Z–ELAZNA DAMA    1

w filmie

reżyseriaPhyllida Lloyd

Dystrybucja filmu w Polsce: BEST FILM COul.Czerniakowska73/79,00–718Warszawa

tel.(22)8871480;fax(22)8871730www.bestfilm.pldystrybucja:KatarzynaŁadzińska(katarzyna.ladzinska@bestfilm.pl)

Z–ELAZNA DAMA    2

W ROLACH GŁÓWNYCH

MargaretThatcher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MerylStreepDenisThatcher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . JimBroadbentCarol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . OliviaColman

GordonReece . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . RogerAllam

June. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SusanBrown

JamesPrior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NickDunning

MichaelHeseltine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . RichardE.Grant

GeoffreyHowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AnthonyHead

MłodyDenisThatcher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . HarryLLoyd

MłodaMargaretThatcher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AlexandraRoach

FrancisPym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . JulianWadham

TWÓRCY FILMU

reżyseria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PhyllidaLloyd

scenariusz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AbiMorgan

zdjęcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ElliotDavis

montaż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . JustinWright

muzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ThomasNewman

scenografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SimonElliott

charakteryzacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MareseLangman

kostiumy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ConsolataBoyle

produkcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . DamianJones

O FILMIE

Gatunek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . komediodramat

Czas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110min.

Krajprodukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WielkaBrytania

Rokprodukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2011

Produkcja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pathé,Film4,UKFilmCouncil

Dystrybucja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BestFilm

Z–ELAZNA DAMA    3    3

NAGRODY I NOMINACJE

2012 Oscar  NagrodaAmerykańskiejAkademiiFilmowej nominacjawkategoriinajlepszapierwszoplanowa

rolakobieca–MerylStreep nominacjawkategoriinajlepszacharakteryzacja

MarkCoulierJ.RoyHelland

2012 BAFTA  nominacjawkategoriinajlepszapierwszoplanowarolakobieca–MerylStreep

nominacjawkategoriinajlepszacharakteryzacja–MareseLangan nominacjawkategoriinajlepszyscenariusz–AbiMorgan nominacjawkategoriinajlepszadrugoplanowa

rolamęska–JimBroadbent

2012 BFCA  BroadcastFilmCriticsAssociationAwards nominacjadonagrodyCriticsChoicewkategoriinajlepszaaktorka

–MerylStreep nominacjadonagrodyCriticsChoicewkategoriinajlepszacharakteryzacja

 2012 Złote Globy nagrodawkategoriinajlepszaaktorkapierwszoplanowa–MerylStreep

2012 IFTA  IrishFilmandTelevisionAwards nominacjadonagrodyIFTAwkategoriinajlepszekostiumy

ConsolataBoyle

2012 ALFS  LondonCriticsCircleFilmAwards nagrodaALFSwkategoriiaktorkaroku–MerylStreep nagrodaALFSwkategoriibrytyjskaaktorkaroku–OliviaColman

2011 NYFCC NewYorkFilmCriticsCircleAwards nagrodaNYFCC–najlepszaaktorka–MerylStreep

2011 PFCS    PhoenixFilmCriticsSocietyAwards nominacjadonagrodyPFCSwkategoriinajlepsza

aktorkapierwszoplanowa–MerylStreep

2011 SAG  ScreenActorsGuildAwards nominacjadonagrodyActorwkategoriinajlepszakobieca

rolapierwszoplanowa–MerylStreep

2011 SEFCA  SoutheasternFilmCriticsAssociationAwards nagrodaSEFCAwkategoriinajlepszaaktorka–MerylStreep

2011 TFCA TorontoFilmCriticsAssociationAwards nominacjadonagrodyTFCA

2011 WAFCA  WashingtonDCAreaFilmCriticsAssociationAwards nominacjadonagrodyWAFCA

wkategoriinajlepszaaktorka–MerylStreep

Z–ELAZNA DAMA    4

OPIS FILMU

„Jeśli chcesz, by coś zostało powiedziane – powierz to mężczyźnie.Jeśli chcesz, by zostało to zrobione – powierz to kobiecie”.

MargaretThatcher

Zanimstałasięjednąznajbardziejwpływowychpostaciwspółczesnegoświata,jejkapeluszinie-odłączneperłybudziłypobłażliwyuśmiech.Wfilmieoglądamyprzemianępełnejideałów,pyska-tej(jakoniejmówiono)Maggy,wMargaretThatcher,wytrawnegopolityka,premieraWielkiejBrytanii.ZewzględunapolitykęrządówsilnejrękinazywanojąŻelaznąDamą.

MARGARET THATCHER, tło historyczne

MargaretThatcherbyłapierwsząijakdotądjedynąkobietą–premieremwWielkiejBrytanii.Urządpełniłaprzeztrzykadencje,nieprzerwaniewlatach1979–1990,stającsięwtensposóbnajdłużejurzędującymbrytyjskimpremieremwXXwieku.

Z–ELAZNA DAMA    5

KALENDARIUM

  1925   Margaret,wtedyjeszczenieThatcher,przychodzinaświatwGrantham,jejojciecjestwłaścicielemsklepuspożywczego.

  1943   RozpoczynastudianaUniwersyteciewOksfordzienawydzialechemii.Zostajeprzewodniczącąstudenckiegostowarzyszeniakonserwatystów.

  Późne lata 40’   Poukończeniustudiów,jakowykwalifikowanychemik,podejmujepracęwBri-tishXylonite,anastępniewJ.LyonsandCo.

  1950   JakokandydatPartiiKonserwatywnejbierzeudziałwwyborachdoParlamentuzokręguDartford.

  1951   WychodzizamążzaDenisaThatchera,biznesmena.

  1953  Zdobywauprawnieniadowykonywaniazawoduadwokata.

MargaretiDeniszostająrodzicami,naświatprzychodząbliźniaki,CaroliMark.

