vyswki kw gorv aor kwlsw p

56
gu rmiq zwn Y l 2012 1 iv†wX-sU cI vˆw~ 5 A<k 8 A¤Yl 2012 Pon: 0183-2553956-60, PY#s: 0183-2553919 e-mail : [email protected] website : www.sgpc.net c<dw Byjny kw pqw sicv, Dwm~ pRcwr kmytI (iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI) ‰I Am÷qsr-143006 mwisk < siqgur pRswid ] > > gur igAwn A<jn scu nyZI pweAw ] A<qir cwnxwu AigAwnu A<Dwy{ gvweAw ] E#sty<Swn n<br ivqrxw ivBwg 303 s<pwdkIX ivBwg 304 cyq-vYSwwK, s<vq` nwnkSwwhI 544 s<pwdk : ismrjIq is<G Em. E., Em. Em. sI. shwXk s<pwdk : jgjIq is<G Em. Em. sI. c<dw vwi†w~k (dySw) 10 {pXy AwjIvn (dySw) 100 {pXy vwi†w~k (ivdySw) 250 {pXy pRiq kwpI 3 {pXy gurbwxwI ivcwr 2 s<pwdkIX 3 BwrqIX jnswDwwrxw ky nwXk ‰I gu{ goib<d is<G jI 6 -fW. suDww ijqy<dR ‰I gu{ A<gd dyv jI kI bwxwI my< . . . 5 -fW. k÷†xw Bwvuk mwnv jIvn-mUØXo< ky s<r@wk : SwyKæ PrId jI 12 -fW. inm~l kOiSwk Kwlsw p<Qw kI swjnw : Ek kirSmw . . . 16 -fW. jgjIq kOr e<klwbI vYswKI 20 -fW. Avqwr is<G Kwlsw kw inmw~xw-áQwl : ‰I An<dpur swihb 24 -fW. suDww ijqyNdR AwcwX~ hjæwrI pRswd iªvydI ky inb<Dw . . . 27 -fW. gurmIq is<G gurmiq s<gIq kw Eyiqhwisk pirpRy@X 33 -fW. pRym mÇCwl mn myry! qum adws mq ho (kivqw) 36 -‰I pRSww<q AgRvwl nwnk swic rqy ibsmwdI . . . 37 -fW. nrySw Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' 39 -‰I cNdR SwyKr 'A#s BwrqI ‰I hirm<dr swihb my< rwg 'bs<q' kI mXw~dw 42 -s. ibŸmjIq is<G gurbwxwI ic<qnDwwrw : 57 44 -fW. mnjIq kOr dSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv : 51 50 -fW. rwjy<dR is<G 'swihl' sÇcw e<swn (kivqw) 51 -‰I pRSww<q AgRvwl s<q-ispwhI (kivqw) 52 -‰I surjIq duKI svo~Ám sc (kivqw) 53 ávq<Zqw ? (kivqw) -fW. kSwmIr is<G 'nUr' Kbrnwmw 54

Upload: ngoanh

Post on 21-Mar-2018

227 views

Category:

Documents


6 download

TRANSCRIPT

Page 1: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20121

iv†wX-sUcI

vˆw~ 5 A<k 8 A¤Yl 2012

Pon: 0183-2553956-60, PY#s: 0183-2553919

e-mail : [email protected]

website : www.sgpc.net

c<dw Byjny kw pqwsicv, Dwm~ pRcwr kmytI(iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI)

‰I Am÷qsr-143006

mwisk

< siqgur pRswid ]> >gur igAwn A<jn scu nyZI pweAw ]A<qir cwnxwu AigAwnu A<Dwy{ gvweAw ]

E#sty<Swn n<brivqrxw ivBwg 303 s<pwdkIX ivBwg 304

cyq-vYSwwK, s<vq` nwnkSwwhI 544

s<pwdk : ismrjIq is<G Em. E., Em. Em. sI.shwXk s<pwdk : jgjIq is<G Em. Em. sI.

c<dwvwi†w~k (dySw) 10 {pXyAwjIvn (dySw) 100 {pXyvwi†w~k (ivdySw) 250 {pXypRiq kwpI 3 {pXy

gurbwxwI ivcwr 2s<pwdkIX 3

BwrqIX jnswDwwrxw ky nwXk ‰I gu{ goib<d is<G jI 6-fW. suDww ijqy<dR

‰I gu{ A<gd dyv jI kI bwxwI my< . . . 5-fW. k÷†xw Bwvuk

mwnv jIvn-mUØXo< ky s<r@wk : SwyKæ PrId jI 12-fW. inm~l kOiSwk

Kwlsw p<Qw kI swjnw : Ek kirSmw . . . 16-fW. jgjIq kOr

e<klwbI vYswKI 20-fW. Avqwr is<G

Kwlsw kw inmw~xw-áQwl : ‰I An<dpur swihb 24-fW. suDww ijqyNdR

AwcwX~ hjæwrI pRswd iªvydI ky inb<Dw . . . 27

-fW. gurmIq is<Ggurmiq s<gIq kw Eyiqhwisk pirpRy@X 33

-fW. pRym mÇCwlmn myry! qum adws mq ho (kivqw) 36

-‰I pRSww<q AgRvwlnwnk swic rqy ibsmwdI . . . 37

-fW. nrySwBwe~ n<d lwl jI 'goXw' 39

-‰I cNdR SwyKr 'A#s BwrqI‰I hirm<dr swihb my< rwg 'bs<q' kI mXw~dw 42

-s. ibŸmjIq is<GgurbwxwI ic<qnDwwrw : 57 44

-fW. mnjIq kOrdSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv : 51 50

-fW. rwjy<dR is<G 'swihl'sÇcw e<swn (kivqw) 51

-‰I pRSww<q AgRvwls<q-ispwhI (kivqw) 52

-‰I surjIq duKIsvo~Ám sc (kivqw) 53

ávq<Zqw ? (kivqw)-fW. kSwmIr is<G 'nUr'

Kbrnwmw 54

Page 2: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20122

gurbwxwI ivcwrKwxww pIxww hsxww saxww ivsir geAw hY mrxww ]Ksmu ivswir KuAwrI kInI iDwRgu jIvxwu nhI rhxww ]1]pRwxwI Eko nwmu iDwAwvhu ] ApnI piq syqI Gir jwvhu ]1]rhwa]quDwno syvih quJu ikAw dyvih mw<gih lyvih rhih nhI ]qU dwqw jIAw sBnw kw jIAw A<dir jIa quhI ]2]gurmuiK iDwAwvih is A<imRqu pwvih sye~ sUcy hohI ]Aihinis nwmu jphu ry pRwxwI mYly hCy hohI ]3]jyhI {iq kweAw suKu qyhw qyho jyhI dyhI ]nwnk {iq suhwvI swe~ ibnu nwvY {iq kyhI ]4] (pNnw 1254)

mlwr rwg my< aÇcirq apro#q Swbd my< ‰I gu{ nwnk dyv jI nwm-ismrn kI mihmwkw bKwn krqy huE pwvn Prmwn krqy hY< ik jNm lyny ky bwd mwZ Kwny, pIny, h<sny,sony my< hI jIv Apnw jIvn gujwr dyqw hY[ jIv jIvn ko áQwwe~ smJkr m÷ËXu ko BUljwqw hY[ Xh sËX hY ik ijsy m÷ËXu Xwd nhI< rhqI asy prmwËmw BI Xwd nhI< rhqw[ Ksm(pRBu) ko Bulwkr jIv Apnw jIvn $vwr kr lyqw hY, asky pØly my< hmySww $vwrI hI pVqIhY[ pRBu ko BUl jwny sy jIv kw jIvn iksI kwm kw nhI<, in<dnIX hY[ gu{ jI jæor dykrkhqy h<Y ik hy pRwxwI! Ek hI nwm (pRBu kw) ismrn kr AOr pRBu kw nwm-ismrn krqyhuE eÈjq sihq pRBu-Gr (dr) my< jw[ jo pRBu kw nwm-ismrn krqy hY< aNhy< Xh smJ AwjwqI hY ik dyny vwlw Ek prmwËmw hI hY, esilE vy sdw (prmwËmw sy nwm-dwn) mw<gqyhI rhqy h<Y AOr Xh (nwm-dwn) mw<gny sy vy cUkqy nhI<[ hy pRBu! qU hI sb jIvo< kw dwqwhY AOr sb jIvo< my< Ek qU hI invws krqw hY[ gu{ jI Awgy Prmwn krqy hY< ik gurmuKpRwxwI hI pRBu kw nwm-ismrn krqy hY<, vhI pRBu kw nwm-Am÷q hwisl krqy hY< AOr vhI sÇcyjIvn vwly bnqy hY<[ hy pRwxwI! idn-rwq pRBu kw nwm-ismrn ikXw kr, #Xo<ik nwm-ismrnªwrw bury Awcrxw vwly e<swn BI AÇCy bn jwqy hY<[

gurmuKo< ny mwnv-jIvn ky ilE do ƒquE< mwnI hY<-- Ek, pRBu-nwm-ismrn vwlI ƒquqQww dUsrI, ibnw pRBu-nwm-ismrn vwlI ƒqu[ esI s<dB~ my< ijŸ krqyy huE gu{ jI kQwnkrqy hY< ik ijs ƒqu my< jIv rhqw hY asky SwrIr ko vYsw hI suK imlqw hY AOr askwSwrIr BI vYsw hI ho jwqw hY AQww~q` Xid jIv pRBu-nwm-ismrn vwlI (ƒqu kI) AváQww my<jIqw hY qo asy suK imlqy hY<; Xid ibnw pRBu-nwm-ismrn vwlI (ƒqu kI) AváQww my< rhqwhY qo asy duKo< kw swmnw krnw pVqw hY[ Swbd kI A<iqm p<i#q my< gu{ jI kw PrmwnhY ik pRBu-nwm-ismrn vwlI ƒqu hI AÇCI hY, esky ivprIq koe~ BI ƒqu Aw jwE askwjIv ky jIvn my< koe~ pRBwv nhI< rhqw hY[ gu{ jI ky khny sy qwËpX~ hY ik mnu†X koApny jIvn my< pRBu-nwm-ismrn krqy huE sdw esI AváQww my< bny rhnw cwihE[

Page 3: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20123

123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901

s<pwdkIX vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p<Qw kw Biv†X

vYswKI BwrqvwisXo< kw sidXo< purwnw ËXOhwr hY[ irvwXq hY ik es idn ÛXws ƒi†w nycwro< vydo< ko sMpUxw~ krky phlI bwr enkw pwT krky Bog fwlw Qww[ Xh BI irvwXq hY ikes idn rwjw jnk ny Xz krky A†twvŸ sy bR³-zwn kI pRwiÎq kI QwI[ Xh ËXOhwr ibŸmIs<vq ky vYswK mhIny kI s<Ÿw<iq ko mnwXw jwqw hY[ Xh mOsmI ËXOhwr hY[ sdI~ ky bwd mOsmmy< bdlwv Awny ky kwrxw Xh mnu†X-mn my< nXw aØlws pYdw krqw hY[ v÷@wo< ky inkly nXypÁy pRk÷iq my< joSw Br dyqy hY<[ ikswn ApnI p#kI Psl ko dyKkr Awn<idq ho jwqw hY[nXI Psl kI Awmd hr vg~ ko ApnI AwiQw~k KuSwhwlI kw s<dySw dy rhI hoqI hY[ es qrhvYswKI mwnv-AwiQw~kqw qQww KuSwhwlI sy juVw ivSwy†w idvs hY[

p<jwb ky SwUrvIro< ªwrw Xh Apny Biv†X ky ilE XojnwXy< qYXwr krny vwlw idvs hY[ p<jwbISwu} sy hI es idn Apny iniScq ikE ivSwy†w áQwwn pr ektTy hokr nwm-ismrn krqy qQwwBiv†X ky ilE XojnwXy< qYXwr krqy AwE pRqIq hoqy hY<[

vYswKI kw idvs is#Ko< ky ilE bVw ivSwy†w hY[ phly pwqSwwh swihb ‰I gu{ nwnk dyvjI ny smUcI mwnvqw ko jbR-juØm kw ftkr mukwblw krny kI pRyrxww dI[ gu{ swihb nyjwibr qQww cwlwk logo< ky hwQwo< lUt kw iSwkwr ho rhy Boly-Bwly logo< ko scyq ikXw; iáZXo<Ev< dby-kucly logo< ko Apny AiáqËv kw Ehsws krvwny kw Ÿw<iqkwrI kwm ikXw[ es kwX~ky ilE gu{ swihbwn ny amR Br kiTn s<G†w~ ikXw[ vYswKI ky idvs ko mnwny ky ilE sbsyphly is#Ko< ko ‰I gu{ Amrdws jI ny pRyrxww dI[ gu{ jI ny Bwe~ pwro julkw ko vYswKIkw pv~ mnwny kw hu#m krky s<gq ko ektTw ikXw[ vYswKI ky Avsr pr EkiZq hue~ s<gqko swry km~kw<f CoVkr Akwl purK kw nwm-ismrn krny, hwQwo< sy ikrq (‰m) krny qQwwbw<t kr Ckny ky is©w<q pr ftkr phrw dyny kI pRyrxww kI[

CTy pwqSwwh ‰I gu{ hirgoib<d swihb ny is#Ko< ko SwáZDwwrI hony kI pRyrxww kI[ hwikm,jo jwilmo< kw }p Dwwrxw kr gE Qwy, ansy r@ww ky ilE SwáZo< kI hI jæ}rq QwI[ s<gq gu{ky Aot-Awsry my< biFæXw SwáZ Ev< GoVy lykr phu<cny lgI[ sc pr mr-imtny vwly SwUrvIro<kI qYXwirXw< dyK-sunkr pwipXo< ky ²dX kw<pny lgy[ dsvy< pwqSwwh swihb ‰I gu{ goib<d is<GjI ny esI pr<prw ko Awgy bFæwqy huE vYswKI vwly idn SwáZo< ko Dwwrxw krnw is#KI kw j}rIA<g bnw idXw[ gu{ jI ny Bry dIvwn my< sy pw<c isro< kI mw<g kI[ ibnw iksI jwq-pwq,‚<c-nIc ky Byd sy pw<c isr pySw huE[ en pw<c mrjIvVo< sy Kwlsw p<Qw kw jNm huAw johryk bVI sy bVI musIbq ky Awgy CwqI qwnkr KVw ho skqw hY[ gu{ swihbwn sy pRwÎq iSw@wwqQww hk-sc ky ilE mr-imtny kI pRyrxww ky kwrxw Kwlsw p<Qw ny bVI sy bVI kubw~nI dI[gu{ swihb ny es p<Qw my< Swwiml hokr Apnw srv<Sw vwr idXw[ Kwlsw p<Qw e<klwbI giqiviDwXo<kw Swwh-svwr is© huAw[ esny BwrqIX smwj ky gly pVI sidXo< purwnI gulwmI kI j<jæIry<aqwr Py<kI[

Page 4: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20124

vYswKI qQww dIpwvlI (b<dI CoV idvs) Kwlsy kI ekZqw ky do mhwn idvs bn gE[en idvso< pr Kwlsw p<Qw ApnI kI hue~ BUlo< qQww Awny vwly smX pr Ahm ivcwr krqwAOr AwpsI BydBwv Bulw dyqw[ 1733 e~. kI vYswKI ko jækrIXw Kæwn ny Kwlsy kI cFæq kyAwgy Gutny tykqy huE gu{ p<Qw ko nvwbI kI pySwkSw kI, ijsko Kwlsw p<Qw ny Ahm ivcwrkrky kbUl ikXw Qww[ 1747 e~. my< vYswKI ky idvs pr EkiZq Kwlsw p<Qw ny rwmrOxwI kIkÇcI gFæI bnwny ky ilE shmiq pRkt kI QwI[ Xh gFæI is#Ko< ky ilE ke~ bwr pnwh kwáQwwn is© hue~[ 1748 e~. my< p<Qw Kwlsw nwm kI jËQwyb<dI BI vYswKI ky idvs pr hI qYXwrkI ge~[ Xh jËQwyb<dI ApnI bhwdurI sy jwilmo< ko soDwqI hue~ is#K rwÈX kI áQwwpnw hyqu bul<idXo<qk jw phu<cI[

A<gyRjI rwÈX p<jwibXo< ky ilE iPr sy s<G†w~ kw kwrxw bnw[ A<gyRjo< ko Bwrq kI DwrqIsy aKwVny ky ilE pun: 1919 e~. kI vYswKI ko jilXw< vwlw bwg my< jlsw ikXw gXw[ inhËQwyp<jwibXo< pr A<gyRj jnrl AofvwXr ny goilXo< kI v†ww~ kr dI[ hjæwro< log Swhwdq pRwÎq krgE[ es Gtnw sy pRBwivq hokr Apny dySw ky ilE mr-imtny vwly dySw-B#qo< ny hiQwXwr aTwilE qQww SwhIidXw< pRwÎq kI<[ enky joSw ny A<gRyjo< ko Bwrq CoV jwny ky ilE mjæbUr kridXw[

gu{-f<m (dyhDwwrI gu{-pUjw) kI AwV my< apdRvI nklI inr<kwirXo< ny Kwlsw p<Qw ko cunOqIdyny ky ilE vYswKI kw idvs hI cunw[ eNho<ny 1978 e~. kI vYswKI ko ‰I Am÷qsr my< 13is<G SwhId kr idE[ is<Go< ky joSw ny Eysy qËvo< ko imÆI my< imlw idXw qwik Awgy sy EysI hrkqy<krny kI koe~ ihMmq n kry[ p<Qw my< PUt fwlny vwlo< kI swijSwy< DwrI-Dwrwe~ rh ge~<[

1999 e~. my< Kwlsw p<Qw kw 300 v†wI~X s÷jnw idvs ‰I An<dpur swihb kI DwrqI prvYswKI vwly idn mnwXw gXw[ es Avsr pr 'is#K ivrwsqI s<gRhwlX' bnwny kI Xojnw bnwe~ge~[ Xh AjUbw ipCly v†w~ 2011 e~. my< qYXwr hokr s<gq ko smip~q ho cukw hY, jo dySw-ivdySwkI s<gq ko Kwlsw p<Qw kI cFædI klw ko dSww~qw rhygw[

Awj hmy< vYswKI ky idvs pr AwËmivSly†wxw krny kI j}rq hY; nXI XojnwXy< bnwny kIj}rq hY[ hmny ApnI ivcwrDwwrw kw ivSv áqr pr pRcwr krnw hY, p<Qw-ivroiDwXo< ªwrw pRiqidnbnwe~ jw rhI swijSwo< kw mukwblw krnw hY, Apny Alg áv}p ky AiáqËv ko kwXm rKnwhY; hmny Apny aÇc áqr ky PlsPy qQww ‰I gu{ gR<Qw swihb jI kI bwxwI kI syvw-s<Bwl kypRiq ho rhy hmlo< kw mukwblw krnw hY; gurbwxwI ky mnmjæI~ ky AQw~ krky dyhDwwrI gu{-f<mkw pRcwr krny vwlo< ky iv{© lwmb<d honw hY[ en smáXwAo< kw hl FU<Fny ky ilE Kwlswp<Qw ko isr joVkr bYTnw hI pVygw; hmy< Apny AmIr sÒXwcwr qQww PælsPy pr ftkr phrwdyny ky ilE pUv~gwmI XojnwXy< bnwnI hI pVy<gI[ esky ilE hmy< ‰I gu{ gR<Qw swihb sy idSww-indy~Sw lykr, Biv†X my< nSwo< mwdw-BRUxw hËXw, piqqqw qQww BR†twcwr Awid ky Kwiqmy ky ilE gurmiqky Anuswr lwmb<d honw pVygw[

Page 5: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20125

‰I gu{ A<gd dyv jI kI bwxwI my< pRBu kI AvDwwrxww Ev< s<kØp-fW. k÷†xw Bwvuk*

p<jwb my< ds is#K gu{ swihbwn kIpr<prw my< pRQwm gu{ ‰I gu{ nwnk dyv jIky sv~pRQwm iSw†X ‰I gu{ A<gd dyv jI hI Qwy,ijnky mUl nwm Bwe~ lihxww ko gu{ jI ny'A<gd dyv' my< bdl kr anky pRiq Apny ApwrpRym AOr ányh-Bwv pr Ek Aimt muhr lgwdI QwI, mwno vy aNhy< Apnw A<g-}p hI mwnqyQwy[ is#K Dwm~ ko áQwwXI qOr pr bnwErKny ky ilE gu{ jI ny Apny esI pRmuKiSw†X Bwe~ lihxww jI ko ApnI ÈXoiq dykrankw nwm ‰I gu{ A<gd dyv rKw[ esGtnw kw vxw~n krqy huE gu{-Gr ky kIq~nkwrBwe~ sÁw-Bwe~ blv<f jI ‰I gu{ gR<Qw swihbmy< Prmwn krqy hY< :lhxwy dI Pyrwe~Ey nwnkw dohI KtIEy ]joiq Aohw jugiq swe sih kweAw Pyir pltIEy]

(pNnw 966)Bwe~ gurdws jI BI Apny ªwrw ricq

Ek vwr my< Xh ilKqy hY< :gu{ A<gdu gu{ A<gu qy A<imRq ibrKu A<imRq PlPilAw[joqI joiq jgweIAnu dIvy qy ija dIvw bilAw[

(vwr 24:8)‰I gu{ nwnk dyv jI ky ÈXoiq-joq

smwny ky pScwq` guirAwe~ pRwÎq krny ky bwd‰I gu{ A<gd dyv jI KfUr swihb Aw gE[Ab KfUr swihb is#K-Dwm~ kw Ek pRmuK ky<dRbn gXw[ KfUr swihb rhqy huE ‰I gu{ A<gd

dyv jI ny 'gu{ nwnk imSwn' kI áQwwpnw kIqQww Dwm~ ky ivkws ky ilE pRmuK XogdwnidXw[ aNho<ny gu{ nwnk swihb ky bqwE gEpRmuK AwdSwo~< ko iniScqqw AOr ivSwy†wqwpRdwn kI[ (ipR<sIpl qyjw is<G-fW. g<fw is<G,'is#K eiqhws', Anu. Bgq is<G, pNnw 18)

‰I gu{ A<gd dyv jI ky ilE ApnyjIvn my< is#K Dwm~ ko ivSwy†w }p syAwËminB~r bnwnw Ek pRmuK l@X Qww[ essyBwv Xh hY ik is#K Dwm~ my< pRvySw kr rhyis#Ko< ko purwny s<ákwro< sy mui#q idlwkraNhy< is#KI my< pirp#v krnw[ dUsrw, is#KDwm~ my< pRvySw kr rhy is#Ko< ko pirp#v krnyky ilE aNho<ny voy smáq Xogdwn ikXw, joik smkwlIn Dwmo~< my< inËXpRiq ky jIvn kIAwvSXkqwE< pUrI krny ky ilE AwvSXk AOraplÑDw Qww, qwik is#Ko< ko sMpUxw~ jIvnjIny ky ilE mu$X AwDwwr Apny ipRX is#KDwm~ my< hI pRwÎq ho sky[ X´ip pUvo~#q sbAwdSwo~< ky bIj ‰I gu{ nwnk dyv jI ny hIboE Qwy, qQwwip en bIjo< ko ivkisq krny kyilE ABI bhuq kuC ikXw jwnw Swy†w Qww[ enAwdSwo~< kI pUiq~ ky ilE ‰I gu{ nwnk dyv jIkI hI ÈXoiq ‰I gu{ A<gd dyv jI ky }p my<s<swr my< pRkt hue~ QwI[

gu{ swihb ky smX my< sv~Z XoigXo<,jiqXo<, sNXwisXo<, ‰mxwo<, bRw³xwo< Awid kw hIbolbwlw Qww[ Bwrq my< jo sbsy AiDwk pRBwv

*mkwn n<. 261, glI n<. 6, juJwr ngr, pitXwlw-147003, mo. 98151-65210

Page 6: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20126

dyKny ko iml rhw Qww, asmy< vxw~-ÛXváQww,vYrw^X, Xz, bil Awid ih<dU Dwm~ kI jIvn-SwYlI ky swQw-swQw bhuq-sI eslwmI Dwwim~kiŸXwE< BI dyKny my< Aw rhI QwI<[ en sBI nyBwrq my< Awny vwly pRËXyk Dwm~ ky swQw-swQwpRËXyk ÛXi#q ko BI pRBwivq ikXw[ sUiPXo< my<s<gIq AOr kæbR-pUjw esI pRBwv ky hI pRmwxwmwny jw skqy hY<[ is#K Dwm~ my< pRvySw ky ilEqËkwlIn pRcilq AnwvSXk iviBNn rámo<AOr rIiq-irvwjo< sy is#Ko< ko dUr rKnwAËX<q AwvSXk Qww[ ‰I gu{ nwnk dyv jIny Apny jIvn-kwl my< en rámo< kw nkyvl in†wyDw hI ikXw, biØk enko n ApnwnyvwlI Ek iblkul nXI is#K jIvn-SwYlI BIAwr<B kI[ ‰I gu{ nwnk dyv jI ky pScwq`gurgd`dI pr SwoBwXmwn ‰I gu{ A<gd dyv jIny BI an sBI rámo< sy prhyjæ krny kwapdySw logo< ko ikXw, ijnkI mnwhI phlygu{dyv ny kI QwI[

‰I gu{ A<gd dyv jI ny qËkwlInsmwj my< Xh AnuBv ikXw ik ÛXi#q kyjIvn kw Ek AiBNn A<g hony ky kwrxw Dwm~kw sb khI< pr bhuq hI du{pXog ho rhw hY[smwj cwr vxwo~< my< ivBwijq huAw hY AOrpRËXyk vxw~ sy sMb<iDwq logo< ny Apnw Alg-Alg Dwm~ iniScq ikXw huAw hY[ ‰I gu{A<gd dyv jI ny smJwXw ik smUcy s<swr kylogo< kw kyvl Ek hI Dwm~ prmwËmw ko pwnwhY AOr jo esI Ek mwg~ pr clqw hY, kyvlvhI sÇcw DwmI~ hoqw hY[ gu{ jI ny esI s<dB~my< PrmwXw hY:jog sbd< igAwn sbd< byd sbd< bRwhmxwh ]KZI sbd< sUr sbd< sUdR sbd< prw iŸqh ]

srb sbd< Ek sbd< jy ko jwxwY Bya ]nwnku qw kw dwsu hY soe~ inr<jn dya ]

(pNnw 469)is#K gu{Ao< kw pUrw jIvn hmy< kuC-

n-kuC apXogI AOr lwBkwirxwI iSw@ww pRdwnkrqw hY[ anky ªwrw ilKI bwxwI sy hmy< EysIAÇCI iSw@wwE< pRwÎq ho jwqI hY<, jo Xid hmApny ÛXvhwr my< lwE< qo hmwrI pUrI jIvn-Dwwrw hI bdlny kI Swi#q hmwry BIqr AwjwqI hY[ gu{Ao< ªwrw jo AwdySw hmy< idXy gEhY<, anmy< BI iSw@ww ky pXw~Îq A<Sw smwXy huEhoqy h<Y[ vwáqv my< Xid Xh khw jwE ik gu{kw jIvn hI mwnv-mwZ ko iSw@ww pRdwnkrny vwlw huAw krqw hY, qo Xh khnw kuCBI gælq Xw AiqSXoi#qpUxw~ nhI< hogw[ ‰I gu{A<gd dyv jI ky jIvn sy hmy< bhuq swrIiSw@wwE< imlqI hY<[ enmy< prm pRBu ky swQwjIv-mwZ ky sMb<Dwo< ky ivivDw AwXwm AOrimlny vwlI nYiqk iSw@wwAo< kw mwno B<fwr hIBrw imlqw hY[ Xhw< ‰I gu{ gR<Qw swihb my< dj~‰I gu{ A<gd dyv jI kI bwxwI my< pRBu kysMb<Dw my< jo bwqy< khI ge~ h<Y, ansy joiSw@wwdwiXnI bwqy< ryKw<ikq hoqI hY<, aNhI< prpRkwSw-pR@wypxw krnw hI mu$Xq: es lyK my<ABI†t hY AOr kuCyk SwI†w~ko< ky A<qg~q anpr Awgy sodwhrxw ivcwr ikXw jw rhw hY[1. pRBu ky nwm-ismrn kI mhÁw : ‰I gu{nwnk dyv jI kI hI pRyrxww-áv}p anky prmiSw†X ‰I gu{ A<gd dyv jI pRBu ky nwm-ismrnhI ivSwy†w iSw@ww lOikk jIvo< ko dyqy hY< :nwnk dunIAw kIAw< vifAwe~Aw< AgI syqI jwil ]EnI jlIe~< nwmu ivswirAw ek n clIAw nwil]

(pNnw 1290)

Page 7: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20127

ekNhw BwxwY kiF lE ekNhw mweAw ivic invwsu]Ev iB AwiK n jwpe~ ij iksY Awxwy rwis ]nwnk gurmuiK jwxwIEy jw ka Awip kry prgwsu]

(pNnw 463)gu{ jI logo< ko phly phr sy AQww~q`

Am÷q vyly sy hI pRBu kw nwm-ismrn krnykw sdupdySw dyqy hY< AOr asky An<qr idn kySwy†w swq phro< my< BI sÇcI kmwe~ krny AOrnIr-@wIr ivvyk kI shwXqw sy pwp-puxX my<swry jIvn my< A<qr áQwwipq krqy rhny kIBI sÇcI iSw@ww pRdwn krqy hY< :caQwY phir sbwh kY suriqAw apjY cwa ]iqnw drIAwvw isa dosqI min muiK scw nwa]AoQwY A<imRqu v<fIEy krmI hoe pswa ]k<cn kweAw ksIEy v<nI vVY cVwa ]jy hovY ndir srwP kI bhuiV n pwe~ qwa ]

