T h oVincent Van Go

0C30Yap Kredi Yaynlar

eviren: Pnar

T H E O YA MEKTUPLAR

V incen t V an G ogh, (30 Mart 1853, Zundert, Hollanda - 29 Tem m uz 1890, Auvers-sur-Oise, Fransa). HollandalI ressam. 1869da sanat yaptlar alm satmyla uraan Goupil firmasna girdi ve birka yl burada alt. 1880de suluboya izimlerle resme balad. 1881de HollandalI ressam Anton Mauve ile almak iin Laheye yerleti. 1882de yalboya almalarna balad. 1883te D renthede ay, 1884te N uenen kynde bir yl kald. Bu dnemde okuduu Emile Zolann romanlar baz resimlerini etkiledi. Yine bu dnemde, Delacroix ile Rubensin resimlerini ve Japon basklarn inceledi. Bir sre Anvers Akademisinde alt, ancak anlaamayarak 1886da kardei Theo ile bulumak zere Parise gitti. 1886-1888 aras, Van Goghun izlenimci bieminin olgunlat dnem olmutur. 1888de Arlesa gitti ve ban Gauguin ile Toulouse-Lautrecin ektii baz ressamlarla izlenimci bir grup kurmaya alt. Ayn yl geirdii bir travma sonucunda hastaneye kaldrld ve bir yl tedavi grd. 1890da Parise, daha sonra da Auvers-sur-Oisea gitti ve intihar etti.B az nem li Y aptlar: Tarlada (1883, Devlet Mzesi, Amsterdam); Patates Yiyenler (1885, Devlet Mzesi, Amsterdam); Sigara en Kafatas (1886, Devlet Mzesi, Amsterdam); Sandalye ve Pipo ya da Van Gogh'un Sandalyesi ( 1888- 89, Tate Galerisi, Londra); Kendi Portresi (1888, Devlet Mzesi, Amsterdam); Gece Kahvesi (1888, Yale niversitesi Sanat Galerisi, New Heaven, Connecticut); Auversda Bir Merdiven (1890, Kent Sanat Mzesi, St. Louis, Missouri).

P n a r Kr, 15 Nisan 1945de Bursada dodu. Liseyi New Yorkda okudu, niversite renimini New York ve stanbulda tamamlad. Fransada Sor- bonne niversitesinde Yirminci yzyl tiyatrosunda gereklik ve yanlsama konusunda doktora verdi. Bir sre 1971-1973 arasnda Ankarada Devlet Tiyatrosunda dramaturg olarak alt. Bu dnemde, Dost dergisinde ykleri yaymland. Halen Bilgi niversitesinde retim yesidir.B az nem li Y ap tlar: Yarn Yarn (roman, 1976); Kk Oyuncu (roman, 1977); Aslacak Kadn (roman, 1979); Bir Deli Aa (yk, 1981); Ak Olmayan Sular (yk, 1983: 1984 Sait Faik Hikye Armaan); Bitmeyen Ak (roman, 1986); Bir Cinayet Roman (roman, 1989); Sonuncu Sonbahar (roman, 1992); Cinayet Fakltesi (roman, 2006).

VINCENT VAN GOGH

Theoya Mektuplar

eviren:

Pnar Kr

ODO

Yap Kredi Yaynlar - 705 Sanat - 30

T h eo ya M ektuplar / Vincent Van G ogh zgn ad: Letters o f Vincent Van G ogh

eviren: Pnar Kr

Kitap editr: zge Akkol

K apak tasarm: Nahide D ikel

Bask: M as M atbaaclk Ticaret ve Sanayi A.. H am idiye M ah . S ouksu C ad. No: 3 K a thane-Istanbu l Telefon: (0 212) 294 10 00 e-posta: info@ m asm at.com .tr

S ertifika No: 12055

lk bask: A da Yaynlan, N isan 1985 YKYde 1. bask: stanbul, Eyll 1996

10. bask: stanbul, M ays 2013 ISB N 978-975-363-551-6

Yap Kredi K ltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.. 2012 Sertifika No: 12334

Btn yayn haklar sakldr.Kaynak gsterilerek tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda

yayncnn yazd izni olmakszn hibir yolla oaltlamaz.

Yap Kredi K ltr Sanat Yaynclk T icaret ve Sanayi A.. Yap Kredi Kltr M erkezi

stiklal C addesi N o. 161 Beyolu 34433 stanbul Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23

http://ww w .ykykultur.com .tr e-posta: ykykultur@ykykultur.com.tr

n ternet sat adresi: http://alisveris.yapikredi.com .tr

mailto:info@masmat.com.trhttp://www.ykykultur.com.trmailto:ykykultur@ykykultur.com.trhttp://alisveris.yapikredi.com.tr

indekiler

Vincent Van Goghun Yaamnn Ksa Kronolojisi 7

ilk Yllar* 11

Hollanda Yllar 49

Paris 173

Arles 177

Saint-Remy 226

Auvers-Sur-Oise 245

Vincent Van G o gh un Yaamnn Ksa Kronolojisi

lk Yllar

1853 30 Mart, Vincent, Kuzey Brabantn Groot Zun Dert ilesinde doar. Blge papaz Theodorus van Goghun ilk ocuudur.

1857 1 Mays. Erkek kardei Theo doar.1869 30 Temmuz. Laheydeki resim alm-satmcs Gaupil ve Ortaklar

irketine girer.1872 Austos. Theo ile mektuplamalarnn balangc.1873 Mays. irketin Londra ubesine gnderilir. Bu arada, Ocak aynda

Theo, ayn irketin Brksel ubesinde almaya balamtr.Yaz aylarnda, Londradaki ev sahibesinin kz Ursula Loyer, evlenme teklifini geri evirir.

1874 Ekimde, geici olarak irketin Paris ubesine gnderilir, Aralkta yeniden Londraya gelir.

1875 Mays. Bir kez daha Paris ubesine gnderilir, iveren ile arasnda srtmeler balamtr. Bu sralar, Vincentin dinsel mistisizm dnemidir.

1876 Ocak. alt irket tarafndan aylk ie son verme ihbar yaplr.Nisan. retmen olarak Ingiltereye gider. nce Ramsgate, sonra Isleworthde alr. Noelde, ailesini grmek iin E ttene (aile bu kente tanmtr) gider. Hollandada kalr.

1877 Dordrechtde bir kitap dkknnda almaya balar. 9 Maysta Amsterdama tanr. niversite giri snavlarna hazrlanmaya koyulur. Teoloji blmne devam etmek istemektedir.

1878 Temmuz. On be aylk bir hazrlk dneminden sonra, snavlar iin almaktan vazgeerek Brkseldeki Din Okuluna (Evangelical School) girer; ve ay sonra buradan da ayrlr. Aralk aynda, Gney Belikadaki Borinage blgesinde, kmr madenlerindeki

iiler arasnda vaiz olarak -kendi hesabna- almaya gider. Patu- ragesda kalarak, hastalar arasnda ve vaiz olarak alr.

1879 Ocak. Wasmesda, alt aylna, geici vaiz olarak i bulur. Temmuz. Ar hevesli almasndan dolay iine son verilir. Buraya yakn olan Cuesmesde kendi hesabna almay srdrr.

1880 Temmuz/Austos. Ressaml meslek edinmeye karar vererek, maden iilerini izmeye balar. Ekim aynda Brksele giderek anatomi ve perspektif dersleri alr. Yaamn srdrebilmek iin T heodan para almaya balamas bu dneme rastlar.

(Hollanda Yllan / 1881-1885)

1881 Nisan aynn 12sinde Ettene dner, ailesiyle oturur. Aknn, kuzeni Kee Vostan karlk grmemesi yznden derin aclar eker. Ekim aynda ressam Anthon von Rappard ile yazmaya balar. Aralk aynda Laheye yerleir, Lahey ekolnn baarl ressamlarndan Anton Mauvedan resim dersleri alr.

1882 Ocak. Bir fahie^Jan Clasina Maria Hoornik (Sien)i evine alr ve onunla yaamaya balar. Yalnzca birka aylk bir almadan sonra Mauve ile bozuur, tngiliz dergilerinden geni bir kolleksiyon oluturmaya balar. Amcas C.M. van Goghun smarlad Lahey Manzaralar dizisinden on iki tane yapar ve satar.

1882 Eyll. Theo, aabeyinin yanma gelerek onu Sienden ayrmak iin bask yapar. Van Gogh, Drenteye (Kuzeydou Hollandada bir eyalet) giderek, iki buuk ay doa ile ba baa yaar. Aralk aynda N uenene (Brabantda, Eindhoven yaknlarnda bir ky) giderek, babas buraya atand iin burada yaayan ailesinin yannda kalr.

1884 N uenende geer. Komusu Margot Begemann ile ilikisi olduu dnem... Ailesinin kar kmas ve kadnn intihara teebbs etmesi yznden iliki trajik biimde son bulur. Bu arada natrmortlar, dokumaclar ve kyller ile ilgili resimler, ba ettleri yapar. Theo, bir sre kararsz kaldktan sonra, Vincentin daha Mart aynda yapm olduu bir teklifi sonunda kabul eder. Yani, bundan byle Theo, Vincentin gnderdii tm yaptlar kendi mal sayacaktr ve bylece aabeyine her ay yollad 150 frank yardm da bor deil, resimlere karlk deme yerine geecektir.

1885 Kasma kadar Nuenende yaar. 27 Martta babas lr. Nisan-Ma- ys aylarnda Patates Yiyenler \ yapar. Kasm aynda Antwerpe tanr.

1886 Ocak aynda Antwerpteki Akademiye girer, ubat aynda Parise hareket eder.

(Paris / ubat 1886-ubat 1888)

1886 Theo ile birlikte Rue de Lavalde oturur. Carmon Atlyesinde almaya balar. Haziran aynda Theo ile birlikte Montmartrea, 54 Rue Lepic adresine tanr. Birok Parisli sanat ile dostane ilikiler kurduu, Japon sanatna hayranlk besledii dnemin balangcdr bu tanma.

1887 Yaptlarn eitli yerlerde gayri resmi olarak sergiler ama baar kazanamaz. Haziran aynda, Paris yaknlarndaki Asnieresde Emile Bernard ile birlikte alr.

(Arles / ubat 1888-Mays 1889)

1888 20 ubatta, Provence blgesindeki Arles kentine hareket eder. Orada, Carrel adl lokantann stnde bir oda bulur ve yerleir. Mart aynda Bernard ile yazmaya balar. Mays aynda 2 Place Lamartine (Lamartine Meydan No. 2) de drt odal bir ev kiralar. Haziran aynda Saintes-Maries-sur-Mer kynde bir hafta geirerek alr. Eyll aynda Sar Eve tanr. 23 Ekimde Gauguin, Brtanyadan gelir. Aralk aynda Theo, Johanna Bonger ile nianlanacan haber verir. 23 Aralk, ilk ruhsal bunalm... Kulan keser. Onu yaral olarak brakan Gauguin, 27 Aralkta Parise doru yola kar. Vincent iki hafta hastanede yatar.

1889 7 Ocakta hastaneden eve dner, ksa bir sre sonra yeniden almaya balar. 4 ubatta ikinci krizini geirir; iki hafta kadar sren bu krizi, ay sonuna doru bir ncs izler. Hastaneden salveril- memesi iin dileke yazarak imza toplayan Arles halknn basks yznden Nisann sonlarna dek hastanede kalr. Theo, 17 Ni- sanda evlenir. Vincent, Saint-Remydeki Saint-Paul-de-Mausole akl hastanesine girmeyi kabul eder.

(Sairt-Remy / Mays 1889-1890)

1889 8 Maysta akl hastanesine girer. Burada geirdii iki iddetli kriz dnda uzun dnemler akl bandadr. lk krizi Temmuz bandan Austos ortasna dek, kincisi ise Noelden (25 Aralk) Ylbana dek srmtr.

1890 Ocak aynda, Mercure de France dergisinde, Albert Aurierin Vin- centin yaptlarn ven bir yazs yaymlanr. Ayn sonuna doru Vincent, aa yukar bir hafta sren altnc krizini geirir. 31 Ocakta Theonun olu doar, adn Vincent Willem koyarlar. ubat ortalarnda balayan yedinci kriz Nisan ortasna dek srer. Mart aynda, Kzl zm Ba adl tablosu Brkselde 400 franga satlr. Auverse gidip orada inzivaya ekilmek zere, 17 Maysta Parise doru yola kar. Pariste gn T heonun yannda kalr.

(Auvers-sur-Oise / Mays-Temmuz 1890)

1890 21 Maysta Auverse varr. Burada ona Dr. Gachet bakacaktr. 21 Tem m uzda Parise giderek Theoyu ziyaret eder, bu arada baka ressam dostlaryla da grr. Auverse dndkten sonra, 27 T em muzda kendini tabancayla vurur, 29 Tem m uzda lr, Auversde- ki kk mezarlkta gmlr.

lk Yllar

La/uy, 28 Ocak 1873

Sevgili Theo,Mektubuma bu kadar abuk karlk yazdna, Brkseli beendiine

ve de iyi bir pansiyon bulduuna sevindim. ok byk zorluklarla karla- san da karamsarla kaplma, sonunda her ey iyiye dnecektir. Ayrca iin banda hi kimse tam istediini yapamaz.

Hein amcaya o kadar acyorum ki. yilemesini tm kalbimle diliyorum ama, Theo, korkarm iyileemeyecek. Daha geen yaz hevesle doluydu, bir sr tasars vard, ilerinin de hep iyiye doru gittiini sylemiti bana. ok ackl bir durum. Geen Pazar Cor amcalara gittim. Tahmin edebilecein gibi ok ho bir gn geirdim, birok gzel ey grdm. Biliyorsun kendisi Paristen yeni dnd, yle gzel tablolar ve desenler getirmi ki.. Pazartesi sabahna dek Amsterdamda kaldm, mzeleri bir kez daha gezdim.

Amsterdamda Trippenhuisin yerine yepyeni, byk bir mze kurulacan biliyor muydun? Bence ok yerinde bir ey, Trippenhuis kk, sonra o kadar ok resim var ki yan yana yan yana aslm, hibirini doru drst grmek mmkn deil.

