Visio İle Akış Diagramı Oluşturma Herkese merhaba! Bu ay, programcılar kadar iş dünyasında görsel sunumlar hazırlayanların da ilgisini çekecek bir konuyla karşınızdayız. İnsanların, bildiklerinin büyük bir kısmını görerek öğrendiklerini biliyor muydunuz? Gözlerin en hassas algı organı olduğunu söylemek sanırım yanlış olmaz. Bana inanmıyorsanız kendiniz deneyin! Bir arkadaşınıza, arka arkaya on tane harf - sayı kombinasyonu söyleyin (A5, B7, C16, D3 gibi) ve ardından “En küçük sayının eşleştiği harf hangisiydi?” diye sorun. Size büyük ihtimalle cevap veremeyecektir. Buna karşılık; aynı eşleştirmeyi bir Excel grafiği olarak ortaya koyduğunuzda, en küçük sayıyı bir bakışta söyleyecektir. Yani, karşımızdaki kişiye kelimelerle çok zor anlatabileceğimiz birşeyi görselleştirerek kolayca iletebiliriz. Akış şeması da bu amaçla ortaya çıkmış bir kavramdır.

Akış Şeması Nedir? Adından da anlaşılabileceği gibi, herhangi bir akışın görselleşmiş haline akış şeması denmektedir. Örneğin, “Eleman ürünü talep eder Talep müdüre gider Müdürden satın alma departmanına gider Satın alma departmanı sipariş verir Sipariş depoya girer Depodan elemana ulaştırılır” şeklindeki bir iş akışı grafikler yardımıyla görsel hale getirilecek olursa, ortaya bir akış şeması çıkar. Ne var ki, kendi keyfimize göre oluşturduğumuz bir akış şemasından başkaları pek birşey anlayamayabilir. Bu yüzen; akış şemaları bazı standartlara sahiptir. Standart mantığı ve şekilleri kullandığımızda, şema okumayı bilen herkes anlatmak istediğimiz şeyi kolayca anlayacaktır. Akış şemalarının temel standartları, bu yazının konusunu oluşturuyor. Bu yazıda, söz konusu standartları programcılık kavramı çerçevesinde inceleyeceğiz. Merak etmeyin, konuyu anlamak için programcı olmanıza gerek yok. İşin mantığını anladıktan sonra istediğiniz her konuyu akış şemalarına dönüştürebilirsiniz.

Visio’yu Tanıyalım Piyasada, akış şemalarının büyük bir kısmı Microsoft Visio ile çizilmektedir. Biz de örneklerimizi bu program ile hazırlayacağız. Visio hakkında daha fazla bilgiyi http://www.microsoft.com/office/visio adresinden elde edebilirsiniz. İşe yeni bir proje oluşturmakla başlayalım. Visio’yu başlattığınızda, karşımıza birçok proje seçeneği çıkacak. Şöyle bir bakacak olursanız, bu program ile ev planından elektrik şemasına, ağ sistemlerinden ilişkisel veritabanına, haritadan organizasyon yapılarına kadar birçok konuda çizim yapabileceğinizi görebilirsiniz. Biz, konumuz olan akış şemalarıyla ilgileniyor olacağız. Bunun için, Flowchart Basic Flowchart seçeneğine tıklayın. Bu seçeneklere File New menüsüne tıklayarak da ulaşabilirsiniz.

Projemiz açıldı, değil mi? Güzel... Devam etmeden önce, dikkatinizi Visio’da bizi fazlasıyla ilgilendirecek iki bölüme çekmek istiyorum. Bunlardan ilki, Visio araç çubuğu. Bu çubuk üzerinde bağlantı oluşturmak, metin eklemek, şekil çizmek gibi genel amaçlarla kullanabileceğimiz araçlar yer almaktadır.

İkincisi ise, ekranın sol tarafında göreceğimiz Flowchart araç çubuğu. Bu çubuk üzerinde ise, akış şeması oluştururken kullanacağımız özel şekilleri bulabilirsiniz. Bu yazının konusunu, söz konusu şekillerin anlamları ve kullanım amaçları oluşturuyor.

Şimdi gelin, hep birlikte bu şekilleri sırayla inceleyelim...

Başlangıç / Bitiş Akış şemasının başladığı ve bittiği noktaları, “Terminator” adı verilen elips şekillerle ifade ediyoruz.

