vieät lòch 4894 - wordpress.com · (quyeån duy nhaân cöông thöôøng do nhaø xuaát-baûn...

Hoïc Hoäi Thaéng Nghóa Giaûi Thích Töø Ngöõ & Tuyeân Ngoân

(2015 + 2879 = 4894TV)

Vieät lòch 4894Vieät lòch 4894Vieät lòch 4894Vieät lòch 4894Vieät lòch 4894

Giaûi thích Caùc töø-ngöõ Caùc töø-ngöõ Caùc töø-ngöõ Caùc töø-ngöõ Caùc töø-ngöõ

& & & & & nhöõng TuyeânNgoân nhöõng TuyeânNgoân nhöõng TuyeânNgoân nhöõng TuyeânNgoân nhöõng TuyeânNgoân cuûa cuûa cuûa cuûa cuûa Chuû-nghóa

Duy Daân Duy Daân Duy Daân Duy Daân Duy Daân.

Hoïc hoäi Thaéng Nghiaõ Soaïn-thaûo &ø aán haønh 2014


Giaûi thích

Caùc töø-ngöõ Caùc töø-ngöõ Caùc töø-ngöõ Caùc töø-ngöõ Caùc töø-ngöõ & & & & & nhöõng TuyeânNgoân nhöõng TuyeânNgoân nhöõng TuyeânNgoân nhöõng TuyeânNgoân nhöõng TuyeânNgoân

cuûa cuûa cuûa cuûa cuûa Chuû-nghóa

Duy Daân Duy Daân Duy Daân Duy Daân Duy Daân.

Vieät lòch 4894Vieät lòch 4894Vieät lòch 4894Vieät lòch 4894Vieät lòch 4894

Hoïc hoäi Thaéng Nghiaõ Soaïn-thaûo &ø aán haønh 2014

(2015 + 2879 = 4894TV)


* Ñaûng Löôïc* Ñaûng Theå* Ñaûng Cheá* Ñaûng Huaán* Ñaûng Hieán* Giaùo Vaän* Tuyeân Truyeàn* Ñaûng Chieán* Quaân Chính* Ñaûng Cô* Ñaûng Coâng.

c- Laäp Hoïc ñöa ra nhöõng coâng cuï tinh-thaàn vaø kyõthuaät laäp thaønh moät hoïc-thuaät ñöôïc phoø-trôï baèng “vaênngöõ hoïc” ñeå hoaøn-thaønh söï soáng coù vaên-hoùa.

d- “Thieát Giaùo” ñöa ra nhöõng phöông-caùch höõuhieäu ñeå caùch-maïng Duy Daân, ñaøo-taïo nhöõng con ngöôøiñuùng danh nghóa “ngöôøi” cho noøi gioáng.

e- “Kieán Quoác” ñöa ra thieát-keá sinh-hoaït cho quoácdaân Vieät ñeå noøi gioáng ñöôïc soáng coøn, noái, tieán, hoùa tieáptruyeàn doøng soáng söû Vieät xöa, nay vaø muoân ñôøi sau.

f- Ñoàng Nhaân söï cuøng soáng vôùi ngöôøi laø neàn taûngsinh-hoaït cuûa nhaân loaïi. Taäp naøy ñaët vaán-ñeà vaên minh vaølaäp quoác y töïa treân neàn-taûng chuûng toäc, vì noøi gioáng laøgoác cuûa quoác daân, vaø quoác daân laø goác cuûa quoác gia.

g- Giôùi Thieäu, taäp naøy giuùp caùn-boä hieåu theâm moätcaùch deã-daøng veà chuû nghóa Nhaân Chuû Duy Daân, nhaát laøhoã-trôï cho vieäc hoïc taäp boä Huaán.

(Quyeån Duy Nhaân Cöông Thöôøng do nhaø xuaát-baûn Gioù Ñaùy in naêm 1969 taïi Chôï Lôùn laø ruùt töø caùc taäp:Cô Naêng, Cöông Thöôøng Duy Nhaân, trong Kieán Quoác vaøGiaùo Döôõng Hoïc Thuyeát, Giaùo Döôõng Cheá Ñoä, vaø TuDöôõng trong Thieát Giaùo.)

Thay Lôøi Töïa

Chính Khí Vieät

1.- Moät ngaøy laïnh nöôùc ngöôøi khoâng tri kyûTa voã aùn theùt thaønh ca chính khíÑoâng theâ-theâ nhö gioù thoåi u hoànThaáu buoát taän loøng ngöôøi trong coát tuûy.

2.- Loøng soáng cheát buoàn vui beøn noåi daäyThoaét laêm-le giuïc loøng ngöôøi choïn laáyNaêm ngaøn naêm laøn maùu beùn daït-daøoSoùng lôùplôùp röôïu ba tuaàn thuôû aáy.

3- Tieáng vang-vang nhö thaàn keâu quyù heùtTrôøi ngaäp-ngaäp töïa quaân khieâu töôùng theùtNhöõng trung hoàn xöa, nay, mai oanh-lieätGoïi quaù khöù vò lai nhöõng u hoàn

4- Nöôùc Meâ Linh traêng thu coøn vaêng-vaúngSoâng Baïch Ñaèng soùng voã thuyeàn caéc -caéc.Non Chi Laêng gioù cuoán röøng cung ñaoÑoàng Ñoáng Ña xöông ngöôøi phôi man -maùc.

5- Thuôû Saùt Thaùt chaøm vai theà ñaàu maátNgaøy Bình Ngoâ noåi côø khoâng khuaát taátKhi Caàn Vöông nhoå maët luõ gian huøngLuùc cöùu quoác voøng boân lao uaát-uaát.

iiv


Thö Muïc cuûa

Lyù Ñoâng A Hay Thö Muïc veà Chuû Nghóa Duy Daân,

Boä chuû-nghóa Duy Daân ñöôïc goïi laø “Ñaïi VieätDuy Daân Chuû Nghóa Quoác Saùch Ñaïi Cöông Thaûo AÙnToaøn Pho, goàm 4 boä chính:

1-Boä Huaán goøm 11 “Chu Tri Luïc”. Boä naøy chæñöa ra 10 Chu Tri Luïc, vì Chu Tri Luïc 10 vôùi lyù do ñaëcbieät chöa ñöôïc ñöa ra hieän nay.

2- Boä Nha õ goàm nhöõng baøi vaên xuoâi duøng ñeåhun-ñuùc vaø nuoâi-döôõng tinh-thaàn daân-toäc. Cuoán “HuyeátHoa” ñaõ gom ñöôïc nhieàu baøi lieân-quan ñeán boä saùchnaøy.

3- Boä Thoâng goàm nhöõng baøi thô soaïn ra ñeå reønluyeän yù-chí vaø khí-phaùch Duy Daân. Ña-soá caùc baøi ñöôïcmoät soá caùn-boä Duy Daân ñoùng thaønh taäp thô “ÑaïoTröôøng Ngaâm”.

4- Boä Mo â töùc Ñaïi Vieät Moâ vieát veà ñaáu-tranhthöïc-tieãn vaø kieán-thieát caùch-maïng Duy Daân. Boä Moâbao goàm 7 taäp coù teân ghi sau:

a- “Môû Quyeån” duøng ñeå huaán-luyeän caùnboä Duy Daân naém ñöôïc maïch soáng cuûa daân-toäc ta töøngaøn xöa, thaáy ñöôïc söû hoàn cuûa daân-toäc tröôùc khivaøo con ñöôøng tranh-ñaáu.

b- “Toå Ñaûng” ñeà ra nhöõng nguyeân-taéctoå-chöùc vaø vaän-haønh cô-caáu ñeå tieán haønh cuoäc caùch-maïng. Taäp naøy goàm 12 chöông:

* Ñaûng Saùch

6- Thaø laøm ma nöôùc Nam khoâng vua BaécÑaàu chaúng coøn quyeát khoâng ñöông caét toùcLöûa ñoát mình khoâng phuï nôï non soâng.Giaây thaét coå cho troøn trung xaõ taéc..

7- Muoân ngaøn ñôøi linh-thieâng khoâng soáng cheátNhöõng trung hoàn xöa, nay, mai oanh-lieät.Môû nguoàn soáng xöa, nay, mai nöôùc noøiMuoân ngaøn ñôøi daït-daøo chính khí Vieät.

8- Chính khí Vieät khaép ñaát trôøi baøng-baïcChính khí Vieät trong maùu ngöôøi Hoàng LaïcGioù theâ-theâ quaät daäy hoàn phuïc höngGöôm Vaïn Thaéng cöùu nöôùc noøi gieát giaëc.

9- Chính khí Vieät laø hoàn göôm Vaïn ThaéngSaét toâi vôùi maùu ñaøo hun löûa noùngVaø Ñaïi Vieät muoân naêm caû toaøn daânVöôït ñau nhuïc leân soáng coøn huøng-traùng.

Lieãu Chaâu 4821 T.V.

ii iii


Vaên lieäu: Tieân Long chaâu aáy nôi huøng thaéng, Ñeå laïi naêm sau choán aån nhaøn.”

(ÑTN.)

AÅn phong nhaõ : AÅn = aån daät; Phong : thieân QuoácPhong, Nhaõ : Nhaõ tuïng trong kinh Thi -Noùi veà taäp-tuïc vaø caùch cai-trò cho oån-ñònh.

Ngoaøi boán boä chính treân, coøn theâm hai boä:

1 - Thaùi Dòch Ngoaïi Thö goàm caùc taäp vieát veàlòch söû Vieät Nam nhö taäp “Duy Daân Vieät Söû ThoângLuaän”, caùc taäp vieát veà trieát hoïc Duy Daân nhö “NeànTrieát Hoïc Chính Thoáng Duy Daân”, vaø caùc taïp luaänveà Dòch Ly ù, Bình Giaûi Saám Kyù Daân Toäc.

2- “Thaùi Dòch Binh Thö”, taäp naøy khoâng thaáyxuaát hieän, nhöng ñöôïc moät soá caùn boä Duy Daân ñoàngthôøi vôùi Thö Kyù Tröôûng Lyù Ñoâng A xaùc-nhaän laø coù.

v2


Hoïc Hoäi Thaéng Nghóa

Töø-ngöõ trong caùc taøi-lieäu Töø-ngöõ trong caùc taøi-lieäu Töø-ngöõ trong caùc taøi-lieäu Töø-ngöõ trong caùc taøi-lieäu Töø-ngöõ trong caùc taøi-lieäu

cuûa chuû-nghóacuûa chuû-nghóacuûa chuû-nghóacuûa chuû-nghóacuûa chuû-nghóa Duy DaânDuy DaânDuy DaânDuy DaânDuy Daân.

AAÙc hoùa : Trôû thaønh xaáu.

AÙc saùt : Gieát ngöôøi quaù aùc ñoäc.Vaên lieäu: “Moät chieán tranh aùc saùt taùm truøng döông

Suoát nhaân gian quaèn-quaïi döôùi ñau thöông” (Nguyeân Töû Ñaïn/ÑTN.)

An nhieân töï taïïi: An vui nhö luùc naøo cuõng coù mình ôû ñoù.

Aoû töôûng (chimeøre): Söï tö töôûng maäp-môø, vieãn-voâng.

Vaên lieäu: Chöùng beänh aûo töôûng laøm chothanh-nieân soáng say, cheát meâ, baøng-hoaøngnhö hoàn böôùm mô tieân, soáng moät cuoäc ñôøinöûa chöøng xuaân giaèng-ñaëc.”

(Taâm Lyù Thaàn Linh Hoïc)

AÁn chöùng: Daáu veát chöùng minh.

Atheùisme: Voâ thaàn.

Austerlitz : Ngaøy 2/12/1805, Naõ Phaù Luaân I ñaùnh baïiquaân cuûa hai nöôùc Nga vaø AÙo.

AÅn nhaøn : AÅn daät, nhaøn taûn, phong thaùi tieân caùch.

vi 1


laø ñem taác loøng cuûa coû caây baùo ñaùp aùnhnaéng huy hoaøng cuûa ba thaùng xuaân.Vaên lieäu: “... Chæ xin ñem chuùt maûyø

Baùo ñaùp cuøng ba xuaân...”\(Thaùnh Ñoàng Ngaâm/ÑTN.)

Baûo chöôùng: (Security) An-toaøn, baûo-ñaûm.

Baûo du ï : Lôøi leõ quyù-baùu cuûa baäc treân.

Baïo ñoät: Baïo = maïnh baïo, ñoät = ñoät nhieân.

Baït thieäp: Baït laø ñöôøng boä cao, thieäp laø ñöôøng thuûysaâu, thaáp. Baït thieäp chæ treøo ñeøo loäi suoáivaát-vaû.Vaên lieäu: “....Vaøo ra hang huøm beo

Baït thieäp choán hieåm ngheùoÑoùi reùt thaân gaày gaïcLaån luùt meänh cheo-leo...”

(Chieán Só tö/ÑTN.)

Baân-hoaøn: Traïng-thaùi baên khoaên, ngoài ñöùng khoâng yeân.

Baâng-khuaâng: Traïng thaùi bô vô nôi xöù laï queâ ngöôøi.Loøng thieát-tha, nhôù veà nöôùc cuõ queâ xöa.Vaên lieäu: Hoàn Baïch Tró baâng khuaâng tìm

nöôùc cuõ...”(Huyeát Hoa/ÑTN.)

Baát bô: Do tieáng “coø bô coø baát”, thaát-theåu langthang.

Baát khaû tri luaän: Khoâng theå luaän baøn.Baát traéc cô: Cô-hoäi khoâng theå löôøng ñöôïc.Baát tuyeät: Khoâng döùt, daït-daøoBeå daâu: Bieån bieán thaønh ruoäng daâu, chæ thay ñoåi.Beå uoâng döông: Beå saâu roäng.

Beá moân toûa caûng:Ñoùng cöûa aûi, phong haûi-caûngkhoâng cho

BBa giôái: Saéc giôùi, voâ saéc giôùi, duïc giôùi. (H.H)

Ba ngaøn: Con soá luaân-hoài, hay vaän-hoäi.

Ba ngaøn naêm: Theo yù xöa cöù 30 naêm coù moät tieåu bieán,300 naêm coù moät ñaïi bieán, 3000 naêm coùmoät thay ñoåi lôùn troïn veïn. Ba ngaøn naêm ôûñaây laø khoaûng caùch thôøi-gian töø kieáp tröôùcqua ñi, kieáp naøy trôû laïi.Vaên lieäu: “Ba ngaøn naêm laïi xuaân ñaøo lyù

Moät taác thieâng-lieâng saùng coû hoa...” (Baïch Sôn Haønh/ÑTN.)

Ba ngaøn trôøi: Theo ñaïo Phaät thì vuõ-truï goàm coù ba ngaønñaïi thieân theá-giôùi (Tam thieân ñaïi thieân theágiôùi).

Ba sao : Ba ngoâi, noùi veà Tam Taøi (Trôøi, Ñaát, Ngöôøi)

Ba sinh: Ba kieáp (bôûi chöõ tam sinh). Theo thuaätngöõ ñaïo Phaät laø ba kieáp luaân-hoài phaûitraûi qua: kieáp tröôùc, kieáp naøy vaø kieáp sau.

Baù thieân luaân: Naém giöõ baùnh xe trôøi.

Baø A Ñaøo: Teân laø Löông thò Minh Nguyeät, ngöôøi laøngBoà, töùc laøng Chueá Caàu. Cha meï baø chæsinh ñöôïc mình baø, lôùn leân ai hoûi khoânglaáy, sau coù ngöôøi hoïc troø ngheøo hoï Toánghoûi baø vaø baèng loøng göûi reå. Laáy nhaunhöng khoâng coù con. Ñeán khi cha meïbaø qua ñôøi, baø noùi vôùi choàng daâng sôù leânvua Giaûn Ñònh xin caáp cho baø moät soá gaùiñeïp vaø nhöõng nhu duïng caàn-thieát ñeå baømôû moäit quaùn coâ ñaàu, muïc-ñích ñeå thaêmdoø ñòch tình vaø laøm noäi öùng.

36


moät kieán truùc cuûa phong-kieán, chuyeân-cheábaát ñaïo-ñöùc vaø baát bình-ñaúng. Bastille laøtöôïng-tröng cuûa toäi aùc, nhöng cuoäc baïoñoäng Phaù vôõ Batille ñaõ vi phaïm nhaânñaïo, vaø vi phaïm thöïc-theå ñôøi soáng cuûaquoác daân, vaø xaõ-hoäi laø lyù tính cuûa ñaïo-ñöùc. Caùch-maïng phaûi coù moät tinh-thaànchuaån-bò saün, moät nguyeân-taéc tieàm-taøngsaün, moät phong-khí taåm-nhuaàn saün, nungnaáu töø chuû-quan ñeán phoái-hôïp vôùi thôøicô cuøng kích-thích ôû beân ngoaøi vaøo laømnoå buøng ra moät giai-ñoaïn ñaõ haønh-thuïc.”(H.H.)

Ba töôùng: Ba töôùng tu trì cuûa baäc Boà Taùt: Ñònh, tueä,xaû.

Baù ñaïo : Caùch laøm khoâng theo pheùp chính.

Baùch chaân : Thaät laø ñuùng.

Baïch Vaân ñaøn hoïa : Hoøa ñieäu vôùi cung ñaøn Baïch Vaân,noùi caùch khaùc phuø-hôïp vôùi lôøi saám TraïngTrình Nguyeãn Bænh Khieâm.

Baøn hoaøn: Traïng-thaùi baên-khoaên, ngoài ñöùng khoângyeân.

Baûn lai dieän muïc: Khuoân maët thöïc.

Baûn theå (nature): Hình-traïng goác.

Baûn theå hoïc: (Ontology) Caùi hoïc veø thöïc-theå goác.

Baûn vò: Ñôn-vò hôïp thaønh bôûi cac cô-naêng.

Baøng baøng ä : Nghóa nhö chöõ baøng-baïc, traøn ñaày rakhaép nôi.

Baøng he ä : Nhöõng caáp phuï thuoäc.

Baùo ñaùp cuøng ba xuaân : Do caâu “Thuøy thöông toånthaûo taâm, baùo ñaùp tam xuaân huy.” nghóa

Quaùn röôïu cuûa baø ñöôïc giaëc Minh öathíchMoät ngaøy leã, chuùng baûo baø chuaån-bò chochuùng thaät nhieàu röôïu. Baø lieân-laïc vôùiquaân Giaûn Ñònh ñoùng ôû beân kia soâng Ñaùyvaø ñính öôùc khi thaáy beân naøy ñoát löûa thìquaân ta keùo sang haï thaønh.

Sau khi haï ñöôïc thaønh, Giaûn Ñònhñeá cho baø moät bao tro beáp. Baø leân ngöïavöøa phoùng ngöïa vöøa raéc tro, tro ñeán ñaâulaø phaàn ruoäng ñeán ñoù. Vì vaäy xöng baø laøbaø Chuùa Tro.

Vaên lieäu: “...Baø A Ñaøo muoân naêm coâng haõy coønMaùu Tröng Vöông gaùi Vieät hoàn saét son...”

(Veát Boâ Coâ/ÑTN.)

Baû aùc : Naém chaët trong tay, naém giöõ chaët-cheõ.

Baïch Vaân ñieáu: Baïch vaân = maây traéng, teân hieäu cuûa cuïTraïng Trình Nguyeãn Bænh Khieâm (BaïchVaân cö só). Baïch Vaân ñieáu laø ñieáu vaênthöông nhôù Baïch Vaân cö só.

Bao bieám : Khen, cheâ.Vaên lieäu: Hieäu-suaát cuûa giaùo-duïc laø möïcthöôùc bao bieám cuûa chính-trò.

Bastille: Ngaøy 14 thaùng 7 laø ngaøy quoác leã cuûa nöôùcPhaùp, ngaøy leã kyû nieäm phaù vôõ nguïcBastille naêm 1789.

Vaên lieäu: Taïi sao Kant laø ngöôøi hy-voïngvaø thaát voïng cuoäc 1789?Hy voïng cuûa Kant voùi loaøi ngöôøi maø Kantñaïi-bieåu. Phaûi coi töï mình laø muïc-ñích,tuyeät khoâng laø thuû-ñoaïn. Phaûi laøm cho töïmình vaø ñôøi soáng töï mình thaønh moät muïcñích cuûa lyù-töôûng ñoù.- Vì cuoäc baïo ñoäng phaù vôõ nguïc Bastille,

4 5


Boä Huaán: Boä Huaán goàm: Duy Daân Huaán Phöông,Huaán Duïc (Môû quyeån, Chìa Khoùa ThaéngNghóa, Chìa Khoùa Coâng vieäc, ,...) Huaánluyeän (Toå Ñaûng, Huaán Caùo, (Chu TriLuï5c, 4 Baûn Tuyeân Ngoân) Huaán Hoã (TöøÑieån,...)

Buùa loâi truy: Buùa taàm seùt.

Buoåi yeân haø: Yeân laø khoùi, haø laø raùng maây. YÙnoùi caûnhaån daät.

Vaên lieäu: “Ñôït phong traàn goät röûa maõi khoângmoøn,Buoåi yeân ha ø nöûa goái ngaãm vuoâng troøn...”

(Luïc Nieân Thaønh/ÑTN.)

ngöôøi ngoaøi ra vaøo.

Beán Moä: Töùc Moä Ñoâ thuoäc laøng Yeân Moâ, huyeän YeânMoâ tænh Ninh Bình, nôi Giaûn ÑònhÑeá(1407-1409) daáy binh choáng quaân Minh.

Beáp keâ: Theo tích xöa, moät ngöôøi hoïc troø ñeán nguïmoät quaùn troï. Khi baét ñaàu ñi nguû, ngöôøichuû quaùn ñaët noài keâ leân ñeå naáu, trong khingöôøi hoïc troø ñi nguû, baét ñaàu chieâm baothaáy mình hoïc-haønh, thi ñoã, laøm quanhöôûng vinh hoa phuù quùy. Khi tænh laïi thaáymình vaãn hoaøn tay khoâng, trong khi döôùibeáp noài keâ chöa chín. Truyeän nguï yù noùileân söï ngaén nguûi, mô hoà cuûa cuoäc ñôøi!

Vaên lieäu:”... Maáy ai moäng beáp ke âÑoaùi laïi buoåi tuyeân theàToùc xanh baïc ñaàu baïcMoät ngaøy laïnh theâ-theâ...”

(Khoùc Xuaân/ÑTN.)

Bích ngoïc ñaàu non: Trong nuùi coù ñoäng tieân thì ñaàunuùi haún coù nhöõng hình töôïng nhö nhöõngtaûng ñaù, choûm nuùi, ñeán nhö nhöõng haïtcaùt oùng-aùnh ngöôøi ta cuõng goïi laø ngoïc.Ñaøo hoa cöûa ñoäng, bích ngoïcñaàu non”laø ta ûcaûnh vaät ôû ñoäng ñaøo.

Bieân thu ù: Bieân thuøy.

Bieåân döông ù: Bieån caû, ñaïi döông.

Vaên lieäu: “...Bieån döông ñaày soùng gioù Cheøo laùi chôù laøm chôi.”

(Höôu Ngöïa/ÑTN.)

Bieän chöùng phaùp: Phöông-phaùp ñi tìm chaân-lyù baèngbieän luaän.

710


Boùng vaøng : Boùng naéng yeáu ôùt.

Boá cu meï ñó: ngöôøi daân bình-thöôøng.

Boà ñeà: Thuaät ngöõ trong ñaïo Phaät nghóa laø giaùcngoä hoaøn-toaøn.

Boà Taùt: Tieáng Phaïn laø bodhisat voâ tuyeán truyeàn hình,teân moät vò Phaät ñaõ ñaéc ñaïo nhöng hieänthaân xuoáng coõi theá ñeå-ñoä chuùng-sinh.

Boä Meïng : Tieáng Möôøng, chæ vieäc hoân-nhaân töï-domaø trong saïch.

Boä saäu : Boä : böôùc ñi, saäu : böôùc nhanh cuûa ngöïa.Boä saäu laø chæ söï vieäc tieán-haønh theo töøngñoaïn, töøng löôït.

Boái caûnh: (background) caûnh-ngoä raøng-buoäc.

Boàng Hoà : Theo vaên-hoïc coå: Boàng Ho à, Boàng ñaûo,Boàng Lai ñeàu laø nhöõng nôi tieân ôû.

Vaên lieäu: “Boàng hoà trong choán thieân thai nhaø,Caûnh caûnh, tình tình deã noùi ra...”

(Baïch Sôn haønh/ÑTN.)

Bôøi bôøi : Daùng toát töôi, nhö noùi luùa toát bôøi-bôøi (chöõVieät xöa)

Bôn caùt: Baõi caùt noåi leân ngoaøi beå.

Boâ Coâ sôn: Nuùi Boâ Coâ, ngöôøi ñòa-phöông quen goïi laønuùi Boâ. Nuùi naøy coøn coù teân laø Thieân Kieânsôn, ôû laøng Phuù Kheâ huyeän YÙ Yeân (NamÑònh).

Vaên lieäu: “...Ñaây non Bo söøng-söõng beán huyeàn haøâBieát bao vaøng vôùi maùu ñaát deøm phaBao só töû hoàn oan ngaäp caây coûVì quaân Ngoâ daày xeùo nöôùc non nhaø...”

(Veát Boâ Coâ/ÑTN.)

Bình quaân : Chia ñeàu treân caên-baûn nhaân baûn, saûnnghieäp: quoác-gia, ñòa-phöông, xaõ-hoäi hôïp-taùc, tö höõu (tieåu gia-ñình).

Bình saûn kinh teà: Veà noâng nghieäp – quaân ñieàn; veà coângnghieäp thì quoác-gia hoùa, treân nhaân baûnsaûn nghieäp: quoác gia, ñòa phöông, xaõ hoäihoäp taùc, tö höõu (tieåu gia ñình).

Bình Thanh theä chuùng: Ca ngôïi voõ coâng cuûa vuaQuang Trung deïp giaëc Thanh.

Vaên lieäu: “...Nguyeãn Quang Trung khi bình Thanh theä chuùng

Nguyeãn vaên Thaønh khi cheùn röôïu ñieáu tang...” (Xuaân Thu Hoa/ÑTN.)

Blitzkrieg : Tieáng Ñöùc coù nghóa laø thieåm dieän chieán(chieán tranh chôùp nhoaùng). Kyõ-thuaät taùcchieán cuûa Ñöùc trong Theá-chieán 2, duøngthieát-giaùp tieân phong vaø yeåm-trôï cuûakhoâng löïc ñeå mau choùng tieâu-dieät ñòch.

Bolchevisme: Theo keåu-caùch cuûa chuû-nghóa Bolchevik(Ñeä Tam quoác teá Coäng saûn).

Boùng : Boùng chim, tìm chim doõi boùng.

Vaên lieäu:”...Caàm khoâng coù saét, uyeân khoâng co öông, cöu khoâng coù thö.

Thu daøi, xuaân ngaén, haän naéng möaTìm ngöôøi ñoàng taâm daï töông töNgoùng theo taêm boùng nhaén tin tôø...”

(Tô Ñoàng/ÑTN.)

Boùng maùi : Döôùi boùng caây maùi. Caây maùi thuoäc loaïicaây coù thaân daøi nhö caây maây, caây song.

Boùng höông theà : Hình boùng cuûa nhöõng ngöôøi cuøngtheà thoát vôùi nhau.

8 9


CCa Quøynh uyeån: Quyønh uyeån cöûu ca, Leâ Hoàng Ñöùc moät

thôøi thònh trò.Vaên lieäu: “...Laïi nhöõng thuôû caàm Hoà ñoaït saùo Nhaïc Bình Ngoâ, ca Quyønh Uyeån daäp ñình....”

(Ñaïi Vieät AÂm/ÑTN.)

Cai Haï: Teân ñaát nôi Sôû Haïng vöông bò quaân Haùnbao vaây. Sôû bò tieâu dieät töø daây.

Caùi khoá cuûa ngöôø meï sinh ra: Hình aûnh ñöôïc duøng phoåbieán trong ngoân töø Thieàn hoïc, laø moät bieåutöôïng ñeå chæ “baûn-theå moïi hieän-töôïngtrong vuõ-tru”ï.

Caùi theá: Bao truøm khaép theá-giôùi.

Caùi voøng khoâng ñaùy: Chæ vuõ truï voâ nguyeân.

Caûm chieâu: Nhaän thaáy ñoäng loøng.

Caûm hoaøi : Tình caûm mong nhôù.

Nga Mi ñeâm toû soi vaàng nguyeätNguyeät vôùi ta chung moät caûm hoaøi.

(Thieân Sôn Nguyeät/ÑTN.)

Can qua: Ñoà binh khí xöa nhö giaùo maùc.

Caûnh thaùi: Hoaøn caûnh sinh thaùi khaùc nhau.

Caùn huaán : Caùn-boä ñöôïc huaán-luyeän.

Caên-baûn quan :Quan-nieäm caên-baûn.

Caên-cô: Caên : reã; cô : neàn. Chæ beàn-vöõng.

Cannae : Treân ñaát Apulia, 80,000 quaân La Maõ doVarro chæ-huy taán coâng Hannibal, töôùnggiöõ thaønh Carthage vaø 50,000 quaân bòtieâu dieät (216 tröôùc KT).

Chæm moài: Chim ñöôïc ngöôøi ta nuoâi daïy thaønh thaïo,baûo hoùt laø hoùt ñeå duï-doã chim cuøng loaøi vaøobaãy cho ngöôøi ta baét.Vaên lieäu: “ Hôõi chi m moài trong loàng

Tòch mòch coù thöông khoâng?...” (Chi Moài/ÑTN.)

Chæm tró: Theo tích xöa, vaøo naêm Taân Maõo (149tröôùc Taây lòch) vua Thaønh vöông nhaø Chu,coù nöôùc Vieät Thöôøng ôû phía Nam sai söùñem coáng chim Baïch Tró . Chim naøy vì laïnöôùc nhôù queâ neân thöôøng choïn caønh phíaNam maø ñaâu.Vaên lieäu: “...Caønh Nam raàu Baïch Tró

Döôøng veà ngaøy ñaêm ñaêm...”

Chính khí: Khí toát, trong saùng ngay thaúng.

Chính thöôïng: Chính ñaùng vaø treân heát.

Chænh-lyù cô : Cô-quan phuï-taù Quoác tröôûng veà maëtquoác-phoøng troïng ñaïi.

Chôõn: Thaùi ñoä thôø-ô, maëc-keä.

Chôùp beå möa nguoàn: Hieän töông cuûa töï nhieân vaän ñoäng.Chôùp chæ aùnh löûa sinh ra töø phöông Nam.Töôïng cuûa löûa thuoäc queû “Ly”, höôùng Namcung ngoï thuoäc Trôøi - Ñoái laïi “möa nguoàn”laø nöôùc sinh ra töø phöông Baéc cung Tyù.Nhöõng yeáu toá treân ñaây laø nhöõng thaønhphaàn coát yeáu trong guoàng maùy hoùa côcuûa vuõ truï vaän ñoäng, xoay vaàn khoângngöøng.

Vaên lieäu: “Nam Baéc khoâng ngöøng xoay tyù ngoï”.

(ÑTN)

1114


Canh giaùp luïy: Nhöõng ñieàu khoå luïy veà chieán tranh

Vaên lieäu: “...Phaù heát traàn ai canh giaùp luïyNhaèm trong thaêm thaúm thuù say xöa...”

(Nga Mi haønh/ÑTN.)

Cao coâng: coâng taùc chính trò, thaâm coâng laø tình baùo,quy coâng chæ vieäc kieán truùc quoác phuû khu,kinh ñoâ; long coâng chæ chieán tranh.

Cao thaâm quy long: Thaâm: saâu; quy töôïng tröng kieán truùccuûa ruøa, vaø long chæ söùc maïnh cuûa roàng.Ñoù laø boán taàng coâng lao cuûa Duy Daân.Cao coâng laø coâng taùc chính-trò; thaâm coânglaø tình baùo; Qui coâng chæ vieäc kieán truùc quoácphuõ khu, kinh ñoâ, hieán phaùp; long coâng chæchieán tranh.

Caïp bòn : Daây soáng löng. (DNCT).

Vaên lieäu: Caùi caïp-bin nhöõng phöông saùch,phöông löôïc ñoù, treân neàn taûng vaø ñieàu kieänñôøi soáng quoác daân, theá giôùi lòch söû ñaõ töïgiaùc moät caùch saâu saéc thaønh moät theá heä cuûayù thöùc...

Caàm Hoà: Baét giaëc Hoà (traän Haøm Töû Quan) Traàn NhaätDuaät phaù quaân Toa Ñoâ.

Caâu troï : Caàu nhôø vaøo ngöôøi khaùc.

Vaên lieäu:”Voán ñaõ bieát caùi thaân caâu troï Caù no moài vaãn khoù nhöû caâu...”

(Nguyeãn Gia Thieàu)

Caáu thöùc : Caáu : ñuùc keát; thöùc: coâng thöùc, pheùp taéc.Caáu thöùc (formule competente): nhöõng quyluaät ñuùc keát ñeå giaûng giaûi.

Caáu töôûng: Tìm yù töôûng hay.

Caáu-truùc: Gom laïi taïo thaønh.

Côn baéc: Côn gioù Baéc, töôïng tröng cho söùc maïnh quaùiaùc cuûa boïn xaâm luôïc mieàn Baéc (Taøu).

Vaên lieäu: “Ai xui côn Baéc thoåi vuø-vuTraùi gioù ngaøy heø laïnh thieát phu...”

(Nhaøn ngaâm/ÑTN.)

Chaùc: Moå, phaù loàng maø ra.

Chaøng giai teá: Chaøng reå.

Chauvinisme: Chuû nghóa yeâu nöôùc cöïc ñoan.

Chaân chính: Ñuùng thöïc.

Chaân khoâng: Thuaät ngöõ ñaïo Phaät, chæ caûm thöùc vuõ truïcuûa ngöôøi ñaõ giaùc-ngoä, vöôït ra ngoaøi saéctöôùng vaø yù thöùc.

Chaân lyù: Söï thaät. Chaân lyù tuyeät ñoái veà thöïc theå: Söïhieåu bieát taän cuøng, hoaøn haûo vónh-vieãn vaøbaát di baát dòch veà thöïc theå ñoù.

Chaân nhö: Chæ caùi taâm baûn-theå cuûa vuõ truï. (Chaân =chaân thöïc, khoâng hö voïng; nhö = khoângbieán ñoåi, khoâng sinh dieät).

Chaân tính: Tính baûn nguyeân chaân thaät maø moïi chuùngsinh ñeàu coù.

Chaáp haønh : Caàm giöõ vaø thi-haønh quyeàn chính.

Chaâu: Laõnh thoå khoâng phaân bieät lôùn nhoû. Ví duïtheá giôùi coù naêm chaâu.

Cheùn röôïu ñieáu tang : Do Nguyeãn vaên Thaønh ñoïcbaøi vaên teá ca tuïng tinh thaàn hy sinh cuûacaùc chieán syõ voâ danh ñaõ boû mình vìnöôùc.

Cheá ñoä : Cai trò, pheùp taéc.

Chæ tieâu: Chæ roõ tieâu ñích (Leading aim)

12 13


Chu tri luïc: Chu = troøn, tri = hieåu bieát, luïc = ghi cheùp.Ñaùnh giaù laïi toaøn boä söï hieåu bieát cuûa nhaânloaïi baèng buùt phaùp chính xaùc, coâ ñoïng,troøn ñaày.

Chuaån-ñích : Ñuùng möïc thöôùc.

Chung ñieåm : Ñieåm choùt (sau cuøng).

Chuoâi Ñaåu: Chuoâi sao Baéc Ñaåu.

Chuû chæ : YÙ nghóa chuû yeáu.

Chuû keá : Chuû veà keá saùch.

Chuûng tö û: Maàm haït.

Chöa giaùng lòch: Chöa leân ngoâi baùu ñeå môû ra kyû nguyeânmôùi.Vaên lieäu: “Moõ trôøi khaùnh Loã ñaùnh ñöông vangChín vaïn baèng bay chöa giaùng lòch...”

(Baïch Vaân ñieáu/ÑTN.)Chöùc naêng: Vò trí ôû ñoù maø coù nhieäm vuï, muïc ñích.

Chöôûng aùc: Naém chaéc trong tay

Coû xanh: Ví nhö keû yeáu (nhöôïc tieåu).

Coõi Sa Baø: Coù choã vieát laø Ta Baø, coõi traàn gian.

Coâ thaàn: Keû beà toâi giöõ tieát trung quaân.

Coâ Toâ Ñaøi: Ñaøi döïng leân ôû Coâ Toâ cuûa Ngoâ Phuø Sai ñeåhöôûng laïc cuøng Taây Thi. Theo möu keá cuûaPhaïm Laõi duøng Taây Thi laøm vua Ngoâ saymeâ höôûng laïc ñeå deã beà ñaùnh baïi quaân Ngoâ.

Vaên lieäu: “...Theïn ñaát nöôùc döôùi chaân giaøy ueá xuù Ngöôøi Laâm Thao, Beán Ngöï luoáng taâm cô Maø böôùm hoàn xuaân nöõa naõo loøng tô Ñeå ñaøn nhaïnCoâ Toâ ñaøi thoi thoùp...”

(Quoác Sæ/ÑTN.)

Coâ töùc: Coâ nghieät, oan khoå töùc töôûi.

Vaên lieäu :...Caàm khoâng coù saét, uyeân khoâng coù öông, cöu khoâng coù thö.

Thu daøi, xuaân ngaén haän naéng möaTìm ngöôøi ñoàng taâm daï töông töNgaém theo taêm boùng, nhaén tin tôø...”

(Tô Ñoàng /ÑTN.)

Cöïc haïn tuyeán: (Extreâme limite) giôùi haïn cuøng cöïc.Coù caûi-taïo ñeå kieán-thieát , phaûi coù phaùhoaïi tröôùc, nhöng phaù-hoaïi cuõng phaûiñaët giôùi-haïn tröôùc, khoâng theå vöôït quaùñöôïc.

Cöûu cöïc: Cuõng goïi laø cöûu truø. Do nhöõng neùt vaïchtreân ling ruø, maø toå tieân ngöôøi Vieät ñaõtìm thaáy treân soâng Laïc neân goïi laø Laïcthö, vaø ñaõ phaùt minh ra “Cöûu Truø HoàngPhaïm”, nguyeân taéc aùp duïng nhöõng quyluaät vuõ truï vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi loaøi ngöôøi.

Cöïu hoaøi: Nhôù veà söï nghieäp ngöôøi xöa caûnh cuõ. Vaên lieäu: “Ñöôøng vua Ñinh ngöôøi nay nhöng loái cuõ

Neáp cöïu hoaøi phaãn noä maïch taân sinh...” (Ñöôøng vua Ñinh/ÑTN.)

Cöïu vaên chöông: Vaên chöông cuõ, yù noùi neàn neáp cuõ,cheá ñoä cuõ chaám döùt ñi ñeå theá vaøo nhöõngneùt môùi (caùch maïng).

Vaên lieäu: “... Chaám döùt caâu höng pheá cöïu vaên chöông Vaïn xuaân thöû hoäi cöông thöôøng.”

(Khai Buùt naêm Bính Tuaát/ÑTN.)

1518


Cô sôû: Caàn yeáu vaø quan heä.

Côn noàm : Gioù maùt töø phöông Nam thoåi laïi. ÔÛ ñaây muoánnhaéc ñeán baøi ca “Nam Phong”.

Cuoàng lan : Laøn soùng loaïn, yù noùi theá bieán loaïn.

Cöïc haïn tuyeán (Extreâme limits) giôùi haïn cuøng cöïc.

Cung : Soá ño ñaát, 5 thöôùc laø 1 cung, hay 1 boä;369 boä laø 1 daäm. Cung coøn coù nghóa laøcung ñieän, dinh thöï.

Vaên lieäu: “Ñöôøng vua Ñinh tre giaø maêng laïi moïcMaùu soáng coøn noøi Vieät tieáp muoân xöaHoàn Vaïn Thaéng traøn lan tôø gaám voùcMoãi cung coøn ghi maõi naéng vaø möa...”

(Ñöôøng vua Ñinh/ÑTN.)

Cöông: Daây buoäc moõm ngöïa qua haøm thieác ñeå ñieàukhieån.

Vaên lieäu: “Gieát höôu ngöïa caäy ngöôøi Ngöïa chòu ngöôøi cöông moùng...”

(Höôu Ngöïa/ÑTN.)

Cöông kyû: Gieàng moái traät töï quoác gia.

Cöông lónh: Daây to ôû quanh löôùi laø cöông; coå aùo laø lónh.Muoán tung löôùi phaûi caàm cöông, muoán maëcaùo phaûi caàm coå aùo. Cöông lónh laø chæ nhöõngcoát yeáu.

Cöông-thöôøng: ÔÛ ñaây khoâng chæ “tam cöông,nguõthöôøng”. Moái quan-heä giöõa ngöôøivôùi ngöôøi.

Cöùu caùnh: Cuøng cöïc, muïc tieâu toái haäu.

Cöùu caùnh: Cuøng-cöïc,muïc-tieâu sau cuøng.

Cöu thö: Moät ñoâi chim troáng maùi, neâu leân nhu caàukhaån thieát tìm baïn tri aâm, tri kyû, ñoàng chí.

Coâng baûn: Taøi nguyeân caên baûn thuoäc quoác daân.

Coâng naêng : Coâng vieäc chung.Coá höông: Laøng cuõ, töùc laø nôi sinh quaùn, nhieàu choã ñoàng

nghóa vôùi coá quoác.Coå leä : Coå voõ vaø khích leä

Coäng kyû : Gom chung moïi ñôn-vò.

Coá höông: Laøng cuõ, töùc laø nôi sinh quaùn, nhieàu choãñoàng nghóa vôùi coá quoác.

Cô-caáu : Cô laø neàn. caáu : döïng leân -Döïng leân neàntaûng.

Cô chuaån : Pheùp taéc troïng yeáu.

Cô haønh chæ: Co = thôøi cô, cô hoäi - haønh : ñi ra laøm vieäc,haønh ñoäng - chæ : thoâi, ngöøng laïi. Cô haønhchæ laø gaëp thôøi cô thuaän tieän thì ra hoaït ñoäng,laøm vieäc; khi thôøi cô baát tieän thì ngöøng laïihay ñi ôû aån.Vaên lieäu: “Ñaøo hoa cöûa ñoäng cô haønh chæ,

Bích ngoïc ñaàu non nghóa khöù löu...” (Baïch Sôn Haønh/ÑTN.)

Cô hoïc nguyeân löôïng: (Quantum mechanics)

Cô-naêng [mechanical energy (power)] : Cô laø maùy,noùi chung caùi gì coù gieàng-moái; naênglaø taøi gioûi, nhö taøi-naêng, naêng-khieáu,khaû-naêng. Cô-naêng noùi chung laø boä-phaän coù theá kieán-taïo naêng-löôïng, ñeåhoaøn-thaønh chöùc-nang cuûa boä-phaän.

Cô-naêng hieán-phaùp: Keát-caáu chính-phuû vaø haønh-chínhtoaøn quoác, ví nhö thaàn-kinh-heä cuûa ñôøisoáng quoác daân. Hieán-phaùp phaûi saûn sinhra ñöôïc caùc cô-caáu thích-hôïp cho söï hoaït-ñoäng.

16 17


DDaân ñaïo: Ñaïo thoáng cuûa moãi daân toäc.

Daân sinh: Ñôøi soáng thöïc tieãn haøng ngaøy cuûa quoác daân.

Di chæ: Daáu vaät coøn ñeå laïi.

Di cô: Möu cô giöõ nöôùc ñeå laïi veà sau. Söû cheùp khiHöng Ñaïo vöông beänh naëng, vua Traàn ngöïgiaù ñeán thaêm vaø hoûi ngaøi keá hoaïch giöõ nöôùc.

Vaên lieäu: “Ñinh Tieân Hoaøng khi côø lau vaïn thaéngTraàn Höng Ñaïo khi Vaïn Kieáp di cô...”

(Xuaân Thu hoa/ÑTN.)

Di haùm : Khoâng thoaûi yù, tieác haän.

Di phong dòch tuïc : Dôøi ñoåi phong tuïc cho khaùc xöa.

Dieãn hoùa : Giaûng roäng veà söï thay ñoåi.

Dieäu duïng: Caùch duøng raát hay, raát maàu-nhieäm.

Doanh chaâu: Ngaøy xöa cho laø choã tieân ôû. Nay goïi caùcgia quyeán nhaø ngöôøi khaùc laø “doanhgia”hay doanh quyeán, yù ca tuïng nhö doøngdoõi tieân vaäy.

Doanh döôõng:Doanh laø gaây döïng cho traøn ñaày; döôõng =nuoâi soáng. Doanh döôõng cuõng nhö noùi dinhdöôõng, chæ vieäc nuoâi döôõng sung tuùc.

Doanh hoaøn: Caû theá giôùi, hoaøn caàu.Sao ñöôïc traùng só vaøi ngaøn muoân,Cuøng ta rong ruoåi khaép doanh hoaøn...”

(Höùng Ngaâm/ ÑTN.)

Doanh tröông : Doanh laø Doanh chaâu, tröông laø môûroäng. YÙ noùi xaây-döïng moät coõi môû mang.

Doøng Xuaân Thu: Doøng lòch söû.

1922


Doác Boøng Bong: Doác naøy caùch Chi-neâ khoaûng 6 caâysoá, treân ñöôøng Phuû Lyù Chi-neâ. Doác naøykhoâng ñaõ doác laïi ngoaèn ngoeøo nhö môùboøng bong neân goïi laø doác Boøng Bong.Nghe noùi ôû ñoù coù loaïi coû goïi laø coû “aùioá”.

Vaên lieäu: “Ñænh Doác Boøng Bong nhieàu aùi oá...” Tieân Long Chaâu Haønh/ÑTN.

Duïc voïng: Loøng mong muoán (deùsir), phaàn quaù khíchcuûa nhu yeáu.

Duy daân: Chöõ Duy Daân vaø yù nghóa cuûa noù khoângphaûi chæ baét ñaàu töø khi cuï Phan Boäi Chaâuleân tieáng: “Daân chaúng duy taâm, daân chaúngduy vaät, daân chæ duy daân.” Noù cuõng khoângphaûi chæ baét ñaàu khi cuï Lyù Ñoâng A vieát boä“Chuû Nghóa Nhaân Chuû Duy Daân” maø thöïcsöï “duy daân” ñaõ coù töï ngaøn xöa vaø neápsoáng Duy Daân ñaõ thaønh hình khi loaøi ngöôøisoáng tuï thaønh daân toäc. Duy daân laø daân toäc,laø doøng sinh meänh cuûa moät daân toäc vôùi taátcaû neáp soáng ñaëc thuø cuûa noù. Duy Daân chínhlaø daân toäc tính, daân toäc tình, daân toäc chícuûa moät daân toäc.

Duy nhieân: Noùi veà töï nhieân vuõ truï.

Duyeân tröôøng :Keùo daøi ra

Döïng doõi : Gaây laäp vaø noái doõi

Vaên lieäu: Söï döïng doõi moät quoác gia laø chomuïc ñích vaên minh höôùngf noäi, höôùng ngoaïivaø höôùng thöôïng cuûa noøi gioáng.

Döïng duïc: Döïng = gaây neân, laäp neân, moät nghóa khaùclaø thai ngheùn; duïc laø nuoâi. (Xaõ hoäi thôøi ñaïitöøng döïng duïc caùi lyù töôûng cuûa xaõ hoäi vaø

thôøi ñaïi sau.)

Döông Chu: Teân moät trieát gia tieáp thôøi Khoång Töû. DöôngChu chuû tröông “vò ngaõ”, duø nhoå moät sôïiloâng maø lôïi caû thieân haï cuõng khoâng laøm.

Döông Töû giang: Soâng Döông Töû cuõng goïi laø TröôøngGiang, chaûy töø mieàn Taây Baéc qua ÑoângNam, chia ñoâi bôø Nam - Baéc Trung quoác.

Duy thuïc: Chuû thöïc-teá.

Duy nhieân: Baûn theå cuûa töï nhieân, laáy ñaïi taïo hoùatreân toaøn theå, toaøn trình vaø toaøn dieän.Töï nhieân quan heä cuûa taát caû caùc ngaønhngoïn vaän ñoäng. Laáy ñoù laøm tinh nghóacuûa söï phaùt sinh nhaân loaïi8 hoaøn thaønhbôûi söï vaän ñoäng vaø keát hôïp cuûa tinh thaàn,vaät chaát vaø xaõ hoäi bieân chöùng maø thaønh.

20 21


ÑÑaø giang : Soâng Ñaø phaùt nguyeân töø tænh Vaân Nam Trung

quoác, chaûy sang Vieät Nam qua mieàn Taâybaéc xuoáng Taây Nam, qua vuøng Lai Chaâu,Sôn La, Vaïn Yeân, Chôï Bôø, ñeán ñaây queïoveà phía Ñoâng qua Hoøa Bình, Ba Vì SônTaây. roài hôïp löu vôùi soâng Hoàng maø chaûy rabeå. Soâng Ñaø coøn ghi laø Haéc giang.

Ñaéc vò :Ñöôïc ñaët ñuùng vaøo vò trí phuø hôïp vôùi taøi naêng, töcaùch cuûa mình.