  1959   PonowniebierzeudziałwwyborachdoParlamentu,jakokandydatPartiiKon-serwatywnejzokręguFinchley.WygrywaidostajesiędoIzbyGmin.

  1970   Obejmujestanowiskoministraedukacji.

  1974   Poporażcerząduówczesnegopremiera,EdwardaHeatha,postanawiaubiegaćsięofotelprzewodniczącegoPartiiKonserwatywnej.

  1975   StajenaczelePartiiKonserwatystów.

  1976   ZwiązekRadzieckinadajejejprzydomek„ŻelaznaDama”,wodpowiedzinajejstanowczysprzeciwwobeckomunizmu.

  1979   Wkolejnychwyborach,PartiaKonserwatywna,zdobywawiększośćgłosów,copozwalanastworzenierządu,MargaretThatcherzostajepierwsząkobietą–premieremwWielkiejBrytanii.

AireyNeaves,sekretarzstanuPółnocnejIrlandii,atakżebliskiprzyjacielido-radcaMargaretThatcher,giniewwynikueksplozjisamochodupułapki,zapla-nowanejprzezIrlandzkąNarodowąArmięWyzwoleńczą(INLA)

  1980   Realizujepolitykęcięćbudżetowychbezwzględunarecesjęiwysokipoziombezrobocia.

  1981   ZamieszkiwWielkiejBrytanii.

GrupawięźniówzIrlandzkiejArmiiRepublikańskiej(IRA)iIrlandzkiejNarodowejArmiiWyzwoleńczej(INLA),przebywającychwwięzieniuogłaszastrajkgłodowy,domagającsięprawwięźniówpolitycznych.

Z–ELAZNA DAMA    6

MargaretThatcherodbywapodróżdoUSA,byspotkaćsięzprezydentemRonaldemReaganem,zktórympóźniejpołączyłająsilnawięźopartanawspólnymświatopo-glądzie.

  1982   ArgentynadokonujeinwazjinaFalklandynależącedoWielkiejBrytanii,coprowadzidowybuchuwojnywkwietniu.WczerwcuArgentynazostajepoko-nana,aFalklandyponowniedostająsiępodpanowanieWielkiejBrytanii.

  1983   MargaretTatcherdrugirazzrzęduwygrywawyboryparlamentarne,sprawującurządpremieraprzezkolejnąkadencję.

  1984   PodczaskonferencjiPartiiKonserwatywnejwGrandHotelwBrightondochodzidozamachubombowego,doktóregoprzyznajesięTymczasowaIrlandzkaArmiaRepublikańska.MargaretThatcherudajesięwyjśćcałozzamachu.

Thatcherudajesięstłumićtrwającyprawierokstrajkgórniczy,aMichaiłaGorbaczowaokreślamianemczłowieka,„zktórymwartorobićinteresy”.

  1986   Przeprowadzaderegulacjęrynkówfinansowych,tzw.„BigBang”,któryprzygo-towałgruntpodniepohamowanyrozwójlondyńskiegoCity.

  1987   PoraztrzeciwygrywawyboryizostajepremieremWielkiejBrytaniinakolejnąkadencję.

  1989   UpadekMuruBerlińskiego.

  1990   MargaretThatcherwprowadza„podatekgminny”,tzw.polltax,przypadającynakażdegoobywatela,wysokośćpodatkuuzależnionajestodposiadanychdóbr,anieoduzyskanegodochodu.

Wprowadzenie„podatkugminnego”wywołujefalęzamieszek.

GeoffreyHowe,jedenznajbliższychinajdłuższychwspółpracownikówMargaretThatcher,składarezygnację,kwestionującjejrządyjakoprzewodniczącejPartiiKonserwatywnej.

Wzwiązkuzesłabnącympoparciem,MargaretThatcherpostanawiazrezygno-waćzestanowiskapremiera.

  1992   JakoBaronowaThatcherzasiadawIzbieLordów.

  2002   MargaretThatcherwobawieowłasnezdrowie,zapowiadakoniecwystąpieńpublicznych.

  2003   ŚmierćjejmężaDenisaThatchera.

Dzień dzisiejszy   Margaret Thatcher mieszka wLondynie, od czasu do czasu pojawia siępublicznie.

Z–ELAZNA DAMA    7

ROZMOWA Z MERYL STREEP

Jaka była Twoja reakcja, gdy Phyliida Lloyd zaproponowała Ci rolę Margaret Thatcher?

Meryl Streep: GdyPhyllidapowiedziałami,żechcenakręcićfilmożyciuMargaretThatcher,skupiającsięnakwestiikobietyjakoprzywódcynarodu,odrazuwyraziłamswojezaintereso-wanie.Niemawielutakichpostaci,aniwielutwórcówfilmowych,którzybylibyzaintereso-wanitakimitematami.

Abywyobrazićsobiewszystkiebariery,przezktóremusiałasięprzebićMargaretThatcher,byzostaćpremieremWielkiejBrytanii,musiałampostawićsięwsytuacjikobietyżyjącejwpóź-nychlatach70’,którazaistniałajakoprzewod-niczącaswojejpartii.Nieustanniepowtarzammoimcórkom,jakbardzoświatzmieniłsięodtamtejpory,jednakniektórerzeczywciążpozo-stajątakiesame.

Tobyłoniezwykłedoświadczeniepodążaćśla-damikobiety,któradorastałapodczaswojnyiwokresiepowojennejAnglii,wczasachnie-dostatkuiodbudowy,kogoś,ktowdrażałwłasnyświatopoglądwpraktycznerozwiązania,któremiałynaprawićsytuacjęgospodarcząkraju.Tobyłojakpodglądaniekobiety,którarozwiązujewielkieproblemyświata,czegoniktsięponiejniespodziewał.

