SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYCZNY PRZECIWDZIAŁANIA AGRESJI I PRZEMOCY

I Społeczna Szkoła PodstawowaI Społeczne Gimnazjum

I Społeczne Liceum Ogólnokształcące

Gliwickiego Towarzystwa Szkolnego im. Janusza Korczaka w Gliwicach

MOTTO

„Kwiat potrzebuje słońca, aby być kwiatem, człowiek potrzebuje miłości, aby być człowiekiem”

Phil Bosman

„…można nawracać błyskawicami, gromami i zawieruchą, albo światłem świeczek choinkowych, ogniami bengalskimi i śpiewem kolęd. Można nawracać ludzi cierpieniem, poważnymi rozmowami, pouczeniami i karą, albo żartem, dowcipem, uśmiechem i pogłaskaniem po głowie… W naszych kontaktach z ludźmi krzyk i kara powinny stanowić wyjątek, a na co dzień ciepło, serdeczność i przytulenie do serca.”

ks. Maliński

Program opracowany przez psychologa szkolnego p. Bożeną Staszewską we współpracy z Gronem Pedagogicznym, Dyrekcją i Rodzicami, wdrożony w roku szkolnym 2010/2011.Program został pozytywnie zaopiniowany przez specjalistów z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Gliwicach.

str. 1

SPIS TREŚCII. Wstęp ....................................................................................................................

3II. Część teoretyczna .................................................................................................

31. Ustalenia terminologiczne .................................................................................... 32. Formy agresji ........................................................................................................ 43. Przyczyny agresji ................................................................................................. 54. Mechanizm agresji ............................................................................................... 6III. Diagnoza sytuacji na poziomie szkoły .................................................................

61. Analiza ankiety przeprowadzonej wśród nauczycieli .......................................... 62. Analiza ankiety przeprowadzonej wśród uczniów ............................................... 8IV. Cele programu ....................................................................................................

111. Działania służące realizacji celów 1 i 2 ............................................................... 11

a) wskazówki do pracy z dzieckiem nadpobudliwym ....................................... 12b) wskazówki do pracy z dzieckiem nieśmiałym .............................................. 14

2. Działania służące realizacji celów 3 .................................................................... 16a) procedury postępowania w sytuacji konfliktu ..................................................... 16b) procedury postępowania w przypadku agresji, przemocy ................................... 163. Działania służące realizacji celów 4 .................................................................... 174. Działania służące realizacji celów 5 .................................................................... 18V. Ewaluacja programu ............................................................................................

19

ZAŁĄCZNIKIZałącznik nr 1 – Zestawienie działań wychowawczych i profilaktycznych nauczyciela (z instrukcją).Załącznik nr 2 – Procedury postępowania w sytuacji konfliktu.Załącznik nr 3 – Procedury postępowania w przypadku agresji.Załącznik nr 4 – Karta Zmiany Zachowania Ucznia.

LITERATURA1. L. Chylewska-Barakat: Nie ma magicznych recept przeciw przemocy. Edukacja i dialog,

nr 126/2001.2. J. Danilewska: Agresja u dzieci - Szkoła porozumienia. WSiP 2002.3. M. Hume, D. Wiśniewski: Przyczyny współczesnej agresji. Opieka, wychowanie, terapia.

Nr 1/2000.4. Z. Jasiński: Przemoc rówieśnicza w szkole - współczesny problem systemu edukacyjnego

w Polsce. Wychowanie na co dzień Nr 7-8 sierpień 2002.5. B. Karolczak-Biernacka: Czy przemoc może być pożądana. Edukacja nr 1/1996.

str. 2

6. D. Olweus: Mobbing - fala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać. Warszawa, Jacek Santorski and CO. 1998.

7. R. Portman: Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce, Jedność 2003.8. A. Rożnowska: Zjawisko agresji i lęku w szkole. Edukacja, nr 4/2001.9. W. Szewczuk: Słownik Psychologiczny. Wiedza Powszechna. Warszawa, 1985.

I. WSTĘP.Jednym z najbardziej widocznych zjawisk dokonujących się wśród młodzieży w ostatnim czasie jest eskalacja zachowań nasyconych agresją. Z uwagi na wymiar i natężenie tego zjawiska podaje za Komendą Główną Policji dane statystyczne obrazujące skalę zjawiska:

szkoła podstawowa i gimnazjum liceumgwałty 26 7przestępstwa narkotykowe 433 291rozboje 4 tysiące 150kradzieże 3 tysiące 1 tysiącbójki 3 tysiące 200

Nie ma w tym raporcie mowy o znęcaniu się psychicznym, ani nic o potencjalnych sprawcach. Ministerstwo Edukacji Narodowej nie prowadziło takiej statystyki w tamtym momencie. Dane statystyczne pochodzą z 2009r.

Zdajemy sobie sprawę, że szkoła jako placówka edukacyjno-wychowawcza może mieć ogromny wpływ na kształtowanie właściwych postaw społecznych swych uczniów, musi więc wskazać im właściwą drogę w życiu, naświetlić i wdrożyć pozytywne postawy społeczne i moralne, dzięki którym będą prawidłowo funkcjonowali w społeczeństwie. Wychodząc naprzeciw takiemu zapotrzebowaniu postanowiliśmy stworzyć własny program profilaktyczny zapobiegający agresji, przemocy, którego celem byłoby wypracowanie właściwych postaw życiowych naszych uczniów, umiejętności współpracy i współdziałania, efektywnego porozumiewania się, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi, podniesienia poczucia bezpieczeństwa dziecka w szkole oraz minimalizowania przyczyn agresji. Założenia teoretyczne programu wynikają z podstawowych prawidłowości i zasad psychologii ogólnej i społecznej.

II. CZĘŚĆ TEORETYCZNA.1. Ustalenia terminologiczne.

Według Słownika psychologicznego pod redakcja prof. Włodzimierza Szewczuka „agresja” to wszelkie działania (fizyczne lub słowne), których celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej - rzeczywistej bądź symbolicznej – jakiejś osobie bądź czemuś, co ją zastępuje. Agresja oznacza więc takie zachowanie osoby, która dąży do wyładowania swojego niezadowolenia lub gniewu na innej osobie, osobach bądź też na rzeczach. Agresja jest wiec prymitywnym, nagannym zachowaniem świadczącym o słabości charakteru, braku kultury i umiejętności współżycia. Z badań nad rozmiarem zjawiska agresji pojawiło słowo „przemoc”. Ma ono znaczenie bliskoznaczne terminowi „agresja”. Przemoc ujmuje się w węższym i szerszym zakresie. Niekiedy te terminy używane są zamiennie. I tak wg prof. Pospiszyla wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby wykraczające poza społeczne zasady relacji są przemocą.

str. 3

Prof. Sękowa za przemoc uważa każde działanie zagrażające życiu, zdrowiu, integralności fizycznej i wolności osobistej drugiego człowieka na skutek użycia siły fizycznej i przewagi. Działania te naruszają zasady prawne lub zwyczajowe relacji społecznych. Dla celów tego programu przemoc wiązać będziemy z większą eskalacją agresji i to głównie fizycznej.

2. Formy agresji.Agresja jako instynkt, która powstała na drodze ewolucji, jest potrzebna do

utrzymania gatunku - jako napęd działania. Człowiek rodzi się z gotowym instynktem, nazwanym przez niektórych instynktem matki, niezbędnym do życia. Jest to wiec agresja naturalna - konieczna w walce o byt.

Agresja jako reakcja na frustrację czyli stan charakteryzujący się niepokojem, napięciem emocjonalnym, przygnębieniem, jest skutkiem niemożności zrealizowania nakreślonego sobie celu oraz niezaspokojenia jakichś potrzeb. Jeżeli frustracja związana jest z poważnymi sprawami życiowymi np. dla dziecka rozwód rodziców, może prowadzić do zaburzeń nerwicowych i być niebezpieczna dla zdrowia.

