wat is kunst? visuele cultuur?

InleidingWAT IS KUNST? VISUELE CULTUUR?

Prof. dr. Koenraad Jonckheere

Kazimir Malevich, Zwart vierkant, 1915, doek, 53.5 x 53.5 cm,Sint-Petersburg, Hermitage

Malevich' Tekenles, 1925

Kazimir Malevich, Zwart vierkant, 1915, doek, 53.5 x 53.5 cm,Sint-Petersburg, Hermitage

Peter Paul Rubens, Media Deus omnia campo, tekening In: Album Amicorum Philips van ValckenisseBrussel, Koninklijke Bibliotheek van België Albert I

Rembrandt, Zelfportret, 1661, doek, 114 x 94 cm,Londen, English Heritage, Kenwood House

Hans Collaert naar Johannes Stradanus en uitgegeven door Ph. Galle (Antwerpen), Sculptura in Aes, ca. 1600, gravure, ca. 200 x 270 mm

Marcantonio Raimondi naar Rafaël:Parisoordeelca. 1515-1516, gravure

Willem Key, Parisoordeel, ca. 1550, Paneel, 96 x 129 cm, privécollectie

Frans Floris de Vriendt, Parisoordeel, ca. 1548-1550, Paneel, 120 x 160 cm, Kassel, Museumslandschaft Hesse

Edouard Manet, Dejeuner sur l'herbe, 1863, Doek, 208 x 265.5 cm, Parijs, Musée d' Orsay

Louis Jacques Mandé Daguerre, L’Atelier de l'artiste, 1837, Société française de Photographie

David Hockney; Place Furstenberg, Paris, August 7,8,9, 1985 #1, 1985, fotocollage, 88.9 x 80 cm, Verzameling van de kunstenaar

Willem Key, Zelfportret?,Paneel, Berlijn, Gemäldegalerie

P.P. Rubens naar Willem KeyPaneel, München, Alte Pinakothek


• Ambacht• ...

Kazimir Malevich, Zwart vierkant, 1915,Doek, 53.5 x 53.5 cm, Sint-Petersburg, Hermitage

Jan van Goyen, Landschap met wagen, 1646, paneel, 34 x 47 cm, Parijs, Musée du Louvre

Antoine Watteau, L'Enseigne de Gersaint, 1720, Doek, 163 cm × 308 cm, Berlijn, Schloss Charlottenburg

Damien Hirst, Zebra op sterk water n.a.v. One Artist Auction, September 2008 (Sotheby's)

Andy Warhol, The Factory

Maastricht, The European Fine Arts Fair (TEFAF)


• Ambacht• Economie• ...


Kazimir Malevich,From Cubism and Futurism to Suprematism: The New Realism in Painting, 1916

Albrecht Dürer, illustratie uit: Vier Bücher von Menschlicher Proportion, 1528

Albrecht Dürer,Illustratie uit: Underweysung der Messung mit dem Zirckel und Richtscheyt, 1522

Romeinse kopie naar Polykleitos van SikyonDoryphoros (Speerdrager), marmer, 212 cm, Napels, Museo Archaeologico

Michiel Coxcie (?), De Grot van Plato, ca. 1530-1540, paneel, Douai, Musée de la Chartreuse

Gerard Dou, De Poulier, ca. 1670,Paneel, 58 x 46 cm, Londen, The National Gallery

Philips Angel, Lof der Schilderkunst (titelpagina), 1642,Leiden


• Ambacht• Economie• Theorie en Canonvorming• ...

Ferdinand de Saussure, 'Vader van de Linguistiek' (taal als systeem)

Jan Fabre, Totem, 2004, Leuven

Anoniem (omgeving Piero della Francesca), Ideale stad, ca. 1450, paneel, 59.7 x 200.6 cm, Urbino, Palazzo Ducale

Thomas More, De Optimo Reipublicae Statu deque Nova Insula Utopia, 1516, Leuven

Urban Plan Abu Dhabi 2030, Perkinswill.com

Rembrandt, Anatomische les van dr. Tulp, 1632, Doek, 216.5 cm × 169.5 cm, Den Haag, Mauritshuis

Gerard de Lairesse, Achiles tussen de dochters van Lycomedes, ca. 1685, doek, 138 × 190 cm, Den Haag, Mauritshuis


• Ambacht• Economie• Theorie • Paragone ...