Margaret Thatcher dołączyła do męskiego klu-bu – światowej elity – i zdobyła go szturmem. Odkładając na bok politykę, czy uważasz to za znaczące dokonanie?

Pierwszydzieńpracy,gdyspotkaliśmysięnapró-bie,byłdlamniedużymwyzwaniem.Otaczalimniewspanialibrytyjscyaktorzy,byłotamoko-łoczterdziestulubczterdziestupięciumężczyzn,ajabyłamjedynąkobietą,potymdoświadcze-niulepiejjestemwstaniewyobrazićsobie,comusiałaczućMargaretThatcher,kiedybrałaudziałwspotkaniachPartiiKonserwatywnej.

Największewrażeniezrobiłynamniesceny,któ-rekręciliśmywewnątrzParlamentu.Zdałamso-biewtedysprawęztego,jakwielkiwysiłekmusiwykonaćpojedynczaosoba,abyzapanowaćnadcałympomieszczeniemiprzekonaćdoswoichracjipozostałychsłuchaczy,tocośzczymmu-simysięzmagaćniemalkażdegodnia.

Miałamokazjęobserwowaćkobiety–reżyser-ki,któremusiałymierzyćsięzroląprzywódcywswoim życiu. Kobieta-lider – nie czujemysięjeszczezbytkomfortowoztąideą.Marga-retThatcherdokonałaczegośwyjątkowego,udowadniając,żekobietamożebyćświetnymprzywódcą.Niemiałanajmniejszegoproblemuzdowodzeniemludźmi,dlategoteżmężczyźniwnaturalnysposóbpodążalizanią.Wydajemisię,żewsytuacjach,gdykobietazaczynawąt-pićwsiebie,martwiącsięosposób,wjakijest

Z–ELAZNA DAMA    8

postrzeganaibojącsięoswojąkobiecość, jejzdolnośćdowodzeniasłabnie.

W filmie, jak i w życiu Margaret Thatcher bar-dzo ważny jest wątek rządzenia i utrata wła-dzy, a także miłości. Który temat był ci bliższy?

Margaretzawszepowtarzała,żepodejmowa-nietrudnychdecyzjiokupionejestnienawiściąwspółczesnychciludzi,alewostatecznymroz-rachunkuczęstoprzynosiwdzięcznośćiszacu-nekprzyszłychpokoleń.Otosposóbmyśleniagodnyprzywódcy,alerównieżmatki,któramusipamiętać,żenawetjeśliwdanymmomenciejejdzieckuwydajesię,żejejnienawidzi,bomuczegośzabrania,towkońcujązrozumieipo-dziękuje.Moimzdaniemobydwiesytuacjesądosiebiebardzopodobne.Polityk,którymy-ślikrótkowzrocznie,możestaćsiępopularny,jednakto,cojestnaprawdęważneiczegopo-winniśmyszukaćupolityków,toumiejętnośćdostrzeganiadługofalowychskutkówpodejmo-wanychdecyzji.

Czy zdjęcia do filmu były kręcone chronolo-gicznie?

Drugiegodniazdjęciowego,dosłowniechwilępotymjakwysiadłamzsamolotuzConnec-ticut,kręciliśmyscenęnaradyGabinetu,gdyMargaretwykazywałasięnajwiększymiumie-jętnościami przywódczymi, ale jednocześniebyłtookres,gdyjejpopularnośćsłabła,aonasamacorazczęściejmyślałaoodejściuzescenypolitycznej.

OdpowiadającnaTwojepytanie,utożsamiającsięzpostaciąMargaretThatcher,niemogłamliczyćnapomoczestronytwórcówfilmów,któ-rzy,realizująckolejnesceny,niekierowalisięchronologiąwydarzeń.Jednakzdrugiejstrony,wydajemisię,żerozpoczęciepracyodtakam-bitnejscenytylkowyszłominadobre,bobardzoszybkomusiałamwejśćwrolę,jakżołnierzMa-rine,któryjestzawszegotowydowalki.Pracanaplanietegofilmuwymagałaodemnie,żebymstawaładowalkikażdegodnia.

Każdego dnia budziłam się zmyślą: „DziękiBogu,nie jestemprzywódcąwolnegoświata.Nie jestemPrezydentemObamą”.Co to zapraca!Tak,uczuciem,któregodoświadczyłampotym, jakwcieliłamsięwpostaćnamiaręszekspirowskiegobohatera,byławdzięczność.Byłampełnapokory,onieśmielonarozmiaremodpowiedzialności,jakąwzięłanaswojebarkiMargaretThatcher.Myślałamoprzerażającejidruzgoczącejsytuacjiwjakiejsięznalazła,po-dejmująctaktrudnedecyzje,jaktadotyczącawojnyoFalklandy,którejskutkiembyłowysła-nieludzinapewnąśmierćikoniecznościżyciaztąświadomością.Częstowydajenamsię,żetegotypusytuacjeniemajążadnegowpływunapolityków,zdarzanamsięwidziećwosobachpublicznychpotworówlubbogów,aleprawdajesttaka,żekażdyznajdujesięgdzieśpośrodku.

Czy uważasz, że po projekcji filmu widzowie spojrzą na postać Margaret Thatcher z zupeł-nie innej strony?

Niewiem,czyfilmsprawi,że ludziezmieniąswojezdanienatematjejdecyzjipolitycznych,alemamnadzieję,żeprzynajmniejuświadomiim,żedziałałapodwielkąpresją,żebyłajedy-nąosobą,którawtamtychczasach,potrafiłazaproponowaćkonkretnerozwiązania,mającenacelupoprawęsytuacjiwkrajuidlaczegojejpropozycjezostałyostatecznieodrzucone.

Pojejodejściuzrząduwidzimykobietę,któramusiżyćdalejzeświadomościątegowszystkie-go,cosięwydarzyło.Nieustannie,jakwkoło-wrotku,cofającejsiępamięciąwprzeszłość,byodtworzyćminionewydarzenia.