Agresja jako popęd jest nabytym popędem przejawiającym się w emocjonalnej reakcji gniewu. Stopnie przejawiania gniewu są bardzo zróżnicowane; od niezadowolenia poprzez oburzenie aż do złości. Silny gniew utrudnia porozumiewanie z ludźmi, rodzi konflikty, czasem tragiczne w skutkach.

Agresja jako nawyk, która rodzi się z częstości, intensywności doznawanych napaści, frustracji, przykrości. Duży wpływ na utrwalenie tego typu agresji ma wzajemne oddziaływanie grup rówieśniczych, ale również filmy, gry.

Wśród form agresji spotykanych w życiu należy wymienić następujące formy: agresja słowna to: kpiny, groźby, przezwiska, ośmieszanie, złośliwe uwagi, mające na

celu zrobienie przykrości, skarżenie; agresja fizyczna: bezpośrednie zadawanie bólu innym, poprzez np. bicie,

poszturchiwanie, gryzienie, szczypanie i inne; agresja przeniesiona z osoby, która była źródłem na innego kolegę lub przedmiot; agresja nie fizyczna to: przedrzeźnianie, robienie głupich min z zamiarem wyrządzenia

przykrości, gesty szczególnie raniące. Często występuje w młodszym wieku szkolnym i jest przyczyną dalszych konfliktów;

agresja instrumentalna (wymuszanie) to wybór przez dziecko takiego zachowania, które może mu przynieść największą korzyść np. tupanie lub krzyk, manipulacje, aby inni mu ustąpili;

agresja naśladowcza - wzorem dla dziecka są rodzice, nauczyciele, rodzeństwo, gdy prezentują zachowania, za które dziecko jest karane (zachowania niekontrolowane, krzyk); swoisty relatywizm uderzający w system i hierarchie wartości przyswajaną przez dziecko;

zakamuflowane formy agresji pośredniej, częściej stosowane przez dziewczynki, polegające na manipulowaniu przyjaźniami, plotkach, intrygach, obgadywaniu, wyśmiewaniu, oszczerstwach, wykluczeniu z grupy, izolowaniu mogące przechodzić w mobbing pośredni;

zjawisko mobbingu, gdy ofiara przez dłuższy czas jest poddawana negatywnym działaniom werbalnym, fizycznym, psychicznym w celu wyrządzenia jej krzywdy lub przykrości ze strony osoby albo grupy. Cechą charakterystyczną mobbingu jest to, że

str. 4

ofiara jest zawsze słabsza pod względem fizycznym lub psychicznym. Możemy spotkać zjawisko mobbingu bezpośredniego częściej spotykane u chłopców lub pośredniego.

3. Przyczyny agresji.Należy się odwołać do wieloczynnikowej etiologii problemu upatrując przyczyn

agresji w trzech grupach czynników: w indywidualnych czynnikach ryzyka a więc: deficytach w zakresie kontroli impulsów;

postawach związanych z agresją, czyli traktowaniem jej jako uprawnionej formy zachowania; skłonności do spostrzegania intencji innych ludzi jako wrogich; surowej dyscyplinie stosowanej w wychowaniu; bycie w grupie dzieci narażonej na krzywdzenie, zaniedbanie; bycie świadkiem przemocy w rodzinie, ale również w mediach, grach, filmach; odrzucenie przez rówieśników z powodu własnych zachowań oraz cechach osobowości związanych z pobudliwością (tj. skłonnością do reagowania w sposób impulsywny, zaczepny); podatnością emocjonalną (tj. skłonnością do doświadczania uczuć dyskomfortu, krzywdy, bezradności); wymiarem rozproszenia – ruminacja (osoby wysoce rozproszone przechodzą do porządku dziennego nad prowokacją czy trudną interakcją, natomiast ludzie ruminujący – przeżuwający - pozostają dłuższy czas zaabsorbowani negatywnym doświadczeniem, planują odwet);

w czynnikach rodzinnych: brakiem kontaktu z rodzicami i ich zaangażowania w sprawy dziecka; stawianiem niejasnych wymagań, niedostatecznym nadzorem, zbyt surową dyscypliną lub niekonsekwencją; przemocą wobec dzieci i zaniedbaniami; konfliktami rodzinnymi, rozwodami; aspołecznym zachowaniem rodzeństwa; zbyt wysokimi wymaganiami i ambicjami wobec dzieci; zbyt dobrą sytuacją materialną, taką że dzieci tracą pragnienia; brakiem wdrożonych norm społecznego zachowania; kreowaniem dziecka na gwiazdę socjometryczną w każdej grupie społecznej oraz stylami wychowawczymi: liberalnym, nadmiernie wymagającym bądź niekonsekwentnym;

w czynnikach środowiskowych związanych m.in. z wartościami społecznymi, wpływem mediów, polityką czy rozwiązaniami prawnymi. Należą do nich:

przemoc w mediach i grach komputerowych - zwłaszcza obcowanie z nią może wpłynąć na agresywne zachowania dzieci i brak wrażliwości na cierpienie. Media mogą przyczynić się do odbioru przemocy jako „normalnego” zachowania, ukazując ją jako atrakcyjny i skuteczny sposób rozwiązywania problemów;

niski status społeczny, bieda, gdzie złe warunki finansowe w połączeniu z bezrobociem i ograniczonymi możliwościami ekonomicznymi są czynnikiem występowania wyższego poziomu przemocy w danej społeczności ;

zatłoczenie, hałas, zanieczyszczenie środowiska wzmacniają reakcje agresywne; hipoteza gorąca wskazująca na związek wysokiej temperatury i nasilonych

zachowań agresywnych; czynniki społeczne związane z małym dostępem do ekonomicznych,

rekreacyjnych dóbr, z brakiem wsparcia społecznego wpływającego na funkcjonowanie młodzieży;

obecność przemocy w danej społeczności, jej dynamika, działalność gangów, sposób egzekwowania prawa i obecność wysokich wskaźników przestępczości.

str. 5

4. Mechanizm agresji.U podstaw wystąpienia zachowań agresywnych leżą frustracje spowodowane

niezaspokojeniem podstawowych potrzeb psychologicznych: szeroko rozumianego poczucia bezpieczeństwa psychologicznego, emocjonalnego i fizycznego, potrzeby uznania społecznego, potrzeby samodzielności, które to głównie są zaspakajane przez pozytywne kontakty uczuciowe z bliskimi osobami. W atmosferze akceptacji, życzliwego traktowania, opieki i pomocy w trudnych sytuacjach, adekwatnej oceny pokazującej mocne strony dziecka, ale stawiającej mu wymagania na miarę wieku kształtuje się zdrowa osobowość. Jeśli dziecko doświadcza uczucia bezradności, niepokoju, porzucenia uczuciowego oraz deprywacji powyższych potrzeb, negatywnej oceny jego osoby i osiągnięć będzie skłonne do naśladowania negatywnych wzorców zachowania z jakimi się styka. Wzorce te mogą spełniać agresywne zachowania rodziców, sąsiadów, kolegów, a nade wszystko media: telewizja, internet, gry komputerowe, prasa. Oglądanie brutalnych scen ma ogromny wpływ na dzieci: modeluje agresywne zachowania, osłabia normy moralne, powoduje tzw. znieczulający efekt przemocy, polegający na tym, że przyzwyczają się do zachowań agresywnych. Również my dorośli często nieświadomie wzmacniamy zachowania agresywne dzieci przez nadmierną koncentrację na negatywnych aspektach jednocześnie nie zachowując przeciwwagi w podkreślaniu, nagradzaniu, zauważaniu pozytywnych schematów zachowań. W efekcie zgodnie z zasadami behawioryzmu paradoksalnie przez zwracanie swojej uwagi nagradzamy wzorce negatywne.

