရးအဖြ႕နင မတဖကအဖြ႕ အစညးမားသည ေဆာငရြကမႈ လပငနးမားတေလာကတြင လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးဆငရာခဥးကပမႈနင အေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကလကရေသာ နညးလမး မား၏ ကန႔သတခကမားက သတမတေဖၚထတရမည ျဖစပါသည။

သမငးေၾကာငးဆငရာ ျဖစစဥအားေလလာျခငး

လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးလပငနးစဥ(လယယာ ေျမသမငးေၾကာငး) ၏ ဒတယပငးသည နငငလးဆငရာနင ေဒသဆငရာသမငးေၾကာငး၏ ေျပာငးလမႈအားေဖၚျပသည သသာထငရားေသာ ၾကားလအပငးအျခားမားက သတမတ ေဖၚထတေပးပါသည။ သ႔ေသာလညး ကြျပားျခားနားသည လပငနးစဥမား ျဖစေပၚေလရသညအတြက အဆပါ ကာလ အပငးအျခားမား၏အကးအေျပာငးမားကေလလာရနအေရး ႀကးပါသည။

လယယာလပငနးစနစစစစသးသပခကတြင လယယာလပငနးနငမပတသကေသာလပငနးမား ၏ အေၾကာငးအရာမားကလညးထညသြငးျခငး

လယယာလပငနးစနစခဥးကပမႈနညးလမးသည စကပးေရး ဆငရာလပငနးမားက ပမကရျပ ေဆာငရြကသည။အကယ၍ အလပသမားစမခန႔ခြမႈသည သအရအရ ျခငသးသပသည နညးလမးျဖငကငတြယေျဖရငးပါက စာအပတြငေဖၚျပထား ေသာ လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငး၏ အေကာင

အထညေဖၚေဆာငရြကမႈ လပငနးမားသညလယယာျပငပနင လယယာလပငနးနငမပတသတေသာလပငနး မားကလညး လစလရႈထားပါသည။ ဤသ႔ေဆာငရြကျခငးသည လယသမား မားအတြက အဆပါလပငနးမား၏အေရးပါမႈကျပသနာျဖစ ေစနငပါသည။ လယယာေျမ ေျပာငးလမႈမားနင ၿမ႕ျပအကး အေျပာငးမားတးျမငလာျခငးနင အတစကပးေရးျပငပမ အလပသမားအတြကအလပအမးအစားမားခြေဝမႈေမးခြနးမားက လစလရႈထားနငမညမဟတပါ။ အထးအေရးႀကးသညအေၾကာငးအခကတစခမာ အလပသမားခြေဝခထားမႈ မဟာဗဟာမားနင ဝငေငြဖြ႕စညးထားမႈလပငနးစဥမား၏ အျပနအလနေဆာငရြကမႈစသည လယယာနင လယယာ လပငနးနငမပတသတေသာလပငနးမားအၾကား ခတဆက မႈမားက သနားလညရနျဖစပါသည။ ဤလမးညႊနစာအပ တြင လယယာလပငနးနငမပတသကေသာ လပငနးမား အေၾကာငးအား ေဆြးေႏြးတငျပျခငးနင ထညသြငးစဥးစား ျခငးျဖင အဆပါျပနာ၏ တစစတပငးအားေျဖရငးထား ပါသည။ သ႔ေသာလညး ျပသနာမားအား လယယာလပငနး စနစစစစသးသပျခငး လပငနးစဥတြငပါဝငေသာ သေတသ မားနငဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ ကြမးကငပညာရငမား၏ အထးကရျပမႈ ရရေစရနနင ၄ငးတ႔၏ နညးလမးမားတြင ေပါငးစညးရန လအပပါသည။

စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာနင စးပြားေရး ဆငရာမားက သကေရာကေျပာငးလေစ ေသာအခကမားထကေကာလြနေလလာျခငး

