w3.cenn.orgw3.cenn.org/cenn_projects/mc_cca/local drr-cca plans/armenia/mc _ce…w3.cenn.org

Աղետների ռիսկերի նվազման և Կլիմայի փոփոխության հարմարվողականությանն ուղղված պլանավորում Լոռու մարզում

(2014-2018թթ.)

Լոռու մարզում կլիմայի փոփոխության հարմարվողականությանն ուղղված պլանավորման

համար տեղական աշխատանքային խմբի կլոր սեղան քննարկումը

Ծրագիրը ֆինանսավորվում է Եվրամիության կողմից:

1

Կլիմայի փոփոխության հարմարվողականությանն (ԿՓՀ) և Աղետների ռիսկերի նվազմանն (ԱՌՆ) ուղղված պլանավորումը մշակվել է «Հարավային Կովկասում Կլիմայի փոփոխությանը հարմարվելու և կենսաբազմազանությունը պահպանելու համար անհրաժեշտ տեղական հնարավորությունների և տարածաշրջանային համագործակցության զարգացում» ծրագրի շրջանակում, որը ֆինանսավորվում է Եվրոպական միության կողմից և իրականացվում է Կովկասի բնապահպանական հասարակական կազմակերպությունների ցանցի (CENN) և Մերսի Քորփս միջազգային հասարակական կազմակերպության կողմից: Տվյալ հրատարակության բովանդակության համար ամբողջ պատասխանատվությունը ստանձնում են Մերսի Քորփսը և CENN–ը: Այն ոչ մի դեպքում չի արտահայտում Եվրոպական միության պաշտոնական դիրքորոշումը: Տեղեկությունների համար խնդրում ենք դիմել՝

Կայք. www.mercycorps.ge

Ֆաքս.+995 32 225 24 73 Էլ. փոստ. [email protected]

Հեռ.+995 32 225 24 71 Թբիլիսի, 0186, Գեգեչքորի փող. 6

ՎՐԱՍՏԱՆ Մերսի Քորփս

ՀԱՅԱՍՏԱՆ CENN Երևան, 0025, Հերացու փող. 16 Հեռ./ֆաքս+37410 57 57 79 Էլ. փոստ. [email protected]

ՎՐԱՍՏԱՆ

Կովկասի բնապահպանական հասարակական կազմակերպությունների ցանց (CENN)

Թբիլիսի, 0105, Բեթլեմի փող. 27

Հեռ.+99532 275 19 03 / 04 Ֆաքս. +99532 275 19 05 Էլ. փոստ. [email protected]

Կայք. www.cenn.org

Կլիմայի փոփոխության հարմարվողականությանն ուղղված սույն պլանավորումը Լոռու մարզում կազմել են տեղական աշխատանքային խմբի անդամները (Ռայա Մելքոնյանը, Լուսինե Գրիգորյանը, Արմինե Մուրադյանը, Էլմիրա Քալաշյանը, Վազգեն Օհանյանը, Արտակ Դեմիրճյանը, Հրանտ Այվազյանը, Պերճ Բոջուկյանը, Խորեն Գևորգյանը և Հմայակ Գրիգորյանը), որոնց աջակցել են ծրագրի համակարգողները:

Լոռի, Հայաստան 2013թ.

2

mailto:[email protected]

http://www.cenn.org/



Բովանդակություն Ընդհանուր ուղղորդում ......................................................................................................................................4

ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված գործողությունների պլանավորման համար օգտագործված նյութեր ...................4

ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված գործողությունների պլանավորման մոտեցում .........................................................5

1. Լոռու մարզի սուբյեկտների վերլուծություն ...............................................................................................7

2. Լոռու մարզում բացահայտված առկա մարտահրավերներ ....................................................................8

3.Կլիմայի սցենարները և դրանց անմիջական ազդեցությունը Լոռու մարզում......................................9

4. Համակցված ազդեցությունները Լոռու մարզում.....................................................................................10

5. Լոռու մարզում բացահայտված հարմարվողականությանն ուղղված գործողություններ .............11

6. Լոռու մարզում բացահայտված գործողությունների ծախսերի և եկամուտների վերլուծություն ..18

7. Լոռում մարզում հարմարվողականությանն ուղղված գործողությունների առաջնահերթությունների որոշում և ռազմավարության մշակում .........................................................28

Ամփոփում ..........................................................................................................................................................37

Հավելված 1 .........................................................................................................................................................38

Հապավումներ

ԱՌՆ Աղետների ռիսկերի նվազեցում

ԱՌԿ

ԿՓ

Աղետների ռիսկերի կառավարում

Կլիմայի փոփոխություն

ԲՀՊՏ Բնության հատուկ պահպանվող տարածք

ԿՓՀ Կլիմայի փոփոխության հարմարվողականություն

CENN Կովկասի բնապահպանական հասարակական կազմակերպությունների ցանց

ԵՄ Եվրոպական միություն

ՏԱԽ Տեղական աշխատանքային խումբ

ԱԱԽ Ազգային աշխատանքային խումբ

3

Ներածություն

Ընդհանուր ուղղորդում Կովկասի բնապահպանական հասարակական կազմակերպությունների ցանցը (CENN) և միջազգային հասարակական Մերսի Քորփս կազմակերպությունը, Եվրոպական Միության աջակցությամբ իրականացնում են «Հարավային Կովկասում Կլիմայի փոփոխությանը հարմարվելու և կենսաբազմազանությունը պահպանելու համար անհրաժեշտ տեղական հնարավորությունների և տարածաշրջանային համագործակցության զարգացում» ծրագիրը՝ փոփոխվող կլիմային, բնական աղետներին և կենսաբազմազանության բացակայությանը դիմագրավելու համայնքային մակարդակով զարգացմանն աջակցելու նպատակով: Ծրագրի արդյունավետ իրականացման համար Ծրագրի թիրախային տարածքը բաժանվել է երկու էկո-գոտիների: Առաջին էկո-գոտին ընդգրկում է Վրաստանի Նինոցմինդա, Դմանիսի, Բոլնիսի և Մառնեուլի քաղաքները և Հայաստանի Լոռու մարզը: Երկրորդ էկո-գոտին ընդգրկում է Վրաստանի Սագարեջո, Սիղնաղի և Դեդոպլիսցքարո քաղաքները և Ադրբեջանի Ագստաֆա, Թովուզ, Շամքիր և Սամուխ շրջանները:

Ծրագրի հատուկ նպատակն է մշակել և իրականացնել ինտեգրված Աղետների ռիսկերի նվազման (ԱՌՆ) և կլիմայի փոփոխության հարմարվողականությանն ուղղված (ԿՓՀ) գործողությունների ծրագիրը (12 քաղաքային ԱՌՆ/ԿՓՀ ծրագրեր և 2 անդրսահմանային ԿՓՀ ծրագրեր)՝ հիմնական շահագրգիռ կողմերի մասնակցությամբ: Ծրագրի նպատակն է ավելի լավ կանխարգելել և կառավարել կլիմայի փոփոխության բացասական հետևանքները և ռիսկերը, ինչպես նաև պաշտպանել Քուռ գետի ավազանի թիրախային անդրսահմանային տարածքների ավելի շատ վտանգված տեղական համայնքների ապրելամիջոցները, տեղական կենսաբազմազանությունը և էկոհամակարգերը: Այսպիսով սույն հաշվետվությունը նպատակաուղղված է մշակելու տեղական (քաղաքային/ մարզային/շրջանային) ԱՌՆ/ԿՓՀ գործողությունների ծրագրեր Լոռու մարզի (Հայաստան) համար:

ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված գործողությունների պլանավորման համար օգտագործված նյութեր Լոռու մարզում ԱՌՆ/ԿՓՀ ուղղված գործողությունների ծրագիր մշակելու համար, թիրախային շահագրգիռ կողմերի (Լոռու մարզի տեղական աշխատանքային խմբի անդամներ) մասնակցային ժողովի կազմակերպումից բացի օգտագործվել են հետևյալ նյութերը.

1. “Կլիմայի փոփոխության հարմարվողականությանն ուղղված պլանավորում. Ուղեցույց՝ Հարավային Կովկասում տարածաշրջանային որոշում կայացնողների համար” ուղեցույցը մշակվել է սույն Ծրագրի շրջանակներում, և ներառում է ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված պլանավորման քայլ առ քայլ ընթացակարգը: Մեթոդաբանության ընդհանուր նկարագիրը ներկայացված է ստորև բերված բաժնում: Ուղեցույցի վերաբերյալ ավելի մանրամասն տեղեկություններ կարող եք գտնել հետևյալ հղումով. http://w3.cenn.org/mc_cca/Training%20Manuals/,

2. “Տեղական միտումներ և բնական աղետների ու կլիմայի փոփոխման դինամիկա, ինչպես նաև Լոռու մարզում դրանց շրջակա միջավայրի, սոցիալ-տնտեսական հետևանքների վերլուծության” վերաբերյալ ելակետային ուսումնասիրության հաշվետվությունը մշակվել է Ծրագրի

4

http://w3.cenn.org/mc_cca/Training%20Manuals/

շրջանակներում: Ելակետային հաշվետվությունը հասանելի է հետևյալ հղումով http://w3.cenn.org/mc_cca/Baseline%20Survey/,

3. Կլիմայով պայմանավորված վտանգների, բնապահպանական խնդիրների, խոցելիությունների և այլն Լոռու մարզում որոշելու համար անցկացված տեղական աշխատանքային խմբի կլոր սեղան քննարկումը՝ այնպիսի գործիքների կիրառմամբ, ինչպիսիք են՝ “Պատմական դիտարկում”, “Սեզոնային օրացույց”, “Խոցելիության (խնդրի) աղյուսակը” և “Համարվողականության փորձը”: Տեղական աշխատանքային խմբի հանդիպման արդյունքների վերաբերյալ հաշվետվությունը հասանելի է հետևյալ հղումով. http://w3.cenn.org/mc_cca/Local%20Working%20Group%20I%20Roundtable%20Meeting/

ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված գործողությունների պլանավորման մոտեցում Քանի որ ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված գործողությունների պլանավորումը նոր թեմա է հանդիսանում, ապա գոյություն չունի յուրահատուկ մոտեցում/մեթոդաբանություն: Մասնավորապես, այս դեպքում “Կլիմայի փոփոխության հարմարվելուն ուղղված պլանավորում. Ուղեցույց՝ Հարավային Կովկասում տարածաշրջանային որոշում կայացնողների համար” մեթոդաբանությունը մշակվել էր Մերսի Քորփս կազմակերպության կլիմայի փոփոխութան հարցերով ավագ խորհրդատուի կողմից՝ սույն Ծրագրի շրջանակներում:

ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված պլանավորման հիմնական սկզբունքներն են.