Ñaéc yù vong ngoân: Ñöôïc yù queân lôøi (chuù vaøo yù töôûng,noäi dung).

Ñaéc yù vong hình, taâm vieân yù maõn : Ñöôïc nhö yù thì queânhình, trong loøng daï thoûa-maõn.

Ñaëc baåm : Trôøi phuù cho coù ñieåm ñaëc-bieät.

Ñaëc bieán: Bieán ñoåi ñaëc-bieät.

Ñaëc-tröng : Phoâ-baøy rieâng.

Ñaïi bieåu: Thay maët cho moät ngöôøi hay moät nhoùm.

Ñaïi ñòa: Danh töø ñiaï lyù, ñaát lôùn phaùt ñeá vöông.

Ñaïi La : Teân thaønh cuõ cuûa Thaêng Long do CaoBieàn ñaép treân bôø soâng Toâ Lòch, daøi1982 tröôïng, trong thaønh hôn 40 vaïnnhaø ôû.Vaên lieäu: “Lang soùi ñi veà thuôû Daëi La,Anh huøng cheát ruoät khoái quan haø...”

(Thaêng Long Ñieáu/ÑTN.)

Ñaïi vaän : Thaùi huyeàn.

Ñaïi thuaän : Thaùi thöôïng

Ñaïi ñoàng : Thaùi Dòch (chuû-uan muïc-ñích cuûa loaøingöôøi).

ñaïo lyù cuûa baäc baù (nhaân nghóa giaû).Ñaïo coøn coù nghóa laø teân rieâng ñeå chiakhu vöïc trong nöôùc. Thôøi nhaø Ñinh,nöôc ta chia laøm 10 ñaïo do Leâ Hoaønlaøm thaäp ñaïo töôùng quaân.

Ñaïo giaùo : Toân giaùo thôø oâng Laõo Töû laøm tieân sö.ù

Ñaïo kyû: Nguyeân lyù vaän ñoäng noäi taïi cuûa moät thöïctheå. Ñònh luaät noäi taïi.

Ñaïo thoáng : Toùm laïi moät noái ñaïo lyù. Ñaàu moái neànñaïo lyù coå truyeàn.

Ñaïo traøng : Nôi tu ñaïo, nôi laøm leã caàu cuùng.

Ñaïo Tröôøng Ngaâm: Teân thi taäp cuûa Thaùi Dòch Lyù ÑoângA goàm 49 baøi thô saùng taùc trong nhöõngnaêm 1943-1946 (4822 TV – 4825 TV).Moät khuùc ngaâm daøi, noùi veà Ñaïo.

Ñaàu tö (invest) : Goùp voán lieáng, taøi-saûn ñeå kieám lôøi.

Ñaâu xuaát: Tieáng nhaø Phaät, coù nghóa laø tri tuùc, kyûtuùc, dieäu tuùc thöôïng tuùc, con ngöôøi dohieåu theá naøo laø ñuû neân möøng vui.

Ñaâu xuaát laø taàng trôøi thöù tö nôi Phaät Di Laëc ôû vaøgiaùo hoùa nhöõng ngöôøi coù thieän duyeân.

Ñaáu Trong baøi thô “Chim Moài”, coù nghóa laø ñoàvaät baèng goã ñeå ño löôøng.

Ñeøo Caéc Côù: Teân moät hang nuùi thuoäc nuùi Phaät Tích,tuïc goïi laø Saøi Sôn (Chuøa Thaøy).

Ñeà uaånù: Ñeà laø ñaùy, goác reã; Uaån laø saâu kín. Ñeà uaånlaø caùi thöïc tính beân trong.

Ñiaï linh nhaân kieät: Ñaát thieâng sinh ra ngöôøi taøi gioûi.

Ñòch loäng dö aâm: Ñòch loäng, teân moät hang nuùi laø Ñòchloäng hay nuùi Saùo, thuoäc ñòa phaän tænh Ninh

2326


Ñan quyeàn : Ñeå ñöôïc vöõng-chaéc, vaø cuõng khoânglaáy coäng kyû (hôïp kyû) tieâu-huûy tö kyû,hay ngöôïc laïi khoâng chuû tö-kyû (caùnhaân) maø queân ñi coäng kyû. Noùi ñeán“ñan quyeàn” (giaèng-neùo nhau ñeå toàntaïi, hoøa-haøi vaø thoáng-nhaát), ta caànnhaéc laïi nhöõng yù nghóa trong KinhDòch. Ngaøy xöa, ngöôøi ta ñem “LaïcThö” öùng-duïng cho nhaân-söï; veà chính-trò coù “cöûu-truø”,ñòa-lyù chia “cöûu chaâu”;canh-noâng coù “tænh ñieàn”(chia ruoängcoâng thaønh 9 oâ.)

Ñan thanh: Ñan laø son, thanh = maøu xanh. (maøu xanhcuûa tre); ngaøy xöa chöa coù giaáy neân ngöôøita theû tre töøng baûn ñeå ghi cheùp. YÙ noùi neùtson trong söû saùch, goïi taét laø son xanh (ñanthanh).

Ñaûn noaõn: Sinh ra tröùng. Chuyeän xöa Baø AÂu Cô laáyLaïc Long quaân sinh ra boïc traêm tröùng(traêm hoï moät nhaø).

Ñaûng: Moät nhoùm ngöôøi hoïp nhau laïi, chòu theomoät kyû-luaät ñeå ñaït tôùi moät muïc ñích, moätlyù-töôûng chung ñaõ cuøng qui-ñònh.Coù 3 loaïi ñaûng: Tö ñaûng, coâng cuï ñaûngvaø coâng ñaûng. Tö ñaûng la cuûa moät nhoùmngöôøi, döïa theo moät laõnh tuï, hoaït ñoängchæ vì danh, lôïi, chæ hoâ-haøo lôïi duïng tìnhtheá, coát sao ñöôïc quyeàn, chöùc. Hoï khoângcoù moät chuû-tröông thieát thöïc, ñuùng ñaén.Coâng cuï ñaûng, nhoùm naøy hoaït ñoäng theochuû nghóa cuûa nöôùc ngoaøi. Bò mô hoà vìcaùi choaùng loän bôûi moät lyù thuyeát coù theåhôïp vôùi ñieàu kieän ñòa dö hay thôøi ñaïi.

Hoï trôû thaønh tay sai ñaéc löïc, moät khí cuïsaéc beùn ñeå luõng ñoaïn daân toäc mình.Coâng ñaûng laø ñaûng cuûa toaøn daân, thíchhôïp vôùi toaøn daân, moät toå chöùc coù döï tínhñaày ñuû, tröôùc sau ñeå laøm vieäc maø thöïchieän muïc ñích toái cao cuûa noøi gioáng.

Ñaûng vuï dung kinh : Dung laø coâng lao, laøm luïng; kinh laøsaùch vôû. chæ chung caùc nguyeân taéc cuûa ñaûnghöôùng daãn, haønh ñoäng veà coâng vieäc.

Ñaêng ñöôøng nhaäp thaát : Tieán leân nhaø treân roài ñi vaøobeân trong nhaø. YÙ noùi hoïc vaán ñeán böïccao minh, saâu kín.

Vaên lieäu: “...Chuû yeáu laø phaûi ñöa chìakhoùa cho ai naáy ñeàu ñöôïc ñaêng ñöôøngnhaäp thaát, naém giöõ laáy caùi nuùt cuûathaéng nghóa...” (CKCTN)

Ñaëc-tröng : Phoâ-baøy rieâng.

Ñaøo hoa cöûa ñoäng: Nôi tieân ôû thöôøng goïi Ñoäng ñaøohay nguoàn daèo, hai beân bôø loái ñi vaøocöûa ñoäng coù nhieàu ñaøo, quanh naêm ngaøythaùng nôø hoa. Ñaøo hoa cöûa ñoâng hay“bích ngoïc ñaàu non” ñeàu laø taû caûnh vaätôû ñoäng ñaøo.

Ñaøo nguyeân: Nôi tieân ôû.

Ñaøo-thaûi : Gaïn loïc.

Ñaûo Phuø Tang : Moät teân khaùc ñeå goïi nöôùc NhaätBaûn.

Ñaïo: Ñöôøng ñi, loái böôùc. Ñaïo lyù laø caùi leõnhaát ñònh, ai cuõng phaûi noi theo, nhö:Nhaân ñaïo laø ñaïo laøm ngöôøi; vöông ñaïolaø ñaïo lyù cuûa thaùnh vöông; baù ñaïo laø

24 25


Bình. Vaên lieäu: “Loøng hang khoâng loàng-loäng gioù truùc ñaày,

Nhòp höng vong ngaøn xöa khoâng vaúng nöõa.Tieáng saùo cao, cao vuùt treân taàng maâyNaøng tieân xa, xa tít taän ngaøøn maây...

(Ñòch Loäng dö aâm/ÑTN.)

Ñieâu-linh : Heùo ruïng, taøn-taï.

Ñieáu: Baøi vaên vieáng ñaùm ma hay truy ñieäungöôøi cheát.

Ñænh chung: Bieåu töôïng ngoâi cao chöùc troïng.

Ñænh Nhó Thuùy: Ñænh Nhó : quai vaïc. Naêm Maäu Thaân(1344) vua Traàn Thaùi Toâng sai quan caùc loäñaép ñeâ ôû hai beân bôø soâng Hoàng Haø goïi laøñænh Nhó ñeâ.

Vaên lieäu: “...Ñænh Nhó Thuùy tinh phi chi teáGaëp taân nieân laïi nguyeân nieân laø theá....”


Ñoaïn tröôøng: Ñöùt ruoät.

Ñoaït saùo: Cöôùp giaùo giaëc (Traän Chöông Döông TraànQuang Khaûi khoâi phuïc Thaêng Long).

Ñoà ba ù : Tranh baù ñoà vöông.

Ñoà thaàn : Möu ñoà thaàn dieäu.

Ñoã Quyeân: Teân chim “quoác” do hoàn Thuïc Ñeá maát nöôùchoùa thaân.

Ñoä kinh: Ñoä soá cuûa ñöôøng kính. Do ñoä soá cuûa ñöôøngkính ñeå tìm ra ñoä soá cuûa voøng troøn. Cungñoä.

Ñoäc laäp sieâu nhieân: Moät quoác gia ñöôïc ñoäc laäp sieâu nhieânlaø khi quoác gia ñoù coù theå ñoàng hoùa ñöôïcnhöõng theá heä vaên hoùa khaùc. (Noùi caùch khaùc:Thu thaäp tinh hoa quoác teá thoâng qua ñaëc

Dòch:Gioù Nam maùt-meû hieàn hoøaGiaûi khuaây u-uaån, daân ta vui cöôøiGioù Nam gaëp tieát gaëp thôøiGiuùp daân cuûa caûi xaây ñôøi aám no.

Gaùc cöûu truøngù: Nôi vua ôû.

Vaên lieäu: “...Gaùc cöûu truøng ñau thaûm chaát muoân nhaø Ñem ñaát nöôùc phoù cho laøn soùng caû....”

(Quoác Sæ/ÑTN.)

Gaïch tiaù: Do chöõ laàu son gaùc tía töôïng tröng choquyeàn haønh vua chuùa.

Gaïi kieám: Theo nghóa ñen laø nhöõng thao taùc laøm chosaéc beùn theâm, noùi chung laø maøi. Theo nghóaroäng ôû ñaây noùi veà vieäc chuaån bò moïi maëtcho ñaày ñuû (nhaân taøi, vaät löïc, vuõ khí quaânnhu,... taát caû cho chieán tröôøng.).

Vaên lieäu: Thaønh Luïc Nieân gaïi lieác kieám ruøa thaànTrong boán phöông möa naéng daáu kinh luaân...”


Gaäy Thaàn: Theo truyeän xöa Thaùnh Taûn Vieân ñöôïcLong vöông cho moät gaäy thaàn chin ñoát, moätñaàu xanh (aâm) vaø moät ñaàu ñoû (döông).

Giaù baêng ngôøi: Loøng trong traéng saùng ngôøi.

Giaác höông quan: Giaác mô cuûa ngöôøi tha phöông mô veàlaøng cuõ.

Giaây thaét coå: Noùi oâng Hoaøng Dieäu khi thaønh Thaêng Longthaát thuû, oâng duøng giaây thaét coå töï vaãn.

Goät röûa: Taåy boû heát nhöõng dô baån. Ñaây laø noùi veàtaâm traïng cuûa vua Leâ Chieâu Thoáng, vò vuacuoái cuøng cuûa trieàu Leâ chaïysang Taàu caàucöùu. Nhaø vua bò vua quan Taàu laøm nhuïc ôû

2730


GGaïch tía: Do chöõ laàu son gaùc tía, töôïng tröng cho

quyeàn haønh vua chuùa.

Gaäy thaànâ: Theo truyeän xöa, Thaùnh Taûn Vieân ñöôïcbaø Tieân cho moät gaäy thaàn chín ñoát, moätñaàu xanh (aâm), moät ñaàu döông (ñoû).

Giaùn khueâ: Giaùn laø ngaên caùch; khueâ traùi ngöôïc.Vaên lieäu: “...Chia phoâi ñaõ raép buoåi ñeà hueàThanh saéc khoâng töøng caùch giaùn khueâ...”

(Nga My haønh /ÑTN.)

Giaây nguyeän öôùc: Lòch söû laø chuoãi daøi nguyeän öôùc.Muoán ñoäc laäp töï do thì phaûi tranh ñaáunoái tieáp töø theá heä naøy qua theá heä khaùc,nhö cuï Phan Boäi Chaâu ñaõ noùi: “Ta tranhñaáu khoâng thaønh thì kyø voïng vaøo luõ conchaùu chuùng ta...”

Vaên lieäu: “...Hoàn lòch söû soáng trong giaây nguyeän öôùcVaãn chu löu toàn taïi xaù phong söôngBöøng tænh ngoä baèng Ñoà Thö ñaát nöôùcKính uyeân nguyeân saâu thaúm ñaùy kim cöông..”

(Thieân Coå Thoâng/ÑTN.)

Gioù noàm: Coøn goïi laø gioù muøa, vaøo muøa heø thöôøng coùgioù naøy. Gioù töø bieån Nam Haûi ñem hôi nöôùcthoåi vaøo ñaát lieàn, coù ñaëc tính maùt dòu, töôïngtröng cho tính hoøa bình. Coù baøi ca “NamPhong” nhö sau:

Nam phong chi huaân heàKhaû dó giai ngoâ daân chi uaån heà!Nam phong chi thôøi heàKhaû dó phuï ngoâ daân chi taøi heà!

tính cuûa daân toäc).

Ñoäc thieän : Laøm toát laáy moät thaân mình.

Ñoái töôïng: (Object) Khaùch theå, muïc tieâu.

Ñoâng theâ theâ : Muøa Ñoâng reùt möôùt caêm-caêm.

Ñoàng nhaân : Hoøa ñoàng nhaân loaïo.

Vaên lieäu : Söï taùi laäp vaïn ñoäng cuûa DuyDaân chuû nghóa treân noøi gioáng Baùch Vieättheo vôùi söù meänh kieán quoác caùch maïngvaø lòch söû ñoàng nhaân nguyeân-taéc.

Ñoäng Ñình: Nôi nguoàn goác xuaát phaùt cuûa daân Laïc Vieät.

Ñoäng Hoa Lö: Nôi phaùt tích cuõng laø nôi ñoùng ñoâ cuûanhaø Ñinh.

Ñoâng theâ the â:Muøa ñoâng reùt möôùt caêm-caêm.

Ñoät bieán : Bieán ñoåi ñoät-ngoät.

Ñôït phong traàn: Töøng ñôït gioù buïi, traûi qua töøng lôùpbieán coá.

Ñoà thö : Tranh vaø saùch - ÔÛ ñaây coù nghuõia laø“Haø Ñoà vaø Laïc Thö”. Haø-ñoà chæ söïhôïp nhaát 2 khí aâm döông, thuoäc veà tieânthieân (nhaát döông taùch phaân. Haø Ñoàcoù 55 chaám ñen vaøtraéng, Laïc Thö coù45 chaám ñen vaø traéng. Toång coäng 100,töông-tröng cho vaïn höõu).

Ñöôøng ngoïc tröïc : Ñöôøn trung taâm cuûa vuõ-truï.

Vaên lieäu: “...Tieán thoaùi cöù theo ñöôøng ngoïc tröïc Cô trong chæ hoaïch kheùo thaàn taøng...”

(Nga Mi Haønh/ÑTN.)

28 29


Haän ñình ngaâm: Khuùc ca maát nöôùc.

Haän Meâ Heâ: Theo Vieät Nam Söû Löôïc cuûa Traàn TroïngKim, naêm 1044 vua Lyù Thaùi Toâng ngöï giaùñi ñaùnh Chieâm Thaønh, töôùng Chieâm Thaønhlaø Quaùch Gia bò cheùm, vua Chieâm laø XaïÑaåu xin haøng. Thaùi Toâng tieán quaân ñeánquoác ñoâ Chieâm laø Phaät Theä (nay laø laøngNguyeän Baäu, huyeân Höông Thuûy, ThöøaThieân, vaøo thaønh baét ñöôïc vöông phi laø MîEÂ vaø caùc cung nöõ ñem veà. Khi xa giaù ñeánsoâng Lyù Nhaân, Thaùi Toâng cho ñoøi Mî EÂsang chaàu. Mî EÂ giöõ tieát laên mình xuoángsoâng töï vaãn ).

Vaên lieäu: “Caùt Ñoà Baøn coøn haän daøi Xaï ÑaåuSoâng Hoaøng Giang ngaäm cöôøi maõi Meá HeâChaøng vì chöng chí Khu Laân thì daãu...Thieáp vì chung tình phu phuï naøo heà....”

(Haän Meá Heâ/ÑTN.)

Heøm : Vaät löu truyeàn ñeå ghi nhaän vôùi nhau veàlaâu veà daùi. Heøm cuõng coù nghóa laø ñieàucaám kî, ñöôïc coi laø thieâng lieâng maønhöõng ngöôøi trong boä toäc phaûi kieâng kîkhoâng ñöôïc ñuïng chaïm hay nhaéc tôùi.

Hieän thöïc : Coù thöïc.

Hieån chi nhaân, taøng chi duïng: Phoâ dieãn ñieàu nhaân nghóa,nhöng trong chöùa caùi taùc-duïng. Thaáu quaphaàn hieån hieän ñeå khaùm phaù phaàn aån taøng.

Hieäu quaû döï caàu: Keát quaû nhö mong muoán.

Hieäu suaát: Hieäu quaû cuûa söùc saûn xuaát.

Hình nhi haï, hình nhi thöôïng : Phaàn trieát hoïc noùi veàphaàn coù hình (physique); hình nhi thöôïnglaø phaàn noùi veà voâ hình (meùtaphysique).

Yeân Kinh Leâ Chieâu Thoáng cheát ôû beântaàu, sau nhöõng ngöôøi trung thaàn vôùi nhaøLeâ tìm caùch ñöa haøi coát veà nöôùc. Khi boácmoä, duy coøn moät traùi tim khoâng naùt. Doñoù bieát ñöôïc taâm traïng cuûa Chieâu Thoángbò nhuïc-nhaõ daøy voø thoáng haän, doøng maùuñoïng laïi trong traùi tim khoâng tan. Thaät la ø“Moái tình mang xuoáng tuyeàn ñaøi chöatan!” . YÙ ca tuïng loøng son saét aáy, töùc laøloøng trung trinh ñöôïc goät röûa nhöõng veátnhô heøn nhaùt, buø nhìn, baát löïc, coøn laïi laømoät taác son cuûa loøng trung trinh.

Vaên lieäu: ...Moät taám son, chuùt trinh naøy goät röûaChoùt ñeøo boøng tình coá quoác tha höông...”

(Huyeát Hoa/ ÑTN.)

Göôm Vaïn Thaéng: Göôm vua Ñinh Tieân Hoaøng deïp 11söù quaân.

3134


HHai kieáp: Ngöôøi ôû kieáp hieän taïi ngaûnh nhìn veà kieáp

quaù khöù, troâng veà kieáp töông-lai. Noái haikieáp trröôùc vaø sau cuûa mình vôùi hieän-taïithaønh ba kieáp, moät voøng tieán hoùa phaùt-trieånneân lòch-söû.

Haûi Ñaïi : Teân moät tænh thuoäc Sôn Ñoâng.

Haøm döôõng: Nuoâi chöùa (döôõng) ôû trong.

Haùn : Haùn thuûy (VSTL)

Haøn Nguyeãn Thuyeân : OÂng Nguyeãn Thuyeân ngöôøi saùngtaùc ñaàu tieân vaên thô baèng chöõ noâm quabaøi “Vaên Teá Caù saáu”. Söï kieän naøy truønghôïp vôùi Haøn Duõ beân Trung Hoa. Vua Traànlaáy chöõ Haøn ban cho oâng laøm hoï neân goïilaø Haøn Thuyeân.

Haøng Chaâu : Kinh ñoâ cuûa nhaø Nam Toáng (1127-1279).Caùc vua Nam Toáng laùnh naïn nöôùc Kim,ñaët Haøng Chaâu laøm nôi haønh traïi goïi laøLaâm An phuû.

Haønh : Haønh khuùc, moät theå vaên vaàn coù tieát ñieäugoàm nhöõng lôøi ca coù ñieäu nhaïc ñeå trìnhdieãn moät ñeà taøi. “Tieân Long Chaâu Haønh”laø moät haønh khuùc noùi veà queâ höông laõnhthoå cuûa daân toäc thuoäc noøi gioáng TieânLong.

Haéc aùm: Ñen toái.

Haéc töôûng (penseùe noire): Chöùng beänh naøy laøm chotoái ñen tinh thaàn sinh hoaït vaø laøm teâ lieätvaät chaát sinh hoaït.

(Taâm Lyù Thaàn Linh Hoïc)

32 33


Hoa : Nuùi Hoa Sôn (VSTL)

Hoa Di: Ngöôøi Taøu phaàn lôùn töï nhaïân mình laø Hoacoi caùc daân tieåu nhöôïc laø Di.

Hoaøng giang: Soâng Hoaøng giang töùc soâng Lyù Nhaân laøkhuùc soâng chaûy qua phuû Lyù Nhaân.

Hoãn ñoän: Traïng thaùi laãn loän.

Hoùa cô: Trong töï nhieân vaän ñoäng

Hoaøi ñieáu: Vieáng nhôù.

Hoaøn nguyeân: Quay veà nguoàn.

Hoïc phöông : Phöông thöùc hoïc taäp.

Hoà loâ: Quaû baàu troøn ñöïng röôïu.

Hoã töông: Caùi noï ñoái vôùi caùi kia.

Hoäi quan: Cuøng xem xeùt.

Hoäi sö : Taäp trung caùc ñoaøn quaân laïi moät nôi ñeåsöûa soaïn ñaùnh nhau.

Hoàn coâ nghieätâ: Coâ thaàn = Keû toâi trung ôû vaøo nghòchcaûnh [ Nghieät töû = Con lo laéng laøm ñieàuhieáu nhöng gaëp tai naïn khoâng thöïc hieänñöôïc loøng hieáu, neân phaûi mang tieáng laøbaát hieáu!Ñaây noùi veà tình traïng ñau xoùt cuûa cuï PhanSaøo Nam.

Vaên lieäu: “Hoàn coâ nghieät ngoaøi khôi trong Beàn Ngöï,Daàu taùi sinh höõu haïnh daï coøn vöông...”

(Huyeát Hoa/ÑTN.)Hoàng hoang: Traïng thaùi hoang vu, hoãn mang chi sô.

Höôùng thöôïng: Höôùng leân treân, YÙ noùi vöôn leân cao.

Huyeãn aûnh : Caûnh töôïng khoâng thöïc maø töôûng laàm laøthöïc.

Hoàng traàn: Buïi hoàng, chæ traàn theá.Vaên lieäu: “Sao Vieâm phöông choïn choán giaùng

tinh thaàn, Trong muoân hoa laáy moät ôû hoàng traàn ...”

(Thieân Taøi Hoa/ÑTN.)

Hoãn ñoän: Traïng-thaùi laãn-loän.

Hoãn mang: Môø-mòt chöa khai-thoâng.

Huyeàn hoïc: Caùi hoïc hình-nhi-thöôïng veà lyù-thuyeáthuyeàn-vi.

Huyeàn thoaïi: Caâu chuyeän maàu-nhieäm xaâu-xa.

Hö aûo : Khoâng thaät, maäp-môø.

Hö vo â : Khoâng gì.

Höôùng taâm vaän-ñoäng: Söï phaûn-tænh cuûa nhaân-loaïi quayveà hình thöùc daân-toäc vaän-ñoäng.

Höng dieät keá tuyeät : Döïng laïi caùi ñaõ bò dieät, noái laïi caùiñaõ bò maát.

Höõu thaàn : Theùisme (Tin coù thaàn linh, thöôïng ñeá).

Hoàng Ñöùc : Nieân hieäu thöù hai cuûa vua Leâ ThaùnhToâng, ñeán naêm 1470 ñoåi nieân hieäu laøHoàng Ñöùc.

Hoàng hoang :Traïng thaùi hoang vu, chæ thuôû chöa phaântrôøi ñaát.

Vaên lieäu:

“Kheùp môû hoàng hoang vaàn chuyeån maõi...”

(ÑTN)

Hoát thò : Hoát laø chôït, thình lình. Thò laø nhìn thaáy. Hoátthò laø chôït nhìn thaáy.

Höng dieät keá tuyeät: Gaây döïng laïi caùi ñaõ bò dieät, noáilaïi caùi ñaõ bò ñöùt.

3538


Huyeàn hoaøng:Traïng thaùi mòt muø.

Huyeàn nhieäm : Maàu nhieäm.

Höng dieät keá tuyeät: Gaây döïng laïi caùi ñaõ bò dieät, noái laïicaùi ñaõ bò ñöùt.

Höôùng taâm vaän ñoäng: Söï phaûn tænh cuûa nhaân loaïi quayveà hình thöùc daân toäc vaän ñoäng.

Höng trung thaønh tröïc : Thöïc loøng gaây döïng laïi.

Höõu ñöùc giaû höõu thoå: Keû naøo coù ñöùc thì coù ñaát (ñeå caitrò). (Bieåu döông taâm ñòa baù quyeàn)

Höõu thaàn : Theùisme (Tin coù thaàn linh, thöôïng ñeá)

Huyeát hoa : Hoa cuûa ñaïo lyù.

Haøi-hoøa: Cuøng thoûa, vui-veû cuøng nhau.

Heä-thoáng hoùa: Caùc chuøm, caùc moái thaønh moät goác.

Hieán-phaùp : Hieán-phaùp laø phaùp ñoä, ñieån chöông,laø cöông-thöôøng (moái lieân-heä giöõangöôøi vôùi ngöôøi), khoâng phaûi laø giao-keøo giöõa nhaân daân vôùi chính quyeàn.

Hieàn só : Chæ ngöôøi taøi ñöùc.

Hieäu suaát: Hieäu quaû cuûa söùc saûn-xuaát.

Hoa : Nùi Hoa Sôn (VSTL)

Hoùa cô: Trong töï-nhieân vaän-ñoäng.

Hoa thaùng naêm : Noùi veà cuoäc Nam - Baéc chieán tranhcho lyù-töôûng côûi môû daân toäc da ñen 1865ôû Myõ... Cuoäc chieán tranh aáy goïi laø phaânlieät (seùcession). Cuoäc aáy phaûi laø thaànthaùnh chieán tranh , thuaàn vì loøng yeâuthöông vaø nghiaõ coâng ñaïo...

Vaên lieäu : “Chæ coù söï vaát-vaû baèng ñoäclöïc vôùi tinh thaàn maïo-hieåm vaø saùng-taäo,

khi töï tænh laäi môùi theå nghieäm thaám-thíañöôïc bieåu hieän quyeàn soáng coøn, ñoäc-laäpvaø tö caùch soáng coøn, chính nghóa thaätñuùng-ñaén... Ñoùa Hoa Thaùng Naêm trongmaøu ñoû cuûa noù, sôû dó ñôû hoen-oá maø theâmphaàn töôi hoàng laø nhôø ôû 65... Ngöôøi tathaáy phaûi khoâng tieác moät cuoäc cheùm gieátruoät thòt ñeå röûa saïch nhöõng böùu nhoït coøndi ñoäc laïi trong huyeát thoáng... Doøng soángphaûi trong saïch thì ñôøi soáng môùi ñöôïc `an-uûi trong linh hoàn...” (H.H.)

Hoaït löïc : Söùc linh-ñoäng, soáng ñoäng.

Hoã bieán : Thay ñoåi laãn nhau.

Hoã töông : Caùi noï ñoái vôùi caùi kia.

Hoäi quan: Cuøng xem xeùt.

Hoäi sö : Taäp trung caùc ñoaøn quaân laïi moät nôi ñeåsöûa soaïn ñaùnh nhau.

Hoàn cuõ: Hoàn ngöôøi trong kieáp vaõng sinh.

Vaên lieäu: “Hoàn cu õ giaác höông quan khi ñaõ,Mình nay cô theá söï ñöông laø....”

(Baïch Sôn Haønh/ÑTN.)

Hoàn Ñoã Vuõ : Ñoã Vuõ, Ñoã Quyeân. Do söï tích vuaThuïc maát nöôùc hoùa thaân laøm chimQuoác keâu gaøo trong ñeâm söông. Taâmtraïng naøy cuõng gioáng nhö Ñaêng Dungoâm noãi-nieàm uaát-haän cuûa keû coâ thaànnghieät töû:

Thuaät HoaøiVieäc ñôøi boái-roái tuoåi giaø vayTrôøi ñaát voâ cuøng moät cuoäc sayBaàn tieän gaëp thôøi leân cuõng deã,Anh huøng lôõ böôùc ngaãm caøng cay....”

36 37


con soá khoâng lôùn.

Kheùp môû: Ñoùng, nghóa cuûa chöõ “haïp” trong caâu“nhaát tòch, nhaát haïp vò chi ñaïo” (Moät môûmoät ñoùng goïi laø Ñaïo trong Kinh Dòch)

Khi baùn than aån, khi ñan soït ra : Khi ne ân a ån nhöTraàn Khaùnh Dö laáy ngheà baùn than soánglaøm vui; Khi caàn ra thì ñan soït beân ñöôøngñeå baøn keá tieán thaân nhö Phaïm Nguõ Laõoñeàu ñaõ toaïi nguyeän vaø thoûa chí bình sinh.Moät ôû moät ra, haønh ñoäng khaùc nhau maøkeát quaû gioáng nhau, cuõng laø ñöôïc nghóañöôïc nhaân, phaûi thôøi phaûi theá.

Vaên lieäu: “Khi baùn than aå, khi ñan soït raÑöôïc nghóa ñöôïc nhaân, phaûi thôøi phaûi theá.”

(Xuaân Thu Ngöõ/ÑTN.)

Khi khu : Ñöôøng ñi gaäp gheành, nguy hieåm.Vaên lieäu: “Moät vaên minh tieác haän töï ngaøn thu

Coõi Sa-baø ñöôøng haïnh phuùc mòt muøNhöõng kyõ ngheä huøng-hoàn thoâi chôù nöõaNhaân gian coøn phaäp phoàng giöõa khi khu...”

(Nguyeân Töû Ñaïn/ÑTN.)

Khí xung tieâuõ : Khí xoâng thaúng leân tôùi trôøi.

Vaên lieäu:“...Khoùc quûy thaàn oanh lieät khí zung tieâuLoøng saùng thö aáy bao nhieâu lao khoå...”

(Ñaïi AÂm Vieät/ÑTN.)

Khí vuõ : Chí khí vaø vuõ löïc.

Khoa nuûa trieät: Trieät laø voøng baùnh xe. Khoa laø khua,vung, muùa coi nhö moät theá göôm ñaëc bieät.

Khoaùi hoaït : Vui thuù.

Khoaùy ñoäng: Söùc chuyeån ñoäng töï nhieân xoay quanh moät

quõy ñaïo nhö moät caùi khoaùy maø ñaàu moái laø

Höng trung thaønh tröïc : Thaúng thaén thöïc loøng gaâydöïng laïi.

Höôùng thöôïng: Höôùng leân treân, YÙ noùi vöôn leân cao.

Höõu ñöùc giaû höõu thoå: Keû naøo coù ñöùc thì coù ñaát (ñeåcai trò).

Huyeãn aûnh : Caûnh töôïng khoâng thöïc maø töôûng laàm laøthöïc.

Huyeàn nhieäm: Maàu nhieäm.

Huyeát hoa : Hoa cuûa ñaïo lyù. Huyeát = maùu, nhieät huyeát,taâm huyeát. Ngöôøi coù taâm huyeát, nhieäthuyeát laø nhöõng ngöôøi anh huøng duõng só,theå hieän ra nhöõng haønh ñoäng phi thöôøng.’nhöõng baäc chí só, chaân nhaân , huøng taâmnhieät huyeát coù theå queân mình ñeå thöïc hieänñieàu nhaân. Huyeát Hoa cuõng goïi laø aùi hoa,töôïng tröng nghóa cöû cao ñeïp, ñaày tìnhthöông yeâu, ñaày loøng nhaân aùi. Nhöõng ñoùahoa muoân maàu, muoân saéc, coù nhuïy ngaùthöông thôm.

3942


KKeâ saùt vieän : Cô quan thaåm ñònh keá hoaïch , vaïch loãi

caùc vieân chöùc vaø giaùm saùt.

Keá taïo : Söûa ñoåi, caûi taïo.

Keá vaõng khai lai: Noái veà tröôùc môû ra töông lai.

Keû xaõ chính saùch: (urbanisme): Nguyeân taàng hoùa ñoâ thòvôùi noâng thoân, söï sai khôùp giöõa thaønh thòvôùinoâng thoân khoâng coøn nöõa.

Khaùch cöông thöôøng: Ngöôøi laõnh ñaïo gaây döïng vaø duytrì kyû cöông, gieàng moái cuûa quoác gia.

Vaên lieäu: “Maùy hoùa muoânb xöa nhaø Hoàng Laïc, Thöïc hö ai bieát khaùch cöông thöôøng.”

(Tieân Long Chaâu Haønh/ÑTN.)

Khai phoùng: Môû roäng.

Khai tòch: Noùi veà luùc môùi coù trôøi ñaát.

Khaûi moâng : Môû mang caùi toái taêm, ngu doát.

Khaûm: Ñoäng taùc söû duïng tay laùi ñöa con thuyeàntieán veà phía tröôùc.

Vaên lieäu: “ Taän u hoaøi raêm raép tieáng theà xöaDoäi ngaøn truøng muoân soâng goïi hoø ñöaKhaûm thai thuïc leân Ba Vì choán cuõChuyeån giang sôn hình theá laïi cho vöøa.”

(Ngaøy Ñaø Giang/ÑTN.)

Khaúng ñònh: Ñònh chaéc, quaû quyeát.

Khaåu luaân: Voøng aên noùi.

Kheá hôïp: Ñuùng yù vôùi nhau.

Kheùp ñoùng chöa môû mang: Luùc coøn ôû traïng thaùi hoãnmang, chöa phaân ñònh aâm döông neân chöamôû mang. Noùi chung laø luùc vuõ truï chæ laø

I.

I-oâ chi laõi nhaûi : I-oâ laø hai chöõ nguyeân aâm trong vaànquoác ngöõ. “Chi”, moät trong nhöõng giôùi töïcuûa chöõ Nho, nhö chi, hoà, giaû, daõ,...YÙ noùicaùi loái hoïc nhai ñi nhai laïi nhö veït.

Vaên lieäu:”...Theïn nhöõng baùc i-oâ chi laõi nhaûiMaõi saân Trình cöûa Khoång maûi Ba Leâ...Moäng haàu quan töù xöù laïc ñöôøng queâQueâ nöôùc ôû trong hoàn ngöôøi töï chuû....”

(Quoác Sæ/ÑTN.)

40 41


duy nhieân.

Khoáng cheá: (Keep under control) Laøm maát heát töï chuû.

Khoâng tòch: Troáng khoâng, laëng leõ.

Khôûi döïng: Döïng laïi maø duøng

Khu Laân : Töùc laø Khu Lieân, theo Khaâm Ñònh Vieät Sö,ñeán cuoái ñôøi nhaø Haùn, coù ngöôøi huyeänTöông Laâm teân Khu Lieân gieát huyeän leänh,töï xöng laøm vua goïi laø nöôùc Laâm AÁp.

Khuy du : Khuy : doøm; du : ñaøo töôøng khoeùt ngaïch.Doøm ngoù ñeå chôø cô hoäi aên cöôùp, aên troäm.

Kieám hoà: Hoà Göôm, töùc choà Hoaøn Kieám, nôi vua Leâtraû kieám thaàn sau khi deïp giaëc Minh.

Vaên lieäu:”...Naéng möa taém traûi bao laànTraêng thu Löông thuùy hoa xuaân Kieám hoà...”

(Ruoäng Nöông/ÑTN.)

Kieám ruøa thaàn: Baûo kieám do ruøa thaàn daâng leân vua LeâLôïi ñeå chieán thaéng quaân Minh

Vaên lieäu:“Löôõi göôm Vieät vöông ñaáu goàm thaùnh chieán Löôõi baûo kieám, khí kieám vaø tueä kieám...”

(Löôõi Göôm Vieät/ÑTN.)Kieân baïch dò ñoàng: Vöõng loøng khoâng thay ñoåi.

Kieân bích thanh daõ: Ñoàng khoâng thaønh vöõng.

Kieán cheá: Kieán thieát vaø cheá taïo (Phaân phoái laïi tìnhtraïng cö nguï vaø saûn xuaát cuûa daân chuùngphuø hôïp vôùi neàn kinh teá môùi).

Kieán giaûi: Söùc hieåu bieát.

Kieán quaân : Gaây döïng veà quaân söï.

Vaên lieäu: Söï kieán quaân phaûi ñöôïc ñaëc bieät

Kha. Kinh Kha ñaùp laïi moái haäu tìnhñoù ñaõ daét taâm laøm thích khaùch, nhöngraát tieác möu thích khaùch bò thaát baïi!

Vaên lieäu:” Ta nhôù naêm xöa luùc giaõ nhaø Huøng hoàn ta nhaép cheùn Kinh Kha Ñeå ñi theà cheát cho non nöôùc Coøn haùt baøi thô rôùt caùnh hoa...”

(Roùt cheùn ñöôøng veà/ÑTN.)

Kinh luaân : Kinh laø sôïi doïc, luaân laø sôïi ngang trongvieäc deät vaûi, tô, luïa, gaám,... YÙ noùi söïkheùo tay, taøi laøm lôïi ích cho ñôøi.

Vaên lieäu: ...”Kinh luaân meänh vaän laø vaên vuõ, Doanh döôõng thieân daân aáy thaùnh

vöông.” (Tieân Long chaâuHaønh/ÑTN)

Kyû cöông : Gieàng-moái, traät-töï.

Kyûhaø : Khoa toaùn hoïc.

Vaên lieäu:”...Kyû haø söû hoïc ngaøy lau truùcPhaû kyù truyeàn giao tích gioù maây...”

(Nga Mi Haønh /ÑTN.)

4346


nghieân cöùu treân trieát hoïc...

Kieän khang: khoûe maïnh.

Kim dong tö baûn: Kim dong: söï löu haønh tieàn teä. Trongcheá ñoä tö baûn, ngaân haøng phoái hôïp vôùitö baûn coâng ngheä baèng caùch tín duïng vaøñaàu tö taïo thaønh theá ñoäc chieám baù quyeànkinh teá.

Kinh haèng: Luoân luoân coù, khoâng thay ñoåi

Kinh nghieäm luaän (Pragmatime): Luaän theo kinh-nghieäm.

Kinh kyû : Moâi giôùi, troïng taøi cho coù kyû cöông, traät töï.

Kinh luaân : Kinh laø sôïi doïc, luaân laø sôïi ngang, deät neânvaûi, tô luaï, gaám voùc,...YÙ noùi söï kheùo tay,coù taøi laøm lôïi ích cho ñôøi.

Kinh sinh : Sinh khí maïnh meõ.

Kinh teá : Do boán chöõ “kinh bang teá theá ” (söûa nöôùcgiuùp ñôøi) ñöôïc ruùt goïn laïi. Danh töø naøythaät ra coù nghóa raát roäng, nhöng ngaøy nayvaän duïng ñeå chæ moät phaïm vi heïp cuõng vìtaäp quaùn. AÙ Ñoâng xöa kia, nhö trong söûcuûa Tö Maõ Thieân thöôøng goïi laø “hoùa thöïc”coù 1 yù noùi khai-thaùc; Hy Laïp duøng chöõ“eùconomic” ñeå chæ caùch thöùc duy trì noäi vuïtrong gia ñình hay quoác gia.

Kinh thöôøng: Cuøng nghóa nhö thöôøng-xuyeân.

Kinh vó: Kinh ñoä vaø vó ñoä.

Kyù thaùc: Göûi vaøo.

Kyû haø hoïc: Khoa hoïc daïy veà theå tích.

Khaéc kyû hoøa nhaân:: Nghieâm-ngaët ñoái chính mình,hoøa vui vôùi ngöôøi.

Khí quyeån : (Atmosphere), khí trôøi.

Khoùi aûi bay : AÛi laø cöûa aûi quan nôi bieân giôùi noåilöûa khoùi, baùo coù giaëc xaâm phaïm bôøcoõi.

Vaên lieäu: “...Ngaøy kia khoùi aûi bayKhoaùc aùo ra ñi ngayThaân bao thöøa soáng thaùcDaï son saét khoân lay....”

(Chieán só tu/ÑTN.)

Khoáng che á : Laøm maát heát töï chuû.

Kim cöông : YÙ noùi, xaây ñaép moät quoác-gia beàn-vöõngvaø vaên-minh.

Kieán cheá : Kieán thieát vaø cheá taïo. Phaân phoái laïi tình-hôïp vôùi neàn kinh-teá môùi.

Kieän khang :Khoûe maïnh.

Kieät taùc : Baøi vaên xuaát-saéc.

Kim dong tö baûn: Kim dong: söï löu-haønh tieàn-teä. Trongcheá-ñoä tö-baûn, ngaân-haøng phoái-hôïp vôùi töbaûn coâng ngheä baèng caùch tín-duïng vaø ñaàu-tö taïo thaønh theá ñoäc chieám baù quyeàn kinh-teá.

Kim tö thaùp : Chæ tính caùch 1 chieàu, töø treân xuoáng.

Kinh bang teá the á: Söûa nöôùc giuùp ñôøi.

Kinh doanh : Xeáp-ñaët, gaây-döïng.

Kinh haèng : Luoân-luoân coù, khoâng thay-ñoåi.

Kinh Kha : Teân moät traùng só thôøi Chieán quoác, KinhKha laø gia khaùch cuûa thaùi töû Ñan nöôùcYeân . Keû thuø cuûa nöôùc Yeân laø TaànThuûy Hoaøng. Thaùi töû Ñan muoánphuïc thuø, ñaõ mua chuoäc traùng só Kinh

44 45


LLaïc AÂu: Laïc Vieät + AÂu Vieät.

Laïc ñieàn: Cheá ñoä ñieàn ñòa thôøi Vaên Lang. Bôø coõi LaïcÑieàn cuõng nhö bôø coõi quoác gia Vaên Lang.

Vaên lieäu: Naéng bay luùa ñoû maáy mieànLaàn xem bôø coõi Laïc ñieàn nhöõng ñaâu?...”

(Ruoäng Nöông/ÑTN.)

Laïc Nhueá: Teân nöôùc cuõ cuûa daân Vieät.

Laïc vaän taùi sinh : Vaän hoäi cuûa noøi gioáng Laïc Vieät thònhvöôïng trôû laïi.

Vaên lieäu: “...Nay möøng Laïc vaän taùi sinhHôõi boán beå ai kinh luaân chaêng taù?...”


Lam thuûy : Lam laø nuùi Lam Sôn, thuûy chæ soâng LöôngThuûy ñeàu thuoäc vuøng Thanh Hoùa.

Vaên lieäu: “Buoåi ñoùng Phong Chaâu hoàn Laõng Baïc, Khi quaân Lam Thuûy, luùc Hoa Lö...”


Lao taùc : Coâng vieäc khoù nhoïc phaûi duøng söùc.

Laâm ñeá cöïc: Höôùng veà ngoâi chuùa teå.

Laãm laãm: Laãm lieät, röïc rôõ choùi loïi

Laõng Baïc: Hoà Taây, nôi quaân hai baø Tröng choáng quaânMaõ Vieän.

Laõnh-ñaïo : Laõnh : coå aùo; ñaïo: ñöôøng ñi. Chæ söïcaàm ñaàu.

Vaên lieäu: “Taéc thieân haï chi daân, giaidaãn lónh nhi voïng chi hæ” Daân trong

Luïc Nieân : Luïc Nieân thaønh ôû nuùi Hoàng Lónh thuoäc tænhNgheä An. Ñòa ñieåm chieán löôïc cuûa quaâncaùch maïng Leâ Lôïi (Luïc Nieân - Hoøa Bình -Lam Sôn) tam giaùc ñòa ñoäng.

Luïc thao tam löôïc : Hay thao löôïc laø nhöõng möu côchieán löôïc veà quaân söï.

Vaên lieäu: “..Thaùnh vöông nhö hoïc ñöôïc Nguyeän baïc ñaàu ñoïc kinh. Chæ vì chöng thao löôïc Khoâng ngoaøi, trong töï mình...”

(Thaùnh Ñoàng Ngaâm/ÑTN.)

Luøi luïi: UÙÙa taøn, maát heát veû töôi ñeïp.Vaên lieäu: “Luøi luõi khi laù ruïng,

Nguøn nguït luùc maàm phoâ...” (Xuaân Thu ngaâm/ÑTN)

Löøa ba chaân: Ví boán töôùng cuûa ngöôøi ta laø sinh, laõo, beänhtöû; nhöng “sinh kyù voâ, laõo beänh töû phi höõu,dó haø nhi sinh?” Sinh ñaõ laø khoâng thì laõo,beänh töû ño ñaâu maø sinh? Cho neân noùi chæcoøn 3 chaân, ví nhö leân nuùi cao baèng conlöøa ba chaân.

Löûa ñoát mình: OÂng Voõ Taùnh khi thaát thuû thaønh beøn töïthieâu khoâng chòu haøng.

Löûa höông: Löûa noùi leân tính caùch nhieät thaønh, phaùtminh, saùng taïo. Khi loaøi ngöôøi phaùt minh ralöûa laø luùc loaøi ngöôøi töï saùng taïo moät neànvaên minh tieân khôûi, ñoù laø neàn vaên minh“nhaân tính” khaùc vôùi thuù tính. Ñeå ñoaïntuyeät vôùi thuù tính, tröôùc heát laø con ngöôøi coùvôï coù choàng, töùc laø gia ñình coù toå chöùc.Höông: “Ba sinh höông löûa. Löûa ñoát höôngchaùy, hieän leân hình aûnh sinh hoaït dieãn tieán

4750


thieân haï ñeàu ngheån coå maø troâng mongvaäy.” (Maïnh Töû)

Laõnh-ñaïo: Lam thuûy: Lam Sôn (teân nuùi), Thuûy = LöôngThuûy (teân soâng) ñeàu thuoäc vuøng Thanh Hoùa,nôi xuaát phaùt cuoäc caùch maïng Leâ Lôïi.

Laâïp cöôùc ñieåm : Choã ñeå chaân tröôùc khi chaïy, nhaûy.

Laâïp meänh : Gaây doøng sinh meänh

Leû teû : Thöa thôùt, caùch quaõng khoâng lieân tuïc.

Vaên lieäu: “Trôøi Nam leû teû boùng vaøng ñöaTí chuùt xuaân phong kheùo höõng hôø..”

(Xuaân Caûm/ÑTN.)

Leâ Hoàng Ñöùc : Vua Leâ Thaùnh Toâng thöïc laø vò vua coù taøivaên trò vaø vuõ coâng ôû nöôùc Nam. Rieâng veà“Vöôøn Quyønh chính giaùo” laø nhaéc ñeán 24ñieàu chính giaùo, ra leänh cho caùc quan ñaândòa phöông phaûi ñích thaân ñoân ñoác vieäcgiaûng daïy.

Vaên lieäu:”...Leâ Thaùi Toå khi Bình Ngoâ Ñaïi CaùoCoøn non soâng, anh khí vaãn baøng-baøngLeâ Hoàng Ñöùc khi “Vöôøn Quyønh chính giaùo”

Coøn non soâng naéng hoùa vaãn chang-chang...” (Xuaân Thu Hoa/ÑTN.)

Leâ vaên Höu : Söû gia ñaàu tieân cuûa nöôùc ta, oâng ñaõ hoaønthaønh pho “Ñaïi Vieät söû” goàm 30 cuoán, khôûisöï töø ñôøi vua Thaùi Toâng cho ñeán naêm 1272ñôøi vua Thaùnh Toâng thì hoaøn thaønh.

Leã Nam Giao:Leã teá trôøi ñaát cuûa caùc baäc ñeá vöông.

Lòch laõm: Xem ngaém (töøng traûi) nhieàu nôi.

Lòch ñoä: Haïn, cöõ phaûi traûi qua.

Lieãu giaûi : Giaûng cho hieåu roõ.