လယယာလပငနးစနစစစစသးသပခကတြင မားစြာေသာ သတမတခကမားေပါငးစညးထား ေသာလညး စးပြားေရး အရသ႔မဟတ စကပးေရး−ေဂဟစနစဆငရာ ကန႔သတ ခကမားမရေသာ လယသမားမား၏ဆးျဖတခကဆငရာသတမတခကမားက ထညသြငး စဥးစား ေလမရၾကျခငး သ႔မဟတ လယယာလပငနးစနစပစမားတြင အလြယတက ေပါငးစညးျခငး မျပၾကပါ။ ၄ငးမ ျပသနာတစရပပငျဖစ ေပၚနငသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ လယသမားမား၏

အေျခခသေဘာတရားမား နင ဆးျဖတခကခမညလပငနးစဥမားက ရငးလငးျပသရာတြင အလြနအေရးႀကးပါသည။ ၄ငးတ႔တြင ေအာကပါအခကမား ပါဝငနငပါသည။

�� ေျမနငသဘာဝအရငးအျမစမားရရေစေရးေဆာငရြကလကရသည အပစမားပါဝငသည သ႔မဟတ မပါဝငသည နငငေရးဆငရာစးပြားေရးတြနးအားမား

�� လယသမားမားအေနျဖင၄ငးတ႔၏ေျမယာေပၚတြင ျပလပလသည ရငးနး ျမပနမႈအဆငက အဓကေဖၚျပနင သညေျမယာလပပငခြင၏ လျခစတခမႈ အေပၚဆးျဖတ သညအခကမား

�� အခ႕ေသာအေၾကာငးအရာမားက အခ႕ေသာနညးလမး မားျဖင ေဆာငရြကမညလအခ႕အတြကကန႔သတခကမား ျဖစသည တားျမစခကမား၊ မးဆကမားဆငရာ သ႔မဟတ ကား/မခြျခားမႈတ႔နငစပလဥးသည နငငေရးသေဘာတရား အရ သ႔မဟတ လမႈေရးယဥေကးမႈဆငရာအတားအဆးမား

အမနတကယ လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငး၏ ခဉးကပမႈနညးလမးတြင အဆပါကန႔သတခကမားအား ဖယထားျခငးမဟတပ ၄ငးတ႔သည “စ” လယယာလပငနး စနစ စစစသးသပျခငး၏ ခညးကပမႈနညးလမးတြငပါဝငရန မလအပျခငးပငျဖစပါသည။ ၄ငးတ႔အား ထညသြငးစဥးစား ျခငးမျပပါက သးသပခကမားသည လကေတြ႕ဘဝအေျခ အေနမနက နးကပစြာ ကယစားျပျခငးထက အမနမဟတ ေသာထငျမငမႈက သပၸနညးလမးျဖင ေဖၚျပျခငးသ႔သာ ေကာကခကခရန ျဖစပါသည။ စစစသးသပျခငးကေဆာငရြက သည သေတသ အေနျဖင လပငနးစဉတေလာကလးတြင အဆပါအခကမားက ထညသြငးစဥးစားထားရနလအပၿပး ၄ငးကယပငစစစသးသပျခငးဆငရာ နညးလမးမားအတငး ေဆာငရြကရနျဖစပါသည။

82

ေလလာဆနးစစခကနင အႀကျပေထာကခ ခကမားအၾကား ကြာဟခကမရေအာင ေဆာငရြကေပးျခငး

လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငး၏အဓကကန႔သတ ခကမားအနက တစခမာလပငနးပငးဆငရာ အႀကျပခက မားသ႔ ဦးတညသြားရန မလအပျခငးပငျဖစပါသည။ နညးလမးမထသ႔ေဆာငရြကရမညေနရာအား အေထာကအကျပ မည ျဖစေသာလညး သေတသနပညာရငမား (အထးသျဖင အေတြ႕အႀကမရသမား) အေနျဖင၄ငးတ႔၏ကယပငစြမးေဆာင ရညမားနင လကေတြ႕ဆငရာအေတြ႕အႀကမားအရဤအခက အားရရေစေရးအတြက အျမတမးလြယကမညမဟတပါ။