Cluysenearn o resmini grmeyi ne kadar isterdim. Yapt resimlerin pek azn grdm, grdklerimin hepsini de ok sevdim. teki resmi yapan Alfred Stevens mi? Deilse adamn ilk ad nedir? Rottan* tablosunun fotorafn biliyorum, hatta Brkseldeki sergide, resmin asln bile grdm. Grdn tm resimler hakknda bana yazmay unutma, hepsini bilmek istiyorum. Yolladn albm benim istediim deildi. Benim bahsettiim albmde yalnzca Corotdan tabasmalar var. Yine de uratn iin teekkrler. Bu yaknlarda kardeimiz Annadan mektup alacam umuyorum. Son zamanlarda yazmak konusunda epey tembellik ediyor. Sen de yaz ona, arsn. ok da sevinir ayrca. Herhalde ok megulsn, ama iyi bir ey bu.

* Venedikli talyan ressam.

Burada havalar ok souk, millet buz pateni yapmaya balad bile. Ben elimden geldiince ok yryorum. Bakalm senin paten kayma frsatn olacak m? Sana bir fotorafm da gnderiyorum, ama eve yazarsan hi szn etme, biliyorsun babamn doum gnne srpriz olacak. Amcamla yengeme en iyi dileklerimi ilet, Bay Schmidt ile Edouaada da.

Seni her zaman ok seven aabeyin.Vincent

PS. Haanebeeklerdeki herkesten, Fie teyze ve Roosdan da sana en iyi dilekler.

Londra, 31 Temmuz 1874

Sevgili Theo,Micheletyi*okuduuna ve bu kadar iyi anladna sevindim. Bylesi

bir kitap, ak denilen eyin insanlarn genellikle sandklarndan ok daha derin ve ok ynl olduunu retiyor bize.

Bu kitap yepyeni ufuklar at bana, ayn zamanda dinsel bir ilham gibi geldi. Hibir kadn yal deildir (Dnyada hi yal kadn yoktur anlamna gelmiyor bu; yani, sevdii ve sevildii srece hibir kadn yalanmaz, demek.) Sonra, o Gz Emelleri adl blm! Ne kadar gzel!

Kadnn erkekten ok deiik bir varlk olduu, henz hi tanmadmz -ya da, dediin gibi, yalnzca ok yzeysel olarak bildiimiz- bir varlk olduu bence kesinlikle doru. Bir kadn ile kocasnn tek kii -yani, iki yarm deil- bir btn olabileceklerine de, evet, inanyorum.

A. ok iyi. Birlikte uzun, gzel yryler yapyoruz. Buralar ylesine gzel ki.. Tabii, insann grmesini bilen, yaln ama kendinden nl gzleri varsa.. Geri insanda yle gzler varsa, her yer gzeldir zaten.

Bay Tersteegin** satn ald o Thijs Maris tablosu ok gzel olmal. Ta buradan vgsn iittim. ok benzer bir tabloyu ben de aldm ve sattm.

Ingiltereye dndmden beri desen yapma hevesim geti. Ama belki bir gn yeniden balarm. u sralar ok ok kitap okuyorum.

Byk bir olaslkla 1 Ocak 1875de baka, ok daha geni bir yere tanacaz. Bay Obach u sralarda Pariste, teki ii devralp almayacamza karar vermekle megul. imdilik kimseye sz etme bundan.

* L'amour et la Fem me (Ak ve Kadn) adl kitabn yazar.** Gouppil ve Ortaklar irketinin Laheydeki temsilcisi

Umarm iyisindir ve ok gemeden bize yazarsn. A. resimlere bakmaktan holanmaya balad, epey de iyi bakyor ve gryor. Boughton, Maris ve Jacquet i beeniyor -yani, iyi bir balarfg. Entre nous* burada ona bir i bulmak epey zor olacak sanyorum. Hep ok gen olduunu sylyorlar ve genellikle Almanca bilen birini istiyorlar. Yine de, Hollandadan daha ok frsat kar burada. Tanr ya emanet ol.

Vincent

Burada A. ile birlikte olmann ne denli sevindirici olduunu tahmin edersin. Resmin kazasz belasz buraya vardn Bay Tersteege syle. Yaknda ona da yazacam.

Londra, 6 Mart 1875

Sevgili Theo,Yaa be Theo. Adam Bededeki o kz ok iyi anlamsn. O krsal

grnm iindeki ak sar, kumlu, tozlu patikann tepeyi ap kye var, kydeki balktan yaplm, kimi kez beyaz badanalanm kulbeler, kulbelerin yosun tutmu damlar, kahverengi bozkrn iki yannda, orada burada gze arpan dikenli allar, tepedeki kasvetli gkyz, ufukta beliren ince, beyaz izgi dorudan doruya Michelin** elinden km gibi.

Ama kitapta, Michelde olandan da daha saf, daha soylu duygular var. Bugn sizin oraya gndereceimiz kolinin iine o szn ettiim iir kitabn da koyuyorum. Ayrca, Renann sasn, Micheletin Jan Darkn, bir de Corotnun London News gazetesinde kan portresini gnderiyorum. O portrenin bir ei de benim odamda asl.

Seni u sralarda Londra ubesine transfer etmeyi kabul edeceklerini hi sanmyorum.

Yaamn ok kolay ve rahat geiyor diye tasalanma; benimki de yle geiyor. Bana sorarsan yaam yle uzun ki, eminim gnn birinde, hem de ok gemeden Bir bakas seni kuatacak ve gitmek istemediin yerlere tayacak.***

* L af aramzda.** Ondokuzuncu yzyln balarnda yaam olan Fransz peyzaj ressam. R em brandtn peyzajlarnn

ok etkisi altnda kalmtr.*** Incilde geen bir szdr.

Tanrya emanet ol. Tm dostlara selam. Senin de iki elini sk sk skyorum.

Vincent

Paris, 24 Temmuz 1875

Sevgili Theo,Birka gn nce de N itdsden bir resim geldi. Yamurlu bir gnde

Londra: Westminster Kprs ve Meclis Binalar... Bir ara her sabah ve her akamst Westminster Kprsnden geerdim, Kilisenin, Meclis Binala- rnn ardnda gne nasl batar, kn kar yadnda ya da sis bastrdnda buralar nasl olur ok iyi bilirim.

Resmi grdmde Londray ne denli sevdiimi yeniden anladm. Yine de, buradan ayrlrsam benim iin daha iyi olacak sanyorum.

Senin sorduun o sorunun yant bu.Seni Londraya gndereceklerine kesinlikle inanmyorum.Rckertin YaamnBaharn ve Geceyarsfn gnderdiin iin te

ekkrler. Birincisi gerekten ok gzel, kincisi ise bana, de Mussetnin Eyll Gecesini anmsatyor. Keke o kitab sana yollayabilseydim, ama bende de yok.

Dn Laheye bir koli gnderdik, sana sz verdiim ey, iinde.Anna ile Liesbethin eve dndklerini iittim. Onlar grmeyi ok is

terdim.Elinden geldiince mutlu ol ve bana en ksa zamanda mektup yaz. El

lerini sk sk skyorum.

Seni seven aabeyin, Vincent

Paris, 17 Eyll 1875

Sevgili Theo,Doann gzelliklerini duymak, hatta ok derinden duymak bile, din

sel duygu ile ayn ey deil, ama bu ikisinin birbirlerine ok yakn olduklarna inanyorum.

Doa karsnda hemen hemen herkes duygulanr, ama daha az, ama

dala ok.. Oysa Tanrnn bir ruh olduunu ve ona inananlarn ona tm ruhlaryla ve gerekten balanmalar gerektiini ta derinden duyan pek az insan vardr. Anne ve babamz bu kiiler arasnda.. Sanyorum Vincent Amca da yle..

Incilde ne yazar, bilirsin: Dnya ve dnyann ihtiraslar geicidir. Ama baka bir yerde de byk bir ksm elimizden alnmayacaktr deniliyor; bir de, sonsuz yaama doru fkran pnardan sz ediliyor. Biz de Tanr ile dopdolu olabilmek iin dua edelim. Neyse, bu konular stnde ok derinden kafa yorma, zamanla her ey daha ak-seik doacak iine. Dediimi de yap. Dnya yzndeki yazgmzn, Tanrnn hkmranlndaki zavall yoksullardan biri olmak, Tanrnn hizmetkr olabilmek amacna ulamas iin de dua edelim, o yerden ok uzaz imdilik, yine dua edelim ki gzmz tek olsun, tm gvdemiz kla dolsun.

Roosa da, beni soran herkese de selam, sevgi.

Seni seven aabeyin, Vincent

Sanat karsndaki duygular da ayn.. Kendini tmyle buna adama, iini sevmeyi, Bay Tersteege sayg gstermeyi unutma. Saygya ne kadar yarak olduunu zamanla anlayacaksn.

Yine de bu konuda fazla abartl davranmana gerek yok.itahn yerinde mi? zellikle ekmek ye, cann ne kadar isterse. Haydi,

iyi geceler. Yarn sabah postallarm boyamam gerekecek.

Paris, 25 Eyll 1875

Sevgili Theo,

Yryeceimiz yol dar, onun iin dikkatli olmalyz. Bizim varmak istediimiz yere bakalar nasl gittiler, biliyorsun. Biz de o basit yolu semeliyiz.

Ora et labora* Gnlk ilerimizi, elimize ne geerse, ne verilirse, tm gcmzle yapalm ve Tanrnn her isteyene gzel armaanlar vereceini -elimizden alnamayacak bir blm- umalm.

Bylece, eer herhangi bir insan kendini Isada bulabiliyorsa, o yepyeni bir varlk olmutur: Eski olan her ey atlm, yok olmu, baknz, her ey yenilenmi.

* Dua et ve al .

Bendeki, Micheletnin ve benzerlerinin yazd tm kitaplar yok edeceim. Senin de ayn eyi yapman dilerim.

Noeli nasl iple ekiyorum bilemezsin. Sabrl olalm ama, erge gelecek nasl olsa.

Cesur ol, yavrum. Tm dostlara selam, bir de bana inan.

Seni seven aabeyin, Vincent

ereveler iin gereken paray mmkn olan en ksa srede gndereceim. Bay Tersteege mektup yazdmda u sralar para bakmndan skk olduumu bildireceim. Muhasebeciye, her ay maamn bir blmn kesip saklamasn sylemitim, nk Noelde yolculuk iin falan epey paraya gereksinimim olacak. Yine de ereve parasn ok gemeden gndereceimi sanyorum.

Paris, 14 Ekim 1875

Sevgili Theo,Senin kadar kendimi de avutmak iin birka satr yazyorum. Kitaplar

n yok etmeni sylemitim, bunu hemen yap. Evet, hemen. Yaparsan huzura kavuacandan eminim. Yine de dar kafal olmamaya, iyi yazlm kitaplar okumaktan korkmamaya dikkat et; tersine, bunu yapmak insana rahatlk getirir hayatta. Doru olan ne varsa, drst olan ne varsa, hakl olan ne varsa, saf olan ne varsa, gzel olan ne varsa; ve erdem varsa ve vg varsa, bunlar stnde dn*.

Aydnl, zgrl ara; yaamn ktlkleri stne fazla derinden kafa yortna.

Ah, senin yanmda olman sana Luxembourgu, Louvreu gstermeyi nasl da isterdim. Yine de, sanrm bir sre sonra gelebileceksin buraya. Babam bir keresinde, tkarusun yksn unutma,diye yazmt bana. Gnee umay amalayan, belirli bir ykseklie varan, ama birden kanatlarn yitirip denize den Ikarus.. Ne senin, ne de benim gnn birinde olmay amaladmz kiiler olmadmz, babamdan da daha baka birtakm kiilerden de ok aada olduumuzu sen de sk sk hissedeceksin; salamlk, yalnlk ve itenlik asndan eksiklerimiz olduunu dneceksin. Bu gibi eylere bir gnde varlmaz. Azimle, inatla uramalyz; ama her eyden nce

* Incilden bir sz.

ok sabrl olmalyz; imanl kiiler acele etmez. Yine de bizim gerek birer Hristiyan olma zlemimizle Ikarusun gnee uma abas arasnda bir ayrm var. Az ok gl bir vcuda sahip olmann ktii bir yan yok bence, iyi yemeye bak, kimi kez ok asan ya da daha dorusu itahn oksa, bol bol yemekten ekinme, inan ki ben de sk sk ayn eyi yapyorum, ya da yapardm. zellikle ekmek ye, yavrum. Ekmek yaamn temel direidir diye bir ataszleri var Ingilizlerin (aslnda eti de pek seviyorlar ve genellikle gereinden ok fazla yiyorlar). Bana gecikmeden yaz, gnlk yaamndan sz et, olur mu?

Cesaretini yitirme; beni soran herkese selam; bir-iki ay iinde greceimizi umuyorum.

Ellerini sk sk skarak, her zamanki gibi,

Seni seven aabeyin, Vincent

Paris, 19 ubat 1876

Sevgili 'I'heo,Son mektubun ve son kolinin iinde gnderdiin katalog iin teek

krler.Andersenin masallarn yolladn iin daha nce teekkr etmi miy

dim? Etmedimse, imdi ediyorum. Evden aldm haberlere gre bu bahar i yolculuklarna kacakmsn. Bu yzden znt duyduunu hi sanmam. Gezmek her zaman iyidir, stelik yolculuklarn srasnda birok gzel ey greceksin.

Bir sonraki kolide Longfellowu yolluyorum. Dn akam Gladwell ile birlikteydik. Her cuma geliyor, babaa iirler okuyoruz.

Hyperion u* henz okumadm ama ok gzel olduunu iittim. Eliotun ok gzel bir kitabn yeni bitirdim, ad Scenes from ClericalLife** ykden oluuyor. zellikle sonuncusu, Janetin Nedameti bana ok dokundu.*** Bir papazn hayatn anlatyor. Yaamn kentin en pis sokaklarndaki insanlar arasnda geiriyor, alma odasndan grnen manzara lahana, vb gibi

* Hlderlinin kitab.** Papazlk Yaamndan Sahneler. (.N.)

*** Ksaca zetlenen bu ykdeki yaam, Vincentin daha sonraki yaamna ok benzemektedir. yk kahramanlaryla kendini zdeletirmek, okuduu kitaplarda, kendi yazgsn etkileyecek gibi grnen ahlaksal ve dinsel eleri aramak, bunlar uygulamaya almak onun en belirgin zelliklerinden biriydi.

nesnelerin kkleriyle dolu baheler, kiremit damlar, klstr yoksul evlerinin tten bacalar... Genellikle yemek diye az pimi koyun etiyle halanm patatesten baka bir ey koymuyor azna. Otuz drt yanda lyor, ama uzun sren hastal srasnda ona bakan bir kadn var. Kadn ayyan tekiyken, papazn etkisi ve retileriyle bir yerde de sanki ona yasland iin, bu zaafn yeniyor ve huzura kavuuyor. Papazn cenazesinde Incilden u blm okuyorlar: Ben hem yaamn kendisi, hem de yeniden canlanym, bana inanan kii lm bile olsa yaamay srdrecektir.