• Այն ընդունում է, որ կլիմայի փոփոխությունը կառաջացնի նոր մարտահրավերներ և առկա խնդիրներն ավելի կվատթարացնի,

• Կլիմայի փոփոխության միտումները կարել է բնութագրել որակապես՝ տեղի գիտելիքների հիման վրա, և խստորեն չի պահանջվում ունենալ ներկայիս կլիմայի փոփոխության և հետագա կանխատեսումների կամ մոդելավորման արդյունքներ տարածաշրջանում,

• Այն ներգրավում է համապատասխան շահագրգիռ կողմերի, գործընկերների և տեղական ներկայացուցիչների,

• Այն կապում է կլիմայի փոփոխության պլանավորումն առկա պլանավորման/մարտահրավերների հետ՝ տեղական և հանրապետական մակարդակներով,

• Գործընթացը կրկնվող է, որը ներառում է ուսուցում և նոր տեղեկատվություն:

Ծրագրի շահագրգիռ կողմերի (Աշխատանքային խմբի անդամների) մասնակցությամբ նախատեսվում է կիրառել հետևյալ մեթոդաբանությունը՝ ծրագրի կոորդինատորների աջակցությամբ սեմինարի անցկացման ժամանակ: Այս միջավայրում պլանավորման թիմը կարող է օգտվել տարբեր ծագում և փորձ ունեցող անհատների կողմից ներկայացված գաղափարներից և գիտելիքներից:

Ստորև բերված թիվ 1 գծապատկերը ներկայացնում է պլանավորման մեթոդաբանության ընդհանուր շրջանակը, որին հաջորդում է 1-7 ընկած յուրաքանչյուր քայլի համառոտ նկարագիրը (Մեթոդաբանության վերաբերյալ ավելի մանրամասն տեղեկությունները հասանելի են հետևյալ հղումով. http://w3.cenn.org/mc_cca/Training%20Manuals/):

5

http://w3.cenn.org/mc_cca/Local%20Working%20Group%20I%20Roundtable%20Meeting/

http://w3.cenn.org/mc_cca/Training%20Manuals/

Մարզում կլիմայի փոփոխության հետ պայմանավորված ռիսկերը նվազեցնելու համար (5-7 քայլերում հաջորդող) պահանջվող յուրաքանչյուր գործողության ռազմավարությունը մշակելու համար անհրաժեշտ է մշակել 1-4 քայլերը:

Քայլ 6. Ծախսերի և եկամուտների վերլուծություն

Քայլ 2. Առկա մարտահրավերներ

Թիվ 1 գծապատկեր. ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված պլանավորման շրջանակը

1. Բացահայտել վերլուծության սուբյեկտները. Թիվ 1 քայլը հնարավորություն է տալիս Տեղական աշխատանքային խմբին բացահայտել շահագրգիռ մարզի հիմնական գործունեության ուղղությունները (որոնք վերլուծվում են հաջորդ քայլերում) և ներկայացում է մարզի սուբյեկտների ցանկը համապատասխան նկարագրությամբ թե ինչու են դրանք կարևոր և նշելով այն համայնքները, որոնց նկատմամբ դրանք կիրառվելու են:

2. Առակա մարտահրավերներ. 2-րդ քայլում խմբի անդամները բացահայտում և ներկայացնում են սոցիալ-տնտեսական և շրջակա միջավայրի հետ կապված մարտահրավերների ցանկը, որոնք ծառացած են մարզի առջև՝ թիվ 1 քայլում բացահայտված սուբյեկտների համար: Առկա մարտահրավերները կարող են բխել նաև ելակետային ուսումնասիրության հաշվետվությունից: 4-րդ քայլում կիրառվում է մեկ աղյուսակ՝ առկա մարտահրավերների վրա կլիմայի փոփոխության ազդեցությունները բացահայտելու նպատակով:

3. Կլիմայի սցենարները և անմիջական ազդեցությունները. 3-րդ քայլը զարգացնում է այն ընկալումը, թե ինչպես է փոփոխվում կլիման՝ թվարկելով կլիմայի միտումները և դրանց անմիջական ազդեցությունները: Կլիմիայի փոփոխության միտումները կարող են բխել նաև ելակետային ուսումնասիրության հաշվետվությունից կամ եթե առկա չէ նմանատիպ փաստաթուղթ, կլիմայի միտումները որակապես բնորոշվում են տեղական շահագրգիռ կողմերի կողմից: 4. Համակցված ազդեցություններ. 4-րդ քայլի համաձայն՝ կլիմայի փոփոխության ազդեցություններից բացի տեղական աշխատանքային խմբի անդամները պատկերացում են տալիս, թե ինչպես է կլիմայի փոփոխությունը փոխազդելու առկա մարտահրավերների հետ և ներկայացնում է, թե ինչպես է առաջանում համակցված ազդեցությունների ցանկը (կլիմայի փոփոխությամբ պայմանվորված մարտահրավերների և կլիմային չառնչվող թիվ 2-րդ քայլում հայտնաբերված մարտահրավերների համադրությունը):

5. Բացահայտել հարմարվողականությանն ուղղված գործողությունները. Հիմք ընդունելով 4-րդ քայլի արրդյունքները՝ խումբը մշակում է այն մոտեցումը և միջամտությունները, որոնք թույլ են տալիս նրանց

Քայլ 1. Բացահայտել վերլուծվող սուբյեկտներ

Քայլ 3. Կլիմայի սցենարները և անմիջական

ազդեցություններ

Քայլ 4: Համակցված ազդեցություններ

Քայլ 5. Բացահայտել հարմարվող. ուղղված

գործողություններ

Քայլ7. Առաջնահերթ./Ռազմավարութ.

6

լուծել ազդեցությունների հետ կապված խնդիրները և նվազեցնել բացահայտված տարածական սուբյեկտների խոցելիությունը՝ կիրառելով շրջանակային մոտեցման տրամաբանական արդյունքները (տե՛ս թիվ 2 գծապատկերը):

Ռազմավարական

նպատակ Վերջնական նպատակը, որը պետք է կապված լինի

ազդեցության հետ

Արդյունք

Ներդրումների վերջնական արդյունքները

Ներդրումներ Գործողությունների ձեռքբերումները կամ արտադրանքները

Գործողություններ Ի՞նչ պետք է կատարվի:

Թիվ 2 գծապատկեր. Տրամաբանական արդյունքների շրջանակ

6. Ծախսերի և եկամուտների վերլուծություն. 6-րդ քայլում խումբը զարգացնում է նախորդ քայլում բացահայտված յուրաքանչյուր միջամտության/գործողության շահութաբերության ընկալումը և տալիս է յուրաքանչյուր գործողության որակական բնութագիրը և ծախսերի ու եկամուտների քանակական գնահատականը: Խմբի որոշմամբ 6-րդ քայլը կարող է բաց թողնվել, իսկ 7-րդ քայլն՝ ուղղակիորեն մշակվել:

7. Առաջնահերթությունների որոշում/Ռազմավարության մշակում. 7-րդ քայլը թույլ է տալիս տեղական աշխատանքային խմբին 5-րդ քայլում բացահայտված գործողությունների համար որոշել առաջնահերթությունները և մշակել ռազմավարություն՝ ըստ մոտավոր հաշվարկված ծախսերի, կատարման ժամկետների և հնարավոր գործընկերների:

ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված պլանավորման ընթացակարգում ձևավորված վերոնշյալ բոլոր քայլերը մշակվել էին տեղական աշխատանքային խմբի կողմից՝ կլոր սեղան քննարկման ժամանակ, և արդյունքները ներկայացված են ստորև բերված բաժիններում:

1. Լոռու մարզի սուբյեկտների վերլուծություն Տեղական աշխատանքային խմբի կողմից Լոռու մարզում բացահայտված գործունեության հիմնական ոլորտներն են (վերլուծության սուբյեկտներն են)՝

Գյուղատնտեսական նշանակության հողերը (որպես պարենային անվտանգության հիմնական պայման տարածաշրջանում), Ջրային ռեսուրսները (որպես տարածաշրջանում ջրի հասանելիության հիմնական աղբյուր), Անտառային էկոհամակարգը (որպես Լոռու մարզի բնակչության համար սոցիալ-տնտեսական

7

օգուտների կարևոր աղբյուր, անտառային էկոհամակարգը նաև մեծ դեր է կատարում հողը, ջրային ռեսուրսները (մաքուր ջրի) պահպանելու համար՝ կանխելով կամ նվազեցնելով բնական աղետների ծանրությունը, ներգործություն ունենալով տեղի կլիմայի վրա՝ նվազեցնելով գազի արտանետումների ազդեցությունները՝ պահպանելով բնական միջավայրը և կենսաբազմազանությունը), և Ենթակառուցվածքը (հատկապես ոռոգման համակարգերը, քանի որ Լոռու մարզի գյուղատնտեսական արտադրությունը մեծ մասամբ կախված է ոռոգումից):

Թիվ 1 աղյուսակը ցույց է տալիս նշված վերլուծության բացահայտված սուբյեկտները ընդհանուր առմամբ, հակիրճ բացատրելով թե ինչու է բացահայտված յուրաքանչյուր տարր կարևոր տարածաշրջանի համար, ինչպես նաև տեղական աշխատանքային խմբի կողմից բացահայտված և թվարկված են այն համապատասխան գյուղերը, որոնք առնչվում են տվյալ սուբյեկտին:

Վերլուծության սուբյեկտը Նկարագրությունը/Կարևորությունը Ազդակիր (խոցելի) գյուղերը

Գյուղատնտեսական հողատարածքներ

Գյուղատնտեսական հողատարածքները հանդիսանում են պարենային ապահովության կարևոր աղբյուր Լոռու մարզում, քանի որ մարզի տնտեսության գլխավոր ճյուղերից մեկը գյուղատնտեսությունն է:

Լոռու մարզի բոլոր գյուղական համայնքները, քաղաքային համայնքներից Սպիտակը և Տաշիրը:

Ջրային ռեսուրսներ (գետեր, ջրամբարներ և այլն)

Ոռոգման ջրի հիմնական աղբյուր են հանդիսանում գետերն ու ջրամբարները: Խմելու ջրի աղբյուրները հիմնականում բնական ջրաղբյուրներն են:

Թումանյանի և Ստեփանավանի տարածաշրջանի բոլոր գյուղերը, նաև Հաղպատ, Ծաղկաշատ և Թեղուտ:

Անտառային էկոհամակարգ

Տարածաշրջանում անտառային ռեսուրսներն օգտագործվում են հիմնականում սոցիալական (ջեռուցման) և տնտեսական/արդյունաբերական նպատակներով: Բացի այդ, անտառներն ունեն կլիման կարգավորող/պաշտպանող հատկություն: Լոռու մարզի անտառային էկոհամակարգը բնորոշվում է նաև կենսաբազմազանության բարձր մակարդակով:

Լոռու մարզի անտառամերձ բոլոր համայնքները

Ենթակառուցվածք (օրինակ՝ ոռոգման համակարգ, ջրի մաքրման/ֆիլտրման կայաններ)

Ենթակառուցվածքը կարևոր է կենսապայմանները բարելավելու համար, օրինակ՝ արդյունավետ ոռոգման համակարգերի ապահովում:

Լոռու մարզի գրեթե բոլոր համայնքները

Աղյուսակ 1. Լոռու մարզում բացահայտված վերլուծության սուբյեկտներ

2. Լոռու մարզում բացահայտված առկա մարտահրավերներ Սույն բաժնում ներկայացվում են խմբի անդամների կողմից բացահայտված տարածաշրջանի ներկայիս սոցիալ-տնտեսական և էկոլոգիական մարտահրավերները: Մարզի հիմնական մարտահրավերներն են. Լոռու մարզում ջեռուցման այլընտրանքային միջոցների սակավությամբ և/կամ բացակայությամբ պայմանավորված անտառահատումները, անտառային տնտեսության ոլորտում բավարար իրավական նորմերի բացակայությունը, որը կրկին առաջացնում է անվերահսկելի անտառահատումներ, և Լոռու մարզի

8

բնակչության համար ոչ բավարար ջրի հասանելիությունը (օրինակ՝ ոռոգման համակարգեր): Այս մարտահրավերները և վերլուծության համապատասխան սուբյեկտների ցանկը ներկայացված է թիվ 2 աղյուսակում:

Առկա սոցիալ-տնտեսական և էկոլոգիական մարտահրավերները Համապատասխան սուբյեկտները

Բնական գազի սակագնի բարձրացման և ջեռուցման այլընտրանքային միջոցների սակավության և/կամ բացակայության պատճառով Լոռու մարզի բնակավայրերի մոտ գտնվող անտառների ապօրինի հատումներն ընդհանուր տարածում են գտել: Անվերահսկելի անտառահատումները հանգեցնում են անտառների բնական վերաճի հնարավորությունների կորստի, հիդրոլոգիական ռեժիմի կազմալուծմանը և հողի էրոզիոն գործընթացների ակտիվացմանը: Արդյունքում մեծանում են սելավա-սողանքային վտանգները և առաջանում են անցանկալի փոփոխություններ:


Անտառների կայուն կառավարման օրենսդրական դաշտի կատարելագործման անհրաժեշտությունը, կիրառկման մեխանիզմների անկատարությունը հանգեցնում են անտառների անկայուն կառավարմանը և դեգրադացիային:

Անտառայի էկոհամակարգ

Ոռոգման ցանցերը վատ վիճակում են գտնվում՝ առաջացնելով գյուղատնտեսական հողամասերում ոռոգման ջրի սահմանափակ հասանելիություն, որն էլ նվազեցնում է գյուղատնտեսական արտադրողականությունը: Ջրերի մաքրման կայանների բացակայության պատճառով՝ ջրային ռեսուրսներն աղտոտվում են տարբեր աղբյուրերից (օրինակ կոյուղաջրեր, կենցաղային և շինարարական թափոններ, արդյունաբերական արտանետումներ/հոսքաջրերից), որն էլ անպիտան է դարձնում ջրային ռեսուրսներն ու նվազեցնում է հասանելիությունը:

Ջրային ռեսուրսներ, ենթակառուցվածք, գյուղատնտեսական հողեր

Մոտակայքում գտնվող արդյունաբերական օբյեկտներից թունավոր արտանետումներն առաջացնում են ոչ միայն առաջողապահական խնդիրներ, այլև բնապահպանական՝ նպաստելով ջերմոցային գազերի ավելացմանը:

Ենթակառուցվածքներ, օրինակ Տնային տնտեսություններ

Աղյուսակ 2. Լոռու մարզում բացահայտված առկա մարտահրավերները

3.Կլիմայի սցենարները և դրանց անմիջական ազդեցությունը Լոռու մարզում Մարզում առկա մարտահրավերները բացահայտելուց և թվարկելուց հետո, որոնք կլիմայի փոփոխության հետ կապված անհրաժեշտ չեն (տե՛ս 2-րդ բաժինը), տեղական աշխատանքային խմբի կողմից բացահայտվեցին կլիմայի միտումները՝ որոշելու կլիմայի փոփոխության ի՞նչ հնարավոր անմիջական ազդեցություններ կլինեն, արդյոք այն նոր մարտահրավերներ կառաջացնի՞ տարածաշրջանում կամ արդյոք այն ավելի կխորացնի՞ արդեն իսկ առկա խնդիրները, թե՝ ոչ: Կլիմայի միտումները սահմանվեցին հիմք ընդունելով խմբի տեղի փորձը/գիտելիքները, այլ ոչ թե ելակետային ուսումնասիրության հաշվետվությունում ներկայացված կլիմայի փոփոխության կանխատեսումները կիրառելով: Խմբի կողմից բացահայտված կլիմայի հիմնական միտումներն են. ջերմաստիճանի բարձրացումը, տեղումների չնչին նվազումը և ծայրահեղ բնակլիմայական երևույթների ավելացումը: Թիվ 3 աղյուսակը ցույց է տալիս տարածաշրջանում կլիմայի փոփոխության վերոնշյալ որակական միտումների ցանկը, հնարավոր անմիջական ազդեցությունների նկարագրությամբ, որոնք կարող են աճել, վերլուծության համապատասխան սուբյեկտների հետ միասին: Ինչպես տեսնում ենք, աղյուսակի անմիջական ազդեցությունների սյունակում

9

թվարկված մարտահրավերները նման են թիվ 2 աղյուսակում թվարկված Լոռու մարզում առկա մարտահրավերներին:

Կլիմայի փոփոխության միտումներ

Անմիջական ազդեցությունը Համապատասխան սուբյեկտները

Տարվա կտրվածքովջերմաստիճանի բարձրացում ամբողջ Լոռու մարզում՝ հատկապես ամռանը:

Ջերմաստիճանի բարձրացումը կարող է նվազեցնել գյուղատնտեսական արտադրողականությունը, որից կախված է համայնքի սոցիալ-տնտեսական վիճակը: Այն կարող է նպաստել նաև անտառային ներքին սահմանագծի բարձրացմանը:

Գյուղատնտեսական հողեր Անտառային էկոհամակարգ

Տեղումների անոմալ փոփոխություն:

Տեղումների քանակի նվազումը կարող է ջրի հասանելիության (կարող է նվազեցնել գետերի ջրհոսքը) հետ կապված խնդիրներ առաջացնել, ինչը կհանգեցնի մշակաբույսերի արտադրության նվազմանը և բացասաբար կանդրադառնա Լոռու մարզի գյուղատնտեսության վրա:

Ջրային ռեսուրսներ, Գյուղատնտեսական հողեր

Եղանակա-կլիմայական վտանգավոր երևույթների հաճախացում (պարբերաբար հորդառատ անձրևներ, փոթորիկներ, կարկտախառն անձրևներ)

Եղանակա-կլիմայական վտանգավոր երևույթները (հորդառատ անձրևներ) բնապատկերի վրա անթրոպոգեն գործոնների ճնշման հետ միասին կարող են ստեղծել անբարենպաստ պայմաններ այնպիսի բնական աղետների ակտիվացման համար, ինչպիսիք են. ջրհեղեղները, սելավա- սողանքային երևույթները և այլն, որն էլ կբարձրացնի ենթակառուցվածքին, շինություններին, գյուղատնտեսական հողերին և անտառային էկոհամակարգերին վնաս պատճառելու ռիսկերը:

Գյուղատնտեսական հողեր, ենթակառուցվածք, անտառային էկոհամակարգ

Աղյուսակ 3. Լոռու մարզում բացահայտված կլիմայի սցենարները և դրանց անմիջական ազդեցությունը

4. Համակցված ազդեցությունները Լոռու մարզում 4-րդ քայլում խմբի անդամները մեկ աղյուսակում միավորել են թիվ 3-րդ աղյուսակում թվարկված կլիմայի փոփոխության ազդեցությունները և կլիմայի միտումների հնարավոր ազդեցությունները առկա մարտահրավերների հետ (տե՛ս թիվ 2 աղյուսակը), ինչպես նաև այն համապատասխան սուբյեկտները, որոնց նկատմամբ դրանք կիրառվում են: Հետևաբար, վերլուծության 4 հիմնական սուբյեկտները (բացահայտված որպես գործունեության հիմնական ոլորտներ Լոռու մարզում), որոնք կարող են տուժել կամ սրվել կլիմայի փոփոխության միտումներից, թվարկված են թիվ 4 աղյուսակում: Օրինակ, անտառային տնտեսության ոլորտը կարող է տուժել բնական պայմաններից (եղանակա-կլիմայական վտանգավոր երևույթներ) և անթրոպոգեն գործոններից (անտառահատումներ, անտառային տնտեսության կառավարման անբավարար իրավական դաշտ): Գյուղատնտեսական հողերը և ջրային ռեսուրսները կարող են տուժել ջերմաստիճանի բարձրացումից, տեղումների նվազումից և եղանակա-կլիմայական վտանգավոր երևույթներից առաջացած/սրած բնական աղետներից: Ենթակառուցվածքի (օրինակ ոռոգման համակարգը)

10

անբարենպաստ իրավիճակը նույնպես բացասական ազդեցություն է ունենում գյուղատնտեսության ոլորտի վրա: Փոփոխվող կլիմայի հետևանքները կարող են ավելի վատթարանալ՝ բնական աղետների բացասական հետևանքներից ելնելով: Ակնհայտ է, որ վերլուծվող սուբյեկտների մարտահրավերների մեծ մասը փոխկապակցված են:

Համակցված ազդեցություններ Համապատասխան սուբյեկտները Ջերմաստիճանի բարձրացումը կխորացնի գյուղատնտեսական նշանակության հողերի վրա բացասական ազդեցությունը՝ այսպիսով առաջացնելով մշակաբույսերի արտադրողականության նվազում:

Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր

Տեղումների քանակի փոփոխությունը որոշ վայրերում կխորացնի ջրային պաշարների (խմելու, ոռոգման) առկայության խնդիրները՝ բացասական ազդեցություն ունենալով Լոռու մարզի համայնքների սոցիալ-տնտեսական վիճակի վրա:

Ջրային ռեսուրսներ, ենթակառուցվածքներ, գյուղատնտեսական նշանակության հողեր

Եղանակա-կլիմայական վտանգավոր երևույթները (հատկապես բնական աղետները) կարող են բացասական ազդեցություն ունենալ ենթակառուցվածքի, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի և անտառների վրա:

Ենթակառուցվածքներ, գյուղատնտեսական նշանակության հողեր, անտառային էկոհամակարգեր, ջրային ռեսուրսներ

Անտառհատումների շարունակման և անտառվերականգնման աշխատանքները լիարժեք չկատարվելու դեպքում արտանետումների բացասական ազդեցությունը կմեծանա, ինչը կհանգեցնի բնապահպանական, սոցիալ-տնտեսական և առողջապահական խնդիրների առաջացմանը: Այդ ամենն, ի վերջո, նաև բացասական հետևանք կունենա կլիմայի փոփոխության վրա:


Աղյուսակ 4. Լոռու մարզում բացահայտված համակցված ազդեցությունները

5. Լոռու մարզում բացահայտված հարմարվողականությանն ուղղված գործողություններ Բոլոր վերոնշյալ աղյուսակները (1-4 քայլեր) մշակվել են Լոռու մարզի ռազմավարական նպատակներին հասնելու համար: Ըստ այդմ, տեղական աշխատանքային խումբը որոշեց ռազմավարական 4 հիմնական նպատակները՝ 4-րդ աղյուսակի արդյունքների հիման վրա: Լոռու մարզում բացահայտված ռազմավարական նպատակներն են. I. Մշակաբույսերի արտադրության աճ, II. Ջրի հասանելիության ընդլայնում, III. Բնական աղետների ռիսկերի նվազեցում և IV. Ապօրինի անտառահատումների կրճատում: Այս ռազմավարական նպատակների համաձայն` ստացվում են համապատասխան արդյունքներ (ներդրումների վերջնական արդյունքներ), ներդրումները (գործունեության ձեռքբերումներ կամ արտադրանքներ) և գործողությունները/ռազմավարական հարմարվողականությանն ուղղված գործողությունները կարող են դիտարկվել 5-րդ աղյուսակում: Վերջում տեղական աշխատանքային խմբի

11

12

անդամները մեկ անգամ ևս խաչաձև ստուգեցին ստացված արդյունքները՝ հետևելով ձախից աջ (գործողություններից մինչև ռազմավարական նպատակներ), որպեսզի ապահովվի յուրաքանչյուր ռազմավարական նպատակի տրամաբանությունը և հետևողականությունը:

13

Վերլուծության սուբյեկտը

Գործողություններ Ներդրումները

(անմիջապես ստացված արդյունքները)

Վերջնաարդյունքները Ռազմավարական

նպատակը

1.1.Տարբեր գյուղատնտեսական փորձացուցադրական ծրագրերի իրականացում՝ ցույց տալով կայուն գյուղատնտեսական փորձեր (օրինակ՝ մշակաբույսերի մշակում կենսաբանական միջոցներով, ցանքաշրջանառություն, վերմիկոմպոստացում, ցանքածածկի (mulching) տեխնոլոգիա և այլն):