(pNnw 146)‰I gu{ A<gd dyv jI ky mqwnuswr

pRËXyk jIv ky suK qQww duK dono< hIpiriáQwiqXo< my< sdYv syvw-iviDwXo< ky AnuswrpRBu kw nwm-jwp, kIq~n, syvw, DXwn eËXwidAiDwk sy AiDwk krqy rhnw cwihE[ Eyswkrny sy hI pRBu ky swQw askw inËX imlns<Bv ho skqw hY[ jIvwËmw kw pRBu sy imlnhI jIvn kw A<iqm gNqÛX, l@X AQwvw sËXkhlwqw hY[ eskw kwrxw Xh hY ik es SwrIrkw A<q SwmSwwnGwt jwkr rwK ho jwnwhuAw krqw hY, ijsy PU<k mwro qo aV jwE[esI pRkwr hmwrI 'AwËmw' kw A<iqm l@X BIprmwËmw kw sw@wwq krnw, asky swQw Ekwkwrho jwnw hI huAw krqw hY[ jb mrny ky bwdasI pRBu ky pws hI pRËXyk jIv ko jwnw hY,qb jIivq rhqy huE hI askw pwvn ismrn

krny my< Blw hmy< kYsI lÈjw AOr s<koc ho!hm cwhy ijqny AiDwk pwK<f AQwvw Awf<brkr-krw ly<, pRBu iksI BI iáQwiq my< ibnwnwm-ismrn ikE hmsy kBI BI pRsNn nhI<ho skqy[

gu{ jI khqy hY< ik e~Svr kw nwm-ismrn AOr asky pRiq Bi#q-Bwv pRËXyk vg~ky jIvo< ky swmwNX Dwm~ mwny jw skqy hY<[en Dwmo~< kw invw~h krny vwlw ávX<prmwËmáv}p hI ho jwXw krqw hY[ Aq: pRBukw nwm-ismrn krnw pRËXyk nSvr jIv kyilE jIvn kw Ek AËX<q AwvSXk km~ mwnwjwqw hY :jpu qpu sBu ikCu m<inEy Avir kwrw siB bwid]nwnk m<inAw m<nIEy buJIEy gur prswid ]

(pNnw 954)jo 'mnmuK' jIv Bgvwn ky nwm-

ismrn kI in<dw krqw hY, vh es s<swr my<iksI A<Dwy ÛXi#q ky smwn hI ÛXvhwr krqwhY[ pRBu-nwm kw ismrn krnw hI pRËXykjIv kw prm kÁ~ÛX huAw krqw hY[2. pRBu hI s<swr kI s÷jn-klw kw zwqw AOrpRiq†Twdwqw : ‰I gu{ A<gd dyv jI khqy h<Yik as ÛXi#q kw mwnu†wI jNm qb qk pUrIqrh ÛXQw~ hI rhqw hY jb qk vh e~SvrAQwvw s÷i†t ky rcnwkwr ky sMb<Dw my< pUxw~zwn pRwÎq nhI< kr lyqw[ es s÷i†t kwrcnwkwr e~Svr hI hY[ Xh s÷i†t BI asIrciXqw ky vSw my< hY qQww A<qq: Xh vhI hY,ijsny es rcnw kI klw AQwvw Xui#q kyvlApny pws hI rKI hue~ hY AQww~q` as s÷†twny ivSv kI rcnw kw F<g iksI BI dUsry konhI< isKwXw hY[ Xh klw Xw zwn kyvl asI

Page 8: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20128

Ek AivnwSwI prm qäv ky pws hI suri@wqXw as qk hI sIimq hY, esilE hmko esivSv ky s÷†tw kw hI sdYv DXwn rKnwcwihE, iksI dUsry kw nhI<:inhPl< qis jnmis jwvqu bRhm n ib<dqy[swgr< s<swris gur prswdI qrih ky[krxw kwrxw smrQwu hY khu nwnk bIcwir[kwrxwu krqy vis hY ijin kl rKI Dwwir ]

(pNnw 148)kyvl Ek Akyly pRBu kI k÷pw sy jIv

ko es jg my< pUxw~ pRiq†Tw imlw krqI hY,ANXQww nhI<[ ijs pRkwr Awg ko pwly kw,sUX~ ko rwq kw, cw<d ko A<Dwyry kw, pvn kopwnI kw AOr DwrqI ko iksI ANX pdwQw~ kwmuKwpy@wI AQww~q` muhqwj nhI< honw pVqw hYAOr n hI iksI sy BXBIq honw pVqw hY,TIk asI pRkwr pRBu kI k÷pw sy jIv EysIAwËminB~rqw vwlI hYisXq Xw sÁw pw ilXwkrqw hY, jYsI ik ávq:pUxw~ es DwrqI kI BIdyKI jwqI hY[3. pRBu ky pRiq jIv kI smp~xwSwIlqw hIpRixwDwwn : pRBu ky SwIGR imln my< 'Bwv' hI EkpRDwwn swDwn huAw krqw hY[ es s<swr my<yiŸXw kI Apy@ww 'Bwv' hI pRDwwn hY[ CotI syCotI iŸXw BI hmy< iksI Ancwhy Bwv kIpRDwwnqw sy mui#q dy skqI hY AOr aÁm iŸXwinMn ‰yxwI kw Bwv hony pr hmy< rswql my<ly jwqI hY[

fW. gxwySwdÁ swrávq kw Xh ivcwraØlyKnIX hY, ''qn, mn, bui© AOr A<q:krxwko Bgvwn ko Ap~xw krnw AOr iPrA<q:krxw sy Xw Bgvd`-pRyrxww sy km~ krnwhI Anws#q-Bwv hY[ Anws#q-Bwv hI smp~xw-

Bwv hY[ XhI e~Svr-pRixwDwwn hY[ e~Svr-pRixwDwwn kw AQw~ hY e~Svr ko Apnw sv~ávAp~xw kr dynw[ jo e~Svr ko AwËmsmp~xwkr dygw, vh e~Svr kw hI sqq ic<qnkrygw[

('dYink jwgrxw', 18 julwe~, sn` 2011,SwI†w~k-- smp~xw Bwv, p÷†T 6)

gu{ jI AËX<q ivnmR hokr pRBu ky Awgyisr Jukwkr pUxw~ smp~xw-Bwv sy askI Bi#qkrny kw hI sdupdySw krqy hY<, XQww :jo is{ sw<e~ nw invY so is{ dIjY fwir ]nwnk ijsu ip<jr mih ibrhw nhI so ip<j{ lYjwir ]

(pNnw 89)Xhw< gu{ jI kw ávr pRKr esilE hY,

#Xo<ik ankw Xh d÷Fæ ivcwr hY ik ijs jIvkI dyh my< pRBu kw ivXog-Bwv n ho, asy qoly jwkr jlw hI dynw cwihE[ essy ankymqwnuswr as prm pRBu ky pRiq jIv kw ibnwSwq~ smp~xw kw mhäv ávq: is© ho jwqwhY[4. pRBu kI cwtukwirqw AOr Awlocnw, dono<hI Anuicq : ‰I gu{ A<gd dyv jI khqy hY<ik pRBu Apny B#q sy svo~Ëmnw AQww~q` smpxw~cwhqw hY[ asky Ekin†T B#q ko sdYvaskI 'rjæw' my< rwjæI rhnw qQww asky idEpRËXyk suK-duK ko ibnw AwpiÁ ikE ²dX sysh†w~ ávIkwr krnw cwihE[ es s<swr my<jIv Apny e~Svr ko pRwX: Jukkr pRxwwm qokrqw hY, swQw hI asky ªwrw ikE gE kmo~<pr jb-qb Anuicq tIkw-itÎpxwI BI krqwrhqw hY[ Eysy id^BRimq jIv ky bwry my< hmy<kyvl XhI smJnw cwihE ik vh mUK~ AOr

Page 9: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 20129

mnmuKI jIv pRBu ky sÇcy pQw ko Apny hwQwsy Koqw jw rhw hY[ EysI ivnmRqw AOrAwlocnw dono< hI bwqy< JUTI hY<, #Xo<ik pRBu kydrbwr my< en dono< hI bwqo< sy rswe~ AQww~q`phu<c kBI shj AOr sMBv nhI< hoqI[Bgvwn n qo crm sImw kI koe~ cwplUsIcwhqw hY AOr n hI asy Apny ikE gE kwmo<my< Akwrxw AOr ÛXQw~ hI mIn-myK inkwlyjwnw AÇCw lgqw hY[ ‰I gu{ A<gd dyv jIBI pRBu kw sÇcw pRymI kyvl asI jIv komwnqy h<Y jo es pRkwr ky sBI lyKo< sy ‚prXw pry rhqw hY :Awsku Ehu n AwKIEy ij lyKY vrqY soe ]

(pNnw 474)siqgu{ kw Apny sÇcy iSw†X pr BI

Eysw hI Bwvprk pRBwv pVw krqw hY, jYswik ‰I gu{ A<gd dyv jI kI dwáX-Bwv kIpRymw-Bi#q my< dIK pVqw hY[ jo jIv pRBu kIEk Aor qo v<dnw-pRxwwm (pRxwiq) Awid krqyhY<, swQw hI asky AiáqËv ky sMb<Dw my< ÛXQw~ky svwl-jvwb BI krqy rhqy hY<, ankI EysIidKwvtI Bi#q AOr ivroDw-Bwvnw (tIkw-itÎpxwI) dono< hI bwqy< JUTI mwnI jwE<gI[EysI mUK~qw krny sy vy jIvn kw swr-qävBI sdYv ApnI gw<T sy g<vw bYTqy hY< :slwmu jbwbu dovY kry mu<Fhu GuQww jwe ]nwnk dovY kUVIAw Qwwe n kwe~ pwe ] (pNnw 474)

XhI bwq vq~mwn kwl ky km~cwirXo< kysMb<Dw my< BI pUxw~q: cirqwQw~ hoqI hY[ ‰I gu{A<gd dyv jI kwm-Dw<Dwo< my< hony vwly AnykpRkwr ky inrQw~k ivvwdo< sy bcny-bcwny kIBI lwBkwirxwI AOr sdupXogI iSw@wwE< dyqy hY<,

jo ik Awj ky mwnv ky ilE AËX<q pRws<igkAOr smXs<gq AnuBv BI hY[

gu{ jI jIv ky ilE jIvn my< sdYv pRBuky in:ávwQw~ guxwgwn ko AiDwk mhäv dyqy hY<:krqw so swlwhIEy ijin kIqw Awkw{ ]dwqw so swlwhIEy ij sBsY dy AwDww{ ]

(pNnw 1239)5. pRBu kI rjæw, Bwxwy Xw hu#m my< pUxw~ AwáQww:e~Svr kI Bi#q Xw áquiq krnw AOr kyvlasI sy pRym krnw qQww asky idE gE pRËXyksuK-duK ko Apnw isr Jukwkr AOr pRsNnicÁávIkwr krnw hI asky Ek sÇcy B#q AOrpRymI ky do pRmuK l@wxw hoqy hY<[ hmy< pRBu-pRymky ilE asky pRiq pUrI Ekin†Tqw AOr askIeÇCw (rjæw) ko sh†w~ ávIkwr krqy rhny kIdono< Swqy~< AvSX pUrI krky Ek vwáqivk pRBu-B#q bnnw cwihE, #Xo<ik esI my< hmwry swryjIvn kw kØXwxw iCpw huAw hoqw hY[ ‰I gu{A<gd dyv jI kw vcn hY :jw< suKu qw shu rwivAo duiK BI s<MhwilAoe]nwnku khY isAwxwIE ea k<q imlwvw hoe ]

(pNnw 792)‰I gu{ A<gd dyv jI ky mqwnuswr hmy<

Apny jIvn my< Bgvwn kI eÇCw (rjæw,Bwxww) ko ávIkwrnw cwihE[ askI eÇCw kyibnw es nSvr s<swr my< koe~ BI kwX~ kBIBI sMBv nhI< hoqw[ prmwËmw hmy< jYsI BIAÇCI-burI iáQwiq my< rKy, hmy< asy askIinjI eÇCw mwnkr cupcwp ávIkwr krlynw cwihE[ hmy< jg my< Awkr jo BI pRwÎqhoqw hY, vh pRBu kI eÇCw AOr k÷pw ky hIkwrxw hoqw hY[ askI eÇCw ky ibnw ess<swr my< Ek pÁw qk nhI< ihl skqw[ jo

Page 10: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201210

kuC BI ho rhw hY, jo kuC BI ho cukw hYqQww jo kuC BI Biv†X my< hogw, asy asAivnwSwI pRBu ky Aiqir#q koe~ nhI< jwnqwqQww Xh sb asI kI eÇCw sy hI hoqw clwAwXw hY, ho rhw hY qQww Awgy BI hoqw jwEgw[Bgvwn kI jYsI eÇCw hogI, hmy< vYsw hI Plimlygw[ hmy< askI hr bwq ávIkwr krnIcwihE; kBI BI askI eÇCw kw ivroDw nhI<krnw cwihE[ Xid hmy< koe~ duK hoqw hY, qoBI asy pRBu-eÇCw hI mwnkr hmy< asy ibnwkoe~ BI s<koc ikE sh†w~ ávIkwr kr lynwcwihE AOr Bgvwn sy as duK ko shny kISwi#q mw<gnI cwihE[ esky ivprIq jb hmsuK kI AváQww my< hoqy hY qb BI hm esyBgvwn kw idXw suK mwnkr Kuly idl syaskw DwNXvwd krnw cwihE[ askI eÇCwmy< hmy< iksI BI pRkwr kI mIn-myK inkwlnykw kBI koe~ pRXËn nhI< krnw cwihE[

gurbwxwI my< pRBu kI eÇCw ko hu#m, rjæw,Bwxww Awid SwÑdo< sy BI ÛX#q ikXw gXw hY[gu{ jI 'hu#m' kw áv}p bqwqy huE eskI XyÛXw$XwE< pRáquq krqy hY< :hukmu swij hukmY ivic rKY hukmY A<dir vyKY]nwnk Aghu hamY qutY qw< ko ilKIEy lyKY]

(pNnw 1243)duhw isirAw Awpy Ksmu vyKY kir ivapwe ]nwnk EvY jwxwIEy sB ikCu iqsih rjwe ]

(pNnw 148)Eh iknyhI dwiq Awps qy jo pwe~Ey ]nwnk sw krmwiq swihb quTY jo imlY ]

(pNnw 474)pRBu kI Awlocnw AQwvw in<dw krny kI

Apy@ww askw guxwgwn krqy rhny sy hI jIvko asky 'hu#m' AQwvw 'rjæw' my< hI clnw

AOr hr pRkwr kw Awcrxw-ÛXvhwr krny kwF<g pqw cl jwXw krqw hY :swihb syqI hukmu n clY khI bxwY Ardwis]kUiV kmwxwY kUVo hovY nwnk isPiq ivgwis]

(pNnw 474)jo jIv pRBu ky 'hu#m' kI apy@ww krqw

hY, vhI Aw<Ky< hony pr BI 'A<Dww' huAw krqwhY :so ika A<Dww AwKIEy ij hukmhu A<Dww hoe ]nwnk hukmu n bUJe~ A<Dww khIEy soe ]

(pNnw 954)6. lOikk AOr Bi#qmUlk kwmo< my< A<qr :vwáqv my<, es duinXw ky kwm sy 'Bi#q' kwkwm-kwj es AQw~ my< Alg rhqw hY ik esmy<n qo koe~ qQwwkiQwq sOdw ikXw-krwXw jwqwhY AOr n hI áQwUl }p my< sbkI Aw<Ko< kyswmny koe~ lyn-dyn hI Gitq huAw krqw hY[eqnw hI nhI<, esmy< iksI pRkwr ky AnuicqhT AOr k÷pxwqw (k<jUsI) sy BI kBI koe~kwm nhI< ilXw jwqw hY :AoQwY htu n cle~ nw ko ikrs krye ]sadw mUil n hove~ nw ko lE n dye ]

(pNnw 955)Xhw< ibnw kwrxw ky hI 'kwX~' sMpNn

hoqy rhny ky kwrxw 'ivBwvnw' nwmk AQww~l<kwrkI BI iáQwiq mwnI jwEgI :idsY suxwIEy jwxwIEy swa n pweAw jwe ]{hlw tu<fw A<Dwulw ika gil lgY Dwwe ]BY ky crxw kr Bwv ky loexw suriq krye]nwnku khY isAwxwIE ev k<q imlwvw hoe ]

(pNnw 139)7. pRBu-Bi#q jIv ky ilE AinvwX~ : ‰I gu{A<gd dyv jI ny ApnI bwxwI my< sv~Z e~Svr-Bi#q kI AinvwX~qw pr bl idXw hY[ gu{ jI

Page 11: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201211

ny khw hY ik Xh mwnv-jNm hmy< ANXXoinXo< kI Ek bhuq l<bI XwZw kI pRiŸXwBogny ky bwd pRwÎq huAw hY[ n jwny hmiks-iks Xoin ko pwr krqy huE Xhw< esmwnv-}p qk phu<c pwE hY<[ Ek PæwrsIkQwn Xw khwvq 'A‰Pulm$ælUkwq' ky Anuswr,'' mwnv hI es s<swr my< sv~‰y†T pRwxwI hY[''jb hmy< dXwlu e~Svr kI k÷pw sy EysI mwnvIdyh iml ge~ hY qo hmy< sdYv Eysy apwX krnycwihE, ijnsy Apny mrny ky bwd hmy< sdw kyilE jNm-mrxw ky ŸUr AOr AiniÇCq b<Dwnsy mui#q (mo@w) hI iml jwE[ hm ApnyjIv-}p ky rhqy huE kBI khI< koe~ Eyswglq kwm n kr bYTy<, ijssy hmy< iPr sycOrwsI lwK XoinXo< ky AshnIX c#kr XwPyr my< Btkny ky ilE ivvSw honw pV jwE[jb as prmySvr ny hmwry ipCly jNm kykmo~< sy pRsNn hokr es mwnvIX Xoin my< hmy<eqnw su<dr SwrIr pRdwn ikXw hY, ijsmy<pSwuAo<, jIv-j<quAo< Awid ANX pRwixwXo< sy hmy<Algwny vwlI socny-smJny kI pwQw~#Xw‰XIAd`Buq AOr ‰y†T @wmqw hY, qb pRBu ky esprm apkwr ky pRiqkwrvSw hmy< sdYv askIBi#q krnI cwihE[ gu{ jI kw ivcwr hY ikijn jIvwËmw-}pI iáZXo< ky Gr my< pRBu-}pI'piq' rhqy hY<, kyvl vhI sÇcI 'suhwign<y'khlwqI h<Y, ANX qo rwq-idn kyvl ApnyAwp my< jlqI hue~ eDwr sy aDwr GUmqI rhqIhY< :swvxwu AweAw hy sKI jlh{ brsnhw{ ]nwnk suiK svnu sohwgxwI ijNh sh nwilipAw{ ]

(pNnw 1280)nwnk iqnw bs<qu hY ijNh Gir visAw k<qu]

ijn ky k<q idswpurI sy Aihinis iPrih jl<q](pNnw 791)

‰I gu{ A<gd dyv jI pRBu ky pRiq pRymAOr Bi#q kw prm AwdSw~ kuC es pRkwr syáQwwipq krqy hY< :ijnw Ba iqNh nwih Ba mucu Ba inBivAwh]nwnk Ehu pt<qrw iqqu dIbwixw geAwh ]

(pNnw 788)7. in†k†w~ : smgRq: hm es in†k†w~ kwpRiqpwdn kr skqy hY< ik ‰I gu{ A<gd dyvjI ky mqwnuswr hmy< aTqy-bYTqy, soqy-jwgqy,Kwqy-pIqy sdYv e~Svr ko Xwd krqy rhnwcwihE qQww jhw< qk sMBv ho sky, as prmqäv kI inr<qr Bi#q BI krqy rhnwcwihE[ sc qo Xh hY ik Xh s<swr Ek JUTI'mwXw' kw hI Kyl Xw pswrw hY AOr sb kuCesI mwXw ky ADwIn huAw krqw hY[ hmy< ApnyirSqy-nwqo< ko dUr rKqy huE Bgvwn-Bi#q hIAinvwX~ }p sy krnI cwihE[ jo jIvmwnv-jNm my< BI Bgvwn kI Bi#q nhI< krpwqw AQwvw jwn-bUJ kr nhI< krqw, assybVw mUK~ jIv Blw AOr kOn hogw? hm sBIko pRBu-Bi#q AinvwX~ }p sy krnI cwihE,#Xo<ik n jwny hmy< kb Xh SwrIr CoVkrprlok jwnw pV jwE[ ‰I gu{ A<gd dyv jIjIvo< ko smJwny ky ávr my< khqy hY< ikBgvwn kI Bi#q inr<qr krqy rho, asy sdYvjpqy rho, khI< Eysw n ho jwE ik mo@w-pRwiÎqkw Xh Avsr sdw ky ilE quMhwry hwQw syjwqw rhy AOr quMhwry ilE Apny hwQw mlnyky isvw koe~ AOr cwrw Swy†w n rh jwE[

Page 12: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201212

mwnv jIvn-mUØXo< ky s<r@wk : SwyKæ PrId jI-fW. inm~l kOiSwk*

mnu†X Ek swmwijk pRwxwI hY AOrsmwj kI s<rcnw BI mwnv smUh ky hIAiáqËv sy hoqI hY[ swmwijk Dwrwql kosud÷Fæ krny hyqu vh kuC jIvn-mUØX inDww~irqkrqw hY[ jYsy-jYsy smwj ivkws ky mwg~ prAgRsr hoqw hY, jIvn-mUØXo< my< pirvq~n hoqwrhqw hY[ kuC jIvn mUØX SwwSvq` hoqy hY< johr Xug, hr piriáQwiq my< vhI< rhqy hY<, XQwwesI AwSwX sy sMb<iDwq jIvn-mUØXo< kI ccw~SwyKæ PrId jI kI bwxwI my< BI aplÑDw hY[vy Prmwqy hY< :bolIEy scu Dwrmu JUTu n bolIEy ]jo gu{ dsY vwt murIdw jolIEy ]

(pNnw 488)esI pRkwr ‰I gu{ nwnk dyv jI ny BI

swmwijk jIvn-mUØXo< kI bwq khI[ aNho<nykhw--''ikrq kro, nwm jpo, v<f Cko[''esI sy mwnv jIvn mUØXvwn bnqw hY[mwnv jIvn ko mUØXvwn AOr swQw~k bnwnyky ilE Anyk gu{Ao<, pIro<, pYg<bro<, s<qo<, B#qo<AOr swDwko< ny Apny-Apny F<g sy jIvn-mUØXo< ko jIvn my< Dwwrxw krny pr blidXw[

jIvn-mUØXo< kw sIDww sMb<Dw mwnvjIvn sy hY[ jIvn ko sucw} F<g sy clwnyky ilE jIvn-mUØXo< ky s<r@wxw kI BIAwvSXkqw hY[ esI ky s<r@wxw hyqu smX-smXpr Anyk zwnvwn mhwpu{†wo< ny Brsk pRXws

ikE AOr ApnI bwxwI ky mwDXm sy jnqw kwmwg~ pRSwáq ikXw[ en jIvn-mUØXo< ky ABwvmy< mwnv smwj kI s÷i†t AOr ivkws kIkØpnw BI nhI< kI jw skqI[ mwnv jIvnko mUØXvwn bnwny vwlw pRËXyk mUØX mwnvkI ic<qn-pRiŸXw AOr s<vydnwAo< kw ´oqkhY[ mwnvIX s<vydnwE< hI en mUØXo< kos<cwilq AOr poi†wq krqI hY<[ mwnvIXjIvn-mUØXo< sy Bwv hY-- mwnv smwj kyA<qg~q mwnv smwj ky ivkws hyqu skwrwËmkjIvn-mUØX[ 'mwnv' kw AQw~ Xhw< ÛXi#qivSwy†w n hokr smwj swpy@w hY[ mwnvIXjIvn-mUØX sy AiBpRwX smwj ªwrw ávIk÷qjIvn-mUØX hY[ vwáqv my< mwnvIX jIvn-mUØX mwnv-mUØX hI hY<[ kwl, áQwwn AOrAwvSXkqw ky Anu}p hI iksI ÛXi#q Xw váqukw mUØX inDww~irq ikXw jwqw hY[

ivSv my< s÷†tw kI sbsy mUØXvwn k÷iqmwnv hI hY AOr mwnv ky ilE askwjIvn[ ivvykSwIl hony ky kwrxw hI esy sBIjIvo< my< ‰y†Tqm pRwxwI khw gXw hY[ AwmDwwrxww hY ik Bojn, indRw, BX AOr mYQwun,Xy sBI iŸXwE< pSwuAo< AOr mnu†Xo< my< smwn}p m<y hoqI hY[ kyvl ivvyk (zwn) ky kwrxwhI mnu†X sBI jIvo< my< iviSw†t hY[ ivvyk syrihq mnu†X qo pSwu ky smwn hY[

jYsw ik phly khw gXw hY ik mUØX kwlAOr áQwwn-swpy@w hoqw hY[ Aq: mUØX Ek

*163, AwdSw~ ngr, AoØf kY<t rof, PrIdkot (p<jwb)-151203, mo. 01639-263017

Page 13: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201213

giqSwIl Ev< pirvq~nSwIl AvDwwrxww hY[ mUØXSwÑd s<ák÷q kI mUl Dwwqu sy Xq` pRËXX juVkrbnw hY, ijskw AQw~ hY iksI váqu ky ivinmXmy< idXw jwny vwlw Dwn, dwm AQwvw bwjæwrdr[ Xh SwÑd A<gRyjI ky 'vYØXU' SwÑd ky AQw~ky }p my< pRXu#q hoqw hY[ jb Xh AQw~váquvwd sy inkl kr ÛXi#qvwdI AOr smwjvwdIho gXw qo logo< ny mwnv jIvn ky mhävko mUØXo< kI d÷i†t sy dyKnw Swu} ikXw[mwnv jIvn kI mhÁw ko en mUØXo< kyqrwjU pr qolw jwny lgw[ mwnv jIvn kIaNniq ky ilE en mUØXo< kI mhävpUxw~BUimkw rhI hY[ smwj my< Dwm~, nYiqkqw,sdwcwr AOr sd`guxwo< kw pRcwr-pRswr Awr<Bho gXw[ mwnvIX jIvn my< SwwSvq mUØXo< kIáQwwpnw hony lgI[ swDwk mwnv jIvn kwA<iqm l@X pwny my< lg gE[ s÷i†t kw rháX,AwËmw-prmwËmw-- sMb<Dw, jV AOr cyqnsBI @wyZo< my< mwnv kI d÷i†t phu<cny lgI[ih<dI swihËX koSw ky Anuswr 'mUØX' SwÑdváquq: nIiqSwwáZIX 'vYØXU' kw pXw~X hY[AQw~SwwáZ my< vh bwjæwr dr ky AQw~ my< ivinmXky Ek-Ek AwvSXk pRiqmwn ky AQw~ my< pRXu#qhoqw hY[ swihËX-SwwáZ my< 'mUØX' SwÑd smwj-kØXwxw Xw mwnvihq vwly ÛXwpk AQw~ my<pRXu#q hoqw hY[ ávwQw~ sy ‚pr aTkr joÛXi#q, ivcwr, Dwwrxww, is©w<q, mwnv smwjky ilE apXogI ho, vhI mUØXvwn hY[ koe~mwnv smwj ky ilE ikqnw apXogI hY, Xhasky jIvn my< inDww~irq mUØXo< (nYiqk guxwo<)sy hI pqw clqw hY[ mwnvIX jIvn-mUØX vyhY< jo mwnv ko sdwcwr AOr sdguxwo< sypirpUxw~ krqy hY<[

mnu†X ky sdguxw AQwvw askw AwcrxwhI asky nYiqk guxwo< kI ksOtI hY[ skwrwËmkguxw s<rcnw kI Aor ly jwny vwly qQwwnkwrwËmk guxw ivDv<s kI Aor ly jwny vwlyhoqy hY<[ esI sy mwnv jIvn kw mUØX AOrAvmUØX inDww~irq hoqw hY[ esI ky AwDwwr prmnu†X ky ÛXi#qËv kw Aw<kln hoqw hY[mnu†X ikqnw zwnvwn hY, ivvykSwIl hY, Xhinxw~X BI asky jIvn my< inDww~irq mUØX hIkrqy hY<[

p<jwbI Bw†ww my< en mwnvIX jIvn-mUØXo< ko 'mnu#KI kdrw<-kImqw<' khw gXw hY[kImq qb hoqI hY jb kdR (sMmwn) apXogIho, mUØXvwn (kImqI) BI ho[

esI s<dB~ my< jb hm sUPI pr<prw kIicSqI s<pRdwX ky pRis© sUPI s<q SwyKæ PrIdu Ing<j-E-Swkr (ijNhy< p<jwbI kw pRQwm kiv khwjwqw hY) kI bwq kry< qo ankI bwxwI my<áQwwn-áQwwn pr en mwnvIX jIvn-mUØXo< kIbwq khI ge~ hY[ bwr-bwr mnu†X ko enmwnvIX jIvn-mUØXo< ky hnn sy scyq rhnyky ilE khw gXw hY[ aNho<ny mnu†X ko Apnwswmwijk AiáqËv áQwwipq kr jn-kØXwxwhyqu swdw jIvn jIny kI Aor pRyirq ikXw hY[swmwijk iv†wmqw dUr krny hyqu s<gRh kIBwvnw sy mu#q rhny qQww dUsry kI aNniq,Dwn-dOlq dyK e~†Xw~ n krny kw prwmSw~ BIidXw hY[ anky Anuswr:{KI suKI Kwe kY T<Fw pwxwI pIa ]PrIdw dyiK prwe~ copVI nw qrswE jIa ]

(pNnw 1379)smwj my< PYlI iv†wmqw ky kwrxw grIb

AOr AmIr ky bIc kI Kwe~ bFæqI jw rhI

Page 14: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201214

hY[ mwnvIX Dwrwql pr hmy< dUsro< kIAwvSXkqwAo< kw BI DXwn rKnw cwihE[dUsro< kw hk mwrnw hrwm khw jwqw hY[ ‰Igu{ nwnk dyv jI kI milk Bwgo AOr Bwe~lwlo vwlI Gtnw sy BI XhI is© hoqw hY ikgrIbo< kw Swo†wxw krny vwly mwno anky r#qsy bnw Bojn Kwqy hY< AOr ikrq-kmwe~ krnyvwly mwno 'dUDw' sy bnw Bojn Kwqy hY<[ SwyKæPrId jI BI khqy h<Y :PrIdw rotI myrI kwT kI lwvxwu myrI BuK ]ijnw KwDwI copVI Gxwy shingy duK ]