El Lissitzky, Beat the Whites with the Red Wedge, 1919, lithografie


Gerard Loyet, Reliekhouder van Karel de Stoute, 1471,Goud en email, 53 x 17.5 x 34 cm, Luik, Cathédrale St. Paul

Jan Davidsz De Heem,Heilige Communie in een fruitkrans, 1648, doek, 138 x 125.5 cm, Wenen, Kunsthistorisches Museum

Jacques-Louis David, De Dood van Marat, 1793,Doek, 162 cm × 128 cm, Brussel, KMSKB

Michelangelo, Pieta, 1499,Marmer, 174 × 195 cm,Rome, Sint-Pieterbasiliek

Luc Tuymans, Mwana Kitoko-serie (Mooie Blanke Man), 2000-2001, Doek, 81 x 35 cm, Gent, S.M.A.K.

‘If the people were given a free vote, who would be so depraved as to hesitate about choosing Seneca over Nero?’ (Juvenalis, Satire, VIII.211–212)

“Were these examples we cited never so wretched, never / So shameful, are there not worse examples still to come?” (Juvanal, Satire VIII)


• Ambacht• Economie• Theorie • Paragone• Politiek en Religie• ...

Anoniem, Russisch Icoon


Michelangelo, Laatste Oordeel(details), 1537-41,Rome (Vaticaan),Sixtijnse Kapel

Iconoclasme, Utrecht

Damnatio Memoriae van Publius Septimius Geta(medekeizer Septimius Severus, 209-211),Berlijn, Staatliche Museen

Caravaggio, St.-Mattheus, doek, 1602, Rome, San Luigi dei Francesi - Contarellikapel

Caravaggio, 1e St.-Mattheus, 1600, doek, vernield in WOII

Edouard Manet, Déjeuner sur l'herbe, 1863,Doek, 208 x 265.5 cm, Parijs, Musée d'Orsay

Pablo Picasso,Demoiselles d'Avignon, 1907, Doek, 243.9 x 233.7 cm,New York, MoMa

P.P. Rubens, Kruisafname, 1611-1614, paneel, Antwerpen, O.-L.-V. Kathedraal Gerard Dou,De kwakzalver, 1653, paneel, Wenen, Kunsthistorisches Museum

P.P. Rubens, Kruisafname, 1611-1614, paneel, Antwerpen, O.-L.-V. Kathedraal

Robert Rauschenberg, Erased de Kooning Drawing, 1953, Papier, San Francisco, Museum of Modern Art


• Ambacht• Economie• Theorie• Paragone• Politiek & Religie• Decorum ...


Piero della Francesca,Geseling van Christus, ca. 1469, paneel, 58.4 x 81.5 cm, Urbino, Galleria Nazionale delle Marche

David Beckham in Armani reclame, 2008 Anoniem Hellenistisch, Torso Belvedère,1e eeuw v.C., marmer, 159 cm, Rome, Vaticaanse Musea

Titiaan, De Zondeval, 1570,Doek, 240 cm x 186 cm,Madrid, Museo del Prado

P.P. Rubens naar Titiaan, De Zondeval, Doek, 237 x 184 cm,Madrid, Museo del Prado

Reclame Dove Anti-Aging, 2007

P.P. Rubens, Venus Frigida, 1614, Paneel, 145.1 x 185.6 cm,Antwerpen, KMSK

Anoniem Hellenistisch, Lely Venus,2e eeuw n.C., marmer, 112 cm,Londen, British Museum

Marcantonio Raimondi naar Rafaël, Hurkende Venus, ca. 1505-1506, Gravure

René Magritte, La Trahison des Images (Ceci n'est pas une Pipe), 1928,Doek, Los Angeles, LACMA


• Ambacht• Economie• Theorie• Paragone• Politiek & Religie• Decorum• Stijl • ...