Lieân hoaøn ñoà : Laäp moät bieåu ñoà ñeå khi nhìn vaøo, ngöôøita coù theå thaáy ngay toaøn boä vaán ñeà coùlieân quan chaët cheõ vôùi nhau.

Linh laïc : Linh = caây coû khoâ heùo, laïc : caây khoâ laùruïng. Linh laïc chæ suy baïi.

Linh Thöùu: Teân moät nuùi ôû Trung AÁn Ñoä, nôi ThíchCa töøng thuyeát phaùp.

Long: Roàng, moät con vaät trong töù linh (Long, ly,quy, phöôïng) , coù ñaëc tính duõng maïnh,bieán hoùa tuøy thôøi, thöôøng aån nôi vöïc saâu,coù luùc vuøng vaãy, bay löôïn chín taàng maâyxanh, laøm möa laøm gioù, töôïng tröng cöûñoäng cuûa ngöôøi anh huøng.

Loï: Tieáng loùng, nghóa nhö chöõ sai, khoângñuùng, loá bòch gaàn ñaây nhö chöõ queâ.

Long Hoa: Theo quan nieäm nhaø Phaät, töông lai khi PhaätDi Laïc ra ñôøi seõ môû ra moät vaän hoäi thaùibình an laïc goïi laø hoäi Long Hoa.

Long baøn hoå cöù: Roàng uoán khuùc, hoå ngoài, ñoù laø nhöõnghình theå ñaát.

Long Tuyeàn: Teân moät löôõi göôm quyù.

Loä tuyeán: Ñöôøng ñi.

Luaân khoaùch:Luaân = baùnh xe, khoaùch = vaønh. Giôùi haïnlaõnh vöïc.

Luaät taéc : Khuoân-pheùp.

Luïc ño ä : Boá thí, trì giôùi, nhaãn-nhuïc, trí tueä,thieàn ñònh vaø tinh tieán. H.H)

Luïc hoøa: Saùu nieàm kính aùi, hoøa chung cuûa caùc taêngni (Giôùi hoøa, kieán hoøa, lôïi hoøa, thaân hoøa,khaåu hoøa, yù hoøa.).

48 49


qua ba kieáp cuûa con ngöôøi. Treân ñaàu neùnnhang, moät phaàn taøn höông ñaõ chaùy goïilaøphaàn quaù khöù hay “vaõng sinh”; tieáp ñeánphaàn hieän taïi töùc laø “hieän sinh”. Phaàn naøycoù moät ñoám löûa hoàng ñöông chaùy, ñöôngkhoùi, ñöông thôm vaø ñöông di chuyeånxuoáng phaàn chöa chaùy veà phía töông laineân goïi laø “lai sinh”. Ñoù laø söï dieãn tieán bakieáp treân hình moät caây höông. Caùi voøng 3kieáp naøy laø moät khaâu trong chuoãi tieán hoùavoâ cuøng cuûa lòch söû vaø phaùt trieån.

Löôïc thao: Phöông-phaùp duïng binh. Noùi roäng, chængöôøi möu trí taøi-gioûi.

Löôõi Göôm Vieät: Göôm hay kieám cuøng laø vuõ khí. Giaùtrò cuûa kieám ñöôïc bieåu döông treân moïimaët. Töø vieäc ñuùc theùp, luyeän kim, reøngiuõa neân moät thanh kieám trôû thaønh baûokieám, khí kieám vaø tueä kieám. Moãi loaïiñeàu coùñaëc tính thaàn dieäu cuûa noù. Ñeåñöôïc xöùng ñaùng vôùi danh hieäu ñaõ neâuñeøö phaûi nhôø vaøo nhöõng baøn tay söû duïngkieám. Laønhöõng baäc anh huøng caùi theá anhduõng taïo thôøi theá ccuõng taïo neân nhöõngdanh saùng ngôøi cho nhöõng löôõi göôm linhdieäu.

Löôõi göôm Vieät khoâng phaûi laø moätlöôõi göôm, khoâng phaûi moät ngöôøi, vaøcuõng khoâng phaûi moät tinh thaàn naøo, maølaø taát caû moïi maët, moïi giaù trò, moïi tinhhoa ñoå vaøo moät loø ñuùc. Noùi caùch khaùc“Löôõi Göôm Vieät” laø bieåu töôïng cho tinhthaàn daân toäc Vieät Lyù taéc: Lyù : leõ phaûi,taéc : pheùp. Nguyeân-taéc ñuùng.

Meá Chaâu: Taïi sao Meá maø khoâng Mî? Theo söû löôïcvieát veà thôøi Huøng Vöông, con gaùi vua goïilaø Mî nöông, do ñoù maø con gaùi An Döôngvöông goïi laø Mò. Trong baøi thô taùc giaûgoïi laø Meá laø vì muoán tìm veà tieáng goácVieät. Caùc söû gia ta xöa vieát phaûi möôïnchöõ Nho, neân ñaõ coù nhöõng chöõ vieát saivôùi tieáng Vieät, thí duï: Vaên Laøng vieát raVaên Lang. ÔÛ ñaây, coù leõ vì tieáng “Meâù”,chöõ Nho khoâng coù, neân phaûi duøng chöõ“Mî” maø theá vaøo. Ngöôøi ta cöù theá tieáptuïc vieát vaø ñoïc quen ñi nhö Vaên Lang,Mî Chaâu, Mî nöông, v.v... Nhö theá voâtình ñaõ ñeå maát goác. Tuy nhieân, neáu ñeå yùtruy cöùu, ta chöa haún laø ñaõ maát, vì hieännay trong daân gian vaãn coøn moät soá töø ngöõthuoäc doøng doõi hoï “Meá”nhö Ban MeâThuoät, buoân laø baûn laø laøng; Meâ Thuoätnhö Meâ Chaâu, Meá heâ, v.v... Meâ tieáng meïñeåû toân xöng caùc vò phu nhaân, töø trongtrieàu ñình Hueá lan ra caùc khu vöïc laân caän.Meï tieáng thoâng thöôøng cuûa con goïi meïtrong daân gian sau tieáng “caùi”.Theo söû truyeàn: An Döông vöông xaâyLoaThaønh, xaây nhieàu laàn maø maõi khoângxong, cöù bò ñoå hoaøi. Sau nhôø coù thaàn KimQuy giuùp môùi hoaøn thaønh. Khi töø giaõ, thaànKim Quy coù cho moäty caùi moùng chaân ñeâlaøm caùi maùy noû. Noû aáy ñaët teân laø “LinhQuang kim traûo thaàn noû”, coù pheùp baén moätphaùt cheát haøng vaïn ngöôøi. Bôûi theá TrieäuÑaø nhieàu laàn ñem quaân xaâm löôïc ñeàu thaûmbaïi. Sau duøng chöôùc hoøa thaân, cho con trailaø Troïng Thuûy sang caàu hoân vôùi con gaùiAn Döông vöông laø Mî Chaâu. Troïng

5154


Löông Thuùy : Teân soâng Löông Giang thuoäc ñòa phaäntænh Thanh Hoùalaø nôi phaùt tích cuoäc caùchmaïng Leâ Lôïi.

Lyù taéc : Khoa hoïc tìm toøi, naém giöõ vaø vaän duïngnhöõng cô sôû luaät taéc.

Vaên lieäu: “..Duy taâm trieát hoïc toûa ra hìnhthöùc lyù taéc khoâ khan, phieàn toaùi vaø ngöngtreä; Duy vaät trieát hoïc vaän duïng caùi bieänchöùng lyù taéc trong buoàng thí nghieäm hoùahoïc, khoâng phaûi treân baûn vò ngöôøi,... Nhaânminh hoïc AÂn Ñoä chæ laø moät thöù danh hoïclyù taéc (nominalisme); pheùp tam quy cuûa nhaøPhaät laïi laø moät thöù quaùn töôïng lyù taéc...”

(CKCTN)

Lyù taéc nhaát quaùn : Lyù luaän nhaát trí töø ñaàu tôùi cuoái.

Lyù taéc phoái hôïp : Hôïp vôùi lyù leõ. Lyù taéc nhaát quaùn: Lyùluaän nhaát trí töø ñaàu tôùi cuoái (nhaát quaùn:moät chuoãi).

Lyù tính : Khaû naêng phaân bieät phaûi traùi, khaû naêngnhaän thöùc tieân thieân (raison).

MMa Vieät ngöôøi thaø : Tích Traàn Bình Troïng khi bò giaëc baét,

giaëc du doã cho laøm vua, oâng ñaõ khaûng khaùinoùi: “Thaø laøm ma nöôùc Nam khoâng theømlaøm vua ñaát Baéc.”


Maøi göôm giaän cheùm ñaù : Haønh ñoäng uaát haän hoùa ñieânkhuøng cuûa oâng Toân Thaát Thuyeát, trong cuoäcñôøi löu vong khi ôû Thieàu Chaâu, Trung quoác.Ngoaøi saân coù moät ñoáng ñaù vaø moät con daolôùn. Luùc naøo uaát haän, oâng uoáng röôïu say,caàm dao cheùm ñoáng ñaù cho ñeán luùc meät laû.OÂng coøn coù bieät danh maø ngöôøi Taøu goïi laø“Taû saïch luø” (OÂng giaø cheùm ñaù).

Vaên lieäu: “Nhaép cheùn röôïu maøi göôm giaän cheùm ñaù Taác coâ thaàn nghieät töû coù ai chia...”

(Quoác sæ/ÑTN.)

Maøi söông : Maøi göôm trong söông. YÙ noùi söï vaän-ñoänglöïc löôïng caùch maïng trong bí maät.

Maõn thích : Traøn ñaày vaø thích-öùng.

Maëc khaûi: Khai môû taâm trí moät caùch maëc nhieân.

Maùy hoùa: Cuõng goïi laø hoùa cô, goàm nhöõng ñònh luaätcuûa töï nhieân taùc duïng ñeán xaõ hoäi loaøingöôøi thöôøng goïi laø taïo hoùa.

Maùy Phaùp Lan: Maùy cheùm cuûa Phaùp.

Maït na thöùc: (Reùmipiscence?): Hieän töôïng hoài coá.

Maët dieän töôøng: Do caâu “Baát hoïc dieän töôøng” chæ keûkhoâng hoïc nhö muø khoâng troâng thaáy gìcaû.

Meâ cung (labyrinthe): Voøng meâ-hoaëc.

52 53


Thuûy ñaõ doã vôï ñeå aên caép thaàn noû, baùocho Treòu Ñaø ñem quaân xaâm löôïc.Khi nghe giaëc xaâm löôïc, An Döông vöôngñem thaàn noû ra, nhöng noû thaàn ñaõ bò ñaùnhtraùo khoâng coøn hieäu nghieäm, neân thuachaïy ñeán bôø bieån phía Nam, khaán thaànKim Quy cöùu giuùp. Thaàn hieän leân baûo:“Giaëc ngoài sau löng nhaø vua ñoù!” Vöôngruùt göôm cheùm Mî Chaâu roài theo thaànKim Quy caàm xöùng Vaên Teâ 7 taác ñi vaøobieån.Taùc giaû laøm baøi thô “Haän Meá Chaâu” noùileân loøng thöông caûm cho oan hoàn coânghieät cuûa Meá Chaâu, vì ñoù maø trôû thaønhmoái saàu thieân coå cuûa gioáng noøi Baùch Vieät.

Mi heä : Mi laø troùi buoäc, heä laø maéc vöôùng, troùi buoäc.

Mi phoïc : Cuøng nghóa nhö mi heä (phoïc : laáy giaây maø

buoäc).

Mòch La: Teân moät con soâng ôû Trung Quoác. Theosöï tích Trung Hoa, Khuaát Nguyeân vì thaátchí ñaõ töï vaãn taïi soâng Mòch La.

Moùng : Ñoùng moùng saét vaøo chaân ngöïa.

Moõ trôøi khaùnh Loã: Töôïng tröng ñaïo Nho do Khoång Töûphaùt huy.

Moäc ñaïc : Caùi moõ baèng goã.

Vaên lieäu “ Moäc ñaïc vang löøng trong boán coõi,Kim thanh reàn-ró khaép ñoâi nôi...”

(Vònh thaèng Moõ/Leâ Thaùnh Toân.

“Moõ trôøi khaùnh Loã ñaùnh ñöông vangChín vaïn baèng bay chöa giaùng lòch...”

(Baïch Vaân ñieáu/ÑTN.)

Chi traùch ñöôïc muï Cuø taâm daï Haùn...” ( Quoác Sæ/ÑTN.)

Muïc luïc bieän nheõ : (tableau de matieøre raisoneùe) laø muïcluïc bieän chöùng ñem baøi lieät hình thöùc kiara, laáy lyù taéc maø giaûi thích.

Muûi chæ giuïc hinh nhaân : ÔÛ ñaây noùi taøi noäi trôï (muõi chæ)cuûa thaùi phi YÛ Lan laøm giaùm quoác giuùpvua Lyù Thaùnh Toâng thaân chinh ñi ñaùnhChieäm Thaønh. Ñaùnh la àn ña àu khoângthaønh, ñem quaân trôû veà, ñi ñeán Chaâu Cöïnghe thaáy ngöôøi daân khen baø nguyeân phiôû nhaø giaùm quoác, trong nöôùc ñöôïc trò yeân.Thaùnh Toâng nghó buïng : Ngöôøi ñaøn baøtrò nöôùc coøn ñöôïc nhö theá, maø mình ñiñaùnh Chieâm Thaønh khoâng thaønh coâng,theá ra ñaøn oâng heøn laém ru? Ngaøi ñemñem quaân trôû laïi ñaùnh, baét ñöôïc vuaChieâm. Vua Chieâm daâng ñaát ba chaâu: ÑiaïLyù, Ma Linh vaø Boá Chính.

5558


Moäc haàu quan : Do caâu “moäc haàu nhi quan chi”Khæ taém roài ñoäi muõ. Theo tích xöa, coùoâng quan nuoâi moät con khæ, tính khæ haybaét chöôùc ngöôøi, thöôøng thaáy oâng chuûhay ñi taém roài ñoäi muõ maëc aùo ñi chaàuvua. Moät hoâm vaéng chuû, khæ beøn baétchöôùc, cuõng ñi taém goäi, roài laáy muõñoäi ñaøng hoaøng. Thöïc ra khæ vaãn laøkhæ, chaúng bao giôø thaønh quan ñöôïc.

Vaaên lieäu:”...Theïn nhöõng baäc i-oâ chi laõi nhaûiMaûi saân Trình, cöûa Khoång maûi Ba Le âMoäc haàu quan töù xöù laïc ñöôøng queâQueâ nöôùc ôû trong hoàn ngöôøi töï chuû...”

(Quoác Sæ/ÑTN.)

Moâi-tröôøng (Environment) : Caûnh-traïng chungquanh.

Moân hoä khai phoùng: Môû roäng cöûa ngoõ.

Moân töôøng chi ngoaïi : Moân töôøng : cöûa nhaø thaøy daïy.Hieåu bieát phaàn beân ngoaøi maø khoâng roõ noäidung.

Vaên lieäu: “Ñeå chæ ñöôøng loái cho vaøo coângtu döôõng môùi vaø thaéng nghóa môùi , caùc ñoàngchí giöõ caùi meänh cuûa hoïc thuaät meâ cung(labyrinthe) sao khoâng khoûi caùi caûm giaùc laømình chæ laø keû moân töôøng chi ngoaïi.”...”

(CKCTN)

Moät khoaùy: Khoùm toùc moïc xoaùy treân ñænh ñaàu. Moätkhoaùy ôû ñaây ñoàng nghóa vôùi “nhaát nguyeân”(ngoâi hoaøng cöïc).

Vaên lieäu: “..Moät khoaùy ñaõ yeân ngoâi töø cöïcBa sao tìm noái sôïi ngaân giang...”


Moät taác thieâng: Chöõ taâm laø loøng, laø daï, thöôøng goïi moättaác loøng, hay taác daï, cuõngcoù teân goïi laø “linh ñaøi”, ñaøi thieâng.

Moät voøng khoâng ñaùy:Moät voøng troøng troøn töôûng töôûngñeå hình dung ra yù nghóa veà vuõ truï. Baûn theåcuûa vuõ truï, khoâng bieát ñaâu laø khôûi ñaàu vaøcuõng khoâng bieát nôi naøo laø taän cuøng. Töôngtöï vôùi Phaät giaùo trong caâu: “Voâ cuøng duyeânkhôûi, voâ haïn cöùu caùnh” ñeå noùi caùi ñaëc tínhcuûa thôøi gian + khoâng gian = vuõ truï. Choneân noùi: Vuõ truï voâ nguyeân.Sao ñaõ noùi khoâng ñaùy, laïi noùi ñaùy sinhngöôøi? Khoâng maø trôû neân coù laø noùi caùi lyù“Chaân khoâng dieäu höõu” cuûa nhaø Phaät, nghóalaø töø “vuõ-truï voâ nguyeân” sinh ra con ngöôøi(nhaát nguyeân). Con ngöôøi soáng trong coängñoàng nhaân loaïi laø moät, song trong ñaïi ñoàngcoù tieåu dò; töøng daân toäc, töøng ñòa phöông,töøng neáp soáng trong xaõ hoäi phöùc taïp, neânloaøi ngöôøi trôû thaønh xaõ hoäi ña nguyeân.

(Maãn Caàu)Vaên lieäu:“Moät voøng khoâng ñaùy, ñaùy sinh ngöôøiNgaûnh laïi, troâng ñi maáy vieät khôi...”

(ÑTN)

Muï Cuø taâm daï Haùn : Cuø Thò laø meï cuûa Trieäu Ai Vöông ,voán laø ngöôøi Haùn vaø laø nhaân tình cuûa Anquoác Thieáu Quùy. Vua Haùn aâm möu saiThieáu Quùy laøm söù giaû xuùi Cuø Thò daâng nöôùcVieät cho Haùn.

Vaên lieäu: “...Theïn nhöõng ñöùa caân ñai mang soùng xaû Chaïy tröôùc höôu, gôùm luõ choù saên neàn

56 57


NNam ñaøn: Vuõ ñaøi chính tri nôi dieãn ñaøn phöông Nam,

noùi veà khu vöïc Ñoâng Nam AÙ.Vaên lieäu: “Ngoaûnh laïi Nam Ñaøn saám maõ ngöu...”

(Baïch Sôn Haønh/ÑTN)

Nam ñaåu: Sao ôû phöông Nam.

Nam giao: Leã teá trôøi ñaát cuûa caùc baäc ñeá vöông.

Nam thi thaùo : Tieát thaùo cuûa nguoàn thô Nam.

Naêm be å: Naêm ñaïi döông trong theá-giôùi.

Naêm caùnh kyû haø: Ngoâi sao naêm caùnh veõ theo hình hoïc.Nguyeân trung taâm treân maët troáng ñoàng coùhình maët trôøi vôùi nhieàu tia chieáu.

Naéng möa: Luùc saùng suûa, khi aâm u, chæ söï thay ñoåi trongtrôøi ñaát.Vaên lieäu: “Naéng möa trong thieân haï,

Taâm söï ngaøyXuaân Thu.”(Xuaân Thu Taâm/ÑTN.)

Neøm ruûa: Neøm, tieáng cuõ nghóa nhö nguyeàn ruûa.

Neàn cöông kyû:Gieàng moái, heä thoáng traät töï cuûa quoác gia.

Ngaøy Bình Ngoâ: Ngaøy quaân cuûa Leâ Lôïi choáng quaân Minh.

Ngaøy Lam Löôngâ: Ngaøy maø löïc löôïng caùch maïng ôû LamSôn; Löông laø Löông giang - Ngaøy maø quaâncaùch maïng trôû neân huøng haäu, toå chöùc trôû neânmaïnh meû, raïng rôõ boùng quaân thaàn.

Vaên lieäu: “Qua alaën suoái leân gheành gian khoå aáy,Ngaøy Lam Löông raïng thaáy aùng quaân thaàn...”


Ngaøn taây: Nôi maët trôøi laën, yù noùi veà söï cuøng taän.

Ngaân Haø : Giaûi maây daøi uoán khuùc, ta thöôøng thaáy treân

Ngöôøi Laâm Thao: Noùi veà Nguyeãn Thaùi Hoïc.

Nhaùi haän : Nhaùi laïi nieàm haän thuø.

Nhaân luaân : Luaân lyù loaøi ngöôøi

Nhaân sinh: Sinh hoaït cuûa con ngöôøi sao cho cöùu caùnhTRINH - BÌNH - HOØA ñöôïc theå-hieän:Daân-chuùng ñöôïc aám no, xaõ -hoäi ñöôïc tieán-boä vaø nhaân-chuû ñöôïc thaønh-töïu thì ba heäthoáng Phaân meänh - phaân coâng - phaânhöôûng caàn giao-hoã vôùi nhau. - Moãi caùnhaân coù ñöôïc nhöõng cô-hoäi, nghóa-vuï, vaøquyeàn-lôïi bình-ñaúng. Coù nhaân-caùch khi sinh-meänh caù-theå coù ñuû ñieàu-kieän soángsinh-lyù, soáng taâm-lyù vaø soáng xaõ-hoäi.- Nhaân ñöùc laø caùi ñöùc thuaàn nhaân tínhcuûa con ngöôøi sau khi tu-döôõng töï thaéng.loaïi tröø cheá ngöï ñöôïc vaät tính.- Nhaân luaân laø moái töông-quan ñoái-ñaõigiöõa ngöôøivôùi ngöôøi trong xaõ-hoäi loaøingöôøi cho thöïc laø ngöôøi.- Nhaân ngaïch laø söï phaân coâng sinh-hoaïttrong xaõ hoäi ñeå nhaân-sinh ñöôïc baûo-veä,xaõ-hoäi ñöôïc tieán boä.-Nhaân caùch: Muoán coù nhaân caùch phaûi coùnhaân quyeàn. Muoán coù nhaân quyeàn, nhaântính phaûi ñöôïc chuù troïng vaø hieåu roõ theánaøo laø nhaân tính.

Nhaân sinh quan : Thaùi ñoä ñoái vôùi söï soáng.

Nhaân töû quan: Thaùi ñoä ñoái vôùi söï cheát.

Nhaäp haûi: Ñi vaøo coõi Nam Haûi Vaên lieäu: “Bieät chieám moät Ñoà Thö” nhaäp haûi...”

(Baïch Sôn Haønh/ ÑTN.)

5962


voøm trôiø nhö con soâng baïc.

Nhieãu nhöông : Thôøi loaïn cuûa nhieàu sao hoïp laïi. Theokhoa hoïc thieân vaên cho bieát coù nhieàu ngaânhaø ôû treân trôøi.

Ngaøy Luïc Nieânâ: Thaønh Luïc Nieân ôû nuùi Hoàng Lónh thuoäctænh Ngheä An. Vua Leâ Lôïi laáy ba nôi: LuïcNieân, Lam Sôn vaø Hoøa Bình laøm theá tamgiaùc ñòa ñoäng deã choáng quaân Minh.

Ngaåm moäng thöøa: Ngaãm nghó laïi sau moät giaác moäng.Chöõ “thöøa” laø nhöõng gì ngoaøi côn moäng.

Ngaân giang: Ngaân töùc laø Thieân haø, ôû ñaây töôïng tröng ngoâithieân.Vaên lieäu: “...Moät khoaùy ñaõ yeân ngoâi töû cöïcBa sao tìm noái sôïi Ngaân giang...”


Ngaâu (thaèng): Chæ Troïng Thuûy (Trieäu Ñaø duøng keá TroïngThuûy caàu hoân vôùi Meá Chaâu ñeå laáy caépthaàn noû.). Rieâng chöõ “ngaâu” laø loaøi saâuñuïc trong thòt traùi caây.

Ngaãu töôïng: Nhieàu ngöôøi duøng laãn vôùi thaàn töôïng.

Ngheâ : Caùi moùng caàu voàng hieän ra ôû treân khoâng.

vaên lieäu: “... Taûn Vieân sôn ngheâ hieän chi thôøiDónh Nhó Thuùy tinh phi chi teá...”


Ngheâ thöôøng:Khuùc ca vuõ cuûa caùc vò tieân treân cung quaûnghaøn.

Ngoaïi taåm: ÔÛ ngoaøi thaám vaøo.

Ngoâi thaàn: Vò trí cuûa sao Baéc Ñaåu

Vaên lieäu: “Vi chính dó ñöùc, thí nhö Baéc thaàncö kyø sôû nhi, chuùng tinh cuõng chi.”

(Luaän Ngöõ thieân “vi chính”)

Ngoâi töû cöïc Ngoâi vò cao nhaát (con ngöôøi).

Ngu laïc : Vui thuù (noùi veà taùc duïng cuûa nhaân tính)

Nguõ hoà : Moät thuyeát cho “nguõ hoà” laø Thaùi hoà vôùi hoàphuï caän laø Tö hoà, Laõi hoà, Thao hoà, Haùchhoà,. Moät thuyeát cho nguõ hoà laø Coáng Hoà, TöHoà, Du Hoà, Löông Hoà, Kim Ñænh hoà.

Nguõ Lónh : Daõy nuùi ôû phía Nam laøm giôùi tuyeán cho GiaoChæ (tieáng cuûa Haùn toäc chæ ñaát nöôùc cuûangöôøi Vieät vaø Hôïp Phoá. Saùch Quaûng ChaâuKyù hoï Buøi cheùp: Ñaïi Döõu, Thuûy An, LaâmPhuï, Queá Döông, Yeùt Döông laø Nguõ Lónh.

Nguõ Nhaïc : Goàm Thaùi Sôn (Ñoâng nhaïc), Hoa Sôn (Taâynhaïc), Hoaéc Sôn (Nam nhaïc), Haèng Sôn(Baéc nhaïc), Tung Sôn (Trung nhaïc). HoaécSôn laø teân xöa cuûa Haønh Sôn.

Nguï ngoân: Lôì noùi göûi moätù yù khaùc.

Nguøn nguït : Boác leân cao. maïnh meõ.

Nguyeân-cô : Caùi côù luùc ñaàu.

Nguyeân thuûy: Nguyeân = goác; thuûy = baét ñaàu. Goácbaét ñaàu.

Nguyeân-taéc : Pheùp goác ñeå laøm leä chung.Nguyeân-taéc coâng-cheá = Nguyeân-taéc caên-cöù treân

cöông-thöôøng vaø chuû ñaïo nhaân loaïi.

Nguyeãn Ñaëng :Nguyeãn laø Nguyeãn Caûnh Chaân, conNguyeãn Caûnh Dò; Ñaëng laø Ñaëng Taát, conlaø Ñaëng Dung.

Nguyeät quaät: Goïi laø hang traêng, chæ khí aâm (sieâu hình).

Ngöôøi daï ngöïa: YÙ noùi caùc chieán só hy sinh ngoaøi traän tuyeán,laáy da ngöïa boïc thaây.

60 61


Nhaäp lyù xuaát söï : Lyù luaän ñi ñoâi vôùi thöïc haønh.

Nhaäp nhó xuaát khaãu : Vaøo loã tai, ra cöûa mieäng (voâ ích).ù

Nheõ tam theá hy sinh: Ba ñôøi: dó vaõng, hieän taïi vaø töônglai, ñôøi noï hy sinh cho ñôøi kia.

Vaên lieäu: ...Nheõ tam theá hy sinh laø quoác phoåNhö con em gaéng goûi raïng non soâng....”

(Daïi Vieät AÂm/ÑTN.)

Nhieãu ñoû : Nhieãu ñieàu, do caâu :

“Nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông. “ (Ca dao)

Nhoå maët luõ gian thaàn : Khi Maïc Ñaêng Dung cöôùp ngoâinhaø Leâ, oâng Leâ Tuaán Maäu thaùc beänhkhoâng ra trieàu. Maïc Ñaêng Dung khaån caàumôøi oâng, oâng sai ngöôøi nhaø ñôõ oâng vaøotrieàu, oâng ñeán tröôùc maët Maïc Ñaêng Dungnhoå nöôùc boït vaøo maët Ñaêng Dung roài chòucheát.

Nhôõn quang : Chæ naêng löïc phaân bieät phaûi traùi.

Nhu yeáu: Nhu caàu vaø caàn caáp, caàn, coát töû.

Vaên lieäu: “...Beân AÂu chaâu ngöôøi ta thöôøngcho ñoäng cô kinh teá laø duïc voïng (deùsir),nhöng neáu ta trôû ngöôïc leân tieàn söû vaø kieåmthaûo tính tình nguyeân baûn cuûa loaøi ngöôøi thíchöùng vaøo söï soáng töï nhieân cuûa xaõ hoäi thì tathaáy ñoäng cô taâm lyù cuûa kinh teá la ø nhu yeáu(besoin). höù khoâng phaûi laø duïc voïng.”

(BSKT)

Nhö Lai taïng thöùc: Caùi thöùc trong saïch, caùi chaân taâm voâthuûy voâ chung cuûa vaïn vaät vaø chuùng sinh.

Nhö lai taïng: Theå soáng toái vieân maõn

Noïa löïc (inertic) : Söùc caûn trôû, laøm baát ñoäng

Nuùi Kình Thieân: Theo nghóa ñen laø nuùi cao choïc trôøi,choáng trôøi.

Nuùi Taûn: Taûn Vieân sôn thuoäc ñòa phaän tænh Sôn Taây.Theo “Linh Quang ” taäp cheùp: Maïch nuùitöø xaõ Mang Thaønh, töøng lôùp cao maø tôùi,hình nhö caøi taùn troøn (Taûn Vieân) laøm traánôû phía Nam huyeän Trieäu AÁp tænh ThieåmTaây coøn moät caùi thaønh coå, goïi laø “Nhueáthaønh” töùc laø caùi thaønh cuõ cuûa nöôùc Nhueá.

Vaên lieäu: “Non Kyø nöôùc Nhueá maáy thu tröôøng...”Tieân Long Chaâu haønh/ÑTN.

Nuùi Thu Tinh: Theo truyeàn thuyeát, ñôøi soáng moãi ngöôøiñeàu coù moät vì sao baûn meänh. Khi cheát saothuû meänh aáy rôùt vaøo trong loøng nuùi. Choneân goïi laø nuùi Thu Tinh. Nuùi Thu Tinh laøcaùi nuùt chuyeån hoùa cuûa con ngöôøi.

Vaên lieäu: “ Soáng coøn nhô ù nuùi Thu Tinh,Chín ñaàm nhôù loái Ñoäng Ñình ñaáy ñaâu...”

(Kinh Ñoâ Haønh/ÑTN.)

OÂOÂ long : OÂ : oâ ueá, nhô nhôùp; long : thònh, toát. Ñaây yù

noùi keû khoâng hoïc nhö ngöôøi quay maët vaøotöôøng khoâng phaân bieät ñöôïc vieäc xaáu, toát.

Vaên lieäu: “”...Maët dieän töôøng sao bieát vieäc OÂ long Con thuyeàn ñoå, soùng beøo ai giöõ laùi...”

(Quoác Sæ/ÑTN.)

6366


Non Coân: Nuùi Coân Luaâân.

Non Kyø: Theo “Taân Quang Dö Ñòa Hoïc” xuaát baûntaïi Trung Quoác, Kyø Ñieàu Lónh laø moättrong nhöõng nuùi thuoäc Nam Lónh heä goàmcoù: Kyø Ñieàn Lónh, Ñaïi Döõu Lónh, hai daõychính naøy cuøng vôùi caùc daõy Vieät Thaønh,Ñoâ Luõng vaø Manh Chöõ goïi laø Nguõ Lónhthuoäc ñòa giôùi tænh Quaûng Ñoâng vaø QuaûngTaây. Taûn Vieân sôn cuûa nöôùc Ñaïi Nam.Nuùi cao gaàn maây xanh (hai ngaøn ba traêmmöôøi tröôïng), chu vi roäng boán vaïn taùm.

Nhaäp lyù xuaát söï: Vaøo leõ ra vieäc (öùng duïng)

Nhaäp nhó xuaát khaåu: Vaøo tai ra mieäng (voâ ích).

Nhaäp noâ xuaát chuû: Vaøo tôù ra thaøy (caùch hoïc laøm chuû mình)

Nhaát nhö (Identification) : Nhö moät.

Nhaát quaùn: Nhìn moät moái.

Nhaát quaùn lieân heä : Lieân quan chaët cheõ vôùi nhau.nghìn saùu traêm naêm röôïng, döôùi boán maëtsoâng ngoøi bao quanh, caûnh ñeïp saùng suûa.Ñeàn nuùi thôø ba vò truï quoác. Saùch Minh Leãcheùp: “Nuùi noåi danh ôû An Nam coù 21ngoïn, thì Taûn Vieân sôn laø nhaát. Vua LyùNhaân Toân sai Coâng boä döïng ñeàn ôû treânngoïn nuùi coù 20 taàng laàu. Ñeán ñôøi Töï Ñöùc,sai xuoáng chieáu sai laáy nuùi Taûn Vieân vaøohaøng danh sôn ñeå phuïng thôø, coù ñoâi lieãn:

Ñaêng thò Nam bang tuyeät ñænh tam taàng thieân ñòa traán,

Hieån Vu Taây thoå, nghieâm töø vaïn dò thaùnh thaàn uy.”

Dòch:Leân ñoù nöôùc Nam cao, vuùt ñænh ba taàng trôøi ñaát traán.Linh hieån mieàn Taây noï, nghieâm ñeàn muoân thuôû

thaùnh thaàn uy.”

Noäi tænh ngoaïi chieâu: Xeùt trong loøng mình ñeå nhaän loãiñoái vôùi ngöôøi.

Noâng phuïc - phieân binh: Bình phuïc giaëc hoï Nuøng töùcNuøng Toân Phuùc, con laø Nuøng Trí Cao.Nuøng Toân Phuùc laøm phaûn, xöng ñeá bòvua Lyù Thaùi Toâng deïp yeân. Phieân binh laøbình ñònh ngoaøi bieân traán.

Vaên lieäu: “... Naøo nhöõng ngaøy Noâng phuïc - phieân binh Laïi nhöõng thuôû caàm Hoà, ñoaït saùo...”

(Ñaïi Vieät aâm,/ÑTN.)

Nôi thaêm thaúm möôøi laêm naêm: Ñieàu thaâm thuùy cuûa soá10 + 5 = 15 cuûa Haø Ñoà vaø Laïc Thö trongkinh Dòch.

Nuùi Traéng: Theo truyeàh thuyeát, Nuùi Traéng ôû huyeänGia Vieãn tænh Ninh Bình, daân ñiaï phöôngquen goïi laø nuùi Muõ vì noù gioáng nhö caùimuõ ñoäi. Thôøi Haäu Traàn, Hoaøng Phuùc ñeánñaây thaáy hình theá soâng nuùi naøy coù caâu:“Baïch sôn luïc thuûy chi gian taát höõu hoaøngy xöng traãm”.

Nuùi Tu Di: Palmir, Hy Maõ Laïp Sôn, ñænh nuùi cao nhaáttheá giôùi.

Nuùi Vieâm Phöông : Nuùi Nam.

Nöûa goái: Do chöõ “baùn chaåm”, nôi ngöôøi naèm nguûmoät mình.

Nöôùc Nhueá: Theo Haùn Vieät Yöï Ñieån cuûa Ñaøo DuyAnh, Nhueá laø teân moät nöôùc cuõ thuoäc ñôøiTam Ñaïi (Haï, Thöông, Chu) beân Taàu.

Vaên lieäu: “Non Kyø nöôùc Nhueá maáy thu tröôøng... (Tieân Long Chaâu Haønh/ÑTN,)

64 65


PPaïc Naäm : Teân moät doøng suoái thuoäc bieân giôùi Cao Laïng.

Vaên lieäu: “Ta ñaõ veà ñöùng beân bôø Païc NaämMaëc hôi may quaán quít hoàn coá höôngThaém laøn caây laáp-loù nhöõng ven töôøngHoøa laøn khoùi mô maøng bao nhôù öôùc...”

(Thi Nhieät/ ÑTN.)

Phaù ñieàn: Nghóa ñen, ruoäng bò phaù. Töø naøy nguyeân ôûlôøi saám, “Phaù ñieàn thieân töû xuaát” = Khi thaáyruoäng bò phaù laø luùc thieân töû ra ñôøi.

Phaû kyù: Saùch ghi cheùp theá thöù cuûa moät gia toäc. Phaûkyù ôû ñaây chæ quoác phaû.

Vaên lieäu: “...Kyû haø söû hoïc ngaøy lau truùcPhaû ky ù truyeàn giao tích gioù maây...”


Phaøm thaàn (Pantheùisme): Cuõng goïi laø phieám thaàn. Choraèng trôøi töùc laø taát caû vuõ truï, vaïn vaät vaø taát caûvuõ truï töùc laø trôøi.

Phaïm truø : Caùc vaät theå cuøng chung moät tính chaát, xeápchung moät loaïi. (cateùgorie).

Phaûn höôûng : Tieáng doäi laïi.

Phaûn quang: Chieáu doïi trôû laïi.

Phaûn töôûng (arrieøre penseùe): YÙ töôûng ngöôïc laïi.

Vaên lieäu: YÙ töôûùng naøy laøm cho ngöôøi vôùingöôøi ngôø vöïc nhau, laøm cho taâm cô caøngphöùc-taïp vaø ranh-maõnh.

(Taâm Lyù Thaàn Linh Hoïc)Phaãn huøng taâm. Phaãn-uaát loøng anh-huøng.

Phaûn tænh: Tænh ngoä trôû laïi.

Chöõ “Hoøa”

6770


Phaùt döông: Laøm cho maïnh meõ

Phaùt hoaïch : Keát quaû thaâu löôïm sau khi tìm toøi, nghieâncöùu.

Phaân boá : Baøy ñaët töøng choã cho thích nghi.

Phaân lieät (seùcession): Phaân taùn (chia ra), chia reõ phaân ly.

Phaân phong : Chia ñaát vaø phong chöùc.

Phaán söùc: Gaéng cho ñeïp theâm

Phaát traàn: Ñoà duøng baèng loâng ñeå phaûy buïi maø ta` thöôøng thaáy hình aûnh caùc vò tieân trong tranh

luoân luoân caàm caùi phaát traàn, tieâu bieåu chosöï phaát heát buïi ôû traøn gian ñeå tieâu dao nôitieân caûnh.

Vaên lieäu: “Phaát traàn toan côõi gioù hiu-hiu Ngoaûnh laïi Nam Ñaøn saám maõ ngöu...”


Phieán minh: Thô ghi vaøo quaït.

Thôøi nhaø Traàn, Maïc Ñænh Chi ñi söù taïiTrung quoác. Vua quan Taøu muoán thöû taøicaùc söù thaàn beøn ra chung moät ñeà taøi “PhieánMinh”, thô ghi vaøo quaït. Söù giaû Vieät Namlaøm thô vöøa nhanh vöøa troäi hôn caû khieán söùgiaû Cao Ly (Ñaïi Haøn) khieáp ñaûm, (Baéc söùphieán minh, Cao Ly ñôûm lieät.).Nguyeân vaên baøi nhö sau:

Huy kim thöôùc thaïch ,Thieân ñòa vi loNhöû ö töù thôøi heàY Chu cö nhoÑoâng haøn theâ theâVuõ tuyeát taùi ñoàNhöû ö töù thôøi heàDó Teà nguõ phu

Duïng chi taéc haønhXaû chi taéc taøngDuy ngaõ döõ nhó höõu thò phuø?

Dòch: Ngaøy heø caùi noùng chaûy ñaù tan vaøng, trôøi ñaát nhö caùiloø. Luùc ñoù ngöôøi cuõng nhö Y Doaõn, Chucoâng laø baäc cöï nho. Muøa Ñoâng reùt möôùtcaêm caêm, möa tuyeát ngaäp ñöôøng , luùc ñoù micuõng nhö Baù Di, Thuùc Teà laø keû cheát ñoùi. OÂi!caàn duøng thì ra ñeå haønh ñoäng, ñaùng thoâi thìta aån taøng. Ta vôùi ngöôøi coù theá chaêng? Ñaëcbieät caâu keát naøy laø chöõ lieàn trong saùch LuaänNgöõ. Thaät laø tuyeät dieäu vaên chöông.

Phong Chaâu: Thuû ñoâ cuûa nöôùc Vaên Lang thôøi HuøngVöông, cuõng laø queâ cuûa hai baø Tröng, naythuoäc tænh Vónh Phuù.

Phong Kheâ: Kinh ñoâ nöôùc AÂu Laïc thôøi An Döông vöông.

Phong quang:Vaän hoäi töôi saùng, thaùi bình.

Phong traàn: Gioù buò, duøng ñeå chæ thôøi loaïn.

Phoå thieân chi haï maïc vöông phi thoå: Khaép coõi ñaát döôùigaàm trôøi chaúng ñaâu laø khoâng phaûi ñaát cuûanhaø vua (bieåu döông daõ taâm baù quyeàn cuûaneàn quaân chuû Taøu).

Phuø baät : Giuùp-ñôõ.

Phuû ñònh : Nhaát ñònh khoâng.

Phuïc hoaït : Hoaït ñoäng trôû laïi.

Phuïc höng : (Renaissance) Ñaõ suy roài höng laïi

Phöông aùn : Höôùng leä phaûi theo.

Phöông chaâm : Ñöôøng loái phaûi theo.

Phöông-phaùp : Keá-hoaïch ñeå thöïc-hieän.

68 69


QQuaù quan: Qua cöûa khaåu. Cöûa khaåu laø giaùp ranh hai

nöôùc.

Vaên lieäu: “Quaù quan hoâm sôùm cuõng laø vöøaNgoaûnh laïi Nga Mi ngaãm moäng thöøa...”

(Nga Mi Haønh/ ÑTN.)

Quan haø: Cuõng nhö sôn haø, bieåu töôïng cho quoác gia.

Quan luõ: Quan laø raøng buoäc, luõ: moái tô. Nieàm quanluõ laø nieàm suy tö veà moái lieân quan giöõa vuõtru, nhaân sinh vaïn vaät.

Quaùn suoát: Thoâng suoát vôùi nhau.

Quaùn Thoâng : Thoâng-suoát. Nghóa roäng, Laáy ñieåm thieátyeáu ôû noäi-dung cuûa moät boä saùch hoäi hoïplaïi maøtìm moät sôïi daây nhaát quaùn, maïch-laïc, ñieàu lyù ñeå dieãn ra thaønh ñaàu moái chomoät hoïc-thuyeát..

Quaùn töôûng: (Contemplation): Suy töôûng, traàm tö - quaùnthoâng vaø suy töôûng.

Quaûng phieám: Roäng raõi vaø khoâng roõ reät.

Quaân ñaúng: Chia ñeàu nhau.

Quaân haàu: Töôùc thöù hai trong naêm tröôùc (Coâng, haàu,baù, töû, nam. Tieáng goïi caùc quansang nhöquaân haàu, aáp haàu, v.v... ÔÛ nöôùc ta goïi caùcsöù quaân chieám moãi vuøng laø quan haàu.

Vaên lieäu: “... Ñöôøng vua Ñinh ñaõ böôùcNghieäp vua Ñinh coøn ñaâyHang luoàn doác soûi maáy gheành maâyGiaëc Toáng quaân haàu neùp moùng vaây..

(Ñöôøng vua Ñinh/ÑTN.)

7174


Qui hoïc : Caùi hoïc töôïng-tröng kieán-truùc cuûa“ruøa”beàn-vöõng laâu-daøi.

Quoác mieáu: Ñeàn thôø caû nöôùc. Nôi thôø Quoác Toå vaø caùcvò anh huøng lieät nöõ.

Quoác phoå: Ñoàng nghóa gvôùi quoác phaû, lòch söû cuûa nöôùc.

Vaên lieäu: “... Nheõ tam theá hy sinh laø quoác phoå...Vinh qwuang muoân thuôû Tieân Roàng.”


Quoác só: Keû só phu trong nöôùc.

Quoác sæ : Ñieàu sæ nhuïc cuûa nöôùc.

Vaên lieäu: Nhaép cheùn röôïu maøi göôm giaän cheùm ñaùTaác coâ thaàn nghieät töû coù ai chiaBuoåi AÂu phong AÙ vuõ vaãn coøn meâChöa thöùc daäy cuøng ta tuyeát quoác sæ....”

(Quoác Sæ/ÑTN.)

Quoác teá bieân teá phaùt trieån: Phaùt trieån bôø coõi quoác teá (?)

Quy cuû: (Khuoân troøn thöôùc vuoâng) yù chæ maãu möïc.

Quy hoaïch: Truø tính möu keá.

Quy long traän: Saùch löôïc huyeàn aûo veà thuû quoác

Vaên lieäu:Quy Long traän Kyø tuyeät ca

Lyù töôûng Vieät chan chan aùnh saùng loøa...” (Löôõi Göôm Vieät/ÑTN.)

Kyø uyeät ca: Maët traän vaên hoùa, xaõ hoäi thaùibình vaïn xuaân.

Quy luaät: Khuoân pheùp daïy baûo.

Quy moâ : Caùch thöùc saép ñaët.

Vaên lieäu: Moät heä thoáng troïn veïn phaûi thaønhlaäp treân moät quy moâ lôùn lao.

Quy phaïm haønh ñoäng: Pheùp taéc trong vieäc laøm.

RRuôïu ba tuaàn: Trong nghi thöùc teá leã thöôøng coù ba

tuaàn ruôïu.

Ruoäng nöông: Döôùi thaáp goïi laø ruoäng, söôøn ñoài caogoïi laø nöông.

72 73


SSa moân : Tieáng dòch aâm chöõ Phaïn, nghóalaø ngöôøi

xuaát-gia tu ñaïo Phaät.

Saï Ñaåu : Teân quoác vöông Chieâm Thaønh thôøi Lyù.

Saùch Hoùa, Gaäy Thaàn: Hai thaàn vaät cuûa thaùnh Taûn Vieân.Theo huyeàn thoaïi veà “Gaäy Thaàn SaùchÖôùc” Ngaøy xöa khi Nguyeãn thoâng (teân cuûaThaùnh Taûn Vieân) ñi chaët cuûi ñöôùc baø Tieântrao cho “gaäy thaàn”. Gaäy coù ñaàu ñoû laøñaàu sinh, chæ ñaàu sinh vaøo vaät naøo môùicheát hay beänh taät thì coù theå laøm vaät ñoùsoánglaïi hay khoûi beänh. Gaäy cuõng coùi ñaàuñen laø ñaàu töû, ñieåm tôùi coù theå laøm cho keûaùc ñau khoå hay tieâu taùn. Nguyeãn Thoângñaõ duøng gaäy naøy cöùu soáng ñöôïc con uùtcuûa Long vöông neân ñöôïc Long vöông môøixuoáng thuûy cung ñeå taï ôn. Khi thaêm thuûycung, chaøng ñöôïc Long vöông taëng choquyeån “Saùch Thaàn” hay “Saùch Öôùc”. Saùchöôùc voán khoâng coù chöõ, nhöng ai coù loøngtrong, daï saïch, trí saùng maø heát `söùcnguyeän caàu thì muoán gì ñöôïc naáy. Saùchöôùc töôïng tröng cho vuõ truï, laø nguyeânñoäng löïc sinh ra nguõ haønh. Ngöôøi söû duïngsaùch öôùc phaûi coù yù nguyeän vöõng chaéc môùiñieàu haønh sqch öôùc öng theo yù. Nhö theángöôøi aáy ohaûi laøm chuû ñöôïc mình (nhaânchuû) môùi thaáy ñöôïc nhaân sinh hoøa vôùi vuõtruï hoøa vôùi nhaân sinh laøm moät. Noùi caùchkhaùc, Gaäy thaàn laø linh töôïng cuûa haønhñoäng, hay laø lyù thuyeát cuûa haønh ñoäng, vöøaphaù hoaïi vöøa xaây döïng. Saùch öôùc töôïngtröng cho lyù thuyeát thuaàn lyù, ñoäng thì bieánhoùa sinh thaønh vaïn vaät. Nguyeãn Thoâng laøngöôøi söû duïng caø lyù thuyeát cuûa saùch vaø

Soâng Thao: Löu vöïc soâng Hoàng thuoäc phuû Laâm Thao,Phuù Thoï.

Sôïi naâu lam: Maàu saéc goác cuûa daân toäc öa chuoâng töï muoânxöa.

Sôn kyø thuûy tuù: Nuùi laï soâng ñeïp.

Stakhanovisme : Chuû tröông thi ñua laøm vieäc cho theâmhieäu quaû vaø ñoaït giaûi thöôûng do AStakhanov ñeà xöôùng ôû Nga naêm 1935 cuõngnhaèm muïc tieâu nhö Taylorisme.

Suùc tích: Chöùa daønh ñöôïc nhieàu.

Sung thöïc : Ñöa vaøo ñaøy ñuû.

Suy quaûng : Suy cho roäng ra.

Suy ñoän : Suùt keùm.

Söu thaàn baùc vaät: Tìm toøi, tra cöùu caùi tinh thaàn trongkhaép moïi vaät.