Podczas produkcji  filmu pojawiły się  fotosy przedstawiające Cię jako Margaret Thatcher. Można je było zobaczyć nie tylko na pierwszych stronach gazet brytyjskich, ale także w publi-kacjach  międzynarodowych.  Jak  się  wtedy czułaś?

KiedyzdjęciazaczęłysiępojawiaćwChinach,południowo-wschodniej Azji ikliku innych

Z–ELAZNA DAMA    9

miejscach,którychnigdyniepodejrzewaliby-śmyozainteresowanietymtematem,oczywiściewszyscybyliśmyniezmierniepodekscytowani,pomyśleliśmy,żemożeniejesttofilmdlasied-miuosóbwWestminster.Tobyłobardzopokrze-piająceuczucie.

Wydajemisię,żejestzapotrzebowanienafilmopowiadającyożyciuMargaretThatcher,ko-bietyktóra,przebijającsięprzezbarierypłciiklasy,udowodniła,żemożnadokonaćrzeczy,jakiewtamtychczasachwydawałysięniemoż-liwe.Jestemprzekonana,żetenfilmznajdziewidownięnacałymświecie,atakżedotrzedoludzi,którzyzaprzestalichodzeniadokinaisąznudzenidotychczasowymrepertuarem.

W prasie można było przeczytać o tym, że za-nim przystąpiłaś do pracy nad filmem, odwie-dziłaś Izbę Gmin. Czy możesz powiedzieć jakie to było uczucie i co ta wizyta Ci dała?

Tobyłonaprawdęwspaniałedoświadczenie,poczućnawłasnejskórze,jakieścisłezasady

tamobowiązująizobaczyć,jakludziezacho-wują sięwIzbieGmin.Mieliśmydostępdotylnej sceny, czyli maleńkich pomieszczeń,zktórychczłonkowieprzechodządoGłównejSali. Jednocześnieczułam sięonieśmielona,stojąc wmiejscu, gdzie w1066 roku odby-ło się pierwsze posiedzenie parlamentarne.Następnie przeszłam do Izby Gmin, byłamzaskoczona, jakniewielkich jest rozmiarów.Wzruszyłamsię,myślącotym, jakmałe jesttopomieszczeniewporównaniuzrozmiaramihistorii, która się tutajnarodziła, postacia-mihistorycznymi,któreprzemawiaływtychmurach,czyteżideami,któretutajpowstały.Zkoleiobradysąniezwykleosobiste,członko-wiesiedzązwrócenidosiebietwarzami,niktniewyglądanaznudzonego.

Jak się czułaś, gdy musiałaś zagrać te sceny, stojąc na mównicy?

Tobyłybardzostresującechwile,wpewnymsensieczułamsiętak, jakbymznajdowałasięwgłowie Margaret Thatcher. Wtamtych

Z–ELAZNA DAMA    10

czasachbyłaonajednązniewielukobietobec-nychnasceniepolitycznejijedyną,którejudałosięzajśćtakwysoko.

Audało jej się to,bynajmniej za sprawą jejwizerunku, jaki wykreowały media, czy teżzjakiegoś innegopowodu,naktórymwdzi-siejszychczasachludziebudująswojekarierypolityczne.Nie liczyło się to, czy jej schle-biasz,tylkoto,czyjesteśkompetentny.Oczy-wiścieodMargaretThatcherwymaganowię-cej,azatemmusiałabyćlepiejprzygotowana,musiałaprzewidziećnie tylkopytania, jakiemogłypaśćzestronydziennikarzy,alerównieżte,którychnigdyniktby jejnie zadał.Abyzachowaćswojąpozycję,musiałabyćlepszaodkażdegomężczyznynajejstanowisku.Wieleosóbwtamtychczasachbyłoprzeciwnychko-bietom–przywódcom.

PrzygotowującsiędoroliMargaretThatcher,miałamdostępdomateriałówarchiwalnychnajejtemat.Bardzodużewrażeniezrobiłanamniejejsiłaigotowośćdowalki,odniosłamwrażenie,żedosłownieniemogłasię jejdo-czekać,jej„apetyt”byłnaprawdęekscytujący,takpowinienwyglądaćprzywódca.

Czy to prawda, że Richard E. Grant, stwier-dził, że mężczyźni, którzy Cię otaczali, człon-kowie gabinetu, tworzyli coś w rodzaju koko-nu wokół wymiaru sprawiedliwości?

Wszyscymężczyźni, októrychwspomniałaśbyli dlamnieniezwykleuprzejmi iotwarci,zostałamprzeznichciepłopowitana,zwłasz-cza, że znalazłamsięna terytorium,doktó-regojakoAmerykanka,niemiałamwstępu.

Wydajemisię,żewykazałamsięsporąodwa-gą,wcielającsięwpostaćMargaretThatcher,onarównieżczułasięwyobcowanawświeciepolityki,amimowszystko,niczymniezrażo-na,postanawiaławstąpićdoPartiiKonserwa-tystów.Pomyślałam,żeskorojejsięudało,tomiteżpowinno.

Z–ELAZNA DAMA    11

ROZMOWA Z PHYLLIDĄ LLOYD – reżyserką filmu

Dlaczego zdecydowałaś się nakręcić film o Że-laznej Damie?

Phyllida Lloyd: Wszystkozaczęłosięmniejwię-cejdwalatatemu,gdyzasprawąstudiaPatheiAbiMorganwmojeręcetrafiłscenariuszfil-mu.Poskończonejlekturze,pierwsząmyślą,jakaprzyszłamidogłowy,było:„MargaretThatchertonajbardziejwpływowakobietanasceniepo-litycznejodczasówElżbietyI”.PostaćElżbietyIodzawszemniefascynowała.Nakręciłamfilmiwyreżyserowałamsztukęteatralnąpoświęconąjejżyciu,zatemmiałamjużpewnedoświadczeniewtejmaterii.Ucieszyłamsię,widząc,żescena-riuszfilmuniejeststandardowąbiografią,czylikatalogiemfaktów.