(pNnw 1379)dUsro< ky ilE pRym AOr ËXwg kI Bwvnw

sy jIvn-Xwpn krny vwlw mnu†X iksI kobVw Xw Cotw nhI< smJqw[ asky ilErwjw-r<k sBI smwn hY<[ mwnvIX jIvn-mUØXo< ny smwj my< gurmiq ky Awlok my< smwjko Ek Dwrwql pr lwny my< mhävpUxw~ BUimkwAdw kI hY[ Coty sy Cotw jIv BI AwpkyjIvn my< mhävpUxw~ ho skqw hY, Aq: iksIsy BI G÷xww mq kro, sb jIvo< sy pRym kro[quÇC sy quÇC pRwxwI sy BI shwnuBUiq AOrshXog kI Bwvnw rKnI cwihE[ SwyKæ PrIdjI ny esky ilE bhuq hI stIk adwhrxwpRáquq kr mnu†X ko smJwny kw pRXws ikXwhY[ SwyKæ PrId jI imÆI ko BI mhËvpUxw~mwnkr askI in<dw n krny kI slwh dyqyhuE khqy hY< :PrIdw Kwku n in<dIEy KwkU jyfu n koe ]jIvidAw pYrw qlY mueAw apir hoe ]

(pNnw 1378)dUsro< ky Avguxwo< ko dyKnw AOr ávX< ky

guxwo< kw bKwn krnw mwnvIX dub~lqw hI

khI jwEgI, lyikn hmy< ávX< ky iv†wX my< BIic<qn krnw cwihE; Apny Avguxwo< ko dUrkrny kw pRXws krnw cwihE[ AwËmivSly†wxwkrnw ávX< ky ilE hI lwBdwXk hogw[ esd÷i†t sy Apny mn kI Swui© AOr burwe~ sybcny ky ilE in<dk ko Apny inkt rKnwapXogI rhygw[ Ahm` mnu†X ko A<Dww bnwdyqw hY asy Apny isvw kuC BI idKwe~ nhI<dyqw[ esky ivprIq Ahm` ko dUr kr hmy<dUsro< ky pRiq sdBwv rKnw cwihE[ ávX< kobVw mwnny vwlw AiBmwnI qo ho skqw hYlyikn mhwmwnv nhI< bn skqw[ AwËmwlocnAOr AwËmivSly†wxw sy mnu†X mwnv sy mhwmwnvbn skqw hY[ essy mnu†X ávX< ky guxwo< konhI< Aipqu Avguxwo< ko dyKygw AOr aNhy< dUrkrny kw pRXws BI krygw[ mwnvIX jIvn-mUØXo< kI jIvn my< XhI swQw~kqw hY ik vymnu†X ko sd`guxwo< kI Aor pRyirq krqy hY< AOrjIvn ko mwZ smwj ky ilE mUØXvwn bnwqyhY<[ SwyKæ PrId jI ny ApnI bwxwI ky mwDXmsy en mwnvIX jIvn-mUØXo< ky s<r@wxw hyqunYiqkqw pr bl dyny kw Brsk pRXËn ikXwhY[ aNho<ny Apny AnuBv ky AwDwwr prsrlqw, ivnmRqw, mDwurqw jYsy guxwo< ko Dwwrxwkrny pr bl idXw hY[ essy mwnv ky A<drávX< ko smJny AOr AwËm-ivSly†wxw krnykI @wmqw bFæqI hY[ SwyKæ PrId jI ApnIbwxwI my< khqy hY< :PrIdw jy qU Akil lqIPu kwly ilKu n lyKu ]AwpnVy igrIvwn mih is{ n<Ivw< kir dyKu ]

(pNnw 1378)SwyKæ PrId jI ny mnu†X ko an kmo~<

ko n krny kI slwh dI hY ijnky krny sy

Page 15: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201215

jIv ko e~Svr ky sMmuK Swim~<dw honw pVy[anky Anuswr mnu†X ko smwjopXogI, swQw~k,s<rcnwËmk AOr sMmwn bFæwny vwly kwXo~< my<hI pRv÷Á honw cwihE, ANXQww ehlok AOrprlok dono< my< hI in<dw hoqI hY[ Agr mnu†Xskm~ krygw, sËX ky mwg~ pr clygw qoinScX hI asy e~Svr ky sMmuK Swim~<dw nhI<honw pVygw[ askw Awcwr-ÛXvhwr ávq:iSw†tqwpUxw~ AOr mwnvIX hogw[ mwnv dugu~xwo<ko CoV sd`guxwo< kI Aor AgRsr hogw[ essymwnv smwj my< mwnvIX jIvn-mUØXo< kIáQwwpnw ko bl imlygw[ SwyKæ PrId jI ny esbwq ko ApnI bwxwI my< es pRkwr áp†t ikXwhY :PrIdw ijNhI k<mI nwih guxw qy k<mVy ivswir ]mqu srim<dw QwIvhI sw<e~ dY drbwir ]

(pNnw 1381)SwyKæ PrId jI kI bwxwI mwnv smwj

kw pRkwSw-áq<B hY, jIvn-mUØXo< ky pRiq scyqkrny kw s<kyq hY[ es s<swr my< sBI Apny-Apny kmo~< ky Anuswr duK Bog rhy hY<; suKkyvl e~Svr ky nwm-ismrn my< hY[ sÇcISww<iq e~Svr ky crxwo< my< mn lgwny sy pRwÎqhoqI hY[

mwnv Apny ivkwro< ky kwrxw e~Svr kwnwm-ismrn nhI< kr pwqw[ esky ABwv my<askw AmUØX mwnv jIvn bymol hI clw jwrhw hY, n†t ho rhw hY[ A<iqm pirxwwm qom÷ËXu hI hY[ essy koe~ nhI< bc skqw,esilE es jIvn ko mUØXvwn bnwkr smwjAOr mwnv-syvw ky pRiq smip~q kr dynwcwihE[ SwyKæ PrId jI mwnv ko swvDwwnkrqy huE khqy hY< :

buFw hoAw syKæ PrIdu k<bixw lgI dyh ]jy sa vih~Aw jIvxww BI qnu hosI Kyh ]

(pNnw 1380)jb-jb mwnvIX jIvn-mUØXo< kw hRws

huAw qb-qb mwnv smwj pqn kI AváQwwko pRwÎq huAw[ mwnv ko EysI ivkt iáQwiqsy abwrny ky ilE hmwry gu{Ao<, pIro<, s<qo<,B#qo< ny bwxwI-rcnw kr mwnv kw Azwn-A<Dwkwr n†t kr asy mwnv smwj ky ilEapXogI jIvn-mUØXo< kI áQwwpnw kI AorpRv÷Á ikXw[ SwyKæ PrId jI ny BI bwxwI kIrcnw kr mwnv-kØXwxw kw pQw AwloikqikXw[ l@X sy BR†t mwnv smwj ko mwnv-mUØX ky ivGtn sy htwkr nYiqk mUØXo< kIáQwwpnw kI[ XhI sd`swihËX kI phcwn hY[ankI Amr bwxwI eNhI< guxwo< ky kwrxw ‰Igu{ gR<Qw swihb my< suSwoiBq hY[ sÇcw swDwkAQwvw mwg~dSw~k vhI hoqw hY jo mwnv smwjky ihq kI bwq socqw hY, smwj ky aËQwwnkI bwq krqw hY[ esky ilE mwnvIX jIvn-mUØXo< kw s<r@wxw AwvSXk hY, qBI e~SvrIXswDwnw AOr l@X-pRwiÎq kw mwg~ pRSwáq hoskygw[ SwyKæ PrId jI kI bwxwI ky esivvycn ky AwDwwr pr hm kh skqy hY< ikSwyKæ PrId jI kI bwxwI mwnvIX jIvn-mUØXo<kw s<r@wxw krny hyqu sSw#q v s@wm bwxwIhY[ eskw pRËXyk SwÑd gu{-m<Z ky smwnvrxwIX hY[ mwnv-kØXwxw hyqu esy jIvn my<Dwwrxw krny sy hI mwnvsmwj kw kØXwxw hoskygw[

Page 16: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201216

Kwlsw p<Qw kI swjnw : Ek kirSmw'‰I gur p<Qw pRkwSw' ky ivcwrwnuswr

-fW. jgjIq kOr*''is<Gn pwXo rwj ikm, AO dIno ikn

pwqswhu[33['' #Xw Xh Ek ivicZ kirSmwnhI< lgqw? #Xw Xh s<pUxw~ ivSv kI Swi¹SwwlIrwÈX-sÁw ko cO<kw dyny vwlI cunOqI nhI< hY?esI cunOqI ko dyny vwly AOr AËX<q SwOX~ syivp@wI dl kw swmnw krny vwly AdMXswhspUxw~ Swyr is<Go< kw eiqhws jwnny kIaËsukqw hue~ sr fyivf Aw#tr lonI ko, joibRitSw sÁw-kwl my< AMbwlw AOr luiDwXwnw kwpoilitkl ryjIfy<t Qww AOr idØlI ªwrw indy~iSwqrwj-kwXo~< ko s<Bwlqw Qww[ qb asny hIkYÎtn mry, jo luiDwXwnw iáQwq ibRitSw k<pnIkw POjI fW#tr Qww, ko pRyirq kr p<jwb kyis<Go< sy eiqhws jwnny kI pRyrxww dI, ijskwjvwb asy imlw p<Qw-rqn SwhIdo< ky pirvwr syghrw sMb<Dw rKny AOr ávX< SwhId, kwÛXiSwromixw s. rqn is<G (B<gU) sy[

vo Swi¹SwwlI mugl-sÁw, ijsny SwqwiÑdXo<qk s<pUxw~ mhwªIp, apmhwªIp, ke~ p÷QvI-K<fo<,ivSwwl PYly smudRo<, jl-K<fo<, jjIro< pr ApnwpRBuËv jmw rKw ho, as jæwilm K<UKwr dwnvISwwi¹ ko cYly<j kr v÷hq p<jwb my< is<Go< kwbolbwlw honw AwScX~ kw iv†wX qo hY hI[swDwwrxw-sI rYÖXq, jo bwq-bwq my< AwqqwXIsÁw ky swmny Gutny tykqI rhI; jo ApnIbhU-byitXo< kI eÈjq kI BI r@ww krny my<AsmQw~ rhI, an kmjæor, bujæidl, dby-Gutylogo< my< Swi¹ Awe~ khw< sy? mugl kucly kYsy

gE?ikm kr jÆn Swwih sUby mwry[Swwih rÖXq qy ikm kr hwry?

AvSX koe~ krwmwq hue~ hY :CylIAn mwry Swyr ikm, btyrn mwry bwj[ hwkmmwry rYÖXqy<, Xh krwmwqih< kwj[

#Xw Kwlsw p<Qw eqnw blSwwlI hokraBrw ik asny hwikmo< ko mwr igrwXw? inrIhmymno< ny Swyro< ko mwr idXw? btyro< ny bwjo<ko mwr igrwXw?

hY en mih ikCu Swkq bl kY ikm fwFyp<Qw?

ilKo hkIkq en sBO qo Xh pwe~E A<q[qb kYÎtn mry ny pUCw :qO mwlI nY hm khXo eqnI bwq bqwhu[ is<GnpwXo rwj ikm, AO dIno ikn pwqswhu ]35]

is<Go< ny Apnw rwÈX kYsy áQwwipq ikXw?iks bwdSwwh ky Xy aÁrwiDwkwrI Qwy? iksbwdSwwh ky Xy vwirs Qwy? ivrwsq my< iksbwdSwwh ny eNhy< rwÈX idXw? '‰I gur p<Qw pRkwSw'my< aÁr hY :

iqsY bwq mY< Eysy khI, is<Gn pwiqSwwhIswih sÇcY de~[

is<Go< ko pwqSwwhI (bwdSwwhI) sÇcy pwqSwwhny dI hY :mrI khXo Swwh sÇco koe?Asw< khXo Swwh nwnk joe ]34]

kYÎtn mry ny pUCw, sÇcw pwqSwwh kOn

*1801-sI, imSwn kMpw‚<f, inkt sy<t myrIjæ AkwfmI, shwrnpur (XU. pI.) 247001, mo. 92197-87756

Page 17: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201217

hY? hmny khw, Awid gurdyv ‰I gu{ nwnk dyvjI sÇcy pwqSwwh hY<[ EysI ivl@wxw Swi¹ Kwlsyko b$Swny vwly ‰I gu{ nwnk dyv jI AOranky dsvy< áv}p dSwmySw ipqw hY< :ijn Swwh nwnk crn pRswE,iqn mY< Swkiq eqI Be~ AwE[icVIAn qy an bwj kuhwE,Cyln kolo< Swyr quVwE ]37]

is<Go< kw eiqhws ‰I gu{ nwnk dyv jIsy pRwr<B huAw, ijNhy< ik :ih<dU qurk bwby ko smsr,hoih murId Awe so es kr[do‚An kY gur sc idRVwvY,julm krn qy duAn htwvY[

pr<qu jæwilm juØm krny sy khw< hty?siqgu{ nOvy< pwqSwwh jI ko SwhId ikXw gXw:siqgur bf swkw kIXo,pr svwrQw ihq inj isr dIAo[

‰I gu{ qyg bhwdr swihb kI Swhwdq nyhI dsvy< pwqSwwh my< Xh pRyrxww BrI ik p<Qw-inmw~xw ky ijs a ySX sy vy es Dwrw pr dSwmgu{ ky }p my< AwE hY< asy sMpNn krny kwsmX Aw gXw hY :gu{ qyg bhwdr dyh idØlI lwe~,idØlI pq aNh jV aKVwe~[gur goib<d so lK le~,Ab qurkn jV suk so ge~ ]11] (p÷†T 71)

qb en inrIh dub~l logo< ko gurdyv jIny bwdSwwh bnwny kw inxw~X ilXw :en gRIb is<Gn ko dXo pwiqSwwhI,E Xwd rKY< hmrI guirAwe~[ (p֠T 73)

esky ilE enkw bwhrI }p-áv}p BIbdlnw pVygw AOr enkI mwniskqw BIbdlnI pVygI[ Xy topI phnqy hY<, dwso< vwly

nwm rKqy hY<; 'crxw-pwhul' Sww<q }p hY, eNhy<'K<fy kI pwhul' dynI hogI, SwáZDwwrI bnwnwhogw :Xh crxw phul hY Sww<q s}p, qyj nwih Xih mw<ihAnUp ]29]shylI topI isr DwrY<, dwsih nwm khwe ]huqI dXw mDw }p bhu, em nih< SwsZ PVwe ]30]

(p֠T 73)enkw s<udr SwOX~vwn }p bnwnw hogw,

eNhy< K<fy kI pwhul dy<gy :Ab is#Kn }p pltwe~Ey,qyj DwwrI ijs lK BO Kwe~Ey[qyj nwm ko‚ enY DwrÖXY,kr pwhul enY< qyj iplÖXY< ]31]CZI }p su<dr Aiq lwgy,kys sIs isr bw<DwY pwgy ]32]

enmy< eqnw AwËmsMmwn Brw jwXygw ikXy iksI ky dbYl nhI< ho<gy isvwX Ek AkwlpurK sÇcy pwqSwwh ky :Kwlso hovY Kud Kudw, ijm KUbI KUb Kudwe[Awn n mwnY Awn kI, ek sÇcy ibn pwiqSwwh]35]

qb gurdyv jI ny smUh is#K s<gq ko'hukmnwmw' Byjkr sbko ‰I An<dpur swihb my<EkiZq ikXw AOr bUty Swwh k÷q 'qwrIKy-p<jwb'ky Anuswr AásI hjæwr ky krIb s<gq vhw<Kuly mYdwn my< EkiZq hue~[ su<dr SwwimXwno< AOr‚<cI átyj ky swQw áQwwn ko sjwXw gXw Qww[Kwlsw swjny sy phly gu{ swihb ny ‚<cI átyjpr KVy hokr pRBwv-SwwlI ávr my< khw ik AbsmX Aw gXw hY, juØm kI Aiq ho ge~ hY,j}rI hY ik sb SwáZ Dwwrxw kry<, Ek swQwEk hI vySwBU†ww my< sj-Dwj kr POijXo< kIBw<iq juØm kw swmnw kry<, esky ilE qn-mn

Page 18: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201218

sy mrnw hogw AOr mrny ky ilE hr pl qYXwrrhnw hogw[ Xh j}rI hY ik Eysy my< hmwrwrhn-shn, hmwrI jIvn-SwYlI, hmwrw ÛXvhwrEk-sw ho, hm Ek hI Dwm~ ky DwwrxwI ho<, ªYq-Bwv, duivDww ko A<dr sy inkwl dy< ; jwq-pwq,km~-kw<f qQww ANX JUTy pwK<fo< kw ËXwg kry<,sbkI Ek hI jwiq, Ek hI kul-goZ ho, sbEkqw ky sUZ my< b<Dw<y[ qb gu{ swihb ny pw<cSwISw kI Ek-Ek krky mw<g kI, Eysy ÛXi¹ joDwm~ v dySw kI r@wwQw~ mrny ko qYXwr ho<[ qbas smUh my< sy pw<c mrjIvVy swmny AwE[Am÷q qYXwr krqy smX jpu jI, jwpu swihbAwid bwixwXo< kw pwT krqy huE bwty my< sqlujsy m<gwE gE pivZ jl my< gu{dyv jI K<fwPyrqy gE; pwhul qYXwr kI[ esI bIc mwqwswihb kOr jI ny lwkr asmy< bqwSwy fwl idEijssy ik qyjávI Kwlsy my< AwpsI ÛXvhwr kyilE imTws bnI rhy[ es smX mwqw jI kImOjUdgI es bwq kw pRqIk hY ik áZI jwiqky smwn shXog sy p<Qw AËX<q ivkws kI AoraNmuK hogw[

es dOrwn pw<co< mrjIvVo< ko Am÷qCkwXw gXw[ gu{ swihb kI prI@ww-ksOtI prKry aqry-- Bwe~ dXw is<G jI, Bwe~ Dwrm is<GjI, Bwe~ ih<mq is<G jI, Bwe~ mohkm is<G jI,Bwe~ swihb is<G jI[ en pw<co< ko gurdyv jIny gly sy lgwXw AOr khw, Xy myry 'pw<c ÎXwry'hY<[ ijs F<g sy gu{ jI ny an pw<c ÎXwro< koAm÷q CkwXw Qww asI F<g sy an pw<c ÎXwro<sy gurdyv jI ny Am÷q Ckw :krI ju siqgur ipRQwm ibDw, soe~ pun ibDw kIn[p<j Buj<gI jy BE, gur anqy pwhul lIn ]

(p֠T 78)gurdyv jI ny jYsy ANX sbky nwm ky

swQw 'is<G' SwÑd joVny kw AwdySw ikXw Qww asIAnuswr ankw nwm BI 'gu{ goib<d rwX' sy 'gu{goib<d is<G' huAw[ áZI jwiq ko nwm ky swQw'kOr' SwÑd lgwny kw AwdySw huAw[

'gur-soBw' ky rciXqw gurdyv jI kysmkwlIn drbwrI kiv sYnwpiq bqwqy hY< ikgu{ jI ny as smX rihq mXw~dw áp†t kI:hukw iqAwg hir gun gwvY,eCw Bojn hr rs pwvY[. . .Bdr iqAwg kro ry Bwe~[isr g<umn ky muK nhI lwgo,pw<cmn ko sb s<ig iqAwgo[

'pw<cn ko sb s<ig' sy Bwv-- nVImwr,kuVImwr, mIxwy, ms<d, DwIrmlIE kw swQw nhI<krnw[ Bwe~ n<d lwl jI bqwqy hY< : ''isKIinSwwnI p<j kwP['' pw<c 'k'-- kySw, k<Gw,k÷pwxw, kVw, kCihrw[ Xy pw<c kkwr is#KIkI inSwwnI hY<[

bIs hjæwr ky krIb is<Go< ny asI smXAm÷q-pwn ikXw AOr DwIry-DwIry p<Qwk mXw~dw kyswQw juVny vwlo< kw ivSwwl kwiPlw qYXwr hoqwgXw[ gu{ dSwmySw ipqw jI sy bl pwkr,llkwr sunkr-- ''qO sid siqgur isK llkwry,PVo SwsZn ilhu qurkn mwry'', gu{ ky SwUrvIris<Go< ny qlvwr, qIr, nyjæo< AOr ANX SwáZo< kyvy krqb idKwE ik A<q my< juØm kI jVy<aKwV kr hI dm ilXw[ lgBg sO swl qkAm÷q-pwn kr Swu© lOhpu{†w huAw KwlswjUJqw rhw, SwhId hoqw rhw AOr sunhryeiqhws kI s÷jnw krqw rhw[ Xh sunhrweiqhws sn 1675 my< ‰I gu{ qyg bhwdrswihb kI Swhwdq sy lykr sn 1773 my< hue~AÑdwlI kI m÷ËXu qk, sO swlo< kw eiqhws,is#K SwUrvIro< ky lhU sy ilKw eiqhws hY,

Page 19: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201219

ijskI mu<h-bolqI qsvIry< '‰I gur p<Qw pRkwSw'my< s. rqn is<G (B<gU) ny pySw kI hY<[ is#Ko<pr #Xw-#Xw khr nhI< FwXy gE-- An<dpurswihb kI j<g, cmkOr kI j<g, bVy swihbjwdo<kI Swhwdq, Coty swihbjwdo< kI Swhwdq, ijskysMb<Dw my< s. rqn is<G (B<gU) kw ivcwr hY :dY gofy hyT kr ijbr fwro[qVP qVP ge~ ij<d afwe,em SwIr Kor due dE kqlwe ]31]

GØlUGwry, Bwe~ qw} is<G kI Swhwdq, mInmnU ªwrw krvwXw gXw kËlyAwm AOr is<Go< prFwhy gE juØm :sunY bwq Ab is<Gn kI krI Swwh ijm kUt[kUtq-mwrq so QwkXo KwlsY BXo AKUt[Kwlsw BXo AKUt ndI ijm s<umyvwxwI[Agly AwgY qury AOr Cb AwvY pwxwI[siqgur vDwwXw Kwlsw sB AwK acwry[jo dusmn Qwy KwlsY so bohr ija gwry[

Kwlsw esilE AKUt rhw, mrqw-iptqwBI cFædI klw my< rhw, #Xo<ik ''is<Gn pwhul K<fykI de~, is<Gn guVqI K<fy kI le~['' Am÷q kISwi¹ esmy< Amrqw kw s<cwr krqI rhI[ is<GAm÷q kI guVqI (GuÆI) lykr Eysy idlyrwnwkrqb idKwqy rhy ik juØm krny vwly kw<pjwqy[ Ahmd Swwh AÑdwlI jYsw n÷Sw<s BXwnkjuØm krny vwlw BI is<Go< sy mu<h n lgwny kIpRiqzw krqw hY[ ávX< qo pScwqwp krqw hIhY, Biv†X my< Eysy kukm~ krny vwlo< ko BIcyqwvnI dyqw hY :Swwih muVXo bf nmoSwI pwe,es Awvn ko bhu pCuqwe[kih iciVAn hm bwj dE gwr,kry CylUAn hm Swyr $vwr[enkI mdd Awip Kudwe,

pujXo n bl hm en pr kwe[en mY< Swkq ikC Awih krIm,kr dyKXo hm bhuq PæhIm ]44]Ab jo myro eq dySw Awag,jo Awag so pCoqwag[

sÇcwe~ hY ik AÑdwlI ny iPr p<jwb kIqrP mu<h nhI< ikXw, is<Go< ko pun: CyVny kwswhs vh jutw nhI< pwXw[ is<Go< ny Anyko<kubw~inXw< dykr, Swhwdqy< pRwÎq kr ApnI SwUrvIrqwkw is#kw kwXm ikXw[ esI pr<prw my< is#Kimsly< kwXm hue~<, ijsmy< '‰I gur p<Qw pRkwSw'Bwe~ Swwm is<G jI kI bhwdurI AOr Swhwdq kwijŸ krqw hY AOr bqwqw hY ik srdwr bGylis<G kYsy idØlI qk phu<cy AOr mugle~ ikly prgu{-Pqih kw inSwwn JulwXw[ s. bGyl is<G nyidØlI AOr idØlI ky Awspws ky Eyiqhwiskgu{-áQwwno< ko Koj kr iciNhq ikXw AOr bwdmy< vhw< pwvn gu{ªwrw swihbwn áQwwipq huE['‰I gur p<Qw pRkwSw' Bwe~ Swwm is<G jI kISwhwdq kw vxw~n eqny Brosy sy esilE krqwhY #Xo<ik s. rqn is<G ávX< Bwe~ Swwm is<GkroVIE ky nwqI Qwy:sXwm is<G kI sunY khwnI,ijm kr hmrI mwq bKwnI[ankI bytI QwI hmrI mwqw,em hm Koj ju iqs ko jwqw[ (p÷†T 538)

'‰I gur p<Qw pRkwSw' ny ijn is<Go< kIgwQww ilKI vo an logo< ky muK sy sunkr joávX< gu{-crxwo< pr smip~q eiqhws rcny vwlyQwy[ s. Bqn is<G (B<gU) ky ipqw inr<jnIAo< kyjuØmo< kw inSwwnw bny[ anky dwdw s. mihqwbis<G bhwdur Xo©w Qwy, jo jXpur my< rwjw kInOkrI krqw Qww, pr<qu másy r<gV ªwrw ‰I

(Soˆw p÷ T 26 pr)

Page 20: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201220

e<klwbI vYswKI-fW. Avqwr is<G*

1699 e~. kI e<klwbI vYswKI ky idn ‰Igu{ goib<d is<G jI ny Kwlsy kI áQwwpnw krkyBwrqIX logo< my< nv-Swi#q kw s<cwr ikXw[

jNm-is© AiDwkwro< kI r@ww ky ilE, ‰Igu{ goib<d is<G jI ny Dwm~-Xu© CyVny ky ilEBi#q Ev< Swi#q kw icráQwwXI qQww AnUTwsumyl krky 's<q' ko 'ispwhI' BI bnw idXw[Xh Swi#q QwI 'Am÷q' kI[ 'Am÷q' sy e<klwb AwgXw, mudw~ idlo< my< ijæ<dgI kI }h BrI ge~,'iciVXw<', 'bwjo<' ko nocny lg ge<~, logo< my<isr aTwkr clny kw hOslw pYdw huAw, ijæ<dgIsy frny vwlo< ko sInw qwnkr mrny kwswhs imlw; sb AsmwnqwE< imtwkr sbkoEk smwn kr idXw gXw; ijnko koe~ CUqwqk nhI< Qww anko rwÈX-g¨I pr ibTwXw gXw;BwrqIX }h kI kwXw-kØp ho ge~[

vwáqv my< kwXw-kØp krnw gu{ swihbwnkI bVI lMby smX kI swDwnw Ev< s<G†w~ kwpirxwwm Qww[ 'Kwlsw' gu{ swihbwn kw AwiKrIinSwwnw Qww jo dSwm pwqSwwh ‰I gu{ goib<dis<G jI ny pUrw ikXw[

smX kI piriáQwiqXo< ky Anuswr Bi#qAw<doln ky mhwpu{†wo< ny swmwijk Ev< Dwwim~kkimXo< ky iv{© kVw s<G†w~ ikXw pr<qu rwjnIiqkAËXwcwro< ky iv{© aNho<ny aqny jæordwr F<gsy Awvwjæ nhI< aTwe~[ B#q kbIr jI ªwrwaÇcirq bwxwI my< anky ªwrw shn ikE gEk†to< kw vxw~n aplÑDw hY :

--Bujw bw<iDw iBlw kir fwirAo ]hsqI Ÿoip mU<f mih mwirAo ] (pNnw 870)--g<g guswein gihr g<BIr ]j<jIr bw<iDw kir Kry kbIr ] (pNnw 1162)

‰I gu{ nwnk dyv jI kw imSwnŸw<iqkwrI Qww[ vy smkwlIn swmwijk, rwjnIiqk,AwDXwiËmk, AwiQw~k piriáQwiqXo< sy shmq nhI<Qwy qQww jIvn ky hr @wyZ my< pirvq~n cwhqyQwy[ aNho<ny infr hokr Apny smX ky KUncUsny vwly AËXwcwrI rwjwAo< qQww Dwwim~knyqwAo< ky iv{© Awvwjæ bul<d kI[ dSwmySw ipqwqk phu<cqy smX is#K Dwm~ ky ivkws qQww gu{swihbwn ky smkwlIn Swwsko< ky swQw sMb<Dwo<ky bwry my< s<i@wÎq d÷i†t fwlnI AwvSXk hY:1) ‰I gu{ nwnk dyv jI ko bwbr Apny hmlyky dOrwn b<dI bnny kw duáswhs kr cukwQww[ gu{ jI s<swr ky bhuq swry dySwo< my< XwZwkrky logo< ko Dwm~, sdwcwr qQww sËX kwapdySw dy cuky Qwy[2) smRwt humwXU< BI ‰I gu{ A<gd dyv jI kydrbwr my< hwijær ho cukw Qww[3) ‰I gu{ Amrdws jI ky drbwr my< smRwtAkbr Aw cukw Qww[4) ‰I gu{ rwmdws jI ky khny pr smRwtAkbr Akwl ky smX p<jwb ky ikswno< kwEk v†w~ kw lgwn mwPæ kr cukw Qww[5) ‰I gu{ Arjn dyv jI ky smX ‰IAm÷qsr Swhr AiáqËv my< Aw cukw Qww[ ‰I

*70, mwfl tw‚n (sw‚Qw), luiDwXwnw-144001

Page 21: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201221

hirm<dr swihb qQww srovr kw inmw~xw hony kyaprw<q ‰I gu{ gR<Qw swihb kw áv}p qYXwrkrky askw ‰I hirm<dr swihb my< pRkwSw kridXw gXw Qww[ is#Ko< ko sw<Jw gR<Qw, sw<Jw Dwm~-áQwwn, Aguvwe~ dyny vwlw sÇcw gu{, sw<JI s<gqqQww s<wJI p<gq jYsI bhumUØX váquE< pRwÎq hocukI QwI<[ is#K s<gTn my< qyj giq sy ivkwsho rhw Qww[6) ‰I gu{ Arjn dyv jI jhw<gIr smRwt kIkÆr nIiq ky kwrxw SwhId ikE jw cuky Qwy[7) 'Bi#q' ko bcwny ky ilE 'Swi#q' ky pRXogkw Awr<B mIrI-pIrI ky mwilk ‰I gu{hirgoib<d swihb kr cuky Qwy[ vy ‰I gu{Arjn dyv jI kI Swhwdq ky aprw<q ^vwilXrky ikly my< kwPæI smX mugl smRwt kI kYdBI kwt cuky Qwy[8) mjælUm logo< (ih<dU Dwm~ sy sMb<iDwq) ky Dwm~kI r@ww ky ilE ‰I gu{ qyg bhwdr swihb koanky qIn AnNX is#Ko<-- Bwe~ mqIdws jI,Bwe~ sqIdws jI qQww Bwe~ idAwlw jI sihqAOr<gjyb ky hu#m sy SwhId ikXw jw cukw Qww[9) vwáqv my< dono< gu{ swihbwn-- ‰I gu{Arjn dyv jI qQww ‰I gu{ qyg bhwdr swihbkI Swhwdq mugl srkwr ky Dwwim~k qOr prkÆr hony kw pirxwwm QwI[ (Niharranjan

Ray, The Sikh Gurus & The Sikh Society,

P. 24)10) Kwlsy kI áQwwpnw sy phly ‰I gu{ goib<dis<G jI bwe~Dwwr ky phwVI rwjwAo< sy ke~ bwrt#kr ly cuky Qwy[11) ‰I gu{ qyg bhwdr swihb kI Swhwdq nyin:s<dyh AOr<gjyb kI Dwwim~k nIiq ky iv{©lohw lyny ky ilE is#Ko< ko mjæbUq ikXw qQwwis#K Dwm~ ky ivkws my< AwiKrI pVwv ky ilE

rwáqw q YXwr ikXw[ (Indu Bhushan

Bannerjee, Evolution of the Khalsa, Vol.