II. DIAGNOZA SYTUACJI NA POZIOMIE NASZEJ SZKOŁY.Na podstawie przeprowadzanych ankiet wśród nauczycieli, uczniów, rozmów

indywidualnych z rodzicami, wychowawcami klas, uczniami dokonaliśmy oceny stanu bezpieczeństwa na terenie szkoły, określiliśmy z jakimi rodzajami zachowań agresywnych mamy do czynienia w naszej szkole, zapoznaliśmy się ze skalą zjawiska agresji, przeprowadziliśmy analizą pod kątem miejsc na terenie szkoły sprzyjających występowaniu zachowań agresywnych. Opracowaliśmy indywidualną analizę przyczyn zachowań agresywnych na terenie szkoły uwzględniając wieloczynnikową etiologię, oraz we współpracy z uczniami przygotowaliśmy programy interwencyjne zawierające procedury postępowania w przypadku wystąpienia zachowań agresywnych, oraz programy profilaktyczne zapobiegające agresji oraz wychowawcze skupiające wokół pozytywnych wartości.

1. Analiza ankiety przeprowadzonej wśród nauczycieli badającej formę i częstotliwość zachowań agresywnych, oceniana w skali: 1-nigdy, 2-bardzo rzadko, 3-rzadko, 4-często, 5-bardzo często.

Klasy I-III Szkoły Podstawowej na poziomie 4-często występowały następujące formy agresji:

słowna: przezywanie, wyśmiewanie, kłamstwa, skarżenie; psychiczna: szykanowanie pojedynczych osób przez grupę, ośmieszanie; fizyczna: przepychanie, szturchanie; przeniesiona: niszczenie cudzej własności;

str. 6

na poziomie 3-rzadko występowały następujące formy agresji: słowna: przedrzeźnianie, wulgaryzmy; fizyczna: kopanie, plucie; niewerbalna: przedrzeźnianie

na poziomie 2-bardzo rzadko występowały następujące formy agresji: fizyczna: szczypanie, gryzienie

Klasy IV-VI Szkoły Podstawowejna poziomie 4-często występowały następujące formy agresji:

słowna: wyśmiewanie, złośliwości, kpiny, plotkowanie, obrażanie, przedrzeźnianie; psychiczna: wykluczenie z grupy, nakłanianie do własnego zdania; fizyczna: poszturchiwanie

na poziomie 3-rzadko występowały następujące formy agresji: słowna: krytykowanie wad; przeniesiona: niszczenie rzeczy cudzych i szkolnych

na poziomie 2-bardzo rzadko występowały następujące formy agresji: fizyczna: bójki, zamykanie w pomieszczeniach.

Klasy I – III Gimnazjumna poziomie 4-często występowały następujące formy agresji:

słowna: wyśmiewanie się, złośliwości, docinki, kłamstwa; przeniesiona: niszczenie mienia szkoły i kolegi; psychiczna: intrygi koleżeńskie; fizyczna: przepychanki;

na poziomie 3-rzadko występowały następujące formy agresji: słowna: wyzwiska, wulgaryzmy.

Klasy II-III Liceumna poziomie 3-rzadko występowały następujące formy agresji:

słowna: wyśmiewanie, wulgaryzmy; psychiczna: intrygi koleżeńskie; przeniesiona: niszczenie mienia szkoły.

Wnioski.Podsumowując problem agresji widziany oczyma nauczycieli należy zauważyć, że na

żadnym poziomie nauczania nie ma zachowań agresywnych występujących bardzo często. Dominującymi zachowaniami negatywnymi w całej szkole podstawowej na poziomie często jest agresja słowna, psychiczna i fizyczna w formie przepychanek i poszturchiwania. Pokazuje to, że program naprawczy powinien być ukierunkowany na budowanie poprawnych relacji interpersonalnych w grupie, nastawiony na wzajemną naukę akceptacji i tolerancji, pracę nad komunikacją między dziećmi, budowaniem dobrej atmosfery klasowej poprzez współpracę i współdziałanie.

Wyniki ankiet przeprowadzanych w klasach gimnazjalnych wśród nauczycieli należy rozpatrywać i analizować łącznie z ankietą przeprowadzaną wśród uczniów, gdyż różnią się one zasadniczo w ocenie zarówno częstotliwości zjawiska jak i formy. Wydaje się, że wiele zachowań widzianych przez nauczycieli i interpretowanych jako agresja w ocenie młodzieży ma wymiar żartu, normalnego sposobu bycia charakterystycznego dla wieku, co sami określają mianem „wygłupów”.

str. 7

Na poziomie licem również nauczyciele widzą sytuację odrobinę ostrzej, chociaż rozbieżność jest tu dużo mniejsza. W zasadzie można powiedzieć, że problem agresji jest tu marginalny, a sytuacja wzajemnych relacji bardzo dobra.

2. Analiza ankiety przeprowadzonej wśród uczniów naszej szkoły.W grudniu 2010 r. przeprowadzono ankietę badającą poziom bezpieczeństwa

i agresji w szkole podstawowej, w klasie szóstej, we wszystkich klasach gimnazjalnych oraz licealnych. Składała się z siedmiu pytań: pięciu zamkniętych dotyczących poczucia bezpieczeństwa w szkole, atmosfery w klasie, poziomu agresji klasie, bezpośredniego doświadczenia agresji, bycia świadkiem zachowań agresywnych oraz dwóch otwartych będących propozycją możliwych działań naprawczych podejmowanych przez nauczycielii uczniów.

Ankieta została przeprowadzona na tej samej lekcji we wszystkich klasach szkolnych. Ogółem wypełniło ją 77 uczniów. Analizę wyników przeprowadzono na poziomie klas i szkół.

Wyniki ankiety „Badanie poziomu bezpieczeństwa i agresji w szkole” - XII 2010r.

Klasa/pytanie VI a VI b I Gim

II Gim

III Gim

II LO

III LO

1. Poczucie bezpieczeństwa w szkole 3,9 3,9 4,3 4,0 4,6 4,2 5,0

2. Atmosfera w klasie 4,2 3,8 3,7 4,8 4,3 5,0 4,8

3. Poziom agresji w klasie 2,5 3,7 2,8 2,3 1,9 1,0 1,24. Bezpośrednie doświadczenie

agresji 2,3 2,8 1,8 2,1 1,3 1,0 1,4

5. Bycie świadkiem agresji 2,3 3,2 1,9 2,4 1,5 1,0 1,6

Odpowiedzi oceniane były w skali: 1-nigdy, 2- bardzo rzadko, 3-rzadko, 4-często, 5- bardzo często.

Społeczne Liceum:Klasa trzecia oceniła poczucie bezpieczeństwa w szkole na 5, atmosferę w klasie na

4,8 , a poziom agresji w szkole na 1,2. Nigdy też nie doświadczyła w szkole bezpośrednio jakichś form agresji. Jedna osoba wskazała na kłótnie klasowe zdarzające się rzadko. Również nie spotykają się w szkole z zachowaniami agresywnymi, jedna osoba zauważa dokuczające dzieci ze szkoły podstawowej. W pytaniach otwartych piszą, że sytuacja jest bardzo dobra i żadnych dodatkowych działań nie trzeba podejmować, ani ze strony personelu, ani uczniów.