သတငးအခကအလကမားအား အတညျပလအပျခငး

လယယာလပငနးစနစ စစစသးသပခကလပငနးစဥ၏အေရး ႀကးေသာအပငး (လယယာဥယာဥျခေျမဆငရာ ေျပာငးလ အသးျပလာမႈ သမငးေၾကာငး၊ လယယာလပငနးစနစမား အၾကား ကြျပားျခားနားခကမားကေဖၚထတျခငး) သည အသကအရြယႀကးသမားနင ေဒသခပဂၢလမား၏ထြကဆခက မားအေပၚတြင မားစြာမတညပါသည။ ၄ငးတ႔သည သမငး ေၾကာငးက စတထအလဥးသငသလျပနလညတညေဆာက ခသညအတြက ၄ငးတ႔၏ တငျပခကမား၏ တကမနကနမႈ ရ/မရက အျခားေသာေဒသခပဂၢ လမားအျပနအလနစစေဆး ရနနင ဒတယအရငးအျမစမား ရရနငသညေနရာမားမ သတငး အခကအလကမားနငအတညျပခကရယရနအေရးႀကးပါသည။

ေဒသခဗဟသတမားကေကာငးမြနစြာ အသးျပျခငး

မတဖကအဖြ႕အစညးတစခမ ေတြ႕ရရေသာအေရးႀကးသည အခကတစခမာ သေတသန ပညာရငမားသည ေဒသခပဂၢလ မားနင အျပနအလနဆကသြယမႈမားစြာမလပေဆာငပ

၄ငးတ႔ခဥးသပသပအားထတကငရမညဟ ယဆျခငးျဖစပါ သည။ ထသ႔ျဖစရျခငး၏ တစစတတစေဒသအေၾကာငးရငး မာ လယယာလပငနးစနစ စစစသးသပျခငး နညးလမးက ေကာငးမြနစြာ စမေရးဆြထားခၿပး သေတသနပညာရငမား အေနျဖင ကယတငေဆာငရြကနငမညဟ မတယသေဘာထား ေနေသာေၾကာင ျဖစပါသည။ သေတသမားသည အလြနေဝး လသညေနရာမားတြင အလပလပေနၿပး လာေရာကရန ခကခသည ျပသနာမားေၾကာင ျဖစပါသည။

အခနနငကြမးကငမႈ မားစြာလအပျခငး

ေနာကဆတငျပရနအခကတစခမာ လယယာလပငနးစနစစစစ သးသပျခငးအား အျပညအဝေဆာငရြကျခငးသည ရညလားေသာ လပငနးစဥတစရပျဖစေၾကာငး။ တကသလေကာငးသားမားမ တစဦးခငးေဆာငရြကသည ေရးကေသာလယယာလပငနးစနစ စစစသးသပျခငး၏ ခဥးကပမႈနညးလမးသည ကြငးဆငးေလလာ ျခငးလပငနး (၄လ မ ၅လ) နင အခကအလကမား ျပျပငမြမး မျခငး၊ စစစသးသပျခငးနင အစရငခစာေရးသားျခငးတ႔အတြက လေလာကသည အခနကာလ (တစလမ နစလ) စစေပါငးအခန ကာလ ၅လမ ၆လ အထၾကာျမငေလရပါသည။ သ႔ေသာလညး လကေတြ႕တြင လယယာလပငနးစနစ စစစသးသပျခငးသည ေဆာငရြကရအလြနလြယကပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ ကယျပန႔မႈမရ ေသာ သေတသနဆငရာ ခဥးကပမႈနညးလမးနင အထးသျဖင သေသသနနင ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ ေမးခြနးမားကသာ အဓကထားေဆာငရြကသည နညးလမးအျဖစျပျပငနငပါသည။ သေတသမားအေနျဖင သ/သမ၏ လအပခကမား၊ေမးခြနးမား နငအရငးအျမစမား (အရငးအျမစမား နငအခန)တ႔နငကကည မႈရသည လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးနညးလမးအား လကခကငသးနငသညစြမးရညရရနအလြနအေရးႀကးပါသည။လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငး၏ ျခငသးသပနငျခငး နင ဘာသာရပေပါငးစပါဝငျခငးနညးလမးသည သေတသမား အတြက စညးကမးသတမတခကအမးမးတြငလေလာကသည ကြမးကငမႈ၊ စတဝငစားမႈရသည ဘာသာရပအမးမး (ဥပမာ−သမငး၊ ေျမဆလႊာ သပၸ၊ လမႈေရး−မနေဗဒ၊ စကပးစးပြား ေရးဘာသာရပ) တြင ဗဟသတၾကြယဝမႈရျခငး သာမကလကေလာ ညေထြရသည ဝတစားဆငယငမႈျဖငကြငးလပငနးမားကေဆာင