II, P. 63)1699 e~. kI vYswKI pr ‰I gu{ goib<d

is<G jI ny Apny is#Ko< kw mhwn smwgmbulwXw, ijsmy< Awpny dySw qQww kOm ky nwm prBwvnwËmk ApIl kI[ Awpny dySw ky ilE ÎXwrqQww Dwm~ ky pRiq vPæwdwrI pr jæor idXw[ Awpnymugl swmRwÈX ky Kwiqmy qQww ne~ kOm kyinmw~xw ky ilE jæor idXw[

smX kI njæwkq ko phcwnqy huE gu{jI ny MXwn my< sy k÷pwxw inkwlI AOr EkSwISw kI mw<g kI[ Bwe~ dXw rwm (@wiZX)lwhOr invwsI ny Kud ko pySw kr idXw[ bwrI-bwrI sy Bwe~ Dwrm dws (jÆ), idØlI invwsI;Bwe~ mohkm c<d (CI<bw), ªwirkw invwsI; Bwe~swihb c<d (nwe~), ibdr invwsI qQww Bwe~ih<mq rwX (JIvr), ªwirkw invwsI ny ApnySwISw gu{ jI ko Aip~q ikE[

gu{ jI ny K<fy-bwty kw Am÷q qYXwrkrky, an pw<co< ky Ckwkr 'pw<c ÎXwry' kIapwiDw dI[ anko 'Kwlsw' pd sy invwjw[ gu{jI ky is#K Am÷q-pwn krky 'Kwlsw' bngE[ fW. jI. Es. (idAol) ky Anuswr, jwq-pwq kw iSwkwr huE BwrqIXo< ko, jo kBI BIektTy nhI< bYTy, Ek jwn ikXw gXw[ ankoEk hI bwty my< sy Am÷q CkwXw gXw[ Xh Qwwgu{ jI ªwrw ikXw gXw swmwijk Fw<cy my<'Ÿw<iqkwrI' pirvq~n[ (Social & Political

Philosphy of Guru Nanak Dev & Guru

Gobind Singh, P. 87)‰I gu{ goib<d is<G jI ny hr p@w sy igr

cuky logo< kI soe~ hue~ Swi#q ko pRBwvSwwlI F<gsy jgwkr anky mn my< swmwijk qQww kOmI

Page 22: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201222

aNniq ky ‚<cy AwdSw~ Br idXy[gu{ jI ny Kwlsy ko pw<c kkwro< : kys,

k<Gw, kVw, k÷pwxw qQww kiChrw kI mXw~dwbi$SwSw kI[ AwiËmk aÇcqw ky ilE inÁnymkw pwT krnw AwvSXk krwr idXw[ eskyAlwvw isr pr dsqwr sjwnw BI mXw~dw my<Swwiml ikXw gXw[

aÇc Awcrxw ky DwwrxwI Kwlsw ky ilEcwr kurihqo< (glq kwm) kI b<idSw lgwe~--kySwo< kw kËl, kutTw Kwnw, pr-áZI Xw pr-pu{†w kw Bog krnw qQww q<bwkU kw syvnkrnw[

es pRkwr gu{ jI ny Kwlsy ko nvInmXw~dw bi$SwSw krky kul s<swr sy ivl@wxwbnw idXw AOr es NXwry Kwlsy ko Apnw qp-qyj dyny kw vwdw ikXw :jb lg Kwlsw rhy inAwrw[qb lg qyj dIAo mY< swrw[jb eh ghY ibprn kI rIq[mY nw kra< en kI prqIq[ (srb loh gR<Qw)

dSwmySw ipqw jI ny jwq-pwq jYsI burwe~kw p#kw hl FU<Fw[ Ek hI bwty my< sb logo<ko Am÷q Ckwkr sbko swmwijk smwnqwpRdwn kI, ‚<c-nIc ky Bwv kw Kwiqmw kridXw[

gu{ jI ny ApnI PæOj my< qQwwkiQwq nIcIjwiq ky logo< ko BqI~ ikXw qQww anmy< sykwXrqw KËm kI[

''mwns kI jwq sbY EkY pihcwnbo'' kwAwdSw~ kQwn-mwZ hI nhI< Qww biØk eskoÛXvhwirk }p idXw gXw[ gu{ jI kw ivroDwiksI musilm Xw ih<dU ivSwy†w ky swQw nhI< Qww,ankw ivroDw qo kyvl jwilm v AËXwcwrIlogo< sy Qww, cwhy vy ih<dU Qwy Xw muslmwn[ gu{

jI kI lok lhr ko sUJvwn muslmwno< ny BIXo^X smJw[ ‰I gu{ goib<d is<G jI ko sbsyphly Tskw mIrw< (inkt ku{@wyZ) ky muslmwnPækIr BIKxw Swwh ny ankyy jNm sy QwoVwsmX bwd hI s<wJw pIr Goi†wq kr idXw Qww[swFOrw ky pIr budDwU Swwh, mwCIvwVw ky Bwe~gnI Kw<-Bwe~ nbI Kw< kI gu{ jI ky pRiqsyvwAo< ko Kwlsw p<Qw kYsy Bulw skqw hY?

‰I gu{ goib<d is<G jI kw es e<klwbIvYswKI vwly idn kw Ek ANX kmwl ivcwrnyXo^X hY[ ijs pRkwr pw<c ÎXwro< ko Am÷q-pwnkrvwXw gXw, asI pRkwr gu{ jI ny pw<c ÎXwro<ky Awgy Gutny tykkr ansy Am÷q kI dwq mw<gI;Am÷q-dwqw Apny is#Ko< sy Am÷q kI AiBlw†wwkr rhw Qww[ es qrh 'gu{ goib<d rwX' Am÷qCkkr 'gu{ goib<d is<G' bny; gu{-iSw†X kw Bydimt gXw[ gu{ jI kw Prmwn hY:enhI< kI iŸpw ky sjy hm hY<,nhI mo so grIb kror pry[ (dsm gR<Qw)

es qrh p<cwXqvwdI Xug kw Awr<B ikXwgXw[ Awgy sy ''vwhu vwhu goib<d is<G Awpy gurcylw '' ny p<Qw kI AguAwe~ krny ky ilE pw<cÎXwro< ko swmUihk }p my< ijMmydwrI dI[ ÈXoiq-joq smwny sy phly dSwmySw ipqw ny ‰I gu{ gR<Qwswihb ko gurg¨I pRdwn krky ''prcw Swbd kw,pUjw Akwl kI, dIdwr Kwlsy kw'' ivDwwnbi$SwSw ikXw[ swmwijk smwnqw ky pRdwqwdSwmySw ipqw ny pUv~ gu{ swihbwn kI Bw<iq áZI-jwiq ko pu{†w-vg~ ky brwbr AiDwkwr idE[ vyAm÷q-pwn krky Xu© my< lVwe~ BI kr skqIQwI<, gu{ªwry my< pRvySw krky ‰I gu{ gR<Qw swihbkw pwT qQww syvw BI kr skqI QwI<[

is#K eiqhws my< Anyko< adwhrxwy< imlqIhY< ijssy pqw clqw hY ik is<GixwXo< ny Xu©-

Page 23: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201223

BUim my< duSmno< ky C#ky CuVw idE[ Eysw smXBI AwXw jb Am÷qDwwrI is<GixwXo< ny AkQwnIXqQww AshnIX k†t qo shn kr ilE, ik<quduSmno< kI bwq n mwnI AOr n hI Apnw Dwm~hwrw[

‰I gu{ goib<d is<G jI ªwrw is#K kOmkI kwXwkØp krky asko s<q-ispwhI vwlwáv}p dyny kw bVw kwrxw Qww ik rwjnIiqkpiriáQwiqXw< EysI QwI< ik Bi#q ko Swi#q ky ibnwbcwE jwny kw ANX koe~ rwáqw hI nhI< rhwQww[ bwdSwwh AOr<gjyb ko ilKy 'jPærnwmw' my<gu{ jI ny mjæbUrI my< Awkr SwáZo< kw pRXogkrnw jwXjæ krwr idXw :cu kwr Ajæ hmw hIlqy dr gujæSwq ]hlwlásq burdn b SwmSwIr dsq ]

es qrh ‰I gu{ goib<d is<G jI ny juØmsy t#kr lyny ky ilE qQww rwjnIiqk Swi#qpRwÎq krny ky ilE Apny is#Ko< ko SwáZDwwrIbnwXw[ Awpny Apny AnuXweXo< ko hu#m ikXw:SwsZn ky ADwIn hY rwj[jo n Dwrih iqs ibgrih kwj[Xw< qy srb Kwlsw sunIAih[AwXuDw srby aÁm gunIAih[jb hmry drsn ko Awvhu[bn sucyq qn SwsZ sjwvhu ]23]3]

SwáZo< kI mihmw krqy huE Awp Prmwnkrqy hY< :Ais iŸpwn K<fo KVg qupk qbr Ar qIr ]sYP srohI sYhQwI XhI hmwry pIr ]3]

rwjnIiqk Swi#q mw<gny sy nhI< imlqI,esko pRwÎq krny ky ilE swDwn hY-- 'injbl['ko‚ iksy ka rwj n dy hY[jo ly hY inj bl isa< ly hY[

‰I gu{ goib<d is<G jI ny piriáQwiqvSwis#K Dwm~ ko AwiKrI qrqIb dykr 'Kwlsy' kwin}pxw ikXw[ Kwlsw SwáZDwwrI ho gXw[ 'dygqyg Pqih' ky a ySX ko Kwlsy ny mu$X rKw[grIbo<-j}rqm<do< ky ilE Bojn, AËXwcwirXo<ky ilE qyg qQww jIq (ivjX) ky ilE ivSvwsBry Ehsws ny Kwlsy ky a ySX kI pUiq~ my< bVwihásw fwlw[ 'Pqih' Kwlsw ny vwihgu{ kosmip~q kI hue~ QwI, #Xo<ik Awps my< imlqy smXis<G Ek-dUsry ko ''vwihgu{ jI kw Kwlsw,vwihgu{ jI kI Pqih'' bulwqy hY<[

1699 e~. kI e<klwbI vYswKI ko ‰I gu{goib<d is<G jI ªwrw in}ipq Kwlsy ny mjælUmo<kI r@ww ky ilE, ávX< kI r@ww ky ilE qQwwAËXwcwrI Swwsko< ky iv{© jo qyg clwe~,askw eiqhws sw@wI hY[ sidXo< sy gulwm logo<my< soXw huAw ávwiBmwn jwg pVw AOr vyApnI r@ww krny ky swQw dySw-r@ww ky ilE BIqYXwr-br-qYXwr ho gE[ vhmo<-BRmo< Brw jIvnCoVkr vy log prmwËmw kI pUjw krny lggE[ anmy< Dwwim~k, rwjnIiqk, AwiQw~k, sÒXwcwrkcyqnw pYdw hue~[ gu{ jI ky Am÷q kw scmucmy< Eysw cmËkwr Qww ijssy Apny Awp kwEhsws Ko cuky log mugl swmRwÈX ky juØmo<ky iv{© ApnI pUrI qwkq sy BVk aTy AOraNho<ny as AËXwcwrI rwÈX kI jVy< KoKlIkr dI<[

lwlw dOlq rwX ky kQwn ky Anuswr,''scmuK hI ‰I gu{ goib<d is<G jI ny Eysy kOmIprvwny pYdw ikE ik anko Apny jIvn kysuK, Apny pirvwro< kw moh-ÎXwr BI kubw~nI kyrwáqy sy n rok skw['' --Anuvwdk :

s. gurpRIq is<G Bomw

Page 24: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201224

Kwlsw kw inmw~xw-áQwl : ‰I An<dpur swihb-fW. suDww ijqyNdR*

ikNhI< puxX kmo~< ky pRqwp sy mnu†X koiksI Eyiqhwisk, Dwwim~k AQwvw sw<ák÷iqk cyqnwsy Xu¹ áQwl kI XwZw krny kw m<gl suAvsrpRwÎq hoqw hY[ hmwry purKo<, Xug-pRvÁ~ko< ªwrwikE gE pivZ kwXo~< ky pRËX@w sw@wI Xy áQwlhmwry cirZ-inmw~qw BI bnqy hY< AOr jIvn kone~ idSww pRdwn krny kw kwrxw BI[ Xy áQwlhmy< kyvl esIilE Awki†w~q nhI< krqy ikeNho<ny pRisi© pRwÎq kr lI hY biØk esilE ikenkI pwvn BUim in†kptqw, in†klu†wqw qQwwin†kwm syvw-Bwvnw sy is<icq hoqI hY AOrijs pr pivZqw, vIrqw qQww su<drqw ky sug<iDwqpu†p lhlhwqy h<Y[ mwnvqw kI DwrqI ‰IAm÷qsr sy vIrqw kI DwrqI ‰I An<dpur swihbqk kI XwZw kw Ehsws, XhI Bwvnw muJ my<jgw gXw AOr mY<ny spirvwr es qIQw~-XwZw kws<kØp ly ilXw[

‰I Am÷qsr sy rvwnw hony sy pUv~ hmny‰I hirm<dr swihb mwQww tykny kI socI[Awn<divBor jb mY<ny ''ggnu mY Qwwlu riv c<dudIpk bny'' sunI qo muJy XU< AwBws huAw jYsymY< iksI dYvI lok my< Aw ge~ hU<, jhw< e~†Xw~, ªy†wAOr vYr kw koe~ áQwwn nhI<[ mn hI mn asAd÷SX isrjnhwr ko nmákwr kr hmny ‰IAn<dpur swihb ky ilE pRáQwwn ikXw, as áQwwnky ilE, jhw< ‰I gu{ goib<d is<G jI ivdySwIhmlo< kI ŸUrqw sy dbI-kuclI Bwrq kI jnqwko JkJor, aNhy< gulwmI kI jjæIry< qoVny ky

ilE qYXwr ikXw qQww mwnvqw kI soe~ hue~Swi¹ ko jgwXw[ myry mn my< vh pivZ áQwwndyKny kI bhuq aËsukqw QwI, jhw< hmwry eiqhwsko Ek nXw moV imlw Qww, jhw< sy Bwrq kIjnqw ko Apny A<dr kI Swi#q ko phcwnnykw Awhvwn ikXw gXw Qww[

ropV sy Awgy kw rwáqw bhuq hI romw<ckwrIQww[ bIc-bIc my< hØkI-sI Gumwvdwr sVkqQww dUr ihmwcl kI qlhtI sy iGrw s<pUxw~ mwg~myrI es @wyZ kI pRQwm XwZw hony ky kwrxwAlg hI Awn<d dy rhw Qww[

jYsy-jYsy hmwrI kwr n<gl nhr ky swQw-swQw Awgy bFæ rhI QwI vYsy-vYsy ‚<cy-‚<cy pyVo<AOr pv~qIX surMX vwqwvrxw kw pRBwv muJyAwhlwidq kr rhw Qww[ mY< soc rhI QwI ikmnu†X #Xo< es pRwk÷iqk inSClqw sy dUr hoqwjw rhw hY? Xhw< ikqnw suK hY, Awn<d hY, Sww<iqhY! Eyiqhwisk ngr kIrqpur swihb sy hoqy huEjYsy hI hmny An<dpur swihb my< pRvySw ikXw qomyry AwScX~ kw iTkwnw nhI< rhw[ jb mY<nychu< Aor sPyd hI sPyd r<g sy Fky Gro<, dukwno<qQww ANX emwrqo< ko dyKw[ muJy ámrxw AwXwik Kwlsw-áQwwpnw pv~ ky apl@X my< Swhr koivSwy†w F<g sy sjwXw gXw hY[ hmny Thrny kyilE p<jwb m<fI bof~ ªwrw inim~q Ek 'hvylI'my< kmrw buk krwXw huAw Qww[ mY<ny socw Qww,pqw nhI< koe~ purwnw Gr hogw[ 'hvylI' qkphu<cny vwlI sVk ky Ek Aor phwV Qwy[ jYsy

*ADX@ww, ih<dI ivBwg, gu{ nwnk dyv XUnIvis~tI, ‰I Am÷qsr-143001; mo. 98148-51010

Page 25: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201225

hI föwevr ny bqwXw ik 'hvylI' Aw ge~ hY qomY< Apny swmny Ek BÛX AiqiQw-g÷h ko dyKkrd<g rh ge~[ Xh áQwwn p<jwb ky gw<vo< kIjIvn-Jw<kI ko suri@wq rKy huE Qww[ pRvySw ªwrky bwhr Ek Aor do bYl hl my< juqy huE idKwe~dyqy h<Y AOr iblkul swmny rht AOr kuAw< bnwhuAw Qww qQww asky swQw kw áQwwn Eysy lgqwQww mwno asI kuE< sy inklny vwly pwnI syis<cw jw rhw ho[ Swhr kI BIVBwV sy dUres BÛX mhl ny qo j<gl my< m<gl jYsI iáQwiqbnwe~ hue~ QwI[ pUrI hvylI sPyd rwjsI TwT sysusiÈjq QwI[ jYsy hI hm pRQwm ql pr Apnykmry my< phu<cy qo vhw< sy swry Swhr kw AdBuqd÷SX idKwe~ dy rhw Qww[ mY<ny mn hI mn socwik es duAwAo< kI ngrI my< chu< Aor swiËvkqwkw hI pRswr hY AOr Xh swiËvkqw qo ''iciVXo<sy bwj lVwny vwly kI'' nvwijæSw hY[

ánwn krny ky aprw<q mY< mhwn pYg<br‰I gu{ qyg bhwdr jI ªwrw 1664 e~. my<áQwwipq AOr ‰I gu{ goib<d is<G jI ªwrw ri@wqngr An<dpur swihb ky pRmuK qIQw~-áQwl q$æq‰I kysgFæ swihb kI Aor Ek iviSw†t Bwv sycl pVI[ Xh #Xw? EysI dIpmwlw! Eyswávixw~m d÷SX! EysI AwBw BrI Jw<kI! khqy h<Yik prmwËmw kI pivZ áQwlo< pr ivSwy†w AnukMpwrhqI hY, so mY<ny dyK BI ilXw[ logo< kw EyswÛXviáQwq sYlwb! eqnw ivSvws! eqnI Bi#q!eqnI in†Tw! myrw qo rom-rom pulikq hogXw[ ‰I gu{ goib<d is<G jI ny ijs DwrqI prBi#q Ev< Swi#q kI AlK jgwe~, logo< kw injmy< ivSvws jgwXw, as pwvn BU my< Xh AwloknYsig~k hY[ mY< hwQw bw<Dwy, ‰©wvSw, máqkinvwE, m<Zmu Dw-Bwv sy roSwnI kI AwBw my<ilpty huE Bvn-klw ky su<dr nmUny ky }p my<

q$q ‰I kysgFæ swihb ko dyKqI clI ge~[ nqo myry khI< pw<v {ky AOr n hI khI< muJy kuCpUCny kI AwvSXkqw mhsUs hue~[ hjæwro< kIs<$Xw my< dSw~nwQw~ phu<cI s<gq as áQwl kISwoBw ko AwËmswq kr lynw cwhqI QwI jhw<-jhw< gu{ swihbwn ny ivcr kr Bi#q AOrSwi¹ kw, qp AOr ËXwg kw, mIrI AOr pIrIkw, s<Xm AOr in†Tw kw s<dySw idXw Qww[ qBIEk Aor myrw DXwn Awki†w~q huAw[ gu{ªwry kyBIqr hI iviSw†t SwáZo< kI Ek pRdSw~nI my<Ek-Ek krky an SwáZo< ko idKwXw jw rhwQww, ijNhy< gu{ jI ny pRXu¹ ikXw Qww[ enmy<doDwwrI K<fw myry ilE ivSwy†w Awk†w~xw kw ky<dRQww, #Xo<ik jb gu{ swihb ny 'Am÷q' qYXwr ikXwQww qo lohy ky bwty(bq~n) my< sqluj ky pwnIko bwqwSwo< sihq esI K<fy ªwrw ihlwXw gXwQww[ Xh gu{ jI kw vhI K<fw Qww ijsnym÷qpRwX logo< ko s<jIvnI dI QwI[ mY< AnwXwsnqmáqk ho ge~[ muJy XU< mhsUs huAw jYsy myrIiSwrwAo< my< r#q abwl Kw rhw ho[ mY< soc rhIQwI, #Xw Xh ‰©w hY? myrw AtUt ivSvws hYXw iPr gu{ swihb ªwrw PU<kI ge~ rw†töIXBwvnw? esky pScwq ktwr, brCw, nyjw qQwwANX AwXu©o< kw pRdSw~n ikXw gXw[

gu{ pr<prw my< s<gq ky bwd p<gq kwAivámrxwIX d÷SX Qww[ sb my< smwnqw qQwwBwe~cwry ky a ySX sy Awr<B ikE gE 'l<gr' my<mY<ny ávixw~m Awn<d AnuBv ikXw[ Eysw lgwjYsy jNmo< kI BUK imt ge~ ho[ mY< Ek konymy< KVI Ek hI bwr my< hjæwro< logo< ko EkhI p<gq my< Kwnw Kwqy dyKkr gu{ swihb ªwrwsbko Ek smJny kI Bwvnw ky pRiq nmn QwI:ih<dU qurk ko‚ rwPjI emwm swPImwns kI jwq sbY EkY pihcwnbo ](Akwl asqq)

Page 26: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201226

roSwnI sy jgmgwqy Swhr my< jYsy swrws<swr tUt kr phu<cw huAw Qww, loikn pUrIqrh sy ÛXviáQwq[ ‰©w, ivSvws AOr in†Twsy pgI mY< vwips 'hvylI' phu<cI[ AglI subhpRk÷iq ky mnorm d÷SX ky bIc, pi@wXo< kIchchwht ky bIc Aw<K Kulqy hI swmny dUr-dUr qk hry-Bry lhlhwqy Kyq Qwy[ ánwnwid syinv÷Á hokr mY< gu{ªwrw sIsg<j swihb ge~,jhw< ‰I gu{ qyg bhwdr jI ky pwvn SwISw kwdwh s<ákwr ikXw gXw Qww[ ‰I gu{ goib<d is<GjI ªwrw inim~q An<dgFæ iklw BI mY<ny dyKw,ijsy dyKkr SwZuAo< sy bcny kI gu{ jI kIklw ávX< is© QwI[

iklw An<dgFæ my< hI jmIn ko KodkrEk bwvlI bnwXI gXI QwI[ es áQwwn ivSwy†wqk phu<cny ky ilE lgBg 84 sIiFæXw< QwI<[ XháQwwn eqnw hvwdwr AOr T<fw Qww jYsy p<Ky lgyho<[ Bvn-klw ky es AdBuq d÷SX sy mY< qo

#Xw hr koe~ romw<icq Qww[ AnuBv ho rhw Qwwik Xy 84 sIiFæXw< qo hmy< 84 XoinXo< sy mui¹idlwny vwlI hY<, #Xo<ik Agr hm Ek-Ek sIFæIko Ek-Ek in†kpt, swiËvk Bwv sy joVy< qoiniScq }p sy hm hr burwe~ pr kwbU pwkres s<swr }pI mwXw-b<Dwn sy CUt skqy hY<[eqny BÛX inmw~xw ky pICy eqnw mhwn s<dySw!

Xh ivámXkwrI, kBI n BUlny vwlIXwZw jhw< muJy Ek Aor Dwm~ qQww s<ák÷iq syjoVqI hY, vhI< es Aor BI pRyirq krqI hY ikmY< mhwn pu{†wo< ky mhwn k÷ËXo< sy kuC sIK lU<;Ah<, loB qQww kwm ky áQwwn pr in:ávwQw~qw,prduKkwqrqw qQww ivSvb<DwuËv kI Bwvnw ApnwskU<[ nmn hY as pwvn BUim ko! Swq-Swqnmn!! jo Kwlsw ky inmw~xw kI cSmdIdrhI, mY< es BU-Bwg ko dyK rhI hU<[ mY<ny XhsuAvsr pwXw esilE mY< BI DwNX hU<!

drbwr swihb ky Apmwn kI gwQww sunkr,nOkrI CoV s. su#Kw is<G ky swQw ‰I drbwrswihb AwXy, r<gV kw isr DwV sy Alg ikXw[s. su#Kw is<G Ahmd Swwh AÑdwlI kI POj sylVqw huAw SwhId huAw AOr s. mihqwb is<GBwe~ qw} is<G jI ky swQw crKVI pr cFæSwhId huE[ s. rqn is<G ky nwnw BI SwhIdhuE Qwy[ vy bcpn my< Bwgkr is<Go< ky jËQwy my<jw imly Qwy; Bwe~ msqwn is<G ky fyry my< rhyAOr A<q my< SwhId huE[ Aq: didhwl-ninhwldono< SwhId[

s. rqn is<G ny ‰I gu{ rwmdws jI ky

drbwr my< thl-syvw krqy huE vhI< rhkr gu{-k÷pw sy '‰I gur p<Qw pRkwSw' kI rcnw kI, joAm÷q kI Swi¹ kI gwQww hY[ dSwm ipqw nyiciVXo< sy bwj quVwE AOr aNhI< Am÷q-pwnikE huE is<Go< ny sunhrw eiqhws rcw ijseiqhws kI gOrv-gwQww ko sun dub~l sy dub~lÛXi¹ BI dySw-kOm ky pRiq kubw~n hony ko pRyirqho jwqw hY[ is#K eiqhws hmwrw gOrv hY,hmwrI Swwndwr ivrwsq hY, ijsy pFæ-sun kr:''pwTk sRoqy inq rhY<, inhwl, inhwl, inhwl ]''

(p֠T 583)

(p÷ T 19 kw Soˆw)

Page 27: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201227

AwcwX~ hjæwrI pRswd iªvydI ky inb<Dw'gu{ nwnk dyv : ÛXi#qËv' my< vYcwirkqw ky ivivDw AwXwm

-fW. gurmIq is<G*Xhw< AwcwX~ hjæwrI pRswd iªvydI ky

inb<Dw-s<gRh 'is#K gu{Ao< kw puxX ámrxw' kysv~pRQwm inb<Dw 'gu{ nwnk dyv : ÛXi#qËv' my<in}ipq sBI ivcwro< ko s<@wyp my< pRáquq krnwhI ABI†t hY[ Xhw< ivªwn lyKk AwcwX~hjæwrI pRswd iªvydI ky ªwrw iliKq inb<Dw my<pRiqpwidq sBI ivcwro< ko Ÿm sy iviBNnSwI†w~ko< ky A<qg~q ivcwr kw iv†wX bnwXwjwEgw[ pUry Bwrq hI nhI<, ivSv Br my<is#Ko< ky mhwn gu{Ao< ny dySw ky ávwq<ZXs<gRwm my< qo ivSwy†w rw†töIX cyqnw sy pUxw~BUimkw inBwe~ hI hY, esky swQw hI aNho<nygurmuKI ilip my<, bRjBw†ww jYsI Bw†wwAo< my< BIApnI bwxwI kw Am÷q jnswDwwrxw ko iplwXwhY[ es pwT my< is#K Dwm~ ky pRvÁ~k AOrsv~pRQwm gu{ ‰I gu{ nwnk dyv jI kyÛXi#qËv ky bwry my< 'gu{ nwnk dyv :ÛXi#qËv' inb<Dw ky AwDwwr pr AËX<q s<@wyp my<pircX pRáquq ikXw jw rhw hY[ esky swQw hIinb<Dw my< pRiqpwidq sBI ivcwro< ko CwZo</SwoDwwiQw~Xo< ky ADXXn kI suivDww ky d÷i†tgqiviBNn SwI†w~ko< ky A<qg~q Ek Ÿm sy ivvycnkw iv†wX bnwXw jw rhw hY[inb<Dw kw swr s<@wyp :