Podobne wyniki uzyskałam w ankiecie klasy drugiej: poczucie bezpieczeństwa w szkole na poziomie 4,2; atmosfera w klasie na poziomie 5; poziom agresji w klasie na 1. Również nie doświadczają bezpośrednio, ani nie są świadkami agresji w szkole. Obie klasy podkreślają, że wyrosły już z takich zachowań, dyskutują ze sobą, podkreślają swoją dorosłość.

str. 8

Społeczne Gimnazjum:Klasa trzecia ocenia poczucie bezpieczeństwa w szkole na 4,6 ; atmosferę w klasie na

4,3; a poziom agresji w klasie na 1,9. Na 14 osób wypełniających ankietę tylko dwie wskazuje na bezpośrednie doświadczenie agresji w formie przepychanek szkolnych o intensywności rzadko i bardzo rzadko, a siedem było świadkami agresji na poziomie bardzo rzadko. Były to głównie przepychanki klasowe określane też mianem „bójek” i kłótni. Średni poziom tej agresji wynosi 1,5 a wiec mieści się w zakresie miedzy nigdy a bardzo rzadko. W pyt. szóstym uczniowie podkreślają, że: jest dobrze, nic nie trzeba poprawiać, nie ma agresji w szkole, atmosfera jest bardzo przyjazna, nie ma potrzeby innych działań. Można profilaktycznie rozmawiać o skutkach zachowań agresywnych. W pytaniu siódmym: co uczniowie mogą zrobić dla poprawy atmosfery wskazują: że w naszej szkole nie ma agresji i wszystko jest ok. Trzeba być towarzyskim, nie obrażać się, zachowywać się normalnie, nie być aroganckim, bronić słabszych, rozmawiać z agresywnymi.

Klasa druga określa poczucie bezpieczeństwa w szkole średnio na 4,0 ; atmosferę w klasie na 4,8, a poziom agresji w klasie na 2,3. Bezpośrednie doświadczenie agresji w szkole dotyczy przepychanek klasowych /bójek/, które mają miejsce głównie na podwórku szkolnym o częstotliwości 2,1 a wiec bardzo rzadko. Bycie świadkiem agresji plasuje się nieco wyżej na poziomie 2,4, a zachowania agresywne dotyczą korytarza i są to jak wyżej przepychanki, bójki. Uczniowie deklarują, że te zachowania są bardziej zabawowe, nie bolesne, wynikają z wieku. Jako działania możliwe do podjęcia ze strony szkoły wskazywany jest monitoring szkoły oraz częstsze wychodzenie na dwór przez uczniów. Uczniowie mogą natomiast poprawić swoje zachowanie, opanowywać złość chociaż to trudne oraz wykazać więcej pokory wobec nauczycieli.

Klasa pierwsza deklaruje poczucie bezpieczeństwa w szkole na poziomie 4,3, atmosferę w klasie na 3,7 i odpowiednio poziom agresji w klasie na 2,8 . Jednocześnie 7 na 11 osób badanych nigdy bezpośrednio nie doświadczyło przemocy w szkole, dwie opisują kłótnie w klasie i groźby oraz przepychanki jednak ich poziom sięga 1,8 czyli poniżej bardzo rzadko. Jako spotykane formy agresji w szkole opisują bijatyki /3os./ na poziomie bardzo rzadko, zaczepki kolegi /1os./ często, przekleństwa za szkołą /1os/ zawsze, reszta nie była świadkami przemocy; poziom średni 1,9 a więc bardzo rzadko. Propozycje dla personelu szkoły są następujące: częstsze wypuszczanie dzieci na dwór, zwiększenie liczby dyżurów nauczycieli, karanie obniżonym zachowaniem, dodatkowymi dyżurami, prowadzenie rozmów z uczniami, lekcji wychowawczych o konfliktach i rozwiązaniach, nie przejmować się, bo jest dobrze. Uczniowie sami natomiast deklarowali pozytywne wzory zachowań jak: nie kłócić się, być miłym, zachowywać się poprawnie, po przyjacielsku rozwiązywać problemy, być bardziej życzliwym, uspokoić kolegę, bronić słabszych, zmienić sytuację, nie dawać się sprowokować, uczyć się.

Społeczna Szkoła PodstawowaKlasa VI a deklaruje poczucie bezpieczeństwa w szkole na poziomie 3,9; atmosferę

w klasie na poziomie 4,2 a poziom agresji w klasie na 2,5. Z bezpośrednim doświadczeniem przemocy spotkało się 8 osób na 13 wypełniających ankietę i określiło jej częstotliwość na średnio 2,3, czyli nieco powyżej bardzo rzadko. Opisywane formy to: agresja słowna, przezywanie, dokuczanie, wulgaryzmy, wyśmiewanie, incydentalne zaczepki uczniów ze szkoły obok, jeden incydent z próbą wrzucenia do kontenera z papierami, który zrobił duże wrażenie, bo opisywany jest przez 4 uczniów jako bycie świadkiem przemocy. Inne to:

str. 9

przemoc psychiczna /1os./, obrażanie cudzych rodziców /1 os./, dokuczanie innym /3 os./. Czyli 9 osób na 13 badanych oceniło, że było na poziomie 2,3 /nieco powyżej bardzo rzadko/ świadkami opisanych form przemocy. W pyt. dotyczącym możliwych działań personelu szkoły najwięcej ankietowanych wskazuje na umożliwienie realizowania potrzeby ruchu: wychodzenie na podwórko na długiej przerwie /cała grupa/ , więcej przestrzeni. Inne pojedyncze propozycje to: wchodzenie do klas podczas dyżurów nauczycieli, rozmowa z dyrektorem, obniżenie zachowania, wychowawca powinien nie krzyczeć, a więcej tłumaczyć. Uczniowie ze swojej strony mogli by się lepiej zachowywać /3 os./, stanąć w obronie słabszych, wyrzucić Szymona S. ze szkoły, nic, bo bardzo podoba mi się ta szkoła.Klasa VI b ocenia swoje poczucie bezpieczeństwa średnio na poziomie 3,9; atmosferę w klasie 3,8 a poziom agresji w klasie na 3,7. W deklaracjach bezpośredniego doświadczania agresji przeważa: przezywanie się, obrażanie, agresja słowna , psychiczna a dwie osoby wskazują na agresję fizyczna. Ogólna częstotliwość plasuje się na 2,8 na skali 5-cio stopniowej. Bardzo podobnie kształtują się spotykane formy agresji w charakterze świadka, również przeważa agresja słowna, 2 os. wskazują na fizyczną, a jej poziom to 3,2. W pytaniach otwartych proponowane formy aktywności personelu to: więcej dyżurów na korytarzu /2os/, częściej zwracać uwagę uczniom, a nie robić wielkich afer, mniej rygoru, więcej pozytywnych informacji. Uczniowie ze swojej strony mogli by zachowywać się kulturalniej, lepiej, przestać się obrażać i bić. Większość tych zachowań ma charakter zabawowy /1os./. Z reguły to koledzy klasowi zaczepiają innych /1 os./.

Wnioski: Wyniki ankiety potwierdziły, że wdrożone oddziaływania wychowawcze są skuteczne. Generalnie uczniowie całej szkoły deklarują wysoki poziom poczucia bezpieczeństwa, dobrą atmosferę w klasie, niski poziom agresji w klasie oraz doświadczanie bądź bycie świadkiem agresji na poziomie bardzo rzadko. W pytaniach otwartych deklarują wysoki poziom zadowolenia z sytuacji w szkole. Sytuację w liceum można określić jako bliską ideału, a w gimnazjum jako bardzo pozytywną, co szczególnie cieszy, gdyż właśnie gimnazjum w ocenach MEN-u jest najbardziej narażone na patologie.