Bir hafta daha sona erdi, cumartesi akam geldi att ite. Gnler ylesine abuk geiyor ki, buradan ayrlma vaktimin gelmesine ok az kald. Henz Scarboroughdan bir cevap yok. En iyi dileklerle, her zamanki gibi,

Seni ok seven aabeyin, Vincent

Ramsgate, ngiltere, 28 Nisan 1876

Sevgili Theo,Doum gnn kutlu ve mutlu olsun, daha nice yllara.. Karlkl sev

gimizin gelecek yllarla birlikte oalmas dileiyle..Bylesine ok ortak yanmzn olmas beni yle sevindiriyor ki.. Yalnz

ca ocukluk anlarn paylamyoruz biz.. Benim imdiye dek altm ite alyor olman, bildiim tandm bir sr insan ve yeri senin de tanman ve doay, sanat bunca sevmen...

Bay Stokes* tatilden sonra tanmaya niyetli olduunu syledi bana. Okul da tanacak tabii, Thames Nehri stnde, Londradan saat kadar uzaklkta bir kye.. Orada okulunu biraz daha deiik biimde rgtleyecek, belki de bytecek.

imdi, dn yaptmz bir yry anlatacam sana. Deniz kysnda kk bir koya gittik, giderken msr tarlalarndan getik, akdikenlerden olumu allarn yanndan yrdk. Oraya vardmzda, sol yanmzda ok dik duvarms bir bayr grdk. Kum ve akldan olumutu, iki katl bir ev kadar yksekti. Tepesinde yal, budakl, yamru-yumru akdikenler vard. allarn yosun tutmu kara ve boz renkli saplar, dallar, rzgrn etkisiyle hep ayn yne eilmiti. Birka tane de bodur mrver aac vard. Yrdmz yer kocaman gri talarla, tebeir ve deniz kabuklaryla kaplyd.* Okulun mdr. Okulun tanaca yer Islevvorth idi.

Samzda uzanan deniz bir havuz kadar sakin, dmdzd. Gne batyordu. Saydam gri gkyznn sularda yansyordu.

Deniz ekilmi, su iyice alalmt..Dnk mektubun iin teekkrler. Willem Valkisin de orada alt

na ok sevindim. En iyi dileklerimi ilet. Benim o gzel ormanmda, bir kez daha, seninle birlikte, yrmeyi ne kadar istiyorum.

Bugnn gzel gesin, e mi. Beni soran herkese sevgilerimi syle ve bana inan..

Seni seven aabeyin, Vincent

Bir kez daha, en iyi dileklerimle.. Umarm mutlu ve verimli bir yl geirirsin. u yaadmz yllar ok nemli, gelecekteki birok ey bunlara bal. Dilerim her ey en iyi biimde sonulanr.

Ellerini sk sk skarm. Tanr'ya emanet ol.

Ramsgate, ngiltere, 31 Mays 1876

Sevgili Theo,Yaa! Ettene Maysn yirmi birinde, alt ocuktan drdnn evde ol

duu gn varabilmisin. Gn nasl geirdiinizi babam, uzun uzun, ayrntlaryla yazd.

Son mektubun iin de teekkrler.Geenlerde grdm frtnay anlatm mydm sana? Deniz sarmtrak-

t, zellikle kyya yakn yerlerde; ufukta ak bir k izgisi, onun stnde korkun, karanlk, kuruni bulutlar.. Bunlardan eik izgiler halinde boanyordu yamur. Rzgr kayalarn arasndaki kk patikann tozlarm denize doru uuruyor, yeni am akdiken allarn, kayalarn urasndan burasndan u vermi ebboylar, bir o yana bir bu yana sallyordu.. Sa yanda yemyeil, taptaze msr tarlalar, daha uzakta ise bir vakitler Albrecht Drerin izdiklerine benzeyen bir kent grnm vard. Kuleleri, deirmenleri, kuruni damlar, Gotik slubunda evleri olan bir kent.. Eteklerinde bir liman, iki yanndaki setlerin denize doru iyice uzand.. Denizi geen Pazar akam da grdm, her ey karanlk ve gri idi.. Sonra afak skmeye balad.

Saat daha ok erkendi, ama tarlakuunun biri tmeye balamt bile. Denizin yaknndaki bahelerdeki blbller de.. Uzakta, deniz fenerinin, koruma gemisinin klar parlyordu..

Ayn gece, odamn penceresinden baktm, orada grnen ev damlarna ve gkyzne koyu koyu yaslanm karaaalara... Damlarn stnde bir tek yldz vard, ama ok gzel, kocaman, sanki dost bir yldz.. Seni, tm gemi yllarm, evimizi dndm ve iimde u szler, u duygu ykseldi: Beni yzkaras bir oul olmaktan koru; stmden hayr dualarn eksik etme, hakettiim iin deil, anamn hatr iin. Sen sevgisin, her eyi iine alrsn. Senin srekli hayr duan olmazsa hibir eyi baaramayz.

Mektubuma kk bir karakalem resim ekliyorum. Okulun penceresinden bir grnm. ocuklarn grmeye gelen ana-babalar istasyona dnerlerken, ocuklar bu pencereden el sallarlar onlara. Hibirimiz bu pencereden grnm unutamayz. Hele bu hafta sen de grmeliydin. Yamur yayordu, zellikle alacakaranlkta, sokak lambalar yandktan sonra, slak yol stne yansyan klar grlecek eydi.

Byle gnlerde Bay Stokesun sinirleri bozuluyor bazen, hele ocuklar gerekenden biraz fazla grlt yaparlarsa, akam yemeini yasaklad oluyor. Ah, onlarn o pencereden baklarn grmeni isterdim. Baya acklyd.. Yemek saatlerini beklemekten baka o kadar az eyleri var ki ellerinde gnlerin gemesine yardm edecek.. Bir de onlarn karanlk merdivenlerden, karanlk koridorlardan geip yemek salonuna gidilerini grmeni isterdim. Yemekhane parlak, gneli bir yer..

Bir baka ilgin yer de, yer demesi rm olan oda. Burada alt lavabo var, ocuklarn ykanp temizlenmeleri iin, camlar krk pencereden soluk bir k giriyor ieri. Bu da melankolik bir grnm. Bu ocuklarla bir k geirmek ya da eskiden geirmi olmak isterdim, nasl olduunu bilebilmek iin.. Sana yaptm resmin stne yanllkla ya damlattlar, kusurlarna bakma.

Jan Amcaya yazdm notu da mektubuma ekliyorum. imdilik iyi geceler. Beni soracak olanlara en iyi dileklerimi ilet. Borchersi arada ziyaret ediyor musun? Grrsen ok selam syle, ayrca Willem Valkise ve Ro- oslardaki herkese de.

Seni seven aabeyin, Vincent

Islmorth, Ingiltere, 7 Ekim 1876

Sevgili Theo,Yine gnlerden cumartesi, Yine sana yazyorum. Seni nasl zledim bi

lemezsin. Bu zlem bazen ylesine artyor, ylesine kabaryor ki iimde! abuk yaz bana, nasl olduunu bildiren birka kelimeyle olsun..

Geen aramba, buradan bir saat uzaklktaki bir kye uzun bir yry yaptk. ayrlar, tarlalar arasndan geen, iki yanma akdiken allar sralanm yabani asmalar ve brtlenlerle dolu bir yoldu. urada burada birka karaaa vard. Gne boz renkli bulutlarn ardnda batarken ylesine gzeldi ki, glgeler de alabildiine uzamt. Rastlant bu ya, Bay Stokesun okulundan bir grupla karlatk, tandm ocuklardan bazlar hl arala- rndayd.

Gne battktan uzun bir sre sonra, tarlalar alacakaranlk bastktan sonra bile, bulutlarn kzll gememiti. Uzaktaki kyde, lambalarn birer birer yandn grdk. Tam sana yazarken Bay Jones beni artt, Londraya kadar yryerek gidip bir alacan tahsil etmemi rica etti. Akam ge

vakit eve dndmde, yaasn, babamdan bir mektup, iinde de senden haberler buldum. Ah, ikinizle de birlikte olmay nasl da istiyorum, bilemezsin yavrum. Tanrya kr durumun dzeliyormu, yine de halsizsin ok. Annemi grmek iin can atyorsundur. Eve, onunla birlikte gideceini rendim ya imdi, Consciencein* szleri geliyor aklma:

Hastaydm, kafam yorgun, ruhum umutsuz, gvdem aclar iindeydi. Tanrnn hi deilse manevi enerji ve gl bir efkat igdsyle donatm olduu ben, en ac bir cesaretsizlik ukurunun dibine dmtm ve ok ldrc bir zehirin, soluk alamayan kalbime dolduunu duyuyordum. Yaylada ay geirdim.. O gzel yreyi bilirsiniz, insann ruhu kendi iine dner ve esiz bir dinlenmenin tadna varr, her ey dinginlik ve huzur yaratr, orada, Tan- rnn kusursuz yaratm nnde, ruhunuz rf ve adetlerin boyunduruundan kurtulur, toplumu unutur, toplumun el kol balayan zincirlerini gevetir yenilenmi bir genliin gcyle.. Orada her dnce duaya dnr, taze ve z-* Bir Felemenk yazar.

gr doa ile uyum iinde olmayan her ey brakr yrei. Ah, orada yorgun ruhlar huzur bulur, bitkin insan genlik gcne yeniden kavuur. Hastalk gnlerimi byle geirdim ite... Sonra akamlar! 'Ayaklarn kller arasna uzatp kocaman ocan nnde oturmak, bacadaki bir atlaktan sanki beni arrm gibi nlarn gnderen yldza bakp durmak, ya da derin dlere dalarak atee bakmak, alevlerin ykselip, titreyip, kazan, ateten dilleriyle yalamak iin birbirleriyle sanki yarmalarn seyretmek ve dnmek.. nsan yaam da budur, diye: Domak, almak, sevmek, bymek ve yok olmak.

Mr. Jones bundan byle eskisi kadar retmenlik yapmayacama, daha ok kilise cemaati arasnda alabileceime, evlere giderek halk grp onlarla konuabileceim konusunda sz verdi bana. Tanr inayetini stmden eksik etmesin.

t.t . i v . * t

; > v

* " 7

imdi de Londraya yaptm yry anlatacam sana. Buradan len on ikide ayrldm ve gideceim yere be ile alt aras vardm. ou resim galerilerinin bulunduu Strand Mahallesine geldiimde bir sr tandkla karlatm. Tam da yemek vaktiydi, onun iin sokakta bir sr insan vard; ya iyerinden km ya da i yerine dnenler. lk nce, bir vakitler burada vaaz vermi olan, tantmz bir papazla karlatm, sonra Mr. Wal- lisin yannda alan biriyle, derken Mr. Wallislerden birinin kendisiyle... Eskiden arada bir evine giderdim onun, imdi iki ocuu varm. Ondan sonra Mr. Reid ve Mr. Richardsonu* grdm. Onlar eski dost zaten. Geen yl, aa yukar bu vakitler Richardson da Paristeydi. Birlikte Pre Lacha- isee giderdik.* Reid, Ingiliz bir galeri sahibiydi; Richardson, T heonun firmasna gezgin temsilcilerinden biriydi.

Ondan sonra Van Wisselinghe uradm, kilise pencereleri iin yaplm iki eskiz grdm. Pencerelerden birinin ortasnda orta yal bir hanmn portresi var. Yz ne denli soylu, anlatamam. stnde istemin olacaktr yazl. teki pencerede, onun kznn bir portresi var, szler de yle: iman tm umulan eylerin z, grlmemi eylerin kantdr* Orada da, Goupil ve Ortaklar Galerisinde de ok gzel tablolar ve desenler grdm. Sanat yoluyla bylesine sk Hollanday anmsamak sonsuz zevk veriyor bana.

Kent merkezinde Mr. Gladwelli bir de St. Paul Katedralini grmeye gittim. Oradan da kentin ta teki ucuna, hasta olduu iin Mr. Stokesn okulundan ayrlm olan bir ocuu ziyarete gittim, iyilemi, sokakta oynar buldum onu. Derken Mr. Jonesun alacan tahsil etmem gereken yere yollandm. Londra banliylerinin kendilerine zg bir ekicilii var. Kk evlerin, bahelerin arasnda geni yeil alanlar; ortada, aalarn ya da fundalarn evreledii bir kilise, bir okul ya da atlyeler bulunuyor. Akamlar inen, pek de youn olmayan puslu havada, gne kzl kzl batarken ne gzel oluyor oralar.

Dn akam yleydi. Daha sonra akam karanl yava yava inerken, lambalar yaklmaya balarken, herkes evine dnerken senin de grebilmi olman istedim o TondraTsokaklarn; her ey gecenin bir cumartesi gecesi olduunu belli ediyordu ve btn o kouturmalarda bir tr huzur vard, yaklaan pazar gnne duyulan gereksinmeyi ve cokuyu duyabiliyordu insan. Ah, pazar gnleri.. O pazar gnlerinde yaplan, baarlan her ey.. Bu kenar mahallelere, kalabalk sokaklara nasl da bir rahatlama getiriyor hepsi..

Kent merkezi karanlkt. Ama yol stndeki bir dizi kilisenin nnden gemek yle gzeldi ki.. Strand yaknlarnda otobse bindim, yolun uzun bir blmn yle katettim. Zaten epey ge olmutu. Bay Jonesun kilisesini getim, uzakta bir baka kk kilise grdm, o saatte bile klar hl yanyordu. Girdim. Kck bir Katolik kilisesiydi, ierde dua eden birka kadn vard. Sonra, sana daha nce de szn ettiim o karanlk parka vardm, oradan Isleworthun uzak klarn, duvarlar sarmak kapl kiliseyi, stlerin Tham ese uzand kilise bahesini grdm.

Yarn, bu yeni iim karlnda ufak bir aylk alacam. O parayla bir ift yeni bot ve bir apka edineceim. Bylece, Tanr ksmet ederse, yeniden donanm olarak adm atacam dnyaya.