Söû hoïc: Moân hoïc nghieân cöùu, phaân tíc, chi cheùpnhöõng vieäc ñaõ qua, nhöõng vieäc ñaõ xaûy ra,laäp thaønh ñöôøng soáng cuûa nhaân loaïi vaø cuûadaân toäc, moät ñöôøng soáng trong phaïm vi söïthöïc. Söû hoïc coù traùch nhieäm söu taàm quaùkhöù ñeå maáu cöù suy taàm veà hieän taïi, traùchnhieäm giao cho khoa hoïc ñeå trieát hoïc vaïchtoû loái ñi veà töông lai. Söû hoïc, khoa hoïc, trieáthoïc nhö theá hoã töông aûnh höôûng ñeå thaønhmoät giaây truyeàn tieáp , noái quaù khöù, hieän taïivaø töông lai thaønh moät maïch soáng, noái, tieán,hoùa muoân ngaøn naêm cho nhaân loaïi.

(Nghieân Cöùu Hoïc Thuaät)

Söû meänh: Doøng soáng söû.

7578


haønh ñoäng cuûa gaäy. Töï naâng mình leânngang haøng vôùi Trôøi Ñaát. Cho neân NguyeãnThoâng ñöôïc moïi ngöôøi toân laøm Thaùnh,thaùnh Taûn Vieân.

Sai söû : Sai khieán

Saùi taûo : Ñaøo taïo, huaán luyeän khoâng laømcho roái loaïn khi öùng ñoái.

Saéc töôùng: Chæ theá giôùi hieän töôïng, goàm taát caû chuùngsinh.

Saét Caàm: Teân hai loaïi ñaøn duøng ñeå hoøa taáu, töôïngtröng cho haïnh phuùc löùa ñoâi

Saét Coân Ngoâ:Chæ göôm Coân Ngoâ cheùm ngoïc, cheùm ñaùnhö cheùm buøn.

Saám : Lôøi tieân tri.

Saám Maõ Ngöu : Trong saám Traïng Trình coù caâu:“Maõ ngöu thieân haï ñoäng,Ñinh ñinh ñaùi ñoâng phong”

Neáu ñuùng nhö lôøi saám döï phoùng, ñoù laøluùc tình theá seõ dieãn ra:

“Noäi baùi toûa muoân quaân taáp naäp, Ñoâng phong quanh quaån ta daäp dìu.”


Saân Trình, cöûa Khoång : Noùi veà caùi hoïc cuûa Haùn Nho.

Sao Taát: Teân moät vì sao trong “nhò thaäp baùt tuù”, chæaùnh saùng vaên minh Taây phöông.

Vaên lieäu: “...Ngaøy ñeán tieåu Vaên Lang seõ thaáyNgaång nhìn sao Taát saùng phai phai.”

(Baïch Vaân Ñaøn Hoïa/ÑTN.)

Sedan : Ngaøy 1/9/1870 Phoå ñaùnh baïi Phaùp. Hoaøngñeá Naõ Phaù Luaân III phaûi ñaàu haøng.

Sieâu ñaêng: Höôùng leân cao, höôùng thöôïng.

Sieâu hình hoïc (Meùtaphysics) : Moân hoïc khoâng döïavaøo thöïc-theå.

Sieâu nhieân : Khoâng leä thuoäc vaøo tö-töôûng sieâu-hình.

Sieâu quaàn baït chuùng: Taøi gioûi vöôït hôn moïi ngöôøi.

Sinh meänh : Doøng soáng.

Sinh meänh thöïc-theå : Doøng soáng hieän-thöïc.

Sinh meänh vaên hoùa : Doøng soáng thöïc coù tö töôûng, coù tieánhoùa cuûa moät caù nhaân, cuûa daân toäc hay toaønnhaân loaïi.

Sinh Sinh chi vò Dòch : Dòch laø tieáp truyeàn khoângngöøng.

Sinh tri : (Sinh nhi tri chi, hoïc nhi tri chi, khoán nhitri chi, caäp kyø tri giaû nhaát daõ.} : 3 baäc: sinhra ñaõ bieát, coù hoïc môùi bieát, hoïc khoán hoïckhoå môùi bieát, cuoái cuøng roài cuõng bieát vaäy.

Son xanh : Son laø moät thöù ñaù maøu ñoû maøi ra ñeå vieátchöõ ñoû. Neùt son laø chæ giaù trò cao quùy ngangvôùi neùt vaøng ñeå ghi coâng ôn trong söû saùch.Xanh: tre xanh, ngaøy xöa duøng theû tre ñeåcheùp söû neân thöôøng goïi laø söû xanh.

Soùng ñaùy taàng: Söùc maïnh töø döôùi troåi treân, ví nhö söùcsoùng doàn laïi töø ñaùy bieån ñaõy maïnh leân laømtan ñi nhöõng phong traøo treân maët taàng.

Vaên lieäu:”...Töï giaùc laïi soáng coøn ñaø ñeán ñoäSoùng ñaùy taàng huøng vó suøi ngaït ngaøoCaû noøi gioáng treân ñoä trình raàm roäVaàn Nam thi leân moãi ñieäu daït daøo...”

(Nam Thi Thaùo/ÑTN.)

Soâng Hoaøng Long: Phuï löu cuûa soâng Hoàng cuøng vôùi soângÑaùy xuoâi ñiaï phaän tænh Ninh Bình.

76 77


TTaùc daân : Taùc ñoäng coù hieäu quaû trong quaàn chuùng.

Taùi kieán : Gaây döïng moät laàn nöõa.

Taùi theá : Trôû laïi soáng treân traàn theá laàn nöõa.

Tam hieåm: thieân hieåm, ñòa hieåm vaø nhaân hieåm.

Tam taøi: Ñaïo Trôøi - Ñaïo ngöôøi vaø ñaïo Ñaát.

Tam Taïng: Ba pho kinh ñieån cuûa nhaø Phaät: Kinh taïng,Luaät taïng vaø Luaän taïng.

Tam theá Phaät: Quaù khöù (Phaät A Di Ñaø), hieän taïi (PhaätThích Ca), Phaät töông lai (Phaät Di Laëc).

Tam phaân, töù coâng = Phaân meänh, phaân lôïi, phaâncoâng vaø töù coâng laø coâng baûn, coânglao, coâng phoái, coâng ñoä.

Taâm ñan: Loøng son.

Taùm truøng döông: Cao gaàn tôùi trôøi. Ngöôøi xöa cho cöûutruøng laø tôùi trôøi, neân noùi taùm truøng laø gaàntôùi trôøi.

Taâm ñan: Loøng son, loøng toát beàn bæ.

Taâm lyù bình dieän: Taâm lyù maët taàng, töùc laø taâm lyù treântaàng yù thöùc vaø bieåu loä caùc hoã töông taùc ñoänghieän höõu.

Taâm lyù taäp theå: Taâm lyù chung baét nguoàn töø nhöõng neápsinh hoaït tín ngöôõng vaø taäp quaùn xöa vaønay chìm saâu vaøo voâ thöùc taäp theå cuûa moätxaõ hoäi.

Taåm duïc: Taém goäi cho nöôùc thaám vaøo.

Taåm nhuaàn : Thaám vaøo daàn daàn.

Thaàn cô : Cô möu huyeàn bí maàu nhieäm.

Thao löôïc: Luïc thao tam löôïc laø nhöõng möu cô chieánlöôïc veà quaân söï.

Thaát khai: Soá 7 môû roäng chu kyø quaùn töôûng cuûa ñöùcPhaät Thích Ca döôùi caây boà ñeà. Cöù 7 ngaøymôû roäng ra. Soá 7 nhaân leân vôùi chính noù =49 laø soá thaønh ñaïo, ñöùng leân ñi thuyeát phaùp49 naêm, truyeàn y baùt veà sau.

Thaát traûm sôù : Sôù taâu vua ñeà nghò cheùm ñaàu 7 keû gianthaàn cuûa Chu vaên An thôøi haäu traàn, 1358.

Theà ñaåu xuaát:Lôøi noùi khaûng khaùi cuûa ñöùc Traàn Höng Ñaïonoùi vôùi vua Traàn Nhaân Toân: “Ñaàu toâi chöarôi xuoáng ñaát, Beä Haï ñöøng lo.”

Theá heä : Nhöõng ngöôøi sinh vaø tröôûng thaønh trongmoät khoaûng thôøi gian naøo, coù nhöõng tìnhtraïng vaø hoaøn caûnh taâm lyù, sinh lyù gioángnhau. Ví duï: Theá heä 40 , laáy naêm 1940coøn trong tuoåi thanh nieân, ñöông ñaày ñuûsinh löïc hoaït ñoäng (töø 15 ñeán 30), nhöõngngöôøi treân tuoåi ñoù thuoäc veà theá heä laõothaønh vaø keùm tuoåi ñoù thuoäc veà theá heäthieáu nieân. Noùi “chuû theá heä” laø noùi ñeántheá heä “thanh nieân”, khoaûng thôøi gianñang trong khí löïc cuûa hoaït ñoäng.

Theá heä ñaëc bieán : Theá heä bieán ñoåi theo tính caùch ñaëcbieät.

Theå nghieäm: Kinh nghieäm cuï theå.

Thi Thieát : Thi haønh ra moät caùch raát thieát thöïc

Thò phi : Phaûi, traùi.

Thích tính: Thích hôïp vôùi baûn tính, sôû thích cuûa moãingöôøi.

7982


Taùn duïc (Taùn thieân ñòa chi hoùa duïc): Taøi boài

Taùn thieân ñòa chi hoùa duïc = Döïa vaøo thieân nhieânmaø gaây phuùc lôïi cho nhaân sinh.

Tang boàng: Do chöõ “Tang boàng hoà thæ”, cung baèng goãdaâu, teân baèng coû boàng. Bieåu töôïng tinhthaàn thöôïng voõ.

Tang thöông: Do caâu “Thöông haûi bieán vi tang ñieàn”nghóa laø bieån xanh bieán thaønh ruoäng daâu,yù noùi luaät ñoåi thay.

Vaên lieäu:”Löng ñeøo Caéc Côù laém tang thöông...”

Tieân Long Chaâu haønh/D0TN.

Taøng cô: Giöõ gìn thieân cô bí maät.Taøng ö cöûu ñòa chi haï, ñoäng ö cöûu thieân chi thöôïng:

Chöùa ôû döôùi chín lôùp, ñoäng ôû treân chíntaàng trôøi. (Toân Ngoâ Binh Phaùp).

Taylorisme: Chuû tröông hôïp lyù hoùa coâng vieäc do F.W.Taylor ñeà xöôùng (1900)

Taác sinh: Moät ñôn theå soáng.Taân canh: Cuoäc ñoåi môùi.Taïo ngheä : Taïo taøi naêng.Taäp ñaïi thaønh : Goùp laïi maø thaønh.Taäp ñoaøn an toaøn: Taäp-trung thaønh moät khoái ñeå ñöôïc an

toaøn chung.Taát tu : Nhaát ñònh phaûi caàn ñeán.Terrorisme: chuû nghóa khuûng boá.Tha hoùa: Ñaõ thay ñoåi khaùc.Tha nhaân : Ngöôøi khaùc.Thaùc loaïn: Loaïn trí, cuoàng ñieân.

Thaùc thöïc quoác saùch: Chính saùch cuûa quoác gia nhaèm môûñaát môùi cho quoác daân.

Thai sinh: Loaøi sinh ra baèng baøo thai.Thaùi sôn : Moät trong nguõ nhaïc thuoäc AÂm sôn heä, khôûi

töø tænh Sôn Ñoâng, Giao Chaâu chaïy veàphöông Taây ñeán Vaän Haø. Ngoïn cao nhaát ôûphía Baéc huyeän Thaùi An.

Thaùnh: Theo Töø Nguyeân: “Khoâng vieäc gì khoângthoâng suoát. Tu döôõng nhaân caùch ñeán choãchí cöïc goïi laø thaùnh.”

Thaùnh giaùo : Giaùo duïc cuûa baäc cao nhaân nhö baäc thaùnh

Thaùnh vöông:Thaùnh laø baäc coù ñaøy ñuû caùc ñöùc tính toát,vöông laø baäc taøi gioûi thöïc-haønh caùi ñaïo ñöùccuûa thaùnh maø phuïc-vuï nhaân daân.

Thaéng nghóa: Chính nghóa taát thaéng.

Thaõm taøng : Tích tröõ ôû nôi thaâm saâu.

Thaåm keâ : Xeùt kyõ möu chöôùc.

Thaønh Luïc nieân: ÔÛ nuùi Hoàng Lónh thuoäc tænh Ngheä Anmoät ñiaï ñieåm chieán löôïc cuûa quaân caùchmaïng Leâ Lôïi (Luïc Nieân - Lam Sôn - HoøaBình) tam giaùc ñiaï ñoäng.

Thaønh quaân : Vaät vôùi taâm bình haønh vaø thoáng nhaát.

Thaønh thuïc: Thaønh thuoäc (thoâng suoát).

Thaêng hoa : HieäÏn töôïng vaät lyù khi vaät ôû coá theå bieánthaønh hôi hoaëc ngöôïc laïi. Söï tieán leân coõitraùc tuyeäi.

Thaéng nghóa: Chính nghóa taát thaéng.

Thaåm thaáu: Ngaám kyõ vaøo.

80 81


Thieân caên: Goïi laø goác trôøi, chæ khí döông (sieâu hình).Kinh Dòch noùi: “Neân thaêm doø nôi nguyeätquaät thì môùi bieát ñöôïc moïi söï vaät (Tu thaùmnguyeät quaät phöông chi vaät.). Töôïng cuûanguyeät quaät laø queû “Caáu” - Töôïng cuûa thieâncaên laø queû “Phuïc”.

Thieân coå thoâng: Thoâng suoát töï ngaøn xöa.

Thieân daân: Daân trôøi, yù noùi thaønh phaàn cai trò daân töïcoi mình nhö con trôøi (thieân töû) neân coidaân nhö laø daân trôøi (thieân daân) phaûi coùboån phaän lo ñaày ñuû veà theå chaát cuõng nhötinh thaân cho nhaân daân.

Thieân kyù phaùt trieån :Phaùt trieån leäch laïc, khoâng ñuùng.

Thæeân meänh : Meänh trôøi.

Thieân Sôn nguyeät : Thieân sôn teân nuùi ôû tænh Phuïng Thieân(Trung quoác). Nhaø Ñöôøng thöôøng laáyThieân Sôn laøm nôi xuaát phaùt ñi ñaùnhCao Ly. Ñôøi Ñöôøng, Tieát Nhaân Quyù laømchöùc toång quaân, ra deïp loaïn chæ baén bamuõi teân gieát ñöôïc 3 töôùng giaëc. Boïn giaëcruùng ñoäng sôï haõi xin ñaàu haøng. Trongquaân haùt raèng: “ Töôùng quaân tam tieãnñònh Thieân Sôn”, lôøi khen taøi töôùngquaân.

Thieát giaùo: Söï ñaøo taïo chính cuûa quoác gia ñoái vôùinhaân daân baèng giaùo duïc.

Thieát keá : Ñaët keá baøy möu.

Thieát phu: Caét da.

Vaên lieäu: “...Ai xui côn Baéc thoåi vuø vuøTraùi gioù ngaøy heø laïnh thieát phu...”

(Nhaøn Ngaâm /ÑTN.)

Vaên lieäu: “Con chaùu Roàng Tieân buoåi chaán xuaân...”

Tieân Long Chaâu Haønh/ÑTN.

Tieân haønh: Treân ñöôøng tieân böôùc.

Tieân Long: Bieåu töôïng vaät toå cuûa daân toäc Vieâm Vieät,xuaát phaùt töø thôøi kyø “Baùi vaät”. Ñieàu ñaùngneâu leân ôû ñaây laø trong thôøi kyø “baùi vaät”caùc daân toäc khaùc phaàn nhieàu chæ baùi moätvaät laøm Toå maø thoâi. Rieâng daân toäc VieâmVieät baùi hai vaät laøm Toå.

Tieäp kinh: Con ñöôøng ñi nhanh tôùi.

Tieát: Nghóa ñen laø caùi ñoát tre, nghóa roäng laønhöõng hieän töôïng hieån nhieân ta coù theåthaáy ñöôïc.“Tieát gìn thieân co å”: Noùi hìnhtöôïng trong trôøi ñaát töø muoân xöa vaãn gìngiöõ.

Vaên lieäu;

“TieáT gìn thieân coå, tình khoân giaûi” (ÑTN)

Tieát thöù: Töøng ñoaïn, töøng löôït.

Tieâu chuaån: Cô sôû ñeå ñònh giaù trò.

Tieân kieán : Thaáy tröôùc.

Tieâu töùc : Traùi vôùi tích-cöïc - Noùi veà söï khoâng coù

Tieåu Vaên Lang Thao Taûn : Thuû ñoâ nöôùc Vieät ñaàutieân ôû Phong Chaâu. Trong nöôùc coù soângThao nuùi Taûn.

Vaên lieäu: “...Moãi coõi Tieåu Vaên Lang Thao Taûn Ñoà thaàn roän raõ vieäc chi hay...”


Tinh chæ: Chæ tieâu saùng suoát.

8386


Thieáu Thaát: Moät ngoïn phía Taây nuùi Tung Nhaïc thuoäctænh Haø Nam, ôû ñaây coù chuøa Thieáu Laâm,nôi Ñaït Ma chín naêm ngoài quay maët vaøovaùch roài truyeàn phaùp cho Tueä Khaû (Toå thöùhai doøng thieàn Trung quoác).

Thoâi troùc : (somnambolism) Traïng thaùi moäng du.

Thoâng chöùng :Chöùng côù thöôøng thaáy vaø moïi ngöôøi chaápnhaän.

Thoâng luaän : Baøn baïc thoâng suoát.

Thu Tinh : Theo huyeàn söû: Khi cheát, sao baûn meänh(tinh anh) bò thu vaøo trong nuùi, neân goïi laønuùi Thu Tinh.

Thuû ñoaïn : Cô-möu, taøi-löôïc

Thuû quoác: Coâng vieäc giöõ gìn ñaát nöôùc.

Thuû taïi töù di: Giöõ uy quyeàn ñeá quyeàn Trung quoác ôûboán phöông Di Ñòch (Ñoâng Di, TaâyNhung, Nam Man, Baéc Ñòch) baèng caùccaùch treân. “Dó vaên hoùa phuù töù di”, TöùDi = Noøi Hoa cho caùc gioáng boán phöônglaø man rôï (Baéc Ñòch, Nam Man, ÑoângDi, Taây Nhung), luoân tuyeân boá ñem vaênhoùa khai hoùa cho töù di!

Thuû uyeån: Thuû ñoaïn laøm vieäc cuûa con ngöôøi.

Thuùc phoïc : Buoäc laïi thaønh boù.

Thueá bieán : Bieán ñoåi theo loái loät xaùc (nhö saâu trôû thaønhböôùm).

Thuûy taïo : Nhöõng ñöùc-tính ban ñaàu .

Thuïy öùng : Ñieàm laønh öùng hieän.Vaên lieäu:“Vaät thaàn thuïy öùng ngaøy chaân meänh”


Thöïc taïi : Hieän coù thaät, traùi vôùi khoâng töôûng.Thöïc tieãn : Ñöùng treân caùi thöïc maø laøm.

Thöôøng : Thöôøng haèng, thöôøng xuyeân, luoân-luoân,khoâng bieán chuyeån, suy suyeãn.

Vaên lieäu:Thöôøng vaäy, voâ danh vaêng-vaúngMaø nay höõu thöïc bôøi-bôøi ... (ÑTN)

Thöôøng haèng: Thöôøng xuyeân, luoân luoân.

Thöôïng kính: Ñöôøng doïc trong la baøn, töùc Tyù-Ngoïtuyeán.

Vaên lieäu: “Xuaát nhaäp cöù theo ñöôøng thöôïng kính,

Thuûy chuaån: Möïc nöôùc laøm chuaån

Thuûy taïo, keá taïo, thaønh taïo: Nhöõng ñöùc tính ban ñaàu(tieân thieân) nhôø coâng trình tu hoïc (caûi taïo,keá taïo), ñeå ñeán möùc thaønh thuïc (thaønh taïo).

Tích gioù maây: Do caâu “Long tuøng vaân, vaân tuøngphong”, (Roàng theo maây, maây theo gioù),yù noùi long vaân gaëp hoäi, anh haøo ra tay.

Tòch chieáu: AÙnh taø döông chieáu buoåi chieàu.

Tieàm cô : Cô-hoäi chöa loä dieän.

Tieàm di maëc hoùa : Daàn-ñaø aûnh-höôûng chung quanh

Tieàm taïi : AÂm-thaàm, kín-ñaùo.

Tieàm di maëc hoùa: Daàn ñaø vì aûnh höôûng chung quanh.

Tieàm taïi : AÂm thaàm, kín ñaùo.

Tieân: Thaàn tieân (sieâu hình), thuoäc thöôïnggiôùi . Veà höõu töôïng, bieåu hieän cho tinhthaàn trong saùng, töôi ñeïp.

84 85


Tinh chæ cheá ñoä : Cheá ñoä coù chæ tieâu saùng suoát.

Tính chun : Tính khoâng thaúng thaén.

Tónh ñoä : Ñeán ñoä kheùo leùo, saùng suoát.

Tònh hoùa (purification) : Laøm cho trong saïch (thaùnh taåy).

Tinh thaàn tre lau : Ñoát tre thaúng vaø roãng, bieåu töôïngquaân töû. loøntg tre roãng (tieát thaùo taâmhö) khoâng vöông danh lôïi. Lau bieåutöôïng töï do, phoùng khoaùng. Côø lau ÑinhTieân Hoaøng bieåu töôïng cho Vaïn Thaéng.

Vaên lieäu: “...Traàm maëc trong röøng raäm Coøn tinh thaàn tre lau AÙnh vinh quang laàm laãm Trong ngöôøi phaûi tìm ñaâu....”

(Chieán Syõ Tö/ÑTN.)

Tinh thaàn troâi troøc (somnambulisme) :Coù nhöõng thaøyphuø-thuûy cao tay ñaùnh ñoàng thieáp, töôngtöï nhieàu phöông thöùc maø nhieàu chính trògia duøng ñeå boùp coå nhaân daân.

Tinh theå (l’essence) : Nguyeân-theå, baûn-chaát.

Tinh theå (l’essence) : Nguyeân theå, baûn chaát.

Tinh veä : Teân con chim trong ñieån tích “Con gaùivua Vieâm ñeá bò cheát ñuoái, hoàn oan hoùathaønh chim Tinh Veä tha ñaù laáp bieån traûthuø.”

“...Bôûi chuùt tinh thaàn cuûa coá höôngCoû gai muø mòt ñi tìm toõiVaïch ñöôøng Tinh Veä beå Uoâng döôngVieáng nuùi Thu Tinh trôøi vôøi vôïi...”

(Vaïn Nieân Thö/ÑTN.)

trôøi. YÙ noùi leânh ñeânh, troâi giaït.

Troáng quaân: Haùt troáng quaân moät loaïi haùt boäi vaán ñaùp giöõanam vaø nöõ, khuyeán khích hoï giaõi baøy tìnhcaûm, qua caùc baøi haùt töïa nhö daân ca trongkhoâng khí vui veû cuûa hoäi heø vaøo nhöõng ñeâmtraêng saùng ñeïp. Nhöõng ngöôøi haùt phaàn ñoânglaø trai gaùi ñeán tuoåi thaønh hoân , ñi haùt hoäi heøñeå tìm ngöôøi taâm ñaàu yù hôïp, öôùc ñònh töônglai.

Trôøi ñaát vuoâng troøn: Theo trieát lyù aâm döông hoøa haøi hoãtöông.

Truaát traéc : Thaêng giaùng.

Truùc bieåu : Ngoïn tre ñaâyñeå töôûng nhôù tôùi nhöõngbuïi tre ñaèng ngaømaø xöa kia Phuø ÑoångThieân vöông duøng laøm vuõ khí deïp giaëcAÂn môû ra caûnh thaùi bình.

Vaên lieäu: “Loâ hoa trình vaïn thaéng` Truùc bieåu kieán thaùi bình..”(Khai Buùt naêm Bính Tuaát [1946]/D0TN.)

Truùc luïa : Phaåm vaät ñôøi xöa ñeå ghi coâng ñöùc. Trevaø luaï khi xöa ñeå ghi nhöõng chieán coâng.

Vaên lieäu: “... Truùc luïa ngaøy theâm cuõSon xanh maøi giuõa theâm...”

(Thaùnh Ñoàng ngaâm/ÑTN.)

Truy baûn cuøng nguyeân : Truy ñeán taän goác

Tröôøng Sa: Teân moät huyeän thuoäc tænh Hoà Nam (Trungquoác).

Tu Di (Palmir): Ñòa danh thuoäc phía Taây Trung Hoa.

Tuaàn tuyeân vaên giaùo: Ñem vaên giaùo Trung quoác tuyeândöông nhieàu nôi!

Tung hôïp : Nhö chöõ toång hôïp thöôøng duøng.

8790


Toïa ño ä : Toïa : ngoài; ñoä : cöõ. Chæ vò-trí ôû treânmaët phaúng hay khoâng-gian 3 chieàu.

Toång cô : Sôû chính coù nhieàu cô-sôû.

Toång nghieäp (coäng nghieäp) : nghieäp chung cuûa xaõ-hoäingöôøi (Vaên-hoùa laø toång-nghieäp cuûa loaøingöôøi trong doøng soáng.)

Toång the å : Goàm moïi maët.

Toâtem: Vaät toå. Thôøi nguyeân thuûy, coù nhöõng boätoäc, thò toäc thöôøng laáy moät con vaät hayvaät naøo laøm bieåu töôïng vaät toå cho boätoäc cuûa mình

Toâng mieáu: Nôi thôø toå tieân nhaø vua vaø caùc vua ñaõ maát.

Toån Ích : Hai queû trong kinh Dòch. Söï ñöôïc - maát laø côvaän thöôøng tình.

Tô ñoàng: Ngöôøi xöa duøng tô taèm laøm giaây ñaøn, duønggoã caây ngoâ ñoàng laøm ñaøn, neân goïi tieángñaøn laø tieáng tô ñoàng.

Vaên lieäu:”Cuûn trong moät tieáng tô ñoàngNgöôøi ngoaøi cöôøi nuï, ngöôøi trong khoùc thaàm.”

(Nguyeãn Du)

Tôø : Chöõ “tôø” ôû ñaây laø im laëng nhö tôø.

Vaên lieäu:”...Ngoùng theo taêm boùng nhaén tin tô ø ...”

(Tô Ñoàng /ÑTN.)

Trang duïng: Duøng caùch naøo coát yù ñeå phoâ tröông.

Traùch vuï : Traùch : boån-phaän, vuï : vieäc. Coâng vieäcphaûi gaùnh-vaùc.

Traéc aån : Thöông-xoùt trong loøng.

Traàm luaân: Ñaém chìm trong beå khoå.

Traãm trieäu : Ñieàm laønh, trieäu-chöùng toát.

Traàm töôûng :Suy-töôûng traàm laëng.

Traàn ai : Cuõng nhö danh töø theá-gian, theá-giôùi nôiloqì ngöôøi ôû.

Vaên lieäu: “Ñaùm buïi traàn ai ñaõ ñuïc ngaàu” (ÑTN)

Traän doanh : Laõnh-vöïc ñoái taùc.

Trì cöûu chieán:Chieán thuaät keùo daøi thôøi gian,

Tri haønh: Bieát vaø laøm. Tri haønh, cheá ñoä, nhaân luaân vaøkinh teá laø 4 loaïi vaán ñeà: Bieát vaø laøm – pheùptaéc cai trò – luaân lyù loaøi ngöôøi – chaáp haønhnhaân sinh.

Tri kyû: Ngöôøi baïn yù hôïp taâm ñoàng.

Trì tröông: Gìn giöõ vaø phaùt huy ra.

Trí thaùnh haønh chöõ vöông : Thaùnh laø hieän-theå treânbình dieän loaøi ngöôøi, nhöng coù ñaøy-ñuû moïiñöùc tính toát. Vöông laø baäc taøi-gioûi coù ñöùc-ñoä thöïc haønh caùi ñaïo-ñöùc cuûa thaùnh maønuoâi-naáng nhaân daân. Trong toaøn theå xaõ-hoäicuûa mình. Vöông ñaïo töùc laø ñöôøng-loái cuûacaùc baäc thaùnh vöông laáy ñöùc trò daân, khaùcvôùi ñöôøng loái baù ñaïo, laáy phaùp thuaät uy-quyeàn ñeå khoáng-cheá daân.

Trình thöùc : Trình laø chaëng ñöôøng ñi, thöùc laø kieåucaùch, leà loái. Trình thöùc laø chaëng ñöôønglaàn löôït phaûi ñi qua theo moät leà loáihay phöông höôùng nhaát ñònh.

Trình töï : Trình : chaëng ñöôøng ñi. Caùc ñoaïn ñöôøng laànlöôït phaûi ñi qua.

Trôøi beå: Da caâu “haûi giaùc thieân nhai”, goùc beå chaân

88 89


Tuyeán muïc : Sôïi daây vaø maét. Ñaây chæ nhöõng ñoaïn phaânchia quan troïng treân moät sôïi daây chuyeàn lyùluaän.

Tuyeán muïc lyù taéc: Moät baûn muïc luïc maø ngöôøi ta chæ nhìnthoaùng qua laø thaáy ngay söï lieân keát chaët cheõ,hay moät caùch coù heä thoáng.

Tuyeät ñoái luaän: (Dogmatism) Ñoäc ñoaùn luaän, ñoäc ñoaùnchuû nghóa.

Töông taùn : Cuøng taùn tuïng nhau.

Vaên lieäu: “...Theïn nhöõng thuôû mieáu ñình ngoài töông taùnCheùn thanh traø boâi hoaøng töûu ñænh chung.

Maët dieän töôøng sao bieát vieäc OÂâ longCon thuyeàn ñoå soùng beøo ai giöõ laùi...”

(Quoác Sæ/ÑTN.)

Töû khuyeát: Cöûa tía, cung vua.

Töï kyû aùm thò: (Auto-suggestion) Phöông phaùp cuûa thoâimieân hoïc duøng yù chí maø aùm thò laùy mình,nghóa laø chæ thò baèng moät caùch voâ hình.

Töû kyû nguyeân nhaân (La cause en soi): Nguyeân nhaân chínhnôi noù.

Trung taâm hoäi-nghò : Quoác-hoäi ngaøy nay.

Truøng dinh : Söûa sang laïi nhöõng coâng trình xaâydöïng tröôùc.

Truy haïch : Truy-xeùt vaø vaïch loãi.

Tu chænh : Söûa laïi cho ngay-ngaén.

Tu-o á : Thaáy ñieàu xaáu maø bieát gheùt.

Tuïc ñoà: Phöôøng phaøm phu tuïc töû.

Tung hôïp : Nhö chöõ toång-hôïp thöôøng duøng.

Tuïng: Baøi ca tuïng, khen ngôïi coâng ñöùc toå tieânvaø caùc baäc anh huøng lieät nuû.

Ñu Xuaân

9194


Tuùy ngaâm : Ngaâm thô trong khi say.

Tuùy töôûng : Tuùy laø say söa, töôûng laø töôûng töoïng,töôûng nhôù. ÔÛ ñaây noùi leân söï töôûng nhôùmoät caùch say söa veà nhöõng söï kieän lòchsöû suoát töø thôøi Hoàng Baøng ñeán nay.Vaên lieäu: Tuùy TöôûngHoàng baøng chuyeän cuõ coù bao ñieàuTaùi theá duyeân xöa nhöõng baáy nhieâu...”

(Ñaïo Tröôøng Ngaâm)

Töï haøo : Töï cho mình coù ñuû taøi-naêng, ñöùc-ñoä ñaùngmaët anh haøo.

Töï ky û : Chæ töï chính noù.

Töï ky û aùm thò : (autosuggestion) moätvaøi yù nghó töïtroùi buoäc mình, maø cuõng töï boài döôõngmình.Muoán chieán thaéng nhöõng aùm aûnh xaáu,caàn phaûi coù tinh thaàn töï thaéng.

Vaên lieäu: “Trong Phaùp Duï kinh coù keåchuyeän Thích Ca Mau Ni thaønh ñaïo roài,Ñeá Thích sai saùu tieân nöõ xuoáng aùm aûnh,quaáy roái vaø meâ hoaëc, Jeùsus Christ ñaõtöøng bò duï hoaëc bôûi quûi ... Thích Ca taátcaùnh ñaùnh tan ñöôïc aùm aûnh, Jeùsus xuañuoåi ñöôïc ma quæ, ñoù laø nhöõng cuoäcthaéng lôïi treân töï mình , ñoù laø nhöõngcuoäc thaéng lôïi nhaát loøng vì ñaïo vaø söùcbeàn bæ... Söï thöïc hieän töï mình, tröôùc heátboû tröø nhöõng thuù tính trong mình, kieánthieát töï mình moät taám thieâng lieâng, kimcöông voâ ngaõ raén-roûi vaø trong suoát...”

(Phaät Laønh vôùi Ma aùc/TLTLH)

Töï kyû nguyeân nhaân (La cause en soi) : Nguyeân nhaânchính nôi noù.. Ñeán khoa-hoïc huaán hoã

cuûa nhaø Thanh, sôû dó vöôït cao hôn caùcñôøi tröôùc chính vì Ñaùi Chaán chuù-thích coåthö sôû-dó coù theå ñoïc ñöôïc khoâng chæ nhôøcoù söï hieäu-khaùm tinh-teá, maø coøn nhôø söïhuaán-hoã nghieâm-chænh.

Vaên lieäu: “Töø khoâng tröôùc ñeán khoângsau, töø nhoû taép ñeán to ngôøi toaøn vuõ-truïcaáu taïo baèng vaät chaát. Caùi cöïc chaát tinhdieäu ñoù laø töï kyû nguyeân nhaân cho moätcuoäc vaän ñoäng khoâng döùt xoaùy troân oáctrong ñöôøng tröôøng vaän ñoäng ñoù baèngmoãi neàn taûng cuûa gaëp gôõ vaø moãi ñieàukieän cuûa theá thaùi maø tom goùp neân muoânvaät. Loaøi ngöôøi laø do boái caûnh cuûa vaänñoäng ñoù maø keát thaønh.”

(Quaùn Töôûng/ H.H.)

Tuyeát caéng : Traûi daøi suoát töø ñaàu naøy tôùi ñaàu kia.

Tö-duy ñoái-öùng: Suy nghó veà ñoái nhau, nhö suynghó veà lyù aâm - döông.

Töø nhöôïng : Hieàn-laønh vaø nhöôøng-nhòn, khieâm-toán.

Töû khuyeát û : Cöûa tiaù, cung vua.

Töï nhieân vaän ñoäng : Söï vaän ñoäng cuûa vuõ-truï theo quyluaät nhö luaät caïnh tranh sinh toàn. Neáu ñeåluaät ñoù chi phoái vaän meänh thì khoâng theånoùi loaøi ngöôøi ñaõ thöïc hieän ñöôïc xaõ-hoäinhaân ñaïo.

(Chu Tri Luïc 11)

92 93


UU hoaøi: Nôi thaâm saâu cuûa loøng suy töôûng.

Ueá xuù: Thoái tha dô baån.

Vaên lieäu: “...Theïn ñaát nöôùc döôùi chaân giaày ueá-xu ù,Ngöôøi Laâm Thao, Beán Ngöï luoáng taâm cô...”

(Quoác Sæ/ÑTN.)

Uyeân öông: Teân moät loaøi chim, moät troáng moät maùi, luoânluoân saùt caùnh beân nhau, thöôøng duøng uyeânöông ñeå noùi leân ñieàu haïnh phuùc vôï choàng.

Uyeân nguyeân: Saâu thaúm taän ñaùy nguoàn.

Vaên lieäu: “Böøng tænh ngoä baèng Ñoà Thö ñaát nöôùc,Kín uyeân nguyeân saâu thaúm ñaùy cöûu tröôøng...”

(Thieân Coå Thoâng/ÑTN.)

9598


ÖÖôùc phaùp : Luaät-phaùp ñeå öôùc-thuùc nhaân daân.

Öu du: Ñaøy ñuû, khoâng thieáu.

Öu vieät: Vöôït hôn (Öu = hôn, toát; vieät = vöôït).

96 97


VVaïn nieân thö : Cuoán saùch ghi vieäc muoân naêm.

Vaïn vaät ñoàng nhaát the å : Muoân vaät ñeàu cuøng moättheå.

Vaïn kieáp : Nôi ñoùng quaân vaø cuõng laø nôi an döôõngtuoåi giaø cuûa Höng Ñaïo vöông.

Vaïn ngoân thö : Theo Toaøn Thö, ñaây laø laù thö vaïnchöõ do Leâ Caûnh Traân vieát göûi ngöôøibaïn laø Buøi Baù Kyø (laøm tay sai choquaân Minh, giöõ chöùc tham nghò). OÂngbò baét giam cuøng vôùi con laø Thaùi Dieân,naêm sau hai cha con ñeàu bò cheát trongnguïc.

Vaên lieäu: “... Vaïn ngoân thöThaát traûm sôù.Chuùc Höng ÑaïoSöû Leâ Höu

Khoùc quûy thaàn oanh lieät khí xung tieâu...”(Ñaïi Vieät AÂm/ÑTN.)

Vaên hoùa hieäu suaát : Noùi veà thaønh quaû:- haïnh phuùc vaät chaát.- khoaùi laïc tinh thaàn.- oån ñònh lyù trí.- kieän khang sinh lyù.- saùng suoát trí tueä.- hôïp lyù haønh vi.

Vaên hoïc: Noùi chung söï hoïc veà vaên chöông.

Vaên lieäu : “Nhaø vaên hoïc phaûi laø moät “Giaùosó tieân tri” (Fiche); phaûi thoåi tieáng keøn ñaùnhthöùc leân (Shelley); Phaûi laøm cho loaøi ngöôøitöï hieåu mình, töï tin mình vaø caøng khaùt mô

baèng taâm trí cuûa baøi hoïc ñanh theùp, saéc beùn,chaän ñöùng aâm möu thoân tính cuûa nhaøMinh(Taøu).

Vieân maõn : Ñaøy ñuû troøn veïn.

Vieät hieän thaân : Theo truyeàn thuyeát, moät hang nuùi thuoäcmieàn Thanh Hoùa coù 1noåi leân moät di tíchnhö hình bieåu töôïng Tieân Roàng. Hình bieåutöôïng naøy laâu ngaøy bò moät thöù coû thaøi laøimoïc phuû leân. Veùt cuõ bieán ñi ñeå hieän thaântreân con ngöôøi Vieät.

Vaên lieäu: “Thaøi laøi ngaán cuõ roàng bay veát\Gianh truùc neàn nay Vieät hieän thaân...”


Vieät khôi : Vieät laø vöôït leân, vöôït ra ngoaøi khoâng gian.(boán phöông); Khôi coù nghóa laø cao saâu.“Ngaûnh laïi, troâng ñi maáy vieät khôi” (ÑTN)chæ baûn theå cuûa vuõ truï raát cao saâu voâ taän(khoâng gian vaø thôøi gian).

Vieät laø ñaâu : Theo Vöông Ñoång Linh trong “Trung QuoácDaân Toäc Söû” thì sau traän hoàng thuûy laàn thöùnhaát, ngöôøi naøo soáng soùt töø hang ñoäng trongdaõy Thieân Sôn (Yaây Baéc Tibet vaø Taây TaânCöông) ñi xuoáng. Trong ñaùm ngöôøi ñi xuoángnaøy coù 2 chi: Moät ñi theo phía Baéc ThieânSôn goïi laø Baéc Tam heä; moät chi theo phíaNam Thieân Sôn goïi laø Nam Tan heä; chi naøygoàm coù 3 toäc: Mieâu, Hoa, Taïng.

Mieâu toäc vaø Vieät toäc cuõng goïi laøVieâm toäc, thoaït ñaàu theo doøng Döông Töûvaøo khai thaùc vuøng Tröôøng Giang thaáttænh: Töù Xuyeân, Hoà Baéc, Hoà Nam, GiangTaây, Giang Toâ, An Huy, Chieát Giang roàidaàn theobình nguyeân Hoa Baéc leân khai

99102


chaân lyù (Gorky). Theá cho neân “Vaên-ngheä laølöông taâm cuûa loaøi ngöôøi” (Herbert)[Muses/ H.H

Vaên vuõ: Vaên nhö phong tuïc taäp quaùn. tö töôûng vaên chöông ngheä thuaät... vuõ nhö quaân söï, thao löôïc quoác phoøng.

Vaän hoäi õ: Thôøi vaän, cô hoäi.

Vaän meänhõ: Soá meänh thuoäc ñònh meänh.

Vaøo hình saéc, ra khoâng....: Vaøo nhaäp theá haønh ñoäng baèng hình thöùc söùc maïnh, vuõ coâng. Ra khoâng = xuaát theá baèng vaên töï kieán thieát, thaùi bình (voâ vi).

Vi dieäu: Maàu nhieäm, huyeàn dieäu.

Vi nhi voâ vi: Laøm maø khoâng coù yù ñeå laøm.

Vieâm AÂu: Danh hieäu cuûa gioáng Baùch Vieät.Vieät: Cuõng coù nghóa laø vöôït leân, vöôït rangoaøi khoâng gian (boán phöông)

Vieâm Hoàng: Danh hieäu daân toäc Baùch Vieät, laáy töø chöõ“vieâm” = Phöông nhö Vieâm bang, VieâmÑeá. Hoàng = Hoàng Baøng, Hoàng Laïc.

Vieâm phöông: Vieâm = noùng. Chæ nöôùc Nam ôû phíaNam Trung Hoa.

Vieãn ñeä giaùo trình: Chöông-trình giaùo-duïc saép ñaët theomoät trình töï daøi haïn.

Ví Bình Phuù: Bình Phuù “ Baøi thô vònh “beøo” cuûa traïngGiaùp Haûi (Traïng Beøo). Khi Maïc ÑaêngDung “Daâng soå ñoà, quøy goái choán bieâncöông” laøm hoen oá lòch söû Vieät, bò boïnthieân trieàu Trung quoác khinh khi. NaêmÑinh Daäu (1537) vua nhaø Minh sai CöøuLoan laøm ñoâ ñoác, Mao Baù OÂn laøm taùn lyù

quaân vuï ñem quaân sang ñoùng gaàn cöûaNam Quan, ñöa baøi thô “beøo” cho trieàuñình nhaø Maïc vôùi nguï yù khinh khi, hoãnxöôïc, thaùch trieàu ñình hoïa thô.

Nhan Ñeà: Bình (Beøo)Phieân aâm:

Tuøy ñieån truïc thuûy maïo öông traâmÑaùo xöù khan lai thöïc baát thaâm.Khoâng höõu caên mieân, khoâng höõu dieäp.Cam sinh chi tieát, caûm sinh taâm.Ñoã chi tuï xöù minh chi taùnÑaûn thöùc phuø thì naõ thöùc traàm.Ñaïi ñeå trung thieân phong khí aùcTaûo quy hoà haûi caùnh nan taâm.

Phía Vieät ta, traïng Giaùp Haûi ñaõ ñoái laïi:Caåm laân maät maät baát dung chaâm Ñaùi dieäp lieân caên khôûi teá thaâm.Thöôøng döõ baïch vaân tranh thuûy dieän

Khaúng giao hoàng nhaät truïy ba taâm Thieân truøng laõng ñaû thaønh nanphaù Vaïn traän phong suy vónh baát traàm Ña thieåu ngö long taøng giaù lyù Thaùi Coâng voâ keá haï caàu taàm.

Dòch:Khít khao vaûy gaám khoù luoàn kimCaønh reã lieàn nhau moïc raát thaâmTranh vôùi boùng maây treân thuûy dieän

Choïn ngay vaàng nhaät loït ba taâm.Nghìn truøng soùng ñaùnh thöôøng khoâng vôõMuoân traän phong suy cuõng chaúng chìmNaøo caù, naøo roàng trong ñoù aånCaàn caâu Laõ Voïng bieát ñaâu tìm.

Söï khinh khi, ngaïo maïn ñaõ bò quaät ngöôïc laïi

100 101


thaùc vuøng Hoaøng Haø luïc tænh: Haø Nam,Haø Baéc, Sôn Taây, Sôn Ñoâng, Thieåm Taây,Cam Tuùc. Coøn phía Nam thì lan tôùi khuvöïc thöù ba goïi laø Vieät Giang nguõ tænh:Vaân Nam, Quyù Chaâu, Quaûng Taây, QuaûngÑoâng, Phöôùc Kieán. Caû nam tænh naøy, töøxöa ñeàu laø Vieät toäc cö nguï. Theo Chu CoácThanh (Trung Quoác Thoâng Söû) thì Vieâmtoäc ñaõ coù maët ôû khaép nöôùc Trung Hoa coåñaïi tröôùc khi caùc doøng khaùc traøn vaøo.

Vong quoác noâ: Keû maát nöôùc, thaân laøm noâ leä.

Vaên lieäu: “...Baùn ñaát ñi laøm toâi Baùn trôøi ñeå ñaäy thueá Soáng khoâng cöûa khoâng nhaø Vong quoác noâ laø theá....”

(Vong quoác noâ/ÑTN.)

Voøng khoâng ñaùy: Voøng troøn töôûng töôïng ñeå hình dung rayù nghóa maø giaæ thích danh töø vuõ truï, phuøhôïp vôùi quan nieäm cuûa nhaø Phaät :voâ cuøngduyeân khôûi, voâ haïn cöùu caùnh” ñeå dieãn taûcaùi ñaëc tính cuûa thôøi gian vaø khoâng gian töùclaø vuõ truï.

Voâ chaáp: Khoâng caàm giöõ, ñeå yù ñeán.Voâ giaùc: Coøn meâ toái, chöa giaùc ngoä.Voâ kyû, voâ coâng, voâ ngoân: Khoâng vì mìbg, khoâng yû

coâng lao, khoâng löu laïi ngoân töø, Tyû nhötruyeän Phuø Ñoång Thieân vöông deïp giaëcxong, cöôõi ngöïa bay leân trôøi, khoâng caànñeán coâng danh, lôïi loäc vaø cuõng khoâng ñeålaïi ngoân tö.ø

Voâ nguyeân: Vuõ truï voâ nguyeân = Vuõ truï khôûi ñaàu laø haïtnguyeân töû nguyeân thuûy (?); Tröôùc luùc khôûi

Xuaân Thu: Teân hai muøa trong moät naêm. Hai muøa coùngaøy ñeâm baèng nhau - chæ söï coâng baèng.Khoång Töû laøm kinh Xuaân Thu laáy tö caùchcoâng baèng maø khen cheâ.

Xuaân Thu ngöõ : Tieáng noùi Xuaân Thu laø lôøi pheâ-phaùncoâng bình. Ñoái töôïng khen cheâ laø nhöõnghaønh vi xaáu toát, neân hö , coâng hay toäi cuûangöôøi ñôøi. Bôûi vaäy:Tri ngaõ giaû kyø vi Xuaân Thu hoà == Bieátcoâng ta cuõng laø do Xuaân Thu;Toäi ngaõ giaû kyø vi Xuaân Thu hoà = Keát toäita cuõng laø do Xuaân Thu!

Xung khaéc: Khoâng hôïp nhau.

Xuùy ñoà (Xí ñoà) : Möu tính (xaâm laêng cuûa noøi Hoa).

Xuaân Thu - Chieán Quoác : Xuaân Thu (770-475 trc.CN) - Chieán Quoác (475 - 221 trc. CN).Thôøi-kyø chuyeån tieáp töø cheá-ñoä chieámhöõu noâ-leäsang phong-kieán ñeá-cheá ôûTrung Hoa.

Xuaát gia : Boû nhaø ñi tu.Vaên lieäu : “Tam quy, nguõ giôùi cho naøng

xuaát gia” (Kim Vaân Kieàu)

Xuaát lo ä : Xuaát = ra, loä = ñöôøng. Con ñöôøng töông-lai hieän ra.

Vaên lieäu : “Moãi coâng cuoäc caùch-maïngsaûn-sinh ra moät xuaát loä cho daân toäc,quoác gia vaø xaõ-hoäi. Khôûi ñieåm cuûacaùch-maïng ñaõ töø trong baøo thai cuûathôøi ñaïi, ñoù laø lyù töôûng trong moätquaù-trình, töï noù tieán trieån ñeå cho

103106


ñaàu (big bang) khoâng coù thôøi gian neân söïsuy luaän chaám döùt ôû ñaây. YÙ nghóa cuûa chöõvoâ nguyeân laø nhö vaäy.

Voâ thaàn (atheùisme) : Khoâng tin thaàn linh.Voâ thöôïng : Cao hôn heát (khoâng coù gì ôû treân nöõa).Voâ tình vaàn maõi, höõu tình khoâng tha: Voâ tình = caùi töï

nhieân vaàn maõi, vuõ-truï vaän ñoäng, vuõ truï xoayvaàn - Höõu tình = Nhaân loaïi vôùi nhieàu nhu-caàu, neân ñoøi hoûi phaûi giaûi quyeát.

Voâ tri : Caùch noùi “baát khaû tri luaän”.Voâ tri luaän: Agnoticisme.Vu khoaùt : Vieãn-voâng.Vu mieät: vu khoáng vaø mieät thò.Vuõ moâ: Chæ nhöõng ñieàu kieán quoác vaø keá hoaïcg cuûa

vua Vuõ. Trong chöõ “moâ” aån chöùa moätthaâm möu vieãn löï (tru tính tröôùc moätkeá hoaïch saâu saéc).Vuõ moâ naèm trong “Nguõ Thö”, goàm:Nghieâu ñieån, Thuaán ñieån, Ñaïi Vuõ moâ,Cao Dao moâ, vaø Ích Taéc.

