1

การพยาบาลสาธารณภยอ. รงสมา พสระ

หวเรอง1. มโนทศนการพยาบาลสาธารณภย2. การจดการสาธารณภย3. การจำาแนกผประสบภย4. การปฐมพยาบาลผประสบภย5. การเคลอนยายผประสบภย6. การพยาบาลผประสบภยทมปญหาจตสงคม7. การพยาบาลผประสบภยในศนยอพยพ

วตถประสงคการเรยนร หลงสนสดการเรยนการสอนนกศกษาสามารถ1. บอกความหมาย ประเภท หลกการบรรเทาสาธารณภย และการวางแผนปองกนการสญเสย

จากการเกดสาธารณภยได ทง 3 ระยะ ไดแก ระยะกอนเกดภย ระยะเกดภย และระยะหลงเกดภยหรอระยะฟ นฟ

2. บอกถงหลกการเคลอนยายและการใหการปฐมพยาบาลผประสบภย ณ จดเกดเหต ไดอยางถกตองและรวดเรว

3. อธบายวธการ หลกการปฐมพยาบาล และจดลำาดบความสำาคญในการชวยเหลอผประสบภยไดถกตอง

4. บอกถงหลกการและวธการเตรยมความพรอมในการรบอบตภย ของโรงพยาบาล และการเตรยมความพรอมในการใชแผนรบอบตเหตกลมชนไดถกตอง

1. มโนทศนการพยาบาลสาธารณภย (Concept of Disaster Nursing)

1.1 แนวคดเกยวกบสาธารณภย1.1.1 ความหมายของสาธารณภย (Definition of Disaster) มผใหความหมายของสาธารณภย

ไวตางๆกนดงน เชนสำานกงานบรรเทาทกขแหงสหประชาชาต (United Nation Disaster) ใหความหมายของ

สาธารณภยไววา เปนเหตการณทเกดขนอยางรนแรงในเวลาและสถานทหนง ทำาใหสงคมหรอชมชนตองประสบกบอนตรายอยางรายแรง กอใหเกดความสญเสยชวตและทรพยสน อนทำาใหโครงสรางในสงคมแตกแยก รวมทงไมสามารถกระทำาภารกจตามปกตได

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายของสาธารณภยวา เปนภยทเกดแกคนหมมาก เชน ไฟไหม นำาทวม

พระราชบญญตปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ. 2522 ใหความหมายสาธารณภย วาเปน อคคภย วาตภย อทกภย ตลอดจนภยอนๆ อนมมาเปนสาธารณะไมวาเกดจาก

2

ธรรมชาตหรอมผกระทำาใหเกดขน ซงกอใหเกดอนตรายแกชวตรางกายของประชาชนหรอความเสยหายแกทรพยสนของประชาชนหรอของรฐ

จากความหมายของสาธารณภยทกลาวมาทงหมดจะเหนไดวาสาธารณภยมลกษณะสำาคญทสรปได ดงน

- เปนภยทเกดแกคนจำานวนมาก- เกดขนไดทกเวลาและทกสถานท อยางกะทนหนหรอคอยๆเกดขน- เปนอนตรายตอชวตและรางกายของประชาชน- เกดความเสยหายแกทรพยสนของประชาชนหรอรฐ- กอใหเกดความตองการสงจำาเปนพนฐานอยางรบดวนสำาหรบผประสบภย

1.1.2 วงจรการเกดสาธารณภย (Disaster cycle)

สาธารณภยทกประเภทมลกษณะการเกดทคลายคลงกน คอมลกษณะการเกดทตอเนองสามารถแบงเปนระยะๆ โดยใชเวลาเปนตวกำาหนดระยะตางๆทเกดขน การแบงระยะตางๆ ของการเกดสาธารณภยทนยมใชโดยทวไปแบงเปน 3 ระยะ ดงน

1.1.2.1 ระยะกอนเกดสาธารณภย (Pre-impact phase) หมายถง ชวงเวลาทยงไมมสาธารณภยเกดขน นบตงแตชวงเวลาปกตทยงไมมสงบอกเหตวาจะมภยเกดขนจนถงชวงเวลาทมสงบอกเหตวากำาลงจะมภยเกดขนเปนชวงเตรยมความพรอมในการปฏบตงานของหนวยงานตางๆ ระยะนอาจสนหรอยาวแตกตางกนขนกบชนดของสาธารณภย

1.1.2.2 ระยะเกดสาธารณภย (Impact phase) หมายถง ชวงเวลาทมสาธารณภยเกดขนกอใหเกดความเสยหายทงแกชวตและทรพยสน เปนชวงเวลาทผประสบภยมกหลกเลยงไดยากหรอควบคมสถานการณไมได หนวยงานตางๆ ตองเรมใหความชวยเหลอเบองตน ระยะนอาจเปนวนาท นาท ชวโมง วน เดอน หรอป กได ขนกบชนดของสาธารณภยทเกด

1.1.2.3 ระยะหลงเกดสาธารณภย (Post-impact phase) หมายถง ชวงเวลาทสาธารณภยไดผานพนไปแลว เปนชวงเวลาทหนวยงานตางๆ ตองใหความชวยเหลอทงดานการบรรเทาภยและการฟ นสภาพในดานตางๆ ไมวาจะเปนตวผประสบภยเองทงดานรางกาย และจตใจ ซงดานจตใจอาจตองใชเวลายาวนานในการฟ นฟสภาพ รวมไปถงหากผประสบภยทมภาวะทพพลภาพนอกจากการดแลรางกายและจตใจแลวยงตองดแล จดหาอาชพใหมทเหมาะสมกบภาวะทพพลภาพนนใหดวย อกทงตองฟ นฟบรณะอาคารบานเรอนสาธารณปโภคตางๆดวย

จากทกลาวมาจะเหนไดวา สาธารณภยนนมลกษณะการเกดทตอเนองเปนวงจร แตละระยะไมสามารถแบงแยกกนโดยเดดขาดอยางชดเจนได การแบงระยะไมวาจะแบงแบบใดกตามลวนอยภายใตวงจรนทงสน ดงนนเพอความเขาใจและตอเนองจะใชการแบงเปน 3

ระยะ คอ ระยะกอนเกด ระยะเกด ระยะหลงเกดสาธารณภย

3

1.1.3 ประเภทของสาธารณภย (Types of Disaster)

การแบงประเภทของสาธารณภยแบงไดเปน 2 วธ ดงน1.1.3.1 การแบงตามลกษณะการเกดหรอสาเหต

1) สาธารณภยธรรมชาต (Natural disaster) เปนสาธารณภยทเกดขนเองตามธรรมชาตมกเกดขนตามฤดกาลเปนสวนใหญ แตบางครงกเกดขนโดยไมรตว ไดแก

- สาธารณภยเชงอตนยมวทยา (Meteorological disaster) เปนสาธารณภยทเกดขนตามฤดกาลเปนสวนใหญและเกดจากการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม เชน วาตภย ภยแลง

- สาธารณภยตามสภาพภมประเทศ (Topological disaster) เปนสาธารณภยทเกดขนตามลกษณะหรอสภาพภมประเทศ เชน อทกภย หมะถลม

- สาธารณภยทางชวภาพ (Biological disaster) เปนสาธารณภยทมสาเหตเนองจากสงมชวต เชน การระบาดของโรค ภยจากฝงสตวและแมลง

2) สาธารณภยมนษย (Man-made disaster) เปนสาธารณภยทเกดจากการกระทำาของมนษยทงทเกดจากสงประดษฐเพอความสขสบายหรอเพอการสรบ ภยจากการจราจร ภยจากการอตสาหกรรม ภยจากการกอสราง ภยจากความขดแยงในผลประโยชน ภยจากการกอวนาศกรรม ภยจากการจลาจล ภยจากสงคราม

สาธารณภยทจดแบงไวเปนประเภทใหญๆ 2 ประเภทน บางชนดอาจเกดไดทงจากธรรมชาตและจากการกระทำาของมนษย เชน อคคภย อทกภย และการระบาดของโรค เปนตน

ความแตกตางระหวางสาธารณภยทเกดจากธรรมชาตและสาธารณภยทเกดจากการกระทำาของมนษยทสำาคญประการหนง คอ

- สาธารณภยธรรมชาตโดยทวไปไมสามารถปองกนการเกดได แตสามารถพยากรณการเกดได และสามารถลดความรนแรงของผลกระทบทเกดขนได ดงนน เราจงสามารถหามาตรการมาชวยลดความรนแรงได เชน การสรางเขอนเพอปองกนภยนำาทวม เปนตน

- สาธารณภยมนษยสวนมากสามารถปองกนการเกดและสามารถพยากรณการเกดได รวมทงสามารถลดความรนแรงทเกดจากผลกระทบทเกดขนได เชน การรณรงคเรองโครงการเมาไมขบเพอเปนการลดอบตเหตบนทองถนน เปนตน

1.1.3.2 การแบงตามสถานการณ1) สาธารณภยในภาวะปกต เปนสาธารณภยทเกดขนในระหวางชวงเวลา

ทประเทศไมมการสงคราม ไมมภยรายแรงตอความผาสกของประชาชนและความมนคงของ

4

รฐ ไมมสถานการณฉกเฉน ไมมภยจากความขดแยงตางๆ สาธารณภยประเภทนไดแก อทกภย วาตภย เปนตน

2) สาธารณภยในภาวะฉกเฉน เปนสาธารณภยทเกดเนองจากประเทศถกรบกวนหรอบอนทำาลายจากฝงตรงขามทำาใหเกดภาวะฉกเฉน โดยมการประกาศสถานการณฉกเฉนหรอประกาศใชกฎอยการศก เชน ภยจากการจลาจล ภยจากการกอวนาศกรรม เปนตน

3) สาธารณภยในภาวะสงคราม เปนสาธารณภยทเกดขนในระหวางทประเทศอยในภาวะสงครามและมสาธารณภยเกดขน เชน การระบาดของโรค อทกภย วาตภย เปนตน

1.1.4 สาธารณภยทสำาคญของประเทศไทย (Significant Disaster in Thailand)

1.1.4.1 อคคภย (Fire) เปนภยทรายแรงเกดไดเนองจากความประมาทของมนษย และเกดจากธรรมชาต โดยการเสยดสของตนไมจนเกดประกายไฟ หรอประกายไฟจากแรธาตบางชนด อนตรายและความเสยหายขนกบชนดของการเผาไหม และสภาพแวดลอมในขณะเกดเหต

1.1.4.2 อทกภย (Floods) เปนภยทเกดจากฝนตกมสาเหตจาก พายหมนเขตรอน ลมมรสมมกำาลงแรง รองความกดอากาศตำามกำาลงแรง นำาทะเลหนน แผนดนไหว เขอนพง อทกภยแบงเปน

1) นำาปาหลาก เกดจากฝนตกหนกตอเนองกนเปนเวลานานบนภเขาหรอตนนำาลำาธาร และไหลบาลงทราบอยางรวดเรว เพราะไมมตนไมชวยดดซบชะลอกระแสนำา

2) นำาทวมขง นำาทวมนอง เกดจากนำาลนตลงมระดบสงจากปกตทวมแชขง ซงจะเกดบรเวณทราบลมตดรมฝงแมนำา

3) คลนสนาม คอ ระลอกคลนซงเคลอนตวในมหาสมทรทมขนาดความยาวมาก สวนใหญแลวมกจะเกดจากแผนดนไหวใตทะเล ภเขาไฟใตทะเลระเบด แผนดนถลมใตมหาสมทร

อนตรายและความเสยหายจากอทกภยจะรนแรงมากหรอนอยขนกบความเรวและความรนแรงของกระแสนำา พนทบรเวณทเกด ความลกของนำาททวม และความ

1.1.4.3 วาตภย (Depression/Typhoon) เปนภยทเกดจากลมพาย อนตรายหรอผลกระทบจะมมากนอยเพยงใดขนกบชนดของลมพาย ซงมความเรวของลมสงสดใกลบรเวณศนยกลางแตกตางกนออกไป พายในประเทศไทยแบงไดเปน 2 ชนด คอ

1) พายฤดรอน เกดจากกระแสอากาศรอนยกตวขนเบองบนอยางรนแรง และรวดเรวจนกลายเปนพายฟาคะนองเกดเปนแหงๆ ในฤดรอนประมาณเดอนมนาคมถงพฤษภาคม ทำาความเสยหายในบรเวณแคบๆ ในชวงเวลาสน ความเรวลมประมาณ 50 กโลเมตรตอชวโมง

5

2) พายหมนเขตรอน เกดในฤดฝนประมาณเดอนพฤษภาคมถงตลาคม โดยเกดในทะเลจนใตหรอมหาสมทรแปซฟค แลวเคลอนตวเขาสฝงทวป โดยแบงความรนแรงได 3

ขนาด คอ- พายดเปรสชน มกำาลงออนความเรวลมใกลศนยกลางไมเกน 63 กโลเมตรตอชวโมง

พายนไมมชอเฉพาะ เรยกวาพายดเปรสชน เทานน- พายโซนรอน มความรนแรงปานกลาง ความเรวลมใกลศนยกลางตงแต 63-117

กโลเมตรตอชวโมง พายนบางครงมชอเรยกเฉพาะ เชน พายโซนรอนแฮเรยต- พายไตฝน มความรนแรงมากทสด ความเรวลมใกลศนยกลางตงแต 118 กโลเมตร

ตอชวโมงขนไป และจะมชอเฉพาะ เชน พายไตฝนเกย ถาหากเกดในบรเวณมหาสมทรอนเดย อาวเบงกอล และทะเลอาราเบยนเรยกวาพายไซโคลน (Cyclone) ถาเกดในมหาสมทรแอตแลนตก ทะเลแครบเบยน หรอฝงตะวนออกเฉยงใตของอเมรกา เรยกวา พายเฮอรเคน (Hurricanes)

อนตรายและความเสยหายทเกดจากวาตภยมากหรอนอยขนกบความเรวและรนแรงของลมพาย พนททมลมพดผาน การมอทกภยหรอลมทะเลซดโถมรวมดวยหรอไม และการเตรยมรบสถานการณวาตภยอาจกอใหเกดอนตรายตอรางกาย และจตใจของผประสบภย จากการโดนสงของทลอยมากระแทก อบตเหตหกลม นอกจากนอาจทำาใหเกดการพงทลายของบานเรอน และสงกอสรางสาธารณะตางๆ ผลผลตทางการเกษตรและการปศสตวเสยหาย การคมนาคมขนสง การตดตอสอสาร และสาธารณปโภคตางๆถกทำาลาย

1.1.4.4 ภยจากจราจร (Traffic) เหตการณทเกดขน เนองมาจากการเดนทางของคน ซงประสบเหตโดยไมคาดไวกอน ทำาใหมสงผดปกตเกดขน ภยจราจร แบงออกเปน 3 ประเภท คอภยจราจรทางบก ภยจราจรทางนำา และภยจราจรทางอากาศ โดยสาเหตของการเกดภยจราจรมปจจย 3 ดาน คอ

- คนทอยในสภาวะทมความพรองตางๆ ทงทเปนผขบข ผโดยสาร และผสญจรไปมา- ยานพาหนะทมสภาพชำารดบกพรอง ไมเปนไปตามมาตรฐานความปลอดภย- สภาพแวดลอม ทเปนอปสรรคสำาหรบการตอบโตของผขบข1.1.4.5 แผนดนไหว (Earthquake) เกดจากการสนสะเทอนของพนผวโลกเปน

ปรากฏการณธรรมชาต จากภายในโลกหรอเกดจากการกระทำาของมนษย ททำาใหสภาพสมดลของเปลอกโลกบางสวนเปลยนไป และไปกระตนใหเกดอาการดงกลาว การเกดแผนดนไหวแบงออกเปน 3 ระยะ คอ

- ระยะไหวเตอน (Foreshock) เปนการสนสะเทอนลวงหนาเบาๆ อาจเปนชวงระยะเวลาสนๆ หรอนานเปนหลายชวโมงกได

- ระยะไหวใหญ (Mainshock) เปนระยะทมความรนแรงทสด

6

- ระยะไหวตาม (Aftershock) เปนระยะสนสะเทอนจากระยะไหวใหญ เปนการสนสะเทอนเบาๆ ตามมาอกหลายครง และอาจจะใชเวลาหลายวนกวาจะหยดนง

สาเหตของแผนดนไหวแบงไดดงน1) เกดขนตามธรรมชาต- การระเบดของภเขาไฟ (Volcanic Earthquake) เกดจากพลงงานภายในโลกไดสะสมไวเปนจำานวน

มาก มแรงผลกดนขนขางบนผวโลกบรเวณทเปนจดออนทำาใหเกดการระเบดขน โดยจะเกดแผนดนไหวเฉพาะบรเวณทภเขาไฟระเบดเทานน

- การเคลอนตวของเปลอกโลก (Tectonic Earthquake) เกดจากการผนแปรของอณหภมภายในโลก ทำาใหเกดการงดตวขน การชนกน และการแยกตวออกจากกน ทำาใหเกดแนวแตกราว (Fault) ขน ซงจะขยบตวและปรบตวเสยดสกนตลอดเวลาทำาใหมการปลอยพลงงานออกมา

2) เกดขนจากการกระทำาของมนษย ทำาใหสภาพสมดลของเปลอกโลกบางสวนเปลยนแปลงไป- การระเบดใตดน เชน การทดลองระเบดนวเคลยร- การเกบขยะนวเคลยรใตดน ทำาใหมวลหนเปลยนสภาพจากการแผกมมนตภาพรงส- การสบนำาใตดนมาใชมากเกนไป รวมถงกระบวนการผลตนำามนและกาซธรรมชาต- การทำาเหมองในระดบลก เหมองอโมงคขนาดและความรนแรงของแผนดนไหว- Micro Earthquake ขนาดเลกมาก มขนาดนอยกวา หรอระหวาง 2.0-3.4 รคเตอร รสกวามแผน

ดนไหวไดเฉพาะคนทอยในอาคารสงๆ วตถแขวนอาจแกวงไกว- Small Earthquake ขนาดเลกมขนาดระหวาง 3.5-4.8 รคเตอร รสกวามแผนดนไหวไดเกอบทกๆ

คน วตถแขวนแกวงไปมาหรอลมควำา- Minor or Moderate Earthquake ขนาดปานกลางมขนาดระหวาง 4.9-6.1 รคเตอร ทกคนรสกได

แทบจะไมสามารถยนอยได ขาวของหลนแตกเสยหาย อาคารทไมมนคงอาจแตกราว- Major Earthquake ขนาดใหญ มขนาดระหวาง 6.2-7.3 รคเตอร แผนดนไหวมากจนควบคมการ

ขบรถไดลำาบาก อาคารทไมมนคงแขงแรงจะพงทลายหมด- Great Earthquake ขนาดใหญมาก มขนาดตงแต 7.4 รคเตอร ประชาชนแตกตนจนไมสามารถ

ควบคมสถานการณได ตวอาคารและโครงสรางพงทลาย เขอนกนนำาถกทำาลาย มรอยแตกแยกของพนดน รางรถไฟบดตวโคงงอ จนถงทกสงถกทำาลายเหลอแตซากอนตรายและความเสยหายโดยตรงเกดขนจาก

- การสนสะเทอนของพนดน ทำาใหอาคารบานเรอน โรงงาน อตสาหกรรม สงปลกสราง สนไหว เปลยนรปราง และพงทลาย

- อคคภยจากเตาแกส เตาถาน หรอแหลงเชอเพลงทกำาลงตดไฟอยสนไหวและลมทำาใหไฟลกลาม

7

- อทกภย เกดจากแผนดนไหวในชายฝงหรอใกลทะเลทำาใหเกดคลนใตนำาซดเขามาทำาลายบานเรอนรมฝง

1.1.4.6 ภยแลง (Drought) เปนภยทมผลกระทบตอประเทศไทยอยเปนประจำา อาจเกดจากฝนไมตกตองตามฤดกาลหรอมอากาศรอนผดปกต เนองจากปาไมถกทำาลายและการเผาไหมของเครองจกรกล การทฝนไมตกตองตามฤดกาล แบงขนาดความรนแรงของสภาวะความแหงแลง ดงน

1) ความแหงแลงอยางเบา มฝนตกเฉลยไมถงวนละ 1 มลลลตร เปนระยะเวลาตอเนองกนไมนอยกวา 15 วนในฤดฝน

2) ความแหงแลงปานกลาง มฝนตกเฉลยไมถงวนละ 0.25 มลลลตร เปนเวลาไมนอยกวา 29 วนในฤดฝน

3) ความแหงแลงอยางรนแรง ฝนไมตกเลยตอเนองกนไมนอยกวา 15 วน ในฤดฝน หรออาจจะมตกบาง แตไมถง 0.25 มลลลตร ถารนแรงมากอาจไมมฝนตกนานเปนเดอนๆ

1.1.4.7 การระบาดของโรค (Epidemics) เปนภยทเกดจากการแพรระบาดของเชอจลชพตางๆ ทกอใหเกดโรคตดตอตางๆ กอใหเกดความเสยหายตอชวตและทรพยสน และงบประมาณในการชวยเหลอ สงผลใหเกดปญหาทางเศรษฐกจและสงคมได

1.1.4.8 ภยจากความขดแยง - การจลาจล หมายถง การปฏบตการของกลมบคคล หรอฝงชนทมาชมนมกนโดยม

เจตนาเดยวกน โดยการดำาเนนการดงกลาวกอใหเกดความวนวายขนในบานเมอง และเปนการกระทำาทผดกฎหมาย

- การบอนทำาลาย หมายถง การกระทำาใดๆ ทมงกอใหเกดความแตกแยก ความปนปวน อนจะนำาไปสความไมสงบ หรอความออนแอภายในชาต การเมอง เศรษฐกจ สงคม หรอทางใดทางหนง

- การกอวนาศกรรม หมายถง การกระทำาใดๆ เพอทำาลาย ทำาความเสยหายตอทรพยสน อาคาร สถานท ยทธปจจย สาธารณปโภค หรอรบกวน ขดขวาง ระบบปฏบตงานใดๆ รวมทงประทษรายตอบคคลซงกอใหเกดความปนปวนทางการเมอง ทหาร เศรษฐกจและสงคม ดวยความมงหมายทจะกอใหเกดผลตอความสงบเรยบรอย ขวญกำาลงใจ หรอความมนคงแหงชาต

- การกอการราย หมายถง การปฏบตการของขบวนการปฏวต หรอผไมหวงดตอประเทศชาต เพอใชเปนเครองมอในการทำาลายขวญของผทจงรกภกดตอรฐและประเทศชาต รวมทงบงคบใหปฏบตตามคำาสง และกระทำาดวยความทารณโหดเหยมเพอกดดนรฐบาล

8

1.1.4.9 ภยจากอตสาหกรรมและความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย สาเหตเนองมาจาก บคคลหรอผประกอบอาชพขาดประสบการณ มทศนคตและจตสำานกทไมปลอดภย การใชเทคโนโลยหรออปกรณทไมปลอดภย สงแวดลอมในการทำางานไมเหมาะสม