Londra sokaklarnda, adm banda kokulu mor meneke satyorlar. Burada ylda iki kez ayor menekeler. Bayan Jonesa bir demet aldm, itiim, zellikle akamlar ge saatte, bahede itiim piponun kokusunu balatmak iin.. Nedense bu lkede ttnn kasvet veren bir nitelii var..* Tevrattan.

Eeee, Theo, artk bir an nce iyile. Bu mektubu da annem yannday- ken oku, nk dncelerimde ikinizle birlikte olmak istiyorum. Bay Jo- nesun kilise cemaati arasnda almama izin verdiine ne kadar seviniyorum, anlatamam. Bylece, zamanla aradm bulacam. Seni o kadar zlyorum ki.. Senin de, annemin de -yanndaysa eer- ellerinizi skarm. Roos ailesine, tandm herkese, zellikle Bay Tersteege en iyi dileklerimi ilet. Anneme de syle, onun eliyle rlm oraplar giymek dnyann en byk zevkiydi -hele o Londra yrynden sonra..-

Bu sabah afak yine ok gzel skt. Her sabah, ocuklar uyandrrken seyrediyorum gnein douunu. Tanrya emanet ol.

Seni seven aabeyin Vincent

Dordrecht, Hollanda, 16 Nisan 1877

Sevgili Theo,Mektubun iin teekkrler. Sen gl ol. Tanr yreine daha da g

verir.* Bugn evden uzun bir mektup aldm; babam, gelecek Pazar ikimizin birlikte Amsterdama, Cor Amcay grmeye gidip gidemeyeceimizi soruyor. Sence bir engel yoksa, cumartesi gecesi on birde Laheye gelirim, sabah ilk trenle de Amsterdama gideriz.

Gitsek iyi olur gibi geliyor. Bir kere babamn bunu ok istedii belli, sonra birlikte bir pazar daha geirmek ho olur. Gece sende kalabilir miyim? Yoksa, bir otele de gidebilirim. Olabilecekse bana bir kart at. Birbirimizden uzak kalmayalm.

iyice ge oldu. Bugn leden sonra uzun bir yry yaptm, buna gereksinmem olduunu hissediyordum. nce Katedralin evresini dolandm, sonra yeni Kilisenin oradan getim, iskeleye gittim, istasyonun oradan bakldnda uzaktan grnen deirmenler de orada. Bu garip kr grnmnn, evrenin yle derin anlamlar var ki, sanki insana, Cesur ol, hibir eyden korkma* diyor.

Ah, yaamm Tanrya ve onun retisine hizmete daha da tmyle adamann yolunu bir gsteren olsa! Durmadan bunun iin dua ediyorum ve byk bir alak gnlllkle inanyorum ki dualarm bir gn iitilecek. Srf insan gzleriyle bakan biri, bunun mmkn olmadn syleyecektir. Ama bu konuda ok ciddi dndmde, insanlar iin olanaksz grnen dze-* Incilden deyiler.

yin tesine geebildiimde, Tanr ile birleebiliyorum. nk o her eye kadirdir. Onun her dedii olur, her emri yerine getirilir.*

Ah, Theo; Theo, yavrum, bunu bir baarabilsem! Her elimi attm iin bozulmasndan dolay yaadm korkun bunalm yenebilsem, kendi kendime yinelediim, evreden iittiim ayplamalar stmden atabilsem, gerek bir gelimeye ulatrabilecek frsat, gc bulabilsem ve bulduum yolda azimle ilerleyebilsem, babam da, ben de Tanrya byk bir evkle kredeceiz!

Ellerini skar, Roosa selam ederim.

Seni her zaman seven aabeyin,Vincent

Amsterdam, 30 Mays 1877

Sevgili Theo,Bugn elime geen mektubun iin teekkrler. ok megulm, onun

iin acele yazyorum. Mektubunu Jan Amcaya verdim, selam sylyor ve teekkr ediyor.* Incilden deyiler.

Mektubunda bana ok dokunan bir cmle var. Keke her eyden uzak olabilseydim diyorsun. nk her eye sebep olan benim ve herkese yalnzca ac veriyorum. T m bu mutsuzluklaf kendi bama da, evrem- dekilerin bana da yalnzca ben getirdim. Bu szlerin bana ok arpc geldi, nk ayn duygular, ama tam tamna ayn, ne bir dirhem eksik, ne bir dirhem fazla, ben de duyuyorum ve vicdan azab ekiyorum.

Gemii dndmde -hemen hemen yenilmez zorluklarla dolu olan gelecei dndmde, sevmediim ve kaytarmak istediim, ya da tabiatmn kt yannn kaytarmak istedii onca g almay dndmde; bana dnk, hep bana bakan gzleri dndmde- baaramazsam suun nerede, kimde olduunu bilecekler, bana ufak tefek serzenilerde bulunmayacaklar, ama doru ve erdemli olan -saf altndan olan- her konuda denenmi ve eitilmi olduklarndan, yalnzca yzlerindeki anlam neler diyecek bana: Sana yardmc olduk, sana k verdik -elimizden gelen her eyi yaptk senin iin, gerekten drst bir aba gsterdin mi? Haketti- imiz karlk nerede? T m uramalarmzn meyvas nedir? Anlyorsun ya! Btn bunlar ve benzeri bir sr eyi -hepsini sralamak olanaksz- dndke, tm glkleri, biz yalandka azalmayp oalan dertleri, aclar, d krklklarn dnp baarsz olmak, rezil olmak korkularna kapldka, ben de, ben de zlyorum senin zlediini. Keke her eyden uzak olsaydm, diyorum.

Yine de devam ediyorum, ama temkinlice, btn o eylere kar koyacak gce sahip olacam umarak -o zaman beni tehdit eden yerinmelere ne cevap vereceimi bilebileceim- ve bana karym gibi grnen her eye ramen, amaladm hedefe gnn birinde ulaacama inanarak. Ve Tanr ksmet ederse, sevdiim kimi kiilerin gzlerinde, peimden gelecek olanlarn gzlerinde sevgi ve inan okuyacam.

iki yana dm ellerinizi kaldrn, diye yazar Incilde, dermansz dizlerinizi de.. Sonra mritler btn gece alp da hi balk tutamadklarnda, yeniden denize kn, daha derinlere gidin, alarnz yeniden serin denmitir onlara.

Bam bazen aryor, ou kez yanp tutuuyor, dncelerim de karmakark -bu etin ve pahal eitimi nasl sokacam kafama bilemiyorum. Basit ve dzenli almaya almak, bunda direnmek, geirdiim btn o duygusal yllardan sonra, kolay deil.* Yine de srdryorum; yorgunsak eer, bu daha nceden ok uzun bir yolu yrdmzden deil midir? Ve insann yeryznde verilecek bir sava olduu doruysa, o bezginlik duygusu ve ban yanp tutumas, uzun sredir mcadele ettiimizin bir gs

* Vincent, niversitede teoloji (dinbilim) okumak iin D evlet Giri Snavlarna hazrlanmaya balamt o sra.

tergesi deil midir? G bir grev stnde alyorsak, iyi bir eyin peinde kouyorsak, Tanrnn hakl grd bir savam veriyoruz demektir. Bunun en yakn ve dolambasz dl ise, birok ktlkten uzak kalabilmemiz.

Tanr dertleri, aclar gryor ve her eye karn O yardm edebilir. imdeki Tanr inanc ok salam -kafamda uydurduum bir ey deil, temelsiz, geici bir inan deil- doru olan, gerek olan u ki, yaayan bir Tanr var; O ana babamzdan yana, gzleri bizim de stmzde ve eminim ki yaammz O planlyor ve biz aslnda tam anlamyla kendi kendimize ait deiliz-ve bu Tanr, Incilimizde okuduumuz, szleri ve yaptklar yreklerimizin en derinlerinde yaayan sa Peygamberden bakas deil. Daha nceden de btn gcm ona verseydim, evet, imdi ok daha ilerlerde olacaktm. Ama imdi bile O ok gl bir destek olacak. Yaammz katlanlabilir hale getirmek, bizi ktlklerden korumak, her eyin iyi bir sonuca doru katkda bulunmasn salamak, kendi sonumuzu huzurlu klmak, hepsi O nun elinde.

Dnyada da, kendi iimizde de ok ktlk var. Korkun eyler. Birok eyden korkmas, teki dnyaya kesinlikle inanmak gereksinimi duymas, Tanrya inanmacTan yaanamayacan, buna katlanlamayacan bilmesi iin insann ok yaam, ok grm olmas gerekli deil.. Ancak, iinde inan tayan biri ok uzun sre dayanabilir.

Aersenin naann yannda durduum srada, lmn dinginlii, vakar, grkemli sessizlii biz yaayanlara kyasla ylesine stnd ki, hepimiz kznn byk bir yalnlkla syledii u szlerin doruluunu iimizde duyduk: Yaamn ar yknden kurtuldu, bizlerse katlanmaya devam etmek zorundayz. Yine de o eski yaammza ylesine balyz ki.. nk umutsuz dnemlerimizin yan sra mutlu anlarmz da var, yreimizin, ruhumuzun neeyle dolduu, sabahlar cvl cvl tmekten kendini alamayan tarla- kuu gibi cotuumuz.. Ruhumuz kimi kez sksa, korkulara kaplsa bile... Sevdiimiz herkesin, her eyin ans olduu gibi duruyor ve yaammzn akamnda yeniden uyanyor.. Evet anlar lm deil, yalnzca uykuda. Ve bunlardan bir hazine toparlamak hi de kt deil.

Ellerini skarm, bir an nce yaz bana.

Seni seven aabeyin, Vincent

Amsterdam, 18 Eyll 1877

Sevgili Theo,Goupil ve Ortaklar adna i yolculuuna kacan zaman yaklayor;

bense daha imdiden seni yeniden grmek frsatnn sevincini yayorum. Senden bir tek isteim var: Hi deilse bir btn gn ikimizin babaa, sessiz ve sakin geirebilmemiz iin bir ayarlama yapabilir misin?

Bu hafta Mendes kent dna gitti. Eski rencilerinden biri olan Papaz Schrder ile Zwollede birka gn geirecek. Bylece, biraz bo vaktim olduundan ka zamandr tasarladm bir eyi yapnca -Trippenhuis Mzesine gidip- Rembrandtn eau fortelarn* grme frsat buldum. Bu sabah gittim, iyi ki de gitmiim. Oradayken dndm, bir gn de Theo ile ikimiz unlar birlikte grsek, diye. Dn tan bakalm, bu gibi iler iin bir iki gn ayrabilir misin? Babam gibi bir adam, hasta ya da lm halinde bir insan grmek, ona, en karanlk, en derin aclar arasnda bile k tutacak, Tanrnn szlerini gtrmek iin gece gndz demeden yollara den, elinde fenerle geceleri uzun yollar tepen babam gibi bir adam, Rembrandtn eau forte'\&x\ hakknda, rnein bir Geceyars M sr a Ka ya da bir Isa'nn Gml karsnda neler dnrd acaba? Trippenhu- isteki koleksiyon bir harika, nceden grmediim birok para grdm. Ayrca, Rembrandtn Fodor Mzesindeki karakalem resimlerinden de sz ettiler bana orada. Dediklerimin olabileceini sanyorsan, Bay Terste- eg ile bu konuda bir konu, bana da ne zaman gelebileceine dair iki satr yaz, o zaman ben de ilerimi bitirir, geldiinde tamamen serbest ve seninle birlikte olmaya hazr durumda olurum. Genellikle bu gibi eyleri, resim olsun, eau forte olsun hi gremiyorum. Seni ve evdekileri hep dnyorum ama.

alma konusunda iim bamdan akn.. Yava yava neleri bilmem, renmem gerektiini, onlarn neler bildiini, izlerinden gitmek istediim kiileri nelerin esinlendirdiini daha ak seik anlamaya balyorum. Kutsal kitab inceleyin sz bouna yazlmam. Bu sz gerekten iyi bir rehber; bense o eskiler gibi, kendi hzinesinden eski ve yeni iyilikler datan bir ktip olabilmek isterdim.

(Burada atlanan blmde Vincent, bir sre nce ziyaret ettii Kee Vos ve ailesi ve kocasndan -b u kadn ilerde dul kaldnda Vincent ona ak olacaktr- bir de dinledii iki ayr vaazdan sz ediyor.)

Babam senin Antwerpe gidip geldiini yazyor, orada neler grdn renmek iin can atyorum. ok eskiden ben de mzedeki resimleri grmtm, hatta Rembrandtn yapt ok gzel bir portreyi hatrlar gi-* Bir gravr teknii.

biyim. insan her eyi ak seik anmsayabilse ne iyi olur; ama ite uzun bir yolun grnm gibi, uzaklatka her ey klyor, bir eit sise brnyor.

Bir akam burada, rman stnde yangn oldu. Pirin raks ya da ona benzer bir eyler tayan bir gemi tutumu. Ben Wassenaarda amcamla birlikteydim, aslnda pek tehlike yoktu, nk vapuru teki teknelerin arasndan uzaklatrp ilerde bir amandraya balamlard. Alevler ykseldike Buitenkant ve orada dikilmi yangn seyreden kara insanlar dizisi grlebiliyordu. Atein parlts evresinde dolanan kk kk tekneler de, alevlerin yansd denizde siyah siyah grnyorlard. Bir vakitler Galerie Photographiquede bulunan ama sonradan yok olan resimleri hatrlar msn bilmem; hani Jazetnin yaptlarnn fotoraflar Noel Gecesi, Yangn, daha bakalar da.. Bu onlara benziyordu ite.

Akam karanl kyor. Kutsal alacakaranlk demi Dickens, ok doru sylemi. Evet, kutsal alacakaranlk, hele kafaca uyum iinde olan iki kii biraradaysa ve de kitaptaki ktipler gibi hzinelerindeki eski-yeni eyleri ortaya atyorlarsa.. Kutsal alacakaranlk, Tanr adna iki kii bira- raya gelmise, o da aralarndaysa.. Bunlar bilen ve izinden yryen insan da kutsal..