Vöông : Côù taøi ñöùc laøm vieäc ngay thaúng. Theotrieát töï chöõ vöông noái lieàn ba kieáp baèngmoät ñöôøng thaúng döùng, hay thoáng nhaátTam Taøi (Trôøi - Ñaát - Ngöôûi).

Vöông ñaïo : Caùch laøm theo caùch chính.Vöông ñaáu Thaùnh chieán: Cuoäc chieán ñaáu chính

nghóa, laáy ñaïo ñöùc, nhaân nghóa laømphöông chaâm haønh ñoäng khaùc vôùinhöõng haønh ñoäng quyû quyeät cuûa Baùñaïo.

X

Xaõ hoäi : Xaõ hoäi laø moät taäp theå soáng coøn cuûa loaøi ngöôøi.Trong söï soáng coøn cuûa loaøi ngöôøi phaûi y cöùvaøo nhaân tính, neân xaõ hoäi coù theå goïi laø moättoå chöùc nhaân tính. (BSKT)

Xaõ hoäi töï tính (socieùteù en soi): Ñaïo kyû cuûa con ngöôøi veàphöông-dieän xaõ hoäi chính laø “xaõ hoäi töï tính”.Noù laø nguyeân ñoäng löïc thuùc-ñaûy con ngöôøitaäp-hoïp thaønh xaõ-hoäi.Ñaây cuõng laø moät khaøm phaù quan troïng cuûaLyù Ñoâng A trong vaán ñeà ñaët neàn taûng choxaõ-hoäi nhaân ñaïo. Noù laø ñaàu moái cho moïicoâng vieäc kieán thieát xaõ-hoäi daân toäc vaø loaøingöôøi. Trong xaõ-hoäi coi laø töï theå tính , bayeáu toá nhaân chuûng, vaät chaát, tinh thaàn (töùcdaân toäc, kinh teá, vaên hoùa) cuøng ñeàu phaùt trieånthì xaõ hoäi môùi coù thaêng baèng.

(Chu Tri Luïc 11)

Xaõ-hoäi tö löông :Noùi chung chæ kinh taá xaõ hoäi.

Xaõ taéc: Xaõ laø nôi teá thaàn ñaát; taéc : thaàn luùa. Xaõ taéccuõng coù nghóa neàn teá trôøi ñaát.

Xanh ngöôi: Ngöôøi da traéng coù con maét xanh.

Xích ñieåu : Chim ñoû. Ñaây noùi veà sao Chu töôùc (chim seûñoû) , moät ngoâi sao ñöùng ñaàu nhoùm sao ôûphöông Nam trong nhò thaäp baùt tuù, ngöôïclaïi sao Huyeàn Vuõ ñöùng ñaàu nhoùm sao ôûphöông Baéc.

Vaên lieäu: “...Xích ñieåu ñem tin hoàn moäng nguyeät,Huyeàn ñaøn doõi veát boùng höông theà...”

(Nga Mi Haønh / ÑTN.)

104 105


thaønh thuïc... vaø nguyeân-taéc vôùi töï dovaø saûn sinh ra moät löïc löoïng ñeàu hoaøntoaøn laø keát-quaûcuûa hieän thöïc, töùc caùixuaát loä cuûa quoác gia, daân toäc vaø xaõ-hoäi...” (Huyeát Hoa)

Xuùy ñoà : Möu tính.

*

Boïc Traêm Tröùng

107110


Y

Y : AÙo

Y baùt : AÙo caø-sa vaø bình baùt, hai vaät töôïng tröngcho ñaïo phaùp vaø söï truyeàn ñaïo

Vaên lieäu: “ ... Thaàn cô daãn daét ñöôøng tam hieåmY baùt trao truyeàn vaän thaát khai....”

(Baïch Vaân ñaøn hoïa/ÑTN.)

Y quy : Nôi nöông töïa caû thaân theå cuõng nhö tinh thaàn

Vaên lieäu:”...Laën loäi daãn ñaâu côn trôøi beå Y quy coù choán taïnh muø möa...”

(Nga My Haønh/ ÑTN.)

YÙ ngöïa loøng vöôïn : Loøng phoùng tuùng, hung haêng nhöngöïa, vöôïn, do caâu “Maõ yù, vieân taâm”

YÙ thöùc dó haï : Chæ phaàn lyù thuyeát.

YÙ thöùc dó thöôïng : Chæ phaàn thöïc teá.

YØ ôõm : Nhö yø-uï, tieáng ñoäng raùng cöïa quaäy. Ñaâynoùi veà söï chaïy choït, bon chen cuûa caùcchính trò gia vaän ñoäng veà chính trò.

Vaên lieäu: “...YØ oõm nhæ, phöôøng khoân ñeá baùNheo nhoùc thay ñaøn daïi baát bô...”

(Xuaân Caûm/ÑTN.)

YÛÛ tha : Döïa vaøo caùi khaùc.

YÛeáu chæ: YÙ nghóa troïng yeáu.

Yeåm hoä : Trôï giuùp.

108 109


Nhöõng Tuyeân NgoânNhöõng Tuyeân NgoânNhöõng Tuyeân NgoânNhöõng Tuyeân NgoânNhöõng Tuyeân Ngoân cuûa Ñaûng Caùch Maïng

Ñaïi Vieät Duy Daân *

ñaïi, môùi meû vaø hieän thöïc.

Chuùng toâi coøn nhaän thaáy raèng: Moät vieãn kieánsaâu saéc vaø chính xaùc ñi vôùi söï naém giöõ ñöôïc chaéc-chaén nhöõng xoay vaàn cuûa thôøi-ñaïi vaø thaønh töïu cuûatöông lai laø taát yeáu trong coâng cuoäc daãn daét quoác daân.Nöôùc noøi sôû dó vöôït ñöôïc khoù-khaên, phaù heát nguy hieåm,röûa ñöôïc heát ñau nhuïc, côûi môû ñôøi soáng , côûi môû chaùucon vaø laøm lôùn lao toå tieân beàn maïnh treân con ñöôøngsoáng, coøn, noái, tieán, hoùa cuûa mình ñöôïc laø nhôø ôû söï loxa, nghó daøi, thaáy ñuùng ñoù. Hieän taïi laø caùi nuùt vi-dieäucuûa quaù khöù vaø töông lai, treân vaän ñoäng thaét buoäc neân,noù khoâng tieâu dieät ñöôïc nhöõng maâu thuaãn vaø nhöôïcñieåm aån naáp töï trong noù, neân chuùng ta bao giôø cuõngnhö bao giôø ñeàu phaûi saün saøng ñoái phoù vôùi nhöõng caùigì coù theå coù veà töông lai.

Chung toâi ñaõ caên-cöù ôû nhöõng ñieàu nhaän thaáytreân, xeùt neùt laïi suoát lòch söû dieãn tieán cuûa theá giôùi loaøingöôøi vaø moãi giai-ñoaïn phaùt-trieån cuûa noù töøng moãi bôøcoõi. Laïi ñem hieän theå ngaøy nay töôøng taän nghieân cöùuñeå suy traéc ra caùi hình theå ñöông nhieân cuûa quoác daânmai sau treân moïi maët, ñaëc bieät treân kinh teá, xaõ-hoäi vaøchính trò. Caùi hình thaùi toång thaønh cuûa vaên hoùa quoácteá mai sau, chuùng toâi coøn chuù yù nöõa, vì ñôøi soáng vaøñöôøng soáng, caùch soáng cuûa moãi daân toäc treân theá kyû 20naøy trôû ñi caøng ngaøy caøng khít chaët vôùi ñôøi soáng, ñöôøngsoáng, caùch soáng cuûa loaøi ngöôøi. Caùc cheá ñoä, chính saùchvaø vaên hoùa quoác teá theá naøo ñeàu coù aûnh höôûng raát lôùn-lao vaø saâu saéc ñeán cheá ñoä chính saùch vaø vaên hoùa daântoäc.

Chuùng toâi coøn trôû laïi mình , tìm toøi laäp-tröôønggoác gaùc cuûa nöôùc noøi Vieät tasuoát töø theá kyû 17 ñeán ñaàutheá kyû 20 naøy, kieåm thaûo laïi töøng böôùc ñi cuûa nöôùc noøitreân caùc neàn taûng vaø ñieàu kieän ñeå naém giöõ laáy caùi daây

111114


Tuyeân Ngoân cuûa Ñaûng Caùch Maïng

Ñaïi Vieät Duy Daân

TUYEÂN NGOÂN

Ngaøy Thaønh Laäp Toång Ñaûng Boä

Chuùng toâi nhaän thaáy raèng nöôùc noøi Vieät chuùngta suoát treân boán ngaøn naêm coù thöøa, traûi qua bao nhieâuböôùc ñöôøng vaät loän vôùi baõo taùp boán beà, töø luùc VaênLang môû coõi, ñaàu ngöôøi keå ñöôïc vaøi muoân, tieán ñeánngaøy nay, nhaân daân naêm saùu möôi trieäu ñôøi naøo cuõngnhö ñôøi naøo chaët-cheõ sum vaày dang tay choáng giaëc, chæcoù moät muïc-ñích trung taâm laø tranh ñoøi laáy moät soángcoøn ñoäc laäp. Con ñöôøng vôùi phöông höôùng chính tròmoãi daân toäc ñeàu do caùi aùnh saùng töø ñaùy hoàn lòch söû toûara chæ neûo raát thaønh thöïc vaø saùng suoát, ñaëc tính cuûamoãi daân toäc, ñaëc ñieåm cuûa moãi lòch söû phaùt-trieån,, neàntaûng cuûa moãi hình theå, quy ñònh heát caû caùi vaän meänhvaø xuaát loä cuûa moïi chính trò vaø caùch-maïng.

Chuùng toâi laïi nhaän thaáy raèng : Phaøm ngöôøi naøosoáng ôû nôi giöõa quoác daân , ñau caùi ñau cuûa quoác daân,vui caùi vui cuûa quoác daân, tai nghe maét thaáy caùi soángdaøo daït trong ñôøi soáng quoác daân, taát caûm thaáy vaø giaùcngoä treân lyù tính thöïc tieãn caùi ngaøy mai cuûa quoác daântheá naøo, Quaû vaäy, quoác daân khoâng vì moät chuû nghóa,cheá ñoä hay phaùp luaät ñoù, phaûi môùi meû töø caùi neàn taûngvôùi nhöõng ñieàu kieän hieän thôøi maø saûn sinh ra cho thôøi

112 113


dieãn tieán ñoù lieàn vôùi daây dieãn tieán cuûa lòch söû ta, töø toáicoå ñeán giôø, noáí noù vôùi böôùc ñi hieän giôø vaø veà sau.

Chuùng toâi chaúng boû qua khoâng suy nghó kyõ caøngcaùi laäp tröôøng goác gaùc cuûa ta töø ñaàu theá kyû 20 naøy choñeán naêm 1939 laø ñaàu cuoäc theá-giôùi ñaïi chieán thöù hainaøy; laïi caùi laäp tröôøng goác gaùc cuûa ta trong giai ñoaïnraát nghieâm ngaët töø 1939 ñeán naêm 1950 ñaây; roài töø naêm1950 ñeán cuoái theá kyû 20 naøy naø sang theá1 kyû 21, chuùngtoâi cuõng ñaõ thaáy ñöôïc moái-manh vaø bôø coõi roõ-reät cuûanoù , ñaëc bieät treân chính trò, kinh teá vaø xaõ-hoäi cuûa töøngthôøi kyø.

Chuùng toâi ñaõ kieåm thaûo laïi vaø suy traéc ra vaênhoùa thuûy chuaån cuûa daân toäc hieän nay theá naøo, chuùng tacaàn ñoaùn ñònh cho noù moät tình chaát, giaù trò vaø trình ñoälaáy ñoù laøm xuaát phaùt ñieåm cho moïi söï nghieäp nay vaømai neáu chuùng ta caàn muoán coù moät böôùc chaéc chaéntreân moät quaõng ñöôøng maø chuùng ta caàn phaûi ñi, yeâucaàu coù moät choã baét ñaàu vaø moät choã ñeå ñi tôùí.

Phaûi quoác daân chuùng ta caàn coù baùt côm ñaày,manh aùo aám, ñôøi soáng vui, , vaän hoøa bình, böôùc ieánhoùa... Ngaøy nay moãi yeâu caàu ñoù phaûi ñaït tôùi baèng moätphöông thöùc naøo vaø söï ñaït tôùi ñoù treân moät hình thaùinaøo cuûa caùch-maïng vaø kieán thieát, moãi coâng vieäc gìmuoán coù moät phöông thöùc ñeå laøm tôùi moät hình thaùi naøo.Duø sao caùi neàn taûng kinh teá vaø keát caáu xaõ-hoäi cuûa moãidaân toäc qui ñònh ra vaø chæ thöøa nhaän nhöõng coâng vieäcnaøo thích hôïp vôùi töï mình.

Chuùng toâi tuyeät khoâng daùm vì caùi xaùn laïn cuûamoãi phöông trôøi rôùt laïi cho ta moät aùnh hoaøng hoân;

Chuùng toâi cuõng khoâng daùm vì caùi caáp lôïi cuûamoãi theá löïc thí boû cho ta moät thìa chaùo cuùng huyeãnhoaëc maø caû gan boû caùi loä tuyeán cuûa daân toäc mình ñem

laø Caùch maïng phaûi toaøn dieän, trieät ñeå vaø höôùng thöôïngñi ñoâi vôùi saùng taïo phaûi toaøn dieän, trieät ñeå vaø höôùngthöôïng. Taát caû nhöõng caên cöù hieän thöïc treân cho chuùngta moät lyù taéc, moät heä thoáng hoïc thuaät môùi laø chuû nghóaDUY DAÂN, laáy ñoù laøm chæ ñaïo nguyeân taéc cho coângcuoäc.

Chung toâi ñaõ khoâng nghó ñem moät chuû nghóanöôùc ngoaøi hay laâu ñôøi naøo ra chuïp vaøo ñôøi soáng quoácdaân, nhöng chuùng toâi cuõng chaúng nghó ñeà ra cuøng quoácdaân moät chính cöông, chinh saùch naøo heát, vì ñôøi soángquoác daân raát hoaït ñoäng neàn neáp, khoâng theå naøo mangñöôïc moät caùch maùy moùc nhöõng vaên baùc coå ra tìm choãnaøo maø ñoùng laïi caùc vôû tuoàng. Laïi vì ñôøi soáng quoácdaân raát thoáng nhaát, khoâng theå xeù leû ñöôïc maø mongñem moät vaøi ba chính saùch, chính cöông hay khaåu hieäu(giaûm thueá, boû sai) mang ra vaù víu vaø boå cöùu vaøo ñoøisoáng , moät khi ñôøi soáng quoác daân traûi qua moät chuyeånbieán seõ yeâu caàu nhöõng phöông naêng toaøn theå deã daøngchaúng seõ voâ vò laøm sao ? AÁy theá, caùi neàn taûng daân toäcngaøy nay khoâng theå xeù leû ñöôïc , chuùng ta caàn phaûi coùmoät Daân Toäc chuû tröông vaø moät Daân Toäc Chuû Nghóacuï theå, töôøng teá maø khoâng theå xeù leû ñöôïc.

Chöõ “giaûi phoùng” ñaõ haøm hoà khoâng coù moät bôøcoõi thieát thöïc, cuõng nhö nhöõng chöõ “töï do, baùc aùi” chælaø nhöõng phuï kieän cuûa coâng vieäc ngaøy nay. Caùi quannieäm caùch maïng cuûa chuùng ta phaûi cho aên saùt vaøo tínhchaát vaø thöïc theå cuûa nhöõng nhu yeáu thaät thieát thaân cuûadaân toäc bieåu hieän ra baèng nhöõng teân goïi cuûa caùc vieäclaøm coù maät thieát lieân heä vôùi nhau. Ngöôøi Vieät ta ngaynay coøn ñang toái taêm maët maøy döôùi boïn xaâm löôïc suoátmaët, khoâng coù dö ñòa ñaâu maø noùi quoác daân daân chuûnghóa hay theá giôùi chuû nghóa. Cuõng nhö ngöôøi Vieät tangaøy nay coøn ñang tuùi buïi chaân tay vaøo caàu soáng coøn,chöa coù thanh nhaøn maø caõi nhau suoâng veà hình thöùc

115118


aùp duïng moät chuû nghóa naøo ra thaønh moät chính cöông,roài mong thöïc hieän noù ra moät cheá ñoä cho daân toäc.

Chuùng toâi khoâng nhö moãi chính ñaûng naøo hyvoïng laáy hai phaàn traêm daân chuùng treân moãi giai taàngthieân leäch trong quoác daân ra laõnh ñaïo, xuùy ñoà 98 phaàntraêm quoác daân khaùc. Traùi laïi, chuùng toâi laáy caùi söùc loõivaø neàn goác 98 phaàn traêm quoác daân ñoù ra laøm chuû löïccuûa quoác gia, nhöng khoâng maït saùt 2% quoác daân khaùc.

Chuùng toâi nguyeän vì toaøn daân Vieät mang heátsöùc ra coáng hieán. Daân toäc hieän baây giôø vaø mai sau ñaây,moãi söï nghieäp naøo laøm ra ñeàu do caùi neàn taûng toái ñaïiña soá quoác daân vaø toaøn theå quoác daân ñoù laøm neàn taûngñònh ñoaït heát nhöõng phöông thöùc vaø hình thaùi.

Chuùng toâi chæ nhu-yeáu nhöõng nhu yeáu cuûa quoácdaân, hy voïng nhöõng hy voïng cuûa quoác daân , lyù töôûngnhöõng lyù töôûng cuûa quoác daân, nhöõng taâm lyù bình dieäncho ñeán nhöõng taâm lyù laäp theåcuûa quoác daân ñaùp döïngmoät caùi khuoân daùng trung thöïc cuûa taát caû ñôøi soáng lòchsöû hieän taïi noái vôùi töông lai cuûa daân toäc.

Lòch söû heát caû daân toäc treân theá giôùi cuõng nhölòch söû cuûa daân toäc ta, ñôøi soáng hieän thöïc cuûa caùc daântoäc treân theá giôùi cuõng nhö ñôøi soáng hieän thöïc cuûa daântoäc ta ñaõ chöùng toû roõ raèng: Taát caû nhöõng cöû ñoäng cuûamoãi daân toäc trong ngaøy thöôøng vaø khi laâm bieán ñeàuxuaát phaùt töø nhöõng xung ñoäng cuûa caùi lyù tính thöïc tieãncuûa ñôøi soáng thöïc theå raát thaønh thöïc, thieát caän vaø tinhmaãn. Caùi luaät taéc töï nhieân cuûa moãi daân toäc phaûi ñöùngdaäy beânh giöõ laáy soáng coøn, noái, tieán hoùa cuûa mình.Trong moãi tieàm löu sinh hoaït cuûa quoác daân, ta ñeàu nhaänthaáy söï thoáng nhaát caùc ñaûng phaùi coát ôû söï kieán laäpmoät chuû tröông hôïp lyù vaø ñöùng vöõng laøm moät tin töôûngcho moãi phaàn töû khoâng phaân chia treân moãi caùi nhoû nhaëtôû lyù luaän vôùi kyõ thuaät môùi ñöôïc.

Neáu chuùng ta, taát caû caùc ñoàng chí trong caùchmaïng thöû nghó ñem nhöõng chính kieán phöùc taïp cuûachuùng ta taåm nhuaàn vaøo thöù nöôùc “ñeå röûa” (bapteâme)tinh khieát cuûa caùi lyù tính thöïc tieãn, thuaàn chaân trongñôøi soáng thöïc theå vaø hoaït ñoäng cuûa quoác daân kia, taátchuùng ta ñaõ coù cô hoäi maø laïng giaûi nhau; ñoàng thôøineáu moïi söï vieäc cuûa chuùng ta luoân luoân ñöôïc chieáu roïibôûi söû theå nghieäm caùi aùnh saùng thöïc tieãn vaø thuaàn chaânño, taát tieán boä hôn nhieàu. Chuùng ta xin haõy hoïc taäp laáynhöõng xung ñoäng vaø lyù tính thöïc tieãn cuûa quoác daân .Söï xuaát thaàn baèng moãi caûm chieâu vaø hun ñuùc baèngmoãi lyù luaän khaùc nhau laøm xa chuùng ta ñi, taát nhieân söïtrôû laïi vôùi toaøn quoác daân seõ khít gaàn chuùng ta raát deã.

Ñuùng ôû treân söï thöïc hieåu mình, daãn moät vaïchñeán söï thöïc hieåu quoác teá, caùi vaïch ñoù aên khít vôùi caùivaïch daãn töø treân söï thöïc hieåu hieän ñaïi vôùi töông lai,chuùng toâi ñaõ döï kieán moät con ñöôøng cuûa daân toäc caûtreân caùch maïng vôùi kieán quoác. ÔÛ söï tìm thaáy con ñöôøngño, noù choû môû cho chuùng toâi moät phöông höôùng vaø moätlyù töôûng . Söï noái lieàn caùi thöïc teá cuûa quoác daân vôùi caùiyù nieäm daân toäc vaø söï theo doõi töø taâm lyù bình dieän ñeántaâm lyù laäp theå cuûa quoác daân; nhöõng vieäc ñoù laïi coønbaûo roõ cho chuùng toâi hieåu bieát nhöõng vieäc laøm taát yeáutrong moïi caùi quaù trình ñi leân treân con ñöôøng soáng lòchsöû vaø soáng quoác daân cuûa Vieät.

Cho neân caùi chính trò phöông chaâm cuûa chuùngtoâi laø caû nhöõng nhaän thaáy vöøa keå treân, toùm laïi trongcaùi chuû rröông toái caän cöùu nöôùc giöõ noøi (cöùu 1nöôùc,toàn chuûng) maø Phan Saøo Nam tieân sinh ñaõ di chuùc laïicho chuùng toâi taát caû. Töø caùi chuû tröông gaàn nhaát ñoù ñeåñi laøm moät lyù töôûng xa hôn laø xaây ñaép toaøn boä moät sinhmeânh theá heä keát hôïp vôùi toaøn boä moät daân toäc vaên hoùatheá heä cho nöôùc noøi Vieät. Trong moät quaù trình laøm luïngño, chuùng toâi tuaân theo moät cöông lónh hai taàng ba maët

116 117


daân chuû naøo ñöôïc.

Caùi khoå taâm nhaát cuûqa chuùng ta laø phaûi taäp trungsöùc löïc vaøo “cöùu quoác toàn chuûng”. Cöùu laáy nöôùc nhaø,nghóa laø tranh ñoøi laïi chuû quyeàn veà mình, caùi chuû quyeànñoù phaûi caên baûn vaø chaân chính veà ôû mình töï quyeát vaøtöï trò, töï laäp, khoâng theå duøng hình thöùc “giaû ñoäc laäp”hay chuû quyeàn söùt meû naøo toàn taïi. Caùi haøm nghóa ñoùñi ñoâi vôùi haøm nghóa giöõ laáy noøi gioáng cho thuaàn tuùy, yùnoùi tìm heát caùc phöông thöùc vaø phöông phaùp kieán laäpmoät hình thöùc vaø moät hình thaùi chính trò naøo thöïc coùtheå laøm cho daân chuùng ñöôïc soáng coøn moät caùch roängraõi (töï do), ñaày ñuû (bình ñaúng), vui veû (baùc aùi) , tieán boä(vaên minh) .

Hai coâng vieäc aáy cuøng laøm vì noù maät thieát lieânheä vôùi nhau, cuõng nhö noùi khoâng coù moät noøi gioáng thìlaøm gì noùi ñeán coù moät quoác gia. Ví thöû, ôû boä phaänTrung, Nam, Baéc nöôùc nhaø, moãi boä phaän laïi moät gioáng,ba gioáng ñoù coøn noùi gì laäp moät trung taâm cöùu nöôùc?Moät chuû quyeàn ñaët döïng leân khoâng caên cöù vaøo daân toäcnguyeân taéc, khoâng coù moät chuû löïc ñeå duy heä caùi chuûquyeàn ño, laáy ai maø noùi quoác gia.

Cho neân coâng vieäc ñi sau ñoù khoâng phaûi laø giaûnñôn, chæ tính ñeán laäp moät chính phuû hay moät cheá ñoä,maø toaøn boä caùi söï nghieäp sinh meänh cuûa daân toäc tunghôïp vôùi toaøn boä caû theå heä vaên hoùa cuûa daân toäc phaûigaây döïng, vun troàng saùng taïo neân , laøm cho daân toäc coùcaû naêng löïc soáng, coøn, noái, tieán, hoùa treân caùi neàn taûngthöïc theå moät sinh hoaït chaéc chaén vaø ñaày ñuû laïi phuø giöõcho caùi sinh hoaït ñoù moät caùch thöïc saùng suûa vaø myõmaõn; ñaáy laø sinh meänh vôùi vaên hoùa, hai thöù laø moätthoâi.

Vaäy ñeå thích öùng vôùi söù meänh lôùn lao treân coângcuoäc caùch maïng cuûa chuùng ta phaûi toaøn dieän töø nhaân

maët thöïc cuûa noù roài, nguyeân nhaân cuûa noù cuõng nhö keátquaû cuûa noù theá naøo , ta khoâng khoù maø ñoaùn ñònh ramoät caùch quaù roõ-reät . Baây giôø chuùng ta caøng hieåu raèngmoãi moät söï phaân tích , moãi moät coâng cuoäc theá-giôùi, neáuñem con maét chuû quan cuûa moãi moät chuû nghóa ra maønoùi baäy ñeàu sai laàm heát .

Söï thaát baïi ñau ñôùn töø xöa tôùi nay cuûa caùc cuoäcvaän ñoäng caùch meänh cuûa caùc daân toäc nhoû yeáu ñeàu doôû söï huyeãn hoaëc moïi lôøi tieân tri hoïc thuyeát, hay moïi lôøihöùa heïn chính saùch ñoù, khoâng töï tìm laáy ñöôïc moätphöông höôùng vaø con ñöôøng quyeát ñònh cuûa töï mìnhmôû ra moät cuoäc ñaáu tranh chính xaùc.

Laäp tröôøng cuûa chuùng ta cuõng nhö laäp tröôøngcuûa moïi daân toäc nhoû yeáu phaûi tu chænh laïi. Troâng caùinguyeân nhaân cuûa cuoäc chieán tranh naøyvaø keát cuïc thöïcteá cuûa noù , cuõng nhö troâng ñeán nhöõng lyù töôûng chieánhaäu phoâ baày ngoaøi maët cuûa noù phaûi xem baèng con maéthieän thöïc, con maét bieát chòu traùch nhieäm vôùi vaän meänhcuûa noøi gioáng môùi ñöôïc.

Sôû dó loaøi ngöôøi coù chieán tranh cuõng nhö trongcuoäc chieán tranh naøy, ngöôøi ta coøn sôï moät caùch raát coùlyù do , seõ coù nhöõng cuoäc chieán tranh quy moâ to taùt nöõaseõbuøng ra ñi sau nöõa, chæ vì khoâng phaûi bôûi loaøi ngöôøingu xuaån quaù, hay bôûi loaøi ngöôøi anh huøng qua, thöïcbôûi döôùi ñaùy taàng theá giôùi coøn nhieàu aùp böùc quaù vaønhieàu baát bình quaù maø neân.

Thuaàn tuùy cuoäc chieán tranh naøy chæ laø ñeá quoácchuû nghóa tranh baù chieán, khoâng phaûi chaân chính vìnhöõng maâu thuaãn cuûa tö baûn vôùi lao coâng , cuûa thöïcdaân vôùi ñeá quoác maø ra, hay cuûa ñeá quoác chuû nghóa vôùicoäng saûn chuû nghóa maø ra. Ñích xaùc laø bôûi theá cho neântheá giôùi coøn coù lyù do sôï chieán tranh nöõa, bôûi nhöõngmaâu thuaãn kia chöa thaønh thöïc hay coøn tieàm phuïc töï

119122


chuûng sinh hoaït chính trò, kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa choñeán moïi thöù gì , töø moïi caùi höõu hình ñeán voâ hình, töømoïi caùi raát nhoû ñeán caùi raát 1to, töø moïi caùi raát thaáp ñeáncaùi raát cao.

Coâng cuoäc caùch maïng cuûa chuùng ta coøn phaûitrieät ñeå, töø ñaàu cho ñeán cuoái ñöøng laøm dôû dang, töø thaátbaïi laøm cho ñeán thaønh coâng quyeát chôù naûn chí, töø ngoïnñeán goác chôù coù löûng lô, töø hình thöùc ñeán noäi dung tuyeätkhoâng phuø dieãn.

Laïi caùch maïng cuûa chuùng ta phaûi höôùng thöôïng, töø hieän taïi phaûi troâng veà töông lai, chôù coù ñeå vaänmeänh cuûa chuùng ta daät luøi, töø baûo coå phaûi laøm cho tieàntieán, chôù ñeå vaên minh cuûa ta thoaùi boä.

Cho neân phaù hoaïi, chuùng ta phaûi bieát döï tröôùccho noù moät cöïc haïn tuyeán, laáy saùng taïo maø chuaån bòcho quoác daân moät chuyeån di truïc veà kieán thieát. Caùchmaïng ñaõ nhö treân , saùng taïo cuõng khoâng theå thieáu moätphöông dieän vaø moät tính chaát naøo ñöôïc. Troïng yeáu nhaátlaø laøm sao cho caùch maïng vôùi saùng taïo cuûa chuùng tamaõi sau beàn vöõng ñöôïc treân con ñöôøng höôùng thöôïng.Ta haù chaúng thaáy caùch maïng cuûa theá giôùi töøng chöùngtoû cho ta hay raèng caùch maïng coù theå daät luøi ñöôïc ñaáyö! Vaán ñeà ñoù quan heä ôû nhö chuû tröông maø hôn nöõa ôûnhö chuoâi naém.

Caùi chuû tröông coù thieát thöïc, ñeå laøm ngay thöïcñöôïc coù böôùc ñi roõ reät, coù bôø coõi chaéc-chaén, coù neàntaûng vaät chaát, coù caên cöù xaõ-hoäi, coù boái caûnh quoác teá,caùi chuû tröông ñoù cöù töøng böôùc maø thöïc hieän ra khoângdöùt höôùng thöôïng moät caùch oån tieän vaø khoâng lung laycaû veà lyù luaän vôùi thöïc tieãn.

Nhöng maø ñeå laøm ra caùi chuû tröông kia, chuoââinaém phaûi laø nôi quoác daân, thöïc coù töï löïc maø naém giöõlaáy, suy ñoäng laáy. Neáu chuoâi naém ôû moät keû ñoäc taøi hay

nhaø lónh ñaïo, hoaëc giaû ôû moät giai caáp ñaëc thuø soá ít (nhötrong tröôøng hôïp daân toäc ta) theá taát ôû moät caùi baïo ngöôïccuûa duïc voïng , ôû moïi caùi phuø baïc cuûa ñaïo ñöùc, ôû moïicaùi thaát thoá trong haønh vi, vaø ôû moïi caùi ngoâng cuoàngtrong kieâu ngaïo; khoâng nhöõng caùch maïng coù theå ñeåcho vong quoác, caùt cöù, hoaït ñaàu quyeát ñònh raèng khoângtheå naøo höôùng thöôïng ñöôïc.

Cho neân muoán cho daân chuùng xaùc thöïc naém giöõñöôïc caùi chuoâi naém cuûa caùch maïng, ñieàu kieän treân heátlaø yù thöùc caùch maïng vaø vaên hoùa caùch maïng phaûi ñeåthaám nhuaàn saâu saéc trong ñaùy taàng. Nhö hoaøn caûnhchuùng ta ngaøy nay, ít nhaát phaûi gieo raéc trong taâm lyùquoác daân ñeå phuï giuùp cho nhöõng xung ñoäng cuûa lyù tínhthöïc tieãn cuûa quoác daân coù moät phöông höôùng vaø ñöôøngloái chính ñaùng taát caû nhöõng cô baûn khaùi nieäm cuûa ñôøimôùi baèng nhöõng nguyeân taéc raát deã daõi, giaûn quaùt, thuaàntuùy, tinh thaønh, thieát thöïc vaø tieàn tieán. ÔÛ ñaây, chuùng toâixin ñeà ra maáy ñieàu naøy:

1- Duøng ñaáu tranh baèng moïi maët, saét maùu (vuõlöïc) cuõng nhö baèng ñaàu oùc (chính trò) raát gay gaét ñeåñaït tôùi muïc ñích cöùu nöôùc vaø giöõ noøi.

2- Duøng daân chuùng baèng moïi hình thöùc coõi goácmaø daân chuùng töï yù toå chöùc kinh teá vôùi sinh hoaït cuûa töïmình raát chaët cheõ ñeå ñaït tôùi ñôøi soáng tieán boä.

3- Duøng caàn lao baèng moïi gaéng söùc suoát maëtcuûa daân chuùng töï ñoäng, laøm neân ñeå duïng doõi moät sinhmeänh laâu daøi cho daân toäc.

4- Duøng saùng taïo baèng moät theå nghieäm trongthöïc tieãn vaø sinh hoaït maø ra ñeå vun troàng moät vaên hoùasaùng suûa cho noøi gioáng.

Cuoäc chieán tranh theá giôùi laàn naøy ñaõ dieãn tieánñeán moät giai ñoaïn noù laøm cho chaân chính boäc loä caû

120 121


noù seõ daàn ñaø lôùn leân ñeå gaây chieán tranh sau chieán tranhnaøy. Theá giôùi coù muoán heát chieán tranh phaûi giaûi quyeátôû vaán ñeà naøy ñaõ:

1- Laøm sao cho caùc daân toäc gaàn tuyeät dieät phaûiphuïc höng cho heát baát bình?

2-Lam sao cho caùc daân toäc ñang bò aùp baùch ñöôïccôûi môû ra cho heát baát bình?

3- Laøm sao cho giai caáp bò ñeø neùn ñöôïc côûi môûra co heát baát bình?

4- Laøm sao cho caùc daân toäc nhoû yeáu ñöôïc baûochöôøng döôùi moät cheá ñoätöï do ôû trong theå cheá taäp ñoaønan toaøn cuûa töï do?

5- Laøm sao cho xaõ-hoäi chæ coøn keát caáu baèng moätgiai caáp khoâng giai caáp?

6- Laøm sao cho caùc daân toäc nhoû yeáu coù ñöôïcvaên hoùa rieâng cuûa töï hoï? Laøm sao caùc chính cheá ñöôïchôïp lyù hoùa?

AÁy theá, cho neân daân toäc ta phaûi töï quyeát moätphöông höôùng vaø con ñöôøng ñoäc ñaëc bôûi lòch söû vaø vaánñeà theá giôùi quy ñònh neân, khôi roùt laïi cho ta ñeå caàusoáng, coøn, noái, tieán, hoùa, caàn phaûi ñi theá naøo vaø caùchnaøo. Chuùng ta khoâng theå laøm ñuoâi cho baát cöù moät ñeáquoác chuû nghóa naøo ñeå töôûng caàu noù thí boû cho moät caùi“heïn ñoäc laäp naøo” hay “giaû ñoäc laäp” naøo. Vì theá choneân Maët Traän Goác nöôùc noøi cuûa nhaân daân ta phaûi toåchöùc neân, quyeát taâm nhaèm höôùng soáng cuûa töï mình ,tröôùc heát baèng söùc mình vaø maùu mình, tranh ñoøi vôùibaát cöù moät ñeá quoác chuû nghóa naøo.

Ngay nay tröø Nhaät vaø Phaùp laø hai keû thuø soá moätcuûa chuùng ta, ñang giaøy voø, gieát troùc, aùp böùc chuùng tatrong traêm naêm nay khoâng keå sao cho xieát ñau nhuïc

chuùng ta ngaøy nay, nhöõng nguyeân taéc ñeå chæ daét chochuùng ta ñeán thaønh coâng , chuùng toâi coù theå cam-ñoanbaûo chöôùng raèng: Chæ mang nhöõng baøi hoïc cuõ coøn gaànñaây trong hai kyø “Saùt Thaùt” (Traàn - Nguyeân chieán tranh), Bình Ngoâ(Leâ Lôïi) cuõng thöøa ñeå laøm vieäc, sung thöïcnoù baèng nhöõng lyù luaän , toå chöùc vôùi kyõ thuaät hieän ñaïi.Caùch maïng cuõng nhö heát moïi vieäc, theá giôùi chæ chochuùng ta hay ñöôïc nhöõng tính phoå thoâng vôùi nhöõng tínhtoùm taét, tuyeät khoâng theå coáng hieán cho chuùng ta ñöôïcnhöõng ñieàu chæ baûo ñaëc bieät vaø thieát thöïc baèng töï thaâncuoäc soáng lòch söû cuûa daân toäc chuùng ta ñaõ traûi qua treânthöïc teá vaø hieän taïi.

Vieäc laøm cuûa chuùng ta ñi theo vôùi nhöõng nguyeântaéc quaù sô löôïc maø chuùng toâi ñaõ keå treân cuõng caàn ñembaøy toû vôùi quoác daân.

Chuùng toâi ñaõ troâng thaáy nhöõng thoùi quan lieâuvaø nhöõng caùi toâi voâ yù thöùc trong nhieàu ñaûng veà giaø maøthôøi gian ñang ñaøo thaûi; sôû dó caùi hoaøn caûnh khoù khaênvoâ cuøng cuûa hieän nay ñi ñoâi vôùi loøng meät nhoïc , chaùnchöôøng cuûa noâ leä söû nöôùc ta. Chuùng ta caàn phaûi luoânluoân ñem nhöõng khí löïc môùi vaøo, tieâm khôûi cho soángcoøn ngaøy moät daøo daït duõng khí, nhöõng khí löïc môùi ñoùôû trong nhöõng caùch thöùc laøm vieäc thöïc môùi cuûa caùchmaïng Laïi nöõa, ñôøi nay laø ñôøi toå chöùc, lyù luaän vaø kyõthuaät ñi ñeán toái cao ñoä cuûa khoa hoïc vaên minh, caùi luaättaéc öu thaéng lieät baïi khoâng theå traùnh ñöôïc cho moïi daântoäc ñem so saùnh toå chöùc, lyù luaän vaø kyõ thuaät vôùi caùcdaân toäc khaùc. Chuùng toâi bao giôø cuõng ñaêm-ñaêm laáy ñoùlaøm lo.

Chæ coù moät nhaõn quan to lôùn môùi ñeû ra ñöôïcmoät phöông chaâm dai chaéc, moät phöông chaâm dai chaécmôùi ñeû ra ñöôïc moät chính saùch hôïp toaùn maø thuû ñoaïnthích hôïp phaûi ñi sau moät chính saùch hôïp toaøn. Chuùngtoâi noùi raèng: Neáu ít nhaát khoâng coù ñöôïc moät keá hoaïch

123126


vaø thaûm thöông; Ngoaøi hai keû thuø ñoù ra, thöïc taïi chuùngta ngaøy nay chöa theå vaø ñöùng voäi vaøng töôûng ñeán thaânai vaø baøi ai voäi. Mình laø chuû theå baïn hay ñòch chæ laøngoaïi the å.

Tröôùc maét ta, nhöõng keû khoâng chuyeân vaøo vieäcgoác, töôûng ñi yû laïi vaøo ngöôøi, mong ngöôøi chia côm xeûaùo cho thaät laø ngu xuaån, voâ lieâm sæ, noâ leä. Neáu chæ coùchuyeân vaøo yû laïi ñeå maø khoâng moät chuùt cô sôû trongquoác daân, daàu coù danh nghóa cuûa caùch maïng, maø chælaø mua baùn thöïc theå cuûa gioáng noøi, thaät laø baùn nöôùc,vieät gian, quan lieâu; nhöng maø goïi nhöõng cuoäc giaothieäp khoâng danh döï ñoù laø “caùch maïng ngoaïi giao” thìchoaùng loän quaù.

Sôû dó goïi laø caùch maïng ngoaïi giao, chuùng toâithieát nghó: Tröôùc heát “caùch maïng ngoaïi giao” laø quoácdaân duøng thuû ñoaïn vaø haønh vi caùch maïng maø xieån ñaïtcaùi giaù trò vôùi caùi yeâu caàu ngoaïi giao cuûa mình ñeå ñaïttôùi muïc ñích toái cao cuûa nöôùc noøi treân phöông dieän caùchmaïng.

Ñoàng thôøi caùch maïng ngoaïi giao, noù coøn töùc laøchuaån quoác phoøng ngoaïi giao maø ñoàng thôøi laø chuaånquoác daân ngoaïi giao. Phaûi goïi laø chuaån, vì thöïc taïitreân coâng phaùp, chuùng ta chöa coù nöôùc, coù daân haún ñeåmaø ngoaïi giao; nhöng maø goïi ñöôïc laø quoác phoøng vìchuùng ta caàn phaûi ñöùng treân laäp tröôøng goác gaùc cuûalòch söû, beânh vöïc caùc quyeàn lôïi, tö caùch, giaù tròvaø danhdöï cuûa daân toäc treân lòch söû, ôû ñoù chuùng ta ñöøng töôûnglaàm laø phoøng bò neáu klhoâng töôûng laàm caùi vieäc ñoåøi chuûlaøm toâi (dòch chuû taùi noâ). Caùch maïng quyeát khoâng coireû quoác theå ñeán ñoù maø goïi laø thuû ñoaïn.

Laïi nöõa, coøn goïi laø quoác daân, vì tuyeät khoângtheå laáy danh nghóa cuûa caû moät daân toäc ñeå ñi “ngoaïigiao”cho rieâng moät ñaûng, hy voïng laáy löïc ngöôøi ngoaøi

heùt ra löûa vôùi daân chuùng , ñoàng thôøi phaûi nhaän chaâncoâng vieäc caùch maïng thaàn thaùnh vaø lôùn lao naøy laø moätcoâng cuoäc quoác daân, tuyeät khoâng phaûi söï aên löông vaøchòu chæ huy, vôùi laïi thuø phuïng ñeå giao thieäp laáy sinhhoaït tröôùc cua moïi ñaûng naøo, maëc daàu quoác daân caùchmaïng thaät khoâng ñi ñoâi vaø khoâng dung cho noù nhöõnghình thöùc “caùch maïng cuûa ngheà nghieäp” vaø “caùch maïngcuûa thaønh kieán”.

Chuùng toâi khoâng queân raèng ñoái ngoaïi phaûi nhövaäy maø ñoái noäi ñoái vôùi caùc daân toäc nhoû hôn mình, chuùngta phaûi tuyeät ñoái tuaân theo daân toäc nuyeân taéc, toân troïngsöï soáng, coøn, noái, tieán, hoùa, vaø vaên minh cuûa hoïcuõngnhö ta.

Chuùng ta phaûi kieân quyeát ñeà ra caùi chính saùchñoàng ñaúng, hôïp taùc, lieân phoøng, cuøng soáng vaø giuùptieán. Chuùng ta ñaõ ñöôïc theå nghieäm lòch söû 4000 naêmtranh ñaáu laáy soáng, coøn, noái, tieán, hoùa vaø toå hoàn, laïiñöôïc theå nghieäm caû hai cuoäc theá giôùi chieán tranh roài.Nhöõng baøi hoïc ñoù, chuùng ta phaûi tieáp thuï laáy nhöõngchæ baûo vaø kinh nghieäm, Chuùng ta khoâng queân nhöõngñau ñôùn cuûa chuùng ta maø côûi môû heát nhöõng ñau ñôùncuûa ngöôøi khaùc.

Laïi hình theå ñaõ qui ñònh cho chuùng ta moät cuoäctaäp ñoaøn an toaøn cho ñeán caû moät cuoäc taäp ñoaøn caùchmaïng chung cuûa taát caû caùc daân toäc nhoû yeáu ôû VieãnÑoâng naøy laø taát yeáu cho töï ta vaø caùc gioáng noøi cuøng soáphaän vôùi ta, ñeàu muoán ñöôïc coù aùnh saùng cuûa soáng coønvaø tieán hoùa, ñaây laø con ñöôøng chung cuûa moïi daân toäcnhoû yeáu nöõa.

Lòch söû ta coù moät ñaëc ñieåm hôn heát theá giôùi; caùiñaëc ñieåm ñoù theå hieän ra treân caùc theá kyû baèng moät daâychuyeàn tieáp cuûa daân toäc caùch meänh. Cho neân noùi ñeánhình thaùi, phöông thöùc vaø phöông phaùp caùch maïnh cuûa

124 125


caùch maïng töøng thôøi kyø 30 naêm vaø moät phöông löôïckieán quoác 500 naêm thì caên baûn khoâng sôø moù vaøo ñaâumaø laøm ñöôïc vieäc.

ÔÛ ñaây vôùi söï taän tuïy nghieân cöùu khoa hoïc cuûachuùng toâi maø phaùt minh ra “Döï Keá Caùch Maïng”. Chuùngtoâi mong laáy ñoù laøm moät vuõ khí coù hieäu löïc vaø vieânmaõn nhaát ñeå ñaùnh ñoå keá hoaïch chính trò cuûa nhöõng keûñòch hieän tuyeät ñoái sieâu vieät hôn ta caû veà tinh thaàn vaøvaät chaát. “Coâng taâm vi thöôïng”, taâm ñaây laø chaâm ñoáicaùi thaønh töïu toái cao cuûa khoa hoïc maø noùi, chuùng ta ñeåmaø phaù quaân ñòch, tinh thaàn, vuõ khí cuûa chuùng ta phaûihun ñuùc leân cuõng baèng caùi thaønh töïu toái cao, cao hônquaân ñòch moät truø ñeå maø thaéng noù.

Chuùng ta ñem duõng caûm, ñem “döï keá caùch maïng”ra laøm vieäc, taát caû nghieân cöùu cuûa giaùo duïc vôùi caùchmaïng, y theo moät vieãn kieán, ñi töøng böôùc chaân coù keáhoaïch saün saøng. Keá hoaïch ñoù thaønh laäp treân söï naémgiöõ heát ñöôïc taát caû nhöõng thôøi theá, hình theå, cô theåvaøcaûnh theá thöïc taïi maø xeáp ñaët ra, chæ ñaïo cho heát caùc côcaáu, chuaån bò vaø thöïc tieãn ñöôïc vöõng chaéc maø tieánhaønh. Ñeå thích öùng cho “döï keá caùch maïng”, taát caû lyùlöan vaø thöïc tieãn cuûa cao thaâm coâng taùc, döï keá thoángcheá vcaø khoa hoïc quaûn lyù ñaõ saùng ñònh ra baèng baohoïc lyù vaø kinh nghieäm caùc maët khoa hoïc maø keát tinhneân. Moïi coâng vieäc nbeáu laøm treân neàn taûng cuûa khoahoïc vaø soá hoïc, taát caû nhöõng caùi ño ñeå xuùc tieán kyõ thuaätlaøm vieäc vaø thay ñoåi khoâng khí laøm vieäc trong caùchmaïng, kieán laäp nhöõng lyù-luaän cô-caáu thaät khoûe khoaénvaøtieán boä trong caùch maïng. Chuùng toâi tin neáu caùchmeänh chuùng ta khoâng thaønh coâng baèng noù, thì ít nhaátnoù cuõng laø moät kích thích lôùn treân giai ñoaïn naøy.

Moãi cuoäc quoác daân vaän ñoäng coù caùi ñaëc ñieåmlaø toaøn daân ñeàu noåi daäy, laáy saøo, gaäy, dao, caøy, ra thaycho suùng ñaïn maø gieát giaëc treân thôøi naøy, xuùc tieán caùi ù

Duy Daân Ñaûng toaøn theå kính caån tuyeân ngoân.

Ngaøy 1 thaùng 1 naêm 1943 taïi Hoøa Bình

Thay maët toaøn theå Toång Ñaûng Boä,

Thaùi Dòch Lyù Ñoâng A

Traïng Trình Nguyeãn Bænh Khieâm

127130


thaân theá lôùn lao vaø suoát maët ñoù raát caàn maø chính hôïpvôùi thôøi cô. Chuùng toâi mong vôùi söùc löïc mong manhcuûa chuùng toâi ra laøm, hieäp söùc vôùi coâng vieäc to taùt cuûacaùc ñaûng ñaõ laøm, caùi muïc tieâu hien taïi cuûa chuøng tahaõy taäp trung vaøo söï thöùc tænh daân chuùng, thöïc hieäncoâng vieäc ño, hôn laø loâi keùo quaàn chuùng veà rieâng theálöïc mình. Caùi ñaáu tranh cöông lónh cuûa chuùng toâi chuùtroïng vaøo ñoù laøm toái cao ñeå ñi ñeán söû thöïc hieän noù,chuùng toâi chuaån bò ñaõ laøm, hieän ñang laøm vaø coøn laømbaèng taát caû nhöõng phöông phaùp caàn duøng trong khi söïtoå chöùc vuõ löïc vaø ñoaøn theå cuûa daân chuùng coi troïnghôn laø Toå Ñaûng.

