รายงานเรองมหาชนกและเรองมหาเวสสนดรชาดก

จดทำาโดย

นางสาว พชณกร สงโต เลขท ๒๕

รหสนกศกษา ๕๓๓๐๑๑๒๑๐๓๒๕

นางสาว รขนวรรณ หารชะนะวงษา เลขท ๔๓

รหสนกศกษา ๕๓๓๐๑๑๒๑๐๕๗๒

ชนปท ๑ สาขา(ค. บ.) ภาษาองกฤษ

เสนอ

อาจารย พจตรา ทสกะ

คณะศลปะศาสตรและวทยาศาสตร มหาวทยาลยนครพนม

๑

มหาชนก

ในอดตทลวงมาแลว มพระมหากษตรยพระองคหนงนามวา มหาชนก เสวยราชสมบตในเมองมถลา ทาวเธอมโอรสสองพระองค องคหนงนามวา อรฎฐชนก อกองคหนงมนามวาโปลชนก พระองคไดทรงตงอรฎฐชนกในตำาเเหนง อปราช และโปลชนกในตำาเเหนง เสนาบด ตอมาเมอทาวเธอสวรรคตแลว อปราชกไดขนครองแผนดนเสวยราชสมบตแทน และไดแตงตงเจาโปลชนกผเปนนองใหเปนอปราช ในขณะเมอเจาอรฎฐชนกเปนอราชอยนนกรสกวาเปนคนยตธรรมดอย แตเมอเปนพระเจาแผนดนแลวหเบา ฟงแตถอยคำาคนประจบสอพลอ เพราะตามธรรมดาคนประจบสอพลอนน จะตองหาเรองฟองคนนนคนนอยเสมอ เพราะคนไมทำางานแตกอยากไดความชอบ และการไดความชอบโดยไมตองทำางานวธงายทสดคอเหยยบยำาผอนใหตกแลวตนจะไดแทนตำาแหนงนนตามธรรมดาของโลกยอมจะมเชนนตลอดกาล ผทรงอำานาจกบความหเบามกจะเปนของคกน ถาใครไดอานพงศาวดารจน หรอแมแตประวตศาตรของไทย จะเหนความหเบามกจะทำาไหบานเมองตองพนาศ เรองนกเชนเดยวกน

เจาอปราชโปลชนกถกกลาวหาจากผใกลชดของพระเจากรงมถลาวาจะทำาการกบฎ เพราะเจาอปราชทรงอำานาจในทางการเมองมาก ครงแรกกยง ไมยอมเชอ ครงทสองกชกลงเล พอครงมสามกทรงเชอเอาเลย ลมคดวาผเปนนองของพระองคทคลานตามกนออกมาแท ๆ ลกษณะเชนนเขาหลกทวา

“อนเสาหนแปดศอกตอกเปนหลกไปมาผลกบอยเขาเสายงไหว” แมความรกระหวางพกบนองกตดได ถงกบสงใหจบพระมหาอปราชไปคมขงไวยงทแหงหนง โดยหาความผดมไดมคนควบคมอยอยางแขงแรง เจาอปราช

๒ถกควบคมโดยหาความผดมได กคดจะหลบหนออกไป จงตงสตยอธษฐานวา    “ขอเดชะพระเสอเมองทรงเมองทศกดสทธทงหลายตวขาพเจามไดคดทรยศตอทชายเลย แตกลบถกจบคมขงทำาโทษหาความผดมได ถาใจของขาพเจาซอสตยตอพชายจรงแลว ขอใหโซตรวนขอคาตลอดจนประตคก จงเปดใหประจกษเถด”

    พอสนคำาอธษฐานเทานนดวยความสตยสจรตของมหาอปราช บรรรดาเครองจองจำาทงหลายกหลดออกจากกายของพระองคประตเรอนจำากเปด มหาอปราชกเลยหนออกจากทนนไปซมซอนอยตามชายแดน

    พวกพลเมองไดทราบขาวอปราชหนออกมา และเหนวาพระเจาแผนดนเชอถอแตคำาสอพลอถงกบกำาจดนองในไสจงพากนเหนใจเจาอปราช ๆ กไพลพลมากขน ตอนนพระเจาแผนดนไมกลาสงคนออกตดตามแลว เพราะกลวจะเกดศกกลางเมองขน เพราะทราบดวาถาสงคนออกไปจบเจาอปราชกคงจะตองสจงเลยทำาเปนใจดไมตดตาม

 เจาอปราชรวบรวมไพลพลไดพอสมควรแลวกคดวา    “ครงกอนเราซอสตยตอพชาย แตถกกลาวหาวาเปน

กบฎถกจบคมขง จนตองทำาสตยาอธษธานจงหลดพนออกมาได ตอไปนเราจะตองทำาความชวตอบแทนพชายบางละ”

    เมอตดสนใจเชนนแลว เจาโปลชนกกรวบรวมไพลพลเสบยงอาหาร พรอมแลวกยกกองทพเขามายงมถลานคร บรรดาหวเมองรายทางรวาเปนกอง ทพของพระเจาโปลชนก กไมสกลบเขาดวยเสยอก เจาโปลชนกกเลยไดคนมากขนอก ทพกยกมาไดโดยเรวเพราะหาคนตานทานมได ตราบจนกระทงถงชานพระนคร จงมสาสนสงเขาทารบวา    “พระเจาพ ครงกอนหมอมฉนไมเคยจะคดประทษรายพระเจาพเลย แต

หมอมฉนกตองถกจองจำาทำาโทษทพระเจาพเชอแตคำาสอพลอ บดนหมอมฉนจะประทษรายพระเจาพบางละ ถาจะไมใหเกดสงคราม ขอใหพระเจาพมอบราชสมบตใหหมอมฉนเสยโดยด ถาไมใหกจงเรงเตรยมตวออกมาชนชางกบหมอมฉนในวนรงขนพระเจาอรฎฐชนก พอมาถงตอนนก

ตองตกกระไดพลอยโจน จงคดจะยกพลออกไปตอสกน แตในขณะนนพระอครมเหสทรงพระครรภอย พระเจาอรฎฐชนกจงตรสเรยกมาสงวา    “นองหญง ขนชอวาสงครามแลวไมดเลย เพราะมแตความพนาศเทานน ประดจสาดนำารด กนกยอมจะเปยกปอนไปดวยกนทงสองฝาย อกประการหนงเปนเรองทคาดหมายลงไปแลวแนนอนวาจะชนะฝายเดยวนนกไมได พจะยกพลออกไปสกบเจาโปลชนก หากพเปนอะไรไป เจาจงพยายาม แลวกยกพลออกไป และกเปนตามลางสงหรณทพระเจา