Rembrandt biliyordu. nk yreinin zengin hzinesinden o resmi karmt: sepia, fzen, mrekkep vs. ile yapt, imdi Britanya Mze- sinde duran, Bethanydeki o evi gsteren resim.. Oradaki odada da alacakaranlk km, kutsal peygamberimizin soylu ve etkileyici figr, akam nn odaya girip dald pencerenin nnde koyu, ciddi, dimdik duruyor. Isann ayaklarnn dibinde Maria Magdalena oturmu -elinden alnamayacak olan iyilii seen kadn- biraz tede ise Martha bir ile megul, yanlmyorsam ya ocaktaki atei kartryor ya da onun gibi bir ey. Bu resmi hi unutmayacam umuyorum, resmin bana sylediini sandm eyi de; Ben dnyann ym, beni izleyen kii karanlklarda yrmeyecek, yaam na kavuacaktr.*

(...) te, alacakaranlk, iitecek kula, Tanry anlayacak, ona inanacak yrei olanlara byle eyler syler -kutsal alacakaranlk! Sonra, Ruype- rezin, Isa Peygamberin Sureti adl resminde de alacakaranlk vardr, Remb- randtn bir baka gravrnde de: Tanr'ya dua eden Davut.

Ama, el yazmdan da anlayabilecein gibi, alacakaranlk her zaman kutsal deil. Yukarda oturuyorum, lamba yanbamda, nk aada konuklar var, kitaplarmla birlikte orada oturamam. Jan Amca en iyi dileklerini yolluyor sana..

iyi vakit geirmeye bak, abuk yaz, abuk gel; birbirimizi yeniden gr-* Incilden.

inek, uzun uzadya konumak ok iyi olacak. Birka gn sonra alacak olan sergiye birlikte gidebiliriz belki bu yaz. Rooslara ok selam.

Seni seven aabeyin, Vincent

Amsterdam, 3 Nisan 1878

Konutuklarmz stnde uzun uzadya dnyorum, elimde olmadan u sz geldi aklma, nous sommes aujourdhui ce que nous tions hier. Bu demek deildir ki, insan olduu yerde kalacak ve kendi kendisini gelitirmeye almayacak; tam tersine, bunu yapmaya almak ve baarya ulamak iin ivedi nedenler var. Ancak, bu deyie bal kalabilmek iin geriye dn yapmamal ve kii her eye zgr ve ak bir gzle bakmaya balamsa, bundan vazgememesi, sapmamas gerek.

Dn ne idiysek bugn de oyuz diyen kiiler drst insanlard; yaptklar ve dnya durduka yerli yerinde kalacak olan On emir bunun bir kantdr. Onlarn yapt On emirin avec le rayon d en haut ve de dun doigt de feu* ile yazld sylenir. Drst insan olmak, her admda daha da, daha da drst olmaya almak iyi bir ey; homme intrieur et spirituel** olmann drstle katks olacan dnenler de hakllar.

Gvenle ve kesinlikle onlardan biri olduuna inanan kii, yoluna her zaman sessiz ve sakin devam edebilir, sonucun iyi olacandan hibir kuku duymayarak. -Bir adam varm, gnn birinde kiliseye gitmi, yle sormu: Ar hevesim, abalarm beni aldatm olabilir mi? Yanl bir yol semi, yapacaklarm iyi tasarlamam olabilir miyim? Ah, kendimden duyduum bu kukudan kurtulabilsem, sonunda kazanacama, baaracama dein kesin bir inanca kavuabilsem! Bir ses karlk vermi ona: Kesinlikle bilseydin, ne yapardn o zaman? Kesinlikle inanyormucasna davran imdi, yanlmayacaksn. Ve adam kukuyla deil de inanla dolu olarak yoluna gitmi, iinin bana dnm, artk kararszlk, ikirciklik yokmu i inde-

Homme intrieur et spirituel olmak konusuna gelince, insan genel bir tarih bilgisiyle, her an birtakm rnek kiilerini tanmakla, zellikle Incilin ve Fransz Devriminin tarihini incelemekle, Homerosun Odysse- /sndan Dickens ve Micheletnin kitaplarna dek bir eyler renmekle, kendi kendisini gelidremez mi dersin? Ayrca, Rembrandtn yaptlarndan

* Yukardan gelen bir n ile, ateten bir parmak ile .** e dnk, tinsel insan.

Bretonun Mauvaises Herbes'inden ya da Milletnin Gnn Saatleri'nden, de Groux ya da Brionun Bndicit sinden, de Grouxun A ^ r inden, ya da Consciencenkinden, Duprnin Byk Meeler'inden, hatta Michelin Ovalardaki Deirmenlerimden bile bir eyler renilemez mi?

Grevimizin ne olduu, doru hedefe nasd ulaabileceimiz konusunda uzun uzun konutuk ve ilk i olarak istikrarl bir meslek ve o meslekte iyi bir konum edinmeye ve kendimizi iimize adamaya karar verdik.

Bir baka konuda da ayn gre vardk sanyorum: Yani, kiinin zellikle yaamnn sonunu dnmesi, tm bir yaam boyu alp aba gsterdikten sonra ulalan utkunun, daha nce elde edilenden daha iyi olduu konusunda... Tm itenliiyle yaayan, trl dertlerle, binbir d krklyla karlaan, ama bunlardan yklmayan, bunlara boyun emeyen kii, ileri her zaman rast gitmi ve grece bir refah iinde yaam kiiden ok daha deerlidir. Daha yksek dzeyde bir yaama ulamln izlerini tayanlar kimler? Laboureurs, votre vie est triste, laboureurs, vous souffrez dans la vie, laboureurs vous tes bien-hereux*szlerini hak etmi olanlar... Toute une vie de lutte et de travail soutenu sans flchir jamaisnin** izlerini tayanlar... Onlar kadar olmaya almak gzel bir ey. Ve ite, biz de yolumuzda ilerleyeceiz indefessi favente Deo*** Bana gelince, iyi bir papaz olmalym -syleyecek doru ve dnyaya yararl bir sz olan bir papaz... Olduka uzun bir hazrlk dnemi geirmem, sarslmaz bir inanca tam kesinlikle kavutuktan sonra bakalarna bunu alama urana gemem daha iyi olacak belki de...

* Irgatlar, yaanmz akl, rgatlar, bu hayatta ok ekiyorsunuz, rgatlar siz Tanrnn kutsad kiilersiniz.

** Hibir zaman ba emeden srdrlm, mcadele ve alma dolu bir yaam.*** Tanr sayesinde, usanmadan.

itenlikle yaayabildiimiz srece her eyimiz iyi olacaktr... Bamzdan gerek aclarn geecei, byk d krklklarna urayacamz, byk bir olaslkla birok kt su ileyeceimiz, yanl iler yapacamz her ne kadar kesinse bile, yine kesin olan bir ey var ki, ateli ve cesur olmak -yapabileceimiz tm hatalara- karn dar kafal ve ar temkinli olmaktan iyidir. Birok eyi ok sevmek de iyi bir ey, nk insana g kazandran budur. ok seven kii ok da alr ve ok ey baarabilir, sevgiyle yaplm bir i iyi yaplmtr. insan birtakm kitaplar okuduunda -rnekse Micheletnin L Hirondelle, L'Alouette, Le Rossignol, Les Aspirations dAutomiex, Je vois d ici une dame, j'uimais cette petite ville singulire* gibi yaptlarn- arplyor, derinden etkileniyorsa, bunlar yrekten, yalnlkla ve alak gnlllkle yazldklar iindir. Gerekten anlam tayan az sz sylemek, kuru grltden baka bir ey olmayan, kolay sylendii kadar yararsz olan bir araba laf etmekten daha iyidir.

Gerekten sevilmeye deer eyleri sadakatle sevmeyi srdrebilirse kii, sevgisini anlamsz, deersiz, nemsiz eylere ziyan etmezse, zamanla daha ok a kavuacak, glenecektir.

insan belli bir meslek ya da belirli bir zanaatte ne denli erken usta olmaya alrsa, mmkn olduunda bamsz bir dnce ve davran tarz benimserse, kendi kesin kurallarn ne kadar eksiksiz uygulayabilirse, o kadar salam bir karaktere sahip olabilir; btn bunlar yapt diye dar kafal olmas da gerekmez ayrca.

Bunlar bir an nce yapmak akllca bir ey, nk yaam ksa, zaman ok abuk geiyor, insan bir tek konuda tam anlamyla ustalarsa ve o tek konuyu ok iyi anlamsa, fazladan daha birok eyi de derinden kavrayacak, anlayabilecektir. Kimi kez insan iine kmak, ununla bununla bir sr gevezelik etmek ho olabilir, hatta bazen zorunlu bile oluyor bu, ama sessiz sedasz kendi iini srdrmeyi yeleyen, ok az sayda arkada isteyen biri insanlar arasnda da, dnyada yrd yolda da en gven iinde olandr, insan hibir zaman her eyin iyi gittii, skntsz, dertsiz dnemlere gvenmemeli, rahatna da fazla dkn olmamal. En kibar ve kltrl ortamlarda, en iyi evrelerde, en rahat durumlarda bile kii iinde Robinson Crusoenun esas zelliklerinden, doaya bal mnzevilikten bir eyler tamal, yoksa kendi kklerini yitirir; ruhumuzdaki atei hibir zaman sndr- memeli, her an krklemeyi srdrmeliyiz. Kim kiisel yoksulluu bilinle seer ve severse, byk bir hzineye sahip demektir ve her an vicdannn sesini iitebilecektir; bu sesi iiten ve ona itaat eden kii ise, Tanrdan en deerli armaan alm olacak, onda en iyi dostu bulacak, hibir zaman yapayalnz kalmayacaktr....

* Krlang, Tarlakuu, Blbl, Gz Emelleri, Buradan Bir Kadn Gryorum, O Garip Kk Kent Sevmitim.

Bizim yazgmz da bu olsun, yavrum, yrdn yol hayrl olsun, Tanr hibir zaman hibir eyde yanndan eksik olmasn, seni baarl klsn... Ayrlk annda* benim, seni seven aabeyinin, tek dilei bu..

Vincent

Laeken, Brksel'in bir banliys, 15 Kasm 1878

Sevgili Theo,Birlikte geirdiimiz, ne de abucak geen, gnn akamnda sana

yeniden yazmak istiyorum. Seni yeniden grmek, seninle konumak ne esiz bir sevin kayna oldu... Ve bylesine bir anm gibi geen bir gnn, bylesine ksa sren bir sevincin anlarmzda hep kalacan, hibir zaman unutulmayacan bilmek ne byk bir mutluluk! Seni uurladktan sonra yryerek dndm, -e n ksa yoldan deil de, kanal kysndaki kk yoldan.. Buralarda her trl i iin eitli atlyeler var, zellikle akamlar, klar yanarken pitoresk grnen.. Oysa, senin benim gibi, her ikisi de kendi zel alannda, Tanrnn arsna gre birer ii olan, varg- cyle alan kiiler iin bambaka eyler sylyor bu yerler; kulak verip dinlesek, diyecekler ki: Gn rken aln, nk gece bastrdnda hi kimse alamaz...

Tam da sokak sprgecilerinin, koumlu arabalar, yal beyaz atlaryla evlerine dndkleri saatti. Kanal boyu yolunun balangcndaki Fer- me des Boues (Balk iftlii) dedikleri yerde bir dizi araba sralanm duruyordu. Bu yal beyaz atlardan bazlar eski bir suluboya basky anmsatyor. Sen de grmsndr, biliyorsundur belki; aslnda pek fazla sanat deeri olan bir ey deil, doru, ama bana ok arpc gelmi, stmde derin etki brakmt. Bir Atn Yaam adl basklar dizisinin en sonuncusundan sz ediyorum.** Zayf, hatta ar sska, ok ve ok fazla almaktan, uzun sren bir ar iilik yaamndan lesiye yorgun dm, yal beyaz bir at vardr orada. Zavall hayvan ssz bir yerde, yapayalnz dikilmi duruyor - tek tk boynu bkk, kurumu ot ynlarnn bulunduu, urada burada bir iki yamru-yumru, frtna vurgunu aacn grld, i karartan bir ova... Yerde bir kurukafa var, uzakta, geri planda, aklam bir at iskeleti.. Atlarn derisini yzen bir adamn kulbesinin yamba-

* Theo, geici olarak Goupilin Paris brosuna atanmt.** On yl sonra, Vincent, Pariste tand empresyonist ressamlar arabaya koulmu bitkin atlara ben

zetecekti.

nda bu iskelet.. Hepsinin stnde frtnal bir gkyz... Souk, kasvetli bir gn, karanlk, skntl bir hava...

Ackl, ok melankolik bir grnm bu;*gniin birinde hepimizin lmn glgesinin dt vadiden geeceimizi bilen, iinde duyan, que la fin de la vie humaine, ce sont des larmes ou des cheveux blancs*szlerinin anlamna varan herkesi etkilemesi gereken bir resim.. Bunun gerisinde ne var? Yalnzca Tanrya malum olan bir esrar.. Yine de, dnyaya gnderdii szlerle llerin yeniden yaayacaklarn kesinlikle aklam.

Zavall at, yal, sadk hizmetkr, ylece duruyor orada -sabrl, uysal ama ylmam ve cesur., "t pk la garde meurt mais elle ne se rend pas** diyen yal nbeti gibi, sonunun gelecei saati bekliyor.. Bu gece, arabalara koulmu o atlar grdmde, elimde olmadan anmsadm o gravr.

Srclere gelince, akl almaz pislikteki giysileri iinde, Groux Us- tann Sraya Oturmu Yoksullar adl resmindeki dilenciler grubundan daha da derin bir fakirlie batm gibiydiler. Bana her zaman arpc gelen, aslnda da ok garip olan bir ey var: Ne zaman tanmlanamayacak, anlatlamayacak kt bir perianlk imgesiyle karlasak -yapayalnzlk, yoksulluk, elem, her eyin sonu ya da en ar ucu, vb.- kafamzda Tanr dncesi uyanyor. Hi deilse bende byle oluyor bu. Babam da her zaman Konuma yapmay en ok sevdiim yer kilise mezarlklardr, nk orada herkes eittir; yalnzca bu da deil, orada herkes durumunu k a v r y o rdemez mi? Mzeyi birlikte gezmek frsatn bulduumuz iin ok memnunum, hele Croux ve Leysin yaptlarn ve daha nice ilgin resimleri -rnein Coose- mann o peyzajn- grdmze... Bana verdiin o iki bask da ok houma gidiyor; ama sen de U Deirmen adl kk gravr benden almay kabul etseydin iyi olacakt. Tuttun btn paray sen verdin, yarsn benim dememe izin vermedin. Koleksiyonunda saklamaksn onu, nk basks kusursuz olmamakla birlikte, gerekten harika bir para. Tm bilgisizliimle, bunun Kadife Breugele deil de, daha ok Kyl Breugele ait olduunu sanyorum. Szn ettiim, alelacele yaplm kk eskizi de ekliyorum mektuba: Au Charbonnage.***

* nsan yaamnn sonu ya gzya ya da ak salard.** Nbeti lr ama teslim olmaz.

*** Kmr iilerinin Han.

Yollarda karma kan bir sr eyin kaba eskizlerini izmeye balamak istiyorum ama, bu herhalde beni asl iimden alkoyaca iin en iyisi balamamak. Eve dner dnmez ksr incir aac hakkndaki vaaza baladm.

Au Charbonnage adn verdiim o kk desen dikkate deer bir ey deil; yapmamn tek sebebi, buralarda kmr madenlerinde alan ok insana rastlyorum ve bunlar olduka belirgin zellikleri olan kiiler. Kk ev yolun az tesinde; byk kmr barakasna eklenmi ufak han gibi bir ey. iler yemek saatlerinde oraya gelip ekmeklerini yiyor, biralarn iiyorlar.

ngilterede olduum srada kmr madenlerinde, kmr iilerinin arasnda vaizlik yapmak iin bavurmutum, ama ie almadlar; en az yirmi yanda olmam gerekiyormu. Sen de biliyorsun, tm ncilin kkenlerin

den, temellerinden biri Karanlkta ykselen ktr, karanlktan a do- ru. Eee, en ok kim gereksiniyor bunu, en ak yreklilikle dinleyecek olanlar kimler? Deneyimler de gsteriyor ki, karanlkta, yeryznn altndaki derinliklerde yryenler -kmr iileri gibi yani- Tanrnn ncirdeki szlerinden ok etkileniyorlar, gerekten inanyorlar da. imdi, Belikann gneyinde, Hainaut blgesinde, Mons civarndan Fransz snrna, hatta snrdan teye de uzanan Borinage ad verilen bir blge var; buradaki saysz kmr madeninde alan olduka zel bir maden iileri nfusu bulunuyor. Bir corafya brornde onlar hakknda unlar okudum: Borinler (Monsun batsna den Borinageda oturanlar) yalnzca kmr madenlerinde alrlar. nsan ezen bir grnm olan bu maden ocaklar yerin - yz metre derinine inmektedir. Her gn buralara almaya giden iilere hem sayg hem sevgi borluyuz. Kmr iisi Borinagea zg bir tiptir, nk onun iin gn diye bir ey yoktur; pazar gnleri dnda gnei grmez bile. Aydnl az bir lambann solgun nda, darack tnellerde byk glkler iinde alr, gvdesi iki bklmdr hep. Kimi kez srnerek ilerlemek zorundadr; bizim iin ne denli yararl olduunu bildiimiz o madeni, topran barsaklarndan skp karmak iin alr; her an yenilenen binlerce tehlikenin arasnda alr; ama Belikal kmr iisinin neeli bir tabiat vardr, o hayata almtr; kasknn stne kendisine karanlkta yol gsterecek olan kk lambay takp da maden kuyusuna indiinde, iinde Tanrya sonsuz gven vardr, onun nasl altn gren, onu, karsn, ocuklarn koruyan Tanrya..

Bylece Borinage, ta ocaklarnn bulunduu Lassinesin gneyine dyor.

Oraya vaiz olarak gitmeyi ok istiyorum. Papaz de Jong ve Papaz Pi- etersenin bana art kotuklar aylk deneme bitmek zere. Aziz Paul, vaaz vermeye balamadan, uzun misyoner yolculuklarna kp dinsizler arasnda almaya balamadan nce tam yl kalm Arabistanda. Ben de bu dediim blgede sessiz sedasz yl alabilsem, hep renmeyi, gzlem yapmay srdrerek elbette, oradan dndmde gerekten syleyecek, dinlenmeye deer bir szm olacaktr, inanyorum buna. Bunu kesin bir alakgnlllk ama kendime gvenle sylyorum. Tanr ksmet ederse ve yaamm balarsa, otuz yama vardmda hazr olabilirim sanyorum, kendime zg eitimim ve deneyimlerimle iimi daha byk bir ustalkla baarr, imdikinden ok daha olgun bir kii olarak alrm.

Bu konuyu kimbilir ka kez konutuk, ama bak, ite yirje yazyorum.Borinageda birok kk Protestan topluluklar ve herhalde okullar da

var imdi bile. Orada, demin anlattm gibi, vaiz olarak bir grev alabilsem, ncilin retisini yoksullara -yani, buna en ok gereksinimi olan, eitilme

ye en uygun kiilere- vaazeder, geriye kalan zamanmda -hafta iinde- da kendimi retmenlie adayabilirim.

St. Gillese mutlaka gitmisindir. Ben de gittim geenlerde, Ancienne Barrire ynnden. Mont St. Jeann balad yerde bir tepe daha var, ad Alsemberg, sadaki St. Gilles mezarl sedir ve am aalaryla dolu. Tm kenti grebiliyorsun oradan.

Biraz daha yrrsen Foreste varyorsun. Orada evre ok pitoresk, tepelerin eteklerinde eski evler var; Bosboomun kimi tuallerinde grlen, kum tepecikleri arasndaki kulbeleri andryor bunlar. Burada her trl tarm ilerinin yapld da grlyor: msr ekimi, patateslerin topraktan karlmas, turplarn ykanmas... Hepsi de resmi yaplacak eyler, odun toplama ii bile ve de Montmartrea ok benziyor.. Asma ya da sarmak kapl eski evler, kk, gzel hanlar var; evlerden biri dikkatimi ekti, bir hardal imalatsna aitmi, Verkisten adl biri.. Onun evi tpk Thijs Marisin bir resmine benziyor rnein. urada burada ta bulunan yerler de var, kk kk ta ocaklar kurulmu... Bunlar arasnda, vagon tekerleklerinin derin izler brakt, ukur patikalar geiyor, krmz pskllerle sslenmi kk beyaz atlara, mavi gmlekli srclere rastlanyor, buralarda obanlar da var, sonra da Grouxun kadnlarn andran, balarna siyah-beyaz kepler takm kadnlar.. yle yerler var ki bu yrede -T an rya kr her yerde vardr- insan kendini herhangi bir yerde olduundan daha ok evine yakn hissediyor, ok eskilerden kalma, sla zlemini andran bir duygu doluyor iine, biraz melankoli tayan bir duygu.. Yine de, ylesine uyarc ki, insann kafasn canlandryor, glendiriyor ve nedendir nasldr bilinmez, yapmamz gereken i iin yeni bir istek yeni bir cesaret veriyor bize. O gn F'o- restten teye yrdm, ikincil bir yola saparak, duvarlara sarmak kapl eski, kk bir kiliseye vardm. Bir sr hlamur aac grdm orada, dallar birbirlerine parkta grdklerimizden daha da karmakark dolanm, tabir yerindeyse daha gotik aalard bunlar. Kiliseye giden ukur yolun bir yannda, yamru-yumru, eri-br ktkler, aa kkleri vard -Albert D- rerin Ritter, Tod und 7>^/*gravrnde olanlardan daha da fantastik eylerdi gibi geldi bana. Carlo Dolcinin Zeytin Bahesi adl yaptnn bir resmini, daha dorusu fotorafm grdn m hi? Rembrandtms bir yan var; geende grdm. Rembrandttan esinlenerek ayn tema stne yaplm, hatta tekinin bir ei olan ncili Okurken adl kocaman, kaba-saba gravr bili- yorsundur herhalde -hani, iki kadn bir de beik... Baba Corotnun ayn konudaki resmini grdn syledin ya, ben de yeniden anmsadm bunu. lmnden ksa bir sre sonra yaptlar sergilendiinde grmtm ve ok etkilemiti beni.* valye, lm ve eytan.

Sanat ne byk zenginliklerle dolu; insan grdklerini unutmadka hibir zaman verimli dncelerden uzak, gerekten yalnz ya da tek bana kalamaz.

Tanrya emanet ol, Theo. Ellerini sk sk skyorum hayalimde, iyi vakit geir, ilerinde baarl ol, yaam yolunda gzel eylerle karla -anlarmzdan silinmeyecek, grnte pek az eyimiz varsa da bizi zenginletirecek gzel eylerle.. Mauveu grdnde benden selam syle. Bana hep inan.

Seni seven aabeyin Vincent

Birka gndr gndermedim bu mektubu. 15 Kasm atlattk, yani ay tamamlanm oldu. Papaz de Jong ve Bokma Usta ile konutum, okula yerli Felemenk rencilere tannan koullarla devam edemeyeceimi sylediler; derslere parasz girebilirmiim gerekirse -ama tek ayrcalm bu; dolaysyla, burada daha fazla kalabilmem iin halen elimde olan parasal imknlardan daha ouna gereksinimim var- halen elimde olan parasal olanaklarsa: Hi! Sfr! Bylece, Borinage iin tasarladklarm gelitirmem gerekecek yaknda herhalde. Bir kez krsal alanlara attm m kendimi, byk kente kolay kolay dnmeye niyetim yok.

Tanrya inanmadan, ona gvenmeden yaamak kolay olmaz; bunlar olmazsa tm cesaretini yitirir insan.

Cuesmes, Belika, Temmuz 1880

Sevgili Theo,Uzun sre, birok nedenden dolay yazamadktan sonra, bu kez biraz

isteksizce yazyorum sana.Bir dereceye kadar, bir yabanc gibi oldun bana, ben de sana -belki de

sandndan ok daha fazla... Byle devam etmemek ikimiz iin de daha iyi olur belki. Eer zorunlu olmasaydm, sen beni bu zorunluluk karsnda b- rakmasaydn, bu mektubu bile yazmazdm ola ki. Benim iin elli frank gnderdiini rendim Ettende; arnaar kabul ettim, istemeyerek elbette, iimde melankolik bir duyguyla elbette, ama baka ne yapabilirdim -bir kmaz sokakta, dmdz bir duvarn nnde gibiyim, bam da dertte.. Ksaca, sana teekkr etmek iin yazyorum bu mektubu.

Borinagea dndm biliyorsundur belki. Babam Etten civarnda bir

yerde kalmam yeliyordu; kabul etmedim ve sanyorum ki herkes iin en iyi olan yaptm bylece.

Nasl oldu bilmiyorum ama elimde olmadan, ailenin baedilemez, kuku uyandrc bir kiisi durumuna geldim, en azndan gvenilemeyecek biri.. Bu halde kime ne yararm dokunabilir?

Her eyden ok bu nedenle, yapabileceim en iyi, en akla yakn ey bir yerlere gitmek, uygun bir uzaklkta bulunmak hepinizden, bylece varlm unutabilirsiniz.

Tylerini dkme -ty deitirme- vakti kular iin neyse, biz insanlar iin de dknlk ve mutsuzluk dnemleri ayn zor zamanlar. Bylesi bir ty dkme dneminde mr billah kalabilir kii, ya da atlatr, yenilenmi olarak yaama dner.. Ama ne olursa olsun, bakalarnn gz nnde yaplamaz bu, nk hi de elenceli bir ey deil... yleyse saklanmaktan baka are yok. yi ya, yle olsun.

imdi; btn bir ailenin -hele de her trl n yargdan ve onurlu olduu kadar modaya uygun erdemlerden tmyle uzak olmayan bir ailenin- gvenini yeniden kazanmak her ne kadar zor, neredeyse imknszsa da, yine de tmyle umutsuzlua kaplm deilim. Zamanla, yava yava, ama sonunda mutlaka, aileden bazlaryla yeniden candan balar kurabileceime inanyorum.

Her eyden nce, szkonusu iten balar n -daha fazlasn istemeye ekiniyorum- babamla aramda yeniden kurulmasn diliyorum, seninle ikimiz arasnda kurulmasn ise en az ayn lde umuyorum.

Bylesi bir enterte cordiale karlkl yanl anlamalardan ok daha yedir. imdi, birtakm soyut konulardan sz aarak iini skmak zorundaym. Sabrla dinleyeceini umuyorum. Tutkulu, cokulu, duygularna abuk kaplan bir insanm ben. Ufak tefek, ya da biiyk delilikler, samalklar yapabilecek bir tabiatm var; yaptklarmdan az ya da ok piman oluyorum daha sonra. Kimi kez, sabrla beklemek daha yerinde olacakken, aklma geleni annda yapyor ya da sylyorum. Bakalar da ayn yanllklar yaparlar kimi kez sanyorum. Hal byleyken, yaplacak ne var? Kendimi, tehlikeli, hibir ie yaramaz biri gibi mi grmem gerekir? Sanmyorum. Sorun u: Sz konusu ar cokular, duygusall iyi bir eyler uruna kullanabilmek iin her yolu denemek... rnekse, cokularmdan biri: Kitaba kar hemen hemen kar konulmaz bir tutkum var; hi durmadan okumak, renmek, kendi kendimi yetitirmek peynir ekmek kadar kesin bir gereksinim benim iin. Eminim, sen anlayabilirsin bunu. Bir baka evre iinde bulunduumda, resimler ve sanat yaptlar arasnda olduumda yani, biliyorsun onlara kar iddetli bir tutkum vard, cokularn en yksek doruuna ulardm. Ve buna piman deilim. imdi, o lkeden ok uzaktayken bile, resimler diyarnn zlemini ekiyorum sk sk.

Belki de hatrlarsn, eskiden bilirdim (hl da biliyorum ola ki) Remb- randtn kim olduunu -M illetnin, Jules Duprnin, Delacroixnin, Millais ya da M. Marisin kim olduklarn da... Eh, imdi o evrenin iinde deilim artk- ama o ruh denilen ey var ya, o hibir zaman lmez, hep yaar, hep ve her zaman ve sonsuza dek arayn srdrr derler. Ben de, o dediim zleme, sla hasretine ba eeceime, dedim ki kendi kendime: O lke, ya da anavatan, her yerdedir. Bylece, kendimi umutsuzlua brakacama, bir baka trl sylemek gerekirse, umudu uyank tutan, ykselmeyi amalayan, hep arayan melankoliyi, uyuukluk ve ac iinde insan umutsuzlua srkleyen melankoliye yeledim. Bu nedenle elime geirebildiim tm kitaplar -ncil gibi, Micheletnin Fransz Devrimi gibi, sonra geen k Shakespeare, birka Victor Flugo ve Dickens, Beecher Stowe, Aeschylus ve onun kadar klasik olmayan birka kii daha, ve byk birka kk us- tann yaptlar- olanca ciddiyetimle okudum, inceledim. Kk usta olarak nitelediklerim arasnda Fabritius ve Bide gibi kiiler var, ok iyi bilirsin.

imdi, btn bunlara dalm olan bir kii, kimi kez choquant olur, yani, bakalarna ar artc ve ters gelebilir; arada bir bilmeden, istemeden, kimi rf ve adetlere, toplum kural ve alkanlklarna kar su iler.