Chuùng toâi vôùi caùch maïng vaø kieán quoác , ñaõ ñeànghò cuøng quoác daân moät keá hoaïch, toaøn theå vaø kyõ caøngthoáng nhaát maø khoâng xeù leû. Nhö treân noùi taát caû quy moâñoù , chuùng toâi ñaõ xuaát baûn vaø ñang tieáp tuïc xuaát baûncuoán Vieät Duy Daân Chuû Nghóa Q!öôùc Saùch Ñaïi CöôngThaûo AÙn Toaøn Pho bao quaùt heát thaåy caùc vaán ñeà vôùinhöõng phöông aùn taát yeáu, giaûi thích vaø baøy toû roõ reätnhöõng vaán ñeà vaø phöông aùn ñoù, maø tieác ôû baûn TuyeânNgoân naøy chuùng toâi khoâng theå ñem qua maø noùi quacho suoát heát caû, ngay ñeán caùi phc löôïc cuûa cuoán saùchñoù nöõa. Hy voïng quoác daân coù nhieàu ñieàu troû baûo , tusöûa vaø boå sung cho chuùng toâi. Neáu cuoán saùch ñoù chaúngphaûi laø nam chaâm cuûa nöôùc noøi trong thôøi ñaïi naøy, ítnhaát haún noù cuõng laø moät boä taøi lieäu ñeå tham khaûo chomoãi ai coù chí caàu hoïc vaø caàu laøm.

Chuùng toâi tin raèng: tröôùc thôøi theá naøy ñaây. ngöôøidaân Vieät chuùng ta ai haún trong ñaùy loøng ñeàu caûm giaùcsaâu saéc thaáy chuùng ta ñang, saép vaø seõ phaûi coù moät cöûñoäng quyeát lieät naøo, noù côûi môû thôøi ñaïi , gaây döïng chaùuconvaø röûa nhuïc cho Toå Tieân. Chuùng ta haún thaáy caùi hyvoïng lôùn lao nhaát cuûa loaøi ngöôøi ôû laïi trong cuoäc ñaõiloïc ñôøi ñôøi caùc noøi gioáng.

Chuùng toâi coøn tin raèng : Tröôùc maét chuùng ta baâygiôø ñaây tyhôøi gian noâ leä ñaõ qua 100 naêm , caùi thôøi kyøphuïc höng maø khoán khoù nhaát nay chæ cuõng coøn troïnveïn 7 naêm , töø nay cho ñeán naêm 1950 ñeå quyeát ñònh vaøthöû thaùch caùi gaéng söùc cuûa gioáng noøi. Söï soáng coøn haydieät vong seõ chöa ñònh haún vaän meänh mình trong töø giôøtôùi cuoái heát theá kyû 20. Thôøi gian ñi vöôït daân toäc ta quaù,haõy mau mau gaéng sdöùc chuû quan maø ñi kòp, neáu khoângñi vöôït ñöôïc khaùch quan, chæ coù theá chuùng ta môùi mongsoáng coøn vôùi aùnh saùng.

Chuùng toâi laïi tin raèng: Baûn ñaûng ñeå thích öùngvôùi nhieäm vuï vaø hoaøn caûnh ñaëc bieät trong giai ñoaïnnaøy, ñaët Toái Cao Ñaûng Boä ra, caùi söù meänh chuû yeáu laøñeå cuøng caùc ñaûng ñoàng chí cuøng goùp söùc maïnh vaøocoâng cuoäc thaàn thaùnh cuûa quoác daân. Caùi coá gaéng cuûachuùng ta vì Toå Quoác, Chính nghóa, Lyù töôûng. Nhaân caùchvaø danh döï theà seõ quyeát ñöôïc beàn dai, maëc daàu cayñaéng, khoâng phuï laøm daân cuûa nöôùc noøi, laøm ngöôøi cuûathôøi ñaïi.

Ñaû giaûo Nhaät, Phaùp!Phuïc Höng Vieät!

Chuùng toâi coøn tin nöõa raèng : Côø Lau Vaïn Thaéng, Saùt Thaùt chaøm vai, ngaøy Bình Ngoâ oanh lieät, buoåi MeâLinh oai huøng, traän Ñoáng Ña röïc-rôõ vôùi nhöõng ngaøyCaàn Vöông khôûi nghóa seõ dieãn laïi treân ñaát nöôùc chuùngta baèng moät quy moâ suoát heát vaø moät keát quûa thaéng lôïiôû kyø naøy, cô ñoà phuïc höng seõ kieán laäp leân baèng loøngyeâu vôùi maùu ñaøo, baøn tay vôùi moà hoâi, boä oùc vôùi saùngtaïo, nhöõng yeáu toá ñoù coøn laø nhöõng khôûi ñieåm cuûqa heátmoïi daân toäc vaên minh.

Chuùng toâi thaønh khaån vaø tín ngöôõng döï chuùcnöôùc noøi Vieät chuùng ta muoân muoân naêm, caùch maïngthaønh coâng vaø phuïc höng huøng traùng.

128 129


Tuyeân NgoânTuyeân NgoânTuyeân NgoânTuyeân NgoânTuyeân Ngoân cuûa

Duy Daân Hoïc Xaõ

Söï tranh ñaáu naûy maøm töø ñoù laøm daân toäc lôùnlao vaø saùng laùng leân sau moãi ñeâm ñen uaát öùc, maø ñôøisoáng môùi cuõng töø ño maø xaây döïng leân treân nhöõng neàntaûng cuûa moãi hình theå môùi

Caùi böôùc ñi baây giôø ñaõ quyeát ñònh. Chuùng tabaét ñaàu laøm töø “cöùu nöôùc giöõ noøi” , traûi qua moät quaõngñöôøng caùch maïng laãn saùng taïo vöøa suoát maët, trieät ñeåmaø phaûi ñöa ñeán höôùng thöôïng ñeå ñaït tôùi söï gaây troàngxaây ñaép toaøn boä moät sinh meänh theå heä vaø toaøn boä moätvaên hoùa theå heä, tom goùp laïi moät theå cho daân toäc.

Cho neân ngaøy nay cho tôùi ngaøy mai, taát caû caùcsuy nghó, caûm giaùc, noùi naêng, vieäc laøm heát thaûy ñeàulaáy muïc ñích ñoù laøm toái cao vaø thaàn thaùnh maø ñi leân ,huøng traùng vaø beàn maïnh.

Theá kyû môùi ñem ñeán moät hình theå môùi , gioù Myõmöa AÂu vôùi buoân baùn, boùc loät vaø chieán tranh mang lieànñeán cho ta moät khích thích môùi.

Nhöõng tinh thaàn, coâng cuï vaø vuõ khí môùi ñöa vaøotay chuùng ta, moät khích thích môùi, chuùng ta naém laáy, töïñi ñaû phaù , côûi buoâng vaø môû mang moät coõi ñaát môùi treânyù thöùc trieát hoïc traøn khaép vaø aên saâu muoân theå laøm baèngsöï tìm leõ thöïc cuûa söï thöïc treân söï thöïc . Moät leõ soángmôùi vôùi nhöõng chuyeån vaän môùi trong xaõ hoäi vaø theá giôùimaø thöùc tænh moïi daân toäc.

Haõyñöùng daäy baèng nhöõng coâng cuïvaø vuõ khí ñoùtöï mình quyeát laøm ñôït soùng cuûa töï mình.

Döôùi söï khích thích môùi naøy, chuùng ta ngoaøi moïicoâng vieäc lôùn lao nöõa, laø ñi khai thaùc moät yù thöùc môùicuûa chuùng ta treân con ñöôøng lòch söû cuûa daân toäc. Chuùngta muoán kieán thieát moät neàn Daân Toäc Hoïc Thuaät ñeå choñi ñoâi vôùi cuoäc Daân Toäc Caùch Maïng maø môû ñôøi soángtöông lai .

131134


Tuyeân Ngoân Tuyeân Ngoân Tuyeân Ngoân Tuyeân Ngoân Tuyeân Ngoân cuûa

Duy Daân Hoïc Xaõ

Noøi gioáng Vieät ta, ñôøi ñôøi vaät loän laáy ñoäc laäp vaøñaõ ñôøi ñôøi töøng ñaõ tôùi muïc ñích ñoù. Chæ duy chuùng ta,treân lòch söû cuõng nhö veà töông lai , bao giôø cuõng giöõñeàu con ñöôøng chính trò rieâng bieät.

Khaù tieác nhöõng gaéng söùc cuûa toå toâng chuùng tachöa bao giôø mang ñöôïc noøi gioáng nöôùc nhaø töï ñöùngleân moät laäp tröôøng sieâu nhieân caû. Coá nhieân nhöõngnguyeân nhaân vaaät chaát vaø hình theå aûnh höôûng nhieàulaém.

Nhöng caùi nguyeân nhaân chuû yeáu laø bôûi chöa döïngdoõi ñöôïc moät neàn vaên hoùa ñoäc laäp phuø giuùp cho yù thöùcñoäc laäp saün coù, phaùt huy heát möùc daân toäc tính, daân toäctình, daân toäc chí cuûa ta ra, laáy noù maø caûi taïo vaät chaátvaø hình theå trong böôùc ñi cuûa vaên minh. YÙ thöùc vôùi vaätchaát , döôùi caùi tieàn ñeà cuûa toå chöùc, vaän duïng vaø maøigoït laãn nhau maø phaùt minh moät taùc duïng quyeát ñònh.

Cho ñeán ngaøy naây, cuõng nhö töø nhöõng ngaøn naêmxöa, moãi laàn quoác gia bò giaëc ngoaøi xaâm löôïc ñeø neùn,bao nhieâu ñau nhuïc choàng eùp leân treân ñaõ laøm cho noøigioáng moãi laàn phaûn tænh, töï trôû veà kín gaùnh trong ñaùyhoàn cuûa söû vaø goác ñôøi cuûa Toå. Nhöõng yù thöùc, naêng löïc,yù chí, trí thöùc vaø ñaïo ñöùc cuõ ñem laïi ñeå laøm moät söùcsoáng chuû ñaïo cho hieän taïi, ñöa daét noù leân con ñöôøngmuoán ñi cuûa daân toäc.

132 133


Coù nhöõng caên cöù vaø neàn taûng daân toäc ôû ñoù ñeàra nhöõng daân toäc saéc thaùi, daân toäc hoïc thuaät do ñoù maølaäp neân, noù laø tính ñaëc thuø, baèng caùi tính ñaëc thuø keáthôïp laïi coù xöông coù thòt (organiquement = höõu cô) maøthaønh tính toùm quaùt, caùi bôø coõi tinh thaàn giôùi chungcuûa suoát loaøi ngöôøi.

Töï nhieân, tö töôûng vaø xaõ hoäi thoáng nhaát treânnhöõng ñònh lyù nhaát quaùn . Nhöng maø töï nhieân xaõ-hoäivaø tö töôûng bao giôø cuõng khoâng döùt vaän ñoäng xoay vaàntöï mình vaø xoay vaàn laãn nhau . ÔÛ caùi bieän chöùng cuûanhöõng cuoäc vaän ñoäng ñoù, noù quyeát ñònh caùi theå heã ñaëcthuø cuûa xaõ-hoäi trong töï nhieân vaø cuûa tö töôûng trongxaõ-hoäi.

Xaõ hoäi ñaõ tu chænh laïi nhöõng luaät taéc töï nhieânsaâu suoát trong töï thaân noù, cuõng nhö tö töôûng trong laõnhvöïc cuûa noù ñaõ söûa chöõa nhöõng luaät taéc xaõ hoäi saâu suoáttrong töï thaân noù. Vì theá maø khoa hoïc cuûa töï nhieân,khoa hoïc cuûa xaõ-hoäi vaø khoa hoïc veà baûn thaân cuûa tötöôûng coù nhöõng tính chaát nhaát quaùn vôùi nhau, trong khimoãi thöù laïi coù nhöõng ñaëc thuø rieâng reõ

Chuùng ta ñem heát caû quy naïp laïi döôùi caùi tieànñeà cuûa Nhaân Loaïi hoïc. Nguyeân thuûy söû vaø lòch söû hoïc,laáy ba tri thöùc ñoù laøm trung taâm ñieàu khieån heát moïi trithöùc, mong tìm ra cho daân toäc vaø loaøi ngöôøi nhöõng chaânlyùthöïc tieãn cuûa loaøi ngöôøi phaûi duøng ñeán ñeå giaûi quyeátvaán ñeà loaøi ngöôøi.

- Nhaân loaïi söû hoïc: Ñeå tìm toøi naém giöõ vaø vaänñuïn nhöõng luaät taéc phaùt sinh, vaän ñoäng vaø dieãn tieán veàcaùc maët sinh lyù, taâm lyù xaõ hoäi vaø daân toäc sinh hoaït cuûaloaøi ngöôøi treân nhöõng nguyeân lyù vaø söï thöïc cuûa sinhmeänh vaø laøm luïng.

- Nguyeân thuûy söû cho chuùng ta hieåu roõ reät, caàmchaéc chaén caùi boái caûnh nguyeân thuûy cuûa loaøi ngöôøi sô

nghia ñuùng trong xaõ hoäi phaûi trôû laïi leân treân söï taùidieãn cuûa caû caùi heä thoáng roäng lôùn cuûa caûm giaùc, suynghó vaø noùi naêng. Nhöõng cao thaâm khaùi nieäm phaûidöôùi söï naém giöõ ñöôïc traät töï cuûa lyù taéc, nhaân quaû cuûalòch söû, phaân boá cuûa ñòa lyù vaø ñaëc tính cuûa daân toäcmôùi hoaøn toaøn soáng cuûa loaøi ngöôøi maø quyeát ñònhnhöõng giaû ñònh cuûa xaõ hoäi.

Phaûi ñöùng treân nhöõng tieàn ñeà ño löôøng ñöôïc,thaáy bieät ñöôïc, caûm giaùc ñöôïc coù theå söï thaønh laäp cuûatoaøn boä trieát hoïc vaø tö töôûng cuûa xaõ-hoäi ñeå ñöôïc phuøhôïp vôùi söï thöïc, phaùt trieån vaø döï tính ñuùng chaéc môùicoù theå laøm laõnh ñaïo quyeát ñònh vaø thoâng minh cho taátcaû caùi toå chöùc nhaân sinh, môùi coù theå coù ñöôïc moät xuaátphaùt ñieåm cöïc khoù khaén, moät tình töï cöïc baùch thieát vaømoät bôø coõi cöïc thöïc teá.

Moãi xuaát phaùt phaûi ñöùng treân moät baûn vò quyeátñònh, xong caùi baûn vò ñoù phaûi laø caùi baûn vò tom goùp caùcñieàu kieän sinh meänh , toaøn theå nguyeân thuûy, lieân tuïcñaët vaøo moät trình töï thaät chaéc chaén, linh ñoäng vaø bieánhoùa ñeå keát luaän.

Sinh meänh laø neàn taûng, nguyeân toá thöù nhaát cuûalòch söû. Sinh meänh troâng leân lòch söû cuûa xaõ-hoäi laø daânsinh, caùi bieåu hieäu ñoäc ñaëc cuûa noù laø “ngaõ töôùng” (lemoi). Nhöng maø caùi cô naêng cuûa sinh meänh cuõng nhöcuûa daân sinh laø thöïc hieän moät thöù coïc lieân tieáp khoângdöùt ñoäng vaø höôùng thöôïng cuûa gaàn heát caû nhöõng xungñoäng, ñoäng taùc vaø haønh vi ñeå phaùt trieån töï mình vaøkhoaùng tröông töï mình ra ngoaøi, noù laø yù thöùc vôùi kinhteâ ñoäng taùc.

Nguyeân lyù cuûa nhaân sinh thöïc hieän söû quan ñaëtñeå treân nhöõng nhaän xeùt ñoù phoái hôïp vôùi caùi neàn taûngnguyeân toá thöù nhì cuûa lòch söû laø “xaõ hoäi söû quan”. Söï

135138


sinh cuøng taát caûnhöõng traïng thaùi, haønh vi gì cuûa loaøingöôøi, löùc ñoù nhôø theá naøo maø soáng, coøn, noái, tieán, hoùa.

- Lòch söû hoïc ñeå bieåu loä heát caùc luaät taéc vaø thöïcchöùng cuûa dieãn tieán treân moãi neàn taûng vaø moãi caùc ñieàukieän theá naøo, taát caû nhöõng kinh nghieäm vaø baøi hoïc quyùbaùu cuûa ñôøi soáng coù thöïc vaø ñaõ thöïc dieãn cuûa loaøi ngöôøi.Chuùng toâi ñaõ gaït boû heát nhöõng nghi-ngôø vaø töôûng töôïngtreân hình-nhi thöôïng (meùtaphysique), gaït boû heát nhöõngphieàn toaùi laãn nhöõng maùy moùc.

Loaøi ngöôøi soáng coù xöông coù thòt vaø raát cô naêng; lòch söû xieát bao linh ñoäng vaø hoaït baùt, tuyeät khoâng theåñem nhöõng luaät taéc rieâng bieät trong töï nhieân thuaàn tuùyvaø trong tinh thaàn thuaàn tuùy ra laøm thaèng möïc, baét lòchsöû vôùi loaøi ngöôøi boù theo.

Cho neân, chuùng toâi ñaõ tu chænh laïi heát caùc trieáthoïc Duy Vaät, Duy Taâm vaø Duy sinh, taát caû treân tieàn ñeàvôùi lyù taéc cuûa noù, chuùng toâi laáy tieàn ñeà vôùi lyù taéc cuûaloaøi ngöôøi, lyù luaän vôùi cheá ñoä duøng ñöôïc cuûa loaøi ngöôøimaø suy dieãn ra caùc trieát hoïc vôùi tö töôûng phaûi chòu theocuoäc soáng thöïc tieãn cuûa loaøi ngöôøi treân lòch söû vaø hieänthöïc chæ huy.

Chæ coù theá môùi tìm ra ñöôïc chaân lyù, vì chaân lyùnaøo cuõng phaûi chòu saûn sinh ra trong xaõ hoäi soáng.

AÁy theá, treân trieát hoïc Duy Daân chuû nghóavaø treânChính trò Duy Daân chuû nghóa, nghóa laø moät chuû nghóacuûa chuùng toâi, caên cöù cuûa noù ñaõ noùi roài, nhöng noäidung vaø phaàn öùng duïng cuûa noù laø chaâm ñoái nhöõnghieän thöïc cuûa tình caûnh maø laäp hieän neân.

- Nhöõng lyù taéc cuõ khoâng theå öùng duïng ñöôïc veïncaû.

- Nhöõng phieàn toûa ngoác treä cuûa töï hình thöùc lyù

taéc chæ ñeå ñuøa vôùi danh töø maø thoâi.- Nhöõng thieån caän, heïp hoøi cuûa thöïc duïng lyù taéc

chæ ñeå gaãy baøn tính “oâng chuû”, soá hoïc lyù taéc chæ coù theåñeå rieâng reõ cho soá hoïc, chôù mang ra xaõ hoäi.

Phaät hoïc mang bieän chöùng vaøo nieát baøn.Heùgel chæ bieát bieän chöùnh lyù taéc cuûa logique

baûn thaân.K. Mark queân maát loaøi ngöôøi khoâng phaûi thuoác

hoùa hoïc.Laïi coøn loái bieän chöùng khoâng hoaøn thieän cuûa

Kinh Dòch trong nhaø Nho Duy Sinh, ñem bieän chöùngquaù trình vaïch thaønh moät caùi pheãu roùt xuoáng hình thöùclyù taéc.

Toùm laïi, nhöõng sai laàm cuûa moïi lyù taéc ñoù laø yùthöùc vôùi kinh teá ñeàu do ôû söï vaän duïng noù khoâng töïnhieân hay tinh thaàn maø thoâi.

Duy Daân hay Duy Daân Chuû nghóa ñaët ñeå ra bieänchöùng phaùp môùi cuûa noù treân caùi caên cöù vaø baûn vò xaõ-hoäi goïi laø Xaõ-hoäi bieän chöùng phaùp. Töï nhieân, xaõ-hoäivaø tö töôûng luoân luoân thoáng nhaát treân söï vaän ñoäng,nhöng söï vaän ñoäng cuûa noù khoâng phaûi laø hình caùi pheãu, cuõng khoâng phaûi laø hình troân oác thaúng tuoät. Söï vaänñoäng cuûa noù hai maët: töï thaân xoay vaàn vaø xoay vaànlaãn nhau . Cho neân keát quaû cuûa vaän ñoäng ñoù laø keát hôïpvôùi vaän ñoäng laøm nguyeân nhaân vaän ñoäng laãn cho nhaumaø hình thaønh moät töï nhieân, xaõ hoäi vôùi tö töôûng voâcuøng bieán hoùa, raát phöùc taïp, nhöng raát cô naêng.

Ñaïo hoïc, söû hoïc vaø khoa hoïc treân tính naêng cuûaba khoa hoïc ñoù phaûi tom goùp maø laøm nhöõng phaân tíchcô baûn cho moãi hieän töôïng xaõ hoäi , chæ coù söï phaân tíchbaèng caû ba maët toùm goùp laïi theá môùi ñuùng ñaén vôùi cônaêng cuûa loaøi ngöôøi khoâng sai maø suy ra nhöõng luaänñoaùn vöõng vaøng ñoái loaøi ngöôøi.

Cho neân söï thaønh laäp theå heä nghó ñuùng, tin ñuùng,

136 137


hôïp quaàn phaûi laø ñaàu moái cuûa sinh hoaït taäp theå vaø vaênminh. Cho neân xaõ-hoäi sinh hoaït phaûi laø tieàn ñeà cuûa taátcaû trình töï cuûa lòch söû bieän chöùng

Döôùi caùi tieàn ñeà ñoù, kinh teá sinh hoaït vôùi yù thöùcsinh hoaït laø hai cô caáu vaø quan heä; ñoàng thôøi laø haibieän chöùng vaø bieåu hieän khoâng döùt vaän ñoäng xoaychuyeån nhau. Töø söï vaän ñoäng cuûa caùi tuaàn hoaøn taùcduïng cuûa hai nguyeân nhaân laãn nhau ñoù maø xuùc tieánheát thaûy caùc cô caáu vaø quan heä.

Kinh teá yeâu caàu moät tieàn ñeà “vieäc laøm cuûaloaïi ngöôøi naøo”. Cho neân laáy töï nhieân kinh teá laøm toáicao thì tuyeät sai, tuyeät phi kinh teá maø do ñoù ngöôøi tacuõng coù theå xem thaáy raèng khoâng theå coù moät voøng troønoác loe thaúng tuoät leân sôû vò moät hình thöùc cuûa “cao ñaúngtöï nhieân kinh te á” naøo heát, chæ coù theå leân ñeán “khoa hoïckinh te á” vaø “cao caáp khoa hoïc kinh teá”, nhöng maø caùiphaåm töø “khoa hoïc” giaû ñònh tröôùc moät toå chöùc ñaûngphaùi theâm cô naêng vaø phöùc taïp ñoù.

Vôùi hai nguyeân toá neàn taûng treân nguyeân toá daântoäc raát troïng yeáu, noù laø coãi goác cho söï hôïp quaàn ñaàutieân cuûa loaøi ngöôøi, coù moät y cöù ñoù maø döïng doõi leântrong khi troâng suoát maïch ñöôøng tieán hoùa, söï phaùt trieåncuûa noù baèng “höôùng taâm vaän ñoäng”, vaø söï khoaùngtröông cuûa noù baèng “höôùng thöôïng vaän ñoäng”.

Cho neân ngaøy nay, (theá kyû XX) vaø ngaøy sauvaãn coøn laø moät nguyeân taéc khoâng theå boû ñöôïc cho moãihình thöùc quoác gia, quoác teá hay theá-giôùi naøo, saûn sinhra nguyeân taéc cuûa xaõ-hoäi sinh hoaït thaám nhuaàn trongxaõ-hoäi “daân toäc” naøo caùi cô naêng cuûa kinh teá sinh hoaït,vaø yù thöùc sinh hoaït saûn sinh ra caùc taàng caáp hình thaùicaù nhaân, gia ñình, gia toäc, ngheà nghieäp, giai caáp, toângiaùo, trình ñoä, naêng löïc, vaân vaân...

thaùi sinh hoaït vaø vaät chaát taát phaûi kinh qua treân giaiñoaïn naøy phaûi tieán leân “cao ñaúng khoa hoïc kinh te á”.

Sinh hoaït giaùo duïc baèng haønh ñoäng vaø khoaùihoaït hun ñuùc cho con em chuùng ta moät theå ngöôøi coùthaän vöõng, tim trong, oùc saùng, mình nheï, tay maïnh.

Trung taâm tu döôõng laø söï tieàm tu cuûa moãi ngöôøibaèng töï mình ñeå cho phaùt huy ñöôïc caùc cô naêng cuûasinh meänh mình, laïi coøn chuù troïng vaøo söï phaùt huy ñöôïcneùt daân toäc tính, daân toäc tình vaø daân toäc chí cuûa noøigioáng. Coù theá môùi tieán hoùa noåi, moãi ngöôøi laøm vieäc roõreät vì Toå Quoác, ChínhNghóa, Lyù töôûng, Nhaân caùch vaøDanh döï (Phong caùch). Ñaïi Nam Toâng Hoùa laø theå heätinh thaàn ra ñeå ñoaøn keát caùc daân toäc nhoû yeáu trong coõivaø ngoaøi coõi, sum vaày laïi ñöùng treân con ñöôøng rieângbieät cuûa nhoû yeáu maø ñi. Coù theá soá phaän cuûa nhoû yeáumôùi mong cöùu vôùt laáy töï mình baèng söùc töï mình ñöôïc.

Coäng saûn chuû nghóa cuõng nhö tö baûn chuû nghóavaø voâ luaän moät hình thöùc cuûa moãi daân toäc chuû nghóanaøo cuõng ñeàu phaûi ñaët döôùi söï tu chænh veà lyù luaän cuûahoïc thuyeát vaø lyù luaän cuûa thöïc tieãn. Chuùng ta coù conñöôøng cuûa chuùng ta ñeå rieâng ñi, cuõng nhö chuùng ta coùmoät neàn taûng vôùi caùc ñieàu kieän ñaëc thuø qui ñònh chuùngta. Muoán ñeå ñöôïc cöùu vôùt phaûi ñi baèng quan ñieåm, thaùiñoä vôùi vieäc laøm rieâng cuûa chuùng ta.

Cuoán Vieät Duy Daân Chuû nghóa Quoác Saùch ThaûoAÙn Toaøn Pho tuy chöa ñöôïc hoaøn thieän haún, song tronggiai ñoaïn hieän taïi, chính laø moät thaønh töïu lôùn lao cuûachuùng toâi. Chuùng toâi cho xuaát baûn vaø hieän nay keá tuïccho ra cuoán ñoù laøm chæ nam cho baûn xaõ trong söù meänhvaø chöùc vieäc cuûa baûn xa, phaûi gaéng söùc theo, laøm treâncon ñöôøng coáng hieán vaø phuïng thôø daân toäc. Cuoán ñoùgoàm 7 boä:

- Môû quyeån (ñeå toùm taét caùi caên duyeân chuû

139142


Söï vaän ñoäng cuûa cô naêng ñoù khoâng ñaët ñeå treânbieän chöùng töø chính ñeán phaûn quay veà hôïp (theøse,antitheøse, syntheøse) vaø moãi laàn thay ñoåi haún noäi dungcuûa sinh hoaït. Cho neân daân toäc nguyeân taéc tuy laø neàntaûng saûn sinh ra caùc taàng caáp, hình thaùi, nhöng maø moãihình thaùi troïn veïn cuûa daân toäc sinh hoaït phaûi hìnhthaønh treân caùi cô caáu vaø quan heä raát hoøa haøi vaø bìnhñaúng cuûa caùc taàng caáp, hôn nöõa laø khoâng coù taàng caápñoái laäp, chæ coøn la øthuaàn tuùy cô nang phaân laäp.

Ba nguyeân toá neàn taûng laø sinh meänh, xaõ-hoäi vaødaân toäc treân ñoù laø khôûi ñieåm laïi coøn laøthaèng möïc cuûalòch söû tieán hoùa. Söû quan cuûa chuùng toâi ñaët ñeå ñeán söïquy naïp suoát lòch söû vaøo ba nguyeân toá ñoù dieãn dòch raboán nguyeân taéc roäng raõi khaùc nöõa:

- Caùi duyeân caùch cuûa loaøi ngöôøi. - So saùnh cuûa vaên minh. - Phaân boá cuûa töï nhieân .

- vaø bieän chöùng cuûa xaõ-hoäi laøm nhöõng coâng vieäcphaân tích cuûa moãi söû kyù lieân tieáp vaø nhaát quaùn vôùinhau treân toå chöùc cô naêng cuûa ñôøi soáng thaønh thöïc cuõngnhö phaûi phaûn aûnh ra trong söû quan.

Moät hieåu bieát suoát maët goùp vaøo nhöõng tinh thaàncoâng cuï phaûi thaät tinh xaûo vaø nhueä lôïi, ñem duøng treânmoät thöù böïc laøm vieäc raát hieäu löïc ñuùng chaéc, nhöõngvoán lieáng hoïc thöùc thöïc saâu saéc vaø ñaày ñuû laø caên baûntrong söï tìm toøi, vaän duïng vaø naém giöõ caùi leõ soáng vaø leõthöïc cuûa loaøi ngöôøi soáng thöïc.

Kinh teá laø cô caáu, laø quan heä cuûa xaõ-hoäi, yù thöùccuõng nhö kinh teá, hai caùi ñoù coøn laø bieän chöùng vaø bieåuhieäu cuûa xaõ-hoäi nöõa.

Loaøi ngöôøi baát cöù treân thôøi ñaïi, xaõ hoäi vaø vaênhoùa naøo, caùi gaéng söùc goùp truùt vaøo heát söï ñuoåi theo

hình boùng cuûa lyù töôûng vaø phaïm truø “moät con ngöôøi”ñi ñoâi vôùi caùi gaéng söùc aáy, ñeå maø thöïc hieän, noù laø söïgaéng söùc ñuoåi theo caùi lyù töôûng phaïm truø moät xaõ hoäinhaân tính.

Xaõ hoäi laø moät toå chöùc cuûa tính ngöôøi, kinh teá laødieân tröôøng vaät vaø phaùt ñaït vaät cuûa tính ngöôøi ñoù; maøchính trò cuõng nhö giaùo döôõng duøng ñeå ñieàu ñoä tínhngöôøi.

Cho neân, chính trò laø tom goùp coâng vieäc, thieátkeá vaø chaáp haønh daân sinh , maø giaùo döôõng phaûi laø khôûiñieåm vaø chung ñieåm cuûa chính trò.

Söï thöïc hieän phaûi dieãn dòch ra baèng tính ngöôøitreân ba maët: caù nhaân, xaõ-hoäi vaø daân toäc cuøng hoøa haøitieán trieån. Cho neân sinh meänh trieát hoïc phaûi ñi ñoâi vôùitrieát hoïc cuûa vieäc laøm phoái hôïp laïi laøm chæ nam chothöïc trieån cuûa moãi chính trò ñuùng ñaén.

Nhöõng quan ñieåm chuùng toâi ñaõ sô löôïc keå quabaèng söï tung hôïp taát caû nhöõng nhaän xeùt ñoù vôùi nhöõngnhaän xeùt hình theå toaøn loaøi ngöôøi vôùi daân toäc mìnhngaøy nay vaø ngaøy mai nöõa. Xuaát phaùt töø nhöõng quannieäm treân , chuû tröông thöïc tieãn veà caùch maïng vaø chínhtrò trong böôùc naøy, ñoái daân toäc ta ñaõ troïn veïn hình-thaønh moät daân sinh thöïc hieän trieát hoïc mong ñaøo taïocho noøi nöôùc moät nhaân sinh quan beàn maïnh vaø tieánthuû.

Thaéng nghóa chính trò treân caùc nguyeân taéc cuûanoù (toaøn dieän, tieåu gia, bình saûn, nguyeân taàng, coângcheá, kinh kyû) phoái hôïp Duy Daân Daân Chuû vaø Cô Naênghieán phaùp ra ñôøi, ñeå baèng moät toå chöùc coõi goác cuûa daânchuùng, khít chaët vôùi cô caáu cuûa quoác gia laøm neân moätxaõ hoäi thöïc daân chuû vaø beàn maïnh.

Bình saûn kinh teá vôùi coâng ñoä cheá ñoä maø hình

140 141


nghóa).- Giôùi thieäu (mang sô löôïc caùc yeáu ñieåm ra baèng

lôøi vaên deã daõi, phoâ baøy cuøng moïi ngöôøi).- Laäp Hoïc (Boä oùc cuûa caû hoïc thuaät ñaü gaây döïng

boä oùc môùi cho moãi ngöôøi môùi trong ñôøi môùi).- Thieát Giaùo (giaùo duïc, huaán luyeän vaø tu döôõng

laø coâng cuï taát yeáu cho nöôùc noøi vaø xaõ-hoäi).- Kieán quoác ( taát caû caùc chính saùch vaø keá-hoaïch

xaây ñaép ñôøi soáng daân toäc).- Ñoàng Nhaân (moät con ñöôøng caùch maïng ñi

chung cuûa taát caû caùc daân toäc nhoû yeáu trong vaø ngoaøicoõi).

- Toå Ñaûng (Duøng moät söùc loõi laøm nguyeân ñoänglöïc cuûa caùch maïng vaø kieán quoác).

Baûy boä ñoù ôû trong bao goàm heát thaûy caùc lyùluaän treân hoïc thuyeát cho ñeán lyù luaän cuûa thöïc tieãn. Lyùluaän treân hoïc thuyeát hôïp thaønh caùc lyù luaän cô caáu cuûaÑaûng (Duy Daân chuû nghóa), lyù luaän treân thöïc tieãn hoïpthaønh caùc haønh ñoäng cô caáu (Döï keá caùch maïng).Chuùng toâi ñaõ chuaån bò treân toaøn caùc phöông chaâm laâudaøi, caùc ñoái saùch töøng kyø vôùi döï ñònh cuûa kyõ thuaät caànduøng moãi böôùc ñi cuûa daân toäc khoâng caàn coù ñaûng cuõngnhö xaõ hoäi voâ giai caáp.

Ñaûng vôùi gia caáp chæ laø nhöõng cô caáu trong quaùñoä. Chuùng toâi khaùt khao bao nhieâu moät daân toäc caùchmaïng khoâng quaù ñoä.

Cho neân baûn xaõ vôùi baûn ñaûng saûn sinh ra laømong trong kyø quaù ñoä ñoùkieán thieát cho xaõ hoäi vaø daântoäc moät hình thaùi soáng coøn vöõng vaøng, khoûe khoaén vaøbình ñaúng.

Xaõ hoäi ñang ôû trong caùi phöông chaâm ñoù, tuyeätkhoâng theå khoâng laáy toaøn daân laøm ñoái töôïng vaø muïctieâu ñeå tieán haønh caùch maïng vaø kieán quoác, moät maëttraän goác nöôùc noøi cuûa toaøn theå nhaân daân treân hình thöùc

vôùi quoác daân laøm lieàu thuoác vaïn naêng.

Ñeå keát luaän, chuùng toâi chuùc daân toäc yù thöùc vaødaân toäc vaên minh khoâng döùt daït-daøo moät nguoàn soángmaïnh meõ vaø saùng laùng.

Duy Daân Hoïc Xaõ toaøn theå, kieâm Thö Kyù Tröôûng Thaùi Dòch, thay maët kính caån tuyeân ngoân.

Thaùi Dòch Lyù Ñoâng A thaùng 2 naêm 4822 töôûi Vieät.

143146


moät quoác daân vaän ñoäng maø quoác daân töï ñoäng ñöùngdaäy laáy gaäy, saøo, caøy, cuoác, böøa, riàu ra maø gieáùt giaëctreân suoát maët ñaát nöôùc, caàn phaûi döïng doõi leân. Chæ coùtheá quoác daân môùi naém ñöôïc caùi chuoâi choát cuûa coângcuoäc ngaøy nay toaøn dieän, trieät ñeå vaø höôùng thöôïng.

Chuùng toâi Ñaûng vaø Xaõ laáy Duy Daân chuû nghóalaøm Ñeä Nhaát Thaéng Nghóa cuûa daân toäc, laøm Caên BaûnNghóa cuûa ñaïi chuùng, nhöng chuùng toâi tuyeät ñoái baøibaùc baát cöù moät cheá ñoä lyù luaän chuyeân quyeàn naøo laømngheït ngaøo tieâu dieät heát caùc cô naêng saùng taïo phaùtminh vaø soáng tieán cuûa daân toäc trong böôùc naøy ñangcaàn phaûi coù ñeå phaùt huy ñeán daân toäc tính , daân toäc tình,daân toäc chí maø kieán laäp treân töï do hoaït ñoäng vaø bìnhñaúng moät daân toäc vaên minh vaø saùng laùng.

Baûn Xaõ (Duy Daân Hoïc Xaõ) vaäy laø döôùi söù meänhvaø chöùc vieäc, moät maët nghieân cöùu, vaø phaùt döông hoïcthuaät vôùi vaên hoùa cuûa daân toäc, moät maët truø bò vaø thieátkeá caùch maïng vaø kieán quoác cuûa daân toäc maø saûn sinh ragiöõa moät thôøi ñaïi gian nan, khoán ñoán nhaát, laïi laø moätthôøi ñaïi ñeå xoay ñoåi sang sung-söôùng, saùng laùng nhaátcuûa daân toäc naøy, noù laø moät kyû nguyeân môùi cho söû Vieät.

Baûn xaõ ñeå thích öùng vôùi söù meänh vaø chöùc vieäcmình toå chöùc ra caùc ban chuyeân moân: Trieát hoïc, Söûñòa, Chính trò, Giaùo duïc, Kinh teá, Kyõ thuaät vaø vaên ngheä.Taát caû caùc ban aáy treân baûn vò cuûa mình vaø höôùng taâmlaø laøm vieäc heát söùc, heát loøng cho coâng vieäc cöùu nöôùcgiöõ noøi baèng moät cöông lónh caùch maïng vaø saùng taïocuøng ñi vôùi ba maët toaøn dieän, trieät ñeå vaø höôùng thöôïngñeå ñaït tôùi lyù töôûng xaây ñaép moät ñôøi soáng vaên hoùa toaønboä cho daân toäc.

Caùi tính chaát chính trò hoùa cuûa daân toäc ñoù yeâucaàu moät nghieân cöùu vôùi phaùt minh ñeàu phaûi coù nhöõng

ñieàu kieän chieán ñaáu, thaønh vieân tieàn tieán, khoa hoïc vaødaân toäc. Neáu ñeå caùch maïng cho ñôøi soáng thì yù thöùcvaø hoïc thuaät cuõng phaûi caùch maïng nöõa môùi xong, môùicoù theå ñi ñoâi vôùi moïi maët tranh ñaáu cho cöùu nöôù c, yùthöùc vaø hoïc thuaät coøn laø nhöõng coâng cuï vaø vuõ khí cöùunöôùc voâ cuøng vieân maõn vaø hieäu luïc.

Lòch söû ñaõ töøng cho ta nhöõng chöùng côù saét ñaùnhö theá, yù thöùc cuûa lòch söû traûi qua moãi kyø phaûi moãikyø moãi maøi goït cho saéc nhoïn hôn, saùng suoát hôn, tieánhoùa hôn ñeå thò chöùng vôùi vaên minh moãi kyø caøng ngaøycaøng cao ñoä hôn, lôïi haïi hôn, vaø tieán hoùa hôn.

Chuùng toâi ñích xaùc khoâng theå thaêng nhieäm ñöôïccoâng vieäc naëng neà naøy cho suoát vaø chaéc, cho thoângminh vaø khaùch quan. Nhöng maø chuùng toâi vôùi taám loøngthaønh khaån, cuùc cung taän tuïy maø laøm, laïi coøn nhôø mongheát thaûy caùc ñoàng chí vaø nhaân só trong ngoaøi chæ baûo,giuùp dôõ vaø boå sung cho thaät nhieàu.

Coâng cuoäc lôùn lao vaø thaàn thaùnh cuûa daân toäckhoâng phaûi rieâng ai baûo lieäu ñöôïc maø cuõng chaúngrieâng ai boå chæ ñöôïc traùch nhieäm lôùn lao ñoù. Caùi soángdaït-daøo cuûa ñôøi soáng lòch söû, quoác daân vaø theá giôùi yeâucaàu chuùng ta coù moät lyù tính thöïc tieãn thaät thuaàn tuùy,tinh thaønh vaø tieàn tieán cuûa lòch söû theá giôùi vaø quoác daân.

Chuùng toâi trong vieäc laøm vaø treân thaønh töïu , nhaátñònh gaëp nhieàu trôû ngaïi vì nhöõng caùch ngaïi vaø ngoä hoäinhaát ñònh coù theå khoâng laøm vöøa loøng nhöõng ngöôøi thoûahieäp vôùi yù thöùc cuûa quaân giaëc, cuõng nhö “ñi laàm” vôùiyù thöùc lòch söû cuûa gioáng noøi.

Ai maø khoâng töï thaáy chaân lyù cuûa mình laø ñuû vaøñuùng? Duø sao cuõng laø nhöõng cöïc ñoan. Ñeå maø deã hieåunhau vaø ñeå gaàn nhau, chæ coù söï giaùc ngoä thaáu trieät caùisoáng coøn thöïc tieãn vaø caùi lyù tính thöïc tieãn cuûa lòch söû

144 145


THANH MINHTHANH MINHTHANH MINHTHANH MINHTHANH MINH

Cuøng Caùc Anh Em

Doøng Gioáng Traêm Vieät Trong Coõi.

chaët cheõ nhaän hoï vôùi nhau , con con, chaùu chaùu cöù sinhsoâi naåy nôû ra, roài cöù chia nhau ñi maõi , baän roän laøm aên, vaát vaû choáng giaëc, khoâng laáy ñaâu coøn xum hoïp vôùinhau maø keå laïi chuyeän toå tieân. Hôn nöõa, moãi doøng gioángvì traûi qua moïi vieäc khaùc nhau, chòu nhöõng ñieàu khoånhuïc ñeø neùn cuõng nhö nhau ñaáy maø cuõng chöa nhìnnhaän ñöôïc nhau, ñeán noãi ngaøy nay, con Roàng chaùu Tieântraêm gioáng, nghìn gioáng, ñaùng leõ moät nhaø vui veû ñoângñuùc, yeân aám, maø khoå keû Baéc, ngöôøi Nam troâng nhaumaø ngôø! Tuy raèng theá, nhöng maø maùu loaõng coøn hônnöôùc la, uoáng nöôùc coøn nhôù mang maùng ñeán nguoàn .Moãi doøng gioáng chuùng ta, töø oâng cha ñeán chuùng ta cöùdi truyeàn laïi maõi cho chuùng ta caùi hình aûnh con Roàngcon Phöôïng laøm hình aûnh ghi nhôù nguoàn goác laïi ñeålaøm tin maø mai sau laïi nhaän laáy nhau, moãi khi naøo bieátñeán maø tìm toøi nhau nhaän hoï.

Nay chuùng ta thöû ngaãm maø xem, toå tieân chuùngta laïi laø hoï Roàng hoï Tieân, maø laïi laáy con Roàng conPhöôïng laøm hoï, laøm daáu ghi tích ñôøi ñôøi? Thì voán xöa,trôøi ñaát môùi môû, loaøi ngöôøi coøn thoâ-loã, toå tieân chuùng tatuy saùng laùng, thaàn thaùnh, nhöng maø chöa ñuû tieáng noùiñeå toû loä vaø ghi nhôù nhöõng nghó ngôïi vaø nhöõng caûmthaáy xa xoâi. Laïi vì ñôùi baáy giôø chöa cheá ra chöõ vieátnhö ngaøy nay ñeå cheùp nhaët vaø laøm daáu cho ngaøy sau.Taát laø phaûi laáy nhöõng con vaät hay ñoà duøng gì maø toåtieân chuùng ta tìm thaáy trong noù coù moät yù nghóa vaø giaùtrò lôùn lao thích hôïp vôùi noøi nöôùc chuùng ta ñeå maø ñaëthoï laøm con tin cho con chaùu.

Khoâng nhöõng rieâng toå tieân traêm Vieät chuùng tatheá, maø xem lòch söû caû loaøi ngöôøi cuõng phaûi theá, baátquaù toå tieân chuùng ta coù caùi hôn caû loaøi ngöôøi ñôøi laøchoïn Roàng vôøi Tieân laøm vaät toå. Vì sao?

Phöôïng laø con chim cuûa Tieân, noù thanh cao treânvoùt töøng maây, soáng laâu muoân tuoåi, to lôùn nhaát ñôøi, noù

147150


THANH MINH THANH MINH THANH MINH THANH MINH THANH MINH Cuøng Caùc Anh Em Doøng Gioáng Traêm Vieät Trong Coõi.

Chuùng toâi thöôøng ngaãm thaáy raèng: Anh em treânñoàng röøng hay ñoàng xuoâi ai cuõng nhö ai , ñeàu yeâuthích nhöõng tranh veõ roàng phöôïng vaø sung söôùng chaêmchuù ñeán vieäc keå chuyeän oâng cha laïi vôùi nhau nghe.Caùi ñoù coù moät yù nghóa raát lôùn lao vôùi moät ñaùng giaù tròraát quyù baùu, chæ vì noù laãn loän choân vuøi trong coõi ñôøisoáng haøng ngaøy vaát vaû, boän beà cuûa chuùng ta maø queânkhoâng xem thaáy. Ngaøy nay raát caàn, chuùng ta phaûi xemtính laïi, vì chính nhöõng caùi ñoù coù quan heä ñeán söï soáng,coøn , noái, tieán, hoùa cuûa gioáng doøng chuùng ta, töø oângcha cuûa chuùng ta ñeán chuùng ta, roài laïi töø chuùng ta ñeáncon chaùu chuùng ta veà sau nöõa.

Naêm nghìn naêm veà tröôùc toå tieân chuùng ta laøHoàng Baøng töø nöôùc Taây Taïng cao voùt maø xuoáng mieànNam kieám aên. Vu a RoàÀng (hoï nhaø Roàng) laáy chuùaTieân (hoï nhaø Phöôïng) ñeû ra moät boïc traêm tröùng nôûthaønh traêm gioáng Vieät, chia 50 gioáng leân nuùi, 50 gioángxuoáng beå. Traêm gioáng aáy traøn lan treân moät coõi ñaát, nuùivaø beå baùt ngaùt meânh moâng, töø nuùi Nguõ hoà beân Taàungaøy nay, döôùii ñeán khaép coõi beå Nam muø taép. Traêmgioáng doøng aáy chia tay nhau ñi ôû caùc nôi, dôøi veà nôi ñaátkhaùc nhau, khí trôøi khaùc nhau, caûnh vaät vôùi caây coáikhaùc nhau, noù laøm cho tieáng noùi hôi xa nhau ñi, thoùiquen, tuïc leä cuõng hôi khoâng gioáng nhau nöõa.

Theá roài traûi qua bao nhieâu ñôøi cho ñeán ngaøynay, moãi ioáng doøng ít khi ñi laïi vôùi nhau nöõa, khoâng

148 149


laïi ñeïp ñeõ muoân hoàng, nghìn tía, noù laïi maïnh meû, bieánhoùa khoân cuøng, noù saùng suoát, troâng roäng thaáy xa, noùluoân luoân bay löôïn söôùng vui ngaøy thaùng.

Roàng laø con vaät cuûa thaàn, noù söùc nuoát beån Ñoâng,to truøm soâng nuøi, noù laøm maây, laøm möa, deã bieán deãhoùa, noù laën loäi trong khaép moïi loaøi maø hôn caû moïi loaøi, noù laïi khoân thieâng, coù oai, coù ñöùc, khoâng gì maø choánglaïi noåi noù.

Toå tieân chuùng ta cao caû khoâng ngôø, thoâng minh,phuùc ñöùc, taám loøng nhö Tieân, söùc ngöôøi nhö Roàng, choneân laáy hoï Roàng, hoï Phöôïng, ñaët noøi gioáng laø HoàngBaøng (cuõng nghóa laø theá) , laïi laáy hình aûnh con Roàng,con Phöôïng laøm ghi nhôù cho con chaùu.

Moät boïc traêm tröùng laø toû yù xum vaày, ñuøm boïccho nhau; noù thaønh traêm gioáng laø con chaùu ñoâng ñuû,sung söôùng. Laáy Roàng, laáy Phöôïng laøm hình neâu ñeå toûcho con chaùu veà sau laøm sao phaûi soáng ñöôïc moät ñôøithanh cao, nhaøn nhaõ, sung söôùng, ñeïp ñeû, saùng suoát vaøhieåu bieát. Töï do nhö Phöôïng môùi soáng ñöôïc moät ñôøimaïnh meõ, to lôùn, bieán hoùa, oai ñöùc khoân thieâng, ñaàyñuû laën loäi nhö Roàng.

Tình yù cuûa Toå Tieân ta nhö theá, muoán cho conchaùu soáng sung söôùng, thanh cao vaø maïnh me ñôøi ñôøi.Vaø chuùng ta ngaøy nay theá naøo, maø baây giôø soáng khoå,soáng thieáu, soáng ñau, soáng nhuïc nhö ngaøy nay ? Chuùngta thaát caû 100 doøng gioáng Vieät Tieân vôùi Roàng baáy giôøtheá giôùi goïi chuùng ta: Vieät, Mieân, Laøo, Kha, Taày, Nuøng,Phaøn Shinh, Meøo, Maùn, Möôøng, vaân vaân...Coøn nhieàunöõa, goïi chuùng ta laø gioáng nhoû yeáu. Vôùi laïi töï chuùng tatöï nghó vaø töï so vôùi ngöôøi thì chuùng ta cuõng thaáy nhoûyeáu.

Nhöng maø theá naøo laø nhoû yeáu vaø khoâng vaênminh? Maø taïi sao toå tieân chuùng ta maïnh lôùn vaø vaên

ta; laïi baét chuùng ta maëc quaàn aùo loái noù, ñi laøm toâi ñoøicho noù. Ñaøn baø con gaùi chuùng ta, noù chieám laáy ñeå gianhieáp, ñaøn oâng con trai chuùng ta, noù baét ñi moø trai, laáyvaøng ñaàu röøng cuoái bieån, laøm luïng laáy cuûa caûi ôû ñaátnöôùc toå tieân chuùng ta cho noù duøng, noù aên sung söôùng.,heát thaûy noù manh taâm baét chuùng ta phaûi ñoàng hoùa vôùinoù ñeå noù deã sai baûo. Chuùng ta maø maát gioáng (tuyeätchuûng) thì ngöôøi noù môùi traøn ñeán ta maø aên ñöôïc, thaätnlaø muoân thaûm ngaøn saàu, oaùn ñaày suoát ñaát, haän kiangaäp trôøi. Chuùng ta cho ñeán ngaøy nay, con chaùu maøqueân sao ñöôïc nhöõng chuyeän giaëc cuõ noù sang ta laømkhoå theá naøo.

Laïi coøn moät haïng ngöôøi nöañôøi nay noù khoânngoan hôn vaø meàm moûng hôn; noù gieát ngöôøi khoâng göômvaø aùc nghieät hôn. Chuùng noù tröôùc heát laáy suùng ñeán baéncöûa aûi chuùng ta, baét ta môû cöûa cho chuùng noù vaøo buoânbaùn vaø cho boïn thaøy tu vaøo quyeán ruõ ta theo noù, baûocaàm göôm, caàm suùng noåi daäy gieát laãn nhau. Ñoà haøngcuûa noù toaøn laø ño, troâng thoaït thì toø-moø maø thích, raátreû. Chuùng ta ñem vaøng ñem baïc ñem gaïo thoùc ra ñoåilaáy, chaúng bao laâu vaøng, baïc thoùc gaïo cuûa ta caïn. Noùlaïi ñem thuoác phieän ñeán ruû chuùng ta huùt cho chuùng tacheát say, cheát meät, naèm quay naèm queùo khoâng coù söùcñaâu maø choáng noù nöõa. Luùc baáy giôø noù môùi ñem binhhuøng töôùng maïnh suùng lôùn, bom noå ñeá gieát chuùng ta,baét chuùng ta chòu , chieám nöôùc ta, ñaët quan, ñaët vua ralaøm buø nhìn ñeå deã sai daân. Noø laøm ñöôøng caùi ñeå thoângsuoát nôi ñaây nôi ñoù, ñaøo cuûa, baét ngöôøi, laáy vaät, noùlaøm nhaø cao ñeå ôû ñeå aên, thoâi thì noù tha hoà vô veùt saïchsanh, aên ñaày aên muùa, maø chuùng ta hôn naêm, saùu möôitrieäu ngöôøi thì bô-vô , boái roái, ngô ngaùc, ngoâ ngheâ, chòulaøm ma ñoùi, ma gaày laøm toâi ñoøi, ñaày tôù. Noù ñaùnh, noùchöûi, noù baét thueá baét sai, noù khoâng cho nghó ñeán toåtieân chuùng ta, chaúng cho hoïc ñoøi khoân kheùo, ai khoângchòu thì tuø, thì cheùm, ai buoàn ñôøi thì ñi aån nuùi, aån röøng.

151154


minh hôn ngöôøi, vaên minh nhö Tieân nhö Roàng maø ngaøynay ta khoâng bieát laøm ñeå cho ñôøi chuùng ta ñöôïc sungsöôùng, saùng laùng, ñeû cho con chaùu chuùng ta sung söôùng,saùng laùng vaø ñeå röûa nhuïc ñeàn coâng lao cho toå tieân chuùngta? Ñöôïc nhö vaäy, chuùng ta coù cheát ñi cuõng haû daï, maøñôøi ñôøi toå tieân chuùng ta ôû treân trôøi cao linh thieâng khoângsoáng cheát maø cuõng ñöôïc vui veû laøm sao.

Chuùng toâi vì ñaõ tìm ra nhöõng yù nghóa vaø caùchthöùc di huaán ñoù, neân thaønh thöïc ñem ñaõi toû cuøng heátthaûy anh em trong nhaø, ngoõ haàu chuùng ta ñuøm boïc laáynhau, goùp söùc oùc maø laøm thì taát ñöôïc.

Thöôøng ngöôøi caùc nöôùc goïi caùc nöôùc noøi chuûyeáu laø khoâng vaên minh. Chuùng ta nhoû yeáu, coøn coù nghóalaø chuùng ta khoâng vaên minh baèng hoï. Chung ta maø nhoûyeáu vì caùc côù: chuùng ta í ngöôøi, ñaát heïp, hoaëc leøo teøotöøng boä toäc vaøi ba chuïc noùc nhaø, nhieàu laém maáy nghìndaân; hoaëc chuùng ta ru-ruù treân röøng, xoù beå, men bô, khoângñöôïc chung nhau daèy ñuû coõi roäng lôùn meânh moâng maøtha hoà soáng coøn, sinh nôû. Laïi chuùng ta tieàn ít, cuûahieám , khoâng coù taàu beå, taàu bay, khoâng coù suùng to,göôm saét ñeå ñi tranh ñoøi caùc nöôùc. Chuùng ta khoângnghó ñöôïc cao, troâng ñöôïc xa, thaáy ñöôïc roäng, ñi ñöôïcnhieàu, töï cheá laáy thöù noï, thöù kia maø duøng cho thaät tieän,thaät toá, thaät ñeïp, thaät gioûi, thaät khoâng kheùo. Chuùng talaïi chia reõ , taûn maïn, khoâng coù xum vaày, ñuøm boïc, maùuchaûy ruoät meàm, ñeå thaønh moät nhaø nöôùc.

Phaøm söùc löïc laø ôû tay ngöôøi, oùc ngöôøi. Söï xumvaày chaët cheõ laïi ôû söï ñem doøng gioáng, moãi ngöôøi coùtay, coù oùc maø môû mang röøng beå, troàng troït, caøy caáy laáycuûa, laáy caûi leân laøm luïng, cheá taïo maø ra. AÁy theá, vaênminh nghóa laø ñôøi soáng nhö Tieân nhö Roàng, maø maïnhlôùn leân, vaên minh laø phaûi baèng caùc vieäc treân vöøa noùitom goùp laïi maø neân, roài traûi qua töøng ñôøi cöù söûa ñi söûalaïi cho kyø thöïc toát laønh hôn, khoân kheùo hôn maø ñöôïc.

Xem nhö ngöôøi caùc nöôùc khaùc, sôû dó hoï maïnh lôùn vaênminh cuõng phaûi laøm nhö vaäy maø neân.

Nhöng maø chuùng ta thöû nghó ñeán nôi ñeán choáncho kyõ maø xem, chuùng ta coù thöïc nhoû yeáu hay khoâng?Vaên minh cuûa chuùng ta baèng töï chuùng ta coù theå laømthaønh ñöôïc hay khoâng? Kìa toå tieân chuùng ta saùng suoát,to taùt nhö theá, gioáng noøi traêm hoï chuùng ta nhieàu keå xieátbao, cöù tính goùp taát caû laïi , hieän giôø caû coõi Vieät chuùngta coù caû thaûy hôn 60 trieäu ngöôøi. Neáu 60 trieäu ngöôøi ñoùcuøng nhôù laïi tinh yù cuûa toå tieân, nhaän laáy hoï maø cuøngxum vaày, cuøng nhau ñaùnh ñuoåi quaân giaëc, xaây ñaép nöôùcnha, söûa sang ñôøi soáng, nghó goùp cho roäng, laøm cuøngcho nhanh thì chaúng maáy luùc caùi öôùc ao Tieân Roàngcuûa toå tieân chuùng ta seõ thaønh söï thöïc cho chuùng ta vaøcon chaùu cuøng aên cuøng höôûng veà laâu, veà daøi. Chuùng tacoù theå nghó thaáy theá ñöôïc ñaáy, maø noùi ñeán laøm chichöa coù laø vì sao? OÂng cha chuùng ta haù khoâng nghóthaáy theá sao? Ñinh Tieân Hoaøng trong Möôøng, NoàngTrí Cao treân Taày, Leâ Lôïi, Quang Trung döôùi xuoâi vaøtaát caû bao nhieâu anh huøng, vua töôùng moãi doøng gioángchaúng ñaõ töøng laøm, töøng nghó theá sao? Vaäy maø choñeán nay chöa ñöôïc laø vì ñaâu?

Nay, hai haïng ngöôøi nöôùc ngoaøi, töø maáy ngaønnaêm veà tröôùc cho ñeán baây giôø ñang tröôùc maét chuùng tacoøn sôø sôø ñaáy kia, noù ñeán phaù phaùch söï xum vaày cuûachuùng ta, gieát troùc, ñeø neùn, vô veùt boùc loät heát chuùng ta.’noù xoâ ñuoåi chuùng ta cuøng taän ñeán böôùc soáng khoâng coùtrôøi, cheát khoâng coù ñaát giôø ñaây.

Coù moät haïng ngöôøi noù chuyeân caäy vaøo gioángngöôøi noù ñoâng, nhieàu, maïnh lôùn, noù laïi coøn töôûng noùmuoán cho gioáng ngöôøi noù sung söôùng hôn, an nhaønhôn, chaúng neà haø ñem göôm, suùng ñeán gieát chuùng ta,baét eùp chuùng ta phaûi chòu noù. Roài chöõ noù, tieáng noù baétta hoïc, ta noùi, khoâng ñöôïc hoïc ñöôïc noùi tierng ta, chöõ

152 153


Noùi ñeán cuøng thì moät ngaøy mai cuûa heát, söùc laû,maùu caïn, ... thì cuõng ñeán tuyeät noøi heát gioáng.

Ñoái phoù vôùi hai haïng tröôùc aáy, ngöôøi aáy, toå tieânchuùng ta, ñeå beânh giöõ cho chuùng ta, ñaõ töøng ñoå maùutan xöông, naùt thòt ra ñaùnh loän vôùi chuùng noù, chaúng quavì luùc mình yeáu, noù maïnh, mình doát noù khoân, khoânglaøm sao ñöôïc, thoâi phaûi nín tieáng, nín hôi, taïm thôøi annhaøn, nhöng maø naêm naøo maø chaúng hoäi kín laäp quaân,naêm naøo maø chaúng coù noåi leân maø gieát noù! Xem theá ñuûbieát leõ ngöôøi phaûi soáng, haù chòu ñeå noù soáng mình cheát?Mình khoâng ñöùng leân gieát noù maø ñuoåi noù ñi, ñoøi nöôùccho mình thì bao giôø mình coù ngaøy soáng vui, soáng ñuû.nhöneáu ñaønh phaän con ong, caùi kieán, cam taâm ñeå noù ñeaùnh,noù sai , chaúng nhöõng ñau nhuïc ñeán thaân, maø coøn sinhcon ñeû chaùu ra ñeå noù cuõng mang laáy ñau nhuïc vôùi mình,phí coâng toå tieân khoå sôû , theïn thuøng vôùi caû traêm noøigioáng Tieân Roàng. Nhöõng con ngöôøi theá aáy giaù aùo tuùicôm khoâng bieát ba caâu hoïp laïi neân röøng, noåi ñình noåiñaùm maø löôõi göôm gioù buïi, xoay chuyeån caû trôøi xanh;nhöõng con ngöôøi theá aáy saù gì noøi naêng nhæ!

Ñaáy hai haïng ngöôøi nöôùc aáy noù laøm haïi chuùngta, vaø noù laøm cho chuùng ta maát maïnh lôùn maø thaønh nhoûyeáu, maát vaên minh maø thaønh toái taêm. Hai haïng ngöôøinöôùc aáy, ta goïi noù laø aên cöôùp, laø giaëc, noùi caùi teân chogheâ gôùm, khoù hieåu hôn laø chuûng toäc ñeá quoác chuû nghóavôùi laïi kinh teá ñeá quoác chuû nghóa, nghóa laø moät haïnggiaëc chuyeân xöng huøng, xöng baù ñeå môû roäng noøi gioángcho to, huùt maùu cho nhieàu; moät haïng chuyeân xöng huøng,xöng baù ñeå laøm giaøu, laøm coù, aên sung maëc söôùng, baétngöôøi laøm toâi laøm ñoøi. Hai haïng ngöôøi aáy cuøng aùc nhönhau, cuøng saâu doäc nhö nhau chaúng keùm. Thöû oân laïichuyeän cuõ cuûa toå tieân chuùng ta keå laïi maø xem, thöïc roõlaø chuùng ta bao ñôøi nay ñaõ töøng gaëp hai haïng ngöôøinöôùc giaëc aáy nhieàu, nhöng maø cuõng nhôø moãi ñôøi chuùng

khoân nghó kheùo, doác saïch tuùi vaøng keùt baïc, suùng oáng,bom ñaïn, taàu bay taàu beå ñem ra cho noå tan thaønh khoùi.Chuùng noù laïi thi nhau maø phaù hoaïi laãn nhau, thaønh to,laøng nhoû. nhaø cao, cöûa roäng luùa maù muøa maøng, xöôûngthôï, röøng moû thoâi ñeàu thaønh heát nhöõng baõi tha ma vaøñoáng gaïch vuïn. Chuùng noù kyø naøy ñaùnh nhau lôùn nhövaäy, phao phí nhieàu theá, laïi haàm-heø-haäm-höïc quyeát toangieát nhau khoâng coøn soùt laïi moät moáng.

AÁy cho neân, tuy nöûa chöøng chuùng noù bieát laø cheátlaø aùc, nhöng maø söï ñaõ theá naøy thoâi gì cuõng cheát , chibaèng mang heát nhau ra maø ñaùnh ñeán canh baïc cuoáicuøng. Ruùt cuïc laïi traän naøy caøng keùo daøi, ngöôøi cheát ñaõnhieàu, ngöôøi queø laïi laém, ngöôøi soáng thì ñoùi, ngöôøi laømthì khoâng, cuûa cho xuoáng bieån leân maây, vaên minh chovaøo oáng khoùi. Chuùng noù haõy xem, daân chuùng seõ thinhau maø noåi loaïn, thieân tai seõ thi nhau maø luïn baïi; luùcbaáy giôø suùng phaùo laø ñoà boû ñi, lính khoâng loøng ñaùnh,laïi theâm ñoùi keùm loaïn laïc.

Chuùng ta suoát caû 60 trieäu ngöôøi, töø ngaøy nay trôûñi, neáu ñaõ bieát ñuøm boïc cho chaët cheõ, saép ñaët cho chænhteà, möu baøn cho töû teá, moät böôùc ngaøy thaéng lôïi, chuùngta tieán daàn. Caùi cô hoäi kia maø tôùi thì chæ moät tieáng phaùothaêng thieân ñoát daäy, seõ caây coû laøm binh, gioù thoåi thaønhquaân reo, nöùa ñoát cuõng thaønh suùng baén, chim trôøi cuõngthaønh phi cô, treû con cuõng thaønh chieán só, ñaøn baø cuõngthaønh töôùng quaân. Chuùng ta lo gì ñaâu? Chuùng noù seõkhoâng coøn maûnh giaùp, thaèng quaân maø loït veà nöôùc. Coùgì laï!

Chuùng ta 60 trieäu ngöôøi, Phaùp Nhaät goùp laïi 10vaïn, muoân ngöôøi vaây moät, muoân ngöôøi ñaùnh moät, ñaùnhcaû trong saân, ñaùnh caû trong nhaø, ñaùnh caû ngoaøi vöôøn,ñaùnh caû döôùi ao, ñaùnh suoát töø ñoàng röøng cho xuoángñoàng suoâiñaùnh suoát töø ñænh nuùi cao cho xuoáng beå saâuthaúm, ñaùnh töø thaønh thò cho ñeán thoân queâ, ñaùnh caû trong

155158


ta heát söùc, heát loøng ñaùnh gieát laïi noù, ñuoåi ñöôïc noù ramaø giöõ gìn laáy doøng gioáng cho tôùi ngaøy nay soáng soùt.

Gaàn 100 naêm nay, giaëc Phaùp maét xanh, muõi loõñaõ ñeán xaâm chieám nöôùc ta, gieát troùc ñeø neùn chuùng takhoå aûi ñeán theá naøo. Chuùng noù huùt maùu, roùc xöông chuùngta, aên thaùo, aên möûa cho kyø beùo troøn, beùo truïc, beùo quaùhoùa naëng mình uïc-aø-uïc-òch ñeå cho beân Taây giaëc Ñöùcchieám nöôùc, maø beân ta thì giaëc Nhaät keùo vaøo. GiaëcPhaùp beân ta, nhö choù khoâng bieát nhuïc, ve ñuoâi röôùcNhaät vaøo nhaø, thôø laøm cha cho noù baûo, noù sai ñeå gieáttroùc ñaùnh ta baét phu laáy thueá, coøn khoå aûi hôn nöõa.

Nhöng maø giaëc Nhaät Ñoâng Di coù thöông gì giaëcPhaùp, thöông gì ta khoâng? Hieän giôø noù coøn chaân öôùtchaân raùo, coøn ñöông maûi cöôùp Ñoâng xeûo Taây chöa coùngöôøi ñaâu maø chia ñaây ñoùng ñoù cho suoát, hoùa neân noùphaûi duøng Phaùp nhö duøng choù giöõ nhaø, duøng choù saênmuoâng roài moät ngaøy kia caùc choã nhöôøng ñaõ nuoát troâi,noù seõ trôû veà maø laøm goûi thaèng Phaùp ñeå höôûng thaúngmoät mình cho noù phæ loøng tham. Saép söûa ñaây, giaëcNhaät seõ gieát giaëc Phaùp , noù laïi mang moät thaèng vuachuùa buø nhìn veà ñaët leân chieác ngai vaøng cuõ rích gheâtôûm, troâng coi caùi ñoù laøm caùi neâu chaéc cho noøi gioáng,roài seõ phao ñoàn leân tin noï tin kia, voã veà ñoàng baøo, ñaùnhlöøa ñoàng baøo, ñeå chöïc ñöa caû ñoàng baøo chuùng ta vaøohoá löûa caùc baïi traân vaø beå khôi; naøo noù doã ngon, doãngoït, laáy phu, laáy lính; naøo seõ cho ñöôøng, cho keïo ñeålaáy baïc laáy vaøng, ngaøy moät ngaøy cuõng nhö hieän nay,ñôøi soáng chuùng ta moät ngaøy moät ñaét ñoû, coù tieàn khoângcoù gaïo aêm, coù gaïo phaûi ñi noäp löông cho lính, coù ñoàngvaøng phaûi boû ra cho noù ñuùc suùng, duùc ñaën laøm voán ñeåñi gieát ngöôøi.

Chuùng ta trong 100 naêm nay chaúng bao giôø maéclöøa thaèng Phaùp, xem bao nhieâu cuoäc noåi daäy cuûa daângian thì bieát, thì ñeán baây giôø chuùng ta cuõng chaúng maéc

löøa thaèng Nhaät nöõa. Chuùng ta seõ khoâng tin noù noùi löøanoùi doái. Chuùng ta khoâng nhöõng chaúng cho noù laáy cuûaveõ voâi boâi maët nhoï ñaâu, maø chuùng ta coøn seõ aàm aåm noåidaäy ñaùnh cho où tan, gieát cho noù saïch , ñuoåi cho noù tieätra khoûi coõi. Chuùng ta laïi veà taém ao ta, xaây ñaép moätnöôùc nhaø cuøng chung moät maùu muû, döïng leân moät ñôøisoáng saùng laùng, ñaày ñuû vui veû. Cuõng nhö ñeán ngaøy mainöõa, chuùng ta seõ giöõ laáy noøi, laáy nöôùc maø toå tieân ñaõ ñeålaïi cho chuùng ta, maø töø tay chuùng ta ñaõ laáy veà, maø conchaùu chuùng ta seõ sinh soâi naøy nôû ôû ñoù ra. Chuùng tachaúng chòu ñeå cho moät haïng aên cöôùp naøo ñeán ñaát chuùngta, daøy xeùo leân moà maû oâng cha, phaù phaùch caû nôi aênchoán naèm cuûa chuùng ta. Chuùng ta theà quyeát soáng ñoäclaäp, coøn saùng laùng, noái ñoâng ñuùc, tieán ñaày ñuû, hoùavaên minh.

Phaûi chuùng ta quyeát ñuoåi giaëc, nhöng maø coønnhieàu keû khaùc laøm bieáng, chòu toâi ñoøi nhuïc-nhaõ; sôïraèng caùc nöôùc ngöôøi, nhaát laø Nhaät Baûn hieän giôø noùmaïnh lôùn quaù, noù vaên minh qua, coù ra maët vôùi chuùngchæ cheát uoång maø thoâi, chi baèng giöõ laáy taám thaân taøn,cuùi ñaàu quyø goái maø soáng cho qua ñôøi, thoâi keä toå tieâncheát daïi, maëc xaùc con chaùu ñau saàu toái taêm. Nhöõng keûngu dôû öôn heøn laø moät phaàn, ngu doát laø moät phaàn. Thöûxem chuùng ta phen naøy ñaõ laøm thì ñöôïc, ñöôïc moät caùchcoù lyù do.

Tröôùc heát, chuùng ta trhaáy raèng nhöõng ngöôøi nöôùcmaõnh lôùn vaên minh ñoù, chuùng noù vì loøng tham khoângcoù daùy cho neân xoâ nhau laïi maø tranh cöôùp ñaát nöôùccuûa boïn nhoû yeáu chuùng ta. Chuùng noù tranh nhau ñoùncöôùp, töø aâm yû maø buøng noå ra thaønh moät cuoäc chieántranh to taùt khaép maët ñaát, aùc ñoäc, khoác haïi khoâng coùhai. Töø bao nhieâu ñôøi nay chöa töøng thaáy. Chuùng noù thinhau mang töøng trieäu daân giaø treû, lôùn beù, trai gaùi cuûachuùng ta ra ñi vaøo choã cheát maát maïng, laïi thi nhau nghó

156 157


hang, trong hoác, ngoaøi buïi raäm, ñaùnh caû baèng gaäy, ñaùnhcaû baèng caøy, baèng dao, baèng suùng kíp, baèng cung teân,baèng buùa baèng lieàm , baèng thaân caây beân döôøng, baènghoøn gaïch caïnh ngoõ, baèng taám ñaù treân nuùi, baèng ñaátbuøn döôùi ao.

Ñaùnh! ñaùnh gieát! ñaùnh gieát cho noù toái taêm maëtmaøy! Ñaùnh gieát cho chuùng tuùi buïi meâ tôi, khoâng bieátñaâu laø trôøi, khoâng bieát ñaâu laø ñaát! Cöù ñaùnh gieát chuùngnoù. Luùc aáy, ngöôøi khoâng coù choã choân, cuùng khoâng coùchoã baén, göôm khoâng bieát choã ñaâm, ñaïn khoâng bieátchoã laáp, taøu bay taøu beå khoâng coù choã daáu gieám, maùykhoân oùc kheùo ñeàu bay caû ngoaøi hoàn. Ñaây chuùng ta maødang tay nhau ñöùng leân, nhaèm ñuùng thôøi cô maø heø nhaucuøng laøm thì theá ñaáy! Chuùng ta ví nhö maët beå soùng coànchuùng noù nhö thuyeàn con chaäp-cheành. Soùng maø muoánñaùnh thuyeàn nguïp thì khoù gì. Thuyeàn maø muoán soùngyeân coù noåi khoâng? Coù noåi khoâng?

Nhöng maø ñeå ñi ñeán caùi ngaøy chuùng ta traû laïithuø nhaø gieát giaëc söôùng nhö theá, neáu chuùng ta coøn baétchöôùc nhöõng keû queân toå, queân noøi, laïc doøng, laïc gioáng,öôn heøn ngu doát, löôøi bieáng cuùi luoàn, maø cuøng im hôilaëng tieáng, boû maëc cho ngaøy troâi qua, thì chuùng ta khoângtheå naøo thaønh coâng ñöôïc ... Chuùng ta baây giôø phaûi suynghó, nhaän xeùt laáy söùc mình, noøi mình, ñöùng daäy, dangtay nhau maø sum hoïp laïi thaønh maët traän goác gaùc cuûanöôùc noøi toaøn theå nhaân daân coõi Vieät. Xum hoïp laïi thaønhñaûng Duy Daân.

Ñaûng laäp ra chæ ñeå laøm vieäc cho toaøn theå nhaândaân, ñem thaân, ñem söùc ra theà quyeát laøm vieäc. ÑaûngDuy Daân laäp ra chæ ñeå laøm vieäc cho toaøn theå daân chuùngchæ ñeå beânh vöïc cho noøi gioáng chæ ñeå keâu goïi ai naáysuoát caû caùc noøi nhoû yeáu trong coõi, ngoaøi coõi Vieät, ñuømboïc laïi nhau cho beàn bæ, cho cöùng raén, mang heát taâmhoàn, söùc tay, oùc nghó, ñoà leà ra goùp truùt caû vaøo coâng

ñaûng ñeå maø döïng nöôùc, laäp laáy quaân ñeå maø giöõ noøi.Trong böôùc naøy, Nhaät, Phaùp ñang boái roái chia reõ, ñangluùc theá giôùi xoâ ñaåy gieát nhau, thöïc khoâng khoù gì! Thöûtöôûng töôïng chuùng noù coù maët muõi, chaân tay, coù loøngoùc, chuùng ta naøo coù keùm gì! Hôn nöõa chuùng ta coù 60trieäu ngöôøi, töøng naøy taám loøng yeâu thöông nhau, töøngnaáy boä oùc nghó ngôïi cho nhau, töøng naáy tay chaân beânhnhau, laøm luïng cho nhau ñeå maø gieát giaëc thì giaëc tan,ñeå maø döïng nöôùc thì nöôùc maïnh.

Maïnh lôùn vaø vaên minh ôû ñaâu maø ra? Chuùng tacoù yeâu cha meï, anh em ta khoâng? Coù khoùc khi anh emta ñau hay cheát khoâng? Chuùng ta coù hai baøn tay haøngngaøy mang ra laáy cuûi, caøy ruoäng, thoåi côm khoâng?Chuùng ta coù boä oùc nghó lo ñeán ñôøi soáng chuùng ta khoâng?Coù! Coù! AÁy theá maø taám loøng yeâu aáy roäng ra khaép caûtraêm gioáng Hoàng Baøng, keû naøo ñaùnh gieát moät anh emta, chuùng ta cuõng ñau nhö caùi ñaùnh ta, chuùng ta ñöùngcaû daäy ñeå beânh vöïcc cöùu ngöôøi aáy maø ñoå maùu, ñoå cuûacuûa chuùng ta ra, choáng choïi vaät loän vôùi quaân giaëc.

Chuùng ta ñem hai baøn tay ra, nhoû theâm moät tyùmoà hoâi, caû traêm nhaø goùp söùc maø gaây döïng moïi thöù chochuùng ta chung, khoâng rieâng ai. Chuùng ta ñem boä oùcnghó ngôïi lo lieäu ñeán moät mình ta hay moät nhaø ta, lolieäu nghó ngôïi roäng ra cho caû ñôøi soáng cuûa 60 trieäu anhem. Taát caû nhöõng thöù aáy vôùi hoàn nhôù laïi toå tieân hieåubieát yù nghóa cuûa Roàng Phöôïng, ñem töï söùc saün coù ôûtrong mình ra laøm roäng saùng nhöõng hình aûnh yù muoáncuûa oâng cha, taát caû nhöõng thöù aáy ñeàu laø vaät lieäu caànyeáu vaø nhöõng caùi môû ñaàu cho maïnh lôùn vaø vaên minh.Beàn maïnh vaø vaên minh laø ôû ñaát ñai kia môû mang ra,söùc löïc mình laøm maïnh leân maø thaønh, naøo noù ôû ñaâumaø ra ñaâu?

Ñaûng Duy Daân nghó theá, bieát theá, laøm theá vaøgoïi caû anh em cuøng laøm theá. Ñaûng laû ñaûng cuûa moïi

159162


vieäc. cöùu laáy nöôùc cho ñoäc laäp, giaønh quyeàn soáng coønveà cho mình, töï mình laøm chuû, giöõ laáy noøi cho trongsaïch con Roàng chaùu Tieân, traêm Vieät xum vaày moät nhaø, moãi doøng gioáng ñeàu ngang haøng, goùp laøm, beânh nhauchung soáng, cuøng tieán ñeán coõi maïnh lôùn, vaên minh hônngöôøi.

Coâng vieäc cöùu nöôùc vaø giöõ noøi phaûi mau laøm töøngaøy nay, khi ñaõ laøm xong coâng vieäc ñoù, luùc baáy giôø taseõ cuøng chung xaây döïng moät nöôùc nhaø raát sung söôùng ,vui veû, ñaáy ñuû ñeå trau gioài laáy moät cuoäc soáng, coøn, noái,tieán, hoùa vaø moät neàn vaên vaät nuoâi, daïy, laøm cuûa suoátnoøi gioáng cho ñöôïc moïi maët, töø aên ñeán maëc, laøm ôû, ñilaïi cho ñeán nôi ñeán choán, cho tinh, cho kheùo, cho tieän,cho toát, cho ñöôïc moät ngaøy moät tieán, moät saùng, moät vui, moät ñuû, moät khoân, moäit hieåu hôn leân.

Coõi Vieät luùc baáy giôø laäp thaønh moät nöôùc nhaøCoäng hoøa (nghóa laø quyeàn chung ôû daân chuùng) , 60trieäu vaø soáng chung caû traêm doøng gioáng ; ngöôøi Vieätmoät bang töï trò, ngöôøi Meân moät bang töï trò, ngöôøi Laøomoät bang. Laïi taát caû caùc doøng gioáng Taày, Nuøng, Meøo,Möôøng, Yao, Loâloâ, Shình, Phaøn, Nhaéng Moïi, Kha,v.v....coøn nhieàu nöõa. Y cöù choã vaø tình hình cuûa moãidoøng gioáng maø ñaët thaønh nhöõng khu ñaëc bieät töï trò.Moãi bang vaø moãi khu ñeàu ngang haøng nhau trong nöôùcCoäng Hoøa, ngöôøi vaø ngöôøi ai naáy ñeàu ngang haøng nhautrong suoát caùc nghóa vuï, cô hoäi vaø quyeàn lôïi.

Nöôùc Coäng hoøa vaø caùc Bang vôùi caùc Khu do töïnhaân daân töï baàu caét ra caùc ngöøi thay maët xöùng ñaùngmaø mình baèng loøng ra ñeå troâng coi vaø laøm luïng heátthaûy coâng vieäc cuûa daân. Neáu troâng coi vaø laøm vieäckhoâng ñeán nôi ñeán choán theo yù muoán cuûa daân thì laïiboû ñi vaø baàu ngöôøi khaùc. Nöôùc Coäng hoøa seõ phaûi daïydoã heát moïi ngöôøi daân cho gioûi, cho khoân, chaêm nomxeáp ñaët moïi vieäc laøm aên cho daày ñuû maø ngang haøng

vôùi nhau khoâng hôn, khoâng keùm, suoát trong nöôùc traigaùi, lôùn beù, giaø treû ñeàu sung söôùng, töï do, ñaày ñuû, tinhkhoân, tieàn taøi ruoäng ñaát chia ñeàu cho nhau. Ngöôøi VieätMeân, Laøo, Kha, Taày, Möôøng, Maùn, Nuøng, Meøo, Moïi,Chaøm, Loâ Loâ, Yao, Nhaèng, Phaøn, Shình, Ngaùi seõ ñuømboïc nhau vui veû ñoâng ñuùc khoâng ai tranh ai, nhaän hoïxum vaày, nhôù ôn Toå tieân xaây ñaép vaên minh cuûa noøigioáng.

Chuùng ta haún baây giôø chöa hieåu theá naøo laø töïtrò? Töï trò nghóa laø mình töï coi laáy coâng vieäc mình , töïquyeát laáy yù muoán mình, töï chuû laáy thaân theá mình, töïlaøm ñaát ñai mình, töï höôûng laáy quyeàn lôïi mình, töï traûlaáy nghóa vuï mình khoâng ñeå ai ñeø neùn mình, tra khaûomình, gieát troùc mình. Nhöng maø muoán ñöôïc töï trò, khoângphaûi laø bo-bo ích kyû laáy moät mình, maø phaûi xum vaàygoùp söùc moïi ngöôøi xaây ñaép moät nöôùc nhaø vöõng beàn vaømaïnh meõ ñeå daãn daét mình. Mình vì töï mình vaø caû moïingöôøi; caû moïi ngöôøi laïi vì mình maø cuøng khoù nhoïc cuøngsoáng cheát, cuøng nhaân chuû maø neân. Neáu moïi ngöôøi bieátmuoán ñeå cho mình soáng, maø soáng vui hôn, eâm aám hôn,muoán ñeå cho mình ñöôïc hieåu bieát hônthì phaûi laøm theánaøo cho lôïi caû mình vaø lôïi caû ngöôøi trông doøng gioáng,aáy laø hieåu theà naøo laø Coäng hoøa vaø Töï trò ño. Coângvieäc nöôùc laø theá, haù chòu ñeå cho quaân giaëc ñeán töï xönglaø baûo hoä cho mình ñeå gieát troùc mình, boùc loät mình vaøgieát troùc noøi gioáng, boùc loät noøi gioáng hay sao?

Muoán xaây döïng moät nöôùc nhaø Coäng hoøa vaøBang nhaø töï trò phaûi ñuoåi gieát giaëc, vaø töï côûi môû chomình vaø noøi gioáng ñaõ. Maø muoán theá phaûi vaøo ñaûngDuy Daân vaøo Mat traän Goác nöôùc noøi Toaøn theå Nhaândaân Vieät, mang gaïo nuoâi laãn anh em, mang suùng racuøng nhau gieát giaëc, ngöôøi khoân nhö ngöôøi keùm, keûmaïnh beânh keû yeáu daãn daét laãn nhau cho chaët cheõ, cuøngnhau ñi gieát giaëc ñoøi nhaø môùi ñöôïc. Chuùng ta laäp laáy

160 161


ñoàng baøo, ñoàng baøo phaûi giuùp ñaûng, vaøo ñaûng tinñaûng, laøm vieäc cho ñaûng, beânh vöïc cho ñaûng, soángcheát vôùi ñaûng, töùc laø ñoàng baøo töï giuùp mình, töï laømvieäc cho mình, töï soáng cheát cho mình ñaáy. Phaûn ñoáiñaûng Duy Daân chæ coù quaân giaëc, chæ coù nhöõng keû öônheøn, löôøi nhaùc, chæ coù nhöõng keû buoân daân baùn nöôùc,chæ coù nhöõng keû choù saên cho quaân giaëc thôøi laøm xaáulaøm haïi ñaûng, môùi noùi xaáu, noùi bæ ñaûng. Chuùng noù, tañeàu phaûi goïi laø Vieät gian, phaûi ñeàu goïi laø quaân giaëc,phaûi ñuoåi chuùng noù ñi, phaûi gieát chuùng noù ñi!

Ñoàng baøo traêm doøng gioáng Vieät! Ñaát nöôùcchuùng ta seõ coù theå chaúng nay thì mai, vì loøng tham caùcquaân cöôùp maø coøn thaønh baõi traän gieát troùc, khuûng khieápthaûm haïi giöõa caùc quaân cöôùp ñaáy. Ñoàng baøo voâ toäi cuûachuùng ta seõ chaùy thaønh vaï laây, bò gieát, bò hieáp, bò cöôùp,bò loät , bò ñaùnh ñaäp, bò sai baûo. OÂi thaûm ñaïm quaù maøthoâi! Caùi baùt cuûa chuùng ta lieäu coù giöõ coøn maø aên khoâng?Cha meï, anh em, vôï choàng, hoï haøng, beø baïn cuûa chuùngta, lieäu coù beânh nhau ñöôïc coøn soáng maø huù-hí, vui veûvôùi nhau ñöôïc khoâng? Nhaø cuûa chuùng ta, ruoäng nöôngcuûa chuùng ta, nhaân caùch cuûa chuøng ta seõ bò chuùng noùvì loøng tham khoâng ñaùy maø gieát troùc, tieâu dieät caû! Thaûmñaïm quaùmaø thoâi ñoàng baøo!

Nhöng maø ai laøm chuùng ta neân noãi? Quaân giaëccöôùp nöôùc! Vôùi loøng öôn heøn cuûa chuùng ta , vaäy ai cöùuvaõn cho chuùng ta ñöôïc? Chaúng nöôùc ngoaøi cöùu vôùtchuùng ñaâu! Toå Tieân khoâng daäy laïi ñöôïc nöõa! Trôøi Buïtcoù thaáy boùng ai ñaâu?Chæ coù chuùng ta vôùi töï quyeát cheátñeå caàu soáng. Loøng uaát öùc töùc giaän, caêm hôøn ñeán coåchuùng ta, chuùng ta cuøng ñöùng daäy laøm vieäc cho nhauvaø cuøng gieát giaëc. Hôõi hoàn cuûa noøi gioáng haõy trôû laïileân! Khoâng coù ai thí boû cho söï soáng caû. Söï soáng phaûido söùc maùu cuûa chuùng ta laøm neân. Khoâng coù ai thí boûcho ta quyeàn soáng caû - Quyeàn soáng phaûi do hai baøn tay

163166


chuùng ta beânh giöõ laáy. Khoâng coù ai gieát giaëc hoä chuùngta ñöôïc caû. Chæ töï chuùng ta môùi vì chuùng ta thoâi. Khoângcoø ai giuùp chuùng ta laäp ñöôïc nöôùc Coäng Hoøa vaø baèngtöï trò ñöôïc caû. Chæ töï chuùng ta môùi coù loøng vaø môùi coùsöùc maø laøm cho chuùng ta beàn maïnh vaø vaên minh thoâi.

Noøi gioáng Hoàng Baøng, nöôùc non gaám voùc, traûibao phen ngoïc vôõ ngoùi tan, saåy ñaøn tan ngheù, nhöngmaø caû caùi noøi gioáng vôùi caùi nöôùc non gaám voùc cuûachuùng ta ñaây, ñôøi naøy chæ coøn troâng 10 naêm trôû laïi,khoâng soáng maïnh thì dieät vong, maø dieät vong kyø naøythì dieät vong haún khoâng coøn ngoi ngoùp ñöôïc nöõa, cuõngkhoâng coøn rôùt soùt ñöôïc ai ñaâu! Nhöng maø neáu baèng söïgaéng söùc, chuùng ta kyø naøy, ñaõ soáng thì soáng oanh lieät,soáng beàn maïnh, vaên minh vaø ñaïo ñöùc hôn ñôøi. Ñaàytrôøi soâng maùu, khaép ñaát tieáng keâu, roài ñaây trôøi quangmaây taïnh, Roàng Phöôïng tranh nhau, gieát ñöôïc giaëc,röûa ñöôïc thuø roài, aùnh trôøi beå Nam nhö choùi nhö doïi,nhö haùt, nhö ca, gioù xuaân ñaàm aám, luùa haï vaøng reo,moät ñôøi soáng vui söôùng vaø ñaày ñuû seõ thay cho moät cuoäcbeå daâu thaûm saàu vaø taêm toái.

Giôø phuùt naøy ñaây, chính laøgiôø phuùt nghieâm ngaët,nguy hieåm nhaát, soáng coøn hay cheát tuyeät quyeát ñònh ôûgiôø phuùt naøy. Ai laø doøng gioáng Hoàng Baøng, con chaùuVieät, neáu khoâng nhaän xeùt cho töôøng, ñöùng ra tranh ñaáutöùc laø soáng uoång, soáng thöøa, soáng nhuïc.

Gieát giaëc laø coâng vieäc vinh quang nhaát ñôøi cuûachuùng ta.

Chieán tranh laø nguoàn soáng cuûa noøi gioáng chuùngta ñeå tranh ñoøi laïi nguoàn soáng coøn. Söï soáng coøn cuûachuùng ta, ai ai cuõng ñeàu coù boån phaän phaûi laên xaû vaøotrong voøng khoùi ñaïn aùnh göôm ñeå traû thuø cho toå tieân ,buoâng côûi cho töï mình vaø gôõ môû cho con chaùu khoûisoáng nhuïc, dieät vong.

Maët traän goác nöôùc noøi nhaân daân Vieät seõ thaønhcoâng vôùi söï ñem laïi soáng coøn, beàn maïnh vaên minhvaquang vinh cho noøi gioáng Traêm Vieät.

Ñöùng daäy, anh em ñoàng baøo!

Duy Daân Ñaûng toaøn theå kính khaån thanh minh.

Laøm taïi Toång Ñaûng BoäNgaøy 12 thaùng 9 naêm 4822 Tuoåi Vieät (töùc 10 thaùng 10 naêm 1843)

Seõ coù caùc baûn dòchMeân, Laøo, Kha, TaàyNuøng, Meøo, Möôøng, Maùn v.v....

164 165


BÒ VONG LUÏCBÒ VONG LUÏCBÒ VONG LUÏCBÒ VONG LUÏCBÒ VONG LUÏCCuûa Duy Daân Hoïc Xaõ

ngoû cuøng toaøn theå caùc

Ñaûng Phaùi, Nhaân Só,Ñoàng Chí, Ñoàng Baøo Vieät.

Saøo Nam, thì khoâng nhöõng ñaõ phaûi kính meán Cuï, maøcoøn phaûi gaéng söùc laøm noái lieàn lòch söû nöôùc nhaø vôùiCuï vaø noái Cuï vôùi hieän taïi cuøng laø töông lai nöôùc nhaø,phaùt döông caùi daây chuoãi lieân laïc vaø con ñöôøng ñi ñoùnöõa.

Neáu muoán ñaû ñaûo Cuï thì khoâng caàn nöõa, vì chínhCuï ñaõ bò quaân ñòch giam caàm. Nhöng neáu muoán phaùñoå caùi uy voïng cuûa Cuï ñeå mang Marx, Leùnin, Staline,Trosky, Toân Vaên, Cöôøng Ñeå hay baát cöù moät uy voïngkhaùc naøo ñeå thay vaøo choã Cuï, mong ñaït ñöôïc taùc duïngchính trò cuûa mình ôû trong taâm lyù vaø haønh ñoäng cuûaquoác daân thì thöïc baát trí, sai laàm vaø khoâng coù hy voïnglaøm tôùi ñöôïc. Nhöõng khuynh höôùng ñoù treân söï thöïc cuûatieàn ñeà coøn mang ñeán nhöõng haäu quaû ñaùng tieác vaø ñaùngtraùch nöõa maø thoâi. Ñoàng thôøi neáu chæ bieát mang teântuoåi Cuï ra laøm chieâu baøi maø tuyeät khoâng hieåu ñeán vaøkhoâng phaùt döông caùi loä tuyeán chính trò cuûa nöôùc noøira thì cuõng chæ laø nhöõng haønh vi xui khieán bôûi daõ taâmdanh lôïi vaø doái traù maø thoâi.

Con ñöôøng lòch söû cuûa daân toäc laø ôû nhöõng ñaëctính phaùtg trieån phoái hôïp vôùi hình theå dieãn tieán cuûatheá-giôùi ñeán ñaâu vaïch chæ ra ñeán ñaáy theo moät phöônghöôùng vôùi phöông chaâm ñaëc ñònh trong caùi aùnh saùngñaùy hoàn cuûa lòch söû toûa ra, chæ neûo raát thaønh thöïc, saùngsuoát roài khoâng theå xuùy ñoà söûa ñoåi, quaët queïo sai uoántheo duïc voïng cuûa thieåu soá ñöôïc, cuõng nhö giaù trò lòchsöû cuûa Cuï Phaqn Saøo Nam khoâng theå vì moät taùc duïngnaøo cuûa thieåu soá, mang vu vaï, quay quaét, maø laøm maimoät ñi ñöôïc. Neáu trong giai ñoaïn naøy, coá yù ñeå phieánñoäng laøm thaønh caùi baát haïnh ñoù, khoâng nhöõng ñaõ khoângchòu tìm ñeå hieåu vaø laáy Cuï Saøo Nam laøm khôûi ñieåmcuûa moät söû kyù haønh ñoäng môùi maø phaùt döông ra thaønhmoät theá heä cuûa caùch maïng vaø kieán quoác môùi, coøn ñöùngtreân moät thaønh kieán chính trò maø phaùn ñoaùn quoác daân

167170


BÒ VONG LUÏC BÒ VONG LUÏC BÒ VONG LUÏC BÒ VONG LUÏC BÒ VONG LUÏC Cuûa Duy Daân Hoïc Xaõ ngoû cuøng toaøn theå caùc

Ñaûng Phaùi, Nhaân Só, Ñoàng Chí, Ñoàng Baøo Vieät.

1.- Quan ñieåm cuûa chuùng toâi ñoái vôùi cuï PHANSAØO NAM.

Ñích xaùc moãi nhaân vaät, töø yù thöùc ñeán söï nghieäp,ñeàu bò boái caûnh cuûa lòch söû, nhaân toá cuûa hoaøn caûnhcheá haïn, nhöng maø söï thaønh coâng vôùi danh voïng cuûanhaân vaät ño chæ coù theå ñaït tôùi ñöôïc khi yù thöùc vôùi söïnghieäp phoái hôïp vôùi yeâu caàu cuûa xaõ hoäi, neàn taûng cuûathôøi ñaïi, vôùi con ñöôøng cuûa nöôùc noøi.

Cuï Saøo Nam döôùi caùi tieàn ñeà ñoù ñaõ xöùng vôùiquyeàn uy vaø danh döï cuûa Cuï ñoái vôùi coâng cuoäc cöùunöôùc giöõ noøi cuûa gioáng nhaû. Cuï ít nhaát cuõng laø moätcaùi nuùt troïng yeáu treân laøn daây xích lòch söû cuûa daân toäc,khoâng coù Cuï khoâng theå ñöôïc. Nhöng khoâng ít nhaân sóvaø moät hai ñaûng phaùi, vì tö kieán vaø taùc duïng rieâng cuûamình, ñaõ nhieàu phen chaúng neà haø coâng kích vaø coøn vuvaï cho Cuï laø khaùc!

Baát quaù laáy con maét khaùch quan vôùi taám loøngthaønh thöïc troâng nghieäm ñoài soáng lòch söû vaø quoác daâncuûa Vieät, baèng moät thaùi ñoä khoâng coù baûo löu (retenu)vaø phaûn töôûng (arrieøre penseùe) ñeå troâng nghieäm Cuï

168 169


thì sai laàm to. Cuï, treân caùi chuû tröông caên baûn laø cöùunöôùc giöõ noøi, chính laø moâ taû vaø ñaïi bieåu suoát maët laïichaéc chaén cho lyù tính thöïc tieãn vaø ñôøi soáng thöïc tieãncuûa lòch söû vôùi quoác daân. Nhöõng tröôùc taùc khaùc nöõacuûa Cuï coù quan heä ñeán caùch maïng coøn chöùng toû caùicöông lónh raát ñuùng phaûi cuûa con ñöôøng ñi vôùi phöôngchaâm cuøng phöông höôùng lòch söû cuûa nöôùc noøi.

Hieåu moät ngöôøi laø nghieäm, ñuoåi theo caùi taâm lyùquaù trình cuûa ngöôøi ñoù treân söï phaân tích khoa hoïcnhöõng cô sôû vaø boái caûnh thôøi ñaïi cuûa ngöôøi ñoù. Caùcgiaù trò chæ coù theå ñaáy ñuû bieåu hieän treân caùi thöù baäcñoäng, khoâng döùt ñoäng cuûa söï theá, pheâ bình vôùi hoã giaùngöôøi vaø vaät ñeàu phaûi ñöùng treân nhöõng nguyeân taéc vaøtieàn ñeà ñoù.

Duy Daân chuû nghóa laø töï cuï Phan trong thöïc tieãncaùch maïng saùng ñònh ra. Söï saùng ñònh ñoù khoâng theåsaûn sinh treân ngaãu nhieân hay ñoà soaïn. Noù phaûi coù nhöõngcaên cöù vaø tieàn ñeà trieát hoïc cuûa noù; tieác vì Cuï, thôøi gianvôùi tieän lôïi ñaõ khoâng daønh laïi cho cô hoäi ñeå ñaày ñuûxieån döông ra. Caùi chính cöông cuûa Duy Daân chuû nghóa,luùc cuï thaûo thaønh chæ laø moät ít nguyeân taéc thoâ sô cuûaöùng duïng maø caùi öùng duïng ñoù phaûi troâng vaøo thôøi ñaïivôùi hieän traïng cho thích hôïp khi chuùng ta hoïc tôùi, ñeåmuoán cho chuùng ta coù moät hoã giaù ñuùng ñaén thì phaûi ñeåmaét vaøo caùi troïng yeáu cuûa thôøi gian tính vaø thöïc tínhño. Ñeå hieåu thaáu Duy Daân chuû nghóa coøn phaûi thoângsuoát thaáu caùi lòch trình sô ñaàu trong caáu thaønh cuûa noù,moät theå heä tríeát hoïc troïn veïn naøo cuõng khoâng theå coùngay ñöôïc.