• Մշակաբույսերի տեղական սորտերի ֆերմերային տնտեսություններում օգտագործում;

• Մարզի արոտավայրերի ժամանակակից վիճակի գնահատման հիման վրա, առավել խախտված արոտավայրային էկոհամակարգերով համայնքների որոշում և դրանց համար կառավարման պլանների մշակում` հաշվի առնելով ԿՓ ազդեցության ռիսկերը:

Գյուղատնտեսության ոլորտի ժամանակակից մոտեցումները փոփոխվող կլիմայի պայմաններում ներդրվել են փորձնական գյուղերում և վերարտադրվել են տարածաշրջանի մոտակա գյուղերում:

Լոռու մարզի համայնքների կողմից կիրառվել են գյուղատնտեսության ոլորտում ԿՓՀ նորարարական տեխնոլոգիաներ:

1.2. Տեղական շահագրգիռ կողմերի համար (ֆերմերներ, տեղական ինքնակառավարման մարմիններ և այլն) դասընթացների կազմակերպում ՝ ԿՓՀ-ի առնչությամբ կայուն գյուղատնտեսությունում կիրառվող արդի տեխնոլոգիաների վերաբերյալ: • Մարզի միջին և բարձրադիր լեռնային գոտու արոտավայրերի

հերթափոխային օգտագործում /ротационное использование пастбищ /, բուսականության տարբեր տեսակային կազմ ունեցող արոտավայրերի օգտագործման անհրաժեշտություն, արոտավայրային էկհամակարկերի բնական հնարավորություններին համահունչ արածեցման և խոտհունձի կազմակերպում /օպտիմալ ծանրաբեռնվածություն/;

• Մշակաբույսերի տեղական սորտերի և դրանց վայրի ազգակիցների պահպանության անհրաժեշտությունը` որպես կլիմայի փոփոխության առավել հարմարվող տեսակների և գենետիկական նյութի մատակարարողների;

• Գյուղատնտեսական արտադրանքի ավելացման և գյուղատնտեսական հողերի արտադրողականության բարձրացման համար կլիմայի փոփոխության հնարավոր ազդեցության կանխատեսումը փոշոտման, հողային կենսաբազմազանության, վնասատուների տարածման և հիվանդությունների բռնկման վրա:

1.3.ԿՓՀ և գյուղատնտեսության վերաբերյալ տեղեկատվական նյութերի (բրոշյուրներ, դասագրքեր, ձեռնարկներ) մշակում:

1. Գյուղատնտ

եսակա

ն հո

ղատարա

ծքնե

ր, Կայուն

Գյուղատնտ

եսություն

1.4. Գյուղատնտեսության և ԿՓՀ առնչվող հարցերի հետ կապված իրազեկության բարձրացմանն ուղղված հաղորդակցման գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և

Կայուն գյուղատնտեսության վերաբերյալ համայնքի իրազեկվածությունը բարձրացել է:

Կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ համայնքների իրազեկության բարձրացում

I. Լոռու մարզում աճել է մշակաբույսերի արտադրությունը: Հետևաբար, համայնքի եկամուտներն աճել են: Առավել խոցելի համայնքներ. Մեծավան, Տաշիր, Օձուն, Թեղուտ, Մարգահովիտ. Մեծ Պառնի, Գարգառ. Կուրթան

14





նպատակը

այլն): 2.1.Ոռոգման համակարգերի և ջրամբարների կառուցում/վերակառուցում:

Տարածաշրջանի համապատասխան համայնքներում կառուցվել /վերակառուցվել են ոռոգման համակարգեր և ջրամբարներ:

2.2. Նորարարական փորձացուցադրական ծրագրերի իրականացում ոռոգման համար (օրինակ՝ կաթիլային ոռոգում ջրի խնայողության համար)

Ջրային ռեսուրսների պահպանման համար ներդրվել են ջրային ռեսուրսների կայուն կառավարման ժամանակակից տեխնոլոգիաներ և վերարտադրվել են տարածաշրջանի համայնքներում:

2.3. Տեղական շահագրգիռ կողմերի համար դասընթացների կազմակերպում՝ ջրային ռեսուրսների կառավարման համար օգտագործվող նորարարական տեխնոլոգիաների վերաբերյալ՝ ԿՓՀ պլանավորման համար:

Ավելացել են ջրային ռեսուրսների կայուն կառավարման ժամանակակից մոտեցումների վերաբերյալ համայնքի գիտելիքները:

Ոռոգման համակարգի նոր տեխնոլոգիաներ են կիրառվում Լոռու մարզի համայնքների կողմից: Տեղում առկա է ջրային ռեսուրսների կառավարման արդյունավետ համակարգ:

II. Ջրային ռեսուրսների հասանելիությունն ընդլայնվել է Լոռու մարզում: Այսպիսով բարելավվել են սոցիալ-տնտեսական պայմանները1:

2. Ջրա

յին ռե

սուրսն

եր և

Ենթ

ակա

ռուցվա

ծքնե

ր՝

ոռոգ

ման հա

մակա

րգ/ ջ

րի ֆիլտրմ

ան կա

յանն

եր

2.4. Ջրային ռեսուրսների կայուն կառավարման վերաբերյալ տեղեկատվական նյութերի մշակում (բրոշյուրներ, դասագրքեր, ձեռնարկներ):

1 Ոռոգման նպատակներով ջրային ռեսուրսների հասանելիության բարելավվմանը վերաբերող ռազմավարական II նպատակի գործողությունները նպաստում են նաև հասնել ռազմավարական I նպատակին:

15





նպատակը

3.1. Մի քանի փորձացուցադրական կառուցվածքային միջոցառումների իրականացում, օրինակ. • սողանք՝ կենսաինժեներական միջոցառումներ՝ լանջի

հատվածը կայունացնելու համար, ցեխի հոսքեր. • Սելավատարների/հեղեղատարների կառուցում, • կարկուտ՝ հակակարկտային կայանների տեղադրում,

հակակարկտային ցանցերի տեղադրում, • ջրհեղեղ՝ ափապաշտպան միջոցառումներ, ավելցուկային

ջրերի ջրահեռացման համակարգերի կառուցում • հրդեհներ՝ հրդեհների կանխարգելմաննախագծեր,

տեխնիկական վերազինում2:

Ռիսկերը նվազեցնելու ուղղությամբ ձեռնարկվել են տարբեր կառուցվածքային միջոցառումներ տարածաշրջանի ամենախոցելի փորձնական համայնքներում:

3.2. ԱՌՆ հարցերի վերաբերյալ տեղական շահագրգիռ կողմերի (օրինակ՝ ուսուցիչների և դպրոցականների) համար դասընթացների կազմակերպում:

ԱՌՆ/ԱՌԿ վերաբերյալ տեղական շահագրգիռ կողմերի իրազեկվածությունը բարձրացել է:

Բնական աղետների բացասական հետևանքները:

III. Բնական աղետների ռիսկերը նվազել են Լոռու մարզում:

3.3. Աղետների ռիսկների նվազման (ԱՌՆ)/աղետների ռիսկերի կառավարման (ԱՌԿ) վերաբերյալ տեղեկատվական նյութերի մշակում (բրոշյուրներ, դասագրքեր, ձեռնարկներ):

4. Ենթ

ակա

ռուցվա

ծքնե

ր Աղե

տնե

րի ռ

իսկն

երի նվ

ազե

ցում

3.4. ԱՌՆ առնչվող հարցերի հետ կապված իրազեկության բարձրացմանն ուղղված գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):

2 Թվարկված փորձացուցադրական նախագծերը կարող են նույնպես նպաստել հասնելու ռազմավարական I նպատակին:

16





նպատակը

4.1. Անտառային խոցելի տարածքներում փորձնական ծրագրերի իրականացում (օրինակ՝ անտառների վերականգնում, տնկարանների հիմնում, ցանկապատում և այլն):

• ԿՓ առավել ենթարկվող համայնքների համար անտառպատման/անտառվերականգնման ծրագրերի և անտառշինական նախագծերի (անտառկառավարման պլանների) մշակում և իրականացում, այդ թվում համայնքային անտառների ստեղծման նպատակով;

• Առավել խոցելի անտառտնտեսությունների անտառկառավարման առկա պլանների վերանայում` հաշվի առնելով ԿՓ ազդեցության ռիսկերը;

• ԿՓ ազդեցության նկատմամբ էկոհամակարգերի խոցելիության և կենսաբազմազանության հարստության ու կարևորության գնահատման միջոցով նոր հատուկ պահպանվող տարածքների ստեղծման համար ծրագրերի մշակում` հաշվի առնելով նաև բարձր բնապահպանական արժեք ունեցող անտառների առկայությունը;

• Կենդանիների միգրացիայի համար էկոլոգիական միջանցքների ստեղծում, մարզի էկոլոգիական ցանցի նախագծի մշակում;

• Անտառային կենսաբազմազանության հատկապես խոցելի և զգայուն, ինչպես նաև ԿՓ ինդիկատոր հանդիսացող տեսակների նկատմամբ մոնիթորինգի իրականացում;

• Մարդու տնտեսական գործունեության արդյունքում խախտված, ֆրագմենտավորված անտառային տարածքների վերականգնում` տեղամասերում կենսաբազմազանության տեսակային կազմի և արեալների պահպանմամբ՝ խառը «բնական» անտառներ ստեղծելու նպատակով;

• Գյուղատնտեսական անտառապաշտպան շերտերի ստեղծում:

Իրականացվել են անտառային ոլորտի մի քանի փորձնական ծրագրեր:

4.2. Այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների զարգացում, փորձացուցադրական ծրագրերի իրականացում (օրինակ՝ արևային վահանակներ, էներգաարդյունավետ վառարաններ և այլն:)

• Խոշոր եղջերավոր անասուններ և խոզեր բազմացնող, ինչպես նաև թռչնաբուծական տնտեսություններում բիոգազի ստցման հնարավորությունների բացահայտում` որպես այլընտրանքային էներգիայի աղբյուր;

Տարածաշրջանի մի քանի համայնքներում ցուցադրվել են էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրների արդի տեխնոլոգիաներ:

4. Ա

նտառա

յին էկ

ոհամա

կարգ

4.3. Անտառների կայուն կառավարման վերաբերյալ տեղական Բարձրացվել է տեղական Անտառներն ավելի

IV. Լոռու մարզում նվազել է անտառների ապօրինի հատումները: Այսպիսով բարելավվել են անտառների ընդհանուր վիճակը3:

Առավել խոցելի համայնքները: Արջուտ, Վահագնի, Լորուտ, Դսեղ. Թեղուտ, Եղեգնուտ, Մարց, Ահնիձոր, Աթան, Քարինջ

17





նպատակը

շահագրգիռ կողմերի համար դասընթացների կազմակերպում: • ԿՓՀ ընդհանուր ռազմավարության շրջանակներում, անտառային կենսաբազմազանության և էկոհամակարգային ծառայությունների կայուն կառավարման, պահպանության և վերականգնման դերը` որպես տեղական համայնքների համար բազմաբնույթ սոցիալական, տնտեսական ու մշակութային оգուտների ապահովման միջո;

• Անտառպատման և անտառվերականգնման համար օտարածին անտառային տեսակների օգտագործման կանխարգելման, տեղական և ակլիմատիզացված ծառատեսակների տնկման ժամանակակից մոտեցումները;