๓

อรฎฐชนกคาดวาจะแพกแพจรง ๆ เพราะเมอไดชนชางกบเจาโปลชนกกพลาดพลงเสยท ถกเจาโปลชนกฟนสนพระชนมกบคอชาง ไพลพลกแตกกระจดกระจายพายหนอยางไมเปนกระบวนรกษาครรภใหจงดเจาจงคดถพระเทวไดทราบขาววาพระสวามสนพระชนม และประชาชนพลเมองแตกตนอมลกจงหลานหนขาศก พระนางกเกบของมคาใสลงใน กระเชา เอาผาเกา ๆ ปดแลวแอาขาวสารใสขางบน แลวแตงตวดวยเสอผาเกา ๆ รองไห

ฟมฟายหลบหนปะปนไปกบประชาชนพลเมอง โดยไมรวาใครเปนใคร “จะหนไปทางใดจงจะรอดพนจากขาศก พระนางคดอยแตในใจ แลวระลก”ขนไดวา “เมองกาลจมปาอยทางทศเหนอกบมถลา ถาหากหลบหนไปเมองนไดกปลอดภย จงพยายามดนดนไปจนออกประตดานเหนอของเมองไดงลก”ของเราใหมาก”

 ดวยบญญาธการของทารกในครรภ บนดาลใหรอนไปถงพระอนทร เขาลกษณะทวา ทพยอาสนเคยออนแตกอนมา กระดางดงศลา“ประหลาดใจ จะมเหตมนแมนในแดนดน " อมรนทรเรงคดสงสย จงสอดสองทพยเนตรดเหตภย กไดทราบวาพระโพธสตวซงอยในครรภของพระนางจะไดรบทกข พระนางจะไปเมองกาลจมปาแตกไมรจกหนทาง เดยวนไปนงถามทางผคนทผานไปมาอย ณ ศาลาพกคนเดนทางจำาจะตองอนเคราะห ถาไมอนเคราะหหวเราจะตองแตกเปนเจดเสยง เออ.? คดดกนาหนกใจแทนพระอนทรเสยจรง ไมวาคนมบญจะตกทกขไดยากอยางไร เปนตองเดอดรอนไปกบเขาดวยเสมอ เวลาเขาเสวยสขสไม เคยคดถงพระอนทรเลย จงเนรมตตนเปนคนชรา ขบเกวยนผานมาทางนน พระนางพอเหลอบแลเหนกออกปากถามทนท ตาจา หลานอยากจะรวาเมองกาลจม“ปาอยทางไหน” “แมหนจะไปไหนละ” “ฉนจะไปเมองกาลจมปา” “ญาตฉนมอยทางเมองนน สามออกไปรบขาศกกตายเสย ฉนกเลยจะพงพาอาศยญาตอย” “ถาอยางนนดทเดยว ตากจะไปเมองกาลจมปาเหมอนกนแมหนมาขนเกวยนเถด เหมอนเทวดามาโปรด และแททจรงกเทวดามาโปรดจรง ๆ”

เมอขนเกวยนเพราะความเหนอยและเพลยในการทระหกระเหน พระนางกเอนกายลงพกผอนและกเลยหลบไป นางตนขนในตอนเยน กพบวานางไดถงเมองแหงหนง จงถามตาคนขบเกวยนวา

ตาจา เมองทเหนอยขางหนานนเขาเรยกวาเมองอะไร เมองกาลจมปาท” “แมหนตองการจะมานนเเหละ โอ” “ .?  ตา เขาวาเมองกาลจมปาไกลตง   ๖๐ โยชนทำาไมถงเรวนก แมหนไมรดอก ตาเปนคนเดนทางผานไปมา” “เสมอ ยอมจะรจกทางออม นตามาทางลดจงเรวนก เทวดาวาเขานน”

๔

บานอยทางเหนอ จะตองรบไป ใหพระนางลงเสยตรงน พระนางจงลงจากเกวยนไปพกอยทศาลาหนาเมอง คดไมตกวาจะไปทางไหนด เพราะเมองนนางไมรจกใครเลย    ในขณะนนอาจารยผใหญผหนงพาลกศษยเดนทาง ผานมาทางนน เหนนางนงอยในศาลาหนาตานาเอนดเกดความสงสารเขาสอบถามไดความวา นางหนภยมาจากขาศกมา ญาตพนองกไมม นางดลกษณะ เหนวาเปนคนดกยอมไปดวย และไดแสดงตนใหบรรดาศษยและคนอนทราบวานางเปนนองของอาจารยผนน และไดไปอาศยอยกบอาจารยฐานะนอง จวบจนกระทงนาง ไดคลอดบตรวา มหาชนก

 มหาชนกเมอเตบใหญขนมาไปกบเดกทงปวง ถกรงแกกตอส เดกเหลานนสไมได วงไปบอกพอแมวาถกเดกลกไมมพอทำารายเอา เมอเดกพดกนบอย ๆ มหาชนกกเกดสงสย วนหนงสบโอกาสจงถามมารดาวา “แมจา ใครเปนพอฉน กทานอาจารยนนเเหละเปนบดาของเจา ครง” “ ”แรกพระมหาชนกกเชอ แตเมอไดยนพวกเดก ๆ ยงพดอยเชนนนกเกดสงสย ดรายมารดาเหนจะไมบอกกบเราจรง ๆ แมครงทสองมหาชนกถาม

มารดากตอบเชนเดยวกบครงแรก มหาชนกจงคดหาอบายจะใหมารดาบอกใหได แมจา ขอใหบอกความจรงกบฉนเถดวา ใครเปนพอของฉน กทาน” “อาจารยยงไงเลาเปนพอของเจา ทำาไมแมใหฉนเรยกวาลงเลา เพราะ” “ ” “อาจารยอยากใหเรยกเชนนน”

   มหาชนกกยนคำาขาดวา ถาแมไมบอกความจรงใหฉนทราบ ฉน“จะกดนมแมใหขาดเลย ไมใชแตพดเปลา ๆ มหาชนกเอาฟนดดหวนม”มารดาจรง ๆ ดวย แตไมแรงนก  โอย “ ?แมเจบ” มารดาอทานออกมา เมอเจบแมตองบอกความจรงให“ฉนร เอาละ แมจะบอกใหร แตทยงไมบอกเจากเพราะ” “เจายงเลกนกไมสามารถทำาอะไรได เจาเปนลก

