vi. yerel yönetimlerin mali yönetimi forumu, swissotel ankara, 11-12 aralık 2013

Türkiye’de Kalkınma Ajanslarının Bölgesel Kalkınmadaki Rolü: Yerelleşme ve Sosyal Hesap Verebilirlik Perspektifinden bir Değerlendirme

VI. Yerel Yönetimlerin Mali Yönetimi Forumu, Swissotel Ankara, 11-12 Aralık 2013

Hakkı Karataş, Hazine Müsteşarlığı, Daire BaşkanıN. Bilger Kesici, Hazine Müsteşarlığı, Uzman

Sunum Planı1- Bölgeler arası Gelişmişlik Farklarının Boyutları2- Bölgeler arası Gelişmişlik Farklarının Azaltılmasına Yönelik Geçmişte Uygulanan Politikalar

- Planlı Dönem Öncesi- Planı Dönem

3- Bölgesel Kalkınmanın Sağlanmasında Yeni Aktörler: Kalkınma Ajansları4-Bölgesel Kalkınma ve Sosyal Hesap Verebilirlik5- Sonuç ve Öneriler

1- Bölgeler arası Gelişmişlik Farklarının Boyutları2- Bölgeler arası Gelişmişlik Farklarının Azaltılmasına Yönelik Geçmişte Uygulanan Politikalar



1. Derece Gelişmiş

İller


İller


İller

4. Derece Gelişmiş İller

5. Derece Gelişmiş İller


İller

İSTANBUL TEKİRDAĞ BALIKESİR RİZE SİNOP DİYARBAKIR ANKARA DENİZLİ MANİSA DÜZCE GİRESUN KARS İZMİR BOLU MERSİN NEVŞEHİR OSMANİYE IĞDIR KOCAELİ EDİRNE UŞAK AMASYA ÇANKIRI BATMAN ANTALYA YALOVA BURDUR KÜTAHYA AKSARAY ARDAHAN BURSA ÇANAKKALE BİLECİK ELAZIĞ NİĞDE BİNGÖL ESKİŞEHİR KIRKLARELİ KARABÜK KIRŞEHİR TOKAT ŞANLIURFA MUĞLA ADANA ZONGUDAK KIRIKKALE TUNCELİ MARDİN KAYSERİ GAZİANTEP MALATYA ERZURUM VAN SAKARYA TRABZON AFYON KAHRAMANMARAŞ BİTLİS AYDIN KARAMAN ARTVİN ORDU SİİRT KONYA SAMSUN ERZİNCAN GÜMÜŞHANE ŞIRNAK ISPARTA HATAY KİLİS AĞRI KASTAMONU BAYBURT HAKKARİ BARTIN YOZGAT MUŞ SİVAS ADIYAMAN ÇORUM

Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 2013

İSTANBUL

İZMİR

ANTALYA

ESKİŞE

HİR

TEKİRDAĞ

BOLU

YALO

VA

KIRKLARELİ

KAYSER

İ

AYDIN

ISPARTA

MANİSAUŞA

K

BİLECİK

ZONGUDAK

TRABZO

N

SAMSU

NDÜZC

E

AMASYAELA

ZIĞ

KIRIKKALE

AFYON

ERZİN

CAN

KASTAMONU

SİVASSİN

OP

OSMANİYE

AKSARAY

TOKAT

ERZU

RUMORDU

KİLİS

YOZG

AT

DİYARBAKIR

IĞDIR

ARDAHAN

ŞANLIU

RFA VANSİİ

RTAĞRI

MUŞ

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 2013

- 38 ilin endeks değeri pozitif, 43 ilin endeks değeri negatiftir

- Birinci kategoride yer alan sekiz ilin endeks değerlerinin toplamı, endeks değerleri pozitif olan diğer 30 ilin endeks değerleri toplamından büyüktür

- İlk üç grupta endeks değeri tamamen pozitif olan iller yer almasına rağmen ilk grupta yer alan illerin toplam endeks değeri üçüncü grupta yer alan illerin toplam endeks değerinin yaklaşık dört katıdır

- Son gruptaki illerin endeks değerinin toplamı bir önceki gruptaki illerin endeks değerinin toplamının yaklaşık üç katına eşittir.