Margaret Thatcher wzbudzała ambiwalentne odczucia. W jaki sposób wpłynęło to na Twój film?

Jeszczenaetapieczytaniascenariusza,zauwa-żyłam,żeniejesttofilmpolityczny,raczejuży-łabymokreślenia„szekspirowski”.Naekranieoglądamyhistorięprzywódcy,człowiekawiel-kiego,aleipełnegoskaz.Jesttohistoriawalkiizderzeniazwładzą,któradoprowadzadoza-kończeniakarierypolitycznejjednejznajpotęż-niejszychkobietświata.Nawielesposobów,jesttohistoriauniwersalna,wktórejjakwzwiercia-dle,samimożemysięprzejrzeć.

Istnieje bardzo wiele istotnych materiałów na temat życia Margaret Thatcher. Czym kiero-wałaś się, wybierając wydarzenia, które umie-ściłaś w filmie?

Toprawda.Istniejebardzodużomateriałówpra-sowychiwizualnych,wdodatkuudałonamsiędotrzećdokolegówMargaretThatcher,tychzeświatapolityki,jakijejżyciaosobistego.Ze-braliśmymnóstwoinformacji,opinii ifaktówzjejżycia.NastępnieAbiwybrałatezdarzenia,które jejzdaniem,miałyznaczącywpływna

rozwójikształtjejkariery.Naekranie,widzo-wiezobaczącośwrodzajusymfoniioMarga-retThatcher,m.in.początkijejwalkiowładzęiniespodziewanezwycięstwowwyściguofotelprzewodniczącegoPartii.Wprzeciwieństwiedoswoichkolegów,Margaretniedorastaławprze-konaniu,żepewnegodniazostaniepremierem.Dopieroosobyzjejotoczenia,przekonałyją,żeświetnieporadziłabysobienatymstanowisku.

Następnieakcjaprzenosisiędoczasów,gdyosa-motnionaMargaretwalczyoutrzymanieswojejpozycjiiprzejęciekontroliwpartii,gdyżpozo-staliczłonkowiesąpełniobawwobectempaprzeprowadzanychprzezniąreform.

Wdalszejczęścifilmu,ponowniewidzimy,jakwalczy,tymrazemoodzyskanieFalklandów.Byłtozpewnościąokresjejnajwiększejświetności,Margaretbyłaniezwyciężona,udałojejsięzwró-cićnasiebieuwagęcałegoświata.Wprawdziwietragicznysposóbtewszystkiewydarzeniadopro-wadziłydojejupadku,aonasamazatenstanrze-czyobarczałaswoichpartyjnychkolegów,przezktórychczułasięzdradzona.Tym,coodróżniatenfilmodtypowejbiografii,jestfakt,żecałahistoriazostałaopowiedzianazjejpunktuwidzenia.

Jak udało Ci się pogodzić chęć zachowania porządku faktograficznego z chęcią nakręcenia filmu fabularnego atrakcyjnego dla widza?

Byliśmyniezwykleskrupulatniwpokazywaniufaktówhistorycznych,alenaszymcelembyłorzuceniejeszczewięcejświatłanahistorięopo-wiedzianąwfilmie.

Czy Twoja opinia na temat Margaret That-cher zmieniła się, kiedy zaczęłaś pracę nad tym projektem?

Było coś głęboko poruszającego wjej osa-motnieniu iwtym, jak ciężko musiała wal-czyć,najpierwoto,byzostaćprzewodniczącą,

Z–ELAZNA DAMA    12

anastępnie,byprzejąćkontrolęnadgabinetemTedaHeatha,wktórymniemalżekażdyczłonekmiałuprzywilejowanepochodzenie.Jedenzjejkolegówprzyznał,żetowłaśniefakt, iżMar-garetpochodziłazniższejwarstwyspołecznej,sprawiał,żepostrzeganojąjakooutsidera,niżto,żebyłakobietą.

Scenariuszfilmuwniezwykleprzenikliwyspo-sóbprzedstawiaobrazjednejkobietywmorzumężczyzn.Touczucie izolacji iosamotnieniaudzielasięrównieżwidzowi.Mówisię,żeosobapełniącafunkcjępremiera,zpowodudecyzjiiobowiązków,jestzawszeosamotniona,jednakwprzypadkuMargaretThatcher,stantendo-datkowopogłębiałfakt,żewywodziłasięzklasyrobotniczejibyłakobietą.

Niejestempewna,czyktośzosóbzaangażowa-nychwtenprojekt,pozakończeniuzdjęćdofil-mu,zmieniłswojepoglądypolityczne,alemuszęprzyznać,żehistoriażyciaMargaretThatcherporuszyłakażdegoznas.Największewrażeniezrobiłonamnieto,żebiorącpoduwagęprzebiegjejkariery,napewnoniemożnajejbyłozarzucić

cynizmu.Wodróżnieniuodwspółczesnychpo-lityków,nigdyniemusiaładostosowywaćsiędooczekiwańwyborców.Obdarzonaświadomościąpolityczną,niebałasiępodejmowaćśmiałychdecyzjiizawszezajmowałakonkretnestanowi-skowsprawachswojegokraju.

Dlaczego  zdecydowałaś  się  obsadzić  w roli Margaret Thatcher Meryl Streep?

Podczasrozmównatematmożliwościzatrud-nieniajejprzytymfilmie,miałammomentza-wahania.Ażwkońcudotarłodomnie,żemu-szęobsadzićgwiazdęwroliMargaretThatcher,ponieważona samabyła gwiazdą.Posiadałacharyzmęiumiejętnośćoczarowaniaabsolut-niekażdego.Dodatkowozależałomi,abyaktorgrającytęrolęmiałciepłeusposobienie,ponie-ważMargaretbyłaodrobinęchłodnąkobietą.

Nakilkamiesięcyprzedwprowadzeniemosta-tecznychpoprawekdoscenariusza,napisałamdoMerylzpytaniem,czyniezechciałabygoprzeczytać.Gdyterazotymmyślę,uświada-miamsobie, jakogromnymwyzwaniembyła

Z–ELAZNA DAMA    13

pracanadtymprojektem.Zewzględunarozpię-tośćczasowąfilmu–niemalże40lat,poważnierozważaliśmymożliwośćzatrudnieniaażtrzechaktorekdoroliMargaret.JednakMerylbyłabardzoporuszonatąhistorią,zwłaszczascenamirozgrywającymisięwspółcześnie,gdyMargaretpostanawiarozliczyćsięzcałymswoimżyciem.

GdyMargaretzastanawiasię,czyswojąpracądokonałaznaczącychzmianwkraju,wyczuwa-myżewolałautracićpoparciewspółczesnegopokolenianarzeczprzyszłego.Świetniezdawałasobiesprawęztego,żekażdarewolucjaspołecz-namaswojącenę.Jednakwierzyła,żeprzyszłepokoleniedocenijejdecyzje.Jestemprzekona-na,żekażdyczłowiek,którypróbujedokonaćrzeczywielkich,wpewnymmomenciedochodzidotakiegopunktuwswoimżyciu,wktórymzastanawiasię,czyrzeczywiścieosiągnąłswójceliczytodziałaniemiałosens.

Jaka była Twoja reakcja, gdy po raz pierwszy zobaczyłaś i usłyszałaś Meryl  jako Margaret Thatcher?

TosięwydarzyłopodczasostatniegoBożegoNa-rodzenia,gdyprzebywałamwSelfridge.Otrzy-małamwiadomośćodMeryl, „OtopierwszaprzymiarkadoMaggie”.Założyłamsłuchawkiizaczęłamsłuchać,pochwilidołączyłdomniemójbrat,podałammujednązsłuchawek.Sie-dzieliśmy,słuchajączotwartymiustami,wy-dawałonamsię,żemamydoczynieniazMar-garetThatcherwewłasnejosobie.Następniewykonaliśmyzdjęciapróbneprzedkamerą,kie-dyMerylukazałanamsięwkostiumie,ucha-rakteryzowananaMargaret,dosłownieopadłynamszczęki.NieustannieczuliśmyobecnośćMargaretThatchernaplaniezdjęciowym.Pew-negodniausłyszałamrozmowęaktorów,jedenznichpowiedział:„zamknijoczy,apoczujeszjejobecność”,nacojegorozmówcaodpowiedział:„gdyotworzyszoczy,onanadalbędzieznami”.

Merylposiadanietylkozdolnośćempatycznegowczuwaniasięwrolę,poświęcarównieżbardzo

dużouwagidetalom,tensposóbgrywykraczapozagranicekonwencjonalnegonaśladowa-niadanejpostaci.Gdypojawiałasięnaplanie,następowałmoment „wdechu”.Każdy znasodczuwałstrach.Merylposiadapewnecechy,któreprzełożyłysięnarolę:przedewszystkimjestświetnymdowódcą,mawięcejenergiiniżjakakolwiekosobazekipy,zawszejestnajlepiejprzygotowana,jestświadomatego,cosiędziejenaplanie,mawizjetego, jakbędziewyglądałkażdydzieńinigdysięniepoddaje.

Czy możesz powiedzieć coś o tym, jak wyglą-dały jej przygotowania do roli Margaret?

Jakjużwspomniałam,Merylwyszłapozatra-dycyjnąimitację,zaczęławyobrażaćsobiesie-biejakoMargaretThatcher,zastanawiaćsię,jakpostąpiłabywtejczyinnejsytuacji.Cha-rakteryzacja zajmowałaokoło trzechgodzin,wtrakciektórychMerylmusiałabyćspokojnaniczymBudda.OsiągnięciaMargaretbudzi-ływniejnadmiernyentuzjazm,dlatego teżwydajemi się, że czuła sięwręczonieśmie-lona,mogącwcielaćsięwtępostać.PomysłrealizacjifilmuwAngliibyłbardzodużymwy-zwaniem iwbardzo łatwy sposóbmógł staćsiępowodem,dlaktóregowszystko ległobywgruzach.Pierwszydzień zdjęciowybyłdlamnieniezwykle stresujący, chociaż się tutajurodziłamibardzodobrzeznałamwszystkichaktorów.Potrafię sobie tylkowyobrazić, coczułaMeryl,gdyweszładoIzbyGmin,atamczekało na nią trzystu pięćdziesięciu męż-czyzn.Naszczęściebardzoszybkozyskałaichsympatię.Zakażdymrazem,gdyopuszczałaplanzdjęciowy,zapadałacałkowitacisza.

Jaka będzie reakcja widzów, gdy obejrzą film?

Tym,conajbardziejprzykuje ichuwagę,bę-dziespektakularnośćroliMeryl,którazagrałaMargaretnietylkowczasachjejmłodości,alecoważniejszewcieliłasięwpostaćMargaret,zanimstałasięonaŻelaznąDamą.Wzwiąz-kuztym,mamytutajdoczynieniazMargaretzanimjeszczepoznałaGordonaReece,który

Z–ELAZNA DAMA    14

całkowiciezmieniłjejimageiz„współczesną”Margaret,natematktórejMerylmiałabardzoniewielkiewyobrażenie.

Jednymzwielupowodów,dlaktórychtaprze-mianajejcharakterubyłataknadzwyczajna,niemówiącogeniuszuaktorskimMerylStre-ep,jestto,żetakjakMerylbyłaoutsideremwWielkiejBrytanii, takMargaretThatcherczułasięnim,należącdoPartiiKonserwaty-stów.Jestemprzekonana,żeobydwiemusiałypracowaćwyjątkowociężko, zresztą tak jakwiększośćkobiet,ponieważczujemy, żemu-simybyć lepiejprzygotowane, żeniemoże-mypozwolićsobiena jakikolwiekbłąd,któ-ry zpewnościąuszedłbyna suchonaszemu

koledze,dlatego, żekolejna szansamoże sięjużniepowtórzyć.Wydajemisię,żećwiczącangielski akcent iprzygotowując siędo rolidzieńpodniu,Merylmusiaławłożyćtylesamowysiłku,coMargaretThatcher,którarównieżpracowałanadswoimgłosem,awszczególno-ścidykcjąiintonacją.Napięcie,jakieodczu-wałaMeryl,byłoswegorodzajuzwierciadłememocjisamejMargaret.

Czy odwiedziłaś Izbę Gmin, zanim przystąpiłaś do odtworzenia jej na potrzeby filmu?

Zanimprzystąpiliśmydokręceniatychscen,odwiedziłamIzbęGmintrzykrotnie.Dwarazypojechałamtamprywatnie,bymócrozejrzećsiępoIzbie,gdyjestpusta.Poraztrzeciwy-brałam się razem zMeryl, by obserwowaćinterpelacjeposelskie,któreswojądrogąnieprzypominająniczego,comamiejscewame-rykańskiejpolityce.Chciałam,abyIzbaGmin,którązbudowaliśmynapotrzebyfilmu,dorów-nywałatejoryginalnej.Włożyliśmymnóstwowysiłkuwodtworzeniewszelkichdetali, takabyzapewnićswobodnyruchkamery,zależałomitakżenastworzeniuefekturingubokser-skiego.Jesttojednazwielurzeczy,zktórychjestemwyjątkowodumna, aszczególnepo-dziękowaniawtymzakresienależąsięSimo-nowiElliotowi,scenografowi.Gdynaplaniepojawilisięrzecznicydyscyplinypartyjnej,powejściudonaszejIzbypowiedzieli:„Czujemysiętak,jakbyśmywłaśnieprzyszlidopracy”.

Dzięki scenom, które rozgrywają się wewnątrz Izby  Gmin,  odbywamy  fascynującą  podróż przez najważniejsze wydarzenia życia Marga-ret Thatcher, śledzimy jej losy od samego po-czątku kariery, gdy jest nękana, aż do momentu, który, jak mniemam, jest punktem zwrotnym w jej karierze, gdy po zwycięstwie w wojnie o Falklandy staje się symbolem potęgi.

ObserwujemyjąjakwchodzidoIzbyGminjakonowicjuszkazAireyNeave,ajejmentorpo-zdrawiają,żartując:„Witajwdomuwariatów”.NastępnieMargaretodbywatęniesamowitą

Z–ELAZNA DAMA    15

idługąpodróż,którakończysiętrzydzieścilatpóźniej,wtym samympomieszczeniu, tylkotymrazemsiedzitamsamotnie,poważnieza-stanawiającsięnadswojąrezygnacją.Jesttonajbardziejoddziałującynawyobraźnięmomentwcałymfilmie,gdywidzimyją,jakwspominaminionelata,sprawiając,żepowracajądoniejtewszystkiegłosy,duchyifurie.

Wykorzystanie  materiałów  archiwalnych wzmaga napięcie w niektórych scenach filmu. Czy zawsze było to zamierzone?

Mówisię,żerealizującfilm,robisztotrzyrazy:podczaspracynadscenariuszem,kręceniazdjęćnaplaniefilmowymiwtrakciemontażu.Cho-ciażotrzymaliśmyznakomitymateriałscenariu-szowy,wiedzieliśmy,żeostatecznykształtfilmzyskadopieronaetapiemontażu.Niewiadomąbyłyzdjęciaarchiwalne.Razemzmontażystą,JustinemWrightem,zastanawialiśmysię,nailenakręconyprzezemniemateriałpozwolinamnaintegracjęzzapiskamiarchiwalnymi.Pracując

naplanie,unikałamkręceniazdjęćzręki,ty-powegodlafilmówdokumentalnych.Zdecy-dowaliśmysiępokazaćfilmmłodymludziom,którzytamteczasykojarzątylkozksiążek.Bylizdumieniobrazami,którezarejestrowaliśmy,zwłaszcza scenami pokazującymi niepokojespołecznewówczesnejAnglii.Wtensposóbzdjęciaarchiwalnestałysięczymśwrodzajubodźcadlanaszegofilmu.

Co chciałabyś, aby pozostało w widzach po projekcji filmu?

Mamnadzieję,żefilmwzbudzizainteresowa-nienie tylko tych,którzydysponująpewnąwiedząnatematMargaretThatcher.Nakrę-ciłam ten filmnie tylko zmyśląoludziach,którzyżyliwtamtychczasach,chciałamabyprzemówiłtakżedomłodszegopokolenia,któ-reposiadanieporównywalniemniejsząwie-dzęnatemattamtychczasów.Jednakprzedewszystkimjesttofilm,którywykraczadalekopozagranicepolityki.

Z–ELAZNA DAMA    16

SYLWETKI TWÓRCÓW

PHYLLIDA LLOYD – REŻYSERKA

W2008roku,PhyllidaLloydnakręciłaswójpierwszyfilmfabularny,Mamma Mia!,wroligłównejwystąpiłaMerylStreep.Filmprzy-niósł jejwielenominacji,wtymdoZłotegoGlobu,zdnianadzieństającsięświatowymhitem.

Lloydwyreżyserowałarównieższtukęteatral-nąMamma Mia!, któraokazała się ogrom-nymsukcesemkasowym.Phyllidapracowaławnajwiększych teatrachLondynu, jakRoy-alCourt,Donmar,RoyalNationalTheatreiWestEnd.W2009rokuotrzymałanagrodęTonydlaNajlepszegoreżyserazaprzedstawie-niept.Maria Stuart.

Zajmowała się także reżyserowaniem insce-nizacjioperowych.W2006rokuzdobyłana-grodę Royal Philharmonic Society, atakże

South Bank Award za inscenizację Petera Grimesa.

W2010rokuprzyznanojejtytułCommanderoftheBritishEmpire,wyróżnieniewręczaneprzezkrólowąElżbietęII.

ABI MORGAN – SCENARZYSTKA

Abi Morgan napisała wiele sztuk teatral-nych,m.inSkinned and Sleeping Around(wy-stawianejwPainesPlough),Tiny Dynamite(Traverse),Tender(Hampstead)czyteżSplen-dour, zaktórązostałauhonorowananagrodąFringeFirstpodczasFestiwaluwEdynburgu.Zkoleijejdorobektelewizyjnyzawieratakietytułyjak:My fragile heart; Murder;wielokrot-nienagradzanydramatprogramuChannel4Sex Traffic;Tsunami – The Aftermath, Whi-te girl i Royal Wedding. Niedawno telewizja

Z–ELAZNA DAMA    17

BBC 1, podpisała znią umowę na kolejnysezonserialupt. Czas prawdy.

Abitotakżeutalentowanascenarzystkafilmo-wa.Naswoimkonciemawspółpracęzwielomagłośnyminazwiskamiświatafilmowegom.in.zStevemMcQueenem,razemzktórymnapi-sałascenariuszdojegonajnowszegofilmupt.Wstyd.Filmpokazywanybyłpodczastegorocz-negoFestiwalufilmowegowWenceji,naktórymzdobyłnagrodęFiprescidlaNajlepszegoFilmu.

ELLIOT DAVIS – OPERATOR

ElliotDavispracowałzwielomauznanymire-żyseramijakStevenSoderberghczyCatherineHardwick.Najważniejszetytuływjegodorobkuto:Zmierzch; Co z oczu to, z serca; Trzynastka; Królowie Dogtown; Sam; Biały Oleander.

ByłoperatoremfilmówzudziałemtakichgwiazdjakReeseWitherspoon,RobertPattison,Kir-stinStewart.

OtrzymałnagrodędlaNajlepszegooperatorapodczasFestiwalufilmowegoSXSW,atakżedwienominacjedonagrodyIndependentSpiritzafilmyNa samym dnie(1995)iEquinox.

MARESE LANGAN – CHARAKTERYZACJA

Maresepracowałanaplaniewieluuznanychfilmów,takichjak:Gladiator, Troja, Piraci z Ka-raibów: Klątwa Czarnej Perły,Fish Tank, Chłopiec w pasiastej piżamie, Cena odwagi, Angel.

CONSOLATE BOYLE – KOSTIUMY

ConsolataBoylezaprojektowałakostiumydowielugłośnychprodukcji, jakNiewinna (reż.DavidMcKenzie),Prochy Angeli(reż.AlanPar-ker),Kadet Winslow(reż.DavisMamet), Na zachód(reż.MikeNewell).

JejwspółpracazeStephenemFearsemzaowoco-wałaprojektamiażdosześciufilmów:Królowa, Tamara i mężczyźni, Cheri, Mary Reilly, Furgonet-ka, Berbeć.PracanaplanieKrólowejprzyniosłajejnominacjędoOscaraiZłotegoGlobu.

Boylebyławielokrotnienominowanadona-grodyEmmyiZłotychGlobów,m.in.zaLew w zimie(reż.AndriejKonczałowski),Władcy świata(reż.RichardLoncraine),W czasie burzy(reż.ThaddeusO’Sullivan).

Z–ELAZNA DAMA    18

SYLWETKA MERYL STREEP

MERYL STREEP – MARGARET THATCHER

MerylStreeprozpoczęłaedukacjęwszkolepu-blicznejwNewJersey,następnieuczęszczaładoVassarCollege.W1975rokuukończyłastudianaUniwersyteciewYale.KarieręrozpoczęłanadeskachteatrówNowegoJorku.Wkrót-kimczasie jejznakiemrozpoznawczymstałasię jejwszechstronnośćizapałdopracy.TrzylatapoukończeniuszkołyzadebiutowałanascenieBroadwayu.UdziałwfilmieHolocaustprzyniósł jejnagrodęEmmy,aŁowca jeleni–pierwsząnominacjędoOscara.Wroku1980zdobyłastatuetkęAmerykańskiejAkademiizafilmSprawa Kramerów, trzylatapóźniejotrzy-małaOscarazafilmWybór Zofii. W2010rokuAmerykańskaakademiaFilmowaprzyznałajejszesnastąnominacjęzarolęJuliiChildwfilmieNoryEphornpt.Julia i Julia.

MerylStreepznana jestzeswojejdziałalno-ścina rzeczochrony środowiska,współpra-cuje zwielomaorganizacjami, jakchociażby„Mother andother”,której jestwspółzało-życielem.CelemM&Obyłom.in.wypromo-waniekonkretnych rozwiązańwrolnictwie,które są przyjaznedla środowiska.WspierarównieżdziałalnośćEqualityNow iWomenfor Women Internationl, na rzecz ochronypraw kobiet idzieci na całym świecie. JestczłonkiemVassarCollegeBoardofTrustees,atakżeAmerykańskiejAkademiiSztukiiLi-teratury.ZostałauhonorowanaCommandeurdeL’OrdredesArtsetdesLettres.Aktorkaotrzymałaprestiżowąnagrodę zrąk francu-skiegoministrakultury.ZkoleiAmerykań-skiInstytutFilmowyprzyznałjejnagrodęAFI(LifetimeAchievementAward).Wmarcubr.zostałaodznaczonaNationalMedalofArts,którewręczanejestprzezprezydentaObamę.

NOTATKI