Paul Cézanne, Mont Sainte-Victoire, ca. 1902,83.8 x 65 cm, New York, Estate of Henry Pearlman

Pieter Bruegel I, Christus en de overspelige vrouw, 1565, Paneel, 24 x 34 cm, Londen, Courtauld Institute Galleries

Pieter Bruegel I, De schilder en de Connoisseur, ca. 1565, Tekening, Wenen, Graphische Sammlung Albertina

Pieter Bruegel I, De Laster van Apelles, 1565,Tekening, Londen, British Museum

‘The Holy Scripture and especially the Prophets unanimously call idolatry prostitution, voyeurism and adultery of the soul, and such with good reason. For as a woman in this world can do nothing worse to tarnish the honour of her husband than cheat on him, so the soul cannot be more disgraced or humiliated than when it lowers itself to the banned veneration of idols; nor can it [the soul] dishonour God more, who made it after his image’

Pieter Bruegel I, Christus en de overspelige vrouw, 1565,Paneel, 24 cm x 34 cm, Londen, Courtauld Institute Galleries

Anoniem, Spotprenten op de Hertog van Alva, ca. 1572,Gravures

‘Dve sonder

sonde is die V...’

'Item oft men oock beelden, die tot afgoderye misbruyckt zijn, mach afwerpen, na het exempel van Ezechias, ende indien dat het de coninghen niet en doen, oft het ghemeyn volck 't selve doen mach (...) een sake die alleman wel '

Hugo van der Goes, H. Genoveva,Grisaille op de buitenzijde vanDe Bewening van Christus

Jacob de Backer, Sint Christophel en Johannes de Doper,Buitenluiken van de Plantijnepitaaf


• Techniek• Economie• Theorie• Paragone• Politiek & Religie• Decorum• Stijl • Betekenis

OPZET

OPZET VAN DIT VAK ?

Introductie tot Westerse Kunst (ca. 1400 – ca. 2000)

Inleiding

8 hoofdstukken

Besluit

• Ambacht• Economie• Theorie• Paragone• Politiek & Religie• Decorum• Stijl & Betekenis I• Stijl & Betekenis II

Giorgione, Zelfportret als David (?), ca. 1505, doek, 52 x 43 cm, Braunschweig, Herzog Anton Ulrich Museum

ONDERWERP Oudheid ME Renaissance Barok 18e Eeuw 19e Eeuw 20e Eeuw Hedendaags

1. INLEIDING

2. AMBACHT

3. ECONOMIE

4. THEORIE

5. PARAGONE

6. POLITIEK EN RELIGIE

7. DECORUM

8. STIJL & BETEKENIS I

9. STIJL & BETEKENIS II

10. BESLUIT

Maurizio Cattelan, Untitled, 1998,Basel, Kunsthalle

1. Welke factoren hebben het 'ontstaan’, het 'gebruik' het ‘uitzicht’, de ‘betekenis’ van kunst 'beïnvloed'?

2. Hoe kan kunst worden 'geïnterpreteerd' vanuit een brede visuele cultuur?

3. (Zelf-)kritisch over kunst en visuele cultuuur reflecteren (los van alle dogma's)

a.d.h.v. Hoogtepunten uit 6 eeuwen Westerse kunstgeschiedenis

LEERSTOF

Colleges (Slides)Zelf notities nemen !PPT-cursus

(Handboek) (= historische achtergrond)(= optioneel)

Laurie Schneider Adams, A History of Western Art (4th ed.)

VRAGEN ?Þ Spreekuur: vrijdagen 09.30-12.30Þ Dr. Aurelie DaemsÞ https://soleway.ugent.be/routes/5

563

https://soleway.ugent.be/routes/5563

EEN KORTE GESCHIEDENIS VAN DE KUNSTGESCHIEDENIS

Deel II

Een korte geschiedenis van de kunstgeschiedenisWaarom?=> Kunstgeschiedschrijving bepaalt hoe wij kunst lezen, interpreteren, ordenen, ...