Zauważono zależność pomiędzy atmosferą w klasie i poziomem agresji, co nasuwa wniosek że oddziaływania wychowawcze powinny iść w kierunku poprawy relacji klasowych, budowania pozytywnych więzi, nauki tolerancji dla różnych zachowań i przyzwyczajeń, dystansu do drobnych spraw interpersonalnych. Najwięcej uwagi należy poświecić szkole podstawowej, gdzie częściej zdarza się agresja słowna, psychiczna polegająca na większej liczbie konfliktów klasowych, związana też z prawidłowościami rozwojowymi jednak nie przekraczająca poziomu często. Jako rozwiązanie zapobiegawcze warto wziąć pod uwagę:

silną potrzebę ruchu u dzieci i zapewnienie im możliwości częstszego korzystania ze szkolnego podwórka oraz różnorodnych zorganizowanych zajęć ruchowych,

większą kontrolę klas przez nauczycieli na dyżurach szkolnych podczas przerw, w ramach pracy z klasą monitorować i dbać o atmosferę i relacje interpersonalne, wymagać kultury słowa i języka w kontaktach między uczniowskich, na lekcjach wychowawczych monitorować konflikty i pracować nad ich

rozwiązaniem, w ramach szkolnych dyżurów nauczycieli większym nadzorem otoczyć na przerwach

klasy szkolne, ewentualnie zwiększyć liczbę dyżurów na podwórku szkolnym. Dalsza analiza dotyczyła ustalenia przyczyn agresji na terenie naszej szkoły w oparciu o wieloczynnikową teorię etiologii problemu. Wśród nich należy wymienić następujące:

str. 10

związane z osobą nauczyciela: rodzaj relacji między uczniem i nauczycielem, niedocenianie pracy ucznia, nadmierne wymagania stawiane uczniowi, brak konsekwencji, niespójny system nagród i kar, przeładowany materiał, zbyt wiele konkursów indywidualnych, a za mało zespołowych, presja czasu, ocenienie, zróżnicowanie wiekowe na lekcjach wych - fiz.

związane z uczniami: stopnie szkolne, niepowodzenia w nauce, „poczucie wyjątkowości”, brak współodpowiedzialności za życie klasy, wpływ grupy rówieśniczej, gry komputerowe, cechy osobowości: nadpobudliwość, nadmierna nieśmiałość, podatność emocjonalna,

związane z infrastrukturą: małe pomieszczenia klasowe, duża ilość osób na małej przestrzeni w świetlicy, wysoka temperatura, hałas, mała ilość dzieci w zespołach klasowych,

związane ze środowiskiem rodzinnym: brak konsekwencji, stawianie niejasnych wymagań, zbyt wysokie wymagania edukacyjne wobec dzieci, presja ocen i konkursów, długi czas spędzany w szkole, często brak społecznych relacji z rówieśnikami, rozwody, zbyt dobra sytuacja materialna dzieci, nagrody nie powiązane z zachowaniem, ingerowanie rodziców w relacje klasowe. Analiza powyższych wyników badań, oraz dotychczas realizowanych form pracy

szkoły w ramach programu edukacyjnego (w tym wszystkich zajęć dodatkowych), oraz programu wychowawczego i jego pozytywnych efektów wymaga kontynuowania tych działań w ramach przeciwdziałania agresji i jedynie uzupełnienia o aspekty profilaktyki.

III. CELE PROGRAMU.Cele główne programu:1. Integracja uczniów w szkole i wzmocnienie więzi między uczniami, nauczycielami,

rodzicami we wspólnym działaniu na rzecz wypracowania właściwych postaw życiowych naszych wychowanków.

2. Pełne poczucie bezpieczeństwa ucznia w szkole.3. Wyeliminowanie zachowań agresywnych wśród uczniów naszej szkoły.Cele szczegółowe programu:1. Praca w zespołach klasowych nad dobrą atmosferą i relacjami klasowymi. 2. Wykształcenie umiejętności współpracy, efektywnego porozumiewania się,

rozwiązywania konfliktów oraz radzenia sobie z trudnymi sytuacjami przez uczniów.3. Wdrożenie opracowanych procedur w przypadku zachowań agresywnych różnego

typu.4. Skupienie aktywności uczniów całej szkoły wokół zadań promujących pozytywne

wartości.5. Realizacja Miejskiego Programu Profilaktycznego „ Bezpieczne Dziecko – Przyjaciel

Sznupka” dla szkoły podstawowej i „Bezpieczny Gimnazjalista” dla gimnazjum.

I. DZIAŁANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW.Odnośnie celów 1 i 2Realizacja dwóch pierwszych celów szczegółowych wymaga pracy wychowawcy oraz

całego zespołu uczącego w danym zespole klasowym. Mogą być one realizowane w ramach wszelkich zajęć odbywających się w szkole , a więc: lekcji wychowawczych, przedmiotowych, konkursów, zajęć pozalekcyjnych, kółek, wycieczek, zawodów, imprez

str. 11

plenerowych i festynów, występów uczniów, realizacji gazetek i akcji różnego typu, rozmowach i pogadankach, warsztatach. Każdy kontakt nauczyciela z uczniem, czy to w ramach zajęć lekcyjnych, czy pozalekcyjnych powinien służyć:

pokazaniu wzorów osobowych do naśladowania, uczeniu zachowań tolerancyjnych i empatycznych, wzmacnianiu poczucia własnej wartości ucznia, rozwijaniu umiejętności wyrażania, rozpoznawania uczuć i emocji własnych

i cudzych, ćwiczenie widzenia własnych działań i innych w długiej perspektywie czasowej, nauce metod przezwyciężania i opanowywania złości i agresji, nauce umiejętności radzenia sobie ze stresem, dostarczaniu uczniom alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktów, kształtowaniu umiejętności kontrolowania własnych reakcji emocjonalnych, przezwyciężania złości, agresji i lęku, nauczeniu umiejętności radzenia sobie z destruktywnymi emocjami, egotyzmem,

może być treningiem asertywności. Aby skutecznie modelować postawy uczniów konieczne jest świadome włączanie powyższych celów w każde realizowane przez nas pedagogów zadanie, a nie tylko w ramach specjalistycznych warsztatów. Jedynie wtedy możemy uzyskać trwałą zmianę postawy. Wychowawca powinien monitorować atmosferę klasową, może wykorzystać własne obserwacje i innych uczących, narzędzia obiektywne np. test badania struktury socjometrycznej klasy. Pozwoli to na poznanie relacji klasowych oraz zastosowanie odpowiednich działań wobec uczniów nadpobudliwych czy nadmiernie zahamowanych, którzy to często stają się agresorami lub ofiarami.

a) Wskazówki do pracy w szkole z dzieckiem nadpobudliwym.Charakterystyka dziecka nadpobudliwego psychoruchowo.Spośród uczniów sprawiających problemy w szkole coraz większą grupę stanowią

dzieci określane jako nadpobudliwe. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej przejawia się w sferze ruchowej, emocjonalnej i poznawczej jednostki. Najbardziej widocznym i uciążliwym dla otoczenia symptomem jest nadmierna ruchliwość, demonstrowana przez dziecko w zakresie motoryki dużej (kręcenie się, bieganie, podskakiwanie) i małej (manipulacja przedmiotami, obgryzanie paznokci, poprawianie ubrania).

W sferze emocjonalnej nadpobudliwość przybiera formę niezrównoważenia, braku opanowania (wybuchowość, niezdyscyplinowanie, skłonność do kłótni i bijatyk) i labilność nastrojów. W sferze poznawczej nadpobudliwość wyraża się przede wszystkim trudnościami w koncentracji uwagi (chaotyczność w pracy, zapominanie).