ရြကနငျခငးနင လယသမားမားနငညႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးတ႔အတြက ကယပငအရညအေသြးနင ထလြယရလြယသည အခကမား သရနလအပပါသည။ သတမတထားေသာ ကြမးကငမႈမား၊ ဗဟသတနငအျပအမမားနငကကညမႈရသညသေတသနပညာ ရငမားက ေတြ႕ရရနမလြယကေပ။ ထကသ႔ေသာျပသနာေပါငးမား စြာက စမခန႔ခြနငရနအတြက လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငး၏ ခဥးကပမႈနညးလမးနင Participatory Rural Appraisals (PRA) ကသ႔ေသာ ျမနဆနသညသးသပခကမား နငနညးလမးမားက တြဖကေဆာငရြကနငပါသည။ ထြကရလာ ေသာေတြ႕ရခကမားသည ေရးကလပေဆာငခေသာ လပရး လပစဥအတငး လယယာလပငနးစစစသးသပေရးနင ကြျပား မညျဖစၿပး အေသးစတနင ကယကယျပန႔ျပန႔ ေဖၚျပထားျခငး ျဖစမညမဟတပါ။ ဥပမာ− တစခါတစရ ျမနဆနသညလယယာ လပငနးစနစစစစသးသပခကကေဆာငရြကရန သငေလာမည ျဖစၿပး အသကအဝနးမ ပါဝငေဆာငရြကေစမည နညးလမးမား နင အတညျပခကပမနရယျခငးတ႔က အသးျပ၍ တညသည ေနာကဆကတြ နညးလမးမား (အားလးက ျခငေတြ႕ရရေသာ ျမငကြငး စစစသးသပျခငး၊ သမငးေၾကာငးစစစသးသပျခငး၊ သးန စကပးေရးစနစမားနင တရစာၦနေမြးျမေရးစနစမားနင လပငနးစနစမားအား စစစသးသပျခငး၊ လယယာလပငနး စနစမား၏ စစစသးသပျခငးနငႏႈငးယဥျခငး) တ႔က ဆကလက ေဆာငရြကပါသည။ အကယ၍ လယယာလပငနးစနစစစစ သးသပခကသည ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာစမကနးတစခတြင စတငမညဆပါက အေၾကာငးအရာမားနငရငးနးကြမးဝငမႈရေစ ရနနင စမကနး၏ ရညရြယခကမားအားသတမတနငရန အေျခခအခကအလကမား ေကာငးယသညအေနျဖင ၿပးျပညစ ေသာ လယယာလပငနးစနစစစစသးသပျခငးတစခကအလြယတက အသးျပနငမည ျဖစျပး စမကနး၏ျဖစေပၚတးတကမႈနင အကးဆကမားက အကျဖတနငမညကာလလယနငေနာကဆး အကျဖတသညနညးလမးအေနျဖငလငျမနေသာလယယာလပငနး စနစ စစစသးသပျခငးနညးလမးတစခက အသးျပသည။