1. Kunstgeschiedenis in de Oudheid (Grieks-Romeins)

(2. Kunstgeschiedenis in de Middeleeuwen)

3. Kunstgeschiedenis in de Renaissance & Barok

4. Het ontstaan van Kunstgeschiedenis als 'wetenschappelijke' discipline

Theophilus Presbyter, Schedula Diversarum Artium, ca. 1200, Manuscript, Wolfenbüttel, Herzog August Bibliotheek

Een korte geschiedenis van de kunstgeschiedenis** Oudheid & Middeleeuwen **

1. 'Geschiedschrijvers' 1. Plinius 2. Vitruvius (uitgeven door

Alberti in 1485 -postuum)

2. Filosofen => kunsttheorie & esthetica!

1. Plato 2. Aristoteles

Middeleeuwen1. Kroniekschrijvers (sporadische

notities)2. (Filosofen en) Theologen

Bedenkingen over religieuze kunst i.h.b. tijdens de Karolingische Renaissance

3. 'Handboeken'i.h.b. Receptboeken vb. Theophilus Presbyter, , Schedula Diversarum Artium (ca. 1200) & Cennino Cennini, Trattato della pittura (ca. 1400)

Plinius de Oudere, De Historia Naturalis, 12e eeuws manuscript, Le Mans, Abbaye St. Vincent

Een korte geschiedenis van de kunstgeschiedenis** Renaissance **

Drie Sporen:

1. Kunsttheorie (vroege 15e eeuw)na Leon Battista Alberti

2. Kunstgeschiedschrijving (1550 = Giorgio Vasari)Þ Focus op stijl Þ Teleologisch

3. Iconografie (vanaf 16e eeuw)

na de Beelddebatten

Leon Battista Alberti, Zelfportret, ca. 1436,Brons, Washington, National Gallery

(1) KunsttheorieSinds de Renaissance (Humanisme)

1. De NAMEN

Italië (vanaf 15e eeuw)Leon Battista ALBERTILorenzo Ghiberti(Rafaël) - Da Vinci – (Michelangelo)...Het Noorden (vanaf 16e eeuw)Albrecht DürerDomenicus LampsoniusKarel van Mander ...Frankrijk & Engeland (vanaf 17e eeuw)Roger de Piles, Jonathan Richardson...

2. De TENDENZEN1. Paragone2. 'Specialisatie'

(2) StijlgeschiedenisSinds de Renaissance

1. De NAMEN

1. Giorgio VASARI (Italië)2. Karel VAN MANDER (Nederlanden)...

2. De TENDENZEN

1. Biografisch (tot nu ...)2. Teleologisch (tot

impressionisme)3. Canonvorming

(3) IconografieSinds de Renaissance> De Beelddebatten van de 16e eeuw

1. De NAMEN

* Cesare Ripa (1593)* Johannes Molanus (1570)...

1. De TENDENZEN

Sinds de 16e eeuwLezen van het visuele narratief (het verhaal) op verschillende niveaus1. Letterlijk2. Figuurlijk / als metafoor3. Symbolisch4. ...

=> Iconologie (20e eeuw)

Nieuwe 'hulpwetenschappen' en het herdenken van de Kunst(geschiedenis)

= Meest diverse invalshoeken

=> ICONOLOGIE

o.a. Geschiedenis (met zijn hulpwetenschappen: paleografie, ...)

- Psychologie (& Neurologie)- Sociologie / Antropologie- Theologie / Godsdienstwetenschap- Economie- Wetenschapsgeschiedenis- Exacte wetenschappen- ...

N.B. Herdenken kunstgeschiedenis // herdenken kunst

Een korte geschiedenis van de kunstgeschiedenis

DE OMWENTELINGEN VAN DE 20E EEUW

Geschiedenis

Studie die zich bezighoudt met chronologie en contextuele verklaring van gebeurtenissen

- Op basis van bronnenonderzoek (artefacten, oraal, geschreven, ...)

- Bronnenkritiek(kritische analyse van bronnenmateriaal, in context)

Þ Belang voor de kunstgeschiedenis = Contextuele analyse (politiek, sociaal, economisch, religieus ...) van het kunstwerk

N.B. Hulpwetenschappen van de geschiedeniso.a. Paleografie, codicologie, ...

N.B. David Freedberg en Jan de Vries, Art in History / History in ArtMichael Baxandall…

Psychologie (en neurologie)

Studie van menselijke gedachten en gedragingen

Ernst Gombrich !

Þ Wat je in kunstwerk ziet, herkent, wordt bepaald door psychologische factoren

Þ Mens is ‘geconditioneerd’

Þ Aanzet tot semantiek=> Experiment

Ernst Gombrich

Di Dio C, Macaluso E, Rizzolatti G. “The Golden Beauty: Brain Response to Classical and Renaissance Sculptures.” PLoS ONE 2, nr. 11 (2007). Laatst geraadpleegd op 10 December 2018. https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0001201

https://journals.plos.org/plosone/article%3Fid=10.1371/journal.pone.0001201

Sociologie / AntropologieSociologie

= Onderzoek naar impact van het sociale op het denken en het handelen van mensen

Þ Sociologen in de 20e eeuw veel over kunst geschreven als case

VB. Pierre Bourdieu, Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste, 1979.

Þ Over hoe de sociale achtergrond/klasse iemands smaakpatroon bepaalt(m.a.w. sociaal kapitaal haalt het op educatief en economisch kapitaal)

=> (Culturele) antropologie= Onderzoek naar de aard, essentie van menselijke 'cultuur': gedragingen, structuren, ideologieën, leerprocessen, ... ('Holistic study of Humanity')= Loskomen van Westerse paradigma’s over kunst

Vb. Alfred Gell, Art and Agency, 1998.

http://www.youtube.com/watch?v=Cvhe9fT79Ts

Pieter Aerstsen, Eierdans, 1552, Paneel, 84 x 172 cm, Amsterdam, Rijksmuseum

http://www.youtube.com/watch%3Fv=Cvhe9fT79Ts

LinguistiekTaalkunde

Theoretische taalkunde, morfologie, ...

i.h.b. - Semantiek (studie van betekenis van tekens)vb. letters, gebaren, pictorgrammen, ...- Semiotiek (studie van het ontstaan en gebruik van tekensystemen)vb. structuur van betekenisoverdracht (communicatie)

Bv. Bv. Roland Barthes, Ernst Gombrich, …

(soms beschouwd als 'tegengesteld' aan iconografie)

NB. W.J.T. Mitchell, “The Pictorial Turn," Artforum, (March 1992).

Piero della Francesca, Federico da Montefeltro en Battista Sforza, panelen, 47 x 33 cm (elk),Firenze, Galleria degli Uffizi

Rembrandt, De blindmaking van Samson, 1636, doek, 302 x 236 cm, Frankfurt, Städelsches Kunstinstitut

Wetenschapsgeschiedenis(en filosofie, i.e. esthetica)'Art as (agent of) knowledge'

= Epistemeologische benadering

(> filosofie => oorsprong, vergaren, overdracht en impact van kennis)(sinds Plato en Aristoteles)

= Kunstenaars als wetenschappers= Visuele denken en het belang voor de ontwikkeling van wetenschap= ...

David Teniers, Alchemist, midden 17e eeuw, privécollectie

Pagina uit: Andreas Vesalius en Jan Stephan van Calcar (?), De humani corporis fabrica libri septem, 1543

Economie

Sociale wetenschap die productie, distributie, consumptie van goederen en diensten onderzoekt

1. Kunstproductie (impact van economischefactoren op stijl, iconografie,materiaal, ...)

2. Kunstconsumptie & verzamelen

* Kunstdistributie* Kunsthandel (primair en secundair)

Tefaf, Maastricht

Exacte wetenschappenØRestauratiepraktijk

§Dragers§Dendrochronologie

§Grondering

§Ondertekening§Infrarood Reflectografie (analoog / digitaal)

§Verflagen§Röntgen§Chemie (vb pigmentanalyse of Raman Spectroscopie)§Microscopie, ...

§Vernis

Þ Belang voor - Restauratie- Attributieproblematiek

KORT SAMENGEVATDe inleiding

PLAN VAN AANPAK

• Een geschiedenis van de Westerse kunst op basis van ‘nieuwste’ kunst-wetenschappelijke inzichten

• Thematisch / historisch

• 1 thema per week

Þ Inzicht & feitenkennisÞ Kritisch kunnen nadenken over kunst (en bij uitbreiding visuele cultuur)

Donald Trump and Shinzo Abe in Mar-a-Lago (2017)

Pierre-Auguste Renoir, Bal du Moulin de La Galette, Doek, 1876, Parijs, Musée d’Orsay

wat is kunst? visuele cultuur?

Documents