Nadpobudliwość psychoruchowa nastręcza wiele problemów samemu dziecku, jego rodzicom, ale i nauczycielom w szkole. Dzieci te bowiem nie są w stanie spokojnie usiedzieć w ławce, nieustannie się kręcą i przeszkadzają. Brak skupienia na lekcji powoduje u nich powstawanie kłopotów w nauce. Na przerwach uczniowie nadpobudliwi stają się zagrożeniem dla innych dzieci, bowiem biegają, potrącają kolegów, często kłócą się, a nawet biją.

Procedury postępowanie nauczycieli z dzieckiem nadpobudliwym w szkole.Do ogólnych zasad postępowania z omawianą grupą dzieci w szkole należą

następujące działania profilaktyczno-korekcyjne w szkole: wykorzystywanie zasobów energii dziecka w pracach na rzecz szkoły i klasy (np.

włączanie ucznia do zajęć grupowych i kolektywnej pracy);

str. 12

skłanianie do uczestnictwa w zorganizowanych zajęciach ruchowych, tj.: taniec, wycieczki czy gimnastyka;

wzmożona kontrola działań ze strony nauczyciela, częste podchodzenie i sprawdzanie czy dziecko pracuje, czy wie, co ma robić;

przeznaczanie dla dziecka nadpobudliwego miejsca w ławce, w tylnej części klasy, tak, aby nie skupiało na sobie uwagi innych uczniów i swoim kręceniem się nie przeszkadzało w prowadzeniu lekcji;

sąsiad w ławce powinien być osoba spokojną i zrównoważoną; dzielenie pracy powierzanej dziecku na małe odcinki i racjonalne, w miarę możliwości

częste wprowadzanie przerw na odpoczynek (np. gimnastyka śródlekcyjna, starcie tablicy, podanie czegoś – wg inwencji nauczyciela);

cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka nadpobudliwego, nie może być zbyt odległy, odroczony w czasie;

zakres obowiązków powierzanych uczniowi nie powinien być za szeroki, nie należy obarczać go wieloma zadaniami jednocześnie;

częste przypominanie o zobowiązaniach, i to w atmosferze pozbawionej napięć, złości, wymówek czy kar;

skłanianie dziecka do finalizowania rozpoczętych działań, w tym także dyskretna pomoc dozwalająca na osiągnięcie celu i zakończenie zadania;

w ocenie osiągnięć szkolnych uwzględnianie ograniczeń wynikających z nadpobudliwości, np. trudności w koncentracji uwagi, czy ewentualnych fragmentarycznych deficytów rozwojowych, często jej towarzyszących;

„nie wyrywanie” do odpowiedzi, lecz przygotowywanie dziecka do niej poprzez naprowadzanie na określony temat;

zapewnienie spokojnego zajęcia w czasie przerw między lekcjami, nie dopuszczanie do zbyt żywiołowych i chaotycznych zabaw;

unikanie nadmiernej krytyki, pokpiwania i żartowania z dziecka; w sytuacjach konfliktowych odraczanie rozwiązania problemu do chwili wyciszenia

i wygaśnięcia emocji; omawianie zaistniałych sytuacji społecznych ze wskazaniem na właściwe postępowanie; skłanianie do refleksji i krytycznej oceny własnego zachowania; prowadzenie rozmów o charakterze wychowawczym w atmosferze bezpieczeństwa, bez

agresji i wywoływania poczucia winy; stosowanie jasnego i zrozumiałego dla dziecka systemu reguł, rządzących życiem klasy

i szkoły, konsekwencja w ich egzekwowaniu;

Współpraca nauczyciela z rodzicamiRodzice dzieci nadpobudliwych, podobnie jak nauczyciel, na co dzień borykają się

z trudnościami wychowawczymi. Dzieci te bywają bowiem denerwujące. Ich niezdyscyplinowanie, kłótliwość, chaotyczność i bałaganiarstwo, nawet spokojne z natury osoby może doprowadzić do złości. Sypią się wiec na dzieci kary i krzyki. Te, z kolei, niczego nie poprawią, dodatkowo zaburzają równowagę psychiczną dziecka i często są źródłem poczucia winy. Dlatego też, rozumiejąc trudną sytuację rodziców, ważne jest, aby nauczyciel właściwie z nimi współdziałał.Nauczyciele powinni zwrócić uwagę rodziców na następujące sprawy: nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowywanie

jej na właściwy cel; wykluczenie z rejestru kar ograniczenia swobodnego poruszania; konsekwencja i systematyczność w postawach rodzicielskich;

str. 13

korygowanie niewłaściwych oddziaływań wychowawczych rodziców, poprzez wskazywanie jak mają pracować z dzieckiem, a tym samym ujednolicanie działań szkoły i domu;

pomoc we wprowadzeniu systemu nagród w domu, powiązanego z pozytywnym zachowaniem dziecka również w szkole, oraz czytelnego systemu kar, powiązanego z zachowaniem negatywnym;

zmiana niekorzystnych postaw rodzicielskich przez wskazywanie pozytywnych cech dziecka i jego starań;

okazywanie zrozumienia, że trudności są czasem niezależne od woli dziecka; unikanie nieustannego uskarżania się na złe zachowanie i niedociągnięcia dziecka,

zauważenie jego mocnych stron i pozytywów.W przypadku nasilonych objawów nadpobudliwości psychoruchowej należy

skierować rodziców, aby skonsultowali się z psychologiem szkolnym. Postępowanie rodziców jako osób znaczących w życiu dziecka, ich zrozumienie i pomoc, są niezwykle ważne w całym procesie wychowawczo-terapeutycznym dziecka nadpobudliwego psychoruchowo. To od ich świadomości, przemyślanych, konsekwentnych, działań wychowawczych i współpracy ze szkołą zależy, czy wspomniany uczeń będzie tylko dzieckiem sprawiającym kłopoty, czy uczącym się z nimi radzić, czy też jednostką o zaburzonej osobowości.

W niektórych sytuacjach bardzo korzystne jest korzystanie z pomocy Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej, w której funkcjonuje grupa wsparcia dla rodziców, tzw. Szkoła dla Rodziców, oraz dla dzieci, grupy wsparcia, pomagające modelować prawidłowe zachowania.

b) Wskazówki do pracy w szkole z dzieckiem nieśmiałym.Charakterystyka dziecka nieśmiałego.Obok dzieci, które łatwo nawiązują i podtrzymują kontakty społeczne, spotykamy

również takie, którym funkcjonowanie w grupie społecznej sprawia wyraźną trudność. To dzieci nieśmiałe. Nieśmiałość jest to przypadłość, która pociąga za sobą całą gamę skutków. Jest ona przyczyną problemów w sferze społecznej: utrudnia kontakty z ludźmi, hamuje ekspresję, powoduje bierność, wycofywanie się i izolowanie. Przyczynia się również do zakłóceń w sferze poznawczej, tzn. zaburza percepcję, utrudnia koncentrację i myślenie, uniemożliwiając wykorzystanie możliwości intelektualnych. W sferze emocji i uczuć nieśmiałość wyzwala objawy lękliwości (głównie lęku przed negatywną oceną ze strony innych ludzi) i poczucie zagrożenia. Osoby te posiadają zniekształcony obraz świata i samego siebie. Z reguły wykazują one obniżoną samoocenę i niski poziom samoakceptacji. W strukturze socjometrycznej klasy często stają się dziećmi odrzuconymi, nieakceptowanymi, czy popularnie zwanymi „kozłami ofiarnymi”. Powoduje to mechanizm sprzężenia zwrotnego w funkcjonowaniu dziecka i w konsekwencji nasila istniejące problemy. Nieśmiałości towarzyszą zazwyczaj objawy fizjologiczne: napięcie mięśniowe, (trudności mowy i oddychania, niezręczność ruchów, zmęczenie), zakłócenia naczyniowe (bladnięcie, czerwienienie się) i wydzielnicze (pocenie się, suchość w ustach).