Ab pRmuK }p sy in}ipq ivcwro< Xwmu o< ko SwI†w~ko< ky A<qg~q ÛX#q ikXw jw rhwhY :1. imátr e~. tö<p kw Anuvwd AOr pRwcInqm

jnm-swKI : is#K gu{ swihbwn my< sv~pRQwmgu{ ‰I gu{ nwnk dyv jI Awj sy lgBg543 v†w~ pUv~ es s<swr my< AwE Qwy[ Bwrqmy< AiDwkqr gu{ swihbwn ky jIvn sy s<b<iDwqd<q-kQwwAo< my< krwmwqo< AOr cmËkwro< kw hIbwhuØX hY[ lyKk AwcwX~ hjæwrI iªvydI nySwoDwpUv~k Xh qQX idXw hY ik Bwrq srkwrky AnuroDw pr imátr tö<p ny ‰I gu{ gR<Qwswihb kw n kyvl Anuvwd hI ikXw Qww,biØk ‰I gu{ nwnk dyv jI kI jnm-swKIvwlI Ek EysI pRwcInqm poQwI ky iv†wX my< BIjwnkwrI dI QwI ijs poQwI pr ávX< ‰I gu{Arjn dyv jI ny Apny háqw@wr ikE huE Qwy[imátr tö<p ky hI mq ky Anuswr as poQwImy< cmËkwro< kw A<Sw bwd my< imlny vwlIjnm-swiKXo< kI háqiliKq pRiqXo< sy khI<km Qww[2. imátr Em. E. mYkwilP ªwrw ANX jnm-swKI kw aØlyK : es aØlyK ky Anuswrjnm-swKI kI rcnw 1588 e~. ky Aws-pwsbqwe~ jwqI hY[ Xh iqiQw ‰I gu{ nwnk dyvjI ky Akwl clwxwy sy kyvl 50 v†w~ bwdkI hY[ es pRiq my< BI cmËkwrpUxw~ A<Sw imlqyh<Y[ esI pRkwr purwny ivvrxwo< my< BI Swu©Eyiqhwisk qQXo< pr SwoDw kI d÷i†t sy iviBNnBwrqIX ivSviv´wlXo< my< kwX~ ikE jw rhy hY<[3. ‰I gu{ gR<Qw swihb my< ‰I gu{ nwnk dyvjI kI bwxwI : es mhwn` Dwm~-gR<Qw my< Awid

*ákUl ly#crwr, gw<v-fwk bilXwl, vwXw BvwnIgFæ, ijlw s<g}r (p<jwb) mo. 94176-78498

Page 28: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201228

gu{dyv kI Xy bwixwXw< siMmilq hY< : 1. jpu jIswihb 2. Awsw rwg my< 'ptI' 3. rwmklI rwgmy< inb© 'AoA<kwr' 4. rwmklI rwg my< hIinb© 'isDwgosit' 5. quKwrI rwg my< ricq'bwrh mwhw' 6. mwJ, Awsw AOr mlwr rwgmy< ricq qIn 'vwry<'[4. ghrI Dwm~in†Tw ky pRmwxw : gu{ jI kwjNm qlv<fI nwmk gw<v my< huAw Qww[ gw<vky muiKXw rwX bulwr Qwy[ pwTSwwlw my< gu{ jIANX CwZo< kI qulnw my< AiDwk g<BIr, SwwlInAOr Dwm~in†T is© huE Qwy[ ankI (bVI)bhn kw nwm byby nwnkI Qww[ gu{ jI kwivvwh mwqw sul#KxwI jI nwmk Eksv~guxwsMpNn nwrI ky swQw huAw Qww[ aNho<nyApny jIjw Bwe~ jXrwm jI kI shwXqw sykuC idno< qk p<jwb ky sUbydwr dOlq Kw<lodI ky modIKwny my< nOkrI BI kI QwI[ Ekidn gu{ jI jb Apny kwm vwly áQwwn prgE, qo vhw< iksI gRwhk ky ilE Anwj qOlqysmX vy Ek, do, qIn Awid s<$XwAo< kIignqI ignqy-ignqy 'qyrh' kI s<$Xw ko p<jwbIaÇcwrxw ky Anuswr 'qyrw-qyrw' ky }p my< hIaÇcwirq krny lgy[ esky bwd aNho<ny swrwANn-B<fwr asI 'vwihgu{' kw mwnkr logo<ko dy fwlw Qww[ anky nwm ky swQw juVI hue~es ikvd<iq ko Ek sËX-kQww mwnny my< iksIko BI koe~ ihck nhI< hY[5. Dwmo~pdySw, Dwm~-pRcwr AOr BRmxw : AwcwX~hjæwrI pRswd iªvydI es Gtnw sy Xh mwnqyh<Y ik esky bwd ‰I gu{ nwnk dyv jI kyilE AwDXwiËmk Bwvnw ky ivkws kw mwg~AOr BI AiDwk pRSwáq ho gXw Qww[ vy AiDwksmX iml jwny ky kwrxw Ab swDwu, s<qo< AOrANX Dwm~in†T iSw†Xo< Awid ky swQw iviBNn

áQwwno< kw BRmxw krny lg gE Qwy[ aNho<ny kwm}p (vq~mwn Awswm-guvwhtI

kw pRdySw) sy lykr m#kw mdInw qk kIXwZwXy< sMpNn kI QwI<[ anky ‰ImuK sy enXwZwAo< ky mDX inklny vwly bwxwI }p 'Swbd'gwE jwny lgy Qwy[ aNhI< ky gw<v ky Ekmuslmwn Bwe~ mrdwnw jI p#ky qOr pranky iSw†X bn gXy AOr sdYv anky A<g-s<g rhny lgy[ aNhI< ny gu{ jI ky swQwrhkr anky ªwrw aÇcirq bwxwI ko sw<gIiqkr<g dykr Amr bnw idXw[ gu{ jI ky s<pk~my< Awny ky kwrxw vy BI s<swr ky mwXwjwlsy mu#q ho gXy Qwy[6. 'mnmuK' kw s<kØp : ‰I gu{ nwnk dyvjI ny 'mnmuK' SwÑd kw stIk pRXog ikXwhY[ es ‰yxwI ky log sdYv Apny mn kys<kyqo< pr hI clw krqy hY< AOr Apny BIqrapiáQwq qQww Gt-Gt kI bwq jwnny vwlypRBu kI Aor kBI Apny mn ko pRv÷Á nhI<ikXw krqy[ esI pRkwr bwhrI s<swr kIswrI jwnkwrI mwXwmuK hI huAw krqI hY[‰I gu{ nwnk dyv jI kI sBI bwixwXo< my< ess<swr ky kumwg~gwmI AOr Btky huE logo< kyilE 'mnmuK' ivSwy†wxw kw hI swQw~k pRXog huAwhY[ jb jIv ko es jIvn AOr jgq kwvwáqivk zwn ho jwqw hY, qb jwkr vhApny mn ky BIqr bYTy huE pRBu kI AorpRv÷Á huAw krqw hY[7. 'gurmuK' kw s<kØp : lyKk kw kQwn hYik jb jIv bwhrI s<swr sy ApnI d÷i†thtwkr kyvl Apny BIqr iáQwq prmwËmw kIAor pRv÷Á hoqw hY qo khw jwqw hY ik vh'gurmuK' bn gXw hY[8. pRBu kI k÷pw }pI jl AOr askw ivqrxw:

Page 29: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201229

lyKk ky mqwnuswr pRBu kw inr<qr ic<qnkrnw Ek AnoKy 'rswXn' kI qrh hI huAwkrqw hY[ es 'rswXn' ky syvn sy Ek sÇcyB#q my< pRBu ky dSw~n, sMpk~ Awid kI ÎXwsinr<qr bFæqI hI clI jwXw krqI hY[ ‰Igu{ nwnk dyv jI kw vcn hY : ''hir crxwkvl mkr<d loiBq mno Anidnuo moih AwhIipAwsw ]'' jIv kw loBI mn as pRBu kycrxwo< }pI kml ky prwg-rs ko hI pIqyrhnw cwhqw hY[ asky k÷pw }pI jl kopIqy-pIqy Xh mn }pI h<s asI pRBu kymwnsrovr my< rhny kI eÇCw krny lgqwhY[ lyKk ky mqwnuswr ‰I gu{ nwnk dyv jIny jI Brkr as pRBu ky k÷pw }pI jl kopIXw Qww AOr asky Am÷q }pI rs ko Apnyqk hI sIimq n rKkr pUry s<swr ky logo<my< BI sumDwur Bi#q Xw nwm }pI rs kobw<tw Qww[9. ib<du-s÷i†t AOr nwd-s÷i†t kI qulnw :ivSv my< phlI bwr iksI Dwwim~k gR<Qw ko 'gu{'kw mhwn pd pRdwn krnw kyvl is#K Dwm~kw hI kwm hY, AOr Xh AdBuq ‰yX esI Dwm~ky aNnwXko<, ivSwy†w }p sy dSwm pwqSwwh ‰Igu{ goib<d is<G jI ko hI idXw jwqw hYijNho<ny gu{ kI g¨I-pr<prw ko clwE rKnykI pRwcIn pr<prw smwÎq krky Awid gR<Qwswihb ko hI 'gu{' ky }p my< pRiqi†Tq krnykw ivl@wxw kwX~ ikXw Qww[ esky swQw hIis#K gu{Ao< ky ªwrw ib<du ky áQwwn pr nwd-s÷i†t kI pr<prw ko AiDwk mhËv pRdwn krnykw AnUTw kwX~ s<pwidq ikXw Qww[ khny kwAwSwX XhI hY ik puZ-pOZ Awid kI v<Swwnugqpr<prw hI 'ib<du-pr<prw' huAw krqI hY[ dUsrIAor nwd-s÷i†t ky Anuswr iksI BI gu{ ky

puZ-pOZ ko aÁrwiDwkwr sO<pny kI Apy@wwasky iSw†X AOr pRiSw†X ko aÁrwiDwkwr idXwjwnw vwáqv my< 'nwd-pr<prw' ky nwm sypukwrw gXw hY[ adwhrxwq: ‰I gu{ nwnk dyvjI ky Apny puZ Qwy AOr anky iv´mwn hoqyhuE BI aNho<ny Apny prm syvk AOr iSw†X‰I gu{ A<gd dyv jI (pUv~ nwm Bwe~ lihxwwjI) ko hI gur-g¨I sO<pnw aÁm smJw Qww[10. ktu kI Apy@ww mDwur ávr : ‰I gu{nwnk dyv jI ny ApnI bwxwI my< Am÷q kysmwn sumDwur rs Golw Qww[ anky ilE EkB#q ky ÛXi#qËv my< mDwur vcno< kw hI rshonw Apyi@wq huAw krqw hY :''bwbw bolIEy piq hoe ]‚qm sy dir ‚qm khIAih nIc krm bihroe ]''

AwcwX~ iªvydI kw ivcwr hY ik ‰I gu{nwnk dyv jI ny iksI kw BI idl duKwEibnw s<swr my< Ek mhqI Ÿw<iq lwny kw Eksv~Qww ivl@wxw kwrnwmw kr idKwXw Qww[ XhŸw<iq Awcwr AOr ivcwr ky hI @wyZ sy s<b<DwrKqI hY[11. pRym-qäv kw ivSwy†w mhËv : gu{ jI jIv-mwZ ko Apny jIvn my< sdYv mYZI AOr pRym-Bwv kw hI sdupdySw dyqy dIKqy h<Y[ en Bwvo<ko Dwwrxw krky Apny sBI kwX~ krny vwlwÛXi#q hI sdYv Bydo< my< AByd AOr Anykqw my<Ekqw kI áQwwpnw ky pRiq jwg}k AOrscy†t rhw krqw hY[ vy 'mu Dw' AQww~q` mUFæmnu†X ko sdYv esI pRym kI swDwnw krny kyilE pRyirq krqy hY<[12. pRBu-nwm kI mihmw : ‰I gu{ nwnk dyvjI ny pRËXyk B#q ky ilE gu{ ky Awgy ibnwiksI Swq~ ky pUxw~ AwËmsmp~xw krny kI hI

Page 30: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201230

iSw@ww dI hY[ esky swQw hI vy Ek }pk kymwDXm sy khqy hY< ik An<q vYBvo< sy Bry-pUry mhl my< rhkr BI vy as pRBu kw nwmkBI n BUlny ky ilE asI sy pRwQw~nw krnwcwhqy hY< : ''mqu dyiK BUlw vIsrY qyrw iciqn AwvY nwa ]''13. 'hamY' mnoivkwr kw ËXwg : ‰I gu{nwnk dyv jI jIv-mwZ ko ApnI 'hamY'AQww~q` imQXw Ah<kwr kw ËXwg krky pRBu kIBi#q my< hI sdYv mn lgwny kI iSw@ww pRdwnkrqy njær Awqy h<Y[ vy mwnqy h<Y ik 'Ah<kwr'kw Xh dUi†wq Bwv hI s<swr ky jIv ky ilEsbsy bVy SwZu kw kwm ikXw krqw hY[ esyCoVkr hI jIv ko as pRBu kI pRwiÎq s<Bvho skqI hY, ANXQww nhI<[14. Dwm~-pRcwr ky ilE ÛXwpk XwZwXy< : ‰Igu{ nwnk dyv jI ny Apny iSw†Xo< AOr B#qo<kI m<flI ky swQw jnswDwwrxw kw kØXwxwkrny ky pRXojn sy dUr-drwjæ qk kI iviBNnXwZwE< kI<[ adwhrxwq: aNho<ny kyvl 31 v†w~kI AváQww my< hI pUvI~ Bwrq ky ngro< kIApnI phlI XwZw pUrI kr lI QwI[ ankyjIvn kI kul AwXu kyvl sÁr v†w~ QwI[es XwZw my< anky ipRX iSw†X Bwe~ mrdwnw jIsdw anky A<g-s<g clqy rhy Qwy[ ankI esXwZw kw A<iqm Cor kwm}p qk Qww[pwnIpq, nwnkmqw, vwrwxwsI AOr bO©o< kynwl<dw nwmk ivhwr sy hoqy huE vy kwm}pqk jw phu<cy Qwy, ijsy Awjkl Awswm AOrguvwhwtI kw pRdySw khw jwqw hY[

asky bwd lOtqy huE gu{ jI pwkptn(vq~mwn pwikáqwn my< iáQwq im<tgumrI) qkgE Qwy, jhw< jwkr aNho<ny pRis© sUPI PkIrSwyK PrId jI ky ipRX iSw†X SwyKæ ebRwhIm sy

BI Dwwim~k ccw~ kI QwI, jo ik Ek EyiqhwiskpRmwixwk qQX mwnw jwqw rhw hY[ mwg~ my<anky ipRX iSw†X Bwe~ mrdwnw jI ApnI rbwbjYsy lok-vw´ pr anky hI Anyk Swbdo< AOrpdo< kw gwXn krqy clqy Qwy[

‰I gu{ nwnk dyv jI kI dUsrI XwZwkw smwr<B 1506 e~. ky Awspws hI mwnwjwqw hY[ vy isrsw AOr rwjáQwwn ky bIkwnyr,Ajmyr SwrIP qQww AwbU (s<ák÷q my< Abu~d)jYsy áQwwno< sy hoqy huE purI nwm kI ngrImy< jw phu<cy Qwy, jo ik Awjkl aVIsw pRdySwmy< hY[ esky bwd anky vhI< sy nwgpÁn AOr‰I l<kw qk BI jwny ky pRmwxw imlqy hY<[es XwZw my< anky swQw do nE jwt BI Qwy,ijnky nwm sYdo AOr DwybI bqwE jwqy hY<[esky bwd ‰I gu{ nwnk dyv jI kI XwZwAo<ky bIc lgBg AwT v†wo~< kw A<qrwl khwjwqw hY[ 1514 e~. my< qIsrI XwZw aNho<nyaÁrI Bwrq ky sIDwy kYlwSw pv~q AOr vhI<pr iáQwq mwnsrovr qk kI sMpNn kI QwI,Eysw Eyiqhwisk ivvrxw aplÑDw hoqw hY[ esbwr nwsU AOr sIhw nwm ky do nE iSw†Xo<ko aNho<ny Apnw swQwI bnw rKw Qww[ esXwZw my< vy iqÑbq AOr di@wxwI cIn qk jwphu<cy Qwy[

gu{ jI kI cOQwI XwZw piScmI BwrqkI Aor QwI[ vy Ek hwjI Xw hj-XwZI ky}p my< m#kw nwmk muiálm qIQw~-áQwl qkcly gE Qwy[ es XwZw sy anky sw<pRdwiXksd`Bwv AOr smNvX kI Bwvnw kw hI pu†tpRmwxw imlqw hY[ vhw< sy vy Xy}Swlym, dimSkAOr AØlypo< hokr bgdwd qk jw phu<cy Qwy[bgdwd jwkr aNho<ny bhIl ky bwdSwwh kois#K Dwm~ kI iSw@ww dykr k÷qwQw~ ikXw Qww[

Page 31: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201231

esI pRkwr ApnI pRcwr-XwZwAo< sy lOtnypr gu{ jI ny p<jwb my< pwkptn, dXwlpur,kgwpur, sulqwnpur, jlwlwbwd, iqirXw jYsyáQwwno< kw BI BRmxw ikXw Qww[ jb bwdSwwhbwbr ny aNhy< igrÏæqwr kr ilXw qb gu{ jIny bwbr kI krqUqo< ky ilE asy burI qrhsy lqwVw BI Qww[ ApnI en XwZwAo< my<aNho<ny lwKo< pIiVq AOr Swoi†wq jno< ky duKo<Ev< k†to< kw invwrxw ikXw AOr aNhy< Dwm~ky sÇcy apdySw BI idE[ Xh AOr bwq hY iken XwZwAo< my< anky nwm ky swQw AnykkrwmwqI AOr cmËkwirk GtnwAo< kw s<BwrjuVw iml jwqw hY[15. jwqIX AOr Dwwim~k BydBwv : ‰I gu{nwnk dyv jI ny Apny jIvn my< sdYvjwiqvwidqw AOr smwj my< ‚<c-nIc ky Bwvo<Ev< ivcwro< kw Brsk ivroDw ikXw Qww[ XhIkwrxw hY ik vy sbky swQw brwbr ányh ikXwkrqy Qwy[ es pRkwr Apny es kQwn syaNho<ny swmwijk smqw Xw smwnqw kw mhwns<dySw mwnvqw ky ilE pRswirq ikXw Qww[aNhI< ky Swbd hY< :Ek nUr qy sBu jgu apijAw kan Bly ko m<dy ]

(pNnw 1349)16. ivnmR AOr vYrw^X kw Bwv : ‰I gu{nwnk dyv jI kI bwxwI my< anky AËX<qivnmR ávBwv ky pRmwxw áQwl-áQwl pr pRwÎqhoqy rhqy h<Y[ esI ivcwr sy imlqw-julqwBwv jIvn AOr jIvn-jgq kI nSvrqw syBI anky mn my< aidq hoqw rhqw Qww[ vy as'vwihgu{' kI ndir (njær, k÷pw-d÷i†t) kw hIApny ko pUrI qrh sy muKwpy@wI Xw muhqwjmwnw krqy Qwy[ kBI-kBI vy es s<swr ky

mwXw-jwl sy ‚b kr vYrw^X-Bwv my< fUbkrEysy Sww<q rs sy pUxw~ pd BI gwXw krqy Qwy,ijNhy< sun kr es duinXw ky pRiq mn my<Apwr adwsInqw Xw qtáQwqw kw Bwv iksIky BI mn my< Br skqw hY :rYixw gvwe~ soe kY idvsu gvweAw Kwe ]hIry jYsw jnmu hY kafI bdly jwe ]

(pNnw 156)gu{ jI kI AwËmdInqw kI Bwvnw

ankI inMn p<i#qXo< my< ApnI crm sImw pridKwe~ dyqI hY :nIcw A<dir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ]nwnku iqn kY s<ig swiQw vifAw isa ikAw rIs ]ijQwY nIc smwlIAin iqQwY ndir qyrI bKsIs ] (pNnw 15)

17. pRBu ky AnugRh (Bwxwy) kI mhÁw : ‰Igu{ nwnk dyv jI pRBu ko hI sv~Swi#qmwnmwnqy hY<[ asI ky hu#m sy s<swr kw eqnwswrw kwX~klwp cl rhw hY[ hmy< sdYv asIky 'Bwxwy' (AwdySw, eÇCw, k÷pw) my< rh krApny sBI kwmo< ko krnw AOr ansy imlnyvwly Plo< kI ivvycnw Xw ÛXw$Xw krqy rhnwcwihE[ vy mwnqy Qwy ik Eysw krny sy hImwnv Xw jIv ko Apny es jInv AOr jgq`my< bFæÎpn kI pRwiÎq huAw krqI hY[ vy khqyhY< :hukmI hovin Awkwr hukmu n kihAw jwe~ ]hukmI hovin jIA hukim imlY vifAwe~ ]

(pNnw 1)18. 'AwrqI' kw ivrwt` }pk : kwÛX-iSwØp kyDwrwql pr ‰I gu{ nwnk dyv jI ny EkáQwl pr 'AwrqI' ky Ek ivrwt` }pk kIrcnw kI hY[ vy khqy hY ik ''swrw AwkwSw

Page 32: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201232

Ek ivSwwl Qwwl h<Y, ijsmy< sUX~ AOr c<dRmw kydIpk sjy huE h<Y[ AwkwSw ky sBI n@wZ esQwwl ky moqI h<Y, mlXwinl DwUp hY AOr vwXuc<vr kr rhI hY[ Xh kYsI Ad`Buq AwrqI hYqyrI? hy Bv-K<fn pRBu! quMhwrw Anhd nwdes ivSwwl AwrqI kI ByrI kI Bw<iq bj rhwhY[''

Ek bwr gu{ jI jgNnwQwpurI gE Qwy[vhw< Ek ivSwwl julUs my< pRBu kI AwrqI hoqIdyKkr aNhy< kwÛX Dwrwql pr as pRBu kIEysI ivSwwl AwrqI kI rcnw krny kI pRyrxwwimlI ho skqI hY[ A<q my< iv©wn lyKk nyXh itÎpxwI BI kI hY ik gu{ jI Apny pRBusy Xh BI khnw cwhqy hY< ik hy myry AgmAgocr! jo quJy AÇCw lgy, vhI qyrI AwrqIhY :sB mih joiq joiq hY soe ]iqs dY cwnixw sB mih cwnxwu hoe ]gu{ swKI joiq prgtu hoe ]jo iqsu BwvY su AwrqI hoe ]

(pNnw 13)19. Swrxwwgiq AOr smp~xw kw mhËv : ‰I gu{nwnk dyv jI kI bwxwI my< Xh bwq iBNn-iBNn áQwlo< pr bwr-bwr dohrwe~ ge~ hY ikXh jIv ijs pRBu pr ApnI Apwr ‰©w kIBwvnw kw pRkwSwn ikXw krqw hY, Ek idnvh ávX< BI asI ky smwn hokr rh jwXwkrqw hY[ Aq: es bwq my< koe~ BI ivámXnhI< krnw cwihE[ ‰I gu{ nwnk dyv jIny Apny Awp ko prmwËmw ky Awgy pUrI qrhsy smip~q kr idXw Qww[ vy Ek SwrxwwgqB#q ky-sy ávr my< asI sy X<U s<boiDwq hoqyhY< :

jyqw dyih qyqw ha Kwa ]ibAw d{ nwhI kY dir jwa ]nwnku Ek khY Ardwis ]jIa ip<fu sBu qyrY pwis ]

(pNnw 25)20. pRBu ky guxwgwn kI mhÁw : ‰I gu{nwnk dyv jI ny ApnI bwxwI my< An<q logo<ko as pRBu kw ÛXwpk guxwgwn krqy huE dyKwQww[ As<$X p<ifq, swDwu-s<q, vIr AOr s<XmIjn asI kw XSwogwn krny my< lgy rhqy hY<[qIno< loko< my< Ek pRBu Xw e~Svr sv~smQw~ khwAOr mwnw jw skqw hY[21. swmwijk Ÿw<iq kI cyqnw : lyKk ny ‰Igu{ nwnk dyv jI kI bwxwI kI sbsy mhqIdyn ky }p my< asy swmwijk Ÿw<iq kw mhwns<dySw dyny vwlI bwxwI ThrwXw hY[ askymqwnuswr es bwxwI my< EysI pRBwvSwwlI Swi#qhY ik asny logo< my< Ÿw<iq kw Ek ABUqpUv~ªwr hI Kol idXw hY[in†k†w~ : inb<Dw ky A<q my< AwcwX~ ny Xh khkr Apny es inb<Dw ko AËX<q pRws<igk AOrsmXs<gq bnw idXw hY ik Awj BI mwnvApny quÇC Ah<-Bwv, BX, loB, q÷†xww Awidky mnoivkwro< ko gRhxw krqy rhny ky kwrxwcwro< Aor Btkqy huE njær Aw rhy h<Y[

es inb<Dw my< ivªwn apNXwskwr, inb<Dwkwr,smI@wk AOr swihËXyiqhwskwr AwcwX~ hjwrIpRswd iªvydI ny p<jwb AOr ivSv Br my< is#KDwm~ ky Awid pRvÁ~k mhwn` gu{dyv ‰I gu{nwnk dyv jI ky jIvn kI QwoVI-sI Jlkdyqy huE ankI bwxwI ky Anuswr pr ankImu$X dyno< ko ryKw<ikq kr idXw hY[

Page 33: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201233

gurmiq s<gIq kw Eyiqhwisk pirpRy@X-fW. pRym mÇCwl*

Dwm~ qQww s<gIq dono< hI mwnv sys<b<iDwq hY<[ sBI Dwmo~< ny s<gIq ko e~Svropwsnwkw mwDXm bnwXw[ Dwm~ e~Svr sy juVw huAwhY AOr s<gIq smwj ky kxw-kxw my< e~Svr kIqrh iv´mwn hY[ bR³w<f my< nwd ÛXwÎq hY[jb nwd e~Svr kw áv}p hY qo s<gIq e~Svrsy BI sv~‰y†T Swi#qXo< kw s<vwhk hY[ Dwm~Agr sËX kI Koj hY qo s<gIq prm Awn<dkI AnuBUiq hY[ hmwry SwwáZvyÁwAo< ny e~Svrqk phu<cny kw sSw#q mwDXm 's<gIq' ávIkwrikXw hY, #Xo<ik mwnv-mn Aiq c<cl hoqw hYijsy s<gIq sy AiBÛX#q Bi#q kI rs-Dwwrwsy EkwgR ikXw jw skqw hY[ s<gIq kIapwsnw pRBu-Bi#q kI apwsnw sy BI bFækrsmJI jwqI hY[

Dwm~ AOr s<gIq kI aËpiÁ n vwHXaÁyjnwAo< sy hue~ hY AOr n hI Avdimqkwm-v÷iÁXo< sy, biØk aÇcqr AwDXwiËmkAnuBUiqXw< hI eskI jnnI hY<[

Xh Ek pRcilq Dwwrxww hY ik ''gurbwxwIko s<gIqb© krky gwnw hI 'kIq~n' hY[''s<gIq klw kw Dwwim~k ivkws BI BwrqIXsmwj kI Bi#q-Bwvnw ky swQw s<b<iDwq hY[esI Bwvnw ky kwrxw s<gIq klw my< Bi#qs<gIq (AwDXwiËmk s<gIq) SwYlI kw inmw~xwhuAw[ pRwcIn kwl ky eiqhws AOr pRmwixwkqQXo< sy Xh zwq hoqw hY ik as smX BIe~SvrIX apwsnw ky ilE s<gIq hI Ek sSw#q

mwDXm Qww[is#K Dwm~ my< 'kIq~n' kw Ahm áQwwn

hY[ s<gIq-inXmo< sy inb© gurbwxwI kw gwXn'kIq~n' khlwqw hY[ eskw AQw~ 'kIiq~gwn' syBI ilXw jw skqw hY[ s<gIq ªwrw pRBu-Bi#qkrny sy mn my< EkwgRqw aËpNn hoqI hY,ijssy sËX kw AnuBv hony lgqw hY :kljug mih kIrqnu prDwwnw ]gurmuiK jpIE lwe iDwAwnw ] (pNnw 1075)

Awj BI ih<dU, musilm, is#K, e~swe~eËXwid sBI Dwmo~< my< pRwQw~nw Xw Dwwim~k Anu†TwnAwid kI rcnwE< s<gIqwËmk qËvo< sy susiÈjqkrky pRáquq kI jwqI hY<[ eskI SwYlI ky p@wmy< iBNnqw ho skqI hY mgr s<gIq ky mUlBUqis©w<qo< my< nhI<, esilE ‰I gu{ nwnk dyvjI ny s<gIq kI pr<prw AOr sus<ák÷iq kyAnukUl hI pRcwr krny kw pRXws ikXw joswmiXk AwvSXkqwAo< kI pUiq~ krqw huAwsPl huAw[

‰I gu{ nwnk dyv jI ny rwgwDwwirqkIq~n kI pRQww kw sUZpwq krky gurmiqs<gIq kw Awgwjæ ikXw[ is#K Dwm~ my<'kIq~n-SwYlI' ky Dwwim~k ivkws kI pRwr<BqwAOr is#K Dwm~ kI áQwwpnw ‰I gu{ nwnkdyv jI ny hI kI[ anky bwd Xh pr<prwprvqI~ gu{ swihbwn AOr anky AnuXwiXXo<ªwrw p<jwb my< gurmiq s<gIq ko sud÷Fæqw pRdwnkrny my< s@wm rhI[ ‰I gu{ nwnk dyv jI

*ASSTT. PROFESSOR, MUSIC & DANCE DEPTT., KURUKSHETRA UNIVERSITY, KURUKSHETRA -136119 MOB. 97295-60001

Page 34: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201234

ny Apny s<gIq-zwn ky s<b<Dw my< Bi#q s<gIqkI pRwcIn pr<prw ko mu$X rKkr AwDXwiËmks<gIq kw mhËv pRkt ikXw hY AOr esko'kIq~n' khkr sMmwn idXw hY[ SwYlI ky p@wsy aNho<ny pRwcIn AOr mDXkwlIn kIq~npr<prw ko ApnwXw AOr swQw hI esmy<SwwáZIX, ap-SwwáZIX AOr lokgIq kI gwXn-SwYilXo< kw smNvX kr 'kIq~n-SwYlI' ky }pmy< pRcilq ikXw, jo ik s<pUxw~ mwnvqw ky ilEEk mhwn Ev< AiªqIX dyn hY[

pRËXyk mq Xw Dwm~ kI ApnI-ApnIsw<gIiqk rcnwE< AOr SwYilXw< hY<[ pRËXyk SwYlIkI ApnI ivSwy†wqw hY, pr<qu 'kIq~n' ky s<gIq-is©w<q pRwcIn hY<[ is#K Dwm~ kI kIq~n-SwYlIkI ApnI hI ivSwy†wqw hY, Ek AnuSwwsn hY,ijsmy< swDws<gq EkwgRicÁ hokr pRBu-crxwo<sy s<ilÎq rhqI hY[