• Անտառային էկոհամակարգերում մոնիթորինգի իրականացման սկզբունքները հաշվի առնելով ԿՓ ազդեցությունը և դրա հետևանքները;

• փոփոխվող կլիմայական պայմաններում բարձրարժեք բնապահպանական նշանակության անտառների և անտառային կենսաբազմազանության պահպանության հիմունքները:

4.4 Անտառների կայուն կառավարման վերաբերյալ տեղեկատվական նյութերի ( բրոշյուրներ, դասագրքեր, ձեռնարկներ) մշակում: 4.5. Անտառների կառավարմանն առնչվող հարցերի իրազեկության բարձրացանն ուղղված գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):

իշխանությունների, համայնքի անդամների և անտառապահների իրազեկվածությունը:

4.6. Անտառների կայուն կառավարման վերաբերյալ առկա օրենքներում փոփոխությունների առաջարկում (հանրային քննարկումների, սոց.հարցումների կազմակերպում): Անտառի ազգային ծրագրով նախատեսված ԿՓ հետ առընչվող գործողությունների կատարման գնահատում և խթանում`Լոռու մարզի կտրվածքով:

Անտառային տնտեսության կառավարմանն առնչվող օրենսդրությունը վերանայվում և փոփոխվում է:

արդյունավետ են կառավարվում շահագրգիռ կողմերի մասնակցությամբ:

Աղյուսակ 5. Լոռու մարզում բացահայտված հարմարվողականության գործողությունների օրինակ

18

6. Լոռու մարզում բացահայտված գործողությունների ծախսերի և եկամուտների վերլուծություն Պարտադիր չէ հետևել 6-րդ քայլին (ինչպես դա ներկայացված է վերոնշյալ թիվ 1 գծապատկերում), և տեղական աշխատանքային խմբի անդամները կարող են բաց թողնել այն՝ ժամանակային սահմանափակումներից ելնելով: Սակայն, այս քայլը հնարավորություն է տալիս որոշել արդյոք 5-րդ աղյուսակում բացահայտված ռազմավարական հարմարվողականությանն ուղղված գործողությունները արժեքավոր ներդրումներ են թե ոչ՝ տալով տնտեսական-սոցիալական և էկոլոգիական ծախսերի/ռիսկերի (6-րդ աղյուսակ) և եկամուտների (7-րդ աղյուսակ) քանակական նկարագրությունը, գնահատելով ծախսերը/եկամուտները շատ բարձր սանդղակից (5) մինչև ցածր (զրո/շատ ցածր (1)), և այնուհետև ամփոփելով յուրաքանչյուր գործողության միավորները: Այդ ամփոփված միավորները կիրառվում են 7-րդ քայլում:

Օրինակ՝ թիվ 6 աղյուսակում (ծախսերի վերլուծություն) թվարկված գործողությունների ամենաբարձր տնտեսական ծախսը տրվում է փորձնական ծրագրերի իրականացման հետ կապված գործողություններին: Նույնը վերաբերում է սոցիալական ծախսերին, քանի որ հարմարվողականությանն ուղղված գործողությունների իրականացման համար դոնորներից (միջազգային/տեղական կազմակերպություններ, պետական ֆինանսավորում) համապատասխան ֆինանսական միջոցների հայթայթման հետ կապված ռիկս կա: Սակայն, 7-րդ աղյուսակում (եկամուտների վերլուծություն) ծրագրի փաստացի իրականացման հետ կապված գործողությունները, ինչպես նաև այլ տեսակի գործողությունների (օրինակ՝ դասընթացներ, հաղորդակցման և տեսանելիության գործողություններ, հետաքրքրող թեմաների վերաբերյալ տեղեկատվական նյութերի մշակում և այլն) հետ համեմատած ամենաշահավետն էին Լոռու մարզի հասարակության համար:

Ծախսեր

Գործողություն Տնտեսական # Սոցիալական # Էկոլոգիական # Այլ # Ընդամենը


• Մշակաբույսերի տեղկան սորտերի ֆերմերային տնտեսություններում օգտագործում;


Աշխատողների ժամանակը, բյուջեի ծախսերը:

5

Դոնորները կարող են ռեսուրսներ չտրամադրել, որակյալ փորձագետների պակաս:

4

Ծրագրի ոչ պատշաճ իրականացման պատճառով կարող է շրջակա միջավայրի դեգրադացիա առաջացնել:

4

Ընդօրինակման մոտեցում չի կարող լինել:

2 15

19

1.2. Տեղական շահագրգիռ կողմերի համար (ֆերմերներ, տեղական ինքնակառավարման մարմիններ և այլն) դասընթացների կազմակերպում ՝ ԿՓՀ-ի առնչությամբ կայուն գյուղատնտեսությունում կիրառվող արդի տեխնոլոգիաների վերաբերյալ: • Մարզի միջին և բարձրադիր լեռնային գոտու

արոտավայրերի հերթափոխային օգտագործում /ротационное использование пастбищ /, բուսականության տարբեր տեսակային կազմ ունեցող արոտավայրերի օգտագործման անհրաժեշտություն, արոտավայրային էկհամակարկերի բնական հնարավորություններին համահունչ արածեցման և խոտհունձի կազմակերպում /օպտիմալ ծանրաբեռնվածություն/;



Մասնակիցների փոխադրման, դասընթացավար վարձելու, հաստատություն վարձելու հետ կապված վճարներ:

3

Անհատները կարող են դժկամորեն հաճախել:

3

1

1 8


Փորձագետ, դիզայներ վարձելու, նյութերի տպագրման հետ կապված վճարներ:

3

Անհատները կարող են հետաքրքրված չլինել:

2

1

1 7

1.4. Գյուղատնտեսության և ԿՓՀ առնչվող հարցերի հետ կապված իրազեկության բարձրացմանն ուղղված հաղորդակցման գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):

Աշխատողների ժամանակը, Լրատվամիջոցների ծախսերը:

3


2

1

1 7

20

2.1. Ոռոգման համակարգերի և ջրամբարների կառուցում/վերակառուցում:

Աշխատողների ժամանակը, բյուջեի ծախսեր

5 Դոնորները կարող են ռեսուրսներ չտրամադրել, որակյալ փորձագետների պակաս:

4 Կարող է շրջակա միջավայրի դեգրադացիա առաջացնել ծրագրի ոչ պատշաճ իրականացմամբ:

4 Ընդօրինակման մոտեցում չի կարող լինել:

2 15



5 Դոնորները կարող են ռեսուրսներ չտրամադրել, որակյալ փորձագետների պակաս:

4 Ծրագրի ոչ պատշաճ իրականացման պատճառով կարող է շրջակա միջավայրի դեգրադացիա առաջացնել:


2 15


Փոխադրում, Դասընթացավարի վճար, Հաստատություն:

3


3

1

1 8


Փորձագետ, դիզայներ, տպագրում:

3


2

1

1 7

3.1. 3.1. Մի քանի փորձացուցադրական կառուցվածքային միջոցառումների իրականացում, օրինակ. • սողանք՝ կենսաինժեներական միջոցառումներ՝ լանջի


հակակարկտային ցանցերի տեղադրում, • ջրհեղեղ՝ ափապաշտպան միջոցառումներ,

ավելցուկային ջրերի ջրահեռացման համակարգերի

Աշխատողների ժամանակը, բյուջեի ծախսեր:

5 Դոնորները կարող են ծախսեր չհատկացնել, որակյալ փորձագետների պակաս:

4 Կարող է շրջակա միջավայրին ավելի շատ վնաս հասցնել ծրագրի ոչ պատշաճ իրականացմա


2 15

21

կառուցում հրդեհներ՝ հրդեհների կանխարգելմաննախագծեր, տեխնիկական վերազինում 2:

մբ:

3.2. ԱՌՆ հարցերի վերաբերյալ ուսուցիչների և դպրոցականների համար դասընթացների կազմակերպում:

Մասնակիցների փոխադրման, դասընթացավար վարձելու, հաստատություն վարձելու հետ կապպված վճարներ:

3


3

1

1 8



3


2

1

1 7

3.4. ԱՌՆ առնչվող հարցերի հետ կապված իրազեկության բարձրացմանն ուղղված գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):

Աշխատողների ժամանակը, Լրատվամիջոցների ծախսերը:

3


2 1 1 7




• ԿՓ ազդեցության նկատմամբ էկոհամակարգերի խոցելիության և կենսաբազմազանության


5 Դոնորները կարող են ռեսուրսներ չտրամադրել. որակյալ փորձագետների պակաս:

4 Շրջակա միջավայրի դեգրադացիան կարող է շարունակվել ծրագրի ոչ պատշաճ իրականացմամբ:

4 Ընդօրինակման մոտեցում չի կարող լինել

2 15

22

հարստության ու կարևորության գնահատման միջոցով նոր հատուկ պահպանվող տարածքների ստեղծման համար ծրագրերի մշակում` հաշվի առնելով նաև բարձր բնապահպանական արժեք ունեցող անտառների առկայությունը;








5 Դոնորները կարող են ռեսուրսներ չտրամադրել, անհատները կարող են դեմ լինել կիրառել նոր մեթոդներ:

4 Անօրինական անտառահատումները կարող են շարունակվել:

4 Ընդօրինակման մոտեցում չի կարող լինել

2 15

4.3. Անտառների կայուն կառավարման վերաբերյալ տեղական շահագրգիռ կողմերի համար դասընթացների կազմակերպում:

• ԿՓՀ ընդհանուր ռազմավարության շրջանակներում, անտառային կենսաբազմազանության և էկոհամակարգային ծառայությունների կայուն կառավարման, պահպանության և վերականգնման դերը` որպես տեղական համայնքների համար բազմաբնույթ սոցիալական, տնտեսական ու մշակութային оգուտների ապահովման միջո;


Մասնակիցների փոխադրման, դասընթացավար վարձելու, հաստատություն վարձելու հետ կապպված վճարներ:

3


3

1

1 8

Աղյուսակ 6. Կոնկրետ գործողության համար բացահայտված ծախսերը



4.4 Անտառների կայուն կառավարման վերաբերյալ տեղեկատվական նյութերի ( բրոշյուրներ, դասագրքեր, ձեռնարկներ) մշակում:


3


2

1

1 7

4.5. Անտառների կառավարմանն առնչվող հարցերի իրազեկության բարձրացանն ուղղված գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):

Աշխատողների ժամանակը, լրատվամիջոցների ծախս:

3 Անհատները կարող են հետաքրքրված չլինել:

2 1 1 7


Աշխատողների ժամանակը

3 Կառավարությունը չի կարող փոփոխություններ կատարել օրենսդրության մեջ:

3 1 Ժամանակատար

3 10

Եկամուտներ

Գործողություն Տնտեսական # Սոցիալական # Էկոլոգիական # Այլ # Ընդամենը


Մշակաբույսերի արտադրողականության աճով պայմանավորված տնտեսական

5

Սոցիալական պայմանների բարելավում:

5

Շրջակա միջավայրի դեգրադացիայի նվազում:

5

1 16

23

24



եկամուտների ավելացում:





1

Հանրային իրազեկության բարձրացում:

3

1

1 6


1 Հանրային իրազեկության բարձրացում

3

1

1 6

25

1.4. Գյուղատնտեսության և ԿՓՀ առնչվող հարցերի հետ կապված իրազեկության բարձրացմանն ուղղված հաղորդակցման գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):

1

Հանրային իրազեկության բարձրացում :

3

1

1 6


Եկամուտները կարող են աճել մշակաբույսերի արտադրողականության բարձրացման շնորհիվ:

5 Սոցիալական (առողջապահական) պայմանների բարելավում:

5 Ջրի կոնսերվացում

5 1 16


Եկամուտները կարող են աճել մշակաբույսերի արտադրողականության բարձրացման շնորհիվ:

5 Սոցիալական պայմանների բարելավում

5 Շրջակա միջավայրի դեգրադացիայի նվազում:

5 1 16


1

Հանրային իրազեկության բարձրացում

3

1

1 6


1


3

1

1 6

3.1. Մի քանի փորձացուցադրական կառուցվածքային միջոցառումների իրականացում, օրինակ. • սողանք՝ կենսաինժեներական միջոցառումներ՝ լանջի


հակակարկտային ցանցերի տեղադրում, • ջրհեղեղ՝ ափապաշտպան միջոցառումներ,

ավելցուկային ջրերի ջրահեռացման համակարգերի

Տնտեսական վնասների կրճատում:

5 Մահացու դեպքերի, վնասվածքների կրճատում:

5 Շրջակա միջավայրի դեգրադացիայի նվազում:

5 1 16

26

կառուցում • հրդեհներ՝ հրդեհների կանխարգելմաննախագծեր,

տեխնիկական վերազինում 2:


1

Հանրային իրազեկության բարձրացում:

3

1

1 6


1


3

1

1 6

3.4. ԱՌՆ առնչվող հարցերի հետ կապված հանրային իրազեկության բարձրացմանն ուղղված հաղորդակցման և տեսանելիության գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):

1


3 1 1 6






Անտառի տնտեսական օգուտների աճ:

5 Սոցիալական պայմանների բարելավում:

5 Անտառային տարածքների ընդլայնում:

5 1 16

27






Էլեկտրաէներգիայի սակագների իջեցում՝ այլըտրանքային էներգիայի աղբյուրների ներդրման շնորհիվ:

5 Սոցիալական պայմանների բարելավում:

5 Անօրինական անտառահատումների նվազում:

5 1 16

4.3. Անտառների կայուն կառավարման վերաբերյալ տեղական շահագրգիռ կողմերի համար դասընթացների կազմակերպում:




• փոփոխվող կլիմայական պայմաններում բարձրարժեք

1


3

1

1 6

Աղյուսակ 7. Կոնկրետ գործողության եկամուտների բացահայտման օրինակ

բնապահպանական նշանակության անտառների և անտառային կենսաբազմազանության պահպանության հիմունքները:


1


3

1

1 6


1 Հանրային իրազեկության բարձրացում

3 1 1 6


1 1 1 Բարելավված իրավական դաշտ:

5 8

7. Լոռում մարզում հարմարվողականությանն ուղղված գործողությունների առաջնահերթությունների որոշում և ռազմավարության մշակում Այն դեպքում, եթե տեղական ախատանքային խմբի անդամները բաց չեն թողնում 6-րդ քայլը և մշակում են 6-րդ և 7-րդ աղյուսակները, ապա հնարավոր է որոշել ԿՓՀ ուղղված գործողությունների առաջնահերթությունները՝ հիմք ընդունելով ծախսերի ու եկամտուների վերլուծության արդյունքները և ներկայացնել սույն բաժնում (տե՛ս 8-րդ աղյուսակի Ե/Ծ սյունակը): Ե/Ծ սյունակը ցույց է տալիս ծախսերի ու եկամուտների ընդհանուր միավորները, հետևաբար որքան մեծ է բաժնի արժեքը, այնքան մեծ է որոշված հարամարվողականությանն ուղղված գործողությունների արդյունավետությունը: 8-րդ աղյուսակի մնացած սյունակները ներկայացնում են 2014-2018թթ. ընկած ժամանակահատվածում գործողությունների իրականացման ռազմավարությունը և ներառում է. մինչև 2018թ. վերջ մարզում իրականացվելիք

28

29

գործողությունների քանակը (սուբյեկտների թիվը), յուրաքանչյուր գործողության մոտավոր ծախսը (միավոր դրույքաչափը) և գործողությունների համար նախատեսված ժամկետը (ժամկետ): Վերջին սյունակը գործողությունների մոտավոր ընդհանուր ծախսն է (մոտավոր հաշվարկված ծախսեր)՝ ներառյալ մարզում պետական կամ նմատատիպ ծրագրեր/գործողություններ իրականացնող դոնորների բյուջեում առկա ֆինանսավորումը (Առկա ֆինանսավորում) և հնարավոր գործընկերները (համապատասխան նախարարություններ, գիտական հաստատություններ, միջազգային կամ տեղական ՀԿ-ներ և այլն), որոնք կարող են աջակցել առաջարկվող ԿՓՀ ուղղված գործողություններին (հնարավոր գործընկերներ) մինչև 2018թ.:

Գործողություն Ե/ Ծ Միավորների քանակը

Միավոր դրույքաչափ

Ժամկետ Մոտավոր հաշվարկված

Ծախսերը (ՀՀ դրամով)

Առկա ֆինանսա վորումը

Հնարավոր գործընկերները

1.1. Տարբեր գյուղատնտեսական փորձացուցադրական ծրագրերի իրականացում՝ ցույց տալով կայուն գյուղատնտեսական փորձեր (օրինակ՝ մշակաբույսերի մշակում կենսաբանական պայքարի միջոցներով, ցանքաշրջանառություն, վերմիկոմպոստացում, ցանքածածկի (mulching) տեխնոլոգիա և այլն):



1.07 25 4,000,000 5 փորձնական ծրագրեր՝ յուրաքանչյուր տարվա համար (2014-2018թթ.),. Յուրաքանչյուրի տևողությունը 10 ամիս:

100,000,000 Հստակեցվածչէ, ըստ անհրաժեշտության ունի ճշգրտման կարիք

Պետական և տեղական իշխանություններ, ՀԿ-ներ, միջազգային դոնորներ:

Վորլդ Վիժն Հայաստան, Գյուղատնտեսության Աջակցության Մարզային Կենտրոն (ԳԱՄԿ). Համաշխարհային Բանկ (ՀԲ),

ՄԱԿ-ի Հայաստանյան զարգացման գրասենյակ (ՄԱԶԳ),

Հայ- Շվեյցարական <<ԿԱԶԱ>> հիմնադրամ, Ֆրանսիայի MRE կազմակերպություն

30





0.75 20 500,000 4 դասընթաց՝ յուրաքանչյուր տարվա համար (2014-2018թթ.):


Ազգային և տարածաշրջանային կրթական հաստատություններ, խորհրդատվական ծառայություններ, ՀԿ-ներ:

ԳԱՄԿ, ՀԲ, Ֆրանսիայի MRE կազմակերպություն


0.86 5 5,000,000 1 կրթական նյութ՝ յուրաքանչյուր տարվա համար (2014-2018թթ.):


Ազգային և տարածաշրջանային կրթական հաստատություններ, խորհրդատվական ծառայություններ, ՀԿ-ներ: ԳԱՄԿ; ՀԲ

31

1.4. Գյուղատնտեսության և ԿՓՀ առնչվող հարցերի հետ կապված իրազեկության բարձրացմանն ուղղված հաղորդակցման և տեսանելիության գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):

0.86 5 2,000,000 1 գործունեություն/առաջադրանք յուրաքանչյուր տարվա համար (2014-2018թթ.):

10,000,000 Հստակեցվածչէ, ըստանհրաժեշտության ունիճշգրտման կարիք

Ազգային և տարածաշրջանային կրթական հաստատություններ, խորհրդատվական ծառայություններ, ՀԿ-ներ, ազգային և տեղական լրատվամիջոցների ալիքներ:


1.07 25 12,000,000 5 փորձնական ծրագրեր՝ յուրաքանչյուր տարվա համար (2014-2018թթ.),. Յուրաքանչյուրի տևողությունը 1 տարի:



ՀԲ





Վորլդ Վիժն Հայաստան,

ԳԱՄԿ, ՀԲ, ՄԱԶԳ, KFW բանկ





ԳԱՄԿ


0.86 5 5,000,000 1 կրթական նյութ՝ յուրաքանչյուր տարվա համար

25,000,000 Հստակեցվածչէ, ըստ անհրաժեշտության ունի

Ազգային և տարածաշրջանային կրթական հաստատություններ,

32

(2014-2018թթ.): ճշգրտման կարիք

խորհրդատվական ծառայություններ, ՀԿ-ներ:

ԳԱՄԿ

3.1. Մի քանի փորձացուցադրական կառուցվածքային միջոցառումների իրականացում, օրինակ. • սողանք՝ կենսաինժեներական միջոցառումներ՝

լանջի հատվածը կայունացնելու համար, ցեխի հոսքեր.

• Սելավատարների/հեղեղատարների կառուցում,

• կարկուտ՝ հակակարկտային կայանների տեղադրում, հակակարկտային ցանցերի տեղադրում,

• ջրհեղեղ՝ ափապաշտպան միջոցառումներ, ավելցուկային ջրերի ջրահեռացման համակարգերի կառուցում

• հրդեհներ՝ հրդեհների կանխարգելմաննախագծեր, տեխնիկական վերազինում 2:




Վորլդ Վիժն Հայաստան, ԳԱՄԿ, ՀԲ; ՄԱԶԳ, Ավստրիական և Հայկական Կարմիր խաչի

ընկերություններ



10,000,000 1,000,000 (CENN, Մերսի Քորփս)

Ազգային և տարածաշրջանային կրթական հաստատություններ, խորհրդատվական ծառայություններ, ՀԿ-ներ

ԳԱՄԿ, ՄԱԶԳ


0.86 5 5,000,000 1 կրթական նյութ՝ յուրաքանչյուր տարվա համար (2014-2018թթ.)

25,000,000 3,000,000 (CENN, Մերսի Քորփս)

Ազգային և տարածաշրջանային կրթական հաստատություններ, խորհրդատվական ծառայություններ, ՀԿ-ներ

33

3.4. ԱՌՆ առնչվող հարցերի հետ կապված հանրային իրազեկության բարձրացմանն ուղղված հաղորդակցման և տեսանելիության գործողություններ ԶԼՄ-ների միջոցով (հեռուստատեսային, ռադիո ռեպորտաժներ և հասարակական գովազդ, հանդիպումներ և այլն):










• Մարդու տնտեսական գործունեության արդյունքում խախտված, ֆրագմենտավորված անտառային տարածքների վերականգնում` տեղամասերում կենսաբազմազանության տեսակային կազմի և արեալների

1.07 25 6,000,000 5 փորձնական ծրագրեր յուրաքանչյուր տարի (2014-2018թթ.)՝ յուրաքանչյուրը 1 տաիրի տևողությամբ:



ԳԱՄԿ, ՀԲ, ՄԱԶԳ, WWF բնության համաշխարհային հիմնադրամ Էյ-Թի-ՓԻ բարեգործական հիմնադրամ

34

պահպանմամբ՝ խառը «բնական» անտառներ ստեղծելու նպատակով;


4.2. Այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների զարգացում, փորձացուցադրական ծրագրերի իրականացում (օրինակ՝ արևային վահանակներ, էներգաարդյունավետ վառարաններ և այլն:) • Խոշոր եղջերավոր անասուններ և խոզեր

բազմացնող, ինչպես նաև թռչնաբուծական տնտեսություններում բիոգազի ստցման հնարավորությունների բացահայտում` որպես այլընտրանքային էներգիայի աղբյուր;



Պետական և տեղական իշխանություններ, ՀԿ-ներ, միջազգային դոնորներ

ՀԲ, ՄԱԶԳ, WWF բնության համաշխարհային հիմնադրամ Էյ-Թի-ՓԻ բարեգործական հիմնադրամ

4.3. Անտառների կայուն կառավարման վերաբերյալ տեղական շահագրգիռ կողմերի համար դասընթացների կազմակերպում: Անտառների և բնության հատուկ պահպանվող տարածքների կառավարման պլանների մշակման և իրագործման պատասխանատու աշխատակազմի համար կլիմայական ռիսկերի կառավարման թեմաներով դասընթացների կազմակերպում, որոնք հիմնված են լինելու ոլորտում առկա լավագույն միջազգային փորձի վրա;







ՀԲ, ՄԱԶԳ, WWF բնության համաշխարհային հիմնադրամ Էյ-Թի-ՓԻ բարեգործական հիմնադրամ

35



0.86 5 5,000,000 1 կրթական նյութ՝ յուրաքանչյուր տարվա համար (2014-2018թթ.):



ՄԱԶԳ WWF բնության համաշխարհային հիմնադրամ Էյ-Թի-ՓԻ բարեգործական հիմնադրամ





WWF բնության համաշխարհային հիմնադրամ Էյ-Թի-ՓԻ բարեգործական հիմնադրամ

4.6. Անտառների կայուն կառավարման վերաբերյալ առկա օրենքներում փոփոխությունների առաջարկում (հանրային քննարկումների, սոց.հարցումների կազմակերպում):

0.80 1 3,000,000 2014-2018թթ. 3,000,000 Հստակեցվածչէ, ըստ անհրաժեշտո

Կառավարություն, Ազգային ժողով, խորհրդատվական

36

Անտառի ազգային ծրագրով նախատեսված ԿՓ հետ առընչվող գործողությունների կատարման գնահատում և խթանում`Լոռու մարզի կտրվածքով:

ւթյան ունի ճշգրտման կարիք

ծառայություներ, ՀԿ-ներ:

Ընդամենը՝ 1,331,000,000 ՀՀ դրամ

Աղյուսակ 8. Առաջնահերթությունների որոշում և ռազմավարության մշակում

Ամփոփում Սույն հաշվետվությունում ներկայացված Կլիմայի փոփոխության հարմարվողականությանն (ԿՓՀ) և Աղետների ռիսկերի նվազնմանն (ԱՌՆ) ուղղված ծրագիրը մշակվել է «Հարավային Կովկասում Կլիմայի փոփոխությանը հարմարվելու և կենսաբազմազանությունը պահպանելու համար անհրաժեշտ տեղական հնարավորությունների և տարածաշրջանային համագործակցության զարգացում» ծրագրի շրջանակում, որը ֆինանսավորվում է Եվրամիության կողմից և իրականացվում է Կովկասի բնապահպանական հասարակական կազմակերպությունների ցանցի (CENN) և Մերսի Քորփս միջազգային հասարակական կազմակերպության կողմից: Հարմարվողականությանն ուղղված ծրագիրը հիմնականում մշակվել է Լոռու մարզի տեղական աշխատանքային խմբի կողմից (որը ստեղծվել է ծրագրի շրջանակներում) կլոր սեղան քննարկման ժամանակ, որին աջակցում էին ծրագրի համակարգողները: Նախքան վերջնական հաստատումը Լոռու մարզի ԿՓՀ ուղղված ծրագիրը վերանայվել է, և հետադարձ կապը տրամադրվել է համապատասխան փորձագետների, ղեկավար կոմիտեի անդամների և ազգային աշխատանքային խմբի անդամների կողմից: Սույն ծրագիրն ի լրումն համապատասխան տեղական շահագրգիռ կողմերի գիտելիքների, հիմնված է «ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված գործողությունների պլանավորման համար օգտագործված նյութեր» բաժնում թվարկված նյութերի վրա: Ծրագիրը կազմվել է «Կլիմայի փոփոխության հարմարվելուն ուղղված պլանավորում. Ուղեցույց՝ Հարավային Կովկասում տարածաշրջանային որոշում կայացնողների համար» փաստաթղթի հիման վրա, որը մշակվել է Մերսի Քորփս կազմակերպության կլիմայի փոփոխության հարցերով մասնագետի կողմից սույն Ծրագրի շրջանակներում՝ միջազգային և ժամանակակից մեթոդաբանություններին և չափանիշներին համապատասխան:

Պլանավորման ընթացքում չորս հիմնական ուղղություններ են ընտրվել գործողությունները դասակարգելու և առաջնահերթություններն ընտրելու տեսանկյունից: Ստորև ներկայացված է այդ բաժանումը.

1. Գյուղատնտեսական հողատարածքներ, Կայուն Գյուղատնտեսություն 2. Ջրային ռեսուրսներ և Ենթակառուցվածքներ՝ ոռոգման համակարգ/ ջրի ֆիլտրման կայաններ 3. Ենթակառուցվածքներ, Աղետների ռիսկների նվազեցում 4. Անտառային էկոհամակարգ

Վերը նշվածներից յուրաքանչյուրն իր հերթին ընդգրկում է 4-6 գործողությունների բլոկ, որոնցից ա)արդի տեխնոլոգիաների և/կամ ամենաարդյունավետ եղանակների փորձացուցադրական նախագծերը, բ)ուսուցումներն, գ)ուսումական նյութերի պատրաստումն և դ)իրազեկության բարձրացումը կազմում են հիմնաքարերը: Պլանաորման մեջ նշված են որոշակի օրինակներ, որոնք հատկանշական են Լոռու մարզին, բայց դրանցով իհարկե չեն սահմանափակվում այն լայն հնարավորությունները, որոնք կոնկրետ տարածքում և, կոնկրետ ժամանակի ընթացքում կարող են ի հայտ գալ: Դրանք կարող են իրականացման առարկա լինել այնքանով, որքանով որ համահունչ են ԿՓՀ պլանի տրամաբանությանը: ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված ծրագիրը ներկայացնում է տեղական համայնքների և տեղական շահագրգիռ կողմերի կարիքները և կառուցողական լուծումներ տրամադրում է տեղական և պետական իշխանությունների համար: Ծրագրով նախատեսված հետագա հրապարակայնությունը և ցանցային իրադարձությունները պետք է որպես հիմք օգտագործվեն լոբբինգի համար, որպեսզի ԿՓՀ/ԱՌՆ ուղղված գործողությունների ծրագիրը ազգային և տեղական մակարդակներում պետական որոշում կայացնելու համար ընդունվի և ինտեգրվի:

37

38

Հավելված 1 Կենսաբազմազանության պահպանմանն ու կլիմայի փոփոխությանը էկոհամակարգերի հարմարվողականության բարելավմանն

ուղղված գործողությունների ծրագիր

Գործողություններ Նպատակը Միջոցառումները Մեկնաբանություններ

1. Էկոհամակարգերի և կենսաբազմազանության վրա կլիմայի փոփոխության (ԿՓ) ազդեցության գնահատում

Լոռու մարզում կլիմայի փոփոխության սցենարների ճշգրտման միջոցով կենսաբազմազանության և էկոհամակարգային ծառայությունների վրա ԿՓ ազդեցության և հետագայում սպասվող ռիսկերի բացահայտում:

1.1.Կենսաբազմազանության վրա ԿՓ ազդեցության և խոցելիության գնահատման համապատասխան գործիքների, տեխնոլոգիաների և առաջատար փորձի ուսումնասիրություն

1.2. ԿՓ պայմաններում կենսաբազմազանության սպառնալիքների նվազեցմանն ուղղված թեմատիկ հետազոտությունների շրջանակների որոշում և դրանց իրականացման հնարավորությունների բացահայտում

1.3.Կենսաբազմազանության հարմարվողականության բարձրացմանը միտված գործողությունների համար անհրաժեշտ ծախսերի, պոտենցիալ օգուտների և հետևանքների գնահատում,

1.4. ԿՓ ազդեցության պատճառով խախտված էկոհամակարգերի վերականգնմանն ուղղված գիտականորեն հիմնավորված գործողությունների որոշում` համապատասխան ռազմավարություններում և ծրագրերում դրանց ներգրավման նպատակով,

1.5.ԿՓ պայմաններում ադապտացիոն գործողությունների կիրառման շնորհիվ էկոհամակարգային բնականոն ծառայությունների պահպանման սոցիալական, տնտեսական և մշակութային օգուտների վերլուծություն:

Լոռու մարզում դեռևս չի իրականացվել խոցելի էկոհամակարգերի վրա ԿՓ ազդեցության գնահատման համալիր հետազոտում, որը հնարավորություն կտա պարզելու ԿՓ ազդեցությունը բուսական և կենդանական աշխարհի վրա, ինչպես նաև ՝ ֆիզիկական երևույթների և ջերմաստիճանի, տեղումների և վտանգավոր կլիմայական դրսևորումների հաճախացման պատճառով հնարավոր կենսաբանական փոփոխությունները տեսակային և էկոհամակարգային մակարդակով:

2. Էկոհամակարգերի և կենսաբազմազանության վրա ԿՓ ազդեցության նվազեցում

Օգտագործելով Գործուղություն 1-ի արդյունքները և խոցելիության ու հետևանքների գնահատման մեթոդաբանությունը, ստեղծել ԿՓ ազդեցության նկատմամբ մարզի

2.1. Անտառային և արոտավայրային ռեսուրսների համալիր կառավարման բարելավում, այդ թվում`

2.1.1. էկոլոգալանդշաֆտային հենքի վրա հիմնված, անտառների կառավարման պլանավորման համար

Տեսակների հարմարվողականության ունակությունները և էկոհամակարգերի դիմադրողականությունը

39


առավել խոցելի տեղական համայնքների համար բնակության օպտիմալ պայմաններ` կենսաբազմազանության և էկոսերվիսների պահպանման և վերականգնման միջոցով:

մեթոդաբանության կատարելագործում, բարձրարժեք բնապահ-պանական նշանակության անտառների և անտառային կենսաբազմազանության կառավարման հիմունքների մշակում,

2.1.2. անտառկառավարման պլանների մշակման ընթացքում կիրառվող անտառգնահատման մեթոդիկայի կատարելագործում` անտառային էկոհամակարգերի խոցելիության և հարմարվողականության գնահատման ցուցանիշների ներգրավմամբ,

2.1.3. առկա անտառկառավարման պլանների վերանայում` հաշվի առնելով ԿՓ ազդեցության ռիսկերը,

2.1.4. մարզի արոտավայրերի ժամանակակից վիճակի գնահատում, առավել խախտված արոտավայրային էկոհամակարգերի համար կառավարման պլանների մշակում՝ հաշվի առնելով ԿՓ ազդեցության ռիսկերը,

2.1.5. անտառների և ԲՀՊՏ-ների կառավարման պլանների մշակման և իրագործման պատասխանատու աշխատակազմի համար կլիմայական ռիսկերի կառավարման թեմաներով դասընթացների կազմակերպում, որոնք հիմնված են լինելու ոլորտում առկա լավագույն միջազգային փորձի վրա:

2.2. ԲՀՊՏ –ների համակարգի ամրապնդում և ընդլայնում, այդ թվում՝

2.2.1. ԿՓ ազդեցության նկատմամբ էկոհամակարգերի խոցելիության և կենսաբազմազանության հարստության ու կարևորության գնահատման միջոցով նոր հատուկ պահպանվող տարածքների ստեղծում` հաշվի առնելով նաև բարձր բնապահպանական արժեք ունեցող անտառների առկայությունը,

2.2.2. առկա ԲՀՊՏ-երի կառավարման բարելավում. արգելավայրերի գոտիավորման վերանայում, արգելավայրերի կառավարման պլանների և բնության