Phot

o: C

hris

tine

Schm

utzl

er

aemufqufwGJazmfjycsufrsm;


84

ေနာကဆကတြ ၁။လယယာလပငနးစနစစစစသး သပျခငးတြင ပါဝငေသာ သေတသန ကရယာမားနငေမးျမနးမႈမား

Visu

al o

bser

vatio

n

(ske

tch

map

ping

, etc

.)

Map

ping

(v

irtua

l or r

eal)

Tran

sect

Wal

k

Lite

ratu

re re

view

Key

Info

rman

t Int

ervi

ews

Focu

s G

roup

Dis

cuss

ion

on

agra

rian

hist

ory

Land

Use

Cha

nge

A

naly

sis

Adho

c in

terv

iew

s

(pur

posi

ve s

ampl

ing)

Det

aile

d H

ouse

hold

in

terv

iew

s (p

art 1

)

Det

aile

d H

ouse

hold

in

terv

iew

s (p

art 2

)

Econ

omic

M

odel

ling

1. UNDERSTAND THE AGRARIAN LANDSCAPE

1.1 Observe the agrarian landscape

1.2 Identify agro-ecological zones

1.3 Describe each agro-ecological zone in detail

2. STUDY THE AGRARIAN HISTORY AND IDENTIFY FARMING SYSTEMS

2.1 Understand historical changes

2.2 Examine agrarian transformations at landscape level

2.3 Analyze differentiation processes between family farming systems

3. ANALYZE THE CROPPING AND LIVESTOCK SYSTEMS AND OTHER INCOME-GENERATING ACTIVITIES

3.1 + 3.2 Analyze the cropping and livestock systems: technical itinerary and economic performance

5-10 HH per FS

3.2 + 3.3 Understand and estimate the contribution of common pool resources

5-10 HH per FS

3.3 + 3.4 Understand and measure the contribution of non-farm and off-fram activities

5-10 HH per FS

4. DETERMINE THE PERFORMANCE OF THE FARMING SYSTEMS AND THE FAMILY INCOME FORMATION

4.1 Determine the farming income

4.2 Understand the labour allocation strategies between farm and other activities

4.3 Determine total family income

ေနာကဆကတြေဖာျပခကမား

ေနာကဆကတြ ၂။စစေပါငးတနဖးတးျမငမႈတြကခကျခငးအတြကဇယား

FARMING SYSTEM FS 1 FS 2 FS Y

FS 1 – 1 FS 1 – 2 FS 1 – i FS 2 – 1 FS 2 – 2 FS 2 – j FS Y – 1 FS Y – 2 FS Y – o

Active labourer (1)

Land size (2)

Land size/active labourer (3) = (2) / (1)

Cropping system

Type (4)

GVA/ha/year (5) see step 3.1

Size/ha (6)

GVA/year (7) = (5) x (6)

Livestock rearing system

Type (8)

GVA/ha/year (9) see step 3.2

Size (10)

GVA/year (11) = (9) x (11)

Total GVA/year (12) = (7) + (11)

Total GVA/year/active labourer (13) = (12) / (1)

FS1: Farming System Type 1 FS 1 – 1: Family 1 within Farming System Type 1 Y = total number of FS identified i = total number of families in FS1 j = total number of families in FS2 o = total number of families in FSY (5): see step 3.1 (9): see step 3.2


86

ေနာကဆကတြ ၃။လယယာမရရေသာဝငေငြမား၏တြကခကျခငးအတြကဇယား(ေဒသေငြေျကး)



Active labourer (1)

Total GVA/year (13)

Depreciation (14)

Total NVA/year (15) = (13) - (14)

External labour (16)

Land rent (17)