Genel İfadeler Şema içerisindeki genel ifadeler, “Process” adı verilen dikdörtgenler ile ifade edilir. Bu dikdörtgenler o kadar genel amaçlıdır ki, sadece bu şekli kullanarak dahi basit şemalar oluşturabiliriz.

Örneğin; yazdığımız bir programın X değişkeninin değerini bir arttırmak, Y değişkenine X’in ¼’ünü atamak, Y değişkeninin değerini bir dosyaya yazdırmak gibi genel adımlarını bu dikdörtgenler ile rahatça ifade edebiliriz.

Giriş / Çıkış Bir şema üzerinde, ilgili kişilerden veri almamız veya onlara bir bilgi iletmemiz gerekebilir. Veri alma ifadesi “Manual Input”, bilgi iletme ifadesi ise “Display” adı verilen şekillerle ifade edilir. Programımızın bir noktasında kullanıcının adını soruyorsak, “Manual Input” doğru şekil olacaktır. Kendisine bir “Hoşgeldin!” mesajı gösterdiğimiz durumda ise, “Display” doğru şekil olacaktır.

Koşullar Bir akış şeması, sürekli olarak yukarıdan aşağıya doğru düz bir şekilde akmaz. Bazen, şemanın belli koşullarda bir yöne, belli koşullarda bir başka yöne doğru akmasını isteriz.

Örneğin, kullanıcıya belli bir yılın kaç gün çektiğini söyleyen bir program yazdığımızı varsayalım. Bu programın akış şemasında, kullanıcıya yılı sormak, verilen yılı bir değişkene atamak gibi rutin işler düz bir çizgi üzerinde yer alacaktır. Ne var ki, olay gün sayısını göstermeye geldiğinde işler değişir. Eğer verilen yıl 4’e tam bölünüyorsa 366 değerini, aksi takdirde 365 değerini göstermeliyiz. “Eğer” diye başlayan ifadeler, akış şemaları üzerinde “Decision” adı verilen baklava şekliyle gösterilir. Örneğimizi bir de şekil üzerinde ifade edelim:

Neler Öğrendik? Şu noktada, tam teşekküllü bir akış şeması oluşturmak için ihtiyaç duyduğumuz herşeye sahibiz. Şimdi, öğrendiklerimizin hepsini birden kullanacağımız bir örnek yapacağız. Bu örnek, ziyaretçinin kullanıcı adı & şifresini yazarak gireceği bir sitenin akış şeması olacak. Login işlemi, aslında basit bir süreçtir. Birinci adımda kullanıcıya hesap bilgileri sorulur. İkinci adımda, girdiği bilgiler veritabanından kontrol edilir. Eğer hesap bilgileri doğruysa, kendisine “Hoşgeldin” denir. Aksi takdirde, bir hata mesajı gösterilir ve tekrar denemesi istenir. Örneği önce kendiniz çizmeye çalışın. Bitirdikten sonra, benim çiziğim şemayla karşılaştırın, bakalım benziyorlar mı?

Bu şekli akış şemalarını tanıyan herhangi birine gösterebilirsiniz. Standart şekiller kullanılmış olduğu için, şeklin arkasındaki mantığı kolayca anlayacaktır.

Sonuç Tebrikler! Artık herkesin anlayabileceği akış şemaları oluşturabileceğiniz temel bilgiye sahipsiniz. Visio’yu biraz daha kurcaladığınızda, şemalarınızda kullanabileceğiniz daha birçok şeklin bulunduğunu göreceksiniz. Bu yazıdaki temel mantık çerçevesinde, yeni şekilleri de rahatlıkla kullanabilirsiniz. Akış şemalarınıza ekran görüntüsü, grafik, listeler ve benzeri öğeleri de dahil etmekten çekinmeyin! Standartların dışına okuyucuyu zorlayacak şekilde çıkmadığınız sürece, anlayışı kolaylaştıracak herşeyi kullanabilirsiniz. Hayal gücünüzü sınırlandırmayın! Son olarak, akış şemalarına ait birçok ayrıntıyı, örnekleriyle birlikte Programcılık Mantığı adlı kitabımda açıkladığımı hatırlatmak istiyorum. İlgilenenler, http://www.whitesaint.org/bookview.aspx?id=2 adresini ziyaret edebilir. Bir başka yazıda görüşmek üzere, hoşçakalın...