Xaõ hoäi laø moät vaät phaùt ñaït, yù thöùc cuõng theá,khoâng nhöõng Duy Daân chuû nghóa phaûi theá maø heát thaûymoïi chuû nghóa ñeàu phaûi theá. Cho neân Duy Daân chuûnghóa treân thôøi ñaïi dieãn tieán maø bieåu hieän ra troïn veïn ,ñaày ñuû treân moïi maët , chính cöông cuûa Duy Daân chuû

II.- Quan Ñieåm cuûa chuùng toâi veà caùc nguyeânnhaân thaát baïi cuûa Caùch Maïng ta töø tröôùc.

*Caùch-maïng la moät coâng cuoäc phi-thöôøng, nhaát

laø caùch maïng cuûa nöôùc ta treân laäp-tröôøng vaø hoaøn-caûnhkhoù-khaên nhaát laïi caøng laøm taêng theâm nhöõng nhaân toágian khoå ôû beân trong; nhöng maø caùch maïng taát nhieânthaønh coâng. moät maët boûi söï theå dieãn tieán cuûa lòch söûñuùc thaønh, moät maët bôûi söùc nhaân vi trau chuoát neân.Nhöng neáu chæ ñem nhöõng nhaän xeùt ngoaøi loâng da vaøthoâng thöôøng toùm quaùt maø phaùn ñoaùn nhöõng giaùo huaáncuûa moät traêm naêm lòch söû caùch maïng cuûa ta thì khoângtheå thaáu suoát vaø naém giöõ ñöôïc nhöõng kinh nghieäm saâusaéc vaø rieâng bieät cuûa noù, ñaõ theá taát khoâng theå vaän duïngñöôïc chaân thöïc nhöõng baøi hoïc cuõ ñaõ troû ra nhöõngnguyeân taéc vaø khuyeân daïy nhöõng theå caùch naøo ñeå tìmngay ra con ñöôøng ñi chaân chính cuûa caùch maïng vaø tìmtoøi caùc caùch thöùc caûi bieán vôùi saùng taïo nhöõng haønh vicaùch maïng caàn yeáu cho ngaøy mai.

Caùch maïng phaûi coù toaøn theå tính vaø saùng taïotính, nhöõng phöông chaâm vaø phöông höôùng lòch söû cuûanöôùc noøi treân moät phaàn goác gaùc laø coá ñònh vaø ñaëc ñònh.Nhöõng yeáu toá chuû-quan vôùi khaùch quan khoâng döùt phaùttrieån vaø bieán hoùa coøn ñaët ñeå vaø ñoùng goõ treân caùi bieänchöùng luaät taéc cuûa töøng kyø caùch maïng; coøn chuû yeáunöõa laø phaûi nhaän thöùc cho ñuùng chaéc, naém giöõ cho beànbæ vaø vaän duïng cho kheùo leùo caùi söùc chuû cuûa caùchmaïng vôùi nhöõng söùc phuï cuûa caùch maïng.

Neàn taûng cuûa caùch maïng saûn sinh ra treân caùineàn taûng cuûa xaõ-hoäi keát caáu ñi ñoâi vôùi yù-thöùc tieán hoùavaø kinh teá quan heä xoaùy loän laãn nhau maø dieãn thaønh.ÔÛ trong ñoù phaøi veõ vaïch ñöôïc moät phöông trình thöùckyû haø hoïc, töø taâm lyù bình dieän tôùi taâm lyù taäp theå cuûaquoác daân treân lyù tính vaø sinh hoaït thöïc tieãn, caùi hìnhaûnh ñoù phaûn aûnh neân moät cheá ñoä vôùi taát caû nhöõng kyõ

171174


nghóa, trong phaàn öùng duïng cuûa noù chuyeån dôøi nhöõngnhu yeáu cuûa thôøi ñaïi. Söï tieán hoùa cuûa yù thöùc nöôùc tañaõ ñem ñeán söï tieán hoùa cuûa Duy Daân chuû nghóa. Moätthôøi ñaïi môùi ñang ñôïi ñeå caûi taïo vaø xaây döïng baèngDuy Daân chuû nghóa vaäy.

Trieát hoïc cuûa Cuï laáy daân toäc vaên minh laømkhôûi ñieåm, cho neân chuû tröông cöùu nöôùc giöõ noøi, chínhlaø khôûi ñieåm cuûa heát thaûy haønh ñoäng ñeå ñaït tôùi söï kieánlaäp toaøn boä moät daân toäc vaên minh. Caùi yù nghóa vaø giaùtrò cuûa “Cöùu nöôùc giöõ noøi” nhö theá naøo, trong tôø TuyeânNgoân chuùng toâi ñaõ noùi qua.

Daân toäc vaên minh chính laø moät theå heä luoân luoântheâm treân dieãn tieán nhöõng khôûi ñieåm vaø yeáu toá cuûa noùgoàm baèng heát caû loøng yeâu vôùi maùu ñaøo, baøn tay vôùiñaát ñai, trí oùc vôùi saùng taïo, treân caùi daây xích lòch söûcuûa daân toäc tính, tình, chí, baèng daân toäc töï löïc trong söïdaãn daét cuûa con ñöôøng ñi saùng suoát maø hoaøn thaønh.

Cuoán “Vieät Daân Toäc Vaên Minh Khôûi Ñieåm Sö û”goàm nhöõng haøm nghóa ñoù vôùi xieån döông caùi naêng löïctieàm taøng cuûa ñaùy taàng goác gaùc ñaõ bieåu hieän treân moätgiai ñoaïn lòch söû phaûn Phaùp vaø dieät Vieät gian, giöõ ñaátnöôùc vaø toå hoàn baèng toaøn daân vaø toaøn dieän tranh ñaáuñoøi soáng töï do cuûa daân toäc vôùi nhöõng yeâu caàu thöïc tieãncuûa daân chuùng.

Nhöng maø ñaõ coù nhieàu ngöôøi coâng kích cuoán“Phaùp Vieät Ñeà Hue à”. Thöïc taïi cuoán ñoù laø moät coâng cuïñeå xay döïng tinh thaàn caùch maïng; taát caû nhöõng ñoängtaùc cuûa quoác daân trong thôøi kyø ueå-oaûi vaø muoän maøng,phaûi baèng söï phaûn tænh , töï tin maø chuyeån vaän thaønhmoät yù chí caùch maïng ñaõ. Caùi nhôõn quang chính trò cuûaCuï vaø caùi thuû ñoaïn hoøa bình trong thôøi kyø maø Cuï khoângtheå khoâng baèng thuû ñoaïn ñoù ñeå thöùc tónh quoác daân,cuøng vôùi thôøi ñaïi caøng chöùng minh laø lôùn lao saâu roäng.

Bao nhieâu taám loøng cuûa Cuï ñaõ bieåu loä trong caùctaäp “Löu Caàu Huyeát Leä Thö” vaø “Haûi Ngoaïi Huyeát Thö”,hôn nöõa laø trong “Lôøi Khai Tröôùc Toøa AÙn” , lôøi lôøitöôûng coøn in saâu trong trí oùc quoác daân cho ñeán ngaøynay vaø ngaøy mai nöõa.

Haønh vi cuûa Cuï trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc, vôùiCuï, chính môû ra moät kyû nguyeân môùi trong vaän ñoängcaùch maïng nöôùc ta töø treân tinh thaàn, lyù luaän, toå chöùc vaøkyõ thuaät, ñaëc bieät moãi khôûi ñieåm cho chuùng ta thaâmkhaéc nhaát laø nhöõng saùch löôïc veà caùch maïng ngoaïi giaocuûa Cuï treân hoïc ly ùvaø söï thöïc phaûi ñeå laøm taám göôngchung cho ngaøy nay vaø ngaøy mai: Moät nhaân caùch sieâunhieân, ñöùng ôû treân moät laäp tröôøng nghieâm chænh, coùmoät thaùi ñoä tröïc trieät vaø haønh ñoäng quaû ñoaùn, ñoù laøñieàu kieän ñaïo ñöùc cuûa moãi caùch maïng nhaân vieân cuûaCuï Phan Saøo Nam. Cho neân Cuï laø moät chuyeån bieánñieåm cho lòch söû caùch maïng nöôùc nhaø, laø lieân laïcñieåm cuûa quaù khöù vôùi töông lai.

Chuùng toâi thieát nghó vaø tin saâu raèng: Chuùng taphaûi tích cöïc tieáp thu nhöõng di saûn tinh thaàn vaø söï nghieäpcuûa caùch maïng, laáy cöùu nöôùc giöõ noøi laøm xuaát phaùt,baèng moät cöcông lónh maø saùng taïo phaûi ñi ñoâi vôùi caùchmaïng treân caû ba maët toaøn dieän, trieát ñeå vaø höôùng thöôïngñeå ñaït tôùi söï kieán laäp toaøn boä moät daân toäc vaên hoùa vôùisinh meänh theá heä cho nöôùc noøi, chæ ñaïo bôûi aùnh saùngcuûa söû Vieät vaø lyù taéc môùi cuûa Duy Daân. Taát caû lyù luaänvôùi haønh ñoäng treân caùi tieàn ñeà daân toäc hoùa töø nay maøñi phaûi thoáng nhaát treân söï nhaän xeùt Cuï Saøo Nam vôùi söïthaáu suoát con ñöôøng ñi lòch söû cuûa nöôùc noøi baèng söïtheå nghieäm ñôøi soáng thöïc tieãn vaø lyù tính thöïc tieãn cuûa

0(

/

}oâ

172 173


thuaät vaø tinh thaàn taát yeáu phaûi coù cho coâng cuoäc caùchmaïng.

Con ñöôøng ñi cuûa caùch maïng vôùi phöông chaâm ,phöông höôùng cuûa noù phaûi chæ laø moät vôùi con ñöôøng ñilòch söû cuûa gioáng noøi, vôùi phöông chaâm, phöông höôùngaáy. Phaûi bieát ño löôøng caùi söùc soáng vaø trò soá cuûa traøolöu lòch söû tieàm taïi trong tinh thaàn vaø vaät chaát sinh hoaïtcuûa quoác daân laøm caùi thuûy chuaån thaønh töïu cuûa thôøi côcaùch maïng trong chuû quan. Ñoàng thôøi, caùi laäp tröôønggoác gaùc cuûa daân toäc ñoù phaûi ñem phoái hôïp vôùi hình theåbieân teá cuûa theá giôùi, taát caû ñeå laøm caùi thuûy chuaån thaønhthöïc cuûa thôøi cô caùch maïng trong khaùch quan. Hai caùiñieàu kieän chuû quan vaø khaùch quan cuûa thôøi cô ñoù ñoáivôùi caùi quan heä chaët cheõ ruùt daây ñoäng röøng cuûa quoácteá xaõ hoäi ngaøy nay caøng ñi ñeán thoáng nhaát. Nhöng maøcaùi laäp tröôøng goác gaùc cuûa daân toäc ñoái vôùi söï tunghoaønh cuûa ñoùng môû cuûa quoác teá chính trò khoâng phaûinhö vaán ñeà thôøi cfô giaûn ñôn nhö theá ñeå quyeát ñònh caùchaønh vi vaø phöông höôùng cuûa mình.

Söï hình thaønh caùi traän tuyeán cuûa caùc daân toäccuøng laäp tröôøng vaø hoaøn caûnh caùc daân toäc nhoû yeáu vôùimaïnh lôùn baát cöù thuoäc veà hình thaùi ñeá quoác chuû nghóanaøo quy ñònh ra nhöõng ñaëc tính cuûa caùch maïng. Caùcdaân toäc nhoû yeáu coù moät quan ñieåm caùch maïng chung,phaûi laøm sao cho chung moät con ñöôøng ñi, Nhöng conñöôøng ñi ñoù phaûi khôi ñaët, choïc thuûng trong maøng phuûcuûa moät hay caùc phe ñeá quoác maø tìm moät loái soáng coøncuûa mình. Khoâng theå vì moät höùa heïn lyù töôûng hay moätlyù thuyeát tieân tri naøo maø laøm caên cöù ñeå phaùn ñoaùn vaøquyeát ñònh caùi nguyeân taéc haønh ñoäng cuûa mình, chæcoù theá môùi thaønh coâng.

Ñoàng thôøi neàn taûng xaõ hoäi cuûa caùc gioáng noøinhoû yeáu quy ñònh moät hình thaùi vôùi phöông thöùc caùchmaïng cuõng rieâng bieät treân söï chuyeån vaän lôùn lao vaøkòch lieät cuûa toaøn daân ñaáu tranh. Lòch söû seõ dieãn thaønh

yeáu treân caùi baûn chaát vaø saùch löôïc toaøn theå coù keá hoaïchcuûa caùch maïng. Kinh teá khoâng phaùt ñaït vaø yù thöùc khoângkhích leä laø hai nguyeân nhaân ñeä nhaát cuûa thaát baïi trongcaùch maïng cuûa caùc nöôùc nhoû yeáu. Nhöng maø döôùi cheáñoä thöïc daân, caùc nguyeân nhaân thaát baïi ñoù phaûi khaécphuïc baèng nhöõng nguyeân taéc keå treân; neáu haønh ñoängcaùch maïng khoâng theå thoáng nhaát ñöôïc treân söï vaän ñuïngñoù thì nguyeân nhaân thaát baïi laø ôû ñoù nöõa.

III.- Quan Ñieåm cuûa Chuùng Toâi vôùi Tình TheáHieän Giôø.

Hieän giôø ñaây chuùng ta haõy phaûn tænh laïi. Sinhtoàn vaø tuyeät dieät cuûa nöôùc noøi chuùng ta khoâng thaønhvaán ñeà gì cho theá giôùi caû. Neáu sôû dó ngöôøi Vieät maø noùi“Vieätnam vaán ñeà cuûa theá giôùi vaán ñe à” laø khoâng töïngöôïng, hoaït daàu vaø noùi khoaùc khoâng caên cöù. Ngöôøinöôùc ngoaøi maø noùi “Vieät Nam vaán ñeà cuûa theá giôùi vaánñe à” thì khoâng phaûi laø chaân chính ôû thieän yù maø ra, taát ôûnôi moät taùc duïng ñaàu cô ñeå phieán ñoäng daân chuùng ta,hoaëc ôû nôi taám loøng töø thieän toân giaùo cuûa chính trò maøra. Caùi thieän yù ñoái vôùi Vieät Nam” phaûi xuaát phaùt töømoät choã thöïc hieän saâu saéc “caùi giaù trò sinh toàn vaø töcaùch lòch söû cuûa daân toäc Vieät môùi ñuùng.”

Vieät Nam vaán ñeà hieän chæ cho töï moãi ngöôøi chuùngta thöïc khoâng phaûi vaø chöa, vì “vaán ñeà” ñoù phaùt sinhtreân lòch söû, ñaõ laøm moät thích khích, dö luaän aûnh höôûngvaø taùc duïng thöïc teá toát xaâu, hay toát maø xaáu, xaáu maø toátcho “con maét” theá giôùi vaø “boä oùc” theá giôùi caû. Chuùngta ñöøng baét chöôùc daïi doät vaø ngôø ngheäch roãng tueáchnhöõng tö-leänh ñaøi cuûa quoác teá treân ngang doïc ñoùngmôû. Chuùng ta thöïc phaûi phaûn tænh laïi nhieàu.

“Vieät Nam vaán ñeà” neáu hieän giôø coù thaønh moätvaán ñeà trong phaïm vi vaø trình ñoä raát nhoû naøo laø vì VieätNam ñoù. Vì nguoàn goác cuûa chieán löôïc vaø quyeàn íchsau chieán tranh neân traû laïi cho Taøu, cho Phaùp, cuûa Nhaät

175178


baèng caùc hình thöùc ñaëc bieán, ñoät bieán vaø thueá bieán chomoïi maët sinh meänh vaø vaên hoùa cho caùc daân toäc ñoù.Xuaát loä cuûa moãi daân toäc ngoaøi caùc nguyeân nhaân khaùchquan , caùc nguyeân nhaân chuû quan cuûa xaõ hoäi keát caáu ,daân chuùng yeâu caàu vaø vaên hoùa thuûy chuaån cuûa mìnhcoøn nhu yeáu moät suy nghó cho saâu vaø ñuùng.

Phöông chaâm cuûa chính tri, cöông lónh cuûa ñaáutranh vaø saùch löôïc cuûa caùch maïng phaûi y cöù vaøo nhöõngnguyeân taéc keå treân maø ñaët ñeå söï gaéng söùc trong chueånbò caùc tieàn ñeà, phaûi hoaøi nghi caû ñeán vieäc döï lieäu moätcaùch maïng phaù hoaïi cöïc haïn tuyeán vôùi kieán thieátchuyeån di truïc trong quaù trình dieãn bieán luùc ñaõ thaønhcoâng. Taát caû nhöõng lyù luaän toå chöùc vôùi kyõ thuaät theocaùc neàn taûng ñoäc ñaëc ñeå thích hôïp vôùi nhöõng ñoäc ñaëctính ñoù khoâng theå khoâng khaùch quan maø ñieàu tra, phaântích maø saùng taïo.

Cho neân moät chính trò laõnh ñaïo phaûi kieán laäpneân baèng caû caùi theá heä cuûa caùc lyù luaän cô-caáu vaø haønhñoäng cô caáu cho khoûe khoaùn vaø öu vieät. Laõnh tuï nhaântaøi phaûi boài döôõng maø khoâng ñeû phaù; caùn boä nhaân taøiphaûi trau gioài cho xöùng ñaùng, phaûi phoái hôïp vôùi söï saùngñònh vôùi chính trò phöông chaâm, chính löôïc phöônghöôùng, caùch maïng saùch löôïc, ñaáu tranh cöông lónh chothöïc ñuùng chaéc vaø vieãn kieán, laïi thöïc teá ñeå maø hìnhthaønh moät caùch maïng traän doanh cho ñuû ñoái phoù vôùiyeâu caàu cuûa hy voïng vaø söï thöïc.

Caùch maïng traän doanh nhö treân ñaõ noùi, phaûi laøtoaøn daân laáy laøm ñoái töôïng toå huaán ôû trong. Söï lieân laïcvôùi caùc daân toäc nhoû yeáu heát thaûy treân theá giôùi, neáu maøthaønh coâng coøn laø moät baûo ñaûm chaéc chaén cho vaänmeänh cuûa caùch maïng, moät xuaát loä ra quoác teá vuõ ñaøiphaûi coøn coù moät haäu thuaãn trong quoác teá vieän ñôùi toåchöùc neân baèng caùc caù nhaân, ñoaøn theå vôùi giai caápnguyeân uùy raát tinh thaønh maø khoâng coù taùc duïng chínhtrò lieân hieäp vôùi ta nuõa.

Caùch maïng ngoaïi giao phaûi laáy nhöõng nguyeântaéc ñoù laøm coãi goác, Chæ coù theá thôøi khoâng ñöa caùchmaïng ñeán con ñöôøng thoûa hieäp vaø ñem daân chuùng ñilaøm laâu-la cho quoác teá ñeá quoác vaø môùi coù coâng hieäuích lôïi cho muïc ñích cuûa caùc noøi gioáng nhoû yeáu.

Trong caùi quaù trình haønh ñoäng tieán leân chieánñaáu cuûa caùch maïng traän doanh, vaán ñeà laõnh ñaïo xaâyñaép treân vaán ñeà naém giöõ vaø vaän duïng ñöôïc luaät taéccuûa ñaáu tranh caùch maïng. Khoâng theå vì nhieät traøo haylaõnh traøo cuûa moãi coâng vieäc vaø dö luaän quoác teá naøo,moät thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa moãi chính phuû naøo maø queânñöôïc vaät loän vaø haõnh tieán. Quoác teá ñaáu tranh coù tínhchaát vónh cöûu, khoâng theå ñeå töï mình trong caùi daây chuoãiño ùgían ñoaïn ñöôïc.

Hôn nöõa, caùi cöông vò cuûa nöôùc noøi mình phaûiñöùng chaéc chaén, khoâng lung lay, sieâu nhieân tröôùc moãibieán theå cuûa theá giôùi. Caùi hieäu quaû thöïc teá cuûa caùchmaïng saûn sinh töø maùu, saét, haønh vi cuûa quoác daân baèngkòch lieät ñaõ ñöôïc quoác teá coù tính chun töøng bieåu hieänraát co duoãi treân thôøi gian vôùi khoâng gian cuûa lòch söû.

Nhöng maø ñeå cho chuoâi naém thaønh coâng khoânglaïc phöông höôùng, ohaû baû aùc ñöôïc trung taâm. Caùi trungtaâm ñoù töùc laø caùi goác gaùc, naêng löïc cöùu nöôùc giöõ noøichaân chính ôû noäi taïi ta. Chuû quan phaûi töï söùc soáng laïimaø khaùch quan ñaõ bieán ñaáu tranh vaøo thaåm thaáu ñaáutranh. Naém giöõ ñöôïc trung taâm ñoù môùi coù theå naém giöõñöôïc traän theá cho phöông höôùng roõ reät khoâng bò hoãnhoùa, thoûa hieäp, cho saùch löôïc bao giôø cuõng hôïp thôøi vaøhôïp cöông lónh. Naèm giöõ ñöôïc quaàn chuùng beàn chaéccoù caùi lieân heä thoáng nhaát cuûa caùc nöôùc noøi nhoû yeáucuõng caàn nhö nhau.

Ngoaøi ra, moät kyõ thuaät caùch maïng cho hieän ñaïivaø tinh thaàn cho sieâu thoaùt, vaên hoùa caùch maïng chothaám nhuaàn saâu saéc trong quoác daân phi thöôøng caàn

176 177


cuûa Myõ hay cuûa quoác teá coâng quaûn, tuyeät chaüng phaûivaán ñeà daân toäc Vieät Nam treân lòch söû. Giaù trò tö caùchbaûn thaân bieåu hieän ra moät hình theå caàn phaûi ñöôïc toântroïng neàn ñoäc laäp, sinh toàn, neáu khoâng thì tuyeät chaúngphaûi vì nhö theá.

Cho neân Vieät Nam vaán ñeà laø vaán ñeà cuûa töï ta,baûn chaát cuûa noù khaùc vôùi “AÁn Ñoä vaán eñeà” vaø “Chi-na vaán ñeà”. Nhöng maø sôû dó “Vieät Nam vaán ñeà” chöavaø khoâng theå thaønh “theá giôùi vaán ñeà” moät maët laø bôûichuû quan cuûa caùch maïng chuùng ta ñích xaùc chöa ñuûvöôït ñöôïc khaùch quan. Moãi laàn chuùng ta ñöùng daäy ñeåchöïc giaûi quyeát laáy thì côù treân maø bò ñeá quoác chuû nghóathöïc daân noù thöøa söùc hôn ta maø dìm ñi.

Tính chaát vaø hình thaùi cuûa cuoäc chieán tranh naøymoät traêm phaàn traêm laø tranh baù chieán cuûa caû hai maëttraän ñeá quoác chuû nghóa, moät laø taøi quyeàn, moät laø cöïcquyeàn. Noù laø chuû ñaïo cuûa ñoäc xaùc (roâle) khaùc ñích xaùcbò hoãn hoùa theo noù maø neân maët traän. Cho neân, chieánhaäu tình theá baèng moät söï thöïc dieãn tieán thì chi phoái roõreät bôûi söï xoay vaàn cuûa quoác teá tö baûn taùi sinh saûnquoác phoøng (reproduction en capital) phoái hôïp vôùi caùcnhaân toá daân toäc, giai caáp traän doanh vaø caùc traøo löuvaên hoùa gom goùp laïi, maø taát nhieân tieán leân treân moät xaõhoäi bieän chöùng phaùp seõ quy ñònh ra moät chuyeån hìnhmaø moät hình thaùi theá giôùi môùi seõ döïng doõi leân baèngmoät thöù ñeá quoác môùi taäp ñoaøn an toaøn tö baûn xaõ hoäihoùa, quoác daân chính trò môùi.

Cho neân taát caû caùc lyù töôûng vaø dö luaän veà chieánhaäu trong thôøi kyø naøy noù coù moät trung taâm söï thöïc treânvaø tieán trieån leân baèng taát caû nhöõng tieán trieån cuûa taâmlyù vaø chieán tranh ñoàng thôøi khoaùng roäng. Caùi roõ reätnhaát laø noù coù maáy ñaëc tính, ta caàn xeùt laïi:

1/ Caû hai beân Truïc Taâm vaø Ñoàng Minh cuøngcoâng nhaän caàn phaûi coù moät traät töï môùi ôû treân caùi lyù

Chuùng ta ñaõ khoâng theå tha thöù cho nhöõng keûthoûa hieäp, nhöng chuùng ta laø caùc phaàn töû tranh ñaáu taátkhoâng theå coù thaùi ñoä yû laïi vaø quan voïng naøo. Neáu coøncoù, noù laø moät söï baát haïnh ñaû kích raát lôùn cho caùi taátnhieân cuûa chuùng ta phaûi töï söùc soáng laïi, hieän nay khoângdöøng cho chuùng ta coøn giôø phuùt naøo chaäm treã maø laàmlôõ lòch söû ñöôïc!

IV.- QUAN ÑIEÅM CUÛA CHUÙNG TOÂI ÑOÁIVÔÙI CAÙC COÂNG VIEÄC CAÁP KÍCH PHAÛI LAØMNGAY BAÂY GIÔØ.

Moät caùi bieåu hieän roõ-reät vaø ñaëc bieät nhaát trongboán ngaøn naêm thôøi gian lòch söû ngaøy nay cuûa noøi Vieätlaø baèng moät chuoãi daây lieân tieáp khoâng döùt cuûa caùc cuoäcñaáu tranh saét maùu cho soáng coøn ñoäc laäp choáng xaâmlöôïc goïi laø daân toäc caùch maïng. Chuùng toâi xeùt neùt laïilòch söû coù theå quaû quyeát baûo ñaûm raèng cuoäc caùch maïngngaøy nay cuõng chæ laø noái tieáp caùc cuoäc caùch maïng töøxöa treân con ñöôøng lòch söû nhaát quaùn cuûa daân toäc, neântaát caû nhöõng luaät taéc , kinh nghieäm baøi hoïc lòch söû cuûata töø xöa, ñaëc bieät ñeå mang toaøn boä öùng duïng cho coângcuoäc ngaøy nay cuûa chuùng ta, cuõng thöøa maø tranh ñoøilaáy thaéng lôïi cho caùch maïng vaø kieán quoác.

Ñaïi khaùi, neáu laøm theo Leâ Lôïi buoåi sô ñaàu ñaáutranh, laøm nhö Ñinh Tieân Hoaøng cho buoåi deïp trong ñoïngoaøi, laøm nhö Quang Trung luùc baét ñaàu thaønh coângchuyeån sang kieán quoác, laøm theo Traàn trieàu luùc khaùc laøkieán quoác ngay sau khi baét ñaàu kieán thieát. Boán böôùc ñivaø boán caùch laøm, ñoù laø chìa khoùa cho caû moät thôøi ñaïichuùng ta cho thaáy quyeát thaéng vaø thaønh coâng. Söï vaänduïng coá nhieân yeâu caàu moät daân toäc giaûn ñôn, caû quyeátmaø thaáu suoát laïi duõng caûm.

Chuùng ta theá naøo cuõng phaûi naém giöõ treân nguyeântaéc vaø söï thöïc, hoïc ñöôïc caùc bieän chöùng phaùp xaõ hoäi

179182


luaän “taäp ñoaøn an toaøn” maø kinh teá chieám moät ñòa vòñaàu oùc.

2/ Caû hai beân vì chieán tranh vôùi taâm lyù xaõ hoäidieän tieán maø chính trò caøng xu höôùng sang quoác daândaân chuû chuyeân chính, maø kinh teá caøng chaët cheõ ñaëtñeå treân söï thöïc laø chính phuû can thieäp, khoáng cheá vaøquoác gia tö baûn xaõ hoäi hoùa.

3/ Caû hai beân cuøng coá söùc laáy maáy nöôùc chuûyeáu laøm chuû ñaïo maø vuõ trang caûnh saùt phaûi laøm haäuthuaãn cho trò an (goïi laø hoøa bình vaø an toaøn vöõng chaéclaïi laâu daøi).

4/ Caùc nöôùc nhoû yeáu bao giôø cuõng nhö bao giôø ,ñöùng döôùi caùi tai vaï “chia tang”, tuyeät khoâng coù moät döñòa cho thöïc hieän hoaøn toaøn töï quyeát. Ñaëc bieät caùc lyùluaän chuûng toäc loái AÙ Ñoâng vaø caùc lyù luaän kinh teá loáiAÂu Myõ caøng coù caùi xu höôùng boùp chaët caùc nöôùc noøi ñoùcaøng bò cheát ngheït veà töông lai.

5/ Maët ngoaøi cuøng, laø caùc chuyeän moät töôûng hoøabình vaø ñaïi ñoàng ñeå höùa heïn qua nöûa da nöûa thòt laøchoã bieåu hieän raát kòch lieät caùc yù thöùc tö lôïi, lónh ñaïoduïc voïng vaø maâu thuaãn tranh giaønh. Maët trong, haúnchính xem ôû caùc caùch theá thöïc thi moïi chieán quoác maøthaáy nhöõng laäp taâm vò ky ûlaøm chuû ñaïo cho chieán thôøivaø chieán haäu chính saùch.

Anh vaø Phaùp (De Gaule) laø hai theá löïc coá keátnhau ñeå baûo trì ñeá quoác chuû nghóa vaø laät ñoå Ñaïi TaâyDöông hieán chöông. Nga coù laäp yù rieâng bieät, Myõ thìchaèn choïc, khoù khaên giöõa söï quaû quyeát coù laäp vôùitham gia quoác teá hoaït ñoäng; Taàu thì xöôùng laïi caùi“Chuûng toäc thieân haï chuû nghóa” raát gay gaét toái taêm vaønguy hieåm. Cuõng nhö Nhaät, Ñöùc, YÙ chaät vaät trrong söïchia vaïch caùc voïng soáng.

Neáu baûn vò cuûa theá giôùi ngaøy mai ñaây coøn laø

quoác gia taøi phuù vaø quyeàn löïc thì caùc taâm lyù vaø haønhñoäng maït saùt, ghen gheùt, ích kyû, thuø haän laø taát nhieân.Daân toäc töï quyeát vôùi kinh teá hoã hueä chuû nghóa theo ñoùhai nöôùc kyù ñieàu öôùc lôïi ích ngang nhau (reùciprociteù)chæ laø nhöõng phuï kieän ñeå thay ñoåi maët muõi theo söï thayñoåi quyeát ñònh cuûa taùi sinh saûn.

Caùc nöôùc nhoû yeáu nhö neáu baét chöôùc caAÁn Ñoävaø ñaày naêng löïc, chaët cheõ lieân heä thaønh moät maët traänthoáng nhaát suoát ñòa caàu, troâng roõ con ñöôøng ñi soángcoøn giöõa buïi löûa taát phaûi coù ñöôïc moät quyeát taâm môùi,ñeå chæ huy nhöõng haønh ñoäng môùi maø reõ laáy moät loái ñiñích xaùc ñöùng ñaén cuûa töï mình, nhö theá môùi coù theånaém giöõ veà quyeàn lôïi ñoäc laäp, soáng coøn, töï chuû, töïquyeát cuûa mình.

Cho neân caùi laäp tröôøng goác gaùc cuûa chuùng taphaûi ñuùng chaéc vaø saâu saéc, tìm xem trong chuoãi daâylòch söû qua, nay, mai maø ñaët ñeå cho chuùng ta moät phöôngchaâm vaø nhöõng phöông höôùng caùch maïng. Duø sao thaântheá cuûa ta theá naøo, ba phaàn tö laø tuøy theo söùc löïc yù chívaø vieäc laøm cuûa chuùng ta. Mình laø chuû theå, thuø vôùi baïnchæ laø ngoaïi vaät. Trong laäp tröôøng cuûa ta hieän nay, taïmboû tieáng thuø vôùi baïn ñi, maø noùi moät loaït caùc ñeá quoácclaø ñoái töôïng ñaáu tranh cuûa chuùng ta laø raát ñuùng. CuïSaøo Nam ngaøy xöa troâng thaáy caùi hoïa Luøn sau caùi hoïaPhaùp . Luøn vôùi Phaùp ñaây, chuùng ta chæ cho noù laø keû thuønguy hieåm tröôùc maét trong thôøi kyø quaù ñoä. Coøn phaûi ñeàphoøng nhöõng keû thuø sau Luøn vôùi Phaùp nöõa. Neáu noùthua coøn nguy hieåm nhieàu hôn nöõa.

Ñeå cho caùc ñeá quoác chuû nghóa treân maët taàng töïtieâu dieät nhau, vaän ñoäng ñaùy taàng, söùc löïc cuûa toaøndaân chuùng, ta ñöùng leân trong moät thôøi cô toái haäu maøtieán haønh moät ñaáu tranh quyeát ñònh ñeå xua ñuoåi moätloaït ra ngoaøi, ñoù laø tình theá vaø vieäc laøm taát yeáu cuûacaùch maïng, chuùng ta phaûi nhaän xeùt maø caû quyeát ñoù!

180 181


cuûa coâng cuoäc caùch maïng laø ñaët ñeå tröôùc moät cöïchaïn tuyeán cho phaù hoaïi vaø kòp thôøi söûa sang moätchuyeån di truïc cho kieán thieát. Baát quaù caùi bieän chöùngphaùp luaät taéc ñoù phaûi an khít lieàn vaø cuøng vaän ñoängkhoâng sai laàm vôùi caùi bieän chöùng phaùp luaät taéc cuûavaän nöôùc kyø naøy laø thöøa cô caùc ñeá quoác chuû nghóa treânmaët taàng töï phuû nhaän nhau maø phaùt huy toaøn theå caùisöùc löïc lôùn lao ngaám ngaàm cuûa ñaùy taàng leân phuû ñònhheát, khoâng thoûa hieäp suoát maët ñeán ñaùy vaø höôùng thöôïngmaø thaønh coâng.

Cho neân noøi gioáng Vieät phen naøy phaûi coù moätmaët traän goác gaùc cuûa toaøn ñaùy taàng daân chuùng vaø söûVieät, ñeå ra gaùnh vaùc caùi söù meänh naëng neà cuûa theá kyû.Söï xaùc thaønh ñoùphaûi tuyeät ñoái ôû treân söï nhaän xeùt raátroõ reät vaø saâu saéc, laáy daân toäc laøm Nhaát Thaéng, nghóalaø laáy daân toäc töï löïc laøm caên baûn phqp , phoái hôïp vôùisöï theå nghieäm Ñaïi Bi, Ñaïi Nguyeän cuûa daân chuùng ôûtreân caùi lyù tính thöïc tieãn, ôû treân ñôøi soáng quoác daân vaølòch söû, trau gioài theâm baèng nhöõng nguyeân taéc thöïc giaûnñôn, ñuùng chaéc, toùm quaùt, höôùng thöôïng ñeå uoán thaúng,vaø thoåi maïnh cho söùc xung ñoäng cuûa caùi lyù tính ñoù.

Maët traän goác treân nhöõng chuû chæ vaø haønh vi cuûanoù, hoaëc coù keá hoaïch vaø toå chöùc bôûi heát thaûy caùc ñaûngphaùi gom goùp nhau laïi maø trieån khai ra moät chæ huy côcaáu raát thoáng nhaát, raát linh hoaït vaø hieäp ñieäu, hoaëckhoâng coù keá hoaïch vaø toå chöùc maø phaùt hieän ra baèngphöông thöùc töï ñoäng cuûa moïi ngöôøi laøm thaønh moät cuoäctoaøn daân caùch maïng.

Neáu taát caû nghieân cöùu giaùo duïc vôùi caùch maïngñeàu ñoàng thôøi cuøng laøm treân moät keá hoaïch vôùi haønhñoäng thoáng nhaát thì cuoäc ñaáu tranh caøng naém giöõ ñöôïccô thaéng lôïi vaø höôùng thöôïng raát chaéc chaén. Söï ñaët ñeåmoät hoài sinh caên cöù ñòa cuûa daân toäc treân quaân söï ñòalyù, kinh teá ñòa lyù, chính trò ñòa lyù vaø giaùo döôõng vôùi

kieán laäp Maët Traän Thoáng Nhaát thì quaân chính cöônglónh vaø keá hoaïch chính trò cuûa chuùng toâi cuõng neân ñeàra trong khi ñoù. Nhöng maø caùc vaán ñeà quoác theå vôùichính theå luùc aáy seõ raát gay go, caùc vieäc coù theå xaûy ratranh giaønh vaø noäi loaïn vôùi taát caû nhöõng haäu quaû khoânhay. Vì nhöõng côù treân maø phaùt sinh ra coøn caàn phaûi coùkeá hoaïch tröôùc maø kòp thôøi xöû lyù. Nhöng moät thaùi ñoäkhai thoaùt, bôûi coù moät nhaän xeùt thaønh thöïc vaø chòu traùchnhieäm vôùi nöôùc noøi döï coù töø tröôùc, phaûi ñi ñoâi vôùi moätkeá hoaïch naøo ñoù môùi coù boå ích thöïc teá.

Söï trieäu taäp Quoác Daân Toaøn Theå Ñaïi Hoäi, duøai cuõng cho laø caàn vaø coù ích, nhöng maø soá phaän lòch söûcuûa daân toäc coøn tieán leân hôn moät böôùc, hình thöùc ñaàyñuû quyeàn naêng, vieãn kieán vaø vöõng tay laùi hôn ñeå ñoáiphoù vôùi thôøi gian maø mang ñeán moät baûo chöôùng thöïcteá hôn. Cho neân, söï uûy nhieäm cho moät ñaûng naøo ñuû töcaùch, hôïp nguyeän voïng vaø ñuû ñieàu kieän hôn heát, ra laäpmoät chính phuû khoûe khoaén hôn heát, chuyeân traùch laømvieäc thöïc caàn yeáu hôn heát môùi quyeát ñònh.

Söï ñeà phoøng noäi loaïn vôùi phoøng bò ngoaïi xaâmvaø ngoaïi löïc can thieäp caàn phaûi baèng thuû ñoaïn caùchmaïng ngoaïi giao raát duõng caûm vôùi thuû ñoaën quaân chínhraát thoûa ñaùng maø thöïc hieän. Vaán ñeà ñaûng phaùi phaûigiaûi quyeát baèng cheá ñoä hôïp phaùp caïnh tranh vaø chínhtrò pheâ phaùn. Nhöng maø luùc aáy baát cöù caùc ñaûng phaùinaøo ñaõ bò nhô nhuoác vì thoûa hieäp vôùi thuø giaëc cuûa nöôùcnoøi hoaøn toaøn phaûi ñaøo thaûi ñi môùi ñöôïc. Neáu coù theåmoät chính trò coâng khai, coâng luaän vaø coâng quyeát luùcaáy seõ ñeå söï choïn loïc vaø trao göûi quyeàn cuûa toaøn theådaân chuùng, taát nhieân danh chính ngoân thuaän hôn heátmoïi cuoäc baïo löïc naøo coù moät xuùy ñoà rieâng.

Thaùi Dòch Lyù Ñoâng A (1943) 4822 TV.

183186


vaên hoùa ñaõ hun ñuùc leân, chính laø söï kieán laäp moät ñaàuoùc thöïc theå cho söï chæ huy heát thaûy caùc haønh ñoäng vaøcho söï naém giöõ quyeàn töï chuû baèng söï quyeát ñònh caùivaän meänh thieâng lieâng cuûa nöôùc noøi.

V.- QUAN ÑIEÅM CUÛA CHUÙNG TOÂI ÑOÁIVÔÙI CUOÄC THOÁNG NHAÁT MAËT TRAÄN CAÙCHMAÏNG NÖÔÙC TA CUÕNG LAØ TIEÁN LEÂN MOÄTBÖÔÙC CAÙCH MAÏNG VÖØA KHI THAØNH COÂNGPHAÛI NGHÓ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP THIEÄN HAÄUTHEÁ NAØO ?

Chuùng toâi töøng ñaõ noùi moãi ñoàng chí neáu ñaõ ñeàutrôû veà theå nghieäm saâu saéc caùi lyù tính thöïc tieãn cuûa ñôøisoáng lòch söû vaø quoác daân thì söï trôû veà ñöôøng ñi cuûalòch söû neàn taûng cuûa xaõ hoäi, xuaát loä cuûa daân toäc, hìnhtheå cuûa quoác teá, laáy caùc nhaän xeùt ño maø tìm thaáy caùiaùnh saùng thöïc theå cuûa laõnh ñaïo thì söï thoáng nhaát seõhoaøn thaønh baèng caùch raát deã daõi. Söï thoáng nhaát thaønhmoät Maët Traän Caùch Maïng, trong giai ñoaïn naøo maø noøigioáng maéc naïn cuõng caàn yeáu cho ñaáu tranh, neáu muoáncho vöõng chaéc thaønh coâng. Nhöng söï thoáng nhaát baûnthaân coù ñöôïc vöõng chaéc, ñaùng tin thôø cho daân chuùngkhoâng, thöïc raát khoù khaên cho ñöôïc chaân chính, vì chínhsaùch vôùi nhaân söï coù chaân chính khoâng.

Neáu baây giôø ñaûng phaùi naøo, ñoàng chí naøo coângnhaän thaáy chuùng ta caàn phaûi ñaït tôùi moät ñoäc laäp caênbaûn, moät giaûi phoùng caên baûn vôùi moät chính quyeàn caênbaûn ñuû tin, ñuû caây vaø ñuû laøm vieäc, coù lôïi ích cho toaøntheå nöôùc noøi treân moät quan ñieåm, böôùc ñi vôùi moät saùchlöôïc thaønh thöïc nhaát chí. Maët traän thoáng nhaát ñoù phaûikieán laäp laáy moät thuû naõo ñaûng boä raát khoûe khoaén, thaønhthöïc, phaûi sieâu thoaùt treân ghen gheùt vaø tö lôïi, phaûi thoângminh ñeå chæ huy cho ñöôïc nhanh nheïn vaø hoaït ñoäng;caùc lyù luaän cô caáu vaø haønh ñoäng cô caáu cuõng phaûi thoángnhaát laïi, aên saâu vaø lan khaép. Caùc chuû nghóa naøo, chính

cöông naøo cuõng phaûi coù ñöôïc moät tieâu chuaån daân toäc,nghóa laø thích hôïp cho moãi giai ñoaïn vaø moät nguyeänvoïng nung ñuùc döôùi tieàn ñeà vaän meänh cuûa daân toäcchung. Daân toäc chuû tröông chaqn chính suoát maët ñeánñaùy vaø höôùng thöôïng taát phaûi ñöôïc toaøn daân chuùnguûng hoä chaáp haønh vaø lòch söû tieáp thu; daân toäc haønhñoäng suoát maët ñeán ñaùy vaø höôùng thöôïng taá dñöôïctoaøn daân uûng hoä.

Chuùng toâi thaáy raèng hieän giôø ñaây ñaûng phaùikhoâng thoáng nhaát khoâng chöôùng ngaïi cho cuoäc töï ñoängcaùch maïng quoác daân cuûa söùc goác nöôùc noøi mai ñaây,chæ caàn caùc ñaûng phaùi ñeàu nhaän roõ caùi muïc tieâu ñeåxuùc tieán Maët Traän Goác voâ hình ñoù maø cuøng laøm. SöïToå Ñaûng phaûi laø thöù yeáu sau caùc vieäc ñoaøn keát daânchuùng vaø kieán laäp vuõ löïc cho daân chuùng. Nhöng maø söïchia reõ bao giôø cuõng ñau ñôùn, nhô nhuoác maø coøn coùhaïi cho cuoäc theá khoâng ít.

Maët traän goác nöôùc noøi toaøn theå nhaân daân Vieätphaûi toå chöùc leân mau mau, döôùi moät daân toäc chuû tröông,trieån khai moät daân toäc haønh ñoäng cuõng thoáng nhaát. Chæcoù theá thì môùi coù moät löïc löôïng laõnh ñaïo, môùi thöïc taïiphaùt sinh moät hieäu löïc thích hôïp vôùi tình theá cuûa lòchsöû vaø hy voïng cuûa daân chuùng. Söï ñi ñeán ñoaøn keát vaøthoáng nhaát ñaûng phaùi phaán ñaáu maø phaán ñaáu ñeå khaécphuïc nhöõng nhoû nhen, doái traù, tö lôïi, thaønh kieán, duïcvoïng, mô moäng, laàm loãi cuûa baûn thaân caøng khoù khaênhôn ñeå nhu yeáu moät gaéng söùc hôn.

Laïi tieán leân moät böôùc ñeå hoûi: Caùch maïng vöøakhi thaønh coâng döôùi ñieàu kieän caùch maïng maët traän ñaõthoáng nhaát, cuõng nhö caùch maïng maët traän chöa thoángnhaát phaûi nghó ñeán tröôùc nhöõng tình theá coù theå xaûy ra, ñaùng vui hay ñaùng tieác cuõng coù, caàn phaûi coù tröôùcnhöõng phöông aùn thieän haäu. Neáu chuùng toâi ñaõ ñeà raDuy Daân chuû nghóa vôùi keá hoaïch caùch maïng quaù trình

184 185


Saùch Tham Khaûo &

Tra Cöùu1- Phan Boäi Chaâu, “Vieät Nam Vong Quoác Söû”, nhaø xuaát baûn Vaên Söû Ñiaï, 1957.

2- X. Y. Thaùi Dòch Lyù Ñoâng A:

- “Ñaïo Tröôøng Ngaâm” Duy Daân Hoïc Xaõ in xong 1967.

- “Huyeát Hoa” Nhaø xuaát baûn Gioù Ñaùy, xb. 1967 taïi Saøigoønø.

-“Huyeát Hoa” Nhoùm Nghieân Cöùu Vaên Hoùa Daân Toäc Vieät, xb. 1986 taïi Hoa Kyø.

-”Vieät Duy Daân Ñaûng Tuyeân Ngoân Ngaøy Thaønh laäp Toång Ñaûng Bo ä”.

- ”Chu Tri Luïc”, Nhaø Xuaát Baûn Gioù Ñaùy”, 1967 taïi Saøigon.

- “Duy Nhaân Cöông Thöôøng”, Nhaø xuaát baûn Gioù Ñaùy, 1969 taïi Saøigoøn

- “Neàn Trieát Hoïc Chính Thoáng”, taøi lieäu chuïp laïi töø baûn ñaùnh maùy..

3- Thaùi Phöông, “Tìm Hieåu Chuû Nghóa Duy Daân” Baûn thaûo naêm 1990.

4-Phaïm Vieät Chaâu, “Traêm Vieät Treân Vuøng Ñònh Meänh”, xb. taïi Hos Kyø naêm 1997.

187190

Thö töø vaø ngaân phieáu xin göûi veà:


5- Maãn Caàu, “Chuù Thích Thô Ñaïo Tröôøng Ngaâm”, baûn cheùp tay 2003.

TÖÏ ÑIEÅN TRA CÖÙU TÖÏ ÑIEÅN TRA CÖÙU TÖÏ ÑIEÅN TRA CÖÙU TÖÏ ÑIEÅN TRA CÖÙU TÖÏ ÑIEÅN TRA CÖÙU

1- Ban Vaên Hoïc Hoäi Khai Trí Tieán Ñöùc, “Vieät Nam Töï Ñæeån”, Hanoi Imprimerie Trung Baéc Taân Vaên, 1931.

2-Thieàu Chöûu, “Haùn Vieät Töï Ñieån”, taùi baûn laàn thöù hai, naêm (?).

3-”Töï Ñieån Chöõ Noâm”, Cô sôû xuaát baûn Vieät Hoïc, 2009.

4-Ñoaøn Trung Coøn, “Phaät Hoïc Töï Ñieån”, nhaø xb. Toång Hôïp T/PHCM, 2011.

5-Nguyeãn Kim Thaân & Thònh Trung Hieáu, “Töï Ñieån Haùn Vieät Thoâng Duïng”, nhaø xb. TPHCM, 2000.

Nhöõng chöõ vieát taét

- Bình Saûn Kinh Teá = BSKT

- Chu Tri Luïc = C.T.L (Boä Huaán)

- Chìa Khoùa cuûa Thaéng Nghóa = CKCTN

- Huyeùt Hoa = H.H. (Boä Nhaõ)

- Ñaïo Tröôøng Ngaäm = ÑTN (Boä Thoâng)

- Môû Quyeån = M.Q. (Boä Moâ)

- Toå Ñaûng (Boä Moâ), goàm : (Ñaûng Saùch, Ñaûng Löôïc, Ñaûng Cheá, Ñaûng Huaán, Ñaûng Hieán, Giaùo Vaän, Tuyeân Truyeàn, Ñaûng Chieán, Ñaûng Cô, Ñaûng Coâng,)

- Vieät Söû Thoâng Luaän = VSTL

- Giôùi Thieäu. GT.

- Trieát Hoïc Chínhb Thoáng = THCT

Soaïn theo thöù töï

1- Theo thöù töï A, B, C, .........

2- Theo thöù töï caùc daáu : saéc, huyeàn, hoûi, ngaõ, naëng.

3- Theo thöù tö ï: a, aê, aâ, e, eâ, u, ö

188 189

vieät lòch 4894 - wordpress.com · (quyeån duy nhaân cöông thöôøng do nhaø xuaát-baûn...

Documents