Land taxes (18)

Other taxes (20)

Interest of credit borrowed (21)

Subsidies (22)

Farming income(23) = (15) - (16) - (17) - (18) - (19) - (20) - (21) + (22)

Farming income/active labourer (24) = (22) / (1)

FS1: Farming System Type 1 FS 1 – 1: Family 1 within Farming System Type 1 Y = total number of FS identified i = total number of families in FS1 j = total number of families in FS2 o = total number of families in FSY


ေနာကဆကတြ ၃။လယယာမရရေသာဝငေငြမား၏တြကခကျခငးအတြကဇယား(ေဒသေငြေျကး)



Active labourer (1)

Total GVA/year (13)

Depreciation (14)

Total NVA/year (15) = (13) - (14)

External labour (16)

Land rent (17)

Land taxes (18)

Other taxes (20)

Interest of credit borrowed (21)

Subsidies (22)

Farming income(23) = (15) - (16) - (17) - (18) - (19) - (20) - (21) + (22)

Farming income/active labourer (24) = (22) / (1)


ေနာကဆကတြ ၄။မသားစဝငေငြမားက တြကခကျခငးအတြကဇယား



Active labourer (1)

Land size (2)

Land size/active labourer (3) = (2) / (1)

Farm income (4)

CPR (5)

Wage Labour

Farm off-farm

Non Migration (6)

Migration (remittances) (7)

Non-FarmNon Migration (8)


Self-employed Non-Farm

Non Migration (10)


Total family income(12) = (4) + (5) + (6) + (7) + (8) + (9) + (10) + (11)

Total family income / active labourer (13) = (12) / (1)


The approach presented here is self-explanatory. However, the values inputted in the calculation might be of a different origin based on the conditions encountered during the field investigation. If the researcher managed to obtain information about other income generating activities (CPR, off-farm and non-farm, Steps 3.3 and 3.4) with the same households interviewed on the cropping and livestock rearing system (Steps 3.1 and 3.2), the match between the farming income and that acquired from other activities is obvious. However, if the households interviewed are not the same, the research needs to come up with a plausible estimation based on the particular situation of the family and the income calculated in Steps 3.3 and 3.4


88

ကးကားခကမားBarral, Stéphanie, Isabelle Touzard, Nicolas Ferraton, Elisabeth

Rasse-Mercat, and Didier Pillot. 2012. Assessing Smallholder Farming: Diagnostic Analysis of Family-Based Agricultural Systems in a Small Region. Illustrated with the Case Study of the Giham Pioneer Front, Sumatra, Indonesia. Los Baños, Laguna, Philippines: Southeast Asian Regional Center for Graduate Study and Research in Agriculture College (SEARCA).

BPSPWG. 2009. Battambang Spatial Plan 2010-2030. Battambang: Battambang Provincial Department of Land Management, Urban Planning, Construction and Cadastre.

Cochet, Hubert. 2015. Comparative Agriculture. Éditions Q. London: Springer. doi:DOI 10.1007/978-94-017-9828-0.

Cochet, Hubert, Michel Brochet, Zana Ouattara, and Véronique Boussou. 2002. Démarche d’Etude Des Systèmes de Production de La Région de Korhogo-Koulokakaha-Gbonzoro En Cote d’Ivoire. AgriDoc. GRET.

Cochet, Hubert, and Sophie Devienne. 2012. Foreword. In Assessing Smallholder Farming: Diagnostic Analysis of Family-Based Agricutlural Systems in a Small Region. Illustrated Wtih the Case Study of the Giham Pionner Front, Sumatra, Indonesia. Los Baños, Laguna, Philippines: Southeast Asian Regional Center for Graduate Study and Research in Agriculture College(SEARCA).

Crozier, Michel, and Erhard Friedberg. 1977. L’Acteur et Le Système. Les Contraintes de l’action Collective. Le Seuil. Paris, France.