1.1.5 ปญหาและผลกระทบทางการสาธารณภย (Problem and Impact of Disaster)

ปญหาและผลกระทบทเกดจากเหตการณสาธารณภยนนจะมลกษณะเกยวเนองกบ ประเภท และชนดของสาธารณภย ความรนแรง ระยะเวลาทเกด รวมทงสภาพความเสยหายตางๆทเกดขน ซงสรปได ดงน

1.1.5.1 ระยะเกดภย1) ปญหาและผลกระทบทางการสาธารณสข- ผประสบภย เสยชวต พการหรอทพพลภาพ บาดเจบ สภาพจตใจไดรบการกระทบ

กระเทอน อาจใชการเผชญปญหาทไมเหมาะสม- ระบบบรการสขภาพ ไมสามารถใหบรการไดเตมท เนองจาก ขาดประสทธภาพ

บคลากรไมเพยงพอ อปกรณไมพรอม บคลากรมประสบการณการรบสาธารณภยนอย2) ปญหาและผลกระทบทางเศรษฐกจ- ผประสบภย สญเสยทรพยสน แหลงทำามาหากน ไมมรายได- ประเทศชาต ตองจดสรรงบประมาณเพอบรรเทาสาธารณภยและฟ นฟสภาพ ในขณะ

ทรายไดจากผลผลตไมมหรอลดตำาลง3) ปญหาและผลกระทบทางสงคม การเมองและการปกครองสงคมสบสนวนวาย อาจเกดความขดแยงในหมประชาชนทประสบภยเนองจากการ

แกงแยง ความคดเหนในการบรรเทาภยไมตรงกน การเหนแกประโยชนสวนตว รวมทงอาจเกดการแทรกแซงจากบคคลทมงรายตอชาต

4) ปญหาและผลกระทบทางสาธารณปโภค การคมนาคมขนสง ซงอาจสงผลกระทบตอปญหาสขภาพ เชน การประปา การไฟฟาและพลงงานอนๆรวมถงการคมนาคมขนสง ถกทำาลายหรอถกตดขาด

5) ปญหาและผลกระทบทางสงแวดลอม สงแวดลอมอาจถกทำาลายจนขาดสมดล บางครงอาจกลายเปนแหลงเออตอการแพรระบาดของโรคได

1.1.5.2 ระยะหลงเกดภยนอกจากจะขนอยกบประเภท ชนด ความรนแรง ระยะเวลาทเกดสาธารณภย

แลว ยงขนอยกบการจดการเมอเกดสาธารณภยวามประสทธภาพมากแคไหน ซงปญหาหลงเกดภยสามารถสรปได ดงน

1) ปญหาและผลกระทบทางการสาธารณสข

9

- ผประสบภย/ญาต เปนปญหาและผลกระทบตอเนองจากระยะเกดภย คอการเสยชวต พการภายหลง สวนปญหาดานจตใจเกดจากการสญเสยสงทตนรก ความเครยด ซงหากการเผชญปญหาไมเหมาะสม อาจกอใหเกดโรคทางจตได

- ระบบบรการสขภาพ เนองจากเปนการใหบรการทตอเนอง อาจพบปญหาผใหบรการเองออนลาจากการปฏบตงาน ทำาใหปฏบตงานไดไมเตมท รวมถงผประสบภยอาจเขาไมถงบรการทจดไว

2) ปญหาและผลกระทบทางเศรษฐกจ ประเทศชาตตองจดสรรงบประมาณเพอฟ นฟ บรณะสงเสยหาย การสงเคราะหทางการเงนหรอสงของจำาเปนตอการดำารงชวต รวมถงสญเสยงบประมาณเพมในระบบบรการสาธารณสขและการสขาภบาลสงแวดลอม นอกจากนรฐยงสญเสยรายไดจากผเสยชวตกอนวยอนควร และการฟ นฟสภาพผพการ

3) ปญหาและผลกระทบทางสงคม การเมอง และการปกครองพบไดกรณทสาธารณภยนนตองมการอพยพผประสบภยจำานวนมากมาพกอาศยรวมกนชวคราว นอกจากความขดแยงในการแกงแยงสงของหรอแหลงพกประโยชนตางๆทมจำากด อาจเกดความขดแยงทางประเพณ วฒนธรรมไดเชนกน

4) ปญหาและผลกระทบทางสาธารณปโภค การคมนาคมขนสงเนองจากการถกตดขาดและการทำาลายสาธารณปโภค การคมนาคมขนสงกอใหเกดความลาชาตอการฟ นฟ เครองอปโภคบรโภคทจำาเปนอาจขาดแคลน ทำาใหราคาสนคาสงขน สงผลใหเกดอาชญากรรมรปแบบตางๆ ขนได

5) ปญหาและผลกระทบทางสงแวดลอมเปนปญหาทเกดตอเนองมาจากระยะเกดภย เมอระบบนเวศทสมดลถกทำาลายยอมเกดปญหาทเปนลกโซตางๆ ตามมา

1.2 แนวคดเกยวกบการพยาบาลสาธารณภย1.2.1 ความหมาย (Definition of Disaster Nursing)

การพยาบาลสาธารณภยเปนการพยาบาลทตองนำาความรและทกษะทางการพยาบาลทวไป และดานการพยาบาลฉกเฉนมาประยกตใชในสถานการณสาธารณภย ทงในระยะกอนเกด ขณะเกด และหลงเกดสาธารณภย เพอปองกนและหรอลดความสญเสยทจะเกดกบชวตและทรพยสน รวมทงการฟ นฟสภาพรางกายและจตใจของผประสบภยและญาต1.2.2 ลกษณะของการปฏบตการพยาบาลสาธารณภยเปนการปฏบตการพยาบาลใหครอบคลมทกระยะของการเกดสาธารณภย โดยเปนบรการเพอ1.2.2.1 ปองกนและลดความรนแรงทจะเกดจากสาธารณภย

10

1.2.2.2 มงเนนหนกดานการพยาบาลฉกเฉนทใหแกผประสบภยจำานวนมากในขณะเกดภย1.2.2.3 ชวยฟ นฟสภาพของผประสบภยและญาตทงดานรางกายและจตใจ1.2.3 ววฒนาการการดแลชวยเหลอผประสบภย

การชวยเหลอผมความทกขยากเพอบรรเทาทกขนนมมาแตอดตมากกวา 1,500

ป มาแลวโดยเรมจากทงฝายทหารและพลเรอนทงในภาวะสงครามและยามปกตกจกรรมการชวยเหลอผประสบภยในอดตนนเกดขนตามชวงเวลา เชน เวลา

เกดโรคระบาด สงคราม เปนตน การชวยเหลอผประสบภยทเปนระบบตอเนอง เรมเมอมการกอตงสภากาชาดในประเทศตางๆ ขนโดยเฉพาะในทวปยโรป

สำาหรบในประเทศไทยนน การชวยเหลอมมาแตโบราณกาล แตจดทำาเฉพาะเวลามโรคระบาดเกดขน โดยมเจานายและขาราชการชนผใหญเปนหวหนาชวยเหลอ จนกระทงป พ.ศ. 2436 มการจดตงสภาอณาโลมแดงขน เพอชวยเหลอทหารทเจบปวยและดำาเนนการตอเนองถงปจจบนโดยสงกดสำานกงานบรรเทาทกขและประชานามยพทกษ สภากาชาดไทย

ระบบบรการการแพทยฉกเฉน หมายถง การจดใหมการระดมทรพยากรในพนทหนงๆ ใหสามารถชวยเหลอผอยอาศยในพนทไดมโอกาสขอความชวยเหลอในกรณเจบปวยฉกเฉนทงในภาวะปกต และในภาวะภยพบตได โดยจดใหมระบบการรบแจงเหต ระบบการเขาชวยเหลอผเจบปวยฉกเฉน ณ จดทเกดเหต ระบบการลำาเลยงขนยายและการสงผเจบปวยฉกเฉนใหแกโรงพยาบาลทเหมาะสม ไดอยางมคณภาพและรวดเรวตลอด 24 ชวโมง

กรมการแพทยไดเปดศนยกชพนเรนทรอยางเปนทางการ เมอวนท 10 มนาคม 2538 ใหบรการรกษาพยาบาลฉกเฉนและขนยายทงผบาดเจบและผเจบปวยฉกเฉนในพนทระยะเวลาไมเกน 15 นาท โดยรอบโรงพยาบาลราชวถ ตอมาในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) กระทรวงสาธารณสขไดกำาหนดแผนพฒนาระบบบรการการแพทยฉกเฉนใหลงสระดบชมชนโดยเนนใหชมชนมสวนรวม และครอบคลมพนททวประเทศ โดยจดใหมระบบการเงนการคลงทเหมาะสมรองรบและในปงบประมาณ พ.ศ.

2545 กระทรวงสาธารณสขไดประกาศใหการพฒนาระบบบรการการแพทยฉกเฉนเปนนโยบาย 1 ใน 4 ประการของกระทรวงสาธารณสข จดตงสำานกงานระบบบรการการแพทยฉกเฉน (ศนยนเรนทร กระทรวงสาธารณสข)

1.2.4 คณสมบตของพยาบาลทปฏบตการพยาบาลสาธารณภย1.2.4.1 มความรทางการพยาบาลและมประสบการณการปฏบตงานการพยาบาล ฉกเฉน การพยาบาลวกฤต และดานการรกษาขนตน

11

1.2.4.2 มความรดานสาธารณภย มความสามารถในการประเมนสถานการณและคาดการณถงปญหาสขภาพทจะเกดจากสาธารณภยชนดตางๆ ได รวมทงมความสามารถใหการพยาบาลไดครอบคลมทกระยะของสาธารณภย1.2.4.3 มทกษะในการตดสนใจทด มภาวะการเปนผนำา และสามารถแกปญหาเฉพาะหนาไดอยางถกตองเหมาะสม1.2.4.4 มทกษะในการสอสาร และการบนทกขอมลตางๆ ไดอยางถกตอง ครบถวน ชดเจน1.2.4.5 มวฒภาวะ มสต จตใจเขมแขง รอบคอบ อดทน และตองมสขภาพกายและจตแขงแรง1.2.5 บทบาทหนาทของพยาบาลทปฏบตงานดานการพยาบาลสาธารณภย

บทบาทหนาทของพยาบาลตองครอบคลมบรการพยาบาลดานการสงเสรมสขภาพ การรกษาพยาบาล การควบคมและปองกนโรค การฟ นฟสภาพทงดานรางกาย จตสงคม จตวญญาณ ในทกๆระยะของการเกดสาธารณภย ซงสามารถจำาแนกบทบาทในงานสาธารณภยแตละระยะไดดงน1.2.5.1 บทบาทหนาทของพยาบาลในระยะกอนเกดสาธารณภย

เตรยมความพรอมของบคคล อปกรณ และชมชน เพอปองกนการเกดและลดความรนแรงของสาธารณภย และเตรยมรบสถานการณ

1) การประเมนสถานการณสาธารณภย- โดยการรวบรวม และวเคราะหขอมลทคาดวาจะทำาใหเกดสาธารณภย ไดแก การประเมนภย

(Hazard assessment) การประเมนจดออนหรอกลมเสยงภย (Vulnerability assessment) การประเมนการจดการ (Manageability assessment) และการประเมนความเสยงทจะเกดภย (Risk assessment)

- การประเมนความสามารถในการใหบรการเพอตอบสนองตอสาธารณภยโดยการประเมนการปฏบตการพยาบาลเมอเกดสาธารณภยในอดต

- การประเมนความพรอมรบสาธารณภยทงความพรอมของเจาหนาท อปกรณ เครองมอ เวชภณฑ ยา ฯลฯ และการประเมนจดออนในการปฏบตการพยาบาล

2) การจดทำาแผนหรอรวมจดทำาแผนสาธารณภย- แผนสาธารณภยโรงพยาบาล

พยาบาลควรตองมสวนรวมในการจดทำาแผน โดยคำานงถงจำานวนผมารบบรการ มการกำาหนดบทบาทหนาทของบคลากรใหชดเจน ควรจดอตรากำาลงใหเพยงพอในการใหบรการ 24 ชวโมง เปนเวลา 3-5 วน หรอจนกวาเหตการณสงบ สำาหรบการจดแพทย พยาบาลไปชวย ณ ทเกดเหตนน ควรจดบคคลทมประสบการณดานการบรรเทาสาธารณภย ตดสนใจถกตอง มความคลองตว มไหวพรบ มมนษยสมพนธด

- แผนสาธารณภยชมชน

12

พยาบาลเปนทปรกษา และใหขอมลเรองระบบบรการสขภาพเพอชวยใหชมชนสามารถเขยนแผนสาธารณภยของชมชนได โดยยดหลกการเชนเดยวกนและชวยใหชมชนมความพรอมมากทสดเทาททรพยากร/แหลงประโยชนของชมชนจะเออใหได

3) การเตรยมการเพอรบสาธารณภย- การเตรยมความพรอมของบคลากร หนาทตางๆ ทมความสำาคญในการตดสนใจและสงการ

จะตองถกกำาหนดไวลวงหนาและควรกำาหนดตามตำาแหนงมากกวากำาหนดตามตวบคคล โดยชแจงใหทกคนทราบหนาท และมการซอมแผนและฝกอบรมเพมเตม

- การเตรยมอปกรณ เครองมอ เครองใชในการรกษาพยาบาลใหเพยงพอ เครองมอทจำาเปนตองใชในภาวะฉกเฉน จดเตรยมรถพยาบาลใหพรอม ควรมเครองมอทำาการชวยฟ นคนชพ (Cardio-pulmonary Resuscitation) ประกอบดวยเครองมอในการชวยเปดทางเดนหายใจ (Airway)

นอกจากนควรมออกซเจนชนดเคลอนทไดเพอใชสำาหรบเคลอนยายผปวย- การเตรยมเวชภณฑและยาทจำาเปน ใหเพยงพอ โดยตองเกบสำารองไวและสามารถเบกจาก

คลงไดตลอดเวลา ไดแกยาทตองใชในภาวะฉกเฉนตางๆ- การจดเครองอปโภคบรโภค ไดแก นำา อาหาร เสอผา ฯลฯ เพอสงเคราะหผประสบภย- การเตรยมความพรอมของระบบสอสาร ทงเครองมอ เครอขายการตดตอทงภาครฐและ

เอกชน และควรคำานงถงระบบการสอสารในกรณทมการตดขาดหรอทำาลายสงสาธารณปโภคทสำาคญดวย

- การเตรยมสถานท โดยประสานกบผรบผดชอบสถานทใหทราบถงแผนดำาเนนการเมอเกดสาธารณภยวา จะตองจดสถานทอยางไรสำาหรบรบผบาดเจบ

- การเคลอนยาย และลำาเลยง ซงจะตองกำาหนดวธเคลอนยาย เสนทางการจราจร จำาเปนตองมการประสานงานกบเจาหนาททเกยวของกบการจราจรและการเคลอนยาย

4) การซอมแผนสาธารณภยเมอจดทำาแผนสาธารณภยแลว ควรมการซอมแผน เปนระยะๆ เพอประเมนแผนวามขอบกพรองหรอไม อยางไร และเปนการประเมนความพรอมของบคลากร ตลอดจนสถานท และอปกรณทจำาเปนตองใช เปนการปรบแผนทมอยแลวใหอยในลกษณะทปฏบตไดมากขน โดยอาจทำาได 2 ลกษณะ คอ

- ซอมเพอใหเกดความเขาใจ จะมการบอกใหทราบลวงหนาเพอใหบคลากรตนตว- ซอมเพอทดสอบความพรอมและตรวจสอบขอบกพรอง เปนการซอมซงมการเตรยม

สถานการณ โดยไมบอกใหบคลากรในหนวยงานทราบลวงหนา5) การใหความรแกประชาชน

13

ควรเปนเรองเกยวกบสาธารณภยทพบบอย ปญหาและผลกระทบจากสาธารณภย การปองกนและลดความรนแรงจากสาธารณภย การเตรยมพรอมรบสาธารณภย การทำาบานเรอนและชมชนใหปลอดภย การชวยเหลอตนเองและผอนเมอเกดสาธารณภย 1.2.5.2 บทบาทหนาทของพยาบาลในขณะเกดสาธารณภย

เนนการชวยผประสบภยอยางรวดเรวและมประสทธภาพ โดยทงผใหการชวยเหลอ และผประสบภยตองมความปลอดภย ซงจะตองประกอบดวย

1) การประเมนสถานการณสาธารณภยทเกดขนเมอไดรบแจงขาวการเกดสาธารณภยตองรวบรวมและสรปไดวาเกดอะไร กบใคร ทไหน อยางไร ขนาดเทาใด รนแรงเพยงใด เพอจะไดทราบวาควรใชแผนรบสาธารณภยใด

2) การใชแผนและประเมนความพรอมรบสาธารณภยเมอประเมนสถานการณสาธารณภยไดแลววาจะใชแผนรบสาธารณภยใด จงประกาศใชแผน เรยกระดมบคลากรพรอมอปกรณทกชนด และใหปฏบตตามแผน รวมทงประเมนความสามารถในการรบสาธารณภย

3) การปฏบตการพยาบาลในขณะเกดสาธารณภยจะมผประสบภยทตองการการดแลชวยเหลอเปนจำานวนมาก สงสำาคญคอการชวยเหลอ ณ จดเกดเหต ซงตองมประสทธภาพด รวดเรวมการจำาแนกและเคลอนยายถกตองและนำาสงโรงพยาบาลทเหมาะสม

การชวยเหลอ ณ จดเกดเหต มหลกในการชวยเหลอผประสบภย ดงนเมอไดรบขาวหรอพบกบเหตการณสาธารณภย ใหปฏบตดงน

- วเคราะหสาเหตและความรนแรงของภยทเกดขน โดยซกถามผอยในเหตการณเพอประเมนสถานการณและจำานวนผบาดเจบเพอวางแผนในการชวยเหลอ ถาเกนกำาลงจะไดแจงขอความชวยเหลอหนวยงานทเกยวของทอยใกลเคยง

- ทำาการชวยเหลอผบาดเจบโดยวตถประสงคเพอชวยชวต ปองกนอนตรายและลดความเจบปวด และเคลอนยายผบาดเจบไปยงบรเวณทปลอดภย โดยมหลกวา ถาอยในทตำาและคบแคบใหยายไปทราบหรอททปลอดภย และอยในทศทางเหนอลม เพราะถาเกดระเบดแลวเพลงไหมจะไดมเวลาหนไดทน การเขาไปชวยตองมนใจวาตวเราปลอดภย รบประเมนอาการผบาดเจบ และใชระบบการจำาแนกผบาดเจบ โดยชวยคนทเรงดวนกอนและคดวาจะรอดชวตได แลวจงชวยผทมอาการรองลงมาตามลำาดบ โดยตองกระทำาอยางถกตองและทนเวลา นอกจากนพยาบาลควรดำาเนนการตามอดมการณ โดยใหการชวยเหลอไมเลอกวาเปนเชอชาต ศาสนาใด คำานงถงสทธมนษยชน และดำาเนนตามมาตรฐานการพยาบาลดวย

4) การประสานงานเพอชวยเหลอ และสงตอผประสบภย

14

การชวยเหลอ ณ จดเกดเหตเปนเพยงการปฐมพยาบาล ผบาดเจบหรอผปวยจำาเปนตองไดรบการดแลจากแพทย การสงตอผปวยไดอยางรวดเรวและปลอดภยจงมความจำาเปน โดยตองมการประสานทงภายในและนอกหนวยงาน เพอใหผประสบภยไดรบการชวยเหลออยางเหมาะสมตอไป

5) การจดทำาทะเบยนบนทกเหตการณ และการรายงานเหตการณสาธารณภย ไดแกจำานวนผประสบภยแตละชนด ประสบภยอะไร ทไหน อยางไร เปนตน

6) การประเมนสถานการณหลงจากปฏบตตามแผนแลว หวหนาทมตองประเมนสถานการณสาธารณภยวารนแรงมากขนหรอสงบลง เพอพจารณาปรบแผนระดมคนเพมขนหรอยกเลกแผน

1.2.5.3 บทบาทหนาทของพยาบาลในระยะหลงเกดสาธารณภยมวตถประสงคเพอใหการชวยเหลออยางตอเนองโดยมงหวงใหผประสบภย

รวมทงญาตสามารถกลบคนสสภาพปกตได สามารถดำารงชวตอยไดอยางปกตสข ประกอบดวย

1) การประเมนสถานการณหลงเกดสาธารณภยเพอรวบรวมขอมลความเสยหายของผประสบภยโดยเฉพาะภาวะสขภาพทงดาน รางกาย จตใจ อารมณและสงคมเพอวางแผนใหการชวยเหลอไดตรงตามสภาพปญหาทเกดขน

2) การปฏบตการพยาบาลเปนการปฏบตการพยาบาลเกยวกบการรกษาพยาบาลในรายทบาดเจบหรอเจบปวย การดแลทตอเนองในรายทปวยเรอรง การฟ นฟสภาพในรายทพการ และการพยาบาลฉกเฉนหรอวกฤตในรายทเจบปวยฉกเฉนเฉยบพลนในระยะหลงภยสงบโดยไมเลอกเชอชาต ศาสนา และเปนไปตามจรรยาบรรณ พยาบาล และมาตรฐานการพยาบาล

3) การจดทำาบนทกรายงานรวมถงการจดทำาบญชรายชอผบาดเจบ ชนดของการบาดเจบตางๆโดยสรปจำานวนผทไดรบบาดเจบ คนทตองไดรบการดแลทตอเนอง พการ ตาย หายเปนปกต สรปรวมจำานวนผเขารบบรการทงหมด

4) การประสานงานกบแหลงสนบสนนเพอใหการรกษาตอเนอง การฟ นฟสภาพและการสงเคราะหแกผประสบภยทงดานการเงน ทอยอาศย และรวมมอกบหนวยงานในทองทในการดำาเนนการปองกนโรคหรออนตรายอนๆทอาจจะเกดไดหลงการเกดสาธารณภยนนๆ

5) การประเมนผลการปฏบตการในสถานการณสาธารณภยทเกดขน

15

เพอดวาการดแลชวยเหลอประสบผลอยางไร มปญหาอะไร ควรปรบแกไขอยางไรในครงตอไป สำารวจความเสยหายของอปกรณ และ จำานวนวสดเวชภณฑทใชไปพรอมทงจดหามาทดแทนใหอยในสภาพเตรยมพรอมเหมอนเดม1.2.6 การดแลสภาพจตใจของผชวยเหลอผประสบภย

1.2.6.1 ปฏกรยาของผชวยเหลอผประสบภยระหวางการดำาเนนการ1) ปฏกรยาทเกดขนทนท ไดแก วตกกงวลเนองจากมเวลาจำากด ไมมเครอง

มอ/อปกรณทจำาเปนตองใชในการปฏบตงานทเหมาะสม โกรธ/ขดแยง เนองจากการชวยเหลอมปรมาณนอยหรอมาชา สบสน เหนอยลา ยงยากใจในการแกไขปญหา คลนไส ใจสน มอสน เหงอออกมาก ปวดศรษะ

2) ปฏกรยาระยะหลง ไดแก รสกสญเสย รสกผด ตำาหนตนเอง หลกหนจากสงคมและผรวมงาน โกรธงาย ฉนเฉยวงาย มความรสกตอตาน ขาดความตงใจ สบสน หลงลม นอนไมหลบ ฝนราย คลนไส ลดความสนใจเรองเพศสมพนธ เบออาหาร ออนลายาวนาน ใชเครองดมแอลกอฮอลและยาเสพตด1.2.6.2 กลวธในการลดความเครยดผชวยเหลอผประสบภย

1) ในขณะทเกดสาธารณภย ควรปฏบตดงน- หยดพกการทำางานทกๆ ชวโมง อยางนอย 15 นาท- หมนเวยนผปฏบตงานทตองเผชญกบเหตการณโดยตรง เมอหยดพกควร

ตรวจวดความดนโลหต บาดแผลและอนๆให- ตดตามดแลชวยเหลอ ถาพบวามความวาวน ตาพรามว สญเสยการประสาน

งาน มปญหาในระบบทางเดนหายใจ สบสน สนหรอมอาการชอค- จดหาทพกทสะดวกสบาย มหองนำา นำารอน นำาเยนสำาหรบดม- ถามลกษณะของความเครยดมาก ตองใหคำาแนะนำาปรกษา และใหการรกษา

ถาจำาเปน2) ในระยะหลงเกดสาธารณภย- มการจดเวลาสำาหรบการลดความเครยดใหกบผชวยเหลอ จดชวโมงการ

บรหารความเครยด- จดเวลาพกผอนในสถานททำางาน จดกลมอาสาสมครในการชวยเหลอ- สงตอไปรบคำาแนะนำาปรกษา

เรองท 2 การจดการสาธารณภย (Disaster Management)

2.1 ความหมายและวตถประสงคของการจดการสาธารณภย 2.1.1 ความหมายของการจดการสาธารณภย (Definition)

16

การจดการสาธารณภยเปนวทยาศาสตรประยกตประกอบดวย กระบวนการทตอเนองเปนระบบตงแต การเฝาสงเกต การวเคราะห การเผยแพร/ ประชาสมพนธขอมลขาวสาร และการใชแหลงประโยชนตางๆ เพอปองกนความเสยหายจากสาธารณภย ลดความรนแรงและผลกระทบทจะเกดจากสาธารณภย เตรยมพรอมรบและตอบสนองตอสถานการณฉกเฉน รวมถงการฟ นฟสภาพและการฟ นฟบรณะภายหลงเกดสาธารณภยดวย

ดงนนจงกลาวไดวา การจดการสาธารณภย หมายถง กระบวนการทมความตอเนอง แตเปลยนแปลงไดตามสถานการณ ครอบคลมการดำาเนนงานทกขนตอน ตงแตการวางแผน การปฏบตการ การประสานความรวมมอของหนวยงานตางๆ ทเกยวของอยางมประสทธภาพ เพอการดำาเนนงานทดในทกระยะของการเกดภย (Carter, 1991)

2.1.2 วตถประสงคของการจดการสาธารณภย (Purpose of Disaster Management)

2.1.2.1 หลกเลยงการสญเสยชวตโดยเฉพาะอยางยงในกลมทอยในความเสยงตางๆ

2.1.2.2 ปกปองทรพยสนใหเกดความเสยหายนอยทสด รวมทงลดการสญเสยทางเศรษฐกจดวย

2.1.2.3 รกษาสภาวะแวดลอมทางสงคมและเศรษฐกจซงมผลโดยตรงตอความผาสกของสงคม2.2 การจดการสาธารณภยระยะตางๆ

เนองจากสาธารณภยเปนเหตการณทเกดขนอยางตอเนองเปนวงจร ดงนนการจดการสาธารณภยจงควรตองดำาเนนการในทกระยะของการเกดภย ดงน2.2.1 การจดการระยะกอนเกดสาธารณภย (Pre-impact phase)

2.2.1.1 การประเมนสาธารณภย (Disaster Assessment) ประกอบดวย1) การประเมนภย (Hazard Assessment) เปนการกำาหนดโอกาสในการเกดภยใน

แตละพนทและแตละเวลา สงทใชในการวเคราะห ไดแก ขอมลของภยเกยวกบ ชนด ความถของการเกด ระยะเวลาทเกด ความรนแรง ความสามารถในการพยากรณ รวมถงขอมลชมชนและสงแวดลอม

2) การประเมนกลมเสยง (Vulnerability Assessment) เปนการประเมนหรอวเคราะหผลทจะเกดจากภยทมผลกระทบตอสงตางๆ ทงประชาชน ทรพยสน สงกอสราง สาธารณปโภค ทรพยากรธรรมชาต โดยประเมนผลกระทบทงดานกายภาพ สงคม และเศรษฐกจ

3) การประเมนการจดการภย (Manageability Assessment) เปนการวเคราะห สงตางๆ ททำาใหโอกาสของการพบกนระหวางภยและกลมเสยงนอยลง เชน ความตระหนกของ

17

ประชาชนและรฐ การมกฎหมายหรอนโยบายในการดำาเนนงาน การเตรยมพรอมรบภย เปนตน2.2.1.2 การปองกนสาธารณภย (Prevention) เปนการปองกนการเกดสาธารณภยและปองกนไมใหประชาชนหรอสงของตางๆ ไดรบอนตรายจากสาธารณภย ซงสามารถกระทำาไดโดย

1) การกำาหนดนโยบายในระดบชาตทชดเจนในดานการปองกน หรอลดสาธารณภย รวมถงการกำาหนดโครงสรางการปฏบตงานรองรบนโยบายดวย เชน การกำาหนดใหมโครงการตางๆ เชน โครงการแกมลง และมคณะกรรมการตางๆ ในการปฏบตงาน นโยบายทชดเจนเปนปจจยสำาคญในการกำาหนดทศทางในการจดการสาธารณภยแกทกฝายทเกยวของ

2) การสรางความตระหนกและการใหความรเกยวกบสาธารณภยแกประชาชน ควรประกอบดวย ความรเกยวกบผลจากภย การปฏบตตวกอนและหลงเกดภย แนวทางการชวยเหลอของรฐ การมสวนรวมของประชาชนในระยะตางๆ การรจกและการหลบภย การปฐมพยาบาล การเคลอนยายผประสบภย

3) การใชกฎหมาย รฐตองกำาหนดกฎหมายทเกยวของกบการปองกนสาธารณภย การจดตงหนวยงานรบผดชอบ การควบคมการกอสราง การแบงเขตการใชพนท/ทดน การชวยเหลอ ฟ นฟ บรณะหลงการเกดภย2.2.1.3 การลดความรนแรงของสาธารณภย (Mitigation) เปนมาตรการเฉพาะทมจดมงหมายเพอลดความรนแรง ความเสยหาย ผลกระทบของสาธารณภยทจะเกดกบผประสบภย ชมชนและประเทศชาต ไมไดมงเนนจดการทสาเหต โดยสามารถใชแนวทางเดยวกบการปองกนสาธารณภยได โดยนยมทจะกำาหนดในรปแบบทเฉพาะเจาะจง เชน

1) การกำาหนดหลกเกณฑ/มาตรฐานสำาหรบสงกอสรางโดยเฉพาะในบรเวณทเสยงภย

2) การแบงเขตการใชทดน เมอประเมนความเสยงตอการเกดสาธารณภยชนดตางๆไดแลว อาจแบงเขตทดนสำาหรบการประกอบกจกรรมตางๆ

3) การกำาหนดระเบยบในการกอสรางอาคารสง การควบคมสารพษ4) การเปลยนฤดกาลในการทำาการเกษตร เพอใหเกบเกยวผลผลตเสรจสน

กอนชวงเวลาของการเกดสาธารณภย5) การกอสรางสาธารณปโภคตางๆ ในสถานททหางจากบรเวณพนททเสยงตอ

การเกดสาธารณภยไดงาย 2.2.1.4 การเตรยมพรอมรบสาธารณภย (Preparedness) เปนมาตรการซงชวยใหรฐ ชมชนและบคคลตอบสนองตอสถานการณสาธารณภยไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ กระทำาไดโดย

18

1) การจดทำาแผนสาธารณภย อาจประกอบดวยแผนปองกนและแผนรบสาธารณภย มการกำาหนดหนาทความรบผดชอบของบคคลและหนวยงานตางๆ อยางชดเจน มการฝกซอมเปนระยะ และตองปรบใหเขากบสถานการณตลอดเวลา

2) การจดเตรยมสถานทสำาหรบการอพยพเคลอนยายประชาชน/ผประสบภย ซงสะดวกรวดเรว ปลอดภย ในการเคลอนยายและพกอาศย

3) การจดเตรยมอปกรณตางๆ ทงในสวนของประชาชนและของรฐ4) การเตอนภย เปนการใหขาวสารสญญาณตางๆ เพอใหประชาชน ชมชน

ทราบวาจะมภยเกดขน รวมทงลกษณะและการดำาเนนของภย การเตอนภยทดตองชดเจนทงระบบ วธการ การบนทกเปนลายลกษณอกษร เผยแพรใหทราบทกระดบทงรฐและประชาชน และตองเหมาะสมกบชมชน ประเทศ และตองรบการเตอนภยจากนานาชาตได และควรมมาตรการเตอนภยสำารองกรณระบบเตอนภยหลกลมดวย2.2.2 การจดการระยะเกดสาธารณภย (Impact Phase)

2.2.2.1 การควบคมภย (Control Hazard) เปนการระงบใหภยนนคงอยเทาเดมหรอลดการทำาลายมใหภยนนขยายออกไป โดยมวธการสำาคญ ดงน

1) การวเคราะหภย ตองกระทำาอยางรบดวน โดยสำารวจความเสยหายเพอทราบถงขนาดของภยทเกดขนวามความรนแรงมากนอยเพยงใด ซงแบงไดเปน 3 ระดบ ไดแก

- ภยขนาดเลก เปนระยะทเรมเกดเหตการณ เชน ระยะ 5 นาทแรกของการเกดอคคภย

- ภยขนาดกลาง เปนระยะทภยเรมแผกระจายมากขน เชน ไฟไหมหนงหองภายในอาคาร ตองมการแจงภยและปฏบตตามแผนสาธารณภย - ภยขนาดใหญ เปนระยะทภยลกลามอยางกวางขวาง เชน ไฟไหมอาคารแลว 1 ชน

Bonet (1990) ไดแบงขนาดของภยโดยใชจำานวนผบาดเจบหรอเสยชวตไว 3 ขนาด คอ- ภยขนาดเลก เปนภยทมผบาดเจบหรอเสยชวตไมเกน 25 คน- ภยขนาดกลาง เปนภยทมผบาดเจบหรอเสยชวตไมเกน 100 คน- ภยขนาดใหญ เปนภยทมผบาดเจบหรอเสยชวตตงแต 100 คน ขนไปสำาหรบขอมลทใชสำาหรบการวเคราะหภยในระยะน อาจไดมาจากการสำารวจทาง

อากาศ การสำารวจโดยหนวยควบคมภย หรอจากการรายงานขององคกรตางๆ ทอยในทเกดภยหรอบรเวณใกลเคยง

2) การใชแผนสาธารณภย ทนททเกดภยตงแตขนาดกลาง ซงผประสบภยไมสามารถระงบไดดวยตนเอง โดยแจงภยเพอใหผทมหนาทตางๆ ตามทกำาหนดไวในแผนมาปฏบตหนาท เพอใหภยสงบโดยเรว สญเสยทรพยสนนอยทสด ผประสบภยไดรบความปลอดภยมากทสด

19

2.2.2.2 การกภย (Rescue) เปนการชวยเหลอผประสบภยและระงบภยทเกดขนใหลดนอยลง ควรกระทำาทนทในขณะเกดภย ซงตองมการฝกอบรมและมอปกรณเครองใชและบคลากรทพรอมจะปฏบตงานชวยเหลอผประสบภยอยางมประสทธภาพ หนวยงานกภยจะตองมการแยกประเภท การจดรปแบบของหนวยงาน มภารกจหนาทและมการตดตอประสานงานรวมมอกนระหวางหนวยงานตางๆ ในการปฏบตหนาท

วธการหรอแนวทางในการกภยทสำาคญ คอ1) การคนหาและชวยเหลอผประสบภย ตองคำานงถงสถานการณ สภาพสงแวดลอม การจะ

คนหาไดถกตองรวดเรวและทนตอเหตการณนน ตองมการรวบรวมขอมลของสาธารณภยเกดขนในดานตางๆ ใหมากทสดเทาทจะทำาได เพอนำามาวเคราะหและใชเปนแนวทางในการดำาเนนงานและใชอปกรณหรอเครองมอกภยทเหมาะสม

2) การใหบรการรกษาพยาบาลฉกเฉน ทสำาคญ ไดแก การปฐมพยาบาลและการจำาแนกผประสบภย

3) การเคลอนยายและสงตอผประสบภย ตองกระทำาอยางถกตองรวดเรว และพยายามใหผประสบภยไดรบการกระทบกระเทอนจากการเคลอนยายนอยทสด

4) การชวยเหลอฉกเฉนอนๆ ในเรองความจำาเปนขนพนฐาน เชน อาหาร เครองนงหม ทพกอาศย2.2.2.3 การสอสารและคมนาคม (Communication and Transportation) การสอสารและคมนาคมอาจถกทำาลายจากการเกดสาธารณภย ดงนนจงจำาเปนตองมการจดตงเครองมอในการตดตอสอสารทจำาเปน เชน วทย โทรศพท ยานพาหนะทเหมาะสมกบลกษณะและความรบดวนของงาน รวมถงการประชาสมพนธทชดเจน สนกะทดรด โดยมผรบผดชอบโดยตรงจะชวยลดความสบสนได2.2.2.4 การรกษาความปลอดภยและความสงบเรยบรอย (Safety and Security)

2.2.3 การจดการระยะหลงเกดสาธารณภย (Post-Impact Phase) ไดแก2.2.3.1 การชวยเหลอฉกเฉนและการบรรเทาทกข (Emergency Response and Relief) ตองทำาอยางรบดวนเพอปองกนความผดปกตทางจตใจของผประสบภยและสงแวดลอมอนๆ โดยการปฏบตงานรวมกนของบคลากรจากสาขาวชาชพตางๆ โดยการสำารวจความเสยหาย ประเมนความจำาเปนรบดวน จดเตรยมแผนปฏบตการและเรมดำาเนนการตามแผนอยางรวดเรวมการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ ซงเปนการทำางานภายใตความกดดนสง เนองจากตองปฏบตงานภายใตความไมพรอมทงดานการตดตอ ขนสง อปกรณ ตองแกไขปญหาเฉพาะหนาอกทงผลกระทบทางดานจตใจ ดงนนระยะนการใหกำาลงใจซงกนเปนสงสำาคญ วธการหรอแนวทางชวยเหลอกระทำาไดโดย

20

1) การดแลชวยเหลอผประสบภย เปนการดแลชวยเหลอทงดานการรกษาพยาบาลทตอเนองจากในการรกษาพยาบาลฉกเฉนจนถงการดแลในระยะยาว การดแลเรองอาหาร นำาดม นำาใช ทอยอาศย เครองนงหม รวมถงการจดการกบผประสบภยทเสยชวตและผทสญหายดวย

2) การจดสรางศนยอพยพ เปนทพกชวคราวหรอกงถาวรทจดขนสำาหรบใหผประสบภยทสญเสยทพกอาศยไดพก ควรเลอกสถานทใหไดเรวทสด ควรเปนททนำาไมทวม ถายเทสงปฏกลสะดวก อยใกลเสนทางคมนาคม การวางแปลนควรจดใหทพกอยเปนกลมๆรอบสถานบรการ เชน รอบสถานพยาบาล จดจายนำา เปนตน2.2.3.2 การฟ นฟสภาพ (Recovery) เปนงานทตองกระทำาตามลำาดบความสำาคญ

วธการหรอแนวทางในการฟ นสภาพสามารถกระทำาไดโดย1) การฟ นฟสขภาพ ของผประสบภยทงดานรางกายและจตใจ โดยเฉพาะดานจตใจซงเปนสงท

ละเอยดออน ตองอาศยความศรทธาและความเชอสวนบคคล ตลอดจนความชำานาญของผชวยเหลอและความรวมมอของชมชนดวย

2) การฟ นฟบรณะ เปนการฟ นฟสงกอสรางตางๆ การสาธารณปโภคตลอดจนบรการสาธารณปโภคอนๆ รวมตลอดถงการประกอบอาชพดวย

3) การกอสรางใหม ทดแทนอาคาร สงปลกสรางทเสยหายจากสาธารณภย การวางผงเมองเปนสงจำาเปนเมอภยนนกอใหเกดความเสยหาย ควรมการวางแผนเตรยมพรอมรบภยทอาจจะเกดขนใหม2.2.3.3 การประเมนผลการจดการสาธารณภย (Disaster Management Evaluation) เพอทราบวาการแกไขปญหาสาธารณภยประสบความสำาเรจหรอไม ควรกระทำาอยางรวดเรวทสดหลงเกดภย โดยประเมนตามแผนสาธารณภย และมาตรการตางๆ

2.2.4 การจดการสาธารณภยกบการพฒนาประเทศการพฒนาประเทศอาจถกกระทบโดยตรงจากสาธารณภย เพราะระบบ

สาธารณปโภคและทรพยากรตางๆ ถกทำาลาย และทรพยากรทมอยจำากดในการฟ นฟบรณะซอมแซมความเสยหาย นอกจากนนยงทำาใหเสยบรรยากาศในการลงทนอกดวย

ในทำานองเดยวกนการพฒนาประเทศกลบเพมกลมเสยงตอสาธารณภย เชน การทำาลายปาและตนนำาลำาธารเพอสรางเสนทางคมนาคมกอใหเกดดนถลม การพฒนาทดนชายฝงกลบทำาลายปาชายเลน ทำาใหภยจากคลนยกษทวความรนแรง การจดการสาธารณภยในทกขนตอนจงตองคำานงถงแผนพฒนาประเทศตลอดเวลาและสามารถทำาใหอปสรรคเปนโอกาสไดในขนตอนทเหมาะสม เชน การพจารณาวางระบบผงเมองใหมใหสมบรณ การจดระบบสาธารณปโภคใหมใหปลอดภย และกระตนใหประชาชนตระหนกถง

21

ความสญเสย และสรางความกระตอรอรนในการทจะเขารวมมอตามมาตรการตางๆ เพอปองกน ลดผลกระทบ และเตรยมตนเองและชมชนใหพรอมรบสาธารณภย

ดงนนแผนการพฒนาประเทศและแผนการจดการสาธารณภยแหงชาต ตองนำามาพจารณารวมกน เพอการพฒนาทยงยนและปองกนมใหแผนพฒนาประเทศเปนสาเหตของสาธารณภยหรอเปนปจจยเพมความเสยงตอชวตและทรพยสนของประชาชน

2.3 การสอสาร การคมนาคม การประสานงาน และการสงตอผประสบภยในงานสาธารณภย

การสอสาร การคมนาคม การประสานงาน และการสงตอทดเพอการเตรยมพรอมรบสาธารณภยจะสามารถชวยลดความรนแรงของสาธารณภยลงได2.3.1 การสอสาร (Communication)

การจดการสาธารณภยทดจะตองมการสอสารทมประสทธภาพ โดยตองใชไดดทงในภาวะปกตและเมอเกดภย การสอสารตองประกอบดวย ขอมลทถกตอง นาเชอถอ ชดเจน กะทดรด2.3.1.1 การสอสารตามระยะการเกดสาธารณภย (Communication throughout Disaster Cycle)

สามารถแบงไดดงน1) การสอสารในระยะกอนเกดสาธารณภย เปนการเตอนภยใหประชาชนทราบ

ตองบอกขอมลเกยวกบชนดของภย พนททมโอกาสเกดหรอไดรบผลกระทบและการเตรยมพรอมรบสาธารณภย เชน ประกาศเตอนวาจะเกดวาตภยในเขตจงหวดชมพร เรอประมงขนาดเลกไมควรออกจากฝง

2) การสอสารในระยะเกดสาธารณภย เปนการสงขาวสารตางๆ เพอชวยเหลอและประสานงาน โดยแบงออกเปนการสอสารภายในจดทเกดภย การสอสารภายในจดเกดภยและการสอสารระหวางจดทเกดภยกบหนวยงานภายนอกทใหการชวยเหลอ ผสอสารจะตองบอกขอมลเกยวกบชนดของภยทเกดขน วน เดอน ป หรอระยะเวลาทเกดภย สถานทเกดภย ความเสยหาย จำานวนผประสบภย การปองกนและบรรเทาภยเบองตน และการขอรบการสนบสนน

3) การสอสารในระยะหลงเกดสาธารณภย สวนมากจะเปนขาวทจำาเปนตอการบรรเทาสาธารณภย เชน จำานวนผประสบภย จำานวนความเสยหายโดยประมาณ การดำาเนนการชวยเหลอหรอขอความชวยเหลอ2.3.1.2 อปกรณในการสอสาร (Communication Equipment)

ควรตองมคณภาพดเพอปองกนการสอความหมายทผดพลาด ประกอบดวย1) โทรศพท ควรเพมเลขหมายโทรศพท มการจดตงเลขหมายเฉพาะเพอการแจงเหต มการตด

ประกาศหมายเลขโทรศพททควรรในยามฉกเฉนในทสาธารณะ หรอประกาศใหประชาชนทก

22

คนทราบและตองแจงประชาชนใหใชโทรศพทเทาทจำาเปนเพอสงวนไวใชสำาหรบการตดตอเพอแจงขาวสารและขอความชวยเหลอ

2) วทยสอสารและวทยสมครเลน เปนประโยชนมากในยามฉกเฉนทงแกทางราชการและหนวยอาสาสมคร นกวทยสมครเลนจะตองมความรบผดชอบมากและรายงานขาวทเชอถอได นอกจากนยงสามารถใหขอมลขาวสารผานวทย โทรทศน รถกระจายขาวเคลอนท หรอหอกระจายขาวชมชนไดดวย การสอสารทมประสทธภาพทสำาคญทสดคอ ขอมลทถกตอง ความรบผดชอบและความเตมใจทจะแจงขอมลแกสาธารณชนและหนวยงานอนของรฐ2.3.1.3 เครอขายการสอสาร (Communication Network) ประกอบดวย

1) Government service เชน ศนยขาววทยนเรนทร 2) International service3) Private network

สำาหรบสภากาชาดไทยมวทยสอสารในระบบ VHF/FM และระบบ Tunked radio โดยมศนยวทยสอสารอยทสำานกงานบรรเทาทกขและประชานามยพทกษ ชน 6 ใชสญญาณเรยกงาน ไนตงเกล มเครอขายครอบคลมสถานกาชาดทกแหง“ ”2.3.2 การคมนาคม (Transportation)

ในสถานการณสาธารณภย เปนกจกรรมทใชยานพาหนะและเสนทางตางๆ เพอ

- การอพยพผประสบภย- การเดนทางเขาไปชวยเหลอผประสบภย- การทำาลายเสนทางเพอบรรเทาและควบคมภย- การสรางทางเพอเขาไปชวยเหลอผประสบภย

เพอใหการคมนาคมเปนไปอยางมประสทธภาพ จะตองมการจดเตรยมดงน2.3.2.1 การจดเตรยมยานพาหนะ (Vehicle Preparation) เพอนำาเจาหนาทไปสำารวจสถานทเกดภย นำาบคลากรทางสาธารณสขและผชวยเหลอเขาไปยงสถานทเกดเหต นำาสงวสดบรรเทาทกข นำาสงผประสบภย เคลอนยายซากสตวและศพ ควรมการจดเตรยม ดงน

1) ควรมบญชยานพาหนะ ทงทเปนรถพยาบาลฉกเฉน รถยนตหรอยานพาหนะอนๆ ทสามารถนำามาใชในการขนสงผประสบภยและสงของได

2) นำามนเชอเพลง นำามนหลอลน อปกรณซอมและอะไหลตางๆ3) อบรมพนกงานขบรถและและชางเครองยนต ใหหมนตรวจสอบยานพาหนะ

ใหอยในสภาพทพรอมจะใชงานไดเสมอ2.3.2.2 การจดทำาแผนทเสนทางคมนาคม (Transportation Route) เสนทางลำาเลยงจากทเกดภยไปยงโรงพยาบาล และจากโรงพยาบาลไปยงทเกดภย การคมนาคมตองคลองตว รวดเรว ใชเวลาสนมากทสดเทาทจะทำาได และควรจดใหเปนลกษณะการคมนาคมทางเดยว

23

2.3.2.3 การประสานงานการใชยานพาหนะและเสนทางคมนาคมในยามฉกเฉน (Coordination for Vehicle Using)

2.3.3 การประสานงานโดยทวไปเปนไปตามระบบการจดการสาธารณภยของแตละหนวยงาน ชมชน

หรอประเทศซงมการประสานงานทงภายในหนวยงานและระหวางหนวยงานอน การประสานงานนมผรบผดชอบทงทเปนบคคล หนวยงาน และคณะกรรมการ เชน การประสานงานการจดการสาธารณภยของประเทศไทยทประกอบดวย

1. นายกรฐมนตร เปนผบรหารจดการสาธารณภยสงสด2. สำานกงานสภาความมนคงแหงชาต เปนผรบผดชอบนโยบายดานความมนคงของชาต3. คณะกรรมการปองกนอบตภยแหงชาต เปนผรบผดชอบนโยบายดานอบตภยและการปลก

สรางจตสำานกเรองความปลอดภย4. คณะกรรมการปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาต เปนผรบผดชอบนโยบายดานสาธารณภย

และการพทกษพนทสวนหลง5. ผอำานวยการปองกนภยฝายพลเรอนจงหวด หรอผวาราชการจงหวดจะสงการใหผอำานวย

การปองกนภยฝายพลเรอนอำาเภอและเทศบาล ดำาเนนการไปจนถงประชาชน6. หนวยทไดรบการรองขอ เชน กระทรวง กรม กองทพ ภาคเอกชน/มลนธ สำานกเลขาธการ

ปองกนภยฝายพลเรอน ผอำานวยการศนยปองกนและบรรเทาสาธารณภยเขตและจงหวดขางเคยง

7. ผอำานวยการปองกนภยฝายพลเรอนอำาเภอ และ/หรอผอำานวยการปองกนภยฝายพลเรอนเทศบาล2.3.4 การสงตอ (Referring) มวตถประสงคเพอ- ชวยเหลอผประสบภยไปยงโรงพยาบาลทมความพรอมในการรกษา- กระจายจำานวนผบาดเจบไปตามโรงพยาบาลตางๆ เพอความคลองตวในการรกษาพยาบาล2.3.4.1 ลำาดบการสงตอผประสบภย (Referral Ordering)

1) จากจดปฐมพยาบาลไปยงโรงพยาบาลใกลทเกดเหต (โรงพยาบาลแนวหนา) ตองมการเตรยมการเรองยานพาหนะ อปกรณ เจาหนาททมความร ระบบสอสารรวมถงการบนทกรายงานดวย2) จากโรงพยาบาลแนวหนา ไปยงโรงพยาบาลแนวหลง (โรงพยาบาลขนาดใหญ) หลงจากใหการรกษาผปวยเบองตนแลวพบวาเกนกำาลงความสามารถ ตองสงไปยงโรงพยาบาลทมความพรอมและมขดความสามารถมากกวา2.4 การจดทำาแผนสาธารณภย2.4.1 วตถประสงคของการจดทำาแผนสาธารณภย

24

2.4.1.1 เพอกำาหนดหนาทเฉพาะของหนวยงานตางๆ ทปฏบตงานเกยวกบสาธารณภย ทงภาครฐและเอกชน โดยคำานงถงความพรอมทงดานบคลากร อปกรณและความชำานาญของแตละหนวยงานเหลานน2.4.1.2 เพอใหมการประสานงานและการบงคบบญชาทเปนระบบในทกระดบ คอ ตงแตระดบหนวยงาน หมบาน ตำาบล อำาเภอ ภาค และประเทศ2.4.1.3 เพอใหประชาชนมความรในการชวยเหลอตนเองและผอนในยามเกดสาธารณภย2.4.2 แนวทางการจดทำาแผนสาธารณภย ตองพจารณาถง2.4.2.1 โครงสรางของหนวยงานและโครงสรางทางการเมองการปกครองเศรษฐกจและสงคมของประเทศ2.4.2.2 จำานวนคนและปรมาณวสด อปกรณทม2.4.2.3 การประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ และการควบคมการปฏบตงาน2.4.2.4 การแจงขอมลขาวสารตางๆ2.4.2.5 วธการตดตอขอความชวยเหลอทงดานบคลากร วสดอปกรณ และเงนชวยเหลอจากหนวยงานอนทงภายในและตางประเทศ2.4.3 ชนดของแผนสาธารณภย โดยทวไปประกอบดวยแผน 2 ชนด คอ2.4.3.1 แผนทวไป/แผนแมบท เปนแผนทจดทำาขนลวงหนาแตสามารถนำาไปเปนแนวทางปฏบตได โดยการจดทำาตองพจารณาถง

1) ลกษณะของภยทอาจเกดขน โดยพจารณาจากประเภท ชนด ขอบเขต ระยะเวลา ความเสยหายทเกดขน สภาพภมประเทศ จำานวนและความหนาแนนของประชากร รวมทงแหลงทรพยากร/ แหลงสนบสนนทม

2) องคกรทรบผดชอบ โดยพจารณาโครงสรางองคกร ความสมพนธภายในและระหวางองคกร สถานทตง การตดตอสอสารกบศนยปฏบตการ

3) ภารกจของหนวยงานตางๆ ทเกยวของเมอเกดสาธารณภย เชน ตำารวจ คมนาคม สาธารณสข และหนวยงานเอกชน

4) สถานทและอปกรณทจำาเปนตอการปฏบตการชวยเหลอเมอเกดสาธารณภย5) สถานทหลบภย โดยกำาหนดตำาแหนงทตง ขนาด ฯลฯ ไวใหชดเจน6) สถานทเกบวสดอปกรณ โดยกำาหนด ตำาแหนงทตง ชนดและประเภทของ

อปกรณทจดเกบ7) สถานทอนตราย เชนสถานทเกบวตถระเบด คลงนำามน

2.4.3.2 แผนปฏบตการ เปนแผนทหนวยงานจะจดขนเมอมสาธารณภย โดยอาศยแผนทวไปมาดดแปลงใหเหมาะสมกบสถานการณในขณะนน โดยจะตองม

25

1) การวเคราะหสถานการณของสาธารณภย โดยการตรวจสอบสถานการณ ชนด ขอบเขต ความรนแรง ความสญเสย ผลกระทบ ประเภทและปรมาณความตองการความชวยเหลอ การจดลำาดบความเรงดวนของการดำาเนนการ กำาหนดระยะเวลาปฏบตงาน รวมทงขอรบความชวยเหลอจากภายนอก

2) การรายงานเหตการณตอประชาชน เพอการเตรยมรบและการใหความรวมมอทด

3) การกำาหนดหนวยงานทปฏบตการตางๆ เชน หนวยกภย หนวยขนสง4) มาตรการในการปองกนและชวยเหลอ เชน การอพยพประชากรและ

ทรพยสน การปองกนโรคระบาด การรกษาความสงบ5) การควบคมและประสานงานในการปฏบตการกภย โดยเนนถงความรวดเรว

และปลอดภยเปนสำาคญ2.4.4 ขนตอนการทำาแผนสาธารณภย2.4.4.1 กำาหนดองคกรปฏบต อาจตงโดยการกำาหนดตามกฎหมายหรอตามความเหนชอบของหนวยงาน2.4.4.2 จดตงคณะกรรมการจดทำาแผน ประกอบดวยผแทนทมอำานาจตดสนใจจากหนวยงานตางๆ2.4.4.3 จดทำาการประเมนภย โดยการวเคราะหภยและผลกระทบทมโอกาสเกดจากภยนนๆ2.4.4.4 กำาหนดวตถประสงคของแผน ซงจะสอดคลองกบผลการวเคราะหภยและรายละเอยดการจดการตางๆ2.4.4.5 กำาหนดโครงสรางในการดำาเนนงาน เพอการควบคมและประสานการปฏบตการ2.4.4.6 กำาหนดหนาท ความรบผดชอบของแตละหนวยงาน อาจกำาหนดโดยกฎหมาย รฐหรอคณะกรรมการจดทำาแผน ซงตองไดรบความเหนชอบจากหนวยงานและผปฏบตงาน จงจะสามารถดำาเนนแผนตอไปได2.4.4.7 วเคราะหแหลงทรพยากร/แหลงสนบสนนตางๆ ทสามารถตดตอไดเมอตองการความชวยเหลอ2.4.4.8 กำาหนดระบบ รปแบบของการจดการสาธารณภยทงในดานการเตรยมรบ ปองกน ลดความรนแรง การตอบสนอง และการฟ นฟตางๆ2.4.4.9 เขยนแผนสาธารณภย ตองประกอบดวยสาระของแผนท ตองสน กระชบ ครบถวน งายตอความเขาใจและสามารถทบทวนไดเมอจำาเปน

รปแบบของแผนสาธารณภยโดยทวไปประกอบดวย- ชอ- บทนำา (องคกร/หนวยงานทรบผดชอบ จดมงหมาย วตถประสงค ขอบเขต)

26

- ผลการประเมนภย- กจกรรมของแผน โดยกำาหนดรายละเอยดของกจกรรมทตองทำาในแตละระยะของการเกด

ภยและผรบผดชอบปฏบต- แผนยอยอนๆ (ถาม)

- ภาคผนวก (นยามศพท แผนท รายชอคณะกรรมการ ฯลฯ)

2.4.4.10 การทดสอบแผนสาธารณภย เพอประเมนประสทธภาพและความเปนไปไดของแผน2.4.4.11 การทบทวนแผนสาธารณภย ควรทำาอยางสมำาเสมอ เพอใหแผนทนสมยและใชไดอยางมประสทธภาพ2.4.5 แนวทางในการกำาหนดกจกรรมของแผนสาธารณภยโดยกำาหนดตามระยะตางๆของการเกดสาธารณภย ทง 3 ระยะทสำาคญ ดงน2.4.5.1 การกำาหนดหนาทความรบผดชอบของบคลากรตางๆ เชน ใครตองทำาอะไร ทไหน เมอไร ดวยวธการใด เปนตน2.4.5.2 การแจงเหตและการเตอนภย ตองระบชนดของภย บรเวณทจะเกดภย วธการเตอนภย วธการตดตอกบสอ2.4.5.3 การควบคมภย ตองกำาหนดแนวทางการควบคมภยซงจะแตกตางกนตามชนดของภย2.4.5.4 กำาหนดแนวทางในการประสานงาน ทงในเรองการขนสงลำาเลยงเครองมอและบคลากร การขนยายทรพยสน สงของ ผบาดเจบดวย2.4.5.5 การอพยพผประสบภย ตองกำาหนดวาอพยพไวทใด โดยเสนทางไหน และดวยวธการใด2.4.5.6 การกภย ตองกำาหนดแนวทางการประเมนความตองการ การชวยเหลอกภย กำาหนดผมหนาทประเมนกภย รวมทงกำาหนดสถานทพกชวคราว สถานทสำาหรบการปฐมพยาบาล และการรกษาความสงบเรยบรอย2.4.5.7 กำาหนดการดแลชวยเหลอฉกเฉนแกผประสบภย โดยกำาหนดการจำาแนก การปฐมพยาบาล การเคลอนยายผประสบภย รวมถงการจดการผเสยชวตดวย2.4.5.8 กำาหนดแนวทางการดแลชวยเหลอตอเนองแกผประสบภย ทงเรองทพกอาศย เครองอปโภคบรโภค การสขาภบาลสงแวดลอม การกำาจดสงปฏกล2.4.5.9 กำาหนดแนวทางในการฟ นฟสภาพภายหลงสาธารณภยสงบ2.4.5.10 กำาหนดการประเมนแผน เพอประเมนประสทธภาพของแผนหลงนำาไปปฏบต

นอกจากนแผนสาธารณภยจะประสบความสำาเรจไดขนอยกบปจจยทสำาคญอก 4 ประการ คอ

1. แผนตองสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของภย ปญหาและผลกระทบทเกดขนจรง

27

2. แผนตองไดรบการเขยนอยางชดเจนและเขาใจงาย3. แผนตองเปนทรบรของผทตองใชแผน4. แผนตองไดรบการยอมรบอยางเปนทางการจากหนวยงานตางๆ ทเกยวของดวย

2.4.6 การจดทำาแผนสาธารณภยของโรงพยาบาลการจดทำาแผนสาธารณภยของโรงพยาบาลตองมคณะกรรมการวางแผนซง

โดยทวไปม 2 คณะกรรมการ คอ1. คณะกรรมการวางแผนแมบทมหนาทกำาหนดแผนทวไปของโรงพยาบาล2. คณะกรรมการวางแผนการปฏบตการ มหนาทกำาหนดรายละเอยดเฉพาะพนทใหสอดคลอง

กบแผนหลก / แผนทวไปของโรงพยาบาลคณะกรรมการวางแผน ควรมลกษณะ ดงน

1. เปนหวหนางานตางๆ ในโรงพยาบาล2. เปนผชำานาญงานในหนวยงานของตน3. เปนผทเกยวของหรอมสวนกระทบจากสาธารณภยนนโดยตรง

คณะกรรมการวางแผนน ควรมหนาทในการวางแผนและจดทำาแผนทงแผนสาธารณภยทเกดในโรงพยาบาลและแผนสาธารณภยทเกดนอกโรงพยาบาล

คณะกรรมการวางแผนแมบทของโรงพยาบาลโดยทวไปจะประกอบดวยผแทนจากฝายตางๆ ดงน

1. กลมของแพทย เชน ผอำานวยการโรงพยาบาล ผแทนแพทยประจำาบาน2. กลมของพยาบาล ไดแก หวหนาฝายและหวหนางานตางๆ เชน หวหนางานผปวยนอก

หวหนางานอบตเหตและฉกเฉน3. กลมธรการและบรหาร เชน หวหนาฝายโภชนาการ หวหนาฝายเภสชกรรม4. กลมทปรกษา ไดแก ตำารวจดบเพลง ผเชยวชาญตางๆทเกยวของ

หนาทของคณะกรรมการวางแผนแมบทของโรงพยาบาลประกอบดวย1. การสำารวจขอมลตางๆ ไดแก สถานท กำาลงคน อปกรณเวชภณฑ เครองมอสอสาร ยาน

พาหนะ ชนดของภยทมโอกาสเกด2. จดทำาแผนสาธารณภยของโรงพยาบาลใหครอบคลมการเกดสาธารณภยในระยะตางๆ ตาม

องคประกอบทสำาคญของแผนสาธารณภย3. วางแนวทางใหแตละฝายในหนวยงานจดทำาแผนสาธารณภยทเปนแผนปฏบตการ ซง

สอดคลองกบแผนทวไป หรอแผนแมบทของโรงพยาบาล4. จดระบบสญญาณแจงเหต5. จดหาอปกรณ เครองมอตางๆ รวมถงการเกบรกษาดวย6. จดการฝกอบรมบคลากรตางๆในโรงพยาบาล

28

7. จดทำาคมอการปฏบตงานเมอเกดสาธารณภยใหฝายตางๆ ในหนวยงาน8. จดใหมการฝกซอมเพอประเมนผลของแผนแมบท แผนปฏบตการความพรอมของบคลากร

ความพอเพยงของอปกรณตามระยะเวลาทเหมาะสม9. จดการแกไขและปรบปรงแผนใหดและเหมาะสมกบสถานการณเสมอ

2.4.7 แผนสาธารณภยทสำาคญของประเทศไทย2.4.7.1 แผนปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาต

การดำาเนนงานสาธารณภยในประเทศไทย เปนการดำาเนนงานดวยความรวมมอของหนวยงานตางๆ ทงภาครฐและเอกชน ตามทกำาหนดไวในพระราชบญญตปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ. 2522 แผนปองกนภยในระดบชาตทใชในปจจบน ไดแก แผนปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาต พ.ศ. 2548 ซงไดกำาหนดกจกรรมของหนวยงานตางๆ ทงระยะกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย โดยมองคกรทรบผดชอบ คอ คณะกรรมการปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาต มรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยเปนประธานคณะกรรมการและอธบดกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยเปนกรรมการและเลขานการ

นอกจากนทกพนทในประเทศตองจดทำาแผนในระดบตางๆ ทงระดบภาค จงหวด อำาเภอ และตำาบล ทสอดคลองกบแผนน แตปรบใหเหมาะสมกบทองถนแตละระดบ

กจกรรมทสำาคญในแผนปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาต ตามระยะตางๆ ของการเกดภยมดงน

1) ระยะกอนเกดภย- การเตรยมคน อปกรณ เครองมอเครองใช- การจดระบบปฏบตการ- การจดฝกอบรมเจาหนาทและประชาชน- การจดทำาผงเมอง- การสำารวจพนทเสยงภย2) ระยะเกดภย- จดตงศนยอำานวยการเฉพาะกจ- จดตงหนวยกภย- การอพยพประชาชนและสวนราชการ- การรกษาความสงบเรยบรอย3) ระยะหลงเกดภย- จดตงหนวยบรรเทาทกข- จดตงหนวยสงเคราะห- จดตงหนวยควบคมความปลอดภย

29

2.4.7.2 แผนสาธารณภยของสภากาชาดไทยสภากาชาดไทย เปนองคกรทมหนาทใหการสงเคราะหแกผประสบสาธารณภย

โดยไมเลอกเชอชาต สญชาต ลทธศาสนา หรอความเหนในทางการเมองของผประสบภยสภากาชาดไทยไดรบมอบหมายหนาทตามแผนปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ.

2548 ใหวางแผนและอำานวยการปฏบตดงตอไปน1. จดหา เตรยมโลหต ยา เวชภณฑ วสดอปกรณตางๆ ตลอดจนเครองอปโภคบรโภค เพอใช

ในการบรรเทาทกข การสงเคราะหผประสบภย2. ฝกอบรมเจาหนาท สมาชกอาสากาชาด เหลากาชาดจงหวดและประชาชนเกยวกบการเตรยม

พรอมในการบรรเทาทกข การปฐมพยาบาล รวมทงใหความรเกยวกบสาธารณสข เพอชวยเหลอตนเองและผอน

3. รกษาพยาบาลผประสบภยและใหความชวยเหลอเกยวกบการปองกนโรคระบาด4. ตดตอขอความชวยเหลอจากตางประเทศ โดยผานสหพนธสภากาชาดและสภาเสยววงเดอน

แดงระหวางประเทศและคณะกรรมการกาชาดสากล ทงนดวยความเหนชอบของรฐบาลสำาหรบขนตอนการปฏบตงานนนมทงในสวนกลางและสวนภมภาคและปฏบต

กจกรรมในทกระยะของการเกดสาธารณภย ดงน1) ระยะกอนเกดภย- จดหา เตรยมโลหต ยา เวชภณฑ วสดอปกรณตางๆ ตลอดจนเครองอปโภคบรโภค เพอใช

ในการบรรเทาทกข การสงเคราะหผประสบภย- ฝกอบรมเจาหนาท สมาชกอาสากาชาด เหลากาชาดจงหวดและประชาชนเกยวกบการเตรยม

พรอมในการบรรเทาทกข การปฐมพยาบาล รวมทงใหความรเกยวกบสาธารณสข เพอชวยเหลอตนเองและผอน

2) ระยะเกดภย- รกษาพยาบาลผประสบภยและใหความชวยเหลอเกยวกบการปองกนโรคระบาด- ตดตอขอความชวยเหลอจากตางประเทศ โดยผานสหพนธสภากาชาดและสภาเสยววงเดอน

แดงระหวางประเทศและคณะกรรมการกาชาดสากล ทงนดวยความเหนชอบของรฐบาล3) ระยะหลงเกดภย- ใหการบรรเทาทกขแกผประสบภย- ใหการฟ นฟสภาพทงดานรางกายและจตใจแกผประสบภย- ประเมนความชวยเหลอทไดดำาเนนการไปแลวทงหมด

2.5 บทบาทหนาทขององคกรตางๆ ในการจดการสาธารณภย

30

ในปจจบนมองคกร/หนวยงานทปฏบตงานในการจดการสาธารณภยเปนจำานวนมากทงหนวยงานของภาครฐและเอกชน ทงทปฏบตงานในระยะกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย ทสำาคญไดแก

2.5.1 องคกรภาครฐ ทสำาคญ ไดแก2.5.1.1 กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย2.5.1.2 สำานกนายกรฐมนตร2.5.1.3 กระทรวงมหาดไทย2.5.1.4 กระทรวงกลาโหม2.5.1.5 กระทรวงแรงงาน2.5.1.6 กระทรวงสาธารณสข2.5.1.7 กระทรวงคมนาคม2.5.1.8 กระทรวงพาณชย2.5.1.9 กระทรวงเกษตรและสหกรณ2.5.1.10 กระทรวงการตางประเทศ2.5.1.11 กระทรวงอตสาหกรรม2.5.1.12 กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย2.5.1.13 กระทรวงศกษาธการ2.5.1.14 กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม2.5.1.15 กระทรวงพลงงาน2.5.1.16 กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร2.5.1.17 กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย2.5.1.18 กระทรวงวฒนธรรม2.5.1.19 สำานกงานตำารวจแหงชาต2.5.1.20 การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย การไฟฟานครหลวง และการไฟฟาสวนภมภาค2.5.1.21 การประปานครหลวง การประปาสวนภมภาค และการประปาอนๆ2.5.2 องคกรสาธารณกศล

2.5.2.1 มลนธราชประชานเคราะหในพระบรมราชปถมป2.5.2.2 สภากาชาดไทย

2.5.3 องคกรตางประเทศ2.5.3.1 องคการสหประชาชาต

1) United Nations Disaster Relief Office (UNDRO)2) World Health Organization (WHO)3) United Nations Children’s Fund (UNICEF)4) World Food Program (WFP)

31

5) Food and Agriculture Organization (FAO)

2.5.3.2 องคกรการกศล1) National Red Cross/ Red Crescent Societies)2) International Committee of the Red Cross (ICRC)3) International Federation of the Red Cross and Red Crescent Societies

(Federation)

2.5.3.3 องคกรเอกชน1) Cooperative for American Relief Everywhere (CARE)2) OXFAM3) Catholic Relief Services (CRS)

2.5.3.4 องคกรระหวางรฐ1) Organization of American States (OAS)2) European Economic Community (EEC)

2.6 แนวทางการจดการสาธารณภยในอนาคต (Disaster Management in the Future)

แนวทางการจดการสาธารณภยในอนาคต ควรประกอบดวย1. การมสวนรวมของทกภาคสวนทงรฐและประชาชน เปลยนการดำาเนนงานจากการสงการ

เปนการมสวนรวมของประชาชน เนองจากประชาชนและชมชนเปนผมบทบาทสำาคญในการชวยเหลอผประสบภย เพราะตองเผชญหนากบสาธารณภยโดยตรง การนำาศกยภาพและประสบการณมาใชเพอการดแลตนเองจะชวยลดความสญเสยและมความคลองตวในการดำาเนนงานมากขน

2. การใหความสำาคญกบการปองกนสาธารณภย การจดการสาธารณภยในเชงรกจะชวยลดความสญเสยและผลกระทบจากภยไดเปนอยางมาก การปองกนสาธารณภยเปนการลดโอกาสทอนตรายหรอภยจะมผลตอกลมคนหรอพนททเสยงภย

3. การใหชมชนเปนฐานในการจดการ การพฒนาศกยภาพของประชาชนและชมชนใหพรอมเผชญสาธารณภยไดดวยตนเองอยางเปนระบบกอนการชวยเหลอจากหนวยงานภายนอกจะชวยลดความสญเสยจากสาธารณภยไดเปนอยางมาก เนองจากชมชนและประชาชนเปนผทตองเผชญกบสาธารณภยเปนกลมแรก

4. การเปนเอกภาพในการจดการ การจดการโดยมผสงการเพยงคนเดยวหรอหนวยงานเดยว แตใชทรพยากรจากหนวยงานตางๆ เปนสงจำาเปน เนองจากปญหาสำาคญทพบไดเสมอในการจดการสาธารณภย คอ การไมมเอกภาพในการทำางานของบคคลหรอหนวยงานตางๆ การมผรบผดชอบสงการหรอดำาเนนงานทเปนเอกภาพและปฏบตตามแนวทางหรอรปแบบการจดการทกำาหนดไวจะทำาใหการปฏบตงานเปนไปอยางมประสทธภาพ

5. การใชระบบการเตอนภยทมประสทธภาพทงการเตอนภยในระดบชมชนและระดบประเทศ 6. การใชระบบการสอสารทรวดเรวและมคณภาพ โดยตองมทงระบบสอสารหลกและรอง เชน

โทรศพท โทรสาร วทยสอสาร เสยงตามสาย เปนสงจำาเปนทตองใชเพอการสงการการ

32

ประสานงาน ประชาสมพนธ ใหทนตอเหตการณ การสอสารทรวดเรวจะชวยลดความสญเสยไดเปนอยางมาก โดยเฉพาะในดานการชวยชวตผประสบภย

7. การพฒนาบคลากรใหมคณภาพ มความร ความสามารถในการปฏบตงาน และควรพฒนาอยางตอเนอง

8. การกำาหนดงบประมาณทเหมาะสม ปจจบนรฐเปนผจายเงนชดเชยแกผประสบภย ซงเปนงบประมาณทสงมาก ดงนนจงควรตองมการพฒนาระบบประกนภยใหครอบคลมทงดานการเกษตรและอตสาหกรรมทกพนทของประเทศ เพอลดงบประมาณของภาครฐเพอการจดการสาธารณภยลง

9. การใชระบบเครอขาย ดวยปจจบนแนวโนมของสาธารณภยแตละประเภทมความรนแรงมากขนเกนกวาชมชนหรอประเทศจะจดการไดโดยลำาพง การสรางเครอขายรวมกบองคกรอนหรอนานาประเทศจงเปนสงจำาเปน

10. การใชการเรยนรจากบทเรยนหรอจากประสบการณจรงในการจดการสาธารณภยมาปรบปรงการดำาเนนงานอยางเปนระบบและตอเนอง เพอการจดการสาธารณภยทมประสทธภาพ

3. การจำาแนกผประสบภย (Triage, Medical Sort)

3.1 ความหมายการจำาแนกผประสบภย (Triage) หมายถงการจำาแนกหรอแยกประเภทของผประสบภย

เพอเลอกใหการชวยเหลอตามลำาดบความสำาคญและจำาเปน โดยมงหวงทจะรกษาชวตผประสบภยใหไดจำานวนมากทสด

ในสถานการณสาธารณภยซงเปนสถานการณฉกเฉน มผประสบภยจำานวนมาก แตมบคลากร เวชภณฑและอปกรณทางการแพทยมจำานวนจำากด การดแลรกษาผประสบภยจงตองคำานงถงโอกาสของการมชวตรอดหลงไดรบการชวยเหลอ และจะไมเสยเวลาในการทจะตองดแลผประสบภยทมอาการหนกเพยงคนใดคนหนง แตปลอยใหผประสบภย ซงมอาการรนแรงนอยกวาและมโอกาสรอดไดมากกวาอกหลายคน ตองพลาดโอกาสในการไดรบความชวยเหลอ ซงแตกตางจากการรกษาพยาบาลในภาวะปกต หรอในสถานพยาบาลโดยทวไป ทเนนหลก ความรนแรงของความบาดเจบ และ มากอนรกษากอน“ ” “ ”

3.2 ปายสญลกษณ ในการจำาแนกผประสบภยปายสญลกษณ (Tag) เปนเครองมอทใชเพอบงบอกความรนแรงของการไดรบ

บาดเจบ และเปนการจดกลมลำาดบผประสบภย เพอการเคลอนยายและรบการดแลรกษาทเหมาะสม การใชสญลกษณส ซงเปนหลกสากล ประกอบดวย ปายส 4 ส คอ สแดง เหลอง เขยว และสดำา3.3 วธการจำาแนกและการใชปายสญลกษณ

33

การจำาแนกผประสบภยเปนขบวนการทตองกระทำาอยางตอเนอง ตงแตบรเวณทเกดเหต บรเวณทางเขาโรงพยาบาล และในหองฉกเฉน

การจำาแนกผประสบภยและการใชปายสญลกษณ เปนสงทมกจะทำาควบคกนไปในเวลาเดยวกน ซงมวธการ ดงน

3.3.1 การประเมนสภาพผประสบภย เพอบงชระดบความรนแรงของการบาดเจบ และโอกาสทจะรอดชวตอยางมคณภาพ ตลอดจนจดกลมลำาดบความสำาคญของผประสบภยเพอการรบการรกษา ผประเมนอาจเปนพยาบาล หรอทมทมแพทยและพยาบาล การประเมนสภาพผประสบภยประกอบดวย การซกประวตและการตรวจรางกาย โดยประเมนในเรอง ทางเดนหายใจ (Airway) การหายใจ (Breathing) การไหลเวยนโลหต (Circulation) ซงเหลานคอการประเมนขนตนโดยการด ABC ทถอวาเปนหวใจของการดำารงชวตทสำาคญทสด และตองประเมนระบบประสาท (Neurological Evaluation) โดยมเครองมอสำาคญทนยมใช คอ Glasgow

Coma Scale หากประเมนไดคะแนนทตำากวา 7 ตองตระหนกวาผประสบภยอาจมภาวะอนตราย ซงสวนใหญมกพบรองรอยของการบาดเจบหรอโรคทเกยวของกบระบบประสาท

3.3.2 การใหปายสญลกษณสตามสภาพอาการของผประสบภย โดยใหสแดง สเหลอง สเขยว หรอ สดำา

3.3.2.1 ปายสแดง (Red tag) เปนสญลกษณของผประสบภยทจดเปนอนดบแรก (First

priority) ทตองรบใหการชวยเหลอ หรอตองการการดแลอยางทนททนใด รอไมได เนองจากอยในภาวะทคกคามอาจถงแกชวตถาชวยเหลอชา แตหากไดรบการดแลทนทวงทจะมโอกาสรอดหรอหายได เปนกลมทถกนำาสงไปสถานพยาบาลกอนกลมอนๆ ในสถานการณสาธารณภยจะพบผประสบภยกลมนประมาณ 20% ของผประสบภยทงหมด อาการของผประสบภยทจดอยในกลมน ไดแก

1) หวใจหยดเตน (Cardiac arrest) ทางเดนหายใจอดตน (Airway obstruction)

2) หมดสต (Loss of consciousness)

3) เลอดออกมากกวา 1 ลตร แผลลกถงเสนเลอดใหญขาด ชอค (Shock)

4) ซโครงหกทมทะลเนอปอด ทำาใหการหายใจผดปกตมเลอดหรอลมในชองปอด5) แขนขาบาดเจบเกอบขาด (Incomplete amputation of extremities)

6) แขนขาถกบบหรอกดอยางแรงจนบแบน แผลเหวอะหวะ มกระดกหกและเสยเลอดอยางมาก หรอไมสามารถคลำาชพจรสวนปลายของแขนขาทบาดเจบนนได

7) กระดกสำาคญหกและมแผลเปด (Open fracture of femur, humerus, and pelvis)

8) กระดกตนคอหก (Cervical-vertebral fracture)

9) กระดกกรามหกซงอาจมผลตอทางเดนหายใจ (Maxillofacial injury)

10) การบาดเจบของศรษะอยางรนแรง (Severe head injury)

34

11) การบาดเจบททรวงอกทมแผลลก12) การบาดเจบททองรนแรงและมบาดแผลเปด หรอลำาไสทะลก13) แผลไหมจากกระแสไฟฟา แผลไหมจากการสดควนไฟ14) แผลไหมระดบท 2 ตงแต 31% - 40% ของพนทรางกาย (ไมรวมหนา ปลายมอ-

เทา อวยวะเพศ)

15) แผลไหมระดบ 3 ตงแต 11% - 30% ของพนทรางกาย (ไมรวมหนา ปลายมอ-

เทา อวยวะเพศ)

16) แผลไหมระดบ 2 และ 3 บรเวณสำาคญ เชน ใบหนา ปลายมอ ปลายเทา อวยวะเพศ

17) มอาการดานการหายใจภายใน 6 ชวโมง หลงไดรบสารพษฯลฯ

3.3.2.2 ปายสเหลอง (Yellow tag) เปนสญลกษณของผประสบภยทจดเปนอนดบท 2

(Secondary priority) ทตองใหการชวยเหลอ เปนกลมทบาดเจบมากแตรอได สามารถรอการสงไปสถานรกษาพยาบาลเพอการรกษาทางศลยกรรมได ภายในเวลา 2 ชวโมง อยางไรกตามผประสบภยในกลมนตองไดรบการประเมนอาการเปนระยะๆ ทก 15-30 นาท เพอใหการชวยเหลอไดทนทวงทหากมอาการทรดลง ในสถานการณสาธารณภยจะพบผประสบภยกลมนประมาณ 20% ของผประสบภยทงหมด อาการของผประสบภยทจดอยในกลมนไดแก

1) กระดกสำาคญหกและไมมบาดแผลเปด (Closed fracture, Closed multiple fracture)

2) บาดแผลเสยเลอดปานกลาง (1/2 ถง 1 ลตร)

3) บาดเจบทศรษะแตความรสตยงดอย บาดเจบทไขสนหลง (Spinal cord injury)

4) แผลไหมระดบท 1 นอยกวา 75% ของพนทรางกาย5) แผลไหมระดบท 2 ตงแต 15-30% ของพนทรางกาย (ไมรวมหนา ปลายมอ-เทา

อวยวะเพศ)

6) แผลไหมระดบท 3 ตงแต 2-10% ของพนทรางกาย (ไมรวมหนา ปลายมอ-เทา อวยวะเพศ)

7) มอาการดานการหายใจหลงไดรบสารพษเกน 6 ชวโมง3.3.2.3 ปายสเขยว (Green tag) เปนสญลกษณของผประสบภยทจดเปนอนดบท 3 (Third

priority) ทตองใหความชวยเหลอ เปนกลมทบาดเจบเลกนอย ไมจำาเปนตองรบรกษาหรอนำาสงโรงพยาบาล เพยงแตใหการปฐมพยาบาลแลวใหกลบบานหรอแนะนำาใหมาตรวจรกษาในวนรงขนได ในสถานการณสาธารณภยจะพบผประสบภยกลมนประมาณ 40% ของผประสบภยทงหมด อาการของผประสบภยทจดอยในกลมน ไดแก

1) บาดแผลฉกขาด ถลอก ฟกชำา กระดกชนเลกหก เสยเลอดเลกนอย

35

2) แผลไหมระดบท 1 นอยกวา 20% ของพนทรางกาย3) แผลไหมระดบท 2 นอยกวา 15% ของพนทรางกาย (ไมรวมหนา ปลายมอ-เทา อวยวะ

เพศ)

4) แผลไหมระดบท 3 นอยกวา 2% ของพนทรางกาย (ไมรวมหนา ปลายมอ-เทา อวยวะเพศ)

5) ปญหาทางโรคจตประสาทขนาดปานกลาง ทตองพกผอนหรอไดรบการดแลตอเลกนอย ภายหลงไดรบการรกษาทางกายทบาดเจบเลกนอยแลว

3.3.2.4 ปายสดำา (Black tag) เปนสญลกษณของผประสบภยทจดเปนอนดบท 4 (Fourth

priority) หรออนดบสดทายทจะไดรบการชวยเหลอหรอนำาสงไปสถานพยาบาล เปนกลมทมความหวงในการรอดชวตตำา หรอเปนประเภทหมดหวง (บางครงเรยกกลมนวา พวกยงมหวงหรอ Expectant) เนองจากการชวยชวตผปวยประเภทนหนงราย ตองใชบคลากรและอปกรณทางการแพทยคอนขางมาก และตองใชเวลานาน อกทงไมสามารถแนใจวา เมอชวยแลวจะรอดชวตหรอไม ซงอาจทำาใหพลาดโอกาสในการชวยชวตผประสบภยรายอนๆอกหลายราย

ในสถานการณสาธารณภยจะพบผประสบภยกลมนประมาณ 20% ของผประสบภยทงหมด อาการของผประสบภยทจดอยในกลมน ไดแก

1) กระดกหนาอกยบ ถกกระสนหรอมดแทงทะลชองทองตองเสยเวลาทำาผาตดนาน2) บาดเจบทศรษะอยางรนแรงมเลอดออกมากในกะโหลกศรษะหรอสมองไหล3) บาดเจบรนแรงทอวยวะสำาคญหลายแหง ตองใชอปกรณหลายอยางในการชวยชวต4) แผลไหมระดบท 2 ระดบท 3 มากกวา 40% ของพนทรางกาย5) ไดรบนวเคลยรและมอาการไขสง สบสน ทองรวง อจจาระและอาเจยนเปนเลอด6) เสยชวตกอนถง หรอมาถงสถานทจำาแนกแลวเสยชวต

ในสถานการณทไมมผประสบภยทไดรบปายสญลกษณสแดงอยเลย พยาบาลจะตองใหการดแลผประสบภยทไดรบปายสญลกษณสเหลองเปนอนดบแรก และแมวาผประสบภยจะไดรบปายสญลกษณสดำากไมไดหมายความวาจะไมตองใหการดแลใดๆ แกผประสบภยรายนนตามหลกมนษยธรรมและจรรยาบรรณวชาชพ นอกจากนกอนปฏบตการพยาบาลหรอใหความชวยเหลอใดๆ ควรมการขออนญาตหรอบอกกลาวแกผประสบภยกอนทกครงเสมอเพอเปนการพทกษสทธของผประสบภย3.4 การจำาแนกผประสบภยโดยระบบ Start Triage

การจำาแนกโดยระบบ Start Triage เปนระบบการจำาแนกผประสบภยโดยใหสญลกษณสแดง (มอาการผดปกต) เหลอง (รอได, อาการสวนใหญปกต) เขยว (เดนไดเอง) และดำา (สนหวง) พจารณาองคประกอบ 3 ประการ คอ สถานภาพดานการหายใจ (Respiratory status)

36

สถานภาพดานการกำาซาบและชพจร (Perfusion and pulse status) และสถานภาพดานระบบประสาท (Neurological status)

3.5 ขอมลทจำาเปนเกยวกบการจำาแนกผประสบภยขอมลเบองตนทจำาเปนเกยวกบผประสบภยทผจำาแนกหรอผนำาสงควรซกถาม

จากผประสบภย ญาต หรอผประสบเหต ประกอบดวยขอมลดานชอ- สกล อาย เพศ ทอย การบาดเจบ สญญาณชพ และ การชวยเหลอทให โดยบนทกรายละเอยดในปายสญลกษณของผประสบภย3.6 องคประกอบของระบบการจำาแนกผประสบภย

3.6.1 บคลากร (Personnel) ผทจำาแนกควรเปนบคคลทมความร มทกษะในการตรวจรางกาย มมนษยสมพนธด สามารถคดวเคราะห และแกปญหาไดอยางถกตองและเหมาะสม

3.6.1.1 คณสมบตของพยาบาลผทำาหนาทจำาแนกผประสบภย ไดแก1) เปนผมสต มจตใจสงบมความมนคงทางอารมณ และมความอดทน2) สามารถเผชญหนาและตดสนใจแกปญหาไดอยางด และรวดเรว แมอยใน

สถานการณทตงเครยด3) มความสามารถและทกษะในการประเมนสภาพผประสบภยไดอยางรวดเรว4) มความรและทกษะในการใหการดแลชวยเหลอผประสบภยในภาวะฉกเฉนได

ด5) มทกษะในการสอสารและประสานงาน3.6.2 สถานทในการจำาแนกผประสบภย (Triage area) การจำาแนกผประสบภยจะ

กระทำาทงในบรเวณทเกดภย (Disaster site) และทสถานพยาบาลซงนยมกำาหนดใหอยใกลทางเขาหรออยทบรเวณหองฉกเฉน

สถานททใชเพอการจำาแนกและปฐมพยาบาลผประสบภย ควรตองอยใกลบรเวณทเกดสาธารณภยมากทสดและควรปลอดภยมากทสดเชนกน และควรเลอกสถานททกวางขวางเพยงพอ อยเหนอลมและมอากาศถายเทด สามารถแบงพนทการปฏบตงานไดเปนสดสวน เชน

1. บรเวณสำาหรบการเปนศนยบญชาการ2. บรเวณสำาหรบการตดตอสอสารและประสานงานกบสอมวลชนและญาต3. บรเวณสำาหรบการประเมนและตดปายสญลกษณแยกประเภทผประสบภย4. บรเวณสำาหรบใหการปฐมพยาบาล ใหการรกษาพยาบาล และกชพขนตน5. บรเวณสำาหรบเกบศพผเสยชวต6. บรเวณทพกสำาหรบญาตและผประสบภยทมอาการเลกนอยรอกลบบาน

37

7. บรเวณสำาหรบจอดรถพยาบาล (Ambulances) และอปกรณตางๆนอกจากน ควรจดระเบยบทางเขาออกเปนแบบ One way เพอไมใหสวนทางกน และ

ควรจดการใหผประสบภยทไดรบการชวยเหลอชวตขนตน ถกเคลอนยายไปยงสถานพยาบาลไดสะดวก ควรจดแยกเขตสะอาดและเขตสกปรก หรอเขตทมการปนเป อนสารเคม จดสถานทสำาหรบการชำาระลาง (Decontamination area) ไวเปนดานแรก และตองตระหนกในการปองกนตนเองจากพษหรอสารเคมเสมอ สำาหรบการชำาระลางดวยนำาใหนานอยางนอย 15

นาท 3.6.3 เครองมอ อปกรณ และเวชภณฑ (Equipment and supplies) สงทจำาเปนทตองมสำารองไวเปนอนดบแรกคอ เครองมออปกรณทเกยวของกบ Airway, Breathing, และ Circulation

โดยจะตองรปรมาณและประเภทเครองมออปกรณ และอปกรณอนๆ ทตองจดเตรยมไว เชน suction, Dressing set, non sterile glove ทงนอปกรณ จะตองมความพรอมนำาไปใชตลอดเวลา

3.6.4 ระบบการบนทกขอมล (Documentation system) ซงมความหลากหลายแลวแตสถานท อยางนอยจะตองมขอมล อาการของผประสบภย การวนจฉย และการใหปายสญลกษณ

3.6.5 ระบบการตดตอสอสาร (Communication system) การจำาแนกทดประกอบดวยการสอสารทมประสทธภาพ ซงอาจจำาเปนทจะใชเพอตดตอเจาหนาทภายในบรเวณเดยวกน4. การปฐมพยาบาลผประสบภย (First aid for Victims)

4.1 ความหมายการปฐมพยาบาล หมายถง การชวยเหลอเบองตนแกผบาดเจบ หรอผเจบ

ปวยกะทนหนกอนถงมอแพทยหรอโรงพยาบาล โดยใชอปกรณทมอย หรอเทาทสามารถหาได โดยกระทำาดวยความรอบคอบ ถกตองตามหลกการปฐมพยาบาล4.2 วตถประสงคในการปฐมพยาบาล

4.2.1 ชวยผปวย หรอผบาดเจบใหรอดชวต4.2.2 ชวยลดอนตรายทอาจเกดขนกบผปวย หรอผบาดเจบ หรอปองกนมให

เกดความพการมากขน4.2.3 สงเสรมใหผปวย หรอผบาดเจบกลบคนสสภาพเดม หายจากการเจบปวย

ไดเรวขน4.3 หลกทวไปในการปฐมพยาบาล

4.3.1 ตงสตใหมนคง อยาตนเตนตกใจ ปฏบตการดวยความรวดเรววองไว ตดสนใจไดอยางถกตอง กนคนมใหมามงด เพอใหมอากาศเพยงพอ และมแสงสวาง บรเวณทกวางพอสะดวกในการปฐมพยาบาล

38

4.3.2 ตรวจดวาผบาดเจบรสกตวหรอหมดสต ถาหมดสตตองรบชวยประเมนการหายใจ การเตนของหวใจ เพอทำาการกชพเบองตน กอนนำาสงโรงพยาบาล

4.3.3 จดทานอนของผบาดเจบใหเหมาะสมในการปฐมพยาบาล โดยไมกอใหเกดอนตรายตอผบาดเจบ แลวใหการปฐมพยาบาลสำาหรบการบาดเจบทอาจกอใหเกดอนตรายแกชวตโดยเรว กอนการบาดเจบอนทพอรอได

4.3.4 อยาเคลอนยายผบาดเจบเกนความจำาเปน เพราะอาจทำาใหเกดอนตรายมากขน ถาจำาเปนตองเคลอนยายอยางถกวธ

4.3.5 บนทกรายละเอยดเกยวกบเหตการณ อาการและลกษณะของผบาดเจบ และการปฐมพยาบาลทไดรบ เพอประโยชนตอการชวยเหลอตอไป

4.4 การประเมนสภาพเพอใหการปฐมพยาบาล4.4.1 การประเมนขนตน (Primary assessment)

สงแรกในการประเมนผประสบภยกอนใหการชวยเหลอ คอ การประเมนทางเดนหายใจ (Airway) การหายใจ (Breathing) และการไหลเวยนโลหต (Circulation) เปาหมายของการประเมนขนตนนคอการประเมนเพอรบใหการชวยเหลอ แกไขปญหาทคกคามตอชวต ซงตองกระทำาอยางรวดเรวโดยการประเมนทางเดนหายใจ สภาพของกระดกตนคอ ความสามารถในการหายใจ และการเตนของหวใจ นอกจากนนสงทตองประเมนดวยคอ ความพการ (Disability) ดวยการตรวจสอบการทำางานของระบบประสาทอยางยอ รวมทงลกษณะทวไปของผประสบภย (Complex exposure) ดการบาดเจบอยางอน

4.4.2 การประเมนขนทสอง (Secondary assessment)

เปนระยะทมการประเมนการบาดเจบและปญหาทงหมดและจดลำาดบความสำาคญของปญหา การประเมน ประกอบดวย การประเมนสญญาณชพ ไดแก ความดนโลหต ชพจร การหายใจ และอณหภม การตรวจรางกายตงแตศรษะจรดเทา รวมกบการตรวจการทำางานของระบบประสาทซำาโดยละเอยด

การตรวจรางกายในการประเมนขนทสองอวยวะทประเมนแนวทางการประเมนศรษะ

ตา

ดการมเลอดออก, การบบ ผดรปของกะโหลกศรษะ, แผล, บวม, เลอดออกภายใน รปหนาไดสดสวนตามปกต คลำากระดกเพอตรวจสอบความผดปกต

ดอาการชอกชำารอบดวงตาและตาแดง ประเมนการมองเหนของตาทง

39

อวยวะทประเมนแนวทางการประเมนห

จมก

ลำาคอ

ทรวงอก

ทอง

อวยวะสบพนธ

แขน ขา

หลง

สองขาง ประเมนการตอบสนองของรมานตา ประเมนการกลอกตา

ดของเหลวไหลออกจากห ดการชอกชำาบรเวณหลงใบห ตรวจดแผล

ดของเหลวไหลออกจากจมก คลำาจมกประเมนการผดรปของกระดก

ดตำาแหนงของหลอดลม หลอดเลอดขางลำาคอ การบวม และการชอกชำา

ดแผล การบาดเจบ การบวม จำาเลอด สงเกตการขยายตวของทรวงอก อตราการหายใจ ความลก ตน และกลามเนอทใชในการหายใจ คลำาหาการผดรปของกระดก ฟงเสยงหายใจและเสยงการเตนของหวใจ

ดแผล การบาดเจบ การบวม จำาเลอด คลำาทองเพอประเมนความตง แนน ทองตง

ดการผดรปของเชงกราน และการมเลอดออกทปลายเปดของทอทางเดนปสสาวะและอจจาระ

ดการผดรป แผล จำานวนนวมอ นวเทา การบวมและการชอกชำา ประเมนการไหลเวยนของเลอดทมาเลยง การรบความรสกและความสามารถในการเคลอนไหว คลำาเพอประเมนความเจบปวด และชพจร

ดการผดรป แผล และการชอกชำา คลำากระดกสนหลง ฟงเสยงหายใจ

5. การเคลอนยายผประสบภย (Casualty Handling)

การเคลอนยายผประสบภยเปนกจกรรมทมความสำาคญยง เพราะการเคลอนยายทถกตองตามหลกวธ ยอมสามารถชวยชวตของผประสบภยไดอยางปลอดภย และชวยลดความสญเสยทจะเกดแกผประสบภย และตอสงคมโดยสวนรวม แตในทางตรงกนขาม หากการชวยเหลอนนเปนไปอยางไมถกตองตามหลกและวธการ จะทำาใหผประสบภยไดรบอนตราย พการ หรออาจถงแกชวต และอาจไดรบบาดเจบจากการเคลอนยายทไมถกวธดวย ฉะนนความรและทกษะเกยวกบการเคลอนยายผประสบภย จงมความสำาคญทประชาชนทกคน โดยเฉพาะอยางยงบคลากรทางสาธารณสขพงไดศกษาและฝกปฏบตในการเคลอนยายผประสบภยทถกวธ เพอความปลอดภยในชวตทงของตนเองและผอน

40

5.1 วตถประสงคของการเคลอนยายผประสบภย5.1.1 เพอนำาผประสบภยออกจากสถานทอนตราย5.1.2 เพอสงตอผประสบภยใหไดรบการรกษาพยาบาลทเหมาะสม

5.2 หลกการเคลอนยายผประสบภย เพอใหเกดความปลอดภยทงตนเองและผประสบภย และสามารถชวยเหลอผประสบภยไดจำานวนมากทสดโดยใชเวลาสนทสด

5.2.1 ใชวธการเคลอนยายทงาย สะดวก รวดเรว ถกตองและปลอดภยทสด5.2.2 หลกเลยงการกระทบกระเทอนทอาจทำาใหผประสบภยไดรบอนตรายเพมขน5.2.3 รบนำาสงสถานพยาบาลดวยความรวดเรวและอยางปลอดภย

5.3 ขอปฏบตในการเคลอนยายผประสบภย5.3.1 วางแผนและเตรยมความพรอมเกยวกบยานพาหนะ อปกรณปฐมพยาบาล พนกงานขบรถ สถานพยาบาลในการสงตอผประสบภยฯลฯ ควรเลอกสถานพยาบาลทอยใกลทสด ยานพาหนะและอปกรณตองอยในสภาพทใชการไดดและมการตรวจสภาพอยเสมอ พนกงานขบรถตองไมอยในสภาพมนเมา ทราบกฎจราจร ทราบขอปฏบตเมอขบรถพยาบาล และตองขบดวยความระมดระวง5.3.2 กอนเขาชวยเหลอผประสบภย ตองประเมนวาเปนภยชนดใด เพอความปลอดภยของทงผชวยเหลอและผประสบภย5.3.3 กอนทำาการเคลอนยายตองประเมนขนตนตามหลก ABC เพอพจารณาใหความชวยเหลอตามความจำาเปนและรบดวนตามหลกการจำาแนกผประสบภย เพอชวยใหผประสบภยมชวตรอดไดเปนจำานวนมากทสด

กลมผประสบภยทตายคาท หรอคาดวาจะเสยชวต ไมตองเคลอนยายกลมผประสบภยทบาดเจบเลกนอย ชวยเหลอตนเองและชวยเหลอผอนได ไมตอง

เคลอนยายกลมผประสบภยทบาดเจบมากไมสามารถรอคอยได เชน ทางเดนหายใจขดของ หวใจ

หยดเตน เลอดออกมาก ตองรบชวยเหลอและเคลอนยายไปสถานพยาบาลเปนอนดบแรก โดยใหการปฐมพยาบาลหรอ CPR จนปลอดภยกอน

กลมผประสบภยทบาดเจบมากแตสามารถรอคอยไดถง 2 ชวโมง ตองชวยเหลอและเคลอนยายไปสถานพยาบาลเปนอนดบทสอง

หลงจากประเมนผประสบภยตามหลกการ ABC แลวตองประเมนผประสบภยตงแตศรษะจรดเทาดวยความรวดเรวอกครงหนง เพอพจารณาอาการบาดเจบและเลอกวธการเคลอนยายทเหมาะสมและปลอดภย เชน

41

ถาผประสบภยเคลอนไหวแขนขาไมได แสดงวาอาจมกระดกคอหกตองระมดระวงในการเคลอนยายเปนพเศษ โดยตองใหศรษะ ลำาคอและตวอยในทาตรงเสมอ การใหนอนบนแผนกระดาน รดตรงลำาตว และใชหมอนทรายตรงใหคอและหนาอยกบทเปนวธทดทสดในการเคลอนยาย แตถาไมมแผนกระดาน จะตองใชผชวยเหลอทมขนาดตวเทาๆกน อยางนอย 6-8 คน ในการอมยกใหผประสบภยอยในทาตรง

ถาผประสบภยมอาการชาไมมความรสกแสดงวามการบาดเจบของกระดกคอและไขสนหลง ตองใชวธการเคลอนยายโดยใชแผนกระดาน หรอใชผชวยเหลออยางนอย 6-8 คน อมยกใหผประสบภยอยในทาตรงเชนเดยวกน

ถาผประสบภยมกระดกหก เมอใหเคลอนไหวจะเจบปวดมาก และมการเคลอนไหวผดธรรมชาต ตองเขาเฝอกชวคราวใหและอยาดงหรอดนกระดกทโผลใหเขาท แลวจงทำาการเคลอนยาย

ถาผประสบภยมบาดแผลเปดควรปดดวยผาสะอาด และหามเลอดกอน หากมวตถปกคาอวยวะหามดงออก หากมลำาไสทะลกใหปดดวยผาสะอาดและไมตองดนลำาไสใหเขาท กอนทำาการเคลอนยาย5.3.4 เมอขาดอปกรณในการชวยเหลอควรประยกตใชวสดอปกรณทหาไดจากสถานทเกดสาธารณภยอยางปลอดภย คมคา และมไหวพรบ5.3.5 ประมาณกำาลงทจะยกผปวย ถาไมแนใจวาจะยกไหว ตองหาผชวยเหลอใหมากพอ หามทดลองยกเดดขาด เพราะผประสบภยอาจไดรบอนตรายได5.3.6 เมอมผชวยเหลอหลายคนจะตองมคนใดคนหนงเปนคนออกคำาสง และตองบอกแผนการเคลอนยายกบผชวยเหลอคนอนๆ เชน จะเคลอนยายดวยวธใด ไปยงปลายทางทใด ทสำาคญตองบอกกบผประสบภยวาจะทำาอะไรให เพอใหไดรบความรวมมอ5.3.7 ในการยกผประสบภย ผชวยเหลอควรระมดระวงไมใหหลงงอ เพราะอาจทำาใหหมอนรองกระดกสนหลงเคลอนได ตองใหหลงตรงอยเสมอ เวลายกผประสบภยใหยอขา และหนบแขน กำามอทจบผประสบภยใหแนน ใหมอและแขนอยแนบลำาตวใหมากทสด จะทำาใหมแรงมาก5.3.8 ขณะเคลอนยายผประสบภยควรปฏบตดวยความนมนวล ระมดระวงไมใหเกดการบาดเจบมากยงขน การใชทาในการเคลอนยายตางๆ ควรคำานงถงลกษณะอาการของผประสบภยดวย หลกเลยงการยกทจะทำาใหแตะตองอวยวะทบาดเจบและระมดระวงไมใหมการสงสะเทอนหรอเกดการโคงงอของอวยวะทบาดเจบ5.3.9 ใหความอบอนโดยใชผาหมหรอผาปกคลมตวผประสบภย5.3.10 พดคย ใหกำาลงใจ และปลอบโยนผประสบภยทตระหนกตกใจ ตามความเหมาะสมเพอทราบขอมลเพมเตมบางประการทสำาคญเกยวกบภย สาเหตและอาการบาดเจบทเกดขน

42

5.3.11 ประเมนสภาพผประสบภยเปนระยะๆ โดยสงเกตอาการบาดเจบทเพมขนหรออาการเปลยนแปลงทเลวลง ในขณะทเคลอนยาย เพอใหความชวยเหลอไดทนทวงท5.3.12 เมอเสรจสนการเคลอนยายควรบนทกรายงานเกยวกบจำานวนผบาดเจบทงหมด จำานวนผบาดเจบทอาการหนก สถานทและเวลาทเกดเหตสาธารณภย เพอการสงตอแกสถานพยาบาล และหากมเวลาเพยงพอควรจดบนทกอาการและการชวยเหลอทผประสบภยไดรบเพอเปนประโยชนตอการรกษาพยาบาล5.4 วธการเคลอนยายผประสบภย5.4.1 การเคลอนยายโดยมผชวยเหลอ 1 คน ไดแก5.4.1.1 การพยงเดน (Supporting Carry, Human Crutch, Assist to Walk)

ใชสำาหรบผประสบภยทรสกตวด มอาการบาดเจบเพยงเลกนอยทขาขางเดยว และพอชวยเหลอตวเองไดบาง เชน ขอเทาเคลด แพลง ตาปด เปนตนวธการปฏบต

1. ผชวยเหลอเขาประคองผประสบภย โดยหนหนาไปดานเดยวกนกบผประสบภยและยนชดกบขาขางทบาดเจบ (ใหขาขางทบาดเจบอยดานในเสมอ)

2. กมขอมอของผประสบภยทอยชดตวผชวยเหลอมาพาดรอบคอไวและใชมออกขางหนงโอบพยงรอบเอว ชายเสอ ขอบกระโปรง หรอเขมขดของผประสบภยไว โดยใหรกแรของผประสบภยอยเหนอไหลของผชวยเหลอ

3. ผชวยเหลอใหสญญาณในการกาวเดน เตรยมเดน เดน“ ”4. พยงกาวเดนไปพรอมๆกน (เหมอนเดนสามขา) ในทศทางเดยวกนและพรอมกน (ถาผประสบ

ภยไมสามารถลากเทาของตนเองไปได ผชวยเหลออาจใชเทาทอยดานในชวยเขยพยงใหเทาของผประสบภยยงกาวไปได)

5.4.1.2 การแบกดวยสะโพก (Hip Carry, Nurse Carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทขนาดตวใหญกวาผชวยเหลอ ไมรสกตวหรอรสกตวแตลกเดนไมได นอนบนเตยงพยาบาลหรอเตยงทสงพอควร (ระดบสะโพก) และตองเคลอนยายในระยะทางไมไกลมากนกวธการปฏบต

43

1. จดทาใหผประสบภยนอนตะแคงชดขอบเตยงหนหนาออกนอกเตยง2. ผชวยเหลอยนหนหลงใหผประสบภย ในตำาแหนงกลางลำาตวของผประสบภย3. ใชมอขางหนงชอนใตเขาและอกขางหนงชอนไหล โดยสอดผานรกแรของผประสบภยไปจบ

ไหลใหกระชบ4. ยกผประสบภยโดยใชสะโพกรบนำาหนกและจดทาใหกระชบ กาวเดนไปยงทหมาย

5.4.1.3 การอม (Arm Carry, Shoulder-Knee Arm Carry, Cradle Carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทขนาดตวเลกกวาผชวยเหลอ ไมรสกตวหรอรสกตวแตไมสามารถลกเดนได เชน เปนลม บาดเจบทเทา และตองเคลอนยายในระยะทางใกลๆวธการปฏบต

1. ผชวยเหลอยอเขาลงในทาทถนด (ถาผประสบภยอยในทานอนหรอนงกบพน ผชวยเหลอตองคกเขา)

2. ผชวยเหลอสอดแขนขางหนง ชอนใตเขาทงสองขางของผประสบภย3. สอดแขนอกขางหนง ชอนใตรกแรหรอบรเวณอกของผประสบภย ใหไหลของผประสบภย

เกยเหนอไหลและเกาะไหลของผชวยเหลอไว4. ลกขนยนแลวกาวเดนไปสทหมาย

5.4.1.4 การอมกอดและทาบดานหลง (Back Carry, Back-Strap Carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทไมรสกตวหรอรสกตวแตไมสามารถลกเดนได และ ตองเคลอนยายผานทางทแคบ ในระยะทางไกลวธการปฏบต

44

1. ใหผประสบภยนอนหงายแยกขาออกจากกน ผกขอมอของผประสบภยไวดวยกน2. นอนหงายทาบไปบนตวของผประสบภย ใหขาของผชวยเหลออยในระหวางขาของผประสบ

ภย3. สอดแขนซายและศรษะเขาไปในวงแขนขางขวาของผประสบภย4. ผชวยเหลอใชมอขางซายจบตนแขนขวาของผประสบภย ตงขาของผประสบภยขนและตรง

ไวกบทใตเขา5. พลกควำาตวลงไปทางซายใหมากทสด จนผประสบภยทบอยดานบนของผชวยเหลอ6. คอยๆลกขนในทาคกเขากมโคง มอซายของผประสบภยจะลอดใตรกแรขางซาย ขณะทมอ

พาดผานไหลขวาของผชวยเหลอ7. ลกขนยน จบขอมอของผประสบภยไว ขยบทาใหถนด แลวกาวเดนไปสทหมาย

5.4.1.5 การอมทาบหลง (Pack-Strap Carry, Pistol-Belt Carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทไมรสกตวหรอรสกตวแตไมสามารถลกเดนได และ ตองเคลอนยายผานทางทแคบ ในระยะทางไกล (ถาผประสบภยรสกตว ควรจดใหอยในทานงบนเตยงกอน)

วธการปฏบตกรณผประสบภยไมรสกตว

1. ทำาบวงคลองรอบอกของผประสบภยใหกวางพอประมาณ2. นอนหงายทาบไปบนตวของผประสบภยและทบบนบวงนน3. สอดแขนทงสองขางเขาไปในบวงทเหลอจากการนอนทบไวขยบบวงใหกระชบอยบนไหล

(เหมอนสอดสะพายเป)4. ผชวยเหลอใชมอขางซายจบตนแขนขวาของผประสบภย และใชมอขวาสอดเขาใตเขาของผ

ประสบภย ตงขาของผประสบภยขนไว5. พลกควำาตวลงไปทางซายใหมากทสด ใหผประสบภยทบอยดานบน6. ลกขนในทากมโคง ขยบทาใหถนด แลวกาวเดนโดยกมตวเลกนอย

วธการปฏบตกรณผประสบภยรสกตวด

45

1. ผชวยเหลอยอตว ชนเขาใหถนด หนหลงใหผประสบภย2. ใหผประสบภยโอบรอบไหลของผชวยเหลอไว3. ผชวยเหลอจบขอมอของผประสบภยไว ใหถนดโดยไขวมอถนด4. คอยๆยนขน จดทาใหกระชบ แลวกาวเดนไปสทหมาย

5.4.1.6 การอมกอดดานหลง (อมขหลง) (Saddle-Back Carry, Pack a Back Carry, Pick a Back Carry, One-man-Piggyback Carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทมขนาดตวเลกกวาผชวยเหลอ รสกตวดแตไมสามารถลกเดนได เชน บาดเจบทเทา และตองเคลอนยายผานทางแคบๆวธการปฏบต

1. ผชวยเหลอนงยอเขาชนขาขางทถนด หนหลงใหผประสบภย2. ใหผประสบภยโอบแขนรอบคอของผชวยเหลอและเกยวมอตนเองไว3. ผชวยเหลอออมแขนทง 2 ขาง ไปทางดานหลงของตนขา และลอดผานขอพบเขาของผ

ประสบภย4. ผชวยเหลอเกยวมอทงสองขางเขาดวยกนเพอปองกนการเลอนหลด5. ลกขนยน ขยบมอใหจบกนกระชบและมนคง กาวเดนไปสทหมาย

5.4.1.7 การอมกอดดานหนา (Front Piggyback Carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทมขนาดตวเลกกวาผชวยเหลอ รสกตวด ตองเคลอนยายผานทางแคบๆ หรอเมอจำาเปนตองเปดประต ไต เกาะบนไดวธการปฏบต

46

1. ผชวยเหลอนงยอเขาชนขาขางทถนด หนหนาใหผประสบภย2. ใหผประสบภยโอบแขนรอบคอของผชวยเหลอ เกยวมอตนเองไว3. ใหผประสบภยโอบขาไปทรอบเอวของผชวยเหลอไว4. ผชวยเหลอลกขนยนโอบรอบลำาตวของผประสบภยไว5. ขยบและจดทาใหถนดและกระชบ แลวกาวเดนไปสทหมาย

5.4.1.8 การลากดวยเสอ (Clothes Drag)

ใชสำาหรบผประสบภยทไมรสกตวหรอรสกตวแตไมสามารถลกเดนได ควรใชกบการเคลอนยายออกจากทเกดเหตโดยเรว ระยะทางสนๆ บนพนทราบเรยบเหมาะสำาหรบกรณทตองหลบควนไฟ หรอกาซพษวธการปฏบต

1. ผชวยเหลอใชมอขยมคอเสอของผประสบภยหรอจบสวนอนของตวเสอทสามารถขยม กำา และลากไดโดยกระชบ เชน บรเวณบาหรอไหล

2. ลากผประสบภยออกจากทเกดเหต (ถามผาเชดหนาหรอเชอก ควรผกมอทง 2 ขาง ของผประสบภยเขาไวดวยกนเพอปองกนอนตรายบาดเจบบรเวณมอและแขนขณะถกลากไป)

5.4.1.9 การลากดวยผาหม (Blanket Drag)

ใชสำาหรบผประสบภยทไมรสกตวหรอรสกตวแตไมสามารถลกเดนได เหมาะสำาหรบกรณตองหลบควนไฟหรอกาซพษ โดยในขณะนนตองมผาหมใหใชวธการปฏบต

1. จดใหผประสบภยนอนหงายบนผาหม2. จบชายผาหมทกดานคลมหอตวผประสบภยไว3. ขมวดปลายผาหมดานศรษะของผประสบภย จบใหกระชบมอ4. เดนถอยหลงลากผประสบภยไปในทศทางทตองการ 5.4.1.10 การอมแบกบนบา (Fireman’s Carry, Fireman’s Carry Lift)

เปนทาทนยมใชกนมาก เหมาะสำาหรบผประสบภยทหมดสต ไมมกระดกสวนใดหก ใชไดดในสถานการณทตองเคลอนยายผประสบภยอยางรวดเรวและระยะทางไกล การชวย

47

วธนผชวยเหลอจะมมออกขางหนงทวางสำาหรบยดหรอเกาะตามทางทผานไป เปดประต ไต หรอเกาะบนไดไดดวยวธการปฏบต

1. ใหผประสบภยอยในทานอนควำา ผชวยเหลอนงคกเขาลงเหนอศรษะสอดแขนทงสองขางเขาใตไหลของผประสบภย2. ผชวยเหลอคอยๆ ลกขนยนพรอมกบลากตวผประสบภยตามขนมา สอดขาขางขวาเขาไปในระหวางขาของผประสบภย3. มอขวาโอบหลง และมอซายจบขอมอขางขวาของผประสบภยแลวตวดผานศรษะพาดไปทไหลขางขวา ของผชวยเหลอและกมเอาไวไมตองปลอยมอออก4. ยอเขาทงสองขางลง มอขวาสอดผานชองขา หรอโอบรวบใตขอพบขาของผประสบภย แลวเออมมอไปจบขอมอขวาของผประสบภยไว5. คอยๆ ยนขน ขยบใหอยในทาทถนด กาวเดนไปสทหมายโดยอยในทากมศรษะเลกนอย6. เมอจะวางผประสบภยลงใหยอเขาลง คอยๆ วางผประสบภยลงในทานอนหงาย5.4.1.11 การลากลงบนไดหรอทชน (Incline Drag)

ใชสำาหรบผประสบภยทมขนาดตวใหญกวาผชวยเหลอ ไมรสกตวหรอรสกตวแตไมสามารถลกเดนได และตองเคลอนยายลงบนไดหรอทชนวธการปฏบต

1. ผชวยเหลอสอดมอทงสองผานรกแรไปประสานกนทบรเวณอกของผประสบภย2. ลากถอยหลงลงบนไดโดยผชวยเหลอหนหลงกาวลงบนไดทละขน (ควรผกขอมอและหมสนเทาของผประสบภยดวย)

5.4.1.12 การคลานลาก (Fireman’s Drag, Fireman’s Crawl)

48

ใชสำาหรบผประสบภยทหมดสตและมขนาดตวใหญกวาหรอเทากบผชวยเหลอ สามารถใชไดดในสถานการณไฟไหม หรอตองเคลอนยายในลกษณะคลานตำา (อาจเรยกวาทาเสอคาบเหยอ)

วธการปฏบตแบบท 1

1. ใหผประสบภยนอนหงาย ผกขอมอทง 2 ขาง2. ผชวยเหลอนงครอมผประสบภย ลอดศรษะเขาไปในวงแขนของผประสบภย ใหวงแขนอยทคอของผชวยเหลอ3. ผชวยเหลอยกตวขนพรอมกบขยบไปขางหนา ใหไหลและคอของผประสบภยพนจากพนขยบไปพรอมๆกน คลานขยบพาผประสบภยไปยงทหมายวธการปฏบตแบบท 2

1. ใหผประสบภยนอนหงายทำาบวงคลองอกของผประสบภยไว2. ผชวยเหลอนงครอมผประสบภย ลอดศรษะเขาไปในบวงใหบวงอยทคอของผชวยเหลอ3. ผชวยเหลอยกตวขนพรอมกบขยบไปขางหนา ใหไหลและคอของผประสบภยพนจากพนขยบไปพรอมๆกน คลานขยบพาผประสบภยไปยงทหมาย5.4.2 การเคลอนยายโดยผชวยเหลอตงแต 2 คนขนไป และไมใชอปกรณ ไดแก5.4.2.1 การพยงเดนโดยผชวยเหลอ 2 คน (Two-Man Supporting Carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทไมรสกตวหรอรสกตวแตเดนไมได เพราะมอาการบาดเจบเลกนอย เชน เทาแพลง ขอเขาขางหนงหรอสองขางบาดเจบ ตาปด ฯลฯ

วธการปฏบต

49

1. ผชวยเหลอเขาประคองผประสบภยคนละขางหนหนาไปดานเดยวกน กบผประสบภย2. จบมอของผประสบภยมาพาดรอบคอและใชมออกขางหนงโอบพยง รอบเอว ชายเสอ ขอบกระโปรงหรอเขมขดของผประสบภยไวโดยใหรกแรของผประสบภยอยเหนอไหลของผชวยเหลอ3. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมพรอม จดทาใหถนด“ ”4. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมเดน เดน พยงกาวเดนไปพรอมๆกน ในทาง“ ”เดยวกน5.4.2.2 การอมพยง แขน ขา – (Fore-and-Aft Carry, Carry by the Extremities)

ใชสำาหรบผประสบภยทไมรสกตวหรอรสกตวแตเดนไมได และตองเคลอนยายผานทางแคบวธการปฏบต

1. ผชวยเหลอคนท 1 เขาประคองผประสบภยดานหลงใหอยในทานง2. ผชวยเหลอคนท 2 เขาไปยนอยระหวางขาทงสองขางของผประสบภยและจดใหมอของผประสบภยประสานอยบนตก ของผประสบภย ชนเขาไวใหมนคง3. ผชวยเหลอคนท 1 ชนเขาขางทถนดไว สอดมอผานรกแรไปจบแขนของผประสบภย4. ผชวยเหลอคนท 2 กลบหลงหน ชนเขาขางทถนดไวแลวชอนใตเขาทง 2 ขางของผประสบภย5. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมลก ลก ลกพรอมๆ กน และขยบใหอยในทาท“ ”ถนด6. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมเดน เดน กาวเดนไปขางหนาพรอมๆ กน“ ”นอกจากการทผชวยเหลอคนท 2 เขาไปยนอยระหวางขาแลว ผชวยเหลอคนท 2 อาจรวบขาทงสองขางของผประสบภยไวดวยกนแลวจงยกขนกได5.4.2.3 การอมบนมอประสาน (Seat Carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทรสกตวแตเดนไมได

50

การอมบนสองมอประสาน (Two-handed Seat, Two-Nurse Swing Carry)

การจบมอแบบสามมอประสาน การจบมอแบบสมอประสาน วธการปฏบต1. ผชวยเหลอทงสองคนประสานมอแบบมดขาวตม ซงทำาได 3 แบบ คอ แบบสองมอประสาน แบบสามมอประสาน และแบบสมอประสาน2. ใหผประสบภยกาวขนนงบนมอทประสานกนนนโดยใชมอโอบไหลของผชวยเหลอทงสองไว3. ใหสญญาณ เตรยมเดน เดน แลวกาวเดนพรอมๆกน และไปในทางเดยวกน“ ”5.4.2.4 การอมเคยง

การอมเคยง เปนวธการเคลอนยายผประสบภยทอาจจะมขนาดตวเลกกวาผชวยเหลอหรอขนาดตวใหญกวาผชวยเหลอ ไมรสกตวหรอรสกตวแตเดนไมไดและจำาเปนตองเคลอนยายไปในทานอน การอมเคยงอาจใชผชวยเหลอตงแต 2-8 คน และมขอปฏบตทควรระลกถงเสมอคอ

1) ตองใหผประสบภยอยในแนวตรงเสมอ และกอนจะยก วาง หรอ เคลอนยายผประสบภยตองใหสญญา เพอความพรอมและปองกนการดงรงซงอาจเกดอนตรายตอผประสบภยได

2) ผชวยเหลออาจยกผประสบภยโดยอยดานเดยวกน หรออยคนละดานกไดและถาอยคนละดานอาจเหนยวมอของฝายตรงกนขามเพอความมนคงได

3) กรณทสงสยวาผประสบภยจะมการบาดเจบของกระดกคอและไขสนหลง ตองใชผชวยเหลออยางนอย 6-8 คน และควรมผชวยเหลอ 1 คน ทำาหนาทประคองใหศรษะและลำาคออยในแนวตรงและเคลอนไหวนอยทสด

- การอมเคยง 2 คน (Two-Man Arm Carry)

วธการปฏบต

51

1. ผชวยเหลอทง 2 คน นงคกเขาขางผประสบภย โดยผชวยเหลอคนท 1 อยระหวางศรษะ-

อก ผชวยเหลอคนท 2 อยระหวางเอว- สะโพก ของผประสบภยจบมอของผประสบภยประสานกนไวบนลำาตว2. ผชวยเหลอทง 2 คน นงคกเขาทงสองขางใหมนคง สอดมอเขาใตรางของผประสบภยใหลกจนสดมอทตำาแหนงคอ-ไหล บนเอว สะโพก และขอเขา

3. ผชวยเหลอทง 2 คน ชนเขาดานศรษะของผประสบภยไว4. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณวา เตรยมยก ผชวยเหลอทง “ ” 2 คน ขยบมอให

ถนดและมนคง5. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณวา ยก ผชวยเหลอทง “ ” 2 คน ยกผประสบภยวางไว

บนเขา6. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณวา กระชบ ผชวยเหลอทง “ ” 2 คน ขยบมอใหรางของผประสบภย อยในออมแขนใหกระชบและมนคง (ถาผชวยเหลออยดานเดยวกน ผประสบภยจะเอนตวเขาหาผชวยเหลอ แตถาอยคนละดานผประสบภยจะอยบนเขาของผชวยเหลอและอยในทาตรง)

7. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณวา เตรยมยน ยน ผชวยเหลอทง “ ” 2 คน ลกขน8. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณวา เตรยมเดน เดน ผชวยเหลอทง “ ” 2 คนกาวเดน

ไปในทางเดยวกน9. เมอตองการเลยวซายหรอเลยวขวา ผชวยเหลอคนท 1 จะตองใหสญญาณเพอใหผชวยเหลอกาวไป ในทศทางเดยวกน10. เมอถงจดหมาย ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณวา หยด เมอหยดแลว วางผบาดเจบลง” ”ในทากลบกนกบการยกผปวยขน โดยมผชวยเหลอคนท 1 สงเปนระยะๆ

- การอมเคยง 3 คน (Three-Man Arm Carry)

วธการปฏบต

52

เหมอนการอมเคยง 2 คน โดยตำาแหนงทสอดมอเขาใตรางของผประสบภย คอ คอ-ไหล หลง บนเอว สะโพก ตนขา และนอง

- การอมเคยง 8 คน (Eight-Man Arm Carry)

วธการปฏบต

เหมอนการอมเคยง 2 คน โดยตำาแหนงทสอดมอเขาใตรางของผประสบภย จะตดตอกนไปตลอดลำาตวคอ ศรษะ คอ- ไหล หลงสวนบน หลงสวนลาง บนเอว เอว สะโพก ตนขา เขา นอง และปลายเทา5.4.3 การเคลอนยายโดยผชวยเหลอตงแต 2 คนขนไป และใชอปกรณ ไดแก5.4.3.1 การเคลอนยายโดยใชเกาอ (Chair Litter, Chair carry)

ใชสำาหรบผประสบภยทรสกตวแตไมสามารถลกเดนได และตองเคลอนยายผานทางแคบ

วธการปฏบต

1. ใหผประสบภยนงเกาอ2. ผชวยเหลอคนท 1 เขาไปยนทดานหลงของผประสบภย มอทงสองขางจบพนกเกาอทางดานหลง3. ผชวยเหลอคนท 2 เขาไปยนทดานหนาของผประสบภยหนหนาเขาหาผประสบภย วางมอของผประสบภยใหอยบนตก4. ผชวยเหลอทงสองคนจดเกาอใหเอนไปดานหลงประมาณ 30 องศา5. ผชวยเหลอคนท 2 หนหลงใหผประสบภย ยอตว ชนเขาระหวางขาเกาอทงสองขาง มอทงสองขางจบขาเกาอทางดานหนา6. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมตว ผชวยเหลอทงค จดวางมอใหถนดและมนคง“ ”

53

7. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมยก ยก ผชวยเหลอทงคยกเกาอขนใหพนจาก“ ”พน แลวกระชบมอจดทาใหถนด8. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมเดน เดน ผชวยเหลอทงคยกเกาอกาวเดนไปสท“ ”หมาย5.4.3.2 การเคลอนยายโดยใชไม 1 ทอน ( One Stick Litter)

ใชสำาหรบผประสบภยทรสกตวแตไมสามารถลกเดนได และตองมไมยาวขนาดพอเหมาะ

วธการปฏบต

1. ผชวยเหลอทงสองคน จบทอนไมไวคนละขาง ใหถนดมอโดยเวนระยะหางพอประมาณ2. ยอตวลง ใหผประสบภยนงบนทอนไม มอทงสองขางโอบไหลของผชวยเหลอทงสองไว3. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมยก ยก ผชวยเหลอทงคยนขนพรอมๆกนและ“ ”ยกไมขนใหเทาของผประสบภยลอยเหนอพน4. ผชวยเหลอคนท 1 ใหสญญาณ เตรยมเดน เดน แลวผชวยเหลอทงคออกเดนไปสท“ ”หมาย5.4.3.3 การเคลอนยายโดยใชเปลและเปลประยกต

การเคลอนยายผประสบภยทมการบาดเจบของอวยวะทสำาคญหรอกระดกหก ควรใชเปลในการเคลอนยาย โดยทผชวยเหลอคนหนงจะหนหนาเขาบรเวณศรษะของผประสบภย ในขณะทอกคนหนงจะหนหลงออกจากผประสบภยเวลาเคลอนยายใหเดนออกโดยนำาทางดานเทาของผประสบภยไปกอนเพอใหผประสบภยรสกปลอดภย

ในบางกรณทไมสามารถหาเปลพยาบาลได จำาเปนตองดดแปลงอปกรณอนๆ เพอนำามาใชแทนเปล เชน บานประต เตยง แคร รถเขน ผาหม ผาปเตยง เสอผา ผาขาวมา ซงตองคำานงถงความแขงแรงของวสดตางๆ ทนำามาประยกตใชดวย และกอนทจะนำามาใชกบผ

54

ประสบภย ควรไดมการทดสอบกอนเพอลดโอกาสเสยงตอการเกดอนตรายจากการใชเปลประยกตทไมมความแขงแรงเพยงพอ

6. การพยาบาลผประสบภยทมปญหาดานจตสงคม (Nursing Care for Victim with Psychosocial Condition)

ปญหาดานจตสงคมเปนเรองทซบซอน เนองจากมสวนทเกยวของกบความคด ความรสก และพฤตกรรมของบคคล ซงจะแสดงออกแตกตางกนออกไป ขนอยกบพนฐานของประสบการณเดม เพศ อาย ฐานะทางเศรษฐกจและแหลงสนบสนนทางสงคม

การพยาบาลผประสบภยทมปญหาดานจตสงคม เปนการปฏบตการพยาบาลเพอชวยเหลอผทมความพรองทางดานจตใจ อารมณ สงคม ใหสามารถปรบตวคนสภาวะปกตได ผประสบภยทมปญหาดานจตสงคมจะแสดงใหเหนไดจากสหนาทาทาง พฤตกรรมหรอปญหาทาวรางกายตางๆ ดงนนพยาบาลทใหการดแลผประสบภย จงตองใหความเอาใจใสอยางใกลชดและตอเนอง6.1 ปฏกรยาตอบสนองดานจตสงคมของผประสบภย

Calvin J. Frederich อธบายปฏกรยาของบคคลตอการสญเสยจากสาธารณภยวาม 4 ระยะ คอ6.1.1 ระยะแรกเปนปฏกรยาตอบสนองทนทเมอไดรบภย (Heroic phase)

คนสวนใหญจะแสดงออกอยางเขมแขง โดยรสกวาตนเองมพลงมากมาย เนองจากความวตกกงวลภายในเปลยนรปออกมาเปนกจกรรมสรางสรรค ซงจะชวยใหไมเกดอาการซมเศรา แตจะทำาใหเกดอาการเหนดเหนอยเรยกวา “Burn out” นอกจากนยงมผประสบภยสวนนอย ทจะเกดภาวะตนตระหนกหรอ ชอค ดวยความกลว โดยเฉพาะในคนทตกอยในทปดลอมมดชด6.1.2 ระยะพกฟ น (Honeymoon stage)

ระยะนกนเวลาหลายสปดาห หรอนานเปนเดอนๆ โดยแสดงออกวาเหนอกเหนใจผประสบภยดวยกน ซงเวลาเดยวกนนจะไดรบความชวยเหลอจากองคกรหรอหนวยงานของรฐ ทำาใหเกดความรสกไมคอยเดอดรอนใจและไมรบรปญหาตางๆตามความเปนจรง6.1.3 ระยะผดหวงและขมขน (Period of disillusionment)

เกดขนหลายๆเดอนตอมาหรอนานเปนป ผประสบภยจะรสกโกรธและผดหวงตอองคกรตางๆหรอไมพอใจเจาหนาททไมใหความชวยเหลอในสงทตนตองการ และจะเรมสำารวจเพอนบานเปรยบเทยบสถานการณ และจะเกดความอจฉาหากเพอนบานมอะไรมากกวาตน และไมเปนมตรกบคนอนๆโดยเฉพาะกบคนทโชคดกวา เกดความรสกเหนแกตว ความซมเศราจะเกดตามมา ความทรงจำาหรอความฝนทเศราเสยใจเกดขนซำาๆ เหนภาพเดมๆ ภาพหลอน เหนคนตายกลบมชวต มภาวะเครยดทางจต หรอทางกาย ตอสงกระตนทคลายเดม

55

6.1.4 ระยะสรางตว (Reorganization period)

ระยะนอาจกนเวลาหลายป หลงจากประสบภย การฟ นกลบเพอสรางฐานะขนมาใหมจะเกดขนดหรอไมดขนอยกบความรสกรบผดชอบของบคคลนน และขนอยกบความรนแรงของภยดวย ถาการสรางตวไมเกดขน ความผดหวงและปญหาทางจตใจกจะตามมา ดงนนผนำาชมชนจงมสวนชวยในดานกำาลงใจไดมากในระยะน6.2 หลกปฏบตการพยาบาลดานจตสงคมแกผประสบภย6.2.1 ตองตระหนกในการใชความคด ความรสก เจตคตและการกระทำาของตนเองเปนเครองมอในการดแลผประสบภย ดงน

6.2.1.1 ใหการยอมรบในสงทผประสบภยแสดงออกโดย ยอมรบและใหเกยรตในทกดาน ทงทพงใจและไมพงใจ โดยตองเขาใจวาอาจมสาเหตมาจากความกดดนทางรางกายและจตใจ

- รบฟงเรองตางๆ ดวยความเขาใจ ตงใจ แสดงออกถงความจรงใจ และสนใจฟง เพอกอใหเกดความไววางใจ

- แสดงทาทอบอน เพอกอใหเกดความมนใจ ไววางใจ6.2.1.2 ทำาความเขาใจตนเอง โดยสำารวจพฤตกรรมทตนเองแสดงตอผอน รวาตนเอง

มบคลกภาพประเภทใด ซง Eric Berne จตแพทยชาวแคนาดา กลาววาประกอบดวย1) บคลกภาพแบบพอแม (Parent: P) เกดจากการหลอหลอม เลยนแบบ เอาอยางผใหญ

ในอดตทเลยงด หรออบรม ตลอดจนผมอำานาจทงหลาย แบงยอยออกเปน- พอแมทชอบควบคม วพากษวจารณ (Controlling/Critical Parent:CP) คำาพดทใชมาก คอ

จง อยา หาม ควร ไมควร ตอง ไมด- พอแมดแลเอาใจใส ชวยเหลอปกปอง (Nurturing Parent:NP) คดแทน ทำาแทนอยเสมอ2) บคลกภาพแบบผใหญ (Adult:A)

เกดจากการพฒนาการทางสมอง ประสบการณ การเรยนร การประเมนทางเลอกจะพจารณาจากขอเทจจรง สนใจความคดเหนของคนอน เปดใจกวาง ไมเครยดเกรง คำาพดทใชบอยคอ อะไร อยไหน เกดอะไรขน เปนอยางไร

3) บคลกภาพแบบเดก (Child:C)

เปนสวนทเคยแสดงออกหรอรสกตอนเปนเดก อาจเกดจากธรรมชาตทตดตวมาจนเปนปฏกรยาตอบสนองจนตดตวเปนแบบแผน แบงออกไดเปน

- เดกอสระเสร (Free Child:FC) อยากรอยากเหน ชอบสนก รกธรรมชาต ไมปดบงอารมณ เปนตวของตวเอง มองโลกในแงด คำาพดทมกใชคอ ผมอยากได ฉนรสกดใจ เปนทสด สดๆไปเลย ไมมปญหา

56

- เดกปรบตว-จำายอม (Adapted Child:AC) ชอบยอมทำาตาม ไมกลาขดใจ ไมรจกปฏเสธ ขาดความเปนตวเอง ชอบกมหนา ไมกลาสบตา พดเสยงเบา คำาพดทใช เชน ขอโทษคะ ครบผม ไดครบ ไมเปนไร หรอบางครงอาจจะแสดงออกมาในลกษณะไมชอบทำาตาม แตกไมสามารถเปนตวของตวเองได มกแสดงอาการหงดหงด ตอตาน ทาทาย ประทวง นนทา อจฉารษยา หวาดระแวง ไมไวใจใคร คำาพดทใชมกจะชอบเสยดส ไมชอบพดตรงไปตรงมา

6.2.1.3 ปฏบตตนอยางสมำาเสมอ เพอใหเกดความมนใจ เชอถอ ไววางใจ6.2.1.4 ใหกำาลงใจแกผประสบภยทงโดยคำาพดหรอการสมผส ซงพยาบาลตองมทกษะ

ทสำาคญ คอทกษะในการสอสารและทกษะในการใหกำาลงใจ ดงน1) ทกษะในการสอสาร

ควรยดผประสบภยเปนศนยกลาง มเปาหมายใหเกดการไววางใจ เพอจะไดทราบถงปญหาทแทจรง โดยมสงทตองคำานงถง 3 ประการ คอ คำาพด ทาททผประสบภยแสดงออก และเนอหาสาระของสงทฟง ซงมบนได 6 ขนของการฟงทสำาคญ คอ LADDER

ดงนL = Look มองประสานตา ตงใจฟง มสตA = Ask ตอบรบ ถามเพอความตอเนองของเรองD = Don’t interrupt ไมขดจงหวะD = Don’t change the subject ไมเปลยนหวขอสนทนาE = Emotion ใสใจ อารมณ ความรสกทเกดขนR = Relax ทาทางผอนคลาย

และตองมทกษะในการสงเกต โดยสงเกตกรยา ทาทาง การแสดงอารมณ ใชนำาเสยงและทาทางทอบอน

2) ทกษะในการใหกำาลงใจชวยลดระดบความรนแรงของปญหาทเกยวกบความรสก พยาบาลตองสามารถจบ

และสะทอนความรสกและ คนหาศกยภาพของผประสบภยใหได และชใหผประสบภยเหนศกยภาพทมคณคานน6.2.2 การใหการพยาบาลโดยใชผรบบรการเปนศนยกลาง ตองคำานงถงพนฐานทางสงคม วฒนธรรม สงแวดลอมของผประสบภย รวมทงปจจยสวนบคคล สทธของแตละบคคลดวย6.3 กระบวนการพยาบาลกบการพยาบาลผประสบภยทมปญหาดานจตสงคม6.3.1 การรวบรวมขอมล ตองประกอบดวย ขอมลดาน รางกาย อารมณ สงคม และจตวญญาณ โดยการสงเกต สมภาษณ ทงจากตวผประสบภยเอง ญาต และผเหนเหตการณ และควรตองคำานงถงลกษณะของผทมความเสยงตอการเกดปญหาสขภาพจต

57

6.3.2 การวนจฉยปญหา เปนการประเมนผลกระทบของปญหาตางๆ ทมอทธพลตอภาวะสมดลของชวตของผประสบภย ไดจากการวเคราะหพฤตกรรมทแสดงออกของผประสบภย6.3.3 การปฏบตการพยาบาล ผประสบภยทมปญหาดานจตสงคม อาจมพฤตกรรมทแสดงออกในภาวะตางๆ ดงน

6.3.3.1 Panic ในรายมปฏกรยารนแรง จะมอาการตนตระหนก กลวสดขด ภาวะนอาจใชเวลานานเปนชวโมงหรอเปนวนกได

การใหความชวยเหลอ- รบฟงอยางตงใจ แสดงความสนใจสงทพด- แสดงทาทอบอน เปนเพอน- กระตน เปดโอกาสใหไดระบายความรสกทมตอเหตการณทประสบมา

6.3.3.2 Anxiety และ Fear ทงสองอยางนมลกษณะคลายคลงกนมาก โดยสงผลตอรางกายใหเกดอาการ หวใจสน มอสน มอเกรงแนน โดย Anxiety จะเกดโดยไมรวาสงกระตนคออะไร และสงผลใหจตใจและรางกายพรอมจะสมากกวาหน สวน Fear สามารถบอกไดวาสงกระตนคออะไร และสงผลใหจตใจและรางกายพรอมจะหนมากกวาส

ระดบของภาวะ Anxiety ทเกดขนในแตละบคคลหรอแตละครง อาจรนแรงไมเทากน ขนอยกบสงกระตน และบคลกภาพของบคคลนน หรออาจเกดจากเจาหนาทไปใหบรการหรอชวยเหลอไมทนตามความตองการการใหความชวยเหลอ

- ยอมรบพฤตกรรมการแสดงออก ไมตำาหน- ชวยใหผประสบภยตระหนกถงความวตกกงวล และพฤตกรรมการแสดงออก- เปดโอกาสใหระบายความคบของใจ

6.3.3.3 Grief ภาวะเศราโศกทเกดขนเฉยบพลน เปนอารมณทเกดขนจากการสญเสย ภาวะนใชเวลาประมาณ 2 สปดาหถง 2 เดอนการใหความชวยเหลอ

- สรางความมนใจ และความไววางใจโดยใหเวลากบผประสบภย- กระตนใหระบายถงความกงวลและความรสกสญเสย- รบฟงดวยความตงใจ สนใจ

6.3.3.4 Anger เกดขนเมออารมณถกขดขวาง ไมสมหวง ลมเหลว มกพบการแสดงออกการโกรธไดหลายทาง เชน กาวราว ทำารายผอนทงการพดและการกระทำา เกบความรสก เจบปวยทางกาย ปวดศรษะ ซมเศรา ฆาตวตายหรอใชสงเสพตดการใหความชวยเหลอ

- ใชทาทสงบมนคง ใชคำาถามสนๆ กระตนการระบายความรสกออกมาทางคำาพดใหมากทสด

58

- ใชเทคนคกระตนใหคดเพอคนหาสาเหตของปญหาทเกดขน6.4 การปฏบตการพยาบาลดานจตสงคมตามระยะการเกดภย

เพอใหเกดประสทธภาพสงสด ควรไดกระทำาในทกระยะของการเกดสาธารณภย6.4.1 ระยะกอนเกดภย

6.4.1.1 ทบทวนความรเกยวกบลกษณะของผมปญหาดานจตใจทตองการความชวยเหลอ พงระวงเสมอวาผประสบภยทางกายทกรายจะมปญหาทางจตใจรวมดวยเสมอ6.4.1.2 เตรยมความพรอมของเครองมอและอปกรณทตองใช6.4.1.3 เตรยมความพรอมดานรางกายและจตใจ6.4.1.4 ประสานงานกบหนวยงานสขภาพจตทเกยวของในพนทในการวางแผนสนบสนน และสงตอ6.4.1.5 ใหความรเรองสขภาพจตและการปรบตวแกประชาชน

6.4.2 ระยะเกดภย6.4.2.1 ใหคำาแนะนำาปรกษา และชแนะแนวทางปฏบตสำาหรบการระบายหรอแสดงออกทางอารมณทเหมาะสม6.4.2.2 คนหาผทมความเสยงตอการเกดปญหาดานจตใจ ไดแก ผประสบภยทผานวกฤตการณทรนแรง ผทมปญหาสขภาพจตมากอน ผทปฏกรยาตอบสนองไมเหมาะสมกบเหตการณทเกดขน รวมถงผทตองยายทอยอาศย6.4.2.3 ใหความชวยเหลอดานจตใจเบองตน ไดแก การรวบรวมขอมล พดคยรบฟง ใหผประสบภยทบทวนเหตการณและความรสก ตลอดจนแนวทางการดำาเนนชวตตอไปในอนาคตเพอใหมความเขาใจตนเองและมความหวงในการเผชญปญหา รวมถงทบทวนวธการและความเปนไปไดในการนำาแนวทางนนไปปฏบต6.4.2.4 สงตอผประสบภยไปยงแหลงความชวยเหลออนๆ

ในการชวยเหลอดานจตใจเบองตนมคำาแนะนำาทพงระวงจากกรมสขภาพจต ดงนสงทควรทำา สงทไมควรทำา

- ฟงอยางตงใจ รบฟงเรองราวและความรสก แสดงใหเหนการยอมรบ

-เลาเรองสวนตวของผชวยเหลอ-ละเลยการสนใจขอมลและความรสก-พดเขาขางฝายใดฝายหนง

- ใชคำาถามปลายเปด ถามอยางเปนรปธรรม ประเมนการทำารายตนเอง

-ใชคำาถามปลายปด ใช-ไมใช-ถามอยางซบซอน เขาใจยาก- ไมสนใจความคดทจะทำารายตนเองหรอผอน

- ใหกำาลงใจในการใชความคดจดการทละ-มองดานเดยว

59

สงทควรทำา สงทไมควรทำาขนตอนความคด จดลำาดบความสำาคญ-ไมสำารวจอปสรรคของวธแกปญหาทได

คดขนแกไขปญหาทกอยางพรอมกน- วางแผนปฏบตทละขน ตงเปาหมายระยะสนอยางเฉพาะเจาะจง ชผลดผลเสยของทางเลอก

-พยายามทจะแกปญหาทงหมดใหไดใน ขณะนน-ตงเงอนไขการตดสนใจระยะยาว-วางเฉยแลวแตผประสบภยจะคด

6.4.3 ระยะหลงเกดภยสำาหรบการใหความชวยเหลอดานจตใจแก ผประสบภยในระยะนแบงผประสบ

ภยเปน 4 ประเภท คอ ญาตผเสยชวต ผบาดเจบและญาต ญาตผเสยหาย และผสญเสยสภาพการดำาเนนชวต6.4.3.1 ใหกำาลงใจและคำาแนะนำาตางๆแกญาตผเสยชวต6.4.3.2 ใหขอมลเกยวกบการรกษาพยาบาล6.4.3.3 ใหความรดานการดแลรางกาย6.4.3.4 ใหกำาลงใจและตดตามเยยมบานแกผบาดเจบและพการ6.4.3.5 ใหคำาแนะนำาการตดตามผสญหายจากหนวยงานทเกยวของแกญาต6.4.3.6 เยยมบาน ใหกำาลงใจ และสนบสนน ใหกลมผสญเสยประคบประคองและชวยเหลอกน6.4.3.7 สงตอผประสบภยทหากใหการดแลแลวสภาพจตใจยงไมดขน6.4.3.8 การประเมนผล เปนการตรวจสอบผลวาบรรลเกณฑทตงไวหรอไม หากไมบรรล ควรรวบรวมขอมลตางๆเพอใชในการวางแผนตอไป6.5 แนวทางการใหความชวยเหลอทางดานจตสงคมแกผประสบภย6.5.1 การสรางสมพนธภาพและความไววางใจ6.5.2 การสำารวจปญหา6.5.3 วางแผนแกไขปญหาทเปนไปได

7. การพยาบาลผประสบภยในศนยอพยพ (Nursing care for victim in shelter)

7.1 ปญหาทพบไดเสมอเมอเกดสาธารณภย7.1.1 การพลดทอยของประชาชน เนองจากทพกอาศยถกทำาลาย7.1.2 ปฏกรยาและความสบสนทางสงคม เชน การชอค เสยขวญ7.1.3 การเกดโรคตดตอ เนองจากสาธารณภยทำาใหเสยสมดลของธรรมชาต

ประชาชนรวมอยกนอยางแออด อาจเกดการระบาดของโรคได

60

7.1.4 อาหารและโภชนาการ เกดภาวะขาดแคลนอาหาร ควรพจารณาจดอาหารทไมบดเสยงายมาแจกจายแกผประสบภย

7.1.5 การเผชญกบสภาพอากาศทไมเหมาะสม ซงเปนผลจากสาธารณภยบางชนด ยอมกอใหเกดปญหาสขภาพ

7.1.6 สขภาพจต7.2 ความจำาเปนทตองใหการดแลผประสบภยหลงเกดสาธารณภย

7.2.1 หลกการดแลผประสบภยหลงเกดสาธารณภย7.2.1.1 การจดหาทพกอาศยทเหมาะสมใหกบผประสบภย/ผอพยพประกอบดวย1) การจดการสขาภบาลทพกอาศย- ไมใหมความแออด พนทนอนไมควรตำากวา 2 ตารางเมตรตอคน- มแสงสวางพอเพยง- อากาศถายเทไดดพอสมควร- มมมหรอหองแยกสำาหรบโรคตดตอ2) การจดหาแหลงนำาทสะอาดและปลอดภย มปรมาณนำาใชประมาณ 15-20 ลตร

ตอคนตอวน และนำาดมประมาณ 1-3 ลตร ตอคนตอวน3) การจดอาหารตามหลกโภชนาการ โดยใหอาหารไมนอยกวาวนละ 2000 กโล

แคลอรตอวน7.2.1.2 การจดบรการดานสขภาพอนามย1) การดแลดานสขภาพกาย โดยจดใหมหนวยปฐมพยาบาลหรอโรงพยาบาล

สนามในศนยอพยพ2) การดแลดานสขภาพจต โดยจดใหมหนวยดแลดานจตใจ และสงไปรกษากบ

จตแพทยกรณปวยเปนโรคจต3) การปองกนและควบคมโรคตดตอ4) การฟ นฟสขภาพและการฟ นฟดานอาชพ7.2.2 การใหการบรรเทาทกขแกผประสบภยการบรรเทาทกข หมายถง การชวยเหลอผประสบภยในภาวะทกำาลงเผชญอย

และการดำารงชพอยตอไปในอนาคต รวมทงคงสภาพเดมทางสงคม เพอความมนคงของสงคมทงดานขวญ กำาลงใจ เศรษฐกจ การเมอง การปกครอง การบรรเทาทกขประกอบดวยลกษณะสำาคญ 4 ประการ คอ

7.2.2.1 การอพยพผประสบภยการอพยพ หมายถง การยายผประสบภยออกจากทองถนเดมเพอความ

ปลอดภย การอพยพม 2 ชนด คอ

61

1) การอพยพฉกเฉน2) การอพยพตามแผน

7.2.2.2 การชวยเหลอผประสบภยในศนยอพยพ ซงไดรบบาดเจบและไมไดรบบาดเจบ โดยจดใหมโรงพยาบาลสนามในศนยอพยพ และสงตอไปยงโรงพยาบาลหากเกนขดความสามารถในการรกษา7.2.2.3 การฟ นฟสภาพ

หมายถง การทำาใหสงทถกทำาลายไดรบการแกไขใหสสภาพเดม ประกอบดวย การฟ นฟสภาพดานจตใจ รางกาย และดานเศรษฐกจ สงคม7.2.2.4 การสงกลบคนถน

7.2.3 การจดทพกอาศย จดตามความจำาเปนเพยงชวระยะเวลาหนง และตองมแผนจะขยบขยายเพอใหมโอกาสไดตงหลกแหลงในพนทอนตอไป โดยตองพจารณาถง ความจ ความปลอดภย และสาธารณปโภคในการพกอาศย โดยแบงออกเปน 3 ประเภท ดงน7.2.3.1 ศนยอพยพทกำาหนด (WELFARE CENTER) ไดแก ทพกอาศยทกำาหนดไวลวงหนาตามความคาดหมายไวตามแผน7.2.3.2 ศนยอพยพชวคราว (WELFARE ASSEMBLY CENTER) กำาหนดขนฉกเฉน สวนใหญจะใชโรงเรอนขนาดใหญ เชน วด โรงเรยน7.2.3.3 ศนยอพยพเคลอนท (MOBILE WELFARE) เชน เตนทขนาดตางๆในศนยอพยพจะตองจดใหมผปฏบตงานแบงเปนกลมตางๆ เพอปฏบตภารกจตางๆ ทสำาคญ คอ

- ตอนรบผประสบภย- กลมจดหาอาหารเลยงด- จดหาเสอผาเครองนงหมและเครองนอน- ดแลสขาภบาล- รกษาสขภาพและความสะอาด- บรการตางๆ

7.3 ปญหาทพบบอยของผประสบภยในศนยอพยพและมาตรการในการดแล7.3.1 ปญหาสขภาพทพบบอยในศนยอพยพ ไดแก

7.3.1.1 ปญหาโรคตดตอ- โรคระบบทางเดนอาหาร- โรคระบบทางเดนหายใจ- โรคจากแมลงเปนพาหะนำาโรค- โรคผวหนง

62

7.3.1.2 ปญหาๆ อน เชน- ปญหาขาดสารอาหาร- ปญหาอบตเหต

7.3.2 มาตรการในการดแล ควบคมและปองกนโรคในศนยอพยพ7.3.2.1 การรายงานโรค รวดเรว ถกตอง ครบถวน7.3.2.2 การตรวจสอบการวนจฉย7.3.2.3 การแยกและการกกผปวยและผสมผส7.3.2.4 การสขศกษาแกผประสบภย7.3.2.5 การสขาภบาลสงแวดลอม7.3.2.6 การสรางเสรมภมคมกนโรค7.4 ความตองการของผประสบภยในศนยอพยพ

ความสำาคญเพอพจารณาใหการบรรเทาทกขแกผประสบภย การประเมนความตองการของผประสบภยในศนยอพยพ ไดแก7.4.1 การประเมนความตองการดานสขภาพของผอพยพ จำาแนกเปนกลมปกต กลมเสยง

และกลมปวย7.4.2 การประเมนความตองการเกยวกบสงจำาเปนพนฐาน พจารณาเปรยบเทยบกบเกณฑ

ทกำาหนดไว7.4.3 การวนจฉยและจดลำาดบความสำาคญของปญหา/ความตองการ7.5 การพยาบาลผประสบภยในศนยอพยพ7.5.1 บทบาทหนาททตองปฏบตโดยตรง7.5.1.1 การใหบรการดานสขภาพแกผประสบภยในศนยอพยพ

1) การสงเสรมสขภาพ ประกอบดวย- กจกรรมการออกกำาลงกาย- กจกรรมการสงเสรมโภชนาการ- กจกรรมการพกผอนและคลายเครยด- การใหความรเรองสขภาพ การปองกนโรค การเตรยมพรอมดานสาธารณภย การให

ขาวสารประชาสมพนธ การจดกจกรรมตางๆ พยาบาลตองดำาเนนการใหอาสาสมคร เปนผนำากลมเพอใหการดแลชวยเหลอกนและกน

2) การรกษาพยาบาล เปนบรการสขภาพทจดใหกบผประสบภยทมอาการปวย ประกอบดวย

- การจดบรการในแผนกผปวยนอก อาจจดเปนคลนกประจำา หรอคลนกเคลอนท- การจดบรการในแผนกผปวยใน โดยจดแยกเปนหนวยยอยๆ ตามสภาพผปวย

63

ในการจดบรการดงกลาว ควรจดใหอาสาสมครในศนยอพยพไดมความรขนตนเพอใหการดแลผประสบภยดวยกน

3) การควบคมและปองกนโรค การรายงานโรคตดตอ การประสานงาน4) การฟ นฟสขภาพ เพอฟ นฟสมรรถภาพแกผประสบภย ใหกลบคนสสภาพปกตทงดาน

รางกาย จตใจ อารมณและสงคม5) การจดทำาบนทกและรายงานเกยวกบกจกรรมการจดบรการพยาบาลตางๆไดแก- จำานวนผประสบภยทขอรบบรการแตละกจกรรม- จำานวนผประสบภยทปวยจำาแนกตามโรคระบบตางๆ

7.5.1.2 การใหความรดานสขภาพแกผประสบภย7.5.1.3 การบรหารจดการ โดยจดใหมกลมชวยเหลอกนเองในศนยอพยพ ในระยะยาวจดใหมอาสาสมครดแลสขภาพแกผประสบภยในศนยอพยพ7.5.1.4 การใหคำาปรกษา โดยเฉพาะแกผทมปญหาดานจตใจ เพอใหมความหวงและพรอมทจะตอสใหสภาพคงอยไดเหมอนเดม7.5.1.5 การนเทศเจาหนาทในระดบตางๆ และอาสาสมครดแลสขภาพในศนยอพยพในการทำางานเปนทม7.5.2 บทบาทพยาบาลในการประสานงานกบเจาหนาทในหนวยงานตางๆเพอสขภาพของผประสบภยในศนยอพยพ ไดแก7.5.2.1 งานสขาภบาลสงแวดลอม เปนงานเกยวกบการปรบปรง ควบคมรกษาสภาพแวดลอมทมผลตอสขภาพ เพอตดวงจรของโรคทแพรกระจายมาสคน ลดการเจบปวยและชวยใหผอพยพมสขภาพด โดยเฉพาะสงจำาเปน เหลานคอ

1) การกำาจดสงขบถายจำาเปนตองรบทำาสวมใหมจำานวนเพยงพอกบผประสบภย มความสะดวกทงกลางวน

และกลางคน ตงอยในบรเวณทไมเปนอนตรายตอแหลงนำา การมสวมไมเพยงพอทำาใหอจจาระปนเป อนในดน เปนแหลงแพรโรคและแหลงเพาะพนธโรคจากแมลงวนได

เกณฑการสรางสวมสำาหรบผประสบภย- ชนดของสวม ขนกบศนยอพยพมปญหาขาดแคลนนำาหรอไม สวนใหญนยมแบบราดนำา ถา

ไมมนำา ใชสวมหลมมฝาปดมดชดพรอมดามยาวประมาณ 50 เซนตเมตร สำาหรบจบปดเปดชองถาย

- สถานทตงหางจากแหลงนำาอยางนอย 30 เมตร ถาเปนสวมหลมตองอยใตลมหางจากทพกพอสมควร และอยสงจากระดบนำาทจะทวมถง

- จำานวนสวม ความเหมาะสมคอ สวม 1 ทตอหญง 25 คน และ สวม 1 ท และทปสสาวะ 1 ท ตอชาย 35 คน

64

- หองสวม ควรเปนขนาดกวางพอประมาณ มชองลมและแสงสวางเขาไดและตองมทอระบายอากาศ

- ควรมนำาสะอาดหรอกระดาษชำาระ เพอการชำาระ2) การกำาจดขยะมลฝอย

แบงเปน ขยะเปยก ขยะแหง วธกำาจดตองถอหลกประหยด สะดวก สะอาด และปลอดภย วธการกำาจดจะแตกตางกนไปตามสภาพศนยอพยพ และภยทประสบ ทงนควรพจารณาถง

- บรเวณสำาหรบทงขยะมลฝอย ควรอยหางจากทพก 50 เมตรขนไป และไกลจากแหลงนำาอยางนอย 15 เมตร จดททงเปนหลมรวม

- ขยะเปยกหรอเศษอาหาร ใชเลยงสตว- ขยะแหง กองรวมไวในหลมแลวเผา- เมอมทลมใกลศนยอพยพ นำาขยะไปถมแลวบดอดดวยรถแทรกเตอร แลวกลบดวยดนบด

อดแนนหนาอยางนอย 60 เซนตเมตร จากนนปลอยใหสลายตามธรรมชาต- มเจาหนาทคอยดแลและประชาสมพนธแนะนำาทกวน3) การกำาจดนำาโสโครก

หมายถง สงปฏกลทเปนของเหลวซงเกดจากการใชนำาในกจกรรมตางๆ ของชมชน กำาจดโดยทำาทอระบายและกำาจดใหถกวธ

4) การควบคมแมลงและสตวนำาโรคควบคมโดยการทำาลายแหลงเพาะพนธ

7.5.2.2 งานปองกนและควบคมโรค7.5.2.3 งานดานการฟ นฟสขภาพของผประสบภย ประกอบไปดวย1) กายภาพบำาบด (Physical therapy) เปนการกระทำาในการชวยเหลอผปวยเพอบำาบด

ปองกน แกไข และฟ นฟการเสอมสมรรถภาพหรอความพการของรางกาย หรอจตใจ ดวยวธการทางกายภาพบำาบด2) กจกรรมบำาบด (Occupational therapy) เปนการนำาเอากจกรรมตางๆทงทเกยวกบอาชพ การฝมองานศลป งานบาน งานกจวตรประจำาวน และการละเลนตางๆ นำามาประยกตใชใหเหมาะสมกบผปวยแตละราย โดยพจารณาจากภมหลงประสบการณ เพศ และอายของผปวย กจกรรมทเลอกควรมประโยชนในการบำาบดรกษาผปวย เปนทนาสนใจ กระทำาตอเนองได และชวยเพมพนความร ในรายทพการอาจเปนการฝกใชอวยวะเทยม3) การฟ นฟสภาพทางจตหรอจตบำาบด4) การฟ นฟสภาพทางสงคม

65

7.5.3 การประสานงานเพอสงเคราะหผประสบภยในศนยอพยพ โดยประสานงานกบกรมประชาสงเคราะหหรอองคกรเอกชนตางๆ เพอขอความชวยเหลอเกยวกบสงจำาเปนพนฐานใหเพยงพอกบผอพยพ ไดแก

7.5.3.1 การจดสรางทพกอาศย7.5.3.2 การจดหาอาหารและเครองบรโภค7.5.3.3 การจดหาเครองนงหม7.5.3.4 จดสงเสรมการจดหาอาชพ7.5.3.5 การสงกลบคนถนเดม

บรรณานกรม1. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.(2544). เอกสารการสอนชดวชาการจดการสาธารณภย

(Disaster Management) หนวยท 8-15. กรงเทพฯ: โรงพมพสโขทยธรรมาธราช.2. ละเอยด แจมจนทร, (2549). สาระทบทวนการพยาบาลอนามยชมชนและการ รกษา

พยาบาลขนตน. กรงเทพมหานคร: บรษท จดทอง จำากด3. วรรณเพญ อนทรแกว,(2548). การพยาบาลสาธารณภย (Disaster Nursing).

กรงเทพมหานคร: สำานกพมพสภาจำากด จำากด