Planlı Dönem Öncesi

- Ülkenin bir bütün olarak kalkınması ilkesi benimsenmiştir

- Bu çerçevede devletin sanayi tesislerinin kuruluşunda yer seçimi açısından İstanbul ve Marmara Bölgesi dışında, İç Anadolu ve Ege bölgelerine yönelmesi bölgesel gelişmeye verilen önemin göstergesi olarak değerlendirilmektedir

- Özellikle 1950-1960 döneminde özel sektör yatırımlarının İstanbul ve Marmara Bölgesinde yoğunlaştığı görülmektedir

Planlı Dönem- Bölgesel planlama ve bölgesel kalkınma kavramlarına her plan döneminde yer verilmiştir. Ancak üçüncü ve dördüncü plan dönemlerinde bölgesel kalkınmaya nispeten daha az önem verilmiş, beşinci plan dönemi ile birlikte bölgesel kalkınmaya daha fazla önem verilmeye başlanmıştır

- Tüm plan dönemlerinde kalkınmada öncelikli yerler arasında, anakentlerin çevresinde yer alan birkaç yerleşme ve GAP bölgesinde oluşan bazı çekim merkezleri dışında büyüme merkezleri yaratılamamıştır.

Bölgesel kalkınma politikalarında devletin başlıca iki rolü olmuştur. Bunlardan ilki alt yapı yatırımları başta olmak üzere devlet tarafından yapılan ekonomiyi canlandırıcı yatırımlardır. İkincisi ise, devletin özel sektörü az gelişmiş bölgelerdeki yatırımlara destek sağlamak üzere teşvik etmesi olmuştur

- Bölgesel kalkınma alanındaki politikalar genellikle merkezi idare tarafından belirlenmiş ve uygulanmıştır. Bu kapsamda yerel aktörlere yeterince sorumluluk ve bu sorumluluğu yerine getirebilecek yeterli kaynak tahsisi yapılmamıştır

Planlı Dönem- İlk defa üçüncü plan döneminde mahalli idarelerin kaynakları ile kendisine verilen fonksiyonlar ve sorumluluklar arasında dengesizlik olduğu hususu gündeme gelmiştir.

- Beşinci plan döneminde ise merkezi idare tarafından yerine getirilen bazı fonksiyonlar mahalli idareler tarafından yerine getirilmeye başlanmıştır

- Altıncı ve yedinci plan döneminde de mahalli idarelerin kapasitelerinin artırılması politikalarına devam edilmiştir. Bu çerçevede yerel yönetimlerin öz gelirleri, görev, yetki ve sorumlulukları oranında artırılmaya çalışılmış, mahalli idarelerin teşkilat yapısı yerinden yönetim anlayışına uygun olarak yeniden tasarlanmıştır

- Yerel dinamiklerin bölgesel kalkınmada en çok önem kazandığı dönem sekizinci plan dönemi olmuştur. Bu plan dönemindeki bölgesel kalkınma politikalarının temel felsefesi, toplumun büyük kesimini ilgilendiren önemli projelerde, halkın proje oluşumuna katılımını sağlayacak katılım mekanizmalarının geliştirilmesi olmuştur

Bölgesel kalkınmanın sağlanmasında yerel aktörlerin önemi:

• Bölgesel kalkınma konusunda yaşanan sıkıntıların ilk elden tespit edilmesi

• Yerel aktörlerin karar alma süreçlerine katılım sağlaması plan ve politikaların uygulanmasını kolaylaştıracaktır

• Yerel finansman kaynaklarının bölgesel kalkınma amacıyla daha etkin kullanılmasının sağlanması

• Yerel anlamda denetimin daha etkin hale getirilmesi

25 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe giren ‘5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun’

Kalkınma Ajanslarının Görevleri

a) Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamakb) Bölge plân ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmakc) Bölge plân ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak d) Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve bölge plân ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek, e) Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, f) Kendisine tahsis edilen kaynakları, bölge plân ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak

Kalkınma Ajanslarının Organizasyon Yapısı

Kalkınma Kurulu: Bölgesel gelişme hedefine yönelik olarak; bölgedeki kamu kurum ve kuruluşları, özel kesim, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel yönetimler arasında işbirliğini sağlamak ve kalkınma ajansını yönlendirmek üzere faaliyet gösterdikleri illerin dengeli temsilini sağlayacak şekilde en fazla yüz üyeden oluşmaktadır

Yönetim Kurulu: Ajansın karar organı olan Yönetim Kurulu, tek ili kapsayan bölgelerde vali, büyükşehir belediye başkanı, il genel meclisi başkanı, sanayi odası başkanı, ticaret odası başkanı ile kalkınma kurulu tarafından özel kesim ve/veya sivil toplum kuruluşlarından seçilecek üç temsilciden oluşmaktadır

Genel Sekreter: Ajansın icra organı olan Genel Sekreterlik, yönetim kuruluna karşı sorumlu, nitelikleri kanunda sayılmış olan ve genel sekreter tarafından temsil edilen organ olarak belirlenmiştir.

Yatırım Destek Ofisleri: Kalkınma Ajansının faaliyet gösterdiği illerde, yönetim kurulu kararı ile biri koordinatör olmak üzere, en çok beş uzmandan oluşan ve faaliyetleri kapsamında genel sekreterliğe karşı sorumlu olan yatırım destek ofisleri faaliyet göstermektedir

Kalkınma Ajanslarının Mali Yapısı: Gelirler

Genel olarak kamu tarafından (genel bütçe, belediyeler ve il özel idare payları) finanse edilen Kalkınma Ajanslarının finansman kaynakları 4 ana başlık altında toplanabilir. Bunlar:

- Kamu Fonları, Yerel veya Merkezi Hükümet tarafından kalkınma ajanslarının faaliyetlerini sürdürebilmeleri için doğrudan verilen fonlar,- Faaliyet Gelirleri,- Özel Sektör Kaynaklı Fonlar,- Uluslararası Fonlar- AB Fonları.

Kalkınma Ajanslarının Gelirleri:

• Bir önceki yıl gerçekleşen genel bütçe vergi gelirleri tahsilatından, vergi iadeleri ile mahallî idarelere ve fonlara aktarılan paylar düşüldükten sonra kalan tutar üzerinden, binde beş oranında her yıl ayrılacak transfer ödeneğinden, Yüksek Planlama Kurulunca her bir ajans için nüfus, gelişmişlik düzeyi ve performans ölçütlerine göre belirlenecek pay,

• Avrupa Birliği ve diğer uluslararası fonlardan sağlanacak kaynaklar• Faaliyet gelirleri,• Bir önceki yıl gerçekleşen bütçe gelirleri üzerinden, bölgedeki il özel

idareleri için; borçlanma, tahsisi mahiyetteki gelirler ile merkezi hükümet kurumlarından alınan yardım kalemleri hariç tutulmak üzere yüzde bir, belediyeler için; borçlanma ve tahsisi mahiyetteki gelir kalemleri hariç tutulmak üzere yüzde bir oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay,

• Bölgedeki sanayi ve ticaret odalarının, bir önceki yıl kesinleşmiş bütçe gelirlerinin yüzde biri oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay,

Kalkınma Ajanslarının Mali Yapısı: Giderler

Kuruluş Kanununda Ajansların giderleri belirlenirken, personel giderleri toplamının en son yıl bütçe gerçekleşmelerinin yüzde on beşini aşamayacağı belirtilmiştir

- Plan, program ve proje giderleri- Proje ve faaliyet destekleme giderleri- Araştırma ve geliştirme giderleri- Tanıtım ve eğitim giderleri- Taşınır ve taşınmaz mal ile hizmet alım giderleri- Yönetim ve personel giderleri

Kalkınma Ajansları Genel Değerlendirmesi

- Merkezi Yönetime idari ve mali yönden bağlılık ve politika oluşturmada merkezi yönetiminin ağırlığı

- Her bölge için standart yapıda kalkınma ajanslarının olması bölgelere göre esnek yapılanmanın olmaması

- Görevleriyle uyumlu mali kaynak yetersizliği

Sosyal Hesap Verebilirlik Halkın veya sivil toplum örgütlerinin kamu hizmetini sunan kesimin hesap vermesini talep etmesi ve onları bu yönde zorlaması olarak tanımlamaktadır (Malena ve diğerleri, 2004)

Bir diğer deyişle yerel aktörlerin kendilerini ilgilendiren kamu hizmetlerinde veya kalkınma politikalarında karar alıcıları ve uygulayıcı gerçek ve tüzel kişileri aldıkları kararlar ve uygulamaları perspektifinden sorgulamaları, onları hesap vermeye zorlamalarıdır

Uluslararası uygulamalar göstermektedir ki hesap verme sorumluluğu olmadan getirilen mali yerelleşme reformları bölgesel kalkınmada başarılı olamamaktadır (Yılmaz ve diğerleri 2010)

Hesap verme mekanizmalarının işlediği yerel idareler halkın ihtiyaçlarına ve bölgenin kalkınmasına daha duyarlı olmakta ve hesap verme sorumluluğunun gerektirdiği hassasiyetle daha etkin hizmet sunabilmekte, daha akılcı kalkınma politikaları üretebilmektedir

Sonuç:

- Tüm politikalara rağmen bölgeler arası gelişmişlik farkları devam etmektedir

- Kalkınma ajansları bölgesel kalkınmada etkin rol üstlenebilir ancak bunun için yerelleşme ve sosyal hesap verebilirlik mekanizmaları ile desteklenmelidir

TEŞEKKÜRLER

[email protected]@hazine.gov.tr

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

vi. yerel yönetimlerin mali yönetimi forumu, swissotel ankara, 11-12 aralık 2013

Documents