Deffontaines, Jean-Pierre. 1991. Champ in Histoires de Géographes. In Histoires de Géographes (pp. 27–42). Mémoires et Documents de géographie, CNRS.

Diepart, J.-C., and T. Sem. 2018. Fragmented Territories: Incomplete Enclosures and Agrarian Change on the Agricultural Frontier of Samlaut District, North-West Cambodia. Journal of Agrarian Change 18 (1). doi:10.1111/joac.12155.

FAO. 1996. Agro-Ecological Zoning Guidelines. FAO Soils Bulletin 76, 3–5.

Garner, Elizabeth, and Ana Paula de la O Campos. 2014. Identifying the Family Farm. ESA Working Paper, no. 14: 1–30.

Mazoyer, Marcel, and Laurence Roudart. 2002. Histoire Des Agricultures Du Monde. Du Néolitique à La Crise Contemporaine. Paris: Editions du Seuil.

Sadoulet, David, Jean-Christophe Castella, Vu Hai Nam, and Dang Dinh Quang. 2002. A Short History of Land Use Changes and Farming System Differentiation in Xuat Hoa Commune, Bac Kan Province, Viet Nam. In Doi Moi in the Mountains. Land Use Changes and Farmers Livelihood Strategies in Bac Kan Province, Viet Nam (pp. 21–46), edited by Jean-Christophe Castella and Dang Dinh Quang,. Hanoi: The Agricultural Publishing House.

Sébillotte, Michel. 1976. Jachère, Système de Culture, Système de Production. Paris, France: Institut National Agronomique Paris Grignon.

Farming Systems Analysis conducted as part of this project

Ayvayan, Simon (2018). The evolution of farming systems in the Northern part of the Thaundanggyi Township, Kayin state, Myanmar. Yangon, Myanmar, CDN-ZOA-GRET-LIFT

Frissard, Clarisse and Pritts, Alyssa (2018). The Evolution of Farming Systems and Diet in Hakha Township, Chin State, Myanmar, GRET – LIFT

García, Adriana Isabel (2018). Farming System Analysis in Labutta and Mawlamyinegyun Townships, Ayeyarwady division, Myanmar. Master Thesis, Master Agronomie Agro-Alimentaire, Montpelier SupAgro, Montpellier, France, GRET – METTA – LIFT

Lu, Yi-Jen (2017). Decreased Labour Supply in the Ayeyarwady Delta, Myanmar Transformation of Farming Systems in Bogale and Mawlamyinegyun Townships. Master Thesis, Master en Sciences et technologies de l'agriculture, de l'alimentation et de l'environnement (Montpellier SupAgro) and Master of Science, Agricultural Development (University of Copenhagen), WHH – GRET – LIFT

Mya Darli Thant (2018). Farming Systems Analysis in Myitkyina and Waing Maw Townships, Kachin State, Myanmar, GRET – METTA – LIFT

Yang, Fue (2017). Farming System Analysis in Myinmu Township, Sagaing region, central Dry Zone of Myanmar (Different conditions access to irrigation water), Master Thesis, Master Agronomie Agro-Alimentaire, Montpelier SupAgro, Montpellier, France, IWMI – GRET – LIFT

Other Farming Systems Analysis studies used for the guidebook

Brillion, Camille (2015). Agrarian diagnosis of a small region of Myanmar: the South of Budalin Township (Sagaing division). Gret – Agro Paris Tech

Mury, Emilie (2010). Le Delta d’Ayeyarwaddy: agriculture entre terre et mer. Diagnostic agraire des cantons de Bogale et Mawlamyinegyin, division d’Ayeyarwaddy, Myanmar, SupAgro-Gret-WHH-LIFT

Lecuyer, Charlotte and Wiel Forie-Anne (2014). Diagnostic agraire de la plaine rizicole de Kampong Thom, Cambodge Adaptation des pratiques agricoles au changement climatique. Agro-Paris Tech and Agence Française de Développement