բարձրացնելու համար անհրաժեշտ պայման է նվազեցնել կենսաբազմազանության և Էկոհամակարգերի վրա ոչ կլիմայական ծանրաբեռն-վածությունները, ինչպիսին են` շրջակա միջավայրի աղտոտում, ռեսուրսների գերշահագործում, տեսակների ապրելավայրերի կորուստ և ինվազիվ տեսակների ազդեցություն: Նման ծանրաբեռվածությունների դեմ պայքարը դեռևս չի ընկալվում որպես ԿՓ ազդեցության դիմակայելու արդյունավետ միջոց, որի պատճառով համապատասխան ոլորտային ծրագրերում /անտառային և ջրային տնտեսություն, գյուղատնտեսություն, առողջապահություն և այլն/ չեն արծածվում ԿՓ, ջերմոցային գազերի արտանետման, ածխածնի կլանման և կուտակման հարցերը: Մասնավորապես անտառշինական նախագծերի մշակման դեպքում անտառային պաշարների գնահատումը պետք է հաշվի առնի կլիմայի փոփոխության արդյունքում կանխատեսվող ազդեցություները և նախանշի այն սահմանային արժեքները, որոնց դեպքում անտառային էկոհամակարգը, դրանով պայմանավորված տնտեսական և սոցիալական ոլորտները կարող են

40


հուշարձանների անձնագրերի մշակում՝ հաշվի առնելով ԿՓ սցենարները

2.2.3. կենդանիների միգրացիայի համար էկոլոգիական միջանցքների ստեղծում, մարզի էկոլոգիական ցանցի նախագծի մշակում:

2.3. Կենսաբազմազանության և էկոհամակարգերի կայուն կառավարման գործողություններին աջակցում` մոնիթորինգի և գնահատման համակարգի ստեղծման և/կամ կատարելագործման միջոցով, այդ թվում

2.3.1. անտառային /ԲՀՊՏ համակարգում և դրանից դուրս/, տափաստանային և մարգագետնային կենսաբազմազանության հատկապես խոցելի և զգայուն, ինչպես նաև ԿՓ ինդիկատոր հանդիսացող տեսակների նկատմամբ մոնիթորինգի իրականացում,

2.3.2. մոնիթորինգի համակարգի տեխնիկական հզորությունների ամրապնդում, անձնակազմի վերապատրաստում:

2.4. Դեգրադացված անտառային, արոտավայրային ու գերխոնավ էկոհամակարգերի և դրանց ֆունկցիաների վերականգնում

2.4.1. մարդու տնտեսական գործունեության արդյունքում խախտված, ֆրագմենտավորված անտարային տարածքների վերականգնում` տեղամասերում կենսաբազմազանության տեսակային կազմի և արեալների պահպանմամբ՝ խառը «բնական» անտառներ ստեղծելու նպատակով.

2.4.2 անտառպաթոլոգիական ուսումնասիրությունների իրականացում, վնասատուներով վարակված անտառային տարածքների սահմանազատում ու քարտեզագրում, ավիացիայի միջոցով անտառների մշակում` օգտագործելով

հավասարակշռված կառավարվել և գոյատևել:

41


հնարավորության դեպքում այլընտրանքային կենսաբանական միջոցներ` թունաքիմիկատների բացասական հետևանքներից խուսափելու նպատակով ,

2.4.3. արոտավայրերի օգտագործման օրենսդրական դաշտի կատարելագործում, նորմերի և եղանակների կիրառման ապահովում,

2.4.4. արոտավայրային էկոհամակարգերի ֆունկցիաները վերականգնելու և պահպանելու նպատակով կենսաբազմազանության որոշ խմբերի վրա ԿՓ ազդեցության խորացված ուսումնասիրություն, հատկապես հողային անողնաշար կենդանիների և փոշոտող միջատների:

2.4.5. ջրային էկոհամակարգերում Փոքր հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման և շահագործման նորմերի պահպանում, հատկապես էկոթողքերի սահմանված ծավալների ապահովման առումով

2.4.6. ջրային էկոհամակարգերի աղտոտվածության նվազեցում` ջրացամաքային կենսաբազմազանության հարմարվողականության հատկությունների վերականգնման համար

3. Կլիմայի ակնկալվող փոփոխություններին դիմադրելու առումով կենսաբազմազանության կարևոր դերի և նշանակության ընկալման ապահովում

ԿՓ համատեքստում կենսաբազմազանության պահպանության և բնական պաշարների օգտագործման վերաբերյալ կենտրոնական, մարզային և տեղական մարմինների, որոշումներ ընդունողների, հանրության լայն շրջանակների տեղեկատվության բարձրացում, ադեքվատ քաղաքականության և ռազմավարության մշակման և իրականացման ապահովում:

3.1 ԿՓ նկատմամբ հարմարվողականության ընդհանուր ռազմավարության շրջանակներում, կենսաբազմազանության և էկոհամակարգային ծառայությունների կայուն կառավարման, պահպանության և վերականգնման դերի ամրագրում, որը ապահովում է բազմաբնույթ սոցիալական, տնտեսական ու մշակութային оգուտներ տեղական համայնքների համար,

3.2. էկոհամակարգային հիմքի վրա հարմարվողականության մոտեցումների ընդգրկումը համապատասխան պլաններում ու ռազմավարություններում, այդ թվում անտառշինական նախագծերում, անապատացման դեմ պայքարի գործողությունների ազգային պլաններում, կենսաբազմազանության պահպանության գործողությունների պլաններում և ազգային

Հայտնի է, որ ինչպես ՀՀ-ում, այդպես էլ Լոռու մարզում դեռևս ձևավորված չի համափարփակ քաղաքականություն և ռազմավարություն ԿՓ ազդեցությանը դիմադրելու ուղղությամբ, չկա կոնկրետ փորձ էկոհամակարգերի հարմարվողականության բարձրացման միջոցառումների կազմակերպման բնագավառում: Այդ նպատակով կատարելագործված քաղաքականության, տարածաշրջանային ծրագրերի և գործունեությունների միջոցով անհրաժեշտ է բարելավել

42


ռազմավարություններում, կայուն զարգացման, տարերային աղետների ռիսկի նվազեցման և հողօգտագործման կառավարման ռազմավարություններում,

3.3. տնտեսական գործունեության պլանավորման և ներդրման ընթացքում էկոհամակարգային հիմքի վրա հարմարվողականության տարբեր մոտեցումների ուսումնասիրում` էկոհամակարգերի կառավարման և նրանց կողմից մատուցվող ծառայությունների գնահատման նպատակով,

3.4.Կենսաբազմազանության պահպանության և կայուն օգտագործման դերի բարձրացման նպատակով իրազեկության և տեղեկատվությոն տարածման ռազմավարությունների մշակում և ներուժի ստեղծում, որպես կլիմայի փոփոխության հակազդող հարմարվողականության և դրա հետևանքների մեղմացման մեխանիզմ:

տեսակներին և էկոհամակարգերի ի վերուստ տրված հարմարվողականության հատկությունները և նվազեցնել ԿՓ նկատմամբ խոցելիությունը էլ ավելի խորացնող մարդածին ճնշումները: Քանի որ կլիմայի փոփոխությամբ պայմանավորված ռիսկերը հաշվի չեն առնվում տարբեր էկոհամակարգերի (անտառային, ջրային, լեռնային) կառավարման գործողությունների ծրագրեր մշակելիս, առաջնային է դառնում այդպես հարմարեցնել համապատասխան ոլորտների քաղաքականությունները, որպեսզի նվազագույնի հասցվեն շահագրգիռ կողմերի վրա սոցիալ-տնտեսական բացասական ազդեցությունները:

4. Կնսաբազմազանության և էկոհամակարգերի վրա կլիմայի փոփոխության հետևանքների մեղմացում

Բնական անտառների, մարգագետնատափաստանային և ջրաճահճային հանդակների պահպանություն, կայուն կառավարում ու դրանց վերականգնում` կենսաբազմազանության որակական և քանակական ցուցանիշների բարելավման, ածխածնի ծավալների կլանման բարձրացման և արտանետումների պոտենցիալ նվազեցման նպատակով:

4.1. Անտառային էկոհամակարգերի կառավարման, անտառպատման և անտառվերականգնման ժամանակակից պրակտիկաների և տեխնոլոգիաների ներդնում, այդ թվում`

4.1.1. անտառպատման նպատակով կենսաբազմազանության կամ էկոհամակագերի տեսակետից մեծ արժեք չներկայացնող հողատարածքների օգտագործում,

4.1.2. ինվազիվ տեսակների ինտրոդուկցիայի կանխարգելում, տեղական և ակլիմատիզացված ծառատեսակների տնկում,

4.1.3. լանդշաֆտների այն տարածքների անտառպատում, որոնք կապ են հաստատում անտառածածկ այլ տարածքների միջև (անտառապատ տարածքների փոխկապակցվածության ապահովում)` ընդլայնելով մատուցվող էկոհամակարգային ծառայությունները

4.1.4. բնական առաջնային ու երկրորդական անտառների

Համաձայն էկոհամակարգերի և կենսաբազմազանության պահպանության ժամանակակից մոտեցումների, անտառների և այլ էկոհամակարգերի կառավարումը պետք է իրականացնել օգտագործելով ԿՓ-ների ազդեցություններին դիմակայելու դրանց բնական ներուժը և որդեգրելով այնպիսի քաղաքական գիծ և գործելաոճ, որոնք ուղղակիորեն օժանդակում են էկոհամակարգերին բնորոշ տեսակների կենսապայմանների լավացմանը: Օրինակ՝ բնության հատուկ պահպանվող և դրանց

43


պահպանության ապահովում` բացառելով այնտեղ անտառվերականգնման լայնածավալ հատումները,

4.1.5. գյուղատնտեսական անտառապաշտպան շերտերի ստեղծում

4.1.6 անտառտնկարքների կառուցվածքային (տարածական և տարիքային) բազմազանության ապահովում

4.2 Անտառպատման և անտառվերականգնման համար առաջնային տեղամասերի որոշում և անտառշինական սխեմաների կազմում` հաշվի առնելով անտառտնկման աշխատանքների համար գերակայություն ունեցող հետևյալ տարածքները. ջրային օբյեկտի շրջակայքում ջրապաշպանական գոտի, գերհասուն ծառերով և սերմնային վերարտադրությամբ տեղամասեր, հարուստ, էնդեմիկ և Կարմիր գրքում գրանցված կենսաբազմազանությամբ տարածքներ, էկոլոգիական միջանցքներ, գետահովտային անտառներ, թեք լանջերի վրա անտառային կղզյակներ, ճահճատարածքներին հարող տեղամասեր:

4.3. Գյուղատնտեսության համակարգում մի շարք միջոցառումների գնահատում, իրականացում և մոնիթորինգ, որոնք կարող են բերել ածխածնի գոյություն ունեցող պաշարների պահպանությանն ու ավելացմանը, ինչպես նաև ագրոկենսաբազմազանության պահպանությանը

հարակից տարածքներում անտառային էկոհամակարգերի բնական դիմադրողականության բարձրացմանն ուղղված. կառավարման շրջանակներում անհրաժեշտ է հատուկ ուշադրություն դարձնել կենսաբազմազանության մոնիթորինգին, այդ թվում հատկապես խոցելի և զգայուն տեսակների նկատմամբ, քանի որ տեսակների այս խմբերը ծառայում են որպես անտառային էկոհամակարգերի կայունությունը և ամբողջությունը ապահովող հիմնասյուն:

w3.cenn.orgw3.cenn.org/cenn_projects/mc_cca/local drr-cca plans/armenia/mc _ce…w3.cenn.org

Documents