Oysa bunlara kt gzle bakmak ne yazk, ne yanl... rnekse, sen de biliyorsun ki genellikle giyim kuamma, d grnme pek dikkat etmem, kabul ediyorum, bunun kimilerini oke ettiini de kabul ediyorum. Ama bak imdi, yoksulluun, mahrumiyetin de pay var bunda; sonra derin bir d ve cesaret krklnn oynad rol de var. Kimi kez, o srada kafanz kurcalayan bir konuyu daha youn incelemek iin gerekli yalnzl salamaya yaryor bu.

ncelenmesi en gerekli konulardan biri de tp; az da olsa bu konuda bir eyler bilmeyen, renmeye almayan hi kimse yoktur. Oysa ben, gryorsun bu alanda bir kelime bile bilmiyorum. Btn bunlar insan saryor, kafasn kurcalyor, stnde uzun uzadya dnecek, dler kuracak malzeme salyor. Be yldan fazladr, ne kadar sre olduunu tam bilmiyorum, isiz gsz saylrm, oradan oraya dolap duruyorum. Sense diyorsun ki: Belirli bir zamandan beri hep yoku aa gittin, iyice bozuldun, hibir ey yapmadn, 't myle doru mu bu?

Kimi kez kuru ekmeimi kendim kazandm, kimi kez de bir dost, yreinin iyiliinden, bir dilim ekmei bana verdi, buras doru. Elimden nasl geliyorsa yle yaadm, iyi kt, geliigzel; birok kiinin gvenini yitirdim, doru; parasal durumum acnacak gibi, doru; geleceim ok karanlk grnyor, doru; ilerimi daha iyi yrtebilirdim, doru; srf ekmek paras kazanacam diye ok vakit kaybettim, doru; almalarm, incelemelerim de kt, hatta umutsuz durumda u sra, doru; gereksinimlerim sahip ol

duklarm ok ayor, evet. Ama, buna yoku aa inmek mi denir, hibir ey yapmamak m denir? Belki de diyeceksin ki: Neden herkesin senden istediini yapmadn, neden niversiteye devam etmedin? Buna vereceim tek yant u: Masraflar ok ard, stelik, o dediin gelecek, imdi izlediim yoldakinden daha iyi deildi.

imdi tutturduum yolu sonuna dek srdrmek zorundaym; okumazsam, kendi bildiim gibi almazsam, hibir ey yapmazsam, aramaktan vazgeersem, ite o zaman yok olurum. En ac yazg olur benimki.

imdi, benim grm yle: Ylmadan devam etmek, devam etmek, gerekli olan bu. Bu kez de soracaksn: Kesin hedefin ne? Hedefim gittike kesinleecek, ar ar ama emin bir biimde ortaya kacak -tpk kaba eskizin azar azar, stnde ciddiyetle alarak, balangta belli belirsiz olan fikrin stnde uzun uzadya dnlerek, uan, kaacak gibi olan esini yakalayarak, resme dntrlmesi gibi, sonsuzlua dek ayn kalacak hale getirilmesi gibi... Vaizlerin de ayn sanatlar gibi olduklarn sylemeliyim sana. Bir yanda eski akademik ekol var, ou kez tiksindirici, zorba, her trl irenliin bir araya geldii bir yer; her trl n yargy, khne toplum deerlerini elikten bir zrh gibi stlerine geirmi adamlar.. Bu adamlar iin banda oldular m mevkileri de ona gre datyorlar, gelitirdikleri brokratik bir sistem sayesinde kendi gzdelerine iyi yerler vermek, bakalarn darda tutmak hesabna dyorlar. Bunlarn Tanrflar Shakespearein sarho Falstaffnn Tanrs gibi, le dedans dune eglise;* bu szde vaiz beylerin dinsel ve dinsel konulardaki tutumu, inanlacak gibi deil belki ama, o sarho herifinkinden farksz (bunu kendilerine sylesen arabilirler, herhangi bir insani duyguya sahipseler tabii). Belli olan u ki, bu konulardaki krlklerinin gnn birinde ak grlle dnebilme tehlikesi hi yok.

Durum byle olunca, onlarla ayn grte olmayan, tm yrei, tm ruhuyla, toparlayabildii tm kzgnlkla kar kan kiinin ilerinin kt gitmesi olaan. Kendi payma, bunlar gibi olmayan akademiklere sayg duyuyorum. Ancak, saygn olanlar, ilk anda inanamayacan kadar ender. imdi isiz olmamn, yllardr bana i verilmemesinin nedeni, kendileri gibi dnenlere i vermeyi ye tutan o beylerden daha baka dncelere sahip olmam sadece... Sz konusu olan yalnzca giyim kuamm konusunda ileri srdkleri iki yzl sakncalar deil, inan bana ok daha ciddi bir sorun var iin iinde.

Btn bunlar neden sana anlatyorum ki? Yaknmak iin deil, belki de az ok yanllklar yaptm olaylar iin bir bahane uydurmak amacyla deil, srf sana cevap vereyim diye.. Geen yl beni grmeye geldiinde,* Bir kilisenin iinde.

La Sorcire (Byc Kadn) adn verdikleri ssz ukurun oralarda yry yaptmzda, bana bir vakitler Ryswyk deirmeninin ve kanaln orada da birlikte yrdmz hatrlatm, o vakitler birok konuda ayn grteydik demitin. Sonra da eklemitin ama: O gnden bu gne ylesine deimisin ki, ayn insan deilsin artk. Tmyle doru deil bu. Deien u ki, o zamanlar yaamm bunca g deildi, geleceim daha az karanlkt; iim, iimdekiler, bak ve gr am, dnce tarzm hi mi hi deimedi. Herhangi bir deime olmusa, o da udur: eskiden dndklerime, inandklarma, imdi daha ok inanyorum, eskiden sevdiklerimi imdi daha ok seviyorum.

Dolaysyla, imdilerde, diyelim ki Rembrandt, Millet ya da Delacro- ixy, ya da her kimseyse ite, eskisinden daha az cokuyla sevdiime inanmakta direnirsen yanlm olursun; nk gerek tam tersi... Ama, anlaana ite, sevilecek, inanlacak pek ok ey var. Shakespearede Rembrandttan, Micheletde Corregiodan, Victor Hugoda Delacroixdan bir eyler bulmak olas. Ayrca Incilde Rembrandttan bir eyler, ya da Rembrandtda n- cilden bir eyler var, nasl istersen artk? kisi de ayn kapya kyor insan olay doru anlad, yanl yorumlar yapmad, kyaslamalarn eitleme anlamna gelmediini bildii srece -ki bu, zgn kiiliklerin erdemlerini azaltmak demek deildir- elbette.. Bnyanda da Maris ya da Milletden bir eyler var, Beecher Stoweda Ary Schefferin izleri..

Eer bir adam, resimleri inceden inceye inceledii iin balayabili- yorsan, kitap sevgisinin de Rembrandt sevmek kadar kutsal olduunu kabul etmek zorundasn; hatt ikisinin birbirini tamamlad kansndaym ben.

Hani Fabritiusun bir erkek portresi vard, bir gn birlikte yrrken Harleem Mzesinde grm, uzun sre bakmtk, ok seviyorum onu. Ama Dickensin A Tale o f Two Cities' indeki (ki Kentin yks) Sidney Cartonu da seviyorum; baka kitaplardan da, az ya da ok benzerlikleriyle insan artan, arpc rnekler verebilirim sana. Shakespearein Kral Le- rindeki kiilerden biri olan Kent de bence en az Th. de Keyserin herhangi bir figr kadar soylu ve stn nitelikli -tabii, Kent ve Kral Lear ok daha eski bir dnemde yaamlar, o baka. Neyse, fazla uzatmayalm, Shakespeare harika bir adam! Kim onun kadar esrarl olabilmi? Dili, slubu, gerekten de bir ressamn atele, duyguyla titreyen frasyla kyaslanabilir. nsan okumasn renmek zorunda, tpk grmeyi, yaamay renmek zorunda olduu gibi...

Ksaca, herhangi bir eyi inkr ettiimi sanmamalsn; sadakatsizliimin iinde bile olduka sadkm ve deimisem bile aynym. T ek kaygm var artk: Nasl yararl olabilirim dnyaya? Bir amaca hizmet etmem, iyi bir

eyler yapmam olas m? Daha ok renmenin, kimi konular daha derinden incelemenin yollan nasl bulabilirim? Gryorsun, hi durmadan kafam megul eden bu. Derken kendimi yoksulluk yznden drt yandan kuatlm hissediyorum, ulaamayacam kadar uzakta olan belirli ilerin belirli gerekli eylerin dna itildiimi duyuyorum. Melankoliden kurtulamamamn nedenlerinden biri bu ite; sonra, dostluun, gl, ciddi sevgilerin olabilecei yerde bir boluk buluyor insan iinde, moral enerjisini kemiren bir d krkl duyuyor; sanki yazg, sevecenlik igdlerine kar bir barikat kurmu, iimde bir irenme seli ykselip beni boacak gibi oluyor. Ve haykryorsun: Daha ne kadar srecek bu T an rm!

Peki, baka ne diyeyim? imizden geen dnceler dardan grnyor mu ki? nsann ruhunda koca bir ate yanyor olabilir, ama hibir zaman kendi kendisini stamaz onunla; gelip geenlerse yalnzca bacadan kan clz duman grrler ve yollarna devam ederler. imdi bak, yaplmas gereken u: indeki o atei krklemeli kii, kendi kendine yeterli olmal, byk bir sabrszlkla, ama yine de sabrla birinin gelip o atein yanna oturaca -belki de hep orada kalmak zere- saati beklemeli. Tanrya inanan kii, nnde sonunda, erge gelecek olan o saati beklemesini bilmeli.

imdilik, grne gre, her iim ktye gidiyor, bu durum epeydir sryor stelik, gelecekte de bir sre ayn olacaa benzer; ama her eyin kt gidiyormu gibi grnd bir zamandan sonra, her eyin dzelecei bir vakit de gelebilir. Bu ille de olacak demiyorum, belki de hibir zaman olmayacak. Ama iyiye doru bir gelime olursa, bunu bir kazan sayar, rahatlarm ve derim ki: Nihayet! Gryorsunuz ya, bir eyler varm! Sen de diyeceksin ki belki: ekilmez bir adamsn, din konusunda akla uzak dncelerin, ocuksu vicdani kukularn var. Dncelerim akla uzak ya da ocuksuysa, onlardan kurtulmay umuyorum, daha iyisini istediim yok. Bu konuda ne dndme degin bir ufak k sana: Souvestrein Philosop/e sous les Toits (Damlar Altndaki Filozof)unda bulacaksn bunu. Halktan bir adamn, zavall, basit bir iinin kendisini kendi lkesinde nasl grdn... Belki de kendi lkenizin ne olduunu hi dnmediniz, dedi adam elini omzuma koyarak; evrenizi saran her eydir; sizleri yetitirmi, beslemi olan, sevmi olduunuz her ey -grdnz u tarlalar, u evler, u aalar, glerek yannzdan geip giden u kzlar, lkeniz bunlar ite. Sizi koruyan yasalar, emeiniz karlnda kazandnz ekmek, sylediiniz szler, halkmzdan ve arasnda yaadnz eylerden

size gelen sevin ve ac, lkeniz bu ite! Bir vakitler annenizi grdnz kck oda, onun size brakt anlar, artk altnda dinlendii toprak, lkeniz bu ite. Onu her yerde gryor, havasn'soluyorsunuz! Haklarnzn ve grevlerinizin, sevgilerinizin ve gereksinimlerinizin, anlarnzn ve kranlarnzn bir hesabn yapn, hepsini ayn ad altnda toplayn, o ad vatannzn addr.

Ayn ekilde, insanlarda ve yaptklar ilerde gerekten iyi ve gzel olan, isel ahlak tayan, tinsel ve harikulade gzellikte ne varsa Tan- rdan geldiine inanyorum te yandan, insanlarda ve yaptklar ilerde kt ve yanl olan eyler Tanrdan deil bence, Tanr hibirini onaylamyor.

Bir de, her zaman dnmmdr ki, Tanry tanmann en iyi yolu pek ok sevmektir. Bir dostu sev, karn sev, bir eyi, cann ne istiyorsa onu sev, bildiinden daha fazlasn bilmenin doru yoluna girmisin demektir. Ben byle diyorum. Ancak, ulu, ciddi, mahrem bir duygu birliiyle sevmeli kii, tm gc ve aklyla sevmeli, daha derinden, daha iyi, daha ok renmeye almal. Bylesi bir yol Tanrya gtrr, sarslmaz imana gtrr.

Bir rnek vereyim sana: Biri Rembrandt seviyor diyelim, ama ciddi seviyor, o kii Tanrnn var olduunu bilir ve derinden inanr. Biri Fransz Devriminin tarihini inceliyor diyelim, o kii imansz olamaz, en byk eylerin gerisinde de tanrsal bir erkin kendini gsterdiini anlar.

Belki de adamn biri, ksa bir sre iinde elemler niversitesinde cretsiz dersler izlemi, bu arada gzleriyle grd, kulaklaryla iittii eylere iyi dikkat etmi ve bunlar zerinde dnm; o da sonunda imana varacaktr, belki de anlatamayaca kadar ok ey renmi olacaktr. Byk sanatlarn, gerek ustalarn, bayaptlarnda bize sylemek istediklerinin gerek anlamn kavramaya almak da insan Tanrya gtrr. Biri kitabnda yazm ya da sylemi diyeceini, teki ise yapt resimde. Sonra, srf Incili oku, o zaman dnrsn ite, ok dnrsn, her zaman dnrsn... iyi ya, ok dn, her zaman dn, o zaman sen bilincine bile varmadan dncelerin, olaan dzeyin stne kar. Okumasn biliyoruz ya, okuyalm yleyse!