กษตรยเมองมถลานครบดาของเจาชออรฐชนก ถกเจาอปราชโปลชนกแยงสมบต พอเจาตายในทรบ มารดากำาลงทองอยกหลบหนเซซดมาอาศยอยกบทานอาจารย ณ ทน" และนบตงแตนนมาเจามหาชนกแมจะถกพวกเดก ๆ   วาลกไมมพอกไมมความโกรธเคอง และพยายามเลาเรยนวชาการทกประเภท เพอตองการจะกลบไปเอาราชสมบตคนใหจงได จวบจนกระทงอายได   ๑๖ ป   เจามหาชนกกเรยนศลปศาสตร   ๑๘ ประการจบหมด ผวพรรณของเจามหาชนกผองใสเปรยบเหมอนทองคำาความคดทจะเอาสมบตของพอคนกมากขน วนหนงจงเขาไปถามมารดาวา  แมจา แมจากเมองมาแตตวหรอวาไดสมบตของ“พอมาบาง เจาถามทำาไม เพราะวาลกตองการจะ” “ ” “เอาไปทำาทน แกแคนเอาสมบตของพอกลบคนมา แ” “ม

๕

เอาแกวมาดวย   ๓ ดวง   เปนแกววเชยน   ๑ ดวง มณดวง   ๑ แกวมกดาดวง   ๑ แกวทง   ๓ น มราคามาก หากจะมาขายกไดเปนเงนเปนจำานวน

มาก พอทจะทำาทนสำาหรบเอาราชสมบตของพอเจากลบคนมาได ลกตอง” “เอาเพยงครงเดยว เพอจะทำาทนไปคาขายยงสวรรณภม จะไดรวบรวมเงนทองและผคนเพอชงเอาราชสมบตของพระบดากลบคนมาใหได เจาอยา” “ไปคาขายเลย เอาแกวสามดวงนแหละขายซองสมผคนเถด เจาไปไกลแมเปนหวง”

 เจามหาชนกกไมยนยอม มารดาจงเอาเงนทองมาให เจามหาชนกกซอสนคาบรรทกสำาเภาเตรยมจะไปคาขาย ณ สวรรณภมกบพวกพอคามากหนาหลายตาดวยกน เมอจดแจงเรยบรอยแลว มหาชนกกมาลามารดาเพอจะเดนทาง “เจาจงเดนทางโดยสวสดภาพ คดอะไรใหสมปรารถนา มารดาเจามหาชนก”ใหพรแถมทายวา เจาจงอยาจองเวรเลยสมบตมนเสยไปแลว กแลวไปเถด“ เรามอยมกนกพอสมควรแลว แตเจามหาชนกกบอกวาอยากจะเดนทาง”ทองเทยวเปนการเปดหเปดตา และจะไปเพยงครงเดยว

       ในขณะทเจามหาชนกลงเรอเพอเดนทางไปคาขายยงสวรรณภมนน กพอกบเจาโปลชนกกำาลงประชวรหนกอยในเมองมถลานคร หลงจากทออกเดนทางเหนแตนำากบฟาแลวประมาณไดสก  ๗ วน  เรอกประสบเขากบมรสมอยางหนก ผลสดทายเรอบรรทกสนคา และผโดยสารกอปปางลงทามกลางเสยงรองไหครำาครวญของผกลวตาย แตเจามหาชนกมไดครำาครวญรำาไรอยางคนอนเขา กบ   ๑๕ วา   นบวาเปนระยะไกลมาก       ขณะทเรอของเจามหาชนกอบปางนน กพอดกบเจาโปลชนกซงครอง

ราชสมบตอย ณ กรงมถลา เสดจสวรรคตเพราะโรคาพาธ .. เจามหาชนกมไดทอถอย พยายามวายนำากระเสอกกระสนเพอจะใหรอดจากความตาย กลาววานานถง  ๗ วน และในวนท   ๗ กำาหนด ไดวาเปนวนอโบสถ กยงไดสมาทานโดยอธษธานอโบสถในขณะลอยคออยในทะเล ..ดวยบญบารมแตปางบรรพของเจามหาชนกไดทำาไวให รอนถงนางเมขลาซงกลาววาเปนผรกษาสมทรดงทเลาไวในรามเกยรตวา นางเมขลาเปนพนกงานรกษาสมทร มแกว

๖

ประจำาตวอย  ๑ ดวง ถานางโยนขนจะเหนแสงแวววบจบตา ซงเราเรยกกนวาฟาแลบ ไดไปเลนกบเทพบตรและนางฟาในเวลานกขตฤกษไดโยนแกวเลนแสง แกวนสองไปจนรามสรเหนกอยากได จงไปไลหวงจะไดแกว แตกไมได เพระนางเมขลาเอาแกวสองตาทำาใหหนามด เลยโมโหขวางขวานหวงจะฆาซงกไมถกนาง ทางมนษยเราเรยกฟารองและฟาผานนเอง นแหละเปนเรองของนางเมขลา เผอญวนเรอแตกนนนางเมขลากำาลงไปประชมอยกบเทพบตรนางฟา จวบจนถงวนท  ๘ จงกลบมา ไดเหนมหาชนกวายนำาอยจงชวยพาขนจากสมทรมาไวในอทยานของพระเจาโปลชนก แลวกกลบไปทอย เจามหาชนก กนอนหลบอยในสวน

เมอเจามมหาชนกมาหลบอยในพระราชอทยาน นน พระเจากรงมถลาสวรรคตได  ๗ วนน ราชธดาของเจาโปลชนกพยายามเลอกหาผสมควร ใหเสวยราชสมบตแทนพระบดา โดยปาวรองใหอำามาตยขาราชการมาเฝานางจะเลอกเอาเปนคครอง นางกไมเลอกใคร ตอมาถงวาระเศรษฐคฤหบดกไมมใครไดนาง นางจงปรกษากบราชปโรหตวา จะทำาอยางไรดจงจะไดคนมาครองราชสมบต ราชปโลหตจงทลตอบวา 

“ขาแตพระแมเจา ตามโบราณมาถาพระเจาแผนดนไมมบตรชาย ถงแกสวรรคตแลว อำามาตยขาราชบรพานตางกจะเซนสรวงสงเวยเทพยดาอารกษ เสยงราชรถออกไป ถาราชรถไปเกยถกผใด เหนทบญแลวกจงเชญมาครองราชสมบต” “ถาเชนนนทานอาจารยจงจดแจงทำาพธเสยงราชรถเถด ราชปโรหตจง”จดแจงทำาบวงสรวงสงเวยอธษฐานขอไหไดผพระทำาการสบราชสมบตแทน แลวเทยมรถดวยมามงคลปลอยออกไป

     มาทนำารถนนเหมอนจะมหวใจ หรอไมกดเหมอนมคนมาชกสายขบขไปใหบายหนาออกประตเมองดานทศตะวนออก มงหนาตรงไปยงอทยานทเจามหาชนกนอนหลบอย ราชรถไปถงสวนหลวงกเลยวเขาไปภายในสวน

เมอถงทเจามหาชนกนอนอย กไป แลนวนอยสามรอบกหยดทปลายเทาของเจามหาชนก ราชปโรหตทตามราชรถไปเหนดงนนจงคดวา “ถาชายคนนเปนผทบญ เวลาไดยนเสยงดรยดนตรคงจะไมตนตกใจ ถาไมมบญคงตนตกใจหนเปนแน จงสงใหประโคมดนตรขนพรอมกนเสยง” “ดงกกกอง

     เจามหาชนกไดยนเสยงอกทกครกโครม รสกตวตนขนกเปดผาคลมหนาออกด กเหนคนชมนมกนอยมากมายกรไดทนทวาเรานจะถงแกสมบตแลว เลยชกผาปดหนานอนตอไป ราชปโรหตจงคลานเขาปลายพระบาท เลกผาคลมออกพจารณาดเทา แลวประกาศแกชนทงปวงทมารวมชมนมกนวา อยาวาแตจะครองสมบตในเมองเทานแมราชสมบตทง “  ๓ ทวป ทานผนก

สามาถจะครอบครองได

๗

     แลวจงสงใหประโคมดนตรขนอกครงหนง คราวนดงยงกวาคราวแรกเสยอก เจามหาชนกจงเปดผามองด ราชปโรหตจงทลวา “ขาแตพระองค อยาทรงบรรทมอยเลย สมบตในเมองมถลานมาถงแลว ”

เจามหาชนกจงครสถามวา "พระเจาแผนดนของพวกทานไปไหนเสยเลา จงมาหาคนอยางเราไปเปนพระเจาแผนดน” “ขอเดชะ พระราชาพระองคกอนไดเสดจสวรรคตได ๗ วนแลวพระเจาขา” “พระราชโอรสของพระแผนดนทานไมมหรอ” “ขอเดชะ ไมมพระเจาขา มแตพระราชธดาองคเดยวเทานน” "ถาอยางนนเราจะรบครองราชสมบต”

     ราชปโรหตจงเอาเครองทรงมาถวายใหเจามหาชนกทรงทำาพธมอบราชสมบตมอบราชบตกน ณ ทนนเอง แลวจงไดเสดจขนสพระราชมณเฑยร

พระราชธดาคดจะลองดวาคนผนจะมปญญาหรอไมจงตรสใหราชบรษคนหนงไปทลเจามหาชน วาพระราชธดารบสงใหเสดจเขาไปเฝา แตเจามหาชนกทำาเปนไมใสใจ เพยงดำาเนนชมปรางคปราสาท ทนนกสวย ทนกสวย แมพระราชธดาจะใชไหมาเชญ  ๒ ครง กยงปฎบตเชน

ตอมาเมอไดเวลาพอสมควรแลว เจามหาชนกกไดเสดจขนสเรอนหลวง พระราชธดาเสดจออกมารบถงบนได ยนพระหตถใหเจามหาชนก ๆ จงจบมอ พระราชธดาพาเขาไปประทบภายในพรอมกบดำารสเรยกราชปโรหตแลวถามวา “พระราชาของพวกทานจวนจะสวรรคต ไดรบสงขอความวาอยางไรไวบาง” “บอกไววามอะไรบาง” “ขอเดชะ มรบสงไวหลายประการ” “ขอแรก ถาผใดทำาใหสวลราชธดาของเรายนดไดกใหยกราชสมบตใหผนน” “ขอนไมมปญหาแลว พระนางไดยนมอใหเราพาเขาในเรอนหลวงแลว ขอตอไปเลา” “ขอตอไปนใหผทรจกบลลงก  ๔ เหลยม วาทใดเปนปลายเทาและทางใดเปนทางศรษะ”

     พอไดยนเจามหาชนกแกลงทำาเปนไมสนใจ หนไปสนทนากบสวลราชธดาเสย พรอมถอดป นจากศรษะสงใหพระราชธดาซงนางกรไดเทาทน รบป นแลววางทบลลงก  ๔ เหลยม แลวหนไปถามปโรหต “ทานวาอยางไรขอตอไป” “ขอตอไปคอบลลงก   ๔ เหลยม ใหรจกวาทางไหนเปนดานเทาและดานศรษะ” เจามหาชนกชไปทดานป นวางอย พลางบอกวา “ทางดานนนแหละเปนดานศรษะ” 

๘

"ขอเดชะ ขอท  ๓ เรองประลองกำาลงพะยะคะ” “ลองอยางไร” “ทเมองนมธนอยคนหนงตองใชคนถง  ๑.๐๐๐ คน จงจะดงสายธนนได ถาผใดโกงคนธนคนนไดกใหราชสมบตแกผนน ขอนไมยาก พวกทานไปเอา” “ธนคนนนมา”

 ราชปโรหตจงใหทหารไปเอาธนอนใหญโตมโหฬารมา ณ ทนน เจามหาชนกกเสดจลงไปหยบคนธนขนมา ประดจวาของเบา แลวลองขนสายโกงดไดอยางงายดายเพระเจามหาชนกทรงกำาลงประดจชางสาร เสรจแลวกลดสายวางคนธนลงดงเกา “ขอตอไปเปนเรองของการคนหาขมทรพย” "พระองคตรสไวอยางไร” "พระองคตรสวา ขมทรพยแหงหนงอยในทพระอาทตยขน “เวลานไมพอจะคนหาขมทรพย เอาไวพรงนคอยคนหากนเถด” เปนอนวาวนนนเจามหาชนกไดแสดงทงปญญา และกำาลงปรากฎแกมหาชนทงปวงแลว

     รงขน เจามหาชนกกไดใหประชมราชปโรหต และเสนาขาราชบรพารทงปวงแลวถามวา 

“ขมทรพยขอตนของพระราชาวาอยางไร” “ขอเดชะ" ราชปโรหตกลาววา ขอแรกทวาขมทรพย ท “  ๑ ของเราอยในทพระอาทตยขน” "พวกทานคดวาอยวงไร” “พวกขาพระองคคดวาขมทรพยนคงจะอยในทางทศตะวนออกของพระราชวง พระเจาขา” “แลวพวกทานทำาอยางไรตอไป พวกขาพระองคกพากนขดคนในภาคพน”ทางดานตะวนออก ในท ๆ สงสยวาจะฝงขมทรพยไว” “แลวไดผลเปนอยางไร” “ผลคอไมพบขมทรพยอะไรเลย” “กเปนอนวาพวกทานไมสามารถจะคนหาไดแลวใชไหม” “พระเจาขา” “พระราชาของพวกทาน ยงนมนตพระเขามาในพระราชนเวศนเพอถวายทานบางหรอเปลา” "ขอเดชะ ขอนนเปนกจวตรประจำาวนของพระราชาของพวกขาพระองคทเดยว พระองคนมนตพระปจเจกโพธมารบอาหารบณฑบาตในพระราชนเวศนทกวน” “พวกทานทราบไหมวาพระปจเจกโพธนนเวลาพระราชาของพวกทานเสดจไปรบทใด หรอใหใครไปคอยรบ” “ขอเดชะ พระราชาเสดจประทบยนคอยรบอย ณ บรเวณพระลานประจำาเสมอ โดยมไดสงใครไปคอยรบ

๙

แทนพระองคเลย” “ถาเชนนนพวกทานจงไปขดในท ๆ พระราชาของพวกทานยนคอยรบอยทนนเถด”

     พวกอำามาตยไดยนดงนนกใหจดแจงจอบเสยมแลวพาไปขดในทนน กพบสมบตของพระราชาเปนขมแรก กพากนดประหลาดใจ เมอกลบมากพา

กนสงเสยงดวยความปตวา “ขอเดชะ ขมทรพยทพระองคชใหขดนนพบแลวพระเจาขา” “เออ พบแลว ขดขนเสยใหหมด แลวนำามาเกบไวในพระคลงหลวง” “พวกขาพระองคสงสย” “สงสยอะไรละ” “ทำาไมพระองคจงชใหขดทนน”

“เพราะพระปจเจกโพธนนเปรยบประดจพระอาทตยเมอทานคอยยนรบทใด กเเสดงวาทนนมขมทรพยอย เราจงชใหทานขดในทนน แลวกขอตอไปเลาพระองคตรสวาอยางไร” “ขอเดชะ ขอตอไปพระองคตรสวา ขมทรพยในทพระอาทตยอสดง” “แลวพวกทานไดขดคนหากนบางหรอเปลา” “ขอนเปลาพระเจาขา เพราะขมทรพยทหนงยงไมไดเลยคดเสยวาเหลวไหลมากกวา พระเจาคะ” “ถาอยางนน พวกทานจะบอกวาใหเราทราบไดหรอไมวาเวลาเลยงดพระปจเจกโพธเสรจแลว เวลากลบพระปจเจกโพธกลบทางใด” “ขอเดชะ เวลากลบพระปจเจกโพธจะกลบทางทายพระราชมณเฑยร” “แลวพระราชาของพวกทานไปสงเสดจดวยหรอเปลา” "ไปสงเสดจเปนประจำาเลยพระเจาคะ” “เวลาไปสงนน พระองคเสดจประทบทใดละ” “ เวลาไปสงนน พระองคประทบยน ณ สนามทายพระราชมณเฑยรเปนประจำาพระเจาขา” “ถาเชนนนพวกทานลองไปขดท ๆ พระราชาเสดจประทบยนทนนด

    พวกอำามาตยขาราชบรพารกพากนไปขด กพบขมทรพยเปนครงท  ๒ กพากนคดประหลาดใจวาทำาไมพระราชาองคใหมของพวกเขาจงชใหขดไดแมนถงเพยงน เพราะวาพวกเขาเองพยายามขดคนหาจนกระทงคดวาขมทรพยดงกลาวนคงเปนเรองเลาตอ ๆ กนมาอยางไรสาระโดยไมมความจรง จงพากนโหรองแสดงความยนดอยางกกกองโกลาหล และพากนเขา

มากราบทลวาไดพบสมบตขมท  ๒ แลว “ขมท  ๓ พระราชาของพวกทานตรสไววาอยางไร” 

๑๐

“ทรงตรสวา ขมทหนงอยภายใน” 

“พวกทานไดคนหาหรอยงวาอยทใด” “พวกขาพระเจาไมไดคนหา เพราะคดวาคงเหลวเหมอนขมอน ๆ นนเเหละ” “ประตหลวง พวกทานไดสงเกตหรอเปลาวามอะไรทนาสงสยบาง” “พวกขาพระบาทไมเคยสงสย และไมเคยสงเกตเสยดวยวาทอะไร” “พวกทานลองไปขดใกล ประตพระราชนเวศ ในบรเวณภายในประตดท ถาโชคของเรายงดกอาจจะตปญหาออก “

    พวกอำามาตยกพากนไปขด กพบอกตามความบอก กไดกลบมากราบทลวาพบไดแหงท  ๓ แลวตามความคาดหมาย ไดตรสถามถงขมท  ๔ ตอไป พวกขาราชบรพารกทลวา ขมหนงอยภายนอก กทรงชใหขดทใกลประต“ ”พระราชนเวศ แตอยภายนอกประต กไดพบอก ขาราชบรพานกโหรองดวยความยนด วาพระราชาใหมของพวกเรานชางทรงปญญาเกนสามญชนทเดยว อนขมทรพยนพวกเราเทยวคนหาตามทตาง ๆ จนทอดอาลยแลววาเปนของไมจรง นบเปนลาภทพวกเราไดพระราชาททรงปญญาอยางน เมอกราบทลใหทรงทราบวาไดพบขมทรพยท  ๔ กตรสถามวา “ทรงตรสไวเพยงเทานหรออยางไร” “หามได พระองคยงตรสไวอก” “ตรสไววา ขมทรพยอกขมหนงไมไดอยขางนอกและขางใน” “ถาเชนนนพวกทานจงขดลงทธรณประตพระราชนเวศ เมอพวกอำามาตย”ราชปโรหตขดลงไปทธรณประต กพบขมทรพยดงกลาว “แลวตรสอยางไรอก” “ตรสวา ขมหนงอยในทขน” 

“จงขดทประตขนพระราชนเวศ พวกอำามาตยไดพากนขดลงไป กพบ”ขมทรพยอกขมหนงในประตราชนเวศ “ตรสวา ขมทรพยหนงอยในทลง” “พระราชาของพวกทานเวลาเสดจออกจากพระราชนเวศนน โดยปกตเสดจดวยอะไร” “สวนมากพระองคเสดจทรงคชสาร เสดจเทยวตรวจโรงทานและความทกขสขของราษฎร แลวเสดจกลบลงจากคชสาร ณ ทใด“ ” “ขอเดชะ เสดจลงเกยชาลาขางหนา” “พวกทานจงไปขดทหนาเกยเปนทเสดจลงนนเถด”

    ๑๑

พวกอำามาตยพากนไปขด กพบขมทรพยตามทคาดและไดทลใหทราบตอไปวาพระราชาของพวกเขาไดตรสวา “ขมทรพยขมหนงอยในระหวางไมส” “พวกทานเคยเหนไมรงหรอเปลา” “เคยเหนพระเจาคะ" "เคยมอยทไหนเลา” “อยในพระราชอทยานพระเจาคะ” “ไมรงนนม  ๔ ตน หรอเปลา” “ขอเดชะ ไมรงนนมมากกวา  ๔ ตน แตวามไดขนเปน  ๔ เหลยม  ๔ มมเลย แตมขนเรยงรายกนไป” “แลวพวกทานเขาใจวาอยางไรเลา” “พวกขาพระองคคดวาอยในพระราชอทยานเปนแนพระเจาขา พวกทาน”เคยขดบางหรอเปลา” “เปลาเลยพระเจาคะ” “ถาพวกทานไปขดในพระราชอทยานกคงเหนอยเปลาเพราะจะไมพบขมทรพยในนนเลย” 

“ถาอยางนนจะใหขดทใดพระเจาคะ จงจะพบขมทรพย” “ทานจงขดททวารทง  ๔แหง ทมพระแทนทำาดวยไมรงอย”

    พวกอำามาตยกไปขดกพบทง   ๔ แหง และไดทลตอไปวา "พระราชาของพวกขาพระองคไดตรสไวอกวา ขมทรพยอยประมาณโยชนหนง” “พวกทานไดขดหาบางหรอเปลาละ” “พวกขาพระองคไดพาไปขดในบรเวณในปาทหางจากเมองไปประมาณโยชนหนงพระจาคะ” “แลวไมพบอะไรเลยเชยวร” "ไมพบเลยพระเจาคะ” “ถาเชนนนลองทดลองดวาเราจะคดปญหานนตกหรอไมพวกทานจงลองวดจากแทนบรรทมไปดขางละ  ๔ ศอก แลวลองคดไปดซจะพบอะไรบาง”

   พวกอำามาตยไดวดจากทศตะวนออกครบ  ๓ ศอก แลวกขดลงไปพบขมทรพย ทศเหนอ ทศใต ทศตะวนตก รวม   ๔ ทศ กพบทงสน จงพากนมากราบทล   ขอเดชะ พวกจาพระองคไดไปขดคนตามททรงแกปญหาแลว“ ปรากฎวาพบทกแหงพระเจาคะ แตพวกขาพระองค เกดสงสยวาทำาไมพระราชาตรสวาขมทรพยอยในโยชนหนงแตนหางจากพระแทนบรรทมเพยง  ๔ ศอก เทานน ขอพระองคไดโปรดใหความแจมแจงดวยเถดพระเจาคะ” “ถาเชนนนพวกทานฟงใหด โยชนหนงนนม  ๔๐๐ ศอก ใคร ๆ กรจกดวยกนทงนน เสนหนงท  ๒๐ วา ๆ

๑๒

หนงม   ๔ ศอก นกเปนจำานวนใหญ ๆ กพวกทานวาไมพบในโยชนหนง เราคดวาศอกอนนนจะนบเปนวาเปนเสนเปนโยชนนนมเพยง  ๔ ศอกเทานน เราจงคดปญหาขอนเพยงแค  ๔ ศอก”

     พวกอำามาตยขาราชบรพารตางกสงเสยงแสดงความยนดกกกองไปทวพระลาน 

“ปรศนาของพระราชาหมดแลวหรอยง” “ยงพระเจาคะ” “มอะไรอกละ วาไปดทหรอ” “พระองคตรสวา ขมทรพยหนงอยทปลายงา”

    เจามหาชนกกใหขดทโรงไวคชสาร ตรงทพญาเศวตกญชรยนปลายงาจรดดน กไดดงประสงค และใหขดตามทอำามาตยทงหลายบอกปรศนากไดดงดำารส ขาราชบรพารทงหลายพากนโหรองกกกองสรรเสรญพระปญญาบารมของพระองคเอกเกรกไปทวพระนคร เมอไตถามทราบวา หมดขอความทพระราชาตรสไวแลวกใหจำาหนายจายแจกพระราชทรพย โดยใหจดสรางโรงทาน  ๖ แหงคอ   กลางเมอง แหงหนง ทประตเมองดานเหนอ ดานใต ดานตะวนตก ดานตะวนออก รวม  ๔ แหง และประตพระราชนเวศอกแหงหนง

แลวตรสใหคนไปรบพระมารดามาจากเมองกาลจมปา พรอมกบใหรางวลทานอาจารยทมารดาของพระองคไปอาศยอย ความจรงไดปรากฎออกมาวาพระองคไมใชใครอนเลยแททจรงเปนพระโอรสชองพระเจาอรฎฐาชนกนนเอง แลวจงใหมการสมโภชในการเสวยราชสมบต เมอออยพระองคเดยวกทรงรำาพงวา เพราะพระองคไมทอดทงความเพยรพยายามในการทเอาตวรอดจากภยอนตรายจงไดประสบสขถงเพยงน ฉะนนเกดเปนคนควรพยายามเรอยไปจนกวาจะสำาเรจความประสงค พระองคไดเสวยราชสมบตอยชานาน จนมพระโอรสทรงพระนามวา ทฆาว เมออายเจรญวยแลวกไดตงใหเปนอปราช

วนหนงเจาพนกงานพระอทยาน ไดนำาพชพรรณชนดตาง ๆ มาถวาย ทรงถามไดความวา นำามาจากพระราชอทยานกคดจะไปประพาส จงตรสสงใหขาราชบรพารจดกระบวนไปเสดจประพาส ในขณะททรงชางเสดจถงประตสวนกเหนมะมวงตนหนงมลกดก แลดเตมตนไปทงตน กำาลงอยากเลย

เสดจลกขนยนบนหลงชาง เกบมะมวงลกหนงมาเสวย แลวกเลยเขาไปประพาสในพระราชอทยาน ทรงสำาราญอยในพระราชอทยานนนจนกระทงเยนจงเสดจออกมา พอถงประตสวน พระองคกแปลกพระทยเพราะปรากฎวามามวงตนทมลกเตมไปหมดนน จะหาแมแตลกเดยวกไมพบ แถมขางลางยงเตมไปดวยกงกานสาขาทหก ใบออนใบแกหลนเกลอนกลาดไปทงบรเวณโคนตน จงตรสถามผรกษาสวนวาเปนเพราะเหตอะไรจงเปนเชนนน เขา

๑๓

กราบทลใหทราบวา เพราะประชาชนเหนวามะมวงตนนนพระองคเสวยแลว เขาพากนมาเกบ ตางยอแยงกน สภาพของตนมะมวงจงเปนอยางททอดพระเนตรบดน

   พระองคไดทรงสดบ จงเกดความคดขนวา มะมวงตนนเพราะมลกจงตองมสภาพเชนน ถาไมมลกกคงจะไมตองหกยบเยนอยางน ถาเราไมมราช สมบตเสยกจะหาคนปองรายมได พระราชาเสดจพระนคร เสดจขนปราสาท. ประทบทพระทวารปราสาท ทรงมนสการถงวาจาของนางมณเมขลา ในกาลทนางอมพระมหาสตวขนจากมหาสมทร. พระราชาทรงจดจำาคำาพดของเทวดาไมไดทกถวยคำา เพราะพระสรระเศราหมองดวยนำาเคมตลอดเจดวน. แตทรงทราบวา เทวดากลาวชวาพระองคจะยงเขามรรคาแหงความสขไมได หากไมกลาวธรรมใหสาธชนไดสดบ.

นางมณเมขลาใหพระองคตงสถาบนการศกษา ใหชอวา ปทะเลยมหาวชชาลย. แมในกาลนนกจะสำาเรจกจและไดมรรคาแหงบรมสข. พระมหาสตวทรงดำารวา : "ทกบคคลจะเปนพอคาวาณช เกษตรกร กษตรย หรอสมณะ ตองทำาหนาททงนน. อยางไรกตาม กอนอนเราตองหาทางฟ นฟตนมะมวงทมผล. เมอพระองคดำารฉะนแลว พอเสดจเขามาถงพระราชวงกตรสเรยกอำามาตยมาสงวา 

“ตอไปนไปปราสาทของเราหามคนไปมา นอกจากผทจะนำาอาหารเขามาใหเราเทานน เมอมราชกจใดมมาพวกทานจงชวยกนพจารณาจดไปตามความคด เราจะจำาศลภาวนาสกระยะหนง”

    และนบแตนน พระมหาชนกกบำาเพญสมณธรรมอยในพระปรางคประสาทมไดเสดจไปทางใดเลย พวกพสกนกรทงหลายพากนสงสยสนเทหวาพระราชาของพวกเขาเสดจไปอยแหงใด เคยสนกสนานรนเรงในการดมหรสพกมไดม

บดนพระองคไปทใดหรอจะสนพระชนมเสยแลว พากนปรบทกขและเลาลอไปตาง ๆ นานา แมจะมเสยงเลาลอใด ๆ แตพระองคตรสหามขาวสารทงปวงสน เมอบำาเพญสมธรรมอยในปราสาทนาน ๆ เขากคดจะออกไปอยปา เพราะในพระราชวงยงมเสยงออองไมมความสงบ วนหนงนายกลบกมาเพอชำาระพระเกศา พระมสสไดทรงตรสใหปลงเสยทงหมด แลวทรงนงหทผากาสาวะ เสดจประทบอยในปราสาท ตงพระทยวารงขนจะเสดจออกไปบำาเพญพรตในปา

    ในวนนนเองพระสวลเทวผอครชายา คดวาเรามไดพบเหนพระสวามของเราถง ๕ เดอนแลว ควรจะไปเยยมเยอนเสยท จงสงใหนางสนมกำานลตกแตงรางกาย แลวพาไป ณ ปรางคปราสาทของพระเจามหาชนก พอยางขนบนปรางคปราสาทกใหนกเอะใจ เพราะปรากฎวาเสนพระเกศาซงนายภษามาลาเกบรวบรวมไวยงมไดนำาไปทอน

๑๔ และเครองทรงพระมหากษตยวางอย และขณะนนกไดเหนพระปจเจกโพธองคหนงดำาเนนสวนทางลบตานางไป นางยงมทนคด แตเมอเหนเสนพระเกศาและเครองทรง จงคดไดวาเมอกเหนจะเปนพระสวามเปนแน มใชพระปจเจกโพธจงตรสเรยกนางสนมกำานนวา “แมนางทงหลาย พวกเราพากนตดตามพระสวามเถดเมอกไมใชพระปจเจกโพธดอก แตเปนพระราชสวามของพวกเรา พรอมทงทรงกนแสงไปดวย ”

แลวพากนตดตามไปกทนพระมหาชนก ตางพากนรองไหคร ำาครวญรำาพนดวยประการตาง ๆ แตพระมหาชนกกมไดเสดจกลบ

    พระราชเทวกคดอบายใหประชาชนพลเมองนำาเอาเชอไฟมากอง แลวจดไฟขนนแทบทวพระนคร แลวไปทลเชญใหกลบมาดบไฟเพราะพระราชวงไหมหมด แตพระมหาชนกกมไดเสดจกลบ โดยคดวา “เราเปนบรรชต ไมมสมบตอนใด”

   แมพระราชเทวจะทำากลอบายประการใด พระองคกหากลบไม คงมงหนาไปสไพรพฤกษขางหนาเทานน พระราชเทวสนมกำานล และขาราชบรพารพากนตดตามไปออนวอนใหเสดจกลบเขาครองราชสมบตดงเกา แตพระองคกหากลบไม คนเหลานนกยงตดตามเรอยไป

    พระองคเหนวามหาชนจะทำาใหการบำาเพญพรตของพระองคเปนไปไมไดสดวก จงหนกลบมาขดเสน พรอมกบตรสถามวา “พวกทานทงหลาย ใครเปนพระเจาแผนดนของพวกทาน” “พระองคเปนพระเจาแผนดนของพวกขาพระองค” “ถาเชนนนใครขามเสนนมาจะตองไดรบพระราชอาญา แลวพระองคก”เสดจตอไป

  คนทงหมดกไมอาจจะลวงพระราชอาญาได กไดแตพากนรองไหครำาครวญรำาพนไปดวยประการตาง ๆ พระนางสวลถงกบพระกนแสงกลงเกลอกกนพนดน จนกระทงรอยขดทพระราชาขดไวลบเลอนไป คนเหลานนเหนวาไมมรอยขดแลว กพากนตดตามไปอก พระนารทดาบสเกรงวาพระมหาชนกจะมพระทยทอแทไป จงมาปลอบใจไมใหคลายมานะ ทจะปฎบตธรรม แลวกหลกไป พระมหาชนกกดำาเนนเรอยไป และพระสวลเทวกเสดจตดตามไปเชนเดยวกน ตราบจนกระทงถงเมองถนนนคร พระองคกเสดจผานเขาไปในเมองนน

    ชายคนหนงวางชนเนอไวบนเขยง แลวตนเองกหนไปทำางานอนเสย สนขเหนไดทวงทกวงมาคาบกอนเนอไดกวงหนไป ชายผเปนเจาของเนอเหนกละจากงานเสยแลววงไลขบสนขไป เมอสนขวงหนมาพบพระมหาชนกเดนสวนทางมา อารามกลวเลยทงกอนเนอเสยแลววงหนตอไป พระมหาชนกคดวาเนอกอนนไมมเจาของมได กหยบขนมาปดดนทรายออกเสยแลวใสลงบาตร แลวเสดจไปนงฉน ณ ทแหงหนง พระเทวเหนอากปกรยาเชนนนกสลดใจวา แมแตสมบตพสถานทงหลายทานกเสยสละหมดแลว เสวยไดแมแตของเดน

๑๕

สนข เพราะฉะนนทพระองคจะกลบคนมาครองเมองดงเกาไมมแนแลวแตดวยความอาลยกยงตดตามพระองคเรอยมา

 จนกระทงถงเมองถนนนคร เหนเดกผหญงมอขางหนงใสกำาไลสองเสน ขางทมกำาไล สองขางกกระทบกนดงกรงกรงตลอดเวลาทเคลอนไหว พระมหาชนกจงเสดจเขาไปตรสถามเดกจงบอกวา“ขางทมสองขางทสงเสยงดง เพราะมนกระทบกนกระทงกน ทานเดนมาดวยกน ๒ คน จะไปทางใดเลา”

    พระมหาชนกไดฟงคำากมารกาแลวคดวา สตรเปนมลทนของพรมจรรย“ ควรจะใหพระสวลแยกทางไปเสย”

    เมอถงหนทางสองแพรงจงบอกกบนางวา นองหญง นบแตนตอไป“เราแยกทางกนเดนเถด และอยาเรยกเราเปนสามอกตอไป เจาจงเลอกทางเอาวาจะไปทางใดด”

    พระนางสวลทรงเศราโศกและตรสตอบวา ขาแตพระองค ขาพระบาทม“ชาตอนตำาชา ขอเลอกไปทางซาย ขอพระองค เสดจไปทางขวาเถด”

บดนพระองคไปทใดหรอจะสนพระชนมเสยแลว พากนปรบทกขและเลาลอไปตาง ๆ นานา แม เมอพระมหาชนกแยกทางไปแลว พระนางมความอาลยกเสดจตามตดไปดานเบองหลงอก และเมอถกตดรอนความเยอใย พระนางกถงลมสลบลง แตกไมทำาใหพระมหาชนกกลบคนความคดได คงเสดจมงหนาตอไปเพอหาความสงบสงด จกไดบำาเพญพรตภาวนา เมอพระนางสวลฟ นคนสตขนมา กไดพบพระสวามของพระนางไดเสดจไปเสยแลว พระนางจงดำารวา ราชสมบตทงปวงนแมสวามของเรายงมไดอาลยอาวรณ เราจะยนดเพอประโยชนอะไร จงรบสงใหเรยกขาราชบรพารมา แลวอภเษกใหเจาทฆาวเสวยราชสมบตพระองคเองกเสดจออกบรรพชา ตราบจนกระทงสนชพไปบงเกดบนสวรรคทงสองพระองค

คตของเรองนควรกำาหนด ขนชอวา เปนคนแลว ทำาอะไรตองหมนพยายามทำาไป 

จนกวาชวตจะสน ผลดทจะไดกบงเกดขนแนนอน

๑๖

เรองมหาเวสสนดรชาดก

   กณฑท ๑ ทศพร เปนกณฑทพระอนทรประสาทพรแกพระนางผสด กอนทจะจตลงมาเปนพระราชมารดาของพระเวสสนดรภาคสวรรค พระนางผสดเทพอปสรสนบญทาวสกกะเทวราช สวามทรงทราบจงพาไปประทบยงสวนนนทวนในเทวโลกพรอมใหพร ๑๐ ประการ คอใหไดอยในปราสาทของพระเจาสรราชแหงนครสพ ขอใหมจกษดำาดจนยนตาลกเนอขอใหมควดำาสนท ขอใหพระนามวาผสด ขอใหมโอรสททรงเกยรตยศเหนอกษตรยทงหลายและมใจบญขอใหมครรภทผดไปจากสตรสามญคอแบนราบในเวลาทรงครรภ ขอใหมถนงามอยารดำาและหยอนยานขอใหมเกศาดำาสนท ขอใหมผวงาม และขอสดทายขอใหมอำานาจปลดปลอยนกโทษได

๑๗

   กณฑท ๒ หมพานต เปนกณฑทพระเวสสนดรบรจาคทานชางปจจยนาคประชาชนสพโกรธแคนจงขบไลใหไปอยเขาวงกต พระนางเทพผสดไดจตลงมาเปนราชธดาของพระเจามททราชเมอเจรญชนมได ๑๖ ชนษา จงไดอภเษกสมรสกบพระเจากรงสญชยแหงสวรฐนครตอมาไดประสตพระโอรสนามวา "เวสสนดร" ในวนทประสตนนไดมนางชางฉททนตตกลกเปนชางเผอกขาวบรสทธจงนำามาไวในโรงชางตนคบารมใหนามวา "ปจจยนาค" เมอพระเวสสนดรเจรญชนม๑๖ พรรษา ราชบดากยกราชสมบตใหครอบครองและทรงอภเษกกบนางมทร พระราชบดาราชวงศมททราชมพระโอรส ๑ องคชอ ชาล ราชธดาชอกณหาพระองคไดสรางโรงทานบรจาคทานแกผเขญใจ ตอมาพระเจากาลงคะแหงนครกาลงครฐไดสงพราหมณมาขอพระราชทานชางปจจยนาคพระองคจงพระราชทานชางปจจยนาคแกพระเจากาลงคะชาวกรงสญชย จงเนรเทศพระเวสