vizite ne laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
TRANSCRIPT
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
1/13
PROJEKTTema : Vizite ne laboratorin Klinik , vezhgim i procedurave laboratorikeZhvillimi : Cdo dite te premte vizite tek laboratori klinik dhe vezhgimi i te gjitha proceseve laboratike ,
fazes preanalitike dhe analitike , mostrimit te urines, gjakut , aspiratit trakeal , mostrimi mikrobiologjik ,
bronkoskopia , mostrimi nga organet e traktit gastrointestinal etj
Punoi :
Sadrita Ullini
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
2/13
Procedurat laboratorike
Cilsia e kujdesit pr pacientin, varet nga cilsia e t gjith informacionit t mbledhur nga mjeku n
mnyr q t marr m pas vendime n lidhje me t. Ndrsa klinicistt gjithmon e m tepr po
bazohen n markuesit biokimik pr diagnostikimin e hershm, diagnozn dhe prognozn. Saktsia e
rezulateve laboratorike sht nj komponent gjithmon e m i rndsishm pr kujdesin ndajpacientit.N laborator, intervali midis marrjes s mostrs biologjike nga pacienti deri ne dhnien e
rezultatit te mjeku, ndahet n 3 faza:
Faza preanalitikeprfshin marrjen e materialit dhe prgatitjen pr analiz; dmth gjndjen e
pacientit, marrjen e mostrs, transportimin n laborator, prpunimin e materialit dhe kalimin e
materialit n instrumentin analizues.
Faza analitikeprfshin gjith hapat e ndrmarra gjat analizimit t mostrs.
Faza post-analitikeprfshin rishikimin e rezultateve pr ndonj anomali t mundshme,
raportimin e tyre tek klinicisti dhe ruajtjen e materialit. Historikisht laboratort klinik jan fokusuar nfazn analitike kur monitorojn cilsin e rezultateve. Kjo ka prfshir monitorimin e testeve dhe
karakteristikave t tjera, duke prdorur analizn statistikore pr vlersimin e cilsis. Megjithat
mendohet se 60% e gabimeve laboratorike ndodhin gjat fazs preanalitike, kshtu q ia vlen t
prmenden burimet m t zakonshme t ktyre gabimeve.
TRANSPORTI I MOSTRAVE NE LABORATOR
Shum mikroorganizma jan t ndjeshm n ndryshimet e temperaturs , lagshtis dhe n vonesn e
prpunimit t mostrs. Mostrat mikrobiologjike dallojn nga mostrimet e tjera klinike. Mikroorganizmat
jan qenie t gjalla. Ato shumohen dhe vdesin shum shpejt. Nse ato shumohen ose vdesin gjat
mostrimit, transportit ose deponimit, mostra nuk do t jet m reprezentative pr procesin e smundjes
te pacienti i mostruar. Transporti i materialit prfshin intervalin kohor prej marrjes s mostrs e deri te
drgimi n laboratorin mikrobiologjik. Gjat transportit sht me rndsi t ruhet vitaliteti i
mikroorganizmave.
Rregullat themelore t transportit t mostrave:
1. Materiali i mostruar klinik duhet t transportohet menjher n laborator. Kufiri i preferuar i
transportit n laborator pr shumicn e mikroorganizmave sht 2 or;
2. Nse mostra nuk mund t transportohet shpejt n laborator, ather ndrmerren masa pr mbrojtjen
e saj deri n momentin e prpunimit n laborator. Preferohet q materiali menjher t mbillet n
terrenet ushqyese. Nse kjo nuk sht e mundur pr shkaqe t ndryshme, ather mostra duhet t
merret dhe t transportohet me terrene transportuese. Prmes terreneve transportuese pengohet
tharja e mikroorganizmave, mbahet pH neutrale si dhe ulet n minimum shumimi i tyre. Kto terrene
prmbajn bufer dhe sasi minimale t materieve ushqyese;
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
3/13
3. Kujdes t veant duhet kushtuar transportit t mostrave q prmbajn baktere t ndjeshme ndaj
faktorve t ambientit t jashtm (temperatura, pH, lagshtia). P.sh. Neisseria meningitidis,
Streptococcus pneumoniae, Neisseria gonorrhoeae, Haemophilus influenzae, jan t ndjeshm n
temperatura t ulta si dhe faktor t ambientit t jashtm; Shigella spp. sht e ndjeshme n ndryshim
t pH si dhe temperaturs. Mostrat q dyshohet se prmbajn kto mikroorganizma(lngu
trunoshpinor, mostrat gjenitale, mostrat e syrit, veshit t brendshm dhe fecesi) KURR nuk bn tvihen n frigorifer;
4. Disa baktere krkojn kushte specifike, si p.sh. bakteret obligative anaerobe q krkojn ambient pa
oksigjen. Materiali n t cilin dyshohet se ka baktere anaerobe duhet t shnohet n mnyr specifike,
sepse ka prioritet n transport si dhe n prpunim. Mostrat q dyshohet se prmbajn baktere
anaerobe kurr nuk bn t vihen n frigorifer;
5. Mostrat duhet t paketohen dhe t shnohen n mnyr adekuate. Me shnjimin e drejt t tyre
shmanget kontaminimi i materialit gjat transportit dhe infektimi i personelit. Epruvetn ose shishen me
material duhet mbyllur me tap t goms. Gjat transportit t gjat ena patjetr duhet t mbshtillet
me material q absorbon tretsirn n rast se ajo derdhet. Nse materiali drgohet me post, n kuti t
transportit duhet t shnohet n mnyr t theksuar me ngjyr t kuqe vrejtja Material infektiv, mos
e hap.
Rregullat themelore t mostrimit
1. Mostra duhet t jet reprezentative pr procesin aktiv t smundjes. Gjat mostrimit duhet t
shmanget kontaminimi me flor mikrobike normale.
2. Mostra duhet t merret n kohn e duhur. Njohja e patogjenezs s smundjeve ngjitse si dhe
manifestimeve klinike sipas stadeve t smundjes jan parakushte n prcaktimin e momentit optimal
t mostrimit. Te infeksionet lokale, mostra duhet t merret sa m par nga paraqitja e simptomeve t
para, nga vendi n t cilin paraqitet procesi infektiv. Te smundjet e gjeneralizuara q shoqrohen me
ethe, marrja e gjakut duhet br n momentin e mbrritjes s kulmit t temperaturs.
3. Sasia e materialit duhet t jet e mjaftueshme. Sasia e pakt e mostrs mund t jap rezultat t
rrejshm negativ. Sa m e madhe t jet sasia e mostrs, aq m t mdha jan gjasat pr izolimin e
shkaktarit t infeksionit. Shumica e infeksioneve akute shkojn me proces inflamator t vrullshm dhe
me sekret t bollshm. Ndrkaq, te infeksionet kronike si dhe tek ato t lehta sht m vshtir q t
sigurohet sasia e mjaftueshme e materialit.
4. Mostrimin duhet br me mjete sterile dhe nn masa rigoroze t asepss. Kjo rregull sht e
rndsishme pr tu mbrojtur si i smuri, ashtu edhe personi i cili merr mostrn. Mostra duhet t merret
me pajisje prkatse sterile dhe pa gjurm t dezinfektantve. Preferohet q ato t jen pr nj
prdorim.
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
4/13
5. Mostrimi preferohet para dhnies s antimikrobikve. Prdorimi i tyre mund t ndikoj n izolimin e
mikroorganizmave nga materiali klinik. Prandaj, preferohet q mostra t merret para prdorimit t tyre.
SHNJIMI
T gjitha mostrat duhet t shoqrohen me fletprcjellsen prkatse. N t duhet shnuar qart kto
t dhna:
emri e mbiemri i pacientit,
numri i protokolit,
mosha dhe gjinia e pacientit,
koha e mostrimit,
mjeku udhzues,
prshkrimi i sakt i llojit tmostrs dhe vendit ku sht marr,
diagnoza udhzuese klinike,
t dhnat pr terapin antimikrobike,
disa t dhna anamnestike pr ecurin e smundjes. .
RUAJTJA E MOSTRAVE
Analiza mikrobiologjike duhet t kryhet menjher e m s largu 24 or nga momenti i marrjes s
materialit, pa marr parasysh pranin e terrenit transportues. Nse mostrat nuk prpunohen mnjher
n laborator, ather ato mund t ruhen pr analiza t mvonshme. Varsisht nga lloji i terrenit
transportues dhe shkaktarit t dyshuar etiologjik, ekzistojn teknika t ndryshme t ruajtjes s
mostrave:
N temperatur + 4C (n frigorifer) urina, klbaza, tretsira perikardiale, aspirati bronkial, katetert,
pjest e indeve, serumi, fecesi, mostrat virale;
N temperatur 22-25C (n temperatur t dhoms) Tretsira sinoviale, bila, palca ashtrore,
strisho nazofaringeale, mostrat nga syri, trakti gjenital, veshi i brendshm, si dhe mostrat e dyshimta ninfeksione anaerobe dhe gonokoke;
N temperatur 37C (n termostat)lngu trunoshpinor dhe hemokulturat;
N temperatur - 20 C serumi pr teste serologjike ruhet nj jav, kurse n70 disa muaj. Mostrat
bakterore nuk bn t ruhen pr m shum se 24 or. Ndrkaq, mostrat pr hulumtime virologjike mund
t mbesin stabile n 4C pr 2-3 dit.
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
5/13
KRITERET PR REFUZIMIN E MOSTRAVE
N laborator mund t vijn mostra q nuk jan przgjedhur, marr apo transportuar me rregull.
Prpunimi dhe raportimi i rezultateve nga kto mostra mund t oj n diagnoz dhe terapi t
gabueshme. Prandaj, laboratoret duhet t prkufizojn kriteret pr refuzimin e mostrave klinike, t cilat
pastaj duhet tua prcjellin klinicistve dhe infermiereve. Kriteret e refuzimit t prpunimit t mostravekan pr qllim shmangien e rezultateve t gabuara laboratorike dhe mbrojtjen e puntorve
shndetsor nga rreziqet e infektimit n laborator. Disa kritere t prgjithshme pr refuzimin e
mostrave jan:
Mostra sht transportuar n temperatur joadekuate;
Mostra sht transportuar n terren joadekuat;
Koha e zgjatur e transportit n laborator;
Mostra nuk ka t dhna n fletprcjellse ose ka t dhna t gabuara;
Mostra sht derdhur nga kontejneri;
Kontejneri sht sjell i thyer;
Mostrae sjell me strisho sht thar;
Sasia e mostrs sht e pamjaftueshme pr analiz mikrobiologjike;
Mostrat duplikate t pashnuara. Parimisht, nse mostrimi nuk ka qen adekuat te mostrat q merren
me procedur joinvazive (p.sh. urina, klbaza, strishot e gryks), ather krkohet prsritja e
mostrimit. Njkohsisht, n raport prshkruhet shkaku i refuzimit apo prsritjes s mostrs. Nsemostrimi joadekuat sht marr nga pjest sterile dhe me procedura invazive kto mund t
prpunohen, por pas konsultimit me klinicistin, duke dhn vrejtje n raportin e ekzaminimit
mikrobiologjik.
MBROJTJA DHE SIGURIA N PUN
T gjitha mostrat q vijn n laborator duhet t konsiderohen se bartin potencialisht mikroorganizma
infektiv. Punonjsit laboratorik jan t krcnuar nga infeksionet profesionale q merren gjat puns
n laborator. Prandaj, sht e domosdoshme q me to t manipulohet nn masa t prgjithshme t
parandalimit t infeksionit. Laboratoret mikrobiologjike duhet t ken programe t veanta pr
mbrojtjen e puntorve shndetsor, n t cilat prfshihen dizajni laboratorik, pajisjet personale
mbrojtse dhe mjetet sterile t puns.
Rregullat e mbrojtjes n pun:
Prpunimi i mostrave t bhet nn masa t prgjithshme t parandalimit t infeksionit, duke prdorur
dorzat, mantelat, maskat, mbrojtset pr syza etj;
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
6/13
Mostrat me rrezik t lart duhet t prpunohen n kabinetin e siguris;
Mostrat e tilla duhet ti shoqroj fletprcjellsja e shnuar n mnyr adekuate me ngjyr t kuqe.
Shnjimin duhet vn edhe n kutit speciale me t cilat barten kto mostra;
Pas kryerjes s puns t largohen mjetet mbrojtse t prdoruara gjat puns dhe t pastrohen duart
me uj dhe dezinfektant.
PRPARSIA E MOSTRAVE
N mexhaminim e mostrave, laboratoret dhe pikat mostruese duhet t prcaktojn mostrat q kan
prparsi n prpunim. Sipas radhs s prparsis dallojm: Mostrat urgjente - merren n rastet e
infeksioneve q krcnojn jetn e pacientit. Kto infeksione krkojn t dhna paraprake diagnostike
brenda 30 minutash deri 1 ore. N kt grup bjn pjes kto mostra: gjaku, lngu trunoshpinor, aspirati
transtrakeal, mostrat e syrit (te endoftalmiti), lngu perikardial, lngu amniotik, lngu sinovial; si dhe
mostrat kirurgjike dhe ato t traktit t poshtm respirator q vijn nga Njsit e Mjekimit Intenziv.
Mostrat rutinore - merren te pacientt q nuk ndodhen n rrezik pr jet. N kt grup bjn pjes
strishot e fytit, lngu pleural, mostrat nga djegiet, mostrat e syrit, urina, mostrat gjenitale, mostrat
kirurgjike dhe lngu peritoneal.