Nauczyciel, będąc dla ucznia wzorem i autorytetem (zwłaszcza w młodszym wieku szkolnym), kształtując jego zachowania i osobowość, może poprzez działania wychowawcze pomóc w przezwyciężaniu nieśmiałości.

str. 14

Procedury postępowania nauczycieli z dzieckiem nieśmiałym w szkole: tworzenie klimatu zaufania i poczucia bezpieczeństwa, obniżających poziom lęku

i niepokoju; częste stosowanie zachęty i pochwał (nawet za drobne osiągnięcia), skłaniających do

aktywności i korzystnie wpływających na samoocenę ucznia; aranżowanie sytuacji społecznych, pozwalających dziecku na gromadzenie dobrych

doświadczeń i realne przeżycie sukcesu. Pomoże to w wypieraniu poczucia małej wartości i niemożności sprostania wymaganiom. Stwarzanie dziecku okazji do częstego występowania wobec innych ludzi, pozwala na stopniowe przyzwyczajenie ich do takich sytuacji;

poprzez indywidualne rozmowy z uczniem nieśmiałym, korygowanie myśli samokrytycznych i samokarzących;

wyjaśnianie, że wchodzenie w kontakty z innymi ludźmi, w sposób naturalny, niesie za sobą ryzyko odrzucenia. Takie sytuacje zdarzają się wszystkim;

uczenie dawania i przyjmowania komplementów; skłanianie ucznia, aby w relacjach społecznych koncentrował uwagę na innych ludziach -

pozwala to na przezwyciężanie nawyku koncentracji na sobie; zachęcanie dziecka (a nawet ćwiczenie z nim) do podejmowania dialogu oraz

nawiązywania kontaktu „twarzą w twarz”; zwracanie, przy tym, uwagi na znaczenie uśmiechu i podtrzymywanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą; wskazywanie na fakt, że uśmiech prowokuje ludzi do odwzajemniania go, ułatwia - tym samym - wchodzenie w relacje z drugą osobą;

pomaganie w przezwyciężaniu objawów niepokoju, poprzez proste ćwiczenia oddechowe (głębokie wdechy i wydechy).

Współpraca nauczyciela z rodzicamiPozostawienie dziecka nieśmiałego bez pomocy i wsparcia oraz niewłaściwe działania ze

strony otoczenia, mogą spowodować, że pierwotne lekkie onieśmielenie i uczucie skrępowania w relacjach z ludźmi przerodzi się w silna nerwicę. Dlatego ważna jest świadomość nauczycieli, ich zrozumienie oraz skuteczne działanie korygujące we współpracy z rodzicami. Wszystkie opisane wyżej wskazówki dla nauczycieli mają zastosowanie w pracy rodzica z dzieckiem nieśmiałym. Nauczyciel powinien zwrócić uwagę rodziców na następujące sprawy: stałe stymulowanie aktywności dziecka przez wzmacnianie jego samodzielności,

dyskretne ukierunkowywanie jej, wyznaczanie prostych samodzielnych zadań; korygowanie niewłaściwych postaw wychowawczych przez wskazywanie kierunków

pracy w domu, a tym samym ujednolicenie działań szkoły i domu; zmiana postaw rodzicielskich przez wskazanie pozytywnych cech dziecka i jego

potencjalnych możliwości; budowanie poczucia wartości dziecka przez zadania do wykonania i odpowiedzialność za

nie oraz pochwały za wywiązanie się z nich; częste pozytywne zwroty, podkreślanie mocnych stron, nagrody powiązane

z zachowaniem pozytywnym, podejmowaną aktywnością.Celowa jest też ścisła współpraca rodziców z wychowawcami, psychologiem szkolnym, a także - w niektórych sytuacjach - skorzystanie z pomocy zewnętrznej, np. Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej, czy podjęcie terapii.

str. 15

Realizacja powyższych celów przez Grono Pedagogiczne powinna być odnotowywana na bieżąco w dzienniku lekcyjnym oraz w rocznym Zestawieniu Działań Wychowawczych i Profilaktycznych Nauczyciela /załącznik z instrukcją nr 1/

II. DZIAŁANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW - 3.Wdrożenie opracowanych procedur w przypadku wystąpienia zachowań agresywnych

różnego typu.

a) Procedury postępowania w sytuacji konfliktu.W sytuacjach, gdy uczniowie są ze sobą w konflikcie, ale są to osoby o podobnej sile

psychicznej lub fizycznej i nie mamy do czynienia z agresją fizyczną wystarczająca metodą są mediacje, podczas których nauczyciel pełni rolę mediatora lub wyznaczona odpowiedzialna osoba w klasie.

b) Procedury w przypadku agresji, przemocy.Etap IW sytuacji, kiedy mamy do czynienia z przemocą główną metodą postępowania powinna

być interwencja, polegająca przede wszystkim na powstrzymaniu sprawcy przed użyciem przemocy, ochronie ofiary, pomocy sprawcy w wyjściu z negatywnej roli. Podczas interwencji z każdym dzieckiem działamy osobno, nie powinniśmy przeprowadzać przynajmniej na początku wspólnych rozmów sprawców i ofiar.

Etap IIZadanie to jest realizowane przez Zespół Wychowawczy w każdym przypadku

indywidualnie włączając do współpracy Rodziców. Zespół tworzy Plan Działań Wspierających, którego celem jest pomoc uczniowi w wypracowaniu konstruktywnych sposobów funkcjonowania w społeczności szkolnej oraz zaprzestanie pełnienia negatywnej roli. Poprzez dowartościowanie ucznia, tworzenie specjalnych sytuacji, w których może swoje mocne strony wykorzystać dla dobra innych, poprzez zorganizowanie dodatkowych zajęć edukacyjnych, czy skierowanie na zajęcia specjalistyczne poza szkołą jest możliwe wypracowanie pozytywnych schematów zachowania. Przy dobrej współpracy wszystkich stron, w tym pozytywnej motywacji u ucznia można pomóc mu nauczyć się zaspakajania swoich potrzeb w pozytywny sposób, rozwijania talentów, Jest to trudna i żmudna praca, wymagająca od wszystkich nauczycieli udziału w realizacji Planu Działań, cierpliwości, zaangażowania i pomysłowości, której przecież nie brakuje. Wymaga też systematycznej współpracy z Rodzicami celem stworzenia spójnego systemu wychowawczego w domu, kompatybilnego z systemem wychowawczym szkoły oraz powiązania zachowania z systemem nagród i kar.

Jako pomoc wychowawcy w pracy z uczniem może służyć karta Zmiany Zachowania Ucznia /załącznik nr 4/.

str. 16

III. DZIAŁANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW - 4.

Skupienie aktywności uczniów całej szkoły wokół zadań promujących pozytywne wartości. Przez 20 lat istnienia naszej szkoły realizujemy właśnie to zadanie. Efektem obok indywidualizacji podejścia do ucznia jest wypracowana bardzo bogata oferta edukacyjna zawierająca liczne zajęcia pozalekcyjne, skupiające aktywność naszych uczniów.Należą do nich: zajęcia sportowe: judo, gimnastyka korekcyjna, szkolny SKS, szachy, zajęcia z tańca,

lodowisko, basen; kółka zainteresowań: teatralne, teatralne w języku angielskim, czytelnicze, modelarskie,

fotograficzne, plastyczne, kreatywnego myślenia, językowe: angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, konwersacje z języka angielskiego, teatrologia i filmoznawstwo w języku angielskim, muzyczne: gry na instrumentach, zespoły muzyczne i wokalne, przedmiotowe: informatyczne, geograficzne, przyrodnicze i wiele innych;

fakultety: humanistyczny, matematyczny, filmoznawstwo; wykłady prowadzone przez wykładowców Politechniki Śląskiej dla klas Szkoły

Podstawowej; program Destination Imagination.Imprezy organizowane systematycznie dla całej szkoły przy współpracy uczniów: Noce Filmowe w szkole; Młodzieżowa Akademia Filmowa; działalność Szkolnego Klubu Ucznia Zdolnego oraz tydzień Ucznia Zdolnego; działalność Szkolnego Koła Wolontariatu i związane z tym akcje; działalność Szkolnego Koła Caritas i związane z tym akcje; Plener Fotograficzny i poplenerowa wystawa; Rajd klas Szóstych; szkolne pisanie powieści; częste wyjazdy na wycieczki, zielone szkoły, wyjazdy edukacyjne językowe; półkolonie w okresie zimowym i letnim.W tradycje naszej szkoły zapisały się imprezy, w których bierze udział cała społeczność uczniów, nauczycieli i Rodziców.Należą do nich: odchody związane ze świętami Bożego Narodzenia: kiermasze, wystawy szopek,

przedstawienia, Jasełka, Wspólne Kolędowanie, Wigilie klasowe oraz świętami Wielkanocnymi;

Dni Mamy, Taty, Babci, Dziadka; pikniki szkolne, plenerowe rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego; Dni Otwarte Szkoły; systematyczne wspólne wyjazdy na spektakle teatralne do Krakowa; imprezy sportowe, zawody pływackie, narciarskie, snowboardowe; finały szkolnych teatrzyków; lekcje otwarte dla Rodziców; lekcje prowadzone przez Rodziców naszych uczniów dla klas.

W szkolnym sprawozdaniu z wydarzeń, imprez, akcji skupiających uczniów wokół pozytywnych wartości w Szkole Podstawowej znalazło się 146 pozycji i nie sposób ich wszystkich opisać, analogicznie gimnazjum jest to : 116 wydarzeń i w liceum 73.

str. 17

Niewątpliwie każdy uczeń może znaleźć interesujące go formy dodatkowej edukacji i rozwijania własnych zainteresowań i talentów.

IV. DZIAŁANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW – 5.Miejski Program Profilaktyczny „ Bezpieczne Dziecko-Przyjaciel Sznupka” dla szkoły

podstawowej i „Bezpieczny Gimnazjalista” dla gimnazjum został opracowany przez zespół specjalistów we współpracy z Komendą Miejską Policji. Do głównych celów programu należą:

ograniczenie zjawisk patologicznych w środowiskach szkolnych, zapobieganie zagrożeniom, poprawa bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.

Formuła programu obejmuje cztery moduły tematyczne, co przekłada się na 4 spotkania z każdą klasą w danym roku szkolnym. Opracowano 24 scenariusze dla szkoły podstawowej i 12 dla gimnazjum. Poszczególne moduły są realizowane w trakcie roku szkolnego wg ściśle określonego modelu: I moduł - /październik-listopad/ tematyka dotycząca bezpieczeństwa w kontaktach z dorosłymi ( molestowanie, znęcanie się, kradzieże, pozyskiwanie od dzieci i młodzieży informacji przez przestępców);II moduł - /grudzień-luty/ tematyka dotycząca przemocy rówieśniczej (bójki, pobicia, rozboje, wymuszenia, kradzieże);III moduł - /marzec-kwiecień/ tematyka dotycząca uzależnień (nikotyna, narkotyki, alkohol, Internet, zdrowe życie);IV moduł - /maj-czerwiec/ tematyka dotycząca bezpiecznego wypoczynku (bezpieczeństwo w trakcie wakacji w mieście, w trakcie podróży, w trakcie wypoczynku nad wodą i w górach).

W gimnazjum tematyka Programu została poszerzona o zagadnienia dotyczące: odpowiedzialności prawnej nieletnich sprawców czynów karalnych oraz ich rodziców, opiekunów, dojrzałości psychicznej nastolatków, budowania prawidłowych relacji społecznych. Tematyka poruszana w scenariuszach odnosi się do rozwijania kompetencji dzieci i młodzieży w radzeniu sobie z występującymi problemami czy zagrożeniami. Program obejmuje dodatkowo różnorodne materiały edukacyjne wspomagające jego realizację: ulotki edukacyjne dla dzieci i rodziców, legitymacje, dyplomy, kolorowanki i inne. Mocną stroną programu jest długofalowość działań wychowawczych i profilaktycznych w omawianych obszarach tematycznych z uwzględnieniem procesu dojrzewania i poziomu rozumienia różnych problemów oraz stosowanych metod pracy z uczniami. Zajęcia wg idei programu prowadzone są przez wychowawcę klasy. Wychowawca jako osoba znająca najlepiej swój zespół uczniowski, może dostosować sposób prowadzenia zajęć do specyfiki i problemów danej grupy w oparciu o proponowany scenariusz. Może też wykorzystać gotowe rozwiązania w późniejszych szkolnych sytuacjach. W sytuacjach problemowych koordynatorem projektu jest psycholog szkolny. Wychowawca każdorazowo odnotowuje w dzienniku klasowym realizację określonego scenariusza Programu oraz wykazuje go w rocznym Zestawieniu Działań Wychowawczych i Profilaktycznych z instrukcją /załącznik nr 1/.

Program wraz ze scenariuszami i załącznikami jest dostępny dla nauczycieli na szkolnej stronie w folderze Program Profilaktyczny.

V. EWALUACJA PROGRAMU.Sprawdzenie, czy opracowany i wdrożony program przynosi oczekiwane rezultaty

będzie oparte na corocznym przeprowadzaniu ankiet wśród nauczycieli i uczniów, obserwacji

str. 18

zachowań uczniów, ich wzajemnych relacji i postaw społecznych, rozmowach i wywiadach z rodzicami, ocenach wychowawców, samorządu uczniowskiego. W ten sposób sprawdzimy, czy wytoczone cele w programie zostały osiągnięte, czy założone metody i formy pracy są właściwie dobrane. Po zakończeniu wszelkich działań zostanie opracowany pisemny raport, z którym zostaną zapoznani nauczyciele, rodzice i samorząd uczniowski.

Realizacja szkolnego Programu Profilaktycznego Przeciwdziałania Agresji i Przemocy

Zakres działań Osoba odpowiedzialna za realizację Termin realizacji

Realizacja scenariuszy Programu „Bezpieczne Dziecko-Przyjaciel Sznupka” i „Bezpieczny Gimnazjalista”

Wychowawcy klas Szkoły Podstawowej i Gimnazjum

I moduł X- XIII moduł XII- IIIII moduł III-IVIV moduł V- VI

Realizacja tematyki zawartej w programie na wszystkich zajęciach wszyscy nauczyciela cały rok

Organizacja warsztatów profilaktycznych: „Odlot”, „Rozwiązywanie Konfliktu”, „Mogę być lepszy w szkole” i inne wg zapotrzebowania

psycholog cały rok

Monitoring atmosfery klasowej, praca nad relacjami uczniowskimi

wychowawcy, wszyscy nauczyciele, cały rok

Organizacja działań Zespołów Wychowawczych w stosunku do uczniów stosujących agresję

wychowawcy wraz z Zespołem Wychowawczym

w razie potrzeb

Ewaluacja programu profilaktycznego: ankiety wśród uczniów wychowawcy, psycholog raz w roku

Ewaluacja programu profilaktycznego:ankiety wśród nauczycieli psycholog raz w roku

Klub Ucznia Zdolnego wszyscy nauczyciele cały rok

Szkolne Koło Wolontariatu odpowiedzialni nauczyciele cały rok

Monitoring realizacji Programu: wypełnieni kart „Zestawienie działań profilaktycznych i wychowawczych”

wszyscy nauczyciele raz w roku

str. 19