‰I gu{ gR<Qw swihb kI bwxwI s<gIqmXIhY[ Xh bwxwI 31 pRmuK v ke~ imi‰q rwgo<my< hY[ is#K Dwm~ m<y kIq~n kw áQwwn ‰y†TbqwXw gXw hY[ ‰I gu{ Arjn dyv jIPrmwn krqy hY< :so AsQwwnu bqwvhu mIqw ]jw kY hir hir kIrqnu nIqw ] (pNnw 385)

is#K Dwm~ ky p<cm pwqSwwh ‰I gu{Arjn dyv jI ny kIq~n ko inrmolk hIrwAQww~q` ijskw koe~ mUØX n ho Bwv AmUØXnwm sy s<boiDwq ikXw hY, jo Awn<d AOr mo@wkw B<fwr hY :kIrqnu inrmolk hIrw ]Awn<d guxwI ghIrw ] (pNnw 893)

gu{ swihbwn kw kQwn hY ik ijs Grmy< kIq~n kI Dwun gwe~ AQwvw bjwe~ jwqI hYvhw< hmySww mn ko pRsNn krny vwlw 'bs<q'

rhqw hY AQww~q` vhw< adwsI Xw inrwSww kI'pqJfæ' nhI< AwqI :igRih qw ky bs<qu gnI ]jw kY kIrqnu hir DwunI ] (pNnw 1180)

kIq~n kw mhËv bqwqy huE ‰I gu{ gR<Qwswihb my< AËX<q su<dr s<dB~ pRáquq ikXw gXwhY[ jhw< hir-kIq~n hoqw hY vhw< Xm AQww~q`m÷ËXu kw BI koe~ BX nhI< rhqw :jh swDwU goibd Bjnu kIrqnu nwnk nIq ]xww ha xww qU< nh CUtih inkt n jwe~Ey dUq ]

(pNnw 256)gurbwxwI my< kIq~n ko mo@w-pRwiÎq kw

swDwn BI mwnw hY qQww logo< ko kIq~n kImhÁw dSww~qy huE eskw gwXn krny kI pRyrxwwdI hY[

kIq~n krny vwly ko 'kIq~inXw' khqyhY<[ 'kIq~inXw' SwÑd kw s<boDwn ‰I gu{ gR<Qwswihb my< BI kIq~n krny vwlo< ky ilE hIikXw gXw hY[ ‰I gu{ gR<Qw swihb my< kIq~nkrny vwlo< kI AËXiDwk pRSw<sw kI hY :Blo Blo ry kIrqnIAw ]rwm rmw rwmw gun gwa ]Coif mweAw ky Dw<Dw suAwa ] (pNnw 885)

gurbwxwI ky SwÑdo< ko gwny kw sbsyaÁm F<g asko asky iniScq rwg my< AOrrwg kI iniScq Dwuno< ky Anuswr hI gwXnkrnw hY[ rwgo< my< ikE gE kIq~n ko 'gurmiqs<gIq' BI khqy hY<[

is#K Dwm~ my< kIq~n ky ilE ‰I gu{ gR<Qwswihb kI s<pUxw~ bwxwI, dsm g<RQw kI bwxwI,vwrw< Bwe~ gurdws jI, gjæly< Bwe~ n<d lwl jIqQww ANX is#K ‰©wluAo< ªwrw iliKq 'is#Krihq mXw~dw' ky s<dySwo< (rihqnwmy Awid) kwgwXn ikXw jwqw hY[ esky Aiqir#q iksI

Page 35: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201235

ANX bwxwI ko kIq~n my< siMmilq krny kwAiDwkwr iksI ko nhI< hY[

is#K Dwm~ Ek Eysw Dwm~ hY ijsmy< ‰©wrKny vwlw hr guris#K suK-duK my< AQww~q`hr smX kIq~n kw Awn<d lyqw hY[ mnu†X kymwnisk rog BI kIq~n ky pRBwv sy TIk hojwqy hY<[ ‰I gu{ nwnk dyv jI ky kIq~nqQww apdySw ny ke~ BUly-Btko< ko sIDwy rwáqykI Aor moV idXw[ jo ÛXi#q ij<dgI kw shIad`dySX smJny my< AsmQw~ hoqy hY< vy gurmiqs<gIq qQww BwrqIX s<gIq kI mhwnqw Aw<knymy< BI smQw~ nhI< hoqy[ AOr<gjyb bwdSwwh kyind~XI v ANXwXI hony kw sbsy bVw kwrxwaskI s<gIq 'rwg' sy G÷xww QwI[ mnovYzwinko<kw khnw hY ik s<gIq mnu†X ko komlicÁbnw dyqw hY[

kIq~nkwr ko 'rwgI' BI khw jwqw hY['rwgI' is#K Dwm~ kw pirBwi†wk SwÑd hY,ijskw AQw~ hY rwgb© Swbd gwXn krnyvwlw[ is#K Dwm~ my< 'rwgI' ko Ek mhËvpUxw~áQwwn BI pRwÎq hY[ Aáqu Awr<B my< rwg-klwmy< d@w qQwwkiQwq mIrwsI jwiq ky logo< ªwrwhI kIq~n krny kI pRQww AiáqËv my< Awe~ AOrjnsmwj AwËmivBor hokr eskw ‰vxwkrqw Qww[ es s<dB~ my< Bwe~ mrdwnw jI kwnwm svo~pir hY jo ‰I gu{ nwnk dyv jI kyrbwbI Qwy[ is#K kIq~nkwro< ky nwm ky Awgy'rwgI' ivSwy†wxw lgwny kI pRQww pr<prwgq }psy clI Aw rhI hY AOr eskI nI<v s<Bvq:‰I gu{ Arjn dyv jI ky smX myy< pVI,ijNho<ny is#Ko< ko rwgb© kIq~n krny kyilE pRyirq ikXw[ Xh pRQww pw<cvy< gu{ jI kysmX qk clqI rhI AOr aNhI< ky kwl my<

Ek Eyiqhwisk Gtnw EysI Gitq hue~ ijskyPláv}p qQwwkiQwq mIrwsI jwiq ky logo< sykIq~n kw EkwiDwkwr smwÎq ho gXw[ gu{ jIkw AwdySw huAw ik Ab ANX is#K BI kIq~nkr skqy hY<[ Pláv}p is#K smwj my< ávrAOr qwl kI iSw@ww pRwÎq kr kIq~n krny kwaËswh ÛXwÎq huAw AOr rwg-s<gIq kI pRiq†Twmy< AOr AiDwk v÷i© hue~[ es pirvq~n ky mUlmy< jo Gtnw bqwe~ jwqI vo es pRkwr hY[

‰I gu{ Arjn dyv jI ky smX my< Bwe~sÁw-Bwe~ blv<f nwmk do (qQwwkiQwq mIrwsI)kIq~nkwr Qwy jo ipqw-puZ (kuC mqwnuswrBwe~) Qwy[ Ek smX enky pirvwr my< kNXwky ivvwh ky Avsr pr eNho<ny gu{ jI syAwiQw~k shwXqw kI Xwcnw kI[ enkIeÇCwnuswr DwnrwiSw pRwÎq n hony ky kwrxwvy gu{-drbwr my< kIq~n krny sy AwnwkwnIkrny lgy v Gm<fI hokr gu{ jI ko ApSwÑdbolny lgy[ qBI sy ‰I gu{ Arjn dyv jIny swDws<gq ko ávX< kIq~n krny kw AwdySwidXw AOr ávX< swr<dw-vw´ ky swQw kIq~nkrnw pRwr<B kr idXw, ijssy Awpky AnuXwiXXo<ko pRyrxww pRwÎq ho pRoËswhn imlw[ qËpScwqdono< BweXo< ky ªwrw jnsmUh ky sm@wapiáQwq ho @wmw-Xwcnw krny ky pScwq qQwwanky muK sy gwe~ ge~ rwg 'rwmklI kI vwr'ky mwDXm sy gu{-Gr qQww gu{ swihbwn kIáquiq ky Pláv}p aNhy< pun: kIq~n kI syvwb$Sw dI ge~[ es pRkwr qQwwkiQwq mIrwsIjwiq ky logo< (rbwibXo<) ky ªwrw pRcilqkIq~n-pRQww my< Ab ANX vg~ ky kIq~nkwr BIsiMmilq ho cuky Qwy[ Ab kIq~n kI pr<prwmy< pw<c cOikXo< ky áQwwn pr p<dRh cOikXo< kw

Page 36: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201236

pRcln ho cukw Qww, ijsmy< AwT cOikXw< is#KkIq~nkwro< kI AOr swq cOikXw< rbwibXo< kIiniScq kr dI ge~<[ Ab kIq~n krny kIAviDw BI bFæw dI ge~[ es Eyiqhwisk Gtnwky Pláv}p kIq~n my< jo bdlwv AwXw askypRcln my< sud÷Fæqw, inr<qrqw qQww pRvwhwËmkqwsuiniScq ho skI[ es pRkwr gurmiq s<gIqmy< qQwwkiQwq mIrwsI jwiq ky logo< ªwrw idEgE Xogdwn kw mwn-sMmwn rKqy huE ‰Igu{ Arjn dyv jI ny pun: kIq~nkwro< ko''Blo Blo ry kIrqnIAw'' ky }p my< pRiqi†TqikXw[

s<dB~-sUcnw :1. is#K gu{Ao< kw ih<doáqwnI s<gIq my<

Xogdwn (lGu SwoDw-pRb<Dw), kuldIp kOr2. s<gIq smI@ww, fW. fI. Es. (n}lw)3. p<jwb kI s<gIq pr<prw, gIqw pY<ql4. s<gIq klw kw eiqhws, pNnw lwl

mdwn5. is<G sBw piZkw, kIrqn A<k,

PrvrI, 19786. Dwm~ kw mwg~, pRo. bcn is<G bcn7. sÁy-blv<f dI vwr, pRo. swihb is<G

*40, bjirXw moqIlwl, brylI-243003 (a. pR.)[ mo. : 09411607672

mn myry! qum adws mq ho-‰I pRSww<q AgRvwl*

mn myry! qum adws mq ho[spnw tUtw qo #Xw huAw,hm qo nhI< tUty[mn myry! qum adws mq ho[AÇCw smX clw gXw qo #Xw huAw,aMmId qo nhI< ge~[mn myry! qum adws mq ho[duinXw kI njæry< bdl ge_ qo #Xw huAw,hm qo nhI< bdly[mn myry! qum adws mq ho[ihMmq vo nhI<, jo Ko ge~,ihMmq vo hY, jo qum Ko rhy ho Ab,adws hokr[mn myry! qum adws mq ho[pRBu ko Apny pws AnuBv kro,#Xo<ik gurbwxwI kw Prmwn hY :''jw kY Aic<qu vsY min Awe ]qw ka ic<qw kqhU< nwih ]''

kivqw

Page 37: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201237

nwnk swic rqy ibsmwdI . . .-fW. nrySw*

swDwu-s<qo<, B#qo<, gu{Ao<-pIro< kI bwxwIjIvn AOr jgq`, s÷i†t AOr s÷†tw, AwËmwAOr prmwËmw, DwrqI AOr AwkwSw, pRk÷iqAOr jIv ky pwrápirk sMb<Dwo< ky bhuAwXwmIgvw@w my< sy Aw rhy, ‰wvxw mws kI pRQwmv†wo~< sy BIgy vwXu ky as Jo<ky ky smwn hoqIhY, jo hmwry A<qm~n my< aqrny my< s@wm hYqQww ijsmy< p÷QvI kI mmqwmXI mhk BrIhue~ hY[ mwq÷-Ÿof qQww golok as rásI kydo isry hY<, ijsky ‚pr nwSwvwn sw<swirkpRwxwI QwoVI-QwoVI dyr nwckr Awlop ho jwqyhY<[ Xh rásI (mwXw), Xh n÷ËX (km~), Xhn÷qk (jIv) AQww~q` Xh d÷SXmwn jgq`A<iqm sËX nhI< hY biØk es rásI priQwrkqy pYr ke~ bwr es pRkwr Ek isry sydUsry isry qk jw phu<cqy hY< ik iPr kBIlOtkr eDwr nhI< Awqy[ ÈXoiq, ÈXoiq my<ivlIn ho jwqI hY AOr n÷ËX kI swrI lIlwhI smwÎq ho jwqI hY[ B#q kbIr jI kySwÑdo< my< ''PUtw ku<B jl jlih smwnw'' hojwqw hY[

mwXw my< BRimq ÛXi#q kI AwËmw kIXwZw kw pRQwm crxw ijzwsw hY[ Xugo<-Xugo<sy kivXo< kI mnI†ww es pRQwm crxw my< sypRSwnwËmk ib<du pkVqI rhI hY ik Xh DwrqI#Xw hY, AwkwSw #Xw hY, sUX~-c<dRmw #Xw hY,pRk÷iq #Xw hY, SwrIr #Xw hY, AwËmw #Xw hY,

pRk÷iq kw smáq qwnwbwnw Apny iksIAw<qirk ivDwwn ªwrw pircwilq hY Xw askypICy koe~ Ad÷SX Swi#q kwX~rq hY, jo AdBuqinpuxwqw ky swQw esy clw rhI hY[ XyAnuÁirq kwljXI pRSn Eysy pRSn hY<, jopRËXyk ADXwËm-risXw ijzwsu ko Aw<doilqkrqy rhqy hY<[

jwg÷q mn my< XhI ijzwsw swDwnw kwpRQwm crxw bnqI hY[ ApnI es zwn-ippwsw ko Sww<q krny ky pRXws my< lgwswDwk as sËX ko jw phu<cqw hY ik escrwcr my< giqmwn Swi#q vhI prm Ad÷SXSwi#q hY, ijskw A<Sw AwËmw ky }p my< hmsbky BIqr mOjUd hY[ A<Sw, A<Sw hI hoqw hY,sMpUxw~ ekwe~ nhI< hoqw, esilE A<Sw kIsImwAo< ko BI ávIkwr krnw hoqw hY[ A<SwkI sbsy bVI sImw nyZo< kI hY[ es p<cBUqwSwrIr kI mw<sl Aw<Ko< sy as Ad÷SX Agocrko nhI< dyKw jw skqw[ esky ilE icrkwlsy b<d pVy BIqr ky nyZo< kw aNmIlnAwvSXk hY[ jb qk BIqr kI b<d Aw<KnhI< KulqI qb qk vh Ad÷SX Swi#q nUr hInUr hY, jo kBI hwQw nhI< Awqw AOr ijskwdSw~n BI spnw hI pRqIq hoqw hY[

gu{ swihbwn kI Bw<iq sUPæI swDwko< nyBI es bwq pr jæor idXw ik Ad÷SX-inrwkwr pRBu ky swQw s<vwd rcwny ky ilE

*169, sy#tr-17, p<ckUlw-134109

Page 38: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201238

BOiqk swDwn shwXk nhI< bn skqy, #Xo<ikXy sb mwnv ªwrw bnwE gE swDwn hY<[adwhrxwwQw~, SwÑd mnu†X ky bnwE huE hY<,jbik Dvin askI rcnw nhI< hY[ hmbolny vwly iksI BI ÛXi#q ko koe~ BI Bw†wwisKw skqy hY< lyikn hm gU<gy ko bolnw nhI<isKw skqy, #Xo<ik asky pws e~Sw-pRdÁvwxwI nhI< hY[ Aq: mwnv ªwrw inim~q SwÑdo<ky mwDXm sy bR³ ky swQw s<vwd rcwnwAs<Bv hY[ XhI kwrxw hY ik iv´w Xw iSw@wwky mwDXm sy Aij~q zwn Xhw< AQw~hIn hojwqw hY[ swDwnw ky bIc my< zwn ky GusAwny sy Ek bVI smáXw Xh pYdw ho jwqIhY ik zwn mn kI smáq AnuBUiqXo< konrk kI ksOtI pr Krw aqrqy dyKnwcwhqw hY, ijsky ABwv my< vh AnuBUiqXo< koBRm, DwoKw, Clnw, AwËm-ÛX<jnw, AwËm-pRp<c Awid khkr nkwr dyqw hY[ Aq: jbswDwk zwn sy ip<f CuVwkr, eØm sy nwqwqoVkr, swiËvk ‚jw~ ko vwhn bnwkrsËX ky mwg~ pr AgRsr hoqw hY, qb idÛXpRkwSw (nUry-AlwhI) askw mwg~dSw~n krqwhY[

ADXwËm-swDwnw my< Xh AváQww bhuqpir‰m ky bwd pRwÎq hoqI hY ik SwrIr Apnws<swr-Dwm~ inBwqw rhy AOr AwËmw pRiqplipRX kI Civ inhwrqI rhy[ jl ky BIqriKly kml pu†p ky smwn s<swr my< rhqy huEBI s<swr sy inil~Îq rhny kI AváQww kopRwÎq honw srl nhI< hY, lyikn Xhw< phu<cyibnw as qwr ko iPr sy joVnw s<Bv hY,jo kmo~< ky Bwr sy dbkr tUt ge~ QwI[

s÷i†t ky kxw-kxw my< askI iv´mwnqw

ko AnuBv krny vwlw swDwk A<qq: shj}p sy hI pRËXyk váqu my< askw jlvw dyKnylgqw hY qo asy Xh shjqw Awn<idq krnylgqI hY[ Xh AváQww bhuq ‰mswDX nhI< hY,lyikn kiTnwe~ BI XhI hY ik srl kwX~krnw logo< ko kiTn idKwe~ dyqw hY[ gæwilbesy ''duSvwr qo XhI hY ik duSvwr BI nhI<''khkr vixw~q krqy hY<[ jb koe~ ÛXi#q esAváQww ko pRwÎq kr lyqw hY qb asyprmwËmw ko dyK pwny kw F<g v njær imljwqI hY[ gwæilb ApnI bwq ko áp†t krqyhuE khqy hY< :kæqrw my< djlw idKwe~ n dy AOr juØm my< kul,Kyl lVko< kw huAw dIdw-E-bInw n huAw[

BwvwQw~ : ankI d÷i†t, d÷i†t nhI< hY,bÇco< kw Kyl hY, ijnko bU<d my< ndI AOrA<Sw (AwËmw) my< sMpUxw~ (prmwËmw) idKwe~nhI< dyqw[

swr XhI hY ik as ÈXoiq áv}p kodyKny ky ilE ávX< ko swDwnw ªwrw ÈXoiqbnwnw hoqw hY[ pRkwSw bny ibnw, nUr bnyibnw, ÈXoiq kw ÈXoiq my< smwnw nhI< hoskqw[ gurbwxwI ky Anuswr jo as prmwËmwky r<g my< r<g jwqy hY< AQww~q` askw AiáqËvAnuBv krny lgqy hY< vy pRBu-lIlw dyKkrhYrwn hoqy hY< qQww asI ky guxw gwqy rhqy hY<:nwnk swic rqy ibsmwdI ibsm BE guxwgwedw ]

(pNnw 1036)

Page 39: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201239

Bwe~ n<d lwl jI 'goXw'

-‰I cNdR SwyKr 'A#s BwrqI*

Bwe~ swihb Bwe~ n<d lwl jI 'goXw'bwdSwwh AOr<gjæyb ky rwÈX-kwl ky supRis©PæwrsI kiv ho gujæry hY<[ anky ipqw 'dIvwnCÈjU rwm' APægwináqwn ky nvwb 'mue~nu In'ky drbwrI AOr mIr mu<SwI Qwy[ dIvwn CÈjUrwm AroVw-KZI pirvwr sy sMb<iDwq Qwy AOrAPægwináqwn ky ngr 'gæjnI' ky 'bwkær'mhØlw my< rhqy Qwy[ vy ArbI AOr PæwrsIBw†wwAo< my< ivSwy†wq: pRvIxw Qwy[

Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' kI AwXu ABIsZh v†w~ kI hI QwI ik ankI mwqw kw dyhw<qho gXw[ esky do v†w~ aprw<q anky ipqwdIvwn CÈjU rwm BI prlok isDwwr gE[sulqwn nvwb mue~nu In ny Bwe~ n<d lwl jI'goXw' ko anky ipqw kI syvwAo< ky d÷i†tgqApny drbwr my< Ek AÇCy pd kI pySwkSw krdI, pr<qu Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' ny vwipsih<doáqwn lOt jwny kI eÇCw pRkt kI[ aNhI<idno< Ek ÛXwpwrI kæwiPælw mulqwn (Bwrq) kyilE pRáQwwn kr rhw Qww[ kæwiPælw swlwr(kæwiPæly ky muswiPro< kw ADX@w) Ek pTwn Qww,jo Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' ky ipqw kw Gin†TimZ Qww[ Bwe~ swihb asky swhcX~ my< ih<doáqwncly AwE[ vy mulqwn (vq~mwn pwikáqwn)phu<c kr vhw< dyhlI gyt ky inkt Ek mkwnbnvw kr asmy< rhny lgy[ mulqwn an idno<Ek bVw ÛXwpwirk ky<dR Qww[

cwlIs v†w~ kI AwXu my< Bwe~ n<d lwl jI

'goXw' ny Apny miáq†k my< Ek ivSwy†w Ÿw<iq kwAnuBv ikXw[ vy s<swr sy ivr¹ hokr sÇcygu{ kI qlwSw my< aiª^n rhny lg gE[ p<jwbky kuC áQwwno< pr GUmny-iPrny ky bwd vyAwgrw phu<cy[ an idno< bwdSwwh AOr<gjyb kwbVw bytw bhwdur Swwh Awgrw kw gvn~r Qww[Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' ny bhwdur Swwh kyÛXi¹gq sdguxwo< ky pRs<g suny AOr ApnI mOjmy< askI pRSw<sw my< Ek kæsIdw kh idXw[ jbvh PæwrsI kæsIdw (pRSwiáq-gwn) bhwdur Swwhko sunwXw gXw qo asny Bwe~ n<d lwl jI kIswPæ-suQwrI PæwrsI Bw†ww kI Xo^Xqw sy KuSwhokr asy Apny drbwr kw 'mIr mu<SwI' (ilipko<kw ADX@w) inXu#q kr idXw[

Arsw do swl bwd bwdSwwh AOr<gjyb kwAwgrw Awny kw eiÁPæwk huAw[ Ek SwwhImjils (rwjkIX go†TI) kw AwXojn ikXwgXw[ es go†TI my< as jæmwny ky almw-E-dIn (Dwwim~k ivªwn) ko Awm<iZq ikXw gXw[kurwny-pwk (pivZ kurwn) kI Ek AwXq jæyry-gOr (ivcwrwDwIn) QwI[ Bwe~ n<d lwl jI'goXw' ny kurwny-krIm kI as AwXq kIqÏæsIr (ÛXw$Xw) shI qOr pr kr dI[bwdSwwh AOr<gjyb ny KæuSw hokr Bwe~ n<d lwljI 'goXw' ko Ek SwwhI iKælAq (bwdSwwho< kyphnny Xo^X poSwwk) phnw dI, ijskI kImqas jæmwny my< pw<c sO {pXy QwI[

Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' pIr igæXwsu In

*vwf~ n<. 3, vs<q ivhwr, cMbwGwt (soln), ihmwcl pRdySw-173213, mo. 98160-42421

Page 40: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201240

ky swhcX~ my< rhny lgy[ pIr igæXwsu In ky idlmy< dSwm pwqSwwh ‰I gu{ goib<d is<G jI ky ilXyAtUt ‰©w QwI[ aNho<ny Bwe~ n<d lwl jI'goXw' ko swQw ly jwkr An<dpur swihb my< aNhy<klgIDwr pwqSwwh ky dSw~n krvwXy[ pIrigæXwsu In AOr Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' ko gu{swihb ny AwSwIvw~d idXw[

dSwm pwqSwwh ‰I gu{ goib<d is<G jImhwrwj kw drbwr pw‚<tw swihb my< lgqwQww[ pw‚<tw swihb ijælw isrmOr ihmwcl pRdySwmy< Xmunw ndI ky iknwry iáQwq hY[ gu{ swihbky drbwr my< as jæmwny ky bwvn aËk÷†tqmkoit ky ivªwn mOjUd Qwy[ dSwm pwqSwwh ‰Igu{ goib<d is<G jI ky mhwn ÛXi¹Ëv, ankIsv~qomuKI AiªqIX Xo^Xqw, ankI AwDXwiËmkaËk÷†tqw, biØk anmy< a¨Iipq rÑbI ÈXoiq kyid^dSw~n krky AOr ankI Bi¹ my< srSwwrhokr Bwe~ swihb Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' nyswT PæwrsI gæjælo< AOr aºIs PæwrsI {bweXo<kw s<gRh 'b<dgInwmw' SwI†w~kwDwIn gu{ swihb koAip~q ikXw[ klgIDwr pwqSwwh ny bVI AmIkænjærI (ghn d÷i†t) sy 'b<dgInwmw' (PæwrsI)kI hr gæjæl, hr {bwe~ ky pRËXyk SwÑd AOrqdgq Bwvnw kw jwXjæw ilXw AOr A<qq:ankI pivZ rsnw sy ávq: (iPØbdIh-Spontaneously) Xh SwyAr ÛXnunwidq huAw:ijæ Awib hYvw pur Swud cU jwim ‚[ij<ædgI-nwmw Swudw jæw< nwim ‚[

Aq: klgIDwr pwqSwwh ko l@w krkyilKy gE 'goXw' jI ky es sUiPæXwnw klwm kys<gRh kw nwm 'b<dgInwmw' kI jgh 'ijæ<dgInwmw'pV gXw[

'b<dgInwmw' mOsUmw b (nwimq) 'ijæ<dgInwmw'ky Alwvw Bwe~ swihb Bwe~ n<d lwl jI 'goXw'

kI ANX qsnIPæ (ilKI ge~ ikqwby<-- 1.qOsIPo snwE, 2. Kæwiqmw AOr 3. g<jnwmw,jwny khw< hY<? iksky pws hY<? enkw pUrwmsivdw (mYtr) khI< hY BI Xw nhI<, kuCmwlUm nhI<[ bs, dSwm pwqSwwh kw Ek hIáquiq-gwn--''nwisro mnsUr gur goib<d is<G[-e~jæid mnjUr gu} goib<d is<G '' hI gu{ ky ÎXwro<ko zwq hY jo g<jnwmw sy adDw÷q hY[ apro¹puáqko< kw mYtr jhw< BI ho asy s<g÷hIq ikXwjwnw cwihE AOr asy brv¹ jæyvr qbwAq syAwrwáqw (pRkwiSwq) kr lynw cwihE[ Bwe~swihb kI an rcnwAo< my< #Xw-#Xw hogw, esbwq kw Anumwn hm ankI AwDXwiËmk kmwe~,jo ankI klgIDwr pwqSwwh ky pRiq AtUt‰©w Ev< Bi#q ky kwrxw aNhy< vrdwnáv}pimlI hY, sy lgw skqy hY<[

Bwe~ swihb Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' kwbVw bytw in:s<qwn rhw[ ankw Cotw bytwdIvwn lKpqrwm mulqwn (pwikáqwn) my< AwbwdQww[ asky v<Swj pwikáqwn bnny ky bwd p<jwbmy< hI Awbwd huE Qwy[ SwwXd anky injI pirvwrvwlo< ny s<Bvq: apro¹ qIno< ikqwbo< kwmsivdw s<Bwl kr rKw huAw ho[ mulqwn syajV kr AwXy huE Eysy ke~ vXov÷© ÛXi#q ABIqk qo jIivq ho<gy, ijnsy apro¹ qIno< puáqko<kw smáq mYtr Xw iBNn-iBNn logo< ky pwsQwoVw-QwoVw mYtr mOjUd ho, ijsy pRwÎq krkyen qIno< ikqwbo< ko BI m<jry-Awm pr lwXwjw skqw hY ; Brsk pRXËno< kI jæ}rq hY :

by Kqr kUd gXw AwiqSwy nm}d my< eSkA#æl hY mYhby qmwSww-E-lby bwm ABI[

sbsy phly srdwr fW. g<fw is<G (BUqpUv~,fwXry#tr AWPæ Awrkwe~Ûjæ, pitXwlw, p<jwb)ny bVI myhnq AOr qhkæIkæ (Koj) krky

Page 41: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201241

1963 e~. my< 'kuilXwqy goXw' SwI†w~kwDwIn goXw jIkI gjæilXwq Cpvwe~ QwI<[ ApRYl, 1970 e~. my<srdwr fW. ikrpwl is<G ny Bwe~ swihb Bwe~ n<dlwl jI 'goXw' kI PæwrsI gæjælo< kw slIs(srl) adU~ my< Anuvwd krny kw kwm jnwbfW. sYÖXd swhb ko mwnnIX pRoPysr hrb<s is<Gny ApnI AnQwk koiSwSwo< sy as smX qkky aplÑDw 'dIvwny-goXw' my< khI<-khI< mwmUlIr¨obdl vwly kuilXwqy-goXw sy iBNn-iBNnpRkwiSwq AOr do ApRkwiSwq nusKyæ Pærwhm (dUr-drwjæ sy ek§w krny) krky idXy[ fW. sYÖXdAwibd swhb ny 'kuilXwqy-goXw' ky nusKy (s<gRh)AOr pRo. swihb ªwrw pRdÁ pw<co< nusKo< kyPæwrsI mqn (Text) kw qulnwËmk ADXXnikXw[ jo p<i¹Xw< sb nusKo< my< smwn BI<, vyhU-b-hU vYsI ilK lI<[ iksI BI nusKy my< koe~BI p<i¹ Xw SwÑd iBNn hony pr sb nusKo< my<askI CwnbIn kI[ sb my< sy as s<id^Dwp<i¹ Xw SwÑd kI jgh pr jo shI njærAwXw, vhI ApnwXw[ es qrh Awibd swhb nymuáqnd mqn shI qrqIb my< ilKw AOr askwshI adU~ g´ Anuvwd vw#XwQw~ (Paraphrase)kI Sw#l my< ikXw[ ankI ikqwb ''gæjæilXwq

Bwe~ n<d lwl jI ''goXw mA adU~ qrjumw''SwI†w~kwDwIn piÑlkySwn ÑXUro, p<jwbI XUnIvis~tI,pitXwlw kI Aor sy pRkwiSwq hue~[ es 'b<dgInwmw'my< goXw jI kI swT gæjæly< hY<[

srdwr Bgq is<G myGovwilXw swihb nyjwny khw< sy 'b<dgInwmw' PæwrsI kw 60 gjælo<AOr 19 {bweXo< pr AwDwwirq mqn Pærwhmkrky askI dkæIkæ (kiTn, Standard) A<gRyjæImy< ÛXw$Xw kI AOr 1 julwe~, 1979 e~. koankI ikqwb 'An Extract From Diwan-i-

Goiya' m<jæryAwm pr Awe~[ Xh sMpUxw~ 'b<dgInwmw'hY[

prlokvwsI AØlwmw nwidm blKæI swhbky supuZ jnwb fW. mjæÏPær blKæI, rIfr,PæwrsI, rw<cI XUnIvis~tI (anky pI. Ec. fI. kyQwIiss kI ikqwb my< ilKy Anuswr) ky pUv~jÎlwmo< fwØtng<j (ibhwr) ky Qwy[ Bwe~ n<dlwl jI 'goXw' BI asI gw<v ky rhny vwly Qwy[anky as smX ky bujug~ goXw jI ky Kwsmuswihb (p^g-vÆ Bwe~ jYsy) Qwy[ blKæI swhbsy hmy< Bwe~ n<d lwl jI 'goXw' ky háqiliKq'b<dgInwmw' kI Poto kwpI pRwÎq hue~ QwI[ eskwmqn BI khI<-khI< iBNn hY[

AnuroDw'gurmiq zwn' is#K eiqhws qQww gurbwxwI my< dj~ iSw@wwAo< ªwrw mwnv smwj kw

mwg~dSw~n krqI Dwwim~k piZkw hY[ gurbwxwI ky sMmwn ko mu$X rKqy huE 'gurmiq zwn' kypwTk swihbwn sy AnuroDw hY ik vy 'gurmiq zwn' ko pFæny ky bwd esy n qo rddI my< bycy<qQww n hI EysI jgh pr rKy< jhw< eskI aicq s<Bwl n ho sky[ piZkw ko Xid Grmy< s<Bwlkr rKny kI aicq ÛXváQww n ho qo pFæny ky bwd esy iksI imZ, irSqydwr Awidko dy dy< AQwvw iksI gu{ªwrw swihbwn Xw puáqkwlX my< phu<cw dy<[ --s<pwdk[

Page 42: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201242

‰I hirm<dr swihb my< rwg 'bs<q' kI mXw~dw

p<cm pwqSwwh swihb ‰I gu{ Arjn dyvjI ny Awid ‰I gu{ gR<Qw swihb kI s<pwdnwkrqy huE 's<gIq pRb<Dw' ko ivSwy†w mhËv idXwhY, ijsky qhq gu{ swihb ny ‰I gu{ g<RQwswihb kI AiDwkw<Sw bwxwI ko 'rwgwËmk pRb<Dw'qly s<pwidq ikXw[

gu{ swihb es bwq sy BlI-Bw<iq piricqQwy ik logo< ky mn ko dwSw~ink ivcwro< kIsmJ s<gIq ky mwDXm sy SwIGR AOr AÇCIqrh sy Aw skqI hY[ dUsrw, mnovYzwink p@wsy BI Xh bwq áp†t hY ik Agr Dwm~ AOrs<gIq ek§y ho jwE< qo mnu†X ky A<dr pnprhy pSwuËv ky Bwvo< ko pirviq~q kr swQw~kidSww my< lgwXw jw skqw hY[ es bwq koswmny rKqy huE ‰I gu{ Arjn dyv jI nyAwid ‰I gu{ gR<Qw swihb my< ivSwy†w 31 rwgo<ko qrqIb my< lwkr 'gurmiq s<gIq' kI pr<prwko Amr bnw idXw[

en rwgo< kI ivSwy†w pr<prw ko kwXmrKqy huE ‰I hirm<dr swihb, ‰I Am÷qsr my<gwXn ikXw jwqw kIq~n rwgo< ky gwXn-kwlAOr ƒqu (mOsm) ko mu$X rKkr ikXwjwqw hY AQww~q` Am÷q vyly, dophr, rwq AOrmOsm ky Anuswr ‰I gu{ gR<Qw swihb my< dj~gurbwxwI ko inDww~irq AOr indy~iSwq rwgo< kyAwDwwr pr hjUrI rwgI is<G Swbd-gwXn krqyhY<[ Agr mOsm sy s<b<iDwq rwgo< kI bwq kIjwE qo enmy< 'mlwr' AOr 'bs<q' do pRmuK

-s. ibŸmjIq is<G*

rwg hY<[ enmy< sy rwg 'bs<q' kw iSwromixwáQwwn hY[ Xh mOsmI rwgo< my< bhuq hI pRis©rwg hY[

‰I hirm<dr swihb, ‰I Am÷qsr my< hoqygurbwxwI-kIq~n my< 'bs<q' rwg ky gwXn kwAwr<B pO†w mhIny kI AwiKrI rwq sy EkKws mXw~dw ky swQw ikXw jwqw hY[ Xh bhuqhI ‰©w AOr rámI F<g sy hoqw hY[ vYsy qosBI Eyiqhwisk gu{ªwro< my< rwg 'bs<q' kwgwXn hoqw hY, pr<<qu ‰I hirm<dr swihb my<esky Awr<B kI Ek ivSwy†w AOr Alg mXw~dwhY[

‰I hirm<dr swihb my< pO†w mhIny kIAwiKrI rwq ko lgBg 8:45 bjy ho rhykIq~n ky dOrwn kIq~n kr rhy rwgI jËQwyªwrw ‰I An<du swihb kI 6 paiVXo< ky gwXnky aprw<q ArdwsI is<G ivSwy†w }p sy ‰I gu{gR<Qw swihb ky Awgy rwg 'bs<q' kI Awr<Bqwky ilE 'Ardws' krqw hY, esky aprw<qkIq~nI jËQww ‰I gu{ nwnk dyv jI mhwrwjªwrw aÇcirq SwÑd ''mwhw mwh mumwrKIcifæAw sdw bs<qu ]'' kw gwXn krqw hY[ esqrh ‰I hirm<dr swihb my< rwg 'bs<q' kygwXn kI Awr<Bqw kI jwqI hY AOr 'kVwh-pRSwwid' kI dyg hwijær s<gq my< bw<tI jwqI hY[

iPr rojæwnw kI mXw~dw my< 'Awsw kIvwr' my< AOr smwiÎq ky smX, pRËXyk kIq~n-cO<kI kI pRwr<Bqw my< rwgI jËQwy kI qrP sy

*S/o Ranjeet Singh, 2946/7, Bazar Loharan, Chowk Luxmansar, Amritsar. M : 9478896372

Page 43: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201243

bhuq hI shj suro< my< rwg 'bs<q' my< hI'm<glwcrxw' AOr iPr Swbd kw gwXn ikXwjwqw hY[ Swbd ky gwXn ky dOrwn rwgI jËQwymy< jËQwydwr AOr shwXk kI qrP sy Coty-Coty Alwp AOr bol, Alwp ikXy jwqy hY<;aprw<q Swbd kI smwiÎq ky ilE kIq~n kIqknIk 'iqhwe~' lgwe~ jwqI hY, iPr shwXk‚<cy áqr my< slok : ''hir hir nwmu jp<iqAwkCu n khY jmkwlu ]'' kw gwXn krqw hY['bs<q kI vwr' kI phlI paVI : ''hir kwnwmu iDwAwe kY hohu hirAw Bwe~ ] '' kw gwXnrwgI jËQwy kI qrP sy swmUihk }p my< ikXwjwqw hY[ iPr asI paVI ko shwXk rwgI'qwl rihq' gwXn krqw hY., aprw<q jËQwydwriksI 'm<glwcrxw' slok kw gwXn krky'bs<q kI vwr' kI dUsrI paVI : ''p<jy bDwymhwblI kir scw FoAw ]'' kw gwXn 'paVIqwl' my< krqw hY[ TIk pRQwm paVI kI qrhshwXk rwgI es paVI kw gwXn 'qwl rihq'krqw hY[

esky Alwvw kuC rwgI jËQwy, jo kyvl'SwwáZI A<g' kw hI kIq~n krqy hY<, vy bs<qky pRkwr, jYsy rwg 'bs<q', 'ih<fol' eËXwidrwgo< my< swrI cO<kI ky dOrwn kIq~n krqyhY<[ kIq~n-cO<kI kI smwiÎq ky smX 'm<glwcrxw'slok kw gwXn krky qIsrI paVI : ''ikQwhuapjY kh rhY'' kw gwXn rwgI jËQwy ªwrw qwlmy< krky iPr shwXk rwgI ªwrw qwl rihqgwXn ikXw jwqw hY[ iPr slok kw gwXnkrky smwiÎq kr dI jwqI hY[

Xhw< pr Xh BI bqwny Xo^X hogw ik'bs<q' rwg ky es pUry smX ky dOrwn ''vfwqyrw drbw{'' ky gwXn kI jgh 'bs<q kIvwr' kI qIsrI paVI kw gwXn ikXw jwqw

hY[ 'bs<q kI vwr' ky es rwg kI mXw~dw

'holy-mhØly' qk hr rojæ clqI hY[ 'holy-mhØly' ky idn 'Awsw kI vwr' ky kIq~n kybwd hony vwlI 'Ardws' my< 'bs<q' rwg kIsmwiÎq hY[ asI rwq ko ‰I gu{ gR<Qw swihbjI ky 'QwVw swihb' (‰I Akwl q$æq swihb)my< rojæwnw hony vwly suK-Awsn ky bwd ‰IAkwl q$æq swihb ky brwmdy my< ivSwy†w kIq~ndrbwr kw AwXojn ikXw jwqw hY, ijsmy<rwgI is<Go< ªwrw kQww-kIq~n krny ky aprw<qArdwsI-is<G Ardws krky 'bs<q' rwg sys<b<iDwq smUcI mXw~dw ko sMpNn krqw hY[

‰I hirm<dr swihb kI smUcI kIq~npr<prw cwhy BwrqIX s<ák÷iq kw AnusrxwkrqI hY, pr<qu Xh SwwáZIX s<gIq kI anprqo< ko nhI< ApnwqI jo mnu†X my< c<clqwpYdw krky asy prmwQw~ ky mwg~ pr clny my<iv%n pYdw krqI hY<[ Xhw< s<gIq kyvl klw-pRdSw~nI AQwvw mnor<jn kw swDwn nhI< biØkpRBu-áquiq, prmwËmw kI apmw ky ilE apXogIswDwn hY, jo SwÑd ko rwgwËmk, nwdmXbnwqI hY[

‰I hirm<dr swihb kI Xh ivl@wxwkIq~n-pr<prw, prmwËmw sy judw }ho< koimlwny AOr tUtI hue~ sUrqo< ko joVny Ev<mwnv-mn ko sw<swirk-m<fl sy qoV AwDXwiËmkm<fl ky swQw joVny kw aÁm swDwn hY[ XhswDwn Xmo< v mOq ky BX kw A<q krny AOr'mn nIvw< mq acI ' krny kw swDwn hY[gurmiq s<gIq kI Xh mOilk p©iq Apny Awpmy< Ek imswl hY[

Page 44: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201244

suKmnI swihb : ivcwr ÛXw$Xw-fW. mnjIq kOr*

krqUiq psU kI mwns jwiq ]lok pcwrw krY idnu rwiq ]bwhir ByK A<qir mlu mweAw ]Cpis nwih kCu krY CpweAw ]bwhir igAwn iDwAwn esnwn ]A<qir ibAwpY loBu suAwnu ]A<qir Agin bwhir qnu suAwh ]gil pwQwr kYsy qrY AQwwh ]jw kY A<qir bsY pRBu Awip ]nwnk qy jn shij smwiq ]5] (pNnw 267)

apro#q paVI my< gu{ swihb mnu†X kIpSwuAo< jYsI krqUqo< kw ijŸ krqy huE AzwnIjIv ko ivvyk sy kwm lyny hyqu pRyirq krqyhY<[ p<cm pwqSwwh Prmwn krqy hY< ik hymnu†X! khny ko qyrI jwiq mnu†X kI hYlyikn qyrI krnI AQww~q` krqUq pSwuAo< jYsIhY[ vwáqv my< mnu†X khlvwny kw qo vhIAiDwkwrI hY jo ivvykpUxw~ shI AOr glq kwinxw~X lykr aicq kwX~ kry, lyikn mnu†X qoidn-rwq idKwvy ky kwXo~< my< lgw huAw hY[ Xhbwhr sy qo Dwwim~k (swDwu-s<qo< jYsw) phnwvwDwwrxw kr lyqw hY, pr<qu esky mn my< mwXwkI mYl BrI hY[ Xh A<dr kI mYl ko iCpwnyhyqu bwhrI poSwwko< kw Aw‰X lyqw hY lyiknassy eskI A<q:krxw kI mYl iCpqI nhI<hY[ bwhr idKwvy hyqu Xh qIQw~-ánwn BI krqwhY qQww zwn-ccw~ BI krqw hY lyikn eskyA<dr loB }pI 'kuÁw' iCpw bYTw hY (jo

Avsr imlqy hI ApnI jor AjmweSw krqwhY)[ Aq: eskI smwiDwXw< bwhrmuKI hI hY<[A<dr lwlcI v÷iÁ pRbl hY[ XhI nhI<, bwhrsy qo Xh SwrIr pr Bám BI lgwqw hY[

gu{ swihb Eysy jIvo< ko JkJorqy huEpRSn krqy hY< ik ijs jIv ky gly my< ivkwro<ky BwrI pËQwr b<Dwy ho< qo ivcwr kro ik vhBvswgr ko kYsy pwr kr skqw hY? A<iqmp<i#q my< gu{ swihb ny áp†t ihdwXq kI hY iks<swr }pI Bvswgr sy vhI pwr aqr skqyhY<, ijnky ²dX my< pRBu Aw bsqw hY[ Eysy jIvhI Bw^XSwwlI hY< jo prmySvr ky inj áv}pmy< Ek}p ho jwqy hY< AQww~q` an pr ivkwrApnw pRBwv nhI< fwl skqy AOr vy AfolAváQww my< iáQwr rhqy hY<[

mnu†X-jNm smáq XoinXo< my< aÁm hY[mnu†X-jNm kw prm l@X pRBu-pRwiÎq hY,lyikn mnu†X qo swDwwrxw jIvo< AQww~q` pSwu-pi@wXo< kI qrh Kwny-pIny, sony-jwgny Awidkwmo< my< hI lgw rhqw hY[ Xh ApnyAwDXwiËmk mnorQw ko ivám÷q kr bYTw hYqQww bwhrI vySw ko hI pRBu-pRwiÎq kw swDwnmwn bYTw hY[ Eysy logo< ko gurbwxwI my<AwËmGwqI mwnw gXw hY :dulB dyh pwe~ vfBwgI ]nwmu n jpih qy Awqm GwqI ]Kwq pIq Kylq hsq ibsQwwr ]kvn ArQw imrqk sIgwr ] (pNnw 188)

*2/104, jvwhr ngr, jXpur-302004, mo. 99297-62523

gurbwxwI ic<qnDwwrw : 57

Page 45: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201245

suin A<Dww kYsy mwrgu pwvY ]k{ gih lyhu AoiV inbhwvY ]khw buJwriq bUJY forw ]inis khIEy qa smJY Borw ]khw ibsnpd gwvY gu<g ]jqn krY qa BI sur B<g ]kh ip<glu prbq pr Bvn ]nhI hoq ‚hw asu gvn ]krqwr k{xww mY dInu bynqI krY ]nwnk qumrI ikrpw qrY ]6]

cOQwI AstpdI kI CTI paVI my< gu{p<cm pwqSwwh AshwX jIv ko As<Bv syAs<Bv kwX~ krny hyqu askw mwg~dSw~n krqyhuE asy as sv~klw smQw~ prmySvr ko hIsb kuC krny Ev< krvwny kw swDwn mwnqyhuE asky crxwo< my< Ardws krny hyqu pRyirqkr rhy hY<[

gu{ pwqSwwh Prmwn krqy h<Y ik A<Dwwmnu†X kyvl Awvwjæ sunkr mwg~ kYsy Kojlygw? koe~ Aw<Ko< vwlw mnu†X Agr as A<Dwymnu†X kw hwQw pkV ly, qb askw m<ijlqk phu<cnw s<Bv ho skqw hY AQww~q` nyZhInÛXi#q ávX< Apny gNqÛX qk shjqw sy nhI<phu<c skqw, lyikn Agr koe~ nyZo< vwlwÛXi#q askI bw<h pkV ly qo asy ApnygNqÛX qk phu<cny my< duivDww nhI< hogI[AwDXwiËmk AQw~ sy es p<i#q kw Bwv Xh hYik Agr prmySvr ávX< (mwXw Ev< ivkwro< my<glqwn huE) ÛXi#q kw hwQw pkV ly qo ess<swr my< rhqy huE BI ivkwro< sy inly~p rhkrvh sdYv pRBu-crxwo< my< pRIiq kwXm rK skqwhY[

bhry ÛXi#q sy Agr koe~ phylI pUCy qovh kYsy smJ skqw hY? nhI< smJ skqw[

gU<gw ÛXi#q kYsy hir-áquiq ky pdo< kw aicqgwXn kr skqw hY? Agr vh gwny kw pRXËnBI krqw hY qo BI askw sur B<g ho jwqwhY[ Xh pRwk÷iqk qOr pr hoqw hI hY ik AgrgU<gw ÛXi#q sur-qwl my< e~Svr-Bjn, gwny kwXËn kry qo BI vo bysurw ho jwEgw[ TIkesI pRkwr koe~ l<gVw ÛXi#q pv~q pr kYsycFæ skqw hY? l<gVy ÛXi#q kw pv~q prcFænw As<Bv hY[ A<q my< p<cm` pwqSwwhPrmwn krqy hY< ik hy jIv! EysI bybsI my<kyvl Ardws hI quJy Bvswgr sy pwr aqwrnymy< shwXk ho skqI hY[ EysI piriáQwiq my<kyvl Ardws hI krnI cwihE ik hyprvridgwr! myrI dIn AOr bybs pRwxwI kIArdws hY ik qyrI rhmq sy hI myrw pwraqwrwmumikn hY[

ivkwro< my< A<Dwy, bhry, l<gVy, ApwihjÛXi#q kw EkmwZ shwrw prm dXwlu prmySvrkw 'nwm' hI hY[ gurbwxwI ªwrw hmy< XhI mwg~-dSw~n imlqw hY ik sv~klw smQw~ pRBu ªwrw hIes inb~l, AzwnI, p<gu jIv kw a©wr s<BvhY, asI kw 'nwm' hI Apwihj jIv ky ilEm<ijl qk phu<cny kw EkmwZ swDwn hY[ XhgurbwxwI my< ANXZ BI smJwXw gXw hY ikiks pRkwr smip~q Bwv sy prmwËmw ky crxwo<my< Ardws krnI hY :A<Dw gu<g ip<gul miq hInw pRBu rwKhu rwK ]krn krwvnhwrw smrQww ikAw nwnk j<qibcwrw ] (pNnw 530)s<ig shwe~ su AwvY n cIiq ]jo bYrwe~ qw isa pRIiq ]blUAw ky igRh BIqir bsY ]And kyl mweAw r<ig rsY ]idRVu kir mwnY mnih pRqIiq ]

Page 46: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201246

kwlu n AwvY mUVy cIiq ]bYr ivroDw kwm ŸoDw moh ]JUT ibkwr mhw loB DwRoh ]eAwhU jugiq ibhwny ke~ jnm ]nwnk rwiK lyhu Awpn kir krm ]7]

apro#q paVI my< p<cm pwqSwwh jIv kImnoiáQwiq kI qsvIr pRáquq krqy huE Prmwnkrqy hY< ik Xh jIv pl-pl shwXqw krnyvwly jIvn ky AwDwwr prmySvr ko mn syBulwkr moh-mwXw jYsy vYirXo< sy pRIiq bnwEbYTw hY[ nwSwv<q s<swr Gr-pirvwr ko hIApnw sÇcw AOr p#kw iTkwnw mwnny kImUFæqw kr rhw hY[ ivkwro< my< gRáq es jIvko n mOq Xwd hY AOr n hI prmySvr[ jIvkI vwáqivk iáQwiq bqwqy huE gu{ jI AstpdIky A<q my< sv~Swi#qSwwlI prmySvr ky crxwo< my<Ardws krqy h<Y[

gu{ pwqSwwh pwvn Prmwn krqy hY< ikjIv Apny s<gI-swQwI prmySvr ko Xwd nhI<krqw, mn A<dr smwe~ Anyko< burweXo< sy XhpRIiq kr bYTw hY[ ryq ky Gr my< AQww~q`@wxwB<gur nwSwv<q s<swr my< rhqw huAw vo esyhI AslI v sdYv kwXm rhny vwlw iTkwnw(invws-áQwwn) mwn bYTw hY[ vo mwXw kyr<g-qmwSwo< my< glqwn huAw eNhI< nSvr pdwQwo~<my< r<grilXw< mnw rhw hY[ en Kyl-qmwSwo< koenky iáQwr hony kw ivSvws krqw huAw voávX< ko Amr smJy bYTw hY[ esI kwrxw esykBI mOq Xwd nhI< AwqI[ (Xh Atl sÇcwe~hY ik ijsy m÷ËXu Xwd nhI< asy e~Svr BI XwdnhI< rhqw[) Xh vYr-ivroDw, kwm-ŸoDw, loB-moh, e~†Xw~ Awid my< Anyk jNm g<vw bYTw hY[A<q my< gu{ pwqSwwh as k÷pwlu pRBu ky crxwo<my< ivnqI krqy hY< hy pRBu jI! qum ávX< hI

k÷pw krky es jIv ko bcw lo[es @wxwB<gur s<swr ko AOr esky pRËXyk

pdwQw~ ko iáQwr jwnny kI mUFæqw ky kwrxwjIv sËX qQww iáQwr prmySvr ko BulwkrAsËX AOr AiáQwr pdwQwo~< ky BRmjwl my< P<skr es kdR ho gXw hY ik esy Apny Bly-bury kI BI phcwn hI nhI< rhI[ es s<dB~my< eqnw qo áp†t hY ik Agr Gr my< koe~mOq AQww~q` sËX kI bwq kry qo bVy, bujug~A#sr kh dyqy hY< ik SwuB-SwuB bolo! jbjIvn kI bwqy< AQww~q` JUT kI khwinXw< clqIhY< qo sBI AËX<q pRsNnqwpUv~k ‰vxw krqy hY<,Awn<d lyqy hY<[ jIvn JUT hY, mOq AtlsÇcwe~ hY AOr hm sb ko JUT-Pryb kIkhwinXw< hI AÇCI lgqI hY<, mOq jYsI AtlsÇcwe~ sy hr koe~ mu<h moVy bYTw hY :Kwxww pIxww hsxww saxww ivsir geAw hY mrxww ]Ksmu ivswir KuAwrI kInI iDwRgu jIvxwu nhI rhxww] (pNnw 1254)

gurbwxwI ky AwSwXwnuswr qo Eysy jIvnko iDw#kwr hY jo sdYv kwXm rhny vwly qQwwjIvn ky AwDwwr pRBu ko Bulwkr kyvl JUTyr<g-qmwSwo< my< alJw pVw hY[ gurbwxwI hrkdm pr hmwrw mwg~dSw~n krqI hY :nwnk ijsu ibnu GVI n jIvxww ivsry srY nib<d ]iqsu isa ika mn }sIEy ijsih hmwrI ic<d ](pNnw 1250)

as mwilk ky ibnw jIv kw pl BrBI gujwrw nhI<, Aq: as ihqY†wI pRBu ko nhI<BulwXw jwnw cwihE ijsy hr pl hmwrI ic<qwhY[qU Twku{ qum pih Ardwis ]jIa ip<fu sBu qyrI rwis ]

Page 47: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201247

qum mwq ipqw hm bwirk qyry ]qumrI iŸpw mih sUK Gnyry ]koe n jwnY qumrw A<qu ]‚cy qy ‚cw Bgv<q ]sgl smgRI qumrY sUiZ DwwrI ]qum qy hoe su AwigAwkwrI ]qumrI giq imiq qum hI jwnI ]nwnk dws sdw kurbwnI ]8]

cOQwI AstpdI kI A<iqm paVI my< p<cmpwqSwwh ‰I gu{ Arjn dyv jI pwvn Prmwnkrqy hY< ik hy prmySvr! qU (sbkw) mwilkAQww~q` ávwmI hY[ hmwrI ivnqI Awpky hIsm@w hY[ qum swrI s÷i†t ky ávwmI ho,esilE hm sb quMhwrI Swrxw my< Awkr quMhwryAwgy hI Ardws-ivnqI kr rhy hY<[ Xy pRwxwAOr SwrIr AQww~q` AwËmw AOr dyh quMhwry ªwrwpRwÎq bi$SwSwy< hY<[ Xh qn-mn quMhwrI hIrhmq sy imlw qohPæw hY[ qum hI hmwrymwqw-ipqw ho AOr hm quMhwry bwlk hY<[ esAwSwX sy qum hI jIvwËmw }pI bwlk ky sÇcymwqw-ipqw ho AOr quMhwrI rhmq sy hIvwáqivk suK kI pRwiÎq ho skqI hY[ quMhwrwkoe~ A<q nhI< pw skqw, qum ‚<cy sy ‚<cy,qQww bVy sy bVy ho[ ivSv ky smáq pdwQw~quMhwry hI hu#m AOr mXw~dw my< kwX~rq hY<[sMpUxw~ rcnw quMhwry AwdySw }pI sUZ my< iproe~hue~ hY[ koe~ quMhwrw pwrwvwr, Awid-A<q nhI<jwn skqw[ quMhwrI giq-imiq qum ávX< hIjwnqy ho AQww~q` quMhwrI swmQX~ qQww kwX~-SwYlI ko qum ávX< hI jwnny my< smQw~ ho[quMhwry syvk qum pr sdw bilhwr jwqy hY<[

sv~klw smQw~ pRBu An<q v byA<q hY[sIimq bui© vwlw pRwxwI askw A<q kYsy pwskqw hY? as pRBu kw guxwgwn krqy huE

askI kudrq pr sy bilhwr jwnw cwihE[gurbwxwI AwSwXwnuswr ijs k÷pwlu pRBu ny hmy<Xh SwrIr, pRwxw qQww AwËmw kI dwq b$SwI hYasy ²dX-Gr sy kBI Bulwnw nhI< cwihE :gur syvw qy Bgiq kmwe~ ]qb eh mwns dyhI pwe~ ]es dyhI ka ismrih dyv ]so dyhI Bju hir kI syv ]Bjhu guoib<d BUil mq jwhu ]mwns jnm kw EhI lwhu ] (pNnw 1159)

AQww~q` mnu†X-jNm ko dyvqw BI pwny kIeÇCw rKqy hY<, #Xo<ik pRBu-ismrn hyqu XhIávixw~m Avsr hY, esy ÛXQw~ nhI< g<vwnwcwihE[ Svws-gRws as prm-ipqw prmySvrkw ismrn krnw cwihE[ XhI mnu†X-jIvnkw vwáqivk l@X hY AOr es l@X ko kyvlmwnv-jIvn my< hI hwisl ikXw jw skqw hY[

sloku ]dynhw{ pRB Coif kY lwgih Awn suAwe ]nwnk khU n sIJe~ ibnu nwvY piq jwe ]1]

pw<cvI< AstpdI ky slok my< gu{ p<cmpwqSwwh Prmwn krqy hY< ik AzwnI jIv sbkuC dyny vwly dwqw pRBu ko CoVkr ANXávwQwo~< kI pUiq~ my< lIn rhqw hY[ es qrhaskw koe~ mnorQw is© nhI< hoqw AQww~q` asykhI< sPlqw nhI< imlqI[ gu{ jI áp†t krqyhY< ik pRBu ky nwm ky ibnw jIv ko koe~mwn-sMmwn nhI< imlqw[ AzwnI Ev< k÷q%ne<swn AivnwSwI pRBu ko Bulwkr mwiXk pdwQwo~<ky moh-jwl my< P<sw rhqw hY AOr Apnwlok-prlok g<vw bYTqw hY[

AstpdIds bsqU ly pwCY pwvY ]Ek bsqu kwrin ibKoit gvwvY ]

Page 48: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201248

Ek BI n dye ds BI ihir lye ]qa mUVw khu khw krye ]ijsu Twkur isa nwhI cwrw ]qw ka kIjY sd nmskwrw ]jw kY min lwgw pRBu mITw ]srb sUK qwhU min vUTw ]ijsu jn Apnw hukmu mnweAw ]srb Qwok nwnk iqin pweAw ]1]

pw<cvI< AstpdI kI phlI paVI my< ‰Igu{ Arjn dyv jI mnu†X kI ivicZ v÷iÁ kIAor s<kyq krqy huE mUFæ pRwxwI ko sucyq krqyhuE Prmwn krqy hY< ik as prmySvr sy pRwÎqdwqo< (bi$SwSwo<) kw qU SwuŸwnw nhI< krqw[Agr kuC AOr mw<gqw hY AOr vh quJy nhI<imlqw qo qU as pRBu sy iglw-iSwkvw krnylgqw hY[ as pdwQw~ ky n imlny my< hI SwwXdqyrI koe~ Blwe~ iCpI ho[

gu{ pwqSwwh Prmwn krqy hY< ik jIvkI v÷iÁ EysI hY ik vh ds váquE< qo s<Bwllyqw hY, mnvw<iÇCq Ek ANX pdwQw~ ky nimlny sy e~Svr ky pRiq ro†w pRkt krkyApnw ivSvws g<vw lyqw hY[ mUFæ (AzwnI)ÛXi#q Xh BI nhI< socqw ik Agr pRBu phlysy b$SwI hue~ ds váquE< BI vwips ly ly AOrmw<gI hue~ AglI váqu BI n dy qo hy mUK~pRwxwI! qU #Xw krygw AQww~q` as sv~Swi#qmwne~Svr kw qU #Xw ibgwV lygw? mnu†X kIsmJdwrI esI my< hY ik ijs mwilk ky Awgyqyrw koe~ jor nhI< clqw, koe~ pySw nhI<jwqI, as ávwmI pRBu ko sdYv nmákwr kr[ijs mnu†X ky ²dX my< pRBu ÎXwrw bsny lgqwhY AQww~q` dwqo< sy ÈXwdw ijsy dwqwr ipqwÎXwrw lgny lgqw hY, smáq suK asky ²dX-Gr my< Aw bsqy hY<[ gu{ pwqSwwh A<iqm p<i#q

my< Prmwn krqy hY< ik ijs mnu†X sy pRBuApnw hu#m mnvwqw hY, duinXw ky smáqpdwQw~ askI JolI my< Aw gE smJo[

vh dwqwr ipqw sbko dwqy< b$Sw rhwhY[ ibnw mw<gy hI as k÷pwlu ny jIv ko An<qb$SwSwy< kI hY<, lyikn jIv k÷qz n hokrk÷q%n ho jwqw hY[ es qQX ko hm Ekrojmrw~ ky adwhrxw sy smJny kw XËn krskqy hY<[ pRËXyk ÛXi#q ko dUsro< kw Dwn vApnI bui© ÈXwdw njær AwqI hY[ A#srGr-pirvwr v smwj ky JgVo< kw mUl kwrxwBI XhI hY[ lgBg sbko XhI mhsUs hoqw hYik myrI Xo^Xqw ÈXwdw hY AOr muJy imlw kmhY[ XhI< sy duivDww, e~†Xw~ qQww bdly kI BwvnwSwu} hoqI hY AOr jIvn #lySw Ev< s<qwp syBr jwqw hY[ Eysw ÛXi#q n Apnw, npirvwr, n smwj kw AQww~q` iksI kw BI ihqnhI< kr skqw[ TIk ivprIq jb askIsoc pRBu-k÷pw sy EysI bnqI hY ik hy mwilk,myrI Xo^Xqw kuC BI nhI<, Xh sb qo qyrIrhmqo< kw sdkw imlw hY qo askw ²dX-GrasI smX SwuŸwny sy Br jwXygw AOr SwuŸwnysy Brw ²dX Xh kh aTqw hY-- ''vwihgu{ qyrwSwuŸ hY!'' XkIn jwno, XhI SwuŸwnw asmwilk sy imlI en bySwkImqI Svwso< kI pU<jI,An<q pRwk÷iqk pdwQwo~< kI pRwiÎq ky bdly ikSqo<kw Bugqwn hY[ vYsy e<swn ky pws kuC BIApnw nhI< hY, jo vo pRBu ko en AnmolqohPæo< ky bdly my< Bugqwn kr sky[ mnu†Xkyvl AOr kyvl SwuŸwnw krqw rhy XhI bhuqhY :ddw dwqw Eku hY sB ka dyvnhwr ]dy<dy qoit n Awve~ Agnq Bry B<fwr ]dYnhw{ sd jIvnhwrw ]

Page 49: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201249

mn mUrK ika qwih ibswrw ] (pNnw 257)gurbwxwI my< bwr<bwr as sv~klw smQw~

pRBu ko ámrxw krqy huE ²dX sy kBI nBulwny kI pRyrxww dI ge~ hY[Agnq swhu ApnI dy rwis ]Kwq pIq brqY And alwis ]ApunI Amwn kCu bhuir swhu lye ]AigAwnI min rosu krye ]ApnI prqIiq Awp hI KovY ]bhuir as kw ibávwsu n hovY ]ijs kI bsqu iqsu AwgY rwKY ]pRB kI AwigAw mwnY mwQwY ]as qy cagun krY inhwlu ]nwnk swihbu sdw deAwlu ]2]

es paVI my< p<cm pwqSwwh ‰I gu{Arjn dyv jI ny as prmySvr ko bVwSwwhUkwr mwnqy huE, asky ªwrw pRdwn kI ge~bySwkImqI pU<jI ko Amwnq mwnkr, asmy<$Xwnq n fwlny kw apdySw dykr klXugIjIvo< ko AnugRhIq ikXw hY[ gurdyv Prmwn

krqy hY< ik vh prmySvr jIv }pI ÛXwpwrIko (bySwkImqI) Svwso< sihq An<q pdQwo~< kIpU<jI b$Swqw hY[ jIv an pdwQwo~< ko Kwqw-pIqw qQww Anyk qrh sy anko Bogqw huAwAwn<d my< rhqw hY[ Agr vh pRBu Apny b$SwyhuE pdwQwo~< my< sy koe~ Amwnq vwips ly ly qoXh AzwnI jIv mn my< bhuq ŸoDw krqw hY[esI ro†w ky kwrxw Xh e~Svr ky pRiq ApnwivSvws g<vw bYTqw hY[ Amwnq my< $Xwnqfwlny vwlw ÛXi#q iPr as pRBu ky ivSvwskw pwZ nhI< rh jwqw[ mnu†X ko qo bs,XhI SwoBw dyqw hY ik Ek AÇCy AOrivSvsnIX syvk kI qrh pRBu }pI SwwhUkwrkI váqu ko pRsNnqwpU~vk asky Awgy rK dyAOr asky AwdySw kw KuSwI-KuSwI pwln kry[es qrh pRsNnqwpUv~k asky hu#m kI pRiqpwlnwkrny vwly jIv ko vh mwilk cOguny pdwQw~dykr inhwl krqw hY[ gu{ pwqSwwh Prmwnkrqy hY< ik vh pRBu qo sdYv hI dXwlu hY[

aphwr Eysw jo jIvn Br Xwd rhyXh bwq hr Ek Awm v Kws ÛXi#q ky mn ko kcotqI rhqI hY ik vo Apny

imZo<, sMb<iDwXo< ko Xid aphwr dy qo #Xw dy? iksI ky jNm-idn Awid Xw iksI ivSoˆwidvs pr iksI ko kuC By<t ikXw jwE qo Eysw aphwr ho ijsy ávIkwr krny vwlwij<dgI Br Xwd rKy[ esky ilE Ab ÈXwdw socny AOr ic<qw kI j}rq nhI< hY[ jIvnBr kw aphwr hY 'gurmiq zwn'[ aphwr BI Eysw ik jb hr mwh imZ Awid ky Grpr jwkr fwikXw 'gurmiq zwn' kI pRiq QwmwEgw qo Awpkw imZ hr mwh Awpkw SwuiŸXwkrqw nhI< Qwkygw[ Awp Apny imZ Xw iksI sMb<DwI ko kyvl 100/- {pXy my< aphwráv}p'gurmiq zwn' kw AwjIvn sdáX bnw dIijE AOr hwisl kIijE Apny imZ kI jIvnBr kI KuiSwXw<[ Xh sOdw byhd sáqw Ev< lwBkwrI rhygw[ Awj hI mnIAwf~r Xw bY<kföwÏtky jirE c<dw Byjkr Apny imZ Xw sMb<DwI ko 'gurmiq zwn' kw AwjIvn sdáX bnwkrasy es bhumUØX 'aphwr' sy invwjy<[ -s<pwdk[

Page 50: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201250

dSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv-51

mhwn SwhId Ev< ivªwn-- kiv ikrpw is<G-fW. rwjy<dR is<G 'swihl'*

kiv ikrpw is<G kw pRwr<iBk nwm p<ifqikrpw rwm Qww[ vy vhI ikrpw rwm Qwy ijnkynyq÷Ëv my< AOr<gjyb kI kt`trqw sy ZáqkSmIrI p<ifqo< kw jËQww sn` 1675 my< nvm`pwqSwwh ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ky drbwrmy< Ardws krny phu<cw Qww ik hy sÇcypwqSwwh! hmwrI jwilmo< sy r@ww kro[ nvm`pwqSwwh ny an kSmIrI p<ifqo< kI Dwwim~kávq<Zqw kI r@ww ky ilE idØlI ky cw<dnIcOk my< SwISw ktwkr bildwn idXw Qww[

p<ifq ikrpw rwm swrávq iCÑbr bRw³xwQwy jo kSmIr ky mtn @wyZ ky rhny vwly Qwy[enky ipqw AVUrwm, dwdw nwrwXxw dws AOrpVdwdw bRihm dws lMby smX sy gu{-Gr ky‰©wlu Qwy[ XhI nhI<, enky qIno< Bwe~-iSwvdws, snmuK AOr cylwrwm BI smip~qis#K Qwy[ p<ifq ikrpw rwm kI mwqw kwnwm srsuqI Qww jo Bwe~ prwgy kI bhn AOrBwe~ cOpw is<G kI bUAw QwI[ es pRkwr p<ifqikrpw rwm kw smáq Kwndwn sdw sy gu{-Gr ky pRiq smip~q rhw Qww[

nvm` pwqSwwh kI Swhwdq ky bwd BIp<ifq ikrpw rwm dSwmySw ipqw kI syvw my< rhyAOr gu{-Gr ky sBI kwXo~< my< bFæ-cFæ krihásw lyqy rhy[

p<ifq ikrpw rwm s<ák÷q AOr ArbI-PwrsI ky ivªwn Qwy[ eNho<ny emwm gÈjwlIky pRis© ArbI gR<Qw 'AhXwal AlUmaldIn'

kw Anuvwd 'pwrs Bwg' ky nwm sy ikXw[ ‰IAn<dpur swihb kI qbwhI ky smX es gR<Qw kwbVw Bwg srsw ndI my< bh gXw, jo bcw asyBwe~ GnYÖXw jI kw iSw†X syvw rwm Apny fyryDwnI dySw ly gXw[ XhI kwrxw hY ik syvwp<QwIswDwuAo< my< es gR<Qw kw AiDwk pRcwr huAw hY[

p<ifq ikrpw rwm kI ivªqw ky iv†wX my<ankw Ek iSw†X jY ikSwn ApnI rcnw'}pdIp ip<gl' (s<vq 1776 iv. sn 1719 e~.)my< ilKqw hY :pRiŸq kI bwnI kiTn, Bw†ww Agm pRq#K[iŸpw rwm kI iŸpw so<, k<T krih< sB is#K[

bwd my< p<ifq ikrpw rwm ky ipqw AVUrwm Am÷q Ckkr gurmuK is<G bny AOr ávX<ikrpw rwm BI Am÷q Ckkr ikrpw is<Gsjy[

kiv ikrpw is<G aÇc koit ky kiv BIQwy[ enky C<do< my< gurmiq is©w<qo< ky pRiqghn smp~xw idKwe~ dyqw hY :duhw< lokw< dI kwxw cukwe~, ju qwilb imhr njærdy[kwe~ vsqU dI cwh n jg ivc, ju pRym ipAwlwBr dy[A<imRq pIvxw jug jug jIvxw, vY BydI eSwk ngrdy['is<G ikrpw' inj }p drs liK, inq aT mOjw<kr dy[

p<jwbI Bw†ww my< rcy gXy en C<do< my< gu{

*1/338 'ávÎnlok', dSwmySw ngr, m<fI muØlw<pur dwKw (luiDwXwnw) p<jwb, mo. 94172-76271

Page 51: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201251

ky pRiq smp~xw kw Bwv BI hY :doE lok iqnw< dy c<gy, ju murSwd dw dm Brdy[ins idn rihxw suKwly soe~, ju Aws gu{ mnDwrdy[mn bc krm n r<jn kwhU<, hr Git dyKnhirdy['is<G ikrpw' inj }p jgq lK, jnm mrxw duKhrdy[

gu{-Gr ky AnNX B#q kiv ikrpw is<G

ids<br, sn` 1704 e~. my< cmkOr kI j<g my<bhwdurI ky swQw lVqy huE Apny Bwe~ snmuKis<G ky swQw SwhId huE[ cmkOr ky Xu© kycwlIs SwhIdo< kI sUcI my< kiv Bwe~ ikrpwis<G kw nwm 'ikrpwl is<G' krky idXw gXwhY[ BÆ vhI mulqwnI-is<DwI ky Anuswr XySwhId ikrpwl is<G vwáqv my< kiv ikrpw is<GAOr pRwr<iBk dOr ky p<ifq ikrpw rwm hI Qwy[

kivqw sÇcw e<swn-‰I pRSww<q AgRvwl*

isr Jukw Awgy inklnw, 'asy' nhI< ávIkwr hY[cwplUsI ky dOr my< 'vo', AwdmI Kud`dwr hY[dUsro< kw CInkr 'vo', Gr nhI< Apnw Bry,AwËmw ij<dw hY askI, Aw<K pwnIdwr hY[Aw<K my< Aw<sU iksI kI, dyK 'vo' pwqw nhI<,

po<Cny jwqw qur<q, s<vydnw-B<fwr hY[gæYr ky kØXwxw hyqu, ávwQw~ Apnw ËXwgqw,puxX kI pU<jI bFyæ, askw XhI ÛXwpwr hY[

ly rhw duinXw sy ijqnw, assy ÈXwdw dy rhw,Fo<igXo< ky bIc my< 'vo', sÇcw syvwdwr hY[dyKqw pg-pg AnIiq AOr assy lV rhw,idl bdlkr mwq dyqw, pRym hI hiQwXwr hY[jwiq, mjæhb, r<g Awid, Byd n Bwqy asy,hY< pRBu ky A<Sw sb, asko sBI sy ÎXwr hY[duK duiKXo< ky Gtwnw, pRym duinXw my< bFæwnw,A<q my< pRBu-imln askI, ij<ædgI kw swr hY[

*40, bjirXw moqIlwl, brylI-243003 (a. pR.), mo. : 09411607672

Page 52: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201252

kivqw s<q-ispwhI-‰I surjIq duKI*

hsrq ko hkIkq my< bdlny vwly,jnqw ky msIhw, muØk ky rKvwly,jwilmo< ky AËXwcwr sy tkrwny vwly,bildwn kI mSwwl ko jlwny vwly,quMhy< Awdwb khqw hU<! mY< jnwb khqw hU<!!khw< sy Swu} k}< mY<, APswnw bnI Xh khwnI[ikqnI bVI hoqI hY, nO swl kI jvwnI?duiKXwro< ky duK sun, ipqw-gu{ ko khw,kSmIrI p<ifqo< kI AËXwcwr sy, Asmq hY bcwnI!muglo< ky iKlwP, KVg aTw fwlI[phwVI rwjwAo< kI hwlq, burI bnw fwlI[inB~X, swhsI AOr Xo©w bnw Eysw ikBwrq sy mugl swmRwÈX kI, nI<v ihlw fwlI[cmkOr-Xu© my< 'AjIq' AOr 'juJwr' kubw~n ikE[Aw<Ko< ky qwry 'jorwvr-Pqh is<G', srih<d my< vwr idE[AËXwcwirXo< ky iv{© Eysw, AiBXwn clwXw Qww[cwr swihbjæwdo< ko vwr, kubw~nI kw pwT pFæwXw Qww[Ekqw AOr AK<fqw kw, Eysw ibgul bjwXw[jwiqvwd AOr Algwv ko, jV sy kwt igrwXw[Kwlsw p<Qw clw, muPilso< kw a©wr ikXw[ibnw BydBwv ky pwnI iplw, Bwe~ GnYXw ny GwXlo< kw apcwr ikXw[Awp gurmuKI, s<ák÷q, ArbI AOr PwrsI ky ivªwn Qwy[swihËX kI pirBw†ww my<, mhw ivz e<swn Qwy[AwpkI swrI bwxwI my<, e~Svr-áquiq AOr guxwgwn hY[enmy< jwpu swihb, bicZ nwtk AOr Akwl asqq mhwn hY[jPrnwmw ilK Awpny, AOr<gjyb ko ihlwXw Qww[bwvn kivXo< ko BI rwjkIX, sMmwn idlwXw Qww[Dwm~ kI r@ww ky ilE, 'Kwlsw p<Qw' clwXw Qww[pw<c ÎXwry swj kr, 'Awpy gur cylw' khwXw Qww[klm Awj aTI hY, gu{-Xo©w kI gwQww gwny ko[hmko e<swn kw Dwm~ AOr Pj~ isKwny ko[swhsI, vIr, km~SwIl AOr r@wk bnwny ko[gu{ sy ly pRyrxww 'duKI', AmlI jwmw phnwny ko[

*332/9, glI jÆw<, A<d}n lwhOrI gyt, ‰I Am÷qsr-143001; mo: 9914531221

Page 53: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201253

svo~Ám sc

Ab qo Eysw hI lgny lgw hYik Aw gXw hmwry mwnisk-ivkws my< Thrwv[Pæslo< AOr pyV-pODwo< pr hm A<DwwDwu<Dw kr rhy hY<,Kæqrnwk rwswXink kItnwSwko< kw iCVkwv[rwswXink av~rk bn rhy, jIvo< ky ilE Ajæwb[es AwDwuink sÒXqw ky qQwwkiQwk sÒX log,AsPæl ho rhy hY< pVwv-dr-pVwv[sbR AOr s<qo†w kI pU<jI kw kry< $Xwl,Apny kmo~> kw dynw pVygw hmy< ihswb[qQwwkiQwq ivkws is© ho rhw Btkwv[jIvndwiXnI Swu© Kurwky< AOr jVI-bUitXw<,qyjI sy KËm hony lgI< byihswb[srbÁ ky Bly kI Ardws kI Bwvnw kw,brkrwr rKy< sMmwn, nhI< eskw koe~ jvwb[vnápiq ro rhI, iPæjæwA BI ro rhIipqw 'pwnI' ro rhw, mwqw 'DwrqI' ro rhIhm log imt`tI, hvw AOr pwnI my<APæsos ik jæhr imlwXy jw rhy hY<[ApnI sÒXqw, ApnI s<ák÷iq ko,iksI A<Dwy kuE< my< igrwXy jw rhy hY<[''pvxwu gu} pwxwI ipqw mwqw Dwriq mhqu ]''es svo~Ám sc ko, BulwXy jw rhy hY<[

-fW. kSwmIr is<G 'nUr', bI-E#s 925, mhØlw s<qoKpurw, hoiSwXwrpur rof, jl<Dwr-144004.

kivqwE<

ávq<Zqw?

dySw kI AwjwdI ky ilE hjwro< kubw~n huE,#Xo< SwhIdo< kI kubw~nI kw,mwn Gtqw jw rhw hY?mOq ky bwjwr my< ij<dgI sáqI ibk rhI hY,hmwrw hr spnw Aw<Ko< my<,mrqw jw rhw hY[nyqwAo< ky bXwno< kI s<$Xw kw ihswb nhI<,enmy< sc ko FU<Fnw,dUBr hoqw jw rhw hY[AOr ‚<cI emwrqo< pr iqr<gw Phrw dIijE,iPŸ hY ik dySw Apnw nIcy,Dw<sqw jw rhw hY[Awj #Xo< kr {k ge~ pRgiq Apny dySw kI,aØtw #Xo< Avniq kwcŸ clqw jw rhw hY?Awm logo< ky hkUk kI ic<qw iksI ko nhI<,NXwX mw<gny vwlo< pr,#Xo< juØm bFæqw jw rhw hY?kb imlygI hmy< shI mwXno< my< ávq<Zqw?Xh pRSn nyqwAo< sy,Awmjn pUCqw Aw rhw hY[

Page 54: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201254

®w<s srkwr ky iKlwPæ dsqwr ky pRiq kys jIqny vwlys. rxwjIq is<G ko sMmwinq ikXw jwEgw

‰I Am÷qsr : 16 PrvrI : ®w<ssrkwr ªwrw is#Ko< ky AiBNn A<g 'dsqwr'pr pwb<dI lgwE jwny ky iv{© mwnvIXAiDwkwro< ky bwry my< kO<isl (s<Xu#q rw†tö) my<kys dwXr krky jIqny vwly s. rxwjIq is<Gko p<jwb Awny pr iSwromixw gu{ªwrw pRb<DwkkmytI ªwrw sMmwinq ikXw jwEgw[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ky mu$XwlXsy jwrI pRys ivziÎq ªwrw jwnkwrI dyqy huEiSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ky ADX@wjËQwydwr Avqwr is<G ny khw ik ®w<s srkwrny is#Ko< ky ávwiBmwn kI pRqIk 'dsqwr'sjwE jwny pr pwb<dI lgw dI QwI, ijskyqhq ®w<s srkwr ªwrw s. rxwjIq is<G kodsqwr aqwr kr Poto iK<cvwny ky bwd hIávwáQX syvwAo< Ev< invws sMb<DwI phcwn-pZjwrI krny ky ilE khw gXw Qww[ s. rxwjIqis<G ny dsqwr aqwr kr Poto iK<cvwny sy

eNkwr kr idXw Qww[jËQwydwr Avqwr is<G ny khw ik ®w<s

srkwr ky es PYsly ky iv{© is#Ko< kIDwwim~k s<áQww iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytIkI Aor sy Bwrq ky pRDwwn m<ZI, ivdySw m<ZIqQww Bwrq my< iáQwiq ®w<s ky rwjdUq ko pZilKkr qQww anky ªwrw injI }p my< imlkrXh mslw kUtnIqk áqr pr ®w<s srkwrky swQw bwqcIq krky hl krny ky ilEbwr-bwr ApIl BI kI ge~ QwI[

vxw~nnIX hY ik ®w<s srkwr ky dsqwrivroDwI Prmwn ko n ávIkwr krqy huE s.rxwjIq is<G ny es PYsly ky iv{© mwnvIXAiDwkwro< ky bwry my< kO<isl (s<Xu#q rw†tö) kypws ids<br, 2008 my< ptISwn dwXr kI QwI,ijs pr jnvrI, 2012 my< kO<isl ny dsqwrmsly sMb<DwI PYslw s. rxwjIq is<G ky hkmy< idXw Qww[

jMmU-kSmIr srkwr rwÈX ky ákUlo< my< p<jwbI Bw†ww koAinvwX~ iv†wX ky }p my< lwgU kry : jËQwydwr Avqwr is<G

‰I Am÷qsr : 29 PrvrI : jMmU-kSmIr rwÈX ky ákUlo< my< p<jwbI Bw†ww koAinvwX~ iv†wX ky }p my< pFæwE jwny ky ilEesy ákUlI pwT`XŸm my< Swwiml krny sMb<DwIiSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ky ADX@wjËQwydwr Avqwr is<G ny jMmU-kSmIr kymwnnIX mu$Xm<ZI jnwb amr AÑduØlw kopZ ilKw hY[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ky mu$XwlXsy jwrI pRys ivziÎq ky Anuswr jËQwydwrAvqwr is<G ny jnwb amr AÑduØlw ko ByjypZ my< ilKw hY ik Awp jI ªwrw Swwisq rwÈXky ákUlo< my< p<jwbI n pFæwXw jwnw duBw~ XpUxw~hY[ aNho<ny khw ik jMmU-kSmIr rwÈX kyAiQw~k ivkws my< is#K Bwe~cwry kw AhmXogdwn hY[ is#K Bwe~cwrw AiQw~k qQww

12345678901234567890121234567890123456789012123456789012345678901212345678901234567890121234567890123456789012123456789012345678901212345678901234567890121234567890123456789012123456789012345678901212345678901234567890121234567890123456789012Kæbrn

wmw

Page 55: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201255

Dwm~ pRcwr kmytI ªwrw pRkwiSwq puáqk 'is#K s<klp, isDww<q qys<sQwwvw<' jËQwydwr Avqwr is<G ªwrw irlIjæ kI ge~

‰I Am÷qsr : 13 mwc~ : is#K eiqhwsrIsc~ bof~ ky fwXry#tr s. }p is<G ªwrws<pwidq qQww iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytIkI Dwm~ pRcwr kmytI ªwrw pRkwiSwq 703 p÷†To<vwlI p<jwbI puáqk 'is#K s<klp, isDww<q qys<sQwwvw<' iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI kyADX@w jËQwydwr Avqwr is<G ny irlIjæ kI[puáqk ky spw<dk s. }p is<G qQww ankyshXogI rIsc~ ákwlr, ijNho<ny es puáqk my<shwXk s<pwdk ky }p my< kwm ikXw hY--bIbI AmrjIq kOr, bIbI rxwjIq kOr, s.sqiv<dr is<G PUlpur qQww s. Aip<dr is<G komubwrkvwd dyqy huE jËQwydwr Avqwr is<G ny

bwl lyKk ibkrmjIq is<G ªwrw iliKq puáqk 'e<töof#Swn tuisi#Kjæm' ‰I Akwl q$æq swihb ky jËQwydwr ªwrw irlIjæ

‰I Am÷qsr : 16 PrvrI : knwfwinvwsI 13 v†wI~X Am÷qDwwrI bwl lyKkibkrmjIq is<G (bY<s) ªwrw is#K Dwm~ sMb<DwIA<gyRjI Bw†ww my< ilKI puáqk 'e<töof#Swn tuisi#Kjæm' ‰I Akwl q$æq swihb ky jËQwydwr

swmwijk }p sy jMmU-kSmIr rwÈX kw iháswhY[ s<swr Br ky is#K jhw< khI< BI rhqyhY< vy BwvnwËmk qQww mwnisk }p sy ApnImwq÷-Bw†ww p<jwbI ky swQw juVy rhqy hY<[ esqrh jMmU-kSmIr rwÈX ky is#K BI ApnyAwp ko ApnI mwq÷-Bw†ww p<jwbI ky swQw juVwhuAw mhsUs krqy hY<[

aNho<ny khw ik is#Ko< ky Dwwim~k gR<QwqQww swihËX gurmuKI ilip Ev< p<jwbI Bw†ww my<hY<[ gu{ªwrw swihbwn ky A<dr gurbwxwI-pwT-kIq~n Awid BI p<jwbI Bw†ww my< hoqw hY,esilE ibnw p<jwbI Bw†ww qQww gurmuKI ilipky zwn ky is#K Apny Dwwim~k kwr-ivhwr BIpUry nhI< kr skqy[

anky es mhwn kwX~ kI pRSw<sw kI[jËQwydwr Avqwr is<G ny khw ik Xh

puáqk is#K dSw~n ko smJny my< Ahm BUimkwinBwEgI[ aNho<ny khw ik iksI BI Dwm~ kybwry my< pUxw~ jwnkwrI pRwÎq krny ky ilE asDwm~ ky s<kØpo<, is©w<qo< Ev< s<áQwwAo< ky bwrymy< jwnnw Aiq AwvSXk hY[ aNho<ny bqwXwik es puáqk kI swmgRI qIn iv†wXo<--''s<kØp, is©w<q Ev< s<áQwwE<'' pr ADwwirq hYqQww esmy< kul 113 lyK Swwiml ikE gE hY<,ijnmy< sy AiDwkw<Sw lyK 'gurmiq pRkwSw--p<jwbI-mwisk' ky pUxw~ pRkwiSwq A<ko< my< sy ilEgE h<Y[

is<G swihb zwnI gurbcn is<G ªwrw ‰Idrbwr swihb, ‰I Am÷qsr ky sUcnw ky<dR my<irlIjæ kI ge~[

is<G swihb zwnI gurbcn is<G nyibkrmjIq is<G ky CotI AwXu my< ikE gE

Page 56: vYswKI kw gOrv AOr Kwlsw p

gurmiq zwn A¤Yl 201256

es mhwn kwX~ kI pRSw<sw krqy huE khw ikis#K Dwm~ qQww gurmiq dSw~n kI jIvn-SwYlIkyy swQw AwDwuink nOjvwn pIFæI ko joVny kyilE pRËXyk Bw†ww my< is#K-PlsPy kI jwnkwrIdyny kI mu$X AwvSXkqw hY[ aNho<ny khw ikhr mwqw-ipqw kw kÁ~ÛX bnqw hY ik vyApny bÇco< ko bcpn sy hI is#K Dwm~ kypRiq jwg}k krky aÇc áqr kI iSw@ww dy<qwik s<swr Br my< sËX, Sww<iq qQww mwnvIX

AiDwkwro< kw bolbwlw ho sky[ is<G swihbzwnI gurbcn is<G kI Aor sy ibkrmjIqis<G ko isropw bi$SwSw krky Xh AwSwI†w dIge~ ik askI klm inr<qr p<Qwk-kwXo~< kyilE clqI rhy[

es Avsr pr fW. rGbIr is<G (bY<s),s. pRBjoq is<G, is#K eiqhws rIsc~ bof~ kyfwXry#tr s. }p is<G ky Alwvw ANXgxwmwNX ÛXi#q apiáQwq Qwy[

i¤<tr v piÑlSwr s. dlmyG is<G ny goØfn AwPsyt ¤ys, gu{ªwrw rwmsr swihb, ‰I Am÷qsr syCpvw kr mwilk iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ky ilE kwXw~lX, iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI,‰I Am÷qsr sy ¤kwiSwq ikXw[ pRkwiSwq krny kI iqiQw : 01-04-2012

prlokvwsIy bwbw hrb<s is<G jI kwr-syvw vwly‰I Akwl q$æq swihb sy 'p<Qw rqn' sMmwn sy sMmwinq

‰I Am÷qsr : 20 mwc~ : kwr-syvw ky@wyZ my< mhwn Swi$æsXq mwny jwny vwlyprlokvwsI bwbw hrb<s is<G jI (idØlIvwly) ªwrw kwr-syvw ky @wyZ my< dI ge~bhumUØX syvwAo< ky bdly anko ‰I Akwlq$æq swihb sy pw<c is<G swihbwn ªwrw 'p<Qwrqn' sMmwn sysMmwinq ikXw gXw[ XhsMmwn bwbw hrb<s is<G jI ky aÁrwiDwkwrIbwbw bcn is<G jI ko idXw gXw[

es SwuB Avsr pr ‰I Akwl q$æqswihb ky jËQwydwr is<G swihb zwnI gurbcnis<G ny khw ik bwbw hrb<s is<G jI kwr-syvw ky @wyZ kI Ek lwswnI Swi$æsXq huE hY<[aNho<ny Apnw smUcw jIvn gu{-Gro< ky syvwhyqu Ap~xw kr idXw Qww[ bwbw jI ªwrw kwr-syvw ky }p my< Eyiqhwisk gu{ªwrw swihbwn kISwwndwr emwrqo< ky inmw~xw ky Alwvw s<gq

ky invws hyqu srwX, l<gr-hwl, dIvwn-hwl,ákUl, kWlyj qQww Aápqwlo< kw BI ivSwwláqr pr inmw~xw krvwXw gXw[

is<G swihb zwnI gurbcn is<G ny khwik bwbw hrb<s is<G jI ko 'p<Qw rqn'sMmwn sy sMmwinq krny kw inxw~X iSwromixwgu{ªwrw pRb<Dwk kmytI qQww ANX p<Qwk jËQwyb<idXo<ky Alwvw smUh is#K s<gq kI imlI-julImw<g ky AwDwwr pr mwnnIX pw<c is<G swihbwnªwrw ilXw gXw[

vxw~nnIX hY ik bwbw hrb<s is<G jI kwjNm 1920 e~. my< gw<v nUrpurQwl, ijlwsrgoDww my< s. Awsw is<G qQww mwqw Dwrm kOrky Gr huAw[ ankw bcpn kw nwm 'hrIis<G' Qww[ kwr-syvw ky @wyZ my< Awny ky bwdqQww Apny guxwo< ko lykr vy 'bwbw hrb<s is<GjI' ky nwm sy iv$æXwq huE[