MOSTRIMI I KLBAZS
Tek infeksionet bakterore t traktit t poshtm zakonisht ka sasi t madhe t klbazs purulente dhe
mukoide. Kjo nuk ndodh tek infeksionet n t cilat nuk ka sekret t mjaftueshm pr mostrim. Sasia
minimale e pranueshme e klbazs sht 2 ml pr baktere, 3-5 ml pr fungje dhe parazit dhe 5-10 ml
pr mikobaktere. Mostrat e klbazs rrall merren te fmijt. Te fmijt q nuk mund t japin klbaz
preferohet aspirati i trakes, kurse shpesh pr orientim mund t merren edhe strishoja e nazofaringut, e
gryks dhe lavazha e lukthit. Klbaza nuk sht mostra m e prshtatshme pr diagnozn e pneumonis
bakterore. M shum rekomandohen hemokultura, mostrat nga lavazha ose aspiratet transtrakeale.
Mostrat cilsore zakonisht prmbajn sasi t konsiderueshme t leukociteve polimorfonukleare.
Mostrat me mbizotrim t qelizave epiteliale zakonisht jan t kontaminuara me flor orofaringeale.
Pacientit duhet dhn instruksione t qarta pr mostrim. Pr diagnozn e infeksioneve bakterore t
traktit t poshtm mjafton nj mostr sputumi. Pr diagnozn e TB ose infeksioneve fungale t
mushkrive duhet dhn 3 mostra t sputumit. Hulumtimi anaerob i sputumit nuk preferohet.. Pr
diagnoz t TB t mushkrive m s miri sht q t merret klbaza e mngjesit (sepse gjat nats sht
mbledhur sasi m e madhe e materialit dhe baktereve n trakt respirator). Goja paraprakisht duhet t
shprlahet me uj t vakt (pr t mos u kontaminuar sputumi me flor normale bakteriologjike). Nga i
njejti i smur duhet t merret edhe strishoja e fytit pr tu krahasuar me rezultatet e sputumit. Te
foshnjat dhe te fmijt t cilt nuk ekspektorojn, n vend t sputumit merret lavazha e lukthit ose
vetm strishoja e fytit.
Metodologjia
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
7/13
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
8/13
S pakuduhet dorzuar 1 gram material. Fecesi mblidhet n ent speciale t pastra dhe t thata, t
cilat n pjesn e brendshme e kan lugn pr marrjen e mostrs;
Mostra nuk guxon t jet e przier me urin, uj apo letr toaleti;
Pacientin duhet udhzuar q t defekoj n en t veant prej nga merr nj pjes n enn speciale
pr mostrim;
Pjest m t rndsishme pr mostrim jan pjest patologjike-mukusi, gjaku, qelbi apo pjesa e lngt
e jashtqitjes;
Pastaj vihet kapaku dhe pacienti i pastron duart mir;
Procedura prsritet tri dit rresht;
Koprokulturat rutine nuk bhen te pacientt q jan shtrir n spital m shum se 3 dit;
Ekzaminimi direkt duhet br pr t konstatuar pranin e gjakut okult ose mukusit;
Prania e leukociteve sht sugjestive pr infeksion invaziv.
BRONKOSKOPIA
N mostrimin prmes bronkoskopis bjn pjes:
Mostrimi bronkial me fur - bhet duke e hequr majn e furs me t ciln sht marr materiali dhe
duke vn at n terren t lngt transportues (tretje fiziologjike ose tretje t Rintgerit).
Lavazha bronkoalveolare - lngu shprlars vihet n epruveta sterile (sasia minimale 1 ml) dhe
transportohet menjher n laborator.
Biopsia transbronkiale e mushkrive - copzat e indeve t marra me biopsi vihen n nj epruvet q
prmban 1-2 ml tretje fiziologjike. Materiali menjher drgohet n laborator. Kjo metod preferohet
sidomos te diagnoza e mikozave sistemike. N fletprcjellse t shnohen t dhnat pr t smurin
dhe diagnozn klinike. Nse mostra nuk transportohet menjher n laborator, ather ajo mund t
ruhet n frigorifer. Prej metodave t prshkruara prparsi i jepet mostrimit prmes furs, sepse
lavazha bronkoalveolare shkakton hollimin e materialit. Problemi m i madh n zbatimin ebronkoskopis n diagnostikn mikrobiologjike sht pengimi i baktereve nga tretja e anestetikut, sepse
afr 90% e mostrave prmbajn anestetik q ndikojn drejtprdrejt n cilsin e mostrs.
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
9/13
ASPIRATI TRAKEAL
Metodologjia
Mostra merret prmes trakeostoms apo tubs endotrakeale;
Kateteri ngadal dhe me kujdes t futet prmes vrims n trake;
T aspirohet afr 20 ml material nga trakea duke prdorur shiring apo nj pajisje thithse;
T vihet aspirati n nj en sterile;
T shnohen t dhnat e nevojshme n fletprcjellse;
Mostra NUK bn t vihet n frigorifer. Aspiratet prmes tubave endotrakele prbjn problem n
mostrim, sepse kateteri duhet t kaloj npr mjedise me flor normale bakterore gj q vshtirson
interpretimin e rezultateve. Pasi q trakeostoma shum shpejt kolonizohet me baktere gram negative,
prania e ktyre mikroorganizmave mund t jet diskutabile n etiologjin e pneumonis.
KULTURAT E GJAKUT (HEMOKULTURAT) Kultivimi i gjakut ka pr qllim zbulimin dhe identifikimin e
baktereve dhe mikroorganizmave t tjer kultivabil. Prania e mikroorganizmave t till n gjak quhetbakteremi apo fungemi dhe zakonisht ka karakter patogjen. Te personat e shndosh, gjaku zakonisht
sht steril. Bakteremia kalimtare shpesh paraqitet pas nxjerrjes s dhmbit dhe intervenimeve t vogla
kirurgjikale n mukozat e kontaminuara, pas bronkoskopis dhe pas kateterizimit uretral, por ajo
zakonisht trhiqet spontanisht-pas fagocitozs s baktereve n mlqi dhe shpnetk. Kontaminimi i
kulturave t gjakut me flor normale ndodh m s shpeshti gjat gabimeve q bhen n mostrim.
Prandaj teknika e drejt sht qensore n diagnozn e infeksioneve.
Te endokarditet, tifoja abdominale, bruceloza dhe infeksione t tjera t pakontrolluara bakteremiasht
e vazhdueshme, prandaj koha e mostrimit nuk ka fort rndsi. Kurse, te infeksionet e tjera bakteremia
sht e herpashershme dhe ajo zakonisht pasohet pas nj kohe t caktuar me ethe.
Indikacionet e marrjes s gjakut pr kultur jan:
gjendjet klinike q sugjerojn pranin e mikroorganizmave n qarkullim t gjakut: ethet, rrqethjet,
takikardia dhe takipnea
ethet dhe hipotensioni q nuk mund t sqarohen me shkaqe joinfektive;
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
10/13
ethet e shoqruara me neutropeni;
n munges t etheve, te pacientt me infeksione lokale, pamjaftueshmri renale, leukocitoz t
pashpjegueshme;
rregullimet pulmonale, renale e hepatike te pacientt e imunokomprometuar;
jostabiliteti i pashpjegueshm hemodinamik.
Prpunimi i mostrave t gjakut pr hemokultur bhet n flakone dhe aparate t posame. N vendin
ton n praktikn e prditshme klinike prdoren aparatet e tipit BacTec. Flakonet BacT/ALERT jan t
gatshm pr prdorim. Ato duhet t ruhen n temperatur dhome (15-30C) larg nga rrezet direkte t
diellit. Flakoni duhet t qndroj n temperatur dhome pr disa or para se t prdoret. Pr marrjen
korrekte t mostrs duhet br dezinfektimi adekuat i lkurs, n mnyr q t zvoglohet incidenca e
kontaminimit. Sasi e gjakut pr mostrim te fmijt sht 1-10 ml, kurse te t rriturit 10-20 ml.
Metodologjia
T shnohen n do flakon t dhnat pr pacientin, i cili testohet. Shnimet duhet t shkruhen n
vendin e caktuar t etikets s flakonit;
T largohet kapaku plastik nga flakoni-kultura dhe pastaj dezinfektohet mbyllsja e goms me alkool
(70%);
T merret mostra q duhet t testohet nga pacienti (rekomandohet 10 ml pr flakon) dhe inokulohet
n flakon-kultur. Etiketa e flakonit sht e shnuar-vijzuar n do 5 ml n mnyr q t merret mostra
adekuate;
Mostra transportohet MENJHER n laborator. Pastaj, ajo duhet t futet menjher n inkubator;
Gjat mostrimit gjithmon t mbahen dorza laboratorike
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
11/13
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
12/13
-
8/10/2019 Vizite ne Laborator , analizat dhe procedurat laboratorike
13/13