Kiinin az ok dalgn olduu, az ok dler alemine dald anlar olabilir; kimisi ok dalgnlar, dler alemine ok derinden dalar. Ben belki de yleyim, ama su kendimin; ancak, belki bu da tmyle sebepsiz deil, belki dalp gitmemin, kafamn bir eylere taklp kalmasnn, tasalanmamn bir nedeni vard... stesinden gelinemeyecek eyler deil bunlar. Dlere da

lan kii kimi kez bir kuyuya debilir, ama derler ki sonradan o kuyudan kmasn da bilir. te yandan, dalgn adamn da, bir tr denge esi olarak; aklnn dupduru olduu dnemler vardr. Kimi kez, olduu gibi olmas iin geerli nedenlere sahip bir kiidir ama bu nedenler balangta herkese anlalmaz her zaman, ya da ilgilenilmedii iin bilincine varlmadan unutulur. Frtnal bir denizin ortasndaym gibi, uzun sre uraya buraya atlp savrulmu bir kii, er ya da ge ulamak istedii yere varr; be para etmez, hibir ite tutunamaz, hibir ilev yklenemez gibi grnen bir insan, sonunda yapabilecei ii bulur, etkin olabileceini, balangta grndnden ok daha deiik olduunu gsterir... yle, geliigzel yazyorum imdi, kalemime ne gelirse.. Beni, yalnzca bota gezen bir serseri olarak gr- meyebilirsen ok sevinirim.

nk, iki tr serseri var ve bunlar birbirinin tam kart.. Adam vardr; tembellikten, karaktersizlikten, tabiatnn alaklndan dolay serseridir; istersen beni o trden say.

Bir de teki tr serseri vardr ki kendi kendine ramen bota gezmektedir; etkin olabilmek iin byk bir zlemle yanan ama hibir ey yapamayan.. nk bir eyler yapmas olanakszdr, bir kafese hapsedilmi gibidir, nk verimli olabilmek iin gereksindii eylere sahip deildir, nk yazgnn izdii olaylar dizisi onu o kafese tkmtr; byle bir adam ne yapacan bilmeyebilir ama igdleriyle hisseder: ne olursa olsun, bir ie yarayabilirim, yaammn bir amac olacak sonunda, ok daha baka trl bir insan olabileceimi biliyorum! yleyse nasl yararl olabilirim, nasl hizmet edebilirim? imde bir ey var, nedir o?

Bylesi ok deiik yapda bir serseridir; istersen beni bu trden say.Kafese kapatlm bir ku, bahar geldi mi, yapaca bir ey olduunu

ok iyi bilir, ama yapabilecek durumda deildir. Nedir bu? Pek iyi de anm- sayamaz. Belli belirsiz bir eyler gelir gznn nne ve kendi kendine der ki, teki kular dallarda yuva kuruyorlar, yumurtluyorlar, yavrularn yetitiriyorlar. Ve ban kafesin ubuklarna vurur da vurur. Oysa kafes olduu yerde kalr ve ku, acdan deliye dner.

Oralarda uan bir baka ku, u tembel hayvana da bak, der yolunda giderken, keyfi yerinde grnyor. Evet, hapiste olan yaar, lmez, iinde olup bitenleri ise dardan kimse grmez; sal yerindedir, gne atnda az ok neelidir... Derken kularn g vakti gelir, yeniden melankoliye der. Ama istedii her ey elinin altnda, der ona kafeste bakan ocuklar.. Oysa o, ubuklarn arasndan bulutlu gkyzne bakmakta, patlamaya hazrlanan frtnay grmekte, iinden yazgsna is

yan etmektedir. Kafesteyim, kafeslenmiim, bir de hibir gereksinmem olmadn sylyorsunuz aptallar! Her istediime sahibim, yle mi? Ah! Yalvaryorum size, zgrlm balayn, brakn ben de teki kular gibi olaym!

Kimi bota gezen kiiler bu serseri kua benzerler.nsanlar ou kez ellerinde olmayan nedenlerden dolay hibir ey

yapamama durumunda kalrlar. Kimbilir hangi korkun, korkun, ok korkun kafesin iine hapsolmulardr. Kurtulu da var bir yerlerde, biliyorum, ge kalm bir kurtulu. Hakl ya da haksz yere yok edilmi bir iyi ad, yoksulluk, yazgnn oyunlar, felaketler... nsanlar hapseden eyler bunlar ite.

nsan kendi iinde kapal tutan, evresine almaz duvarlar ren, hatta, sanki topraa gmen ey nedir, her zaman bilemeyebilir, ama, yine de birtakm parmaklklarn, kapal kaplarn, duvarlarn varln hissederiz. Btn bunlar hayali mi, kafamda uydurduum fanteziler mi? Sanmyorum. Sonra soruyorsun kendi kendine: Tanrm! Daha ok srecek mi bu? Hep mi byle srp gidecek? Sonsuzlua dek mi? Kiiyi bu esaretten ekip kurtaran nedir bilir misin? ok derin ve ciddi sevgi. Dost olmak, karde olmak, sevmek.. En stn erk ile, sanki sihirli bir gle hapishanenin kapsn aan bu ite.. Bu olmad m insan mr boyu hapiste yayor..

Duygu birliinin yeniden doduu yerde yaam yeniden balar.Hapishaneye, n yarg, yanl anlalma, u ya da bu ey konusunda

lmcl bilgisizlik, gvensizlik, yalanc utan adlar da verilebilir.Neyse, baka konulara gemek gerekirse, ben dnyada alalmsam,

sen tersine ykseldin. Ben sevgileri kendimden uzaklatrdmsa, sen, tersine, yeni yeni sevgiler kazandn. Bu beni mutlu klyor, tm itenliimle sylyorum, her zaman da mutlu edecek. Pek ciddi bir insan olmasaydn, ya da derinlii olmayan bir kii, bu baarlarnn sremeyeceinden korkardm. Ama hem ok ciddi hem de ok derin olduunu bildiimden, sreceine inanyorum. Yine de, beni en kt cinsten bir serseri olarak grmemen mmkn olsayd ok sevinirdim.

Senin iin herhangi bir zamanda, herhangi bir ey yapabilirsem, herhangi bir yararm dokunabilirse, her an hizmetine hazr olduumu bil.

Senin bana gnderdiini ben nasl kabul ettimse, sen de ilerde, sana yararmn dokunabilecei bir durum olursa eer, yardm istemelisin; byle bir ey beni ok mutlu eder ve senin bana hl gvendiinin bir kant olur. Birbirimizden epeyce uzaktayz, baz konularda birbirimizden farkl gr

lerimiz var belki, yine de bir gn, bir saat gelir, birbirimize bir hizmette bulunabilme olana doabilir.

imdilik, bana gnderdiin yardm iin bir kez daha teekkr ederek, ellerini skarm.

Er ya da ge bana yazmak istersen eer adresim u: Ch. Decrucq eliyle, Rue dur Pavillon 3, Cuesmes, Mons. Senden bir mektubun bana ok iyi geleceini de bil.

Her zaman senin, Vincent

Hollanda Yllar 1881-1885

Etten, Hollanda, tahminen 3 Kasm 1881 (Franszca metinde: 3 Eyll 1881)

Sevgili Theo,Kalbimde sana sylemem gereken bir ey var; belki de nceden bili-

yorsundur, senin iin yeni bir haber deildir bu. Bu yaz, yreimde Keeye* kar derin bir akn gelitiini aklamak istiyorum sana. Ancak, bunu kendisine atmda, gemile gelecek arasnda bir ayrm yapamayacan, duygularma hibir zaman karlk veremeyeceini syledi.

Bunun zerine, ne yapmam gerektii konusunda iimde korkun bir kararszlk dodu. Onun, hayr, hibir zaman, asla deyiine boyun mu eeyim, yoksa olay kesinlikle kapanm olarak dnmeyip umut beslemeye devam ederek vazgemeyeyim mi?

kinci kk setim. u na dek bu karardan piman olmu deilim. Hl, hayr, hibir zaman, asla duvaryla karlayorum, o baka. O gnden bu gne birok Petites misres de la vie** ile diditim elbette. Bunlar bir kitapta yazlsa kimi kiileri elendirir belki ama, insan kendisi yaadnda hi de ho olarak nitelenemeyecek eyler..

Gene de, nasl yapmamal trnden bir tevekkl kimin houna gidiyorsa ona braktm, kendime de biraz olsun cesaret sakladm iin imdilik memnunum.

Bu konuda sana daha nce yazmamamn nedenlerinden biri de, durumumun hibir kesinlik kazanmam olmas, belli belirsiz bir konumda bu- lunmamd... Sana her eyi aklayamazdm. Ama artk yalnzca kendisine deil, daha birok kiiye de -babama, anneme, Stricker day ile yengeme, amcama- alm durumdaym.

* Kee Vos. O srada dul kalmt. Van Goghun yeeniydi ve bir ocuu vard.** Yaamn kk eziyetleri.

Eer ok urar, abalarsam, onun sevgisini kazanma ansm olabileceini syleyen -ama ok gizli ve gayri-resmi bir biimde tek kii, azndan bunu duyacam sandm son kiiydi: Vincent Amca! Keenin Hayr, hibir zaman, asla szlerine tepkimi -yani, pek ciddiye almayp, hafif bir glmsemeyle karlaym beenmi- meer. Olay ayn havada srdrebileceimi umuyorum, melankoliye kaplmadan, depresyona girmeden, bu arada ok, pek ok alarak. Onunla tantmdan bu yana ok daha iyi alyorum.

Niyetlerimi ve durumumu ak seik ortaya koyduumu sylemitim sana. Sanrm en byk sknty yallar takmndan ekeceim. Onlar soruna kesinlemi ve kapanm gzyle bakyorlar ve vazgemem iin beni zorlayacaa benziyorlar. u sralarda bana ok anlayla davranacaklarn, beni sallantda tutup birtakm gzel vaadlerle oyalayacaklarn sanyorum, ta ki aralk aynda amcamla yengemin yirmi beinci evlilik yldnm gelip geene dek. O zaman, korkarm, beni tmyle kesip atmak zere nlemler alnacak.

Durumu sana aklamak iin kullandm u kaba-saba szleri bala: Renklerin olduka cart, izgilerin ise zorlama olduunu kabul ediyorum ama, sorunu daha dolambal yollarla anlatsaydm gznn nnde bunca belirgin bir resim canlanamazd. Dolaysyla, ailenin yallarna kar saygszlk gstermekle sulama beni. Onlarn bu ie kesinlikle kar olduklarna inanyorum yalnzca; Kee ile grmemizi, konumamz, yazmamz engellemek iin ne gerekirse yapacaklar, nk birbirimizle grtmz, yaztmz, konutuumuz takdirde, Keenin fikrini deitirme olasl olduunu pekl biliyorlar.

Keenin kendisine sorarsan, fikrini hibir zaman deitirmeyeceini sylyor, yallar takm da ayn eye inandrmaya alyorlar beni, gene de deimesinden korkuyorlar. Yallarn bu tutumu ancak ve ancak ne zaman deiir biliyor musun? Kee fikrini deitirdiinde deil, ben ylda en az 1000 gulden kazanan bir adam olduum zaman.. Olay ok kaba izgilerle zetlediim iin gene bala beni. Belki de hakkmda trl eyler syleyecekler sana -durumu zorladm falan.. Oysa akta zorlamann gln olduunu kim bilmez? Yo, hayr, hi yle bir niyetim yok. Ama Kee ile ikimizin grp konumamz, yazabilmemizi -birbirimizi daha yakndan tanmak, bylece birbirimize uygun olup olmadmz daha derinden anlamak iin elbette- istemekte akla uzak ya da haksz bir yan gremiyorum ben.

Bir yllk serbest bir iliki ikimiz iin de yararl olur, ancak yallar buna kesin bir inatla karlar.

imdi sen, onu kendime yaklatrmak iin her frsat kollayacam, elimden gelen her eyi yapacam anlyorsun, deil mi? Kararm u: Onu o kadar uzun sre seveceim ki, sonunda o da beni sevecek.

Theo, sen de k msn acaba? Keke olsan. nk, inan ki, yaamn

kk eziyetlerinin bile bir deeri var. insan kimi kez korkun umutsuzlua kaplyor, sanki cehennemdeymi gibi hissediyor kendini ama baka, ok daha iyi eyler de var iin iinde. U aama var:

Birinci: Sevmemek ve sevilmemekikinci: Sevmek ve sevilmemek (benim durumum)nc: Sevmek ve sevilmek.Bana sorarsan ikinci aama birinciden daha iyi, ama ncs! En hari

kas o!ite byle, old boy, sen de k ol, emi? Ve her eyini bana yaz. Benim

i iin de, sevecenliini eksik etme, benden yana ol.Rappart buradayd geende; birtakm suluboya resimler getirdi, baya

iyi eyler. Mauve yaknda yeniden gelecek diye umuyorum, yoksa ben ona gideceim. Ben de hi durmadan desen yapyorum ve galiba bir ilerleme var. Eskiden yaptmdan daha ok frayla alyorum. Havalar o kadar soudu ki ancak ierde alabiliyorum, bir terzi kz, sepet ren biri, vs.

Ellerini skarm, abuk yaz, bana inan.Senin,

Vincent

Gnn birinde k olup da, karlk olarak hayr, hibir zaman, asla szlerini duyacak olursan sakn boynunu bkp vazgeme! Ama sen ylesine ansl herifsin ki, bana byle bir ey geleceini sanmam.

Etten, Aralk aynn ikinci yans, 1881

Sevgili Theo,Sanyorum, kimi kez, srf ar gereki olduu iin bir kitab yarda b

rakrsn sen. Bu m ektubuma biraz sabr ve merhamet gster, olduka kaba- saba olmasna karn sonuna dek oku, rica ederim.

Laheyden de yazdm gibi, seninle konuacak baz eylerim var, artk dndme gre.. Lahey yolculuumu anmsadka duygulanmamam ola- sz. M auvea* gittiimde yreim arpyordu baya. Bu da beni bo vaad- lerle oyalayacak m? diye soruyordum kendime, yoksa burada bana baka trl m davranlacak? Ve grdm ki bana her bakmdan yardmc oldu, hem iyi niyetle hem de k]gn adan ve beni yreklendirdi. Her yaptm ya da dediimi onaylayarak deil ama, tam tersine.. Ancak, bana u ya da bu doru olmam dediinde hemen ekliyordu: bir de yle ya da byle dene . Bu da srf eletirmek iin eletirmekten ok baka bir ey elbette. Adamn biri sana hastasn dese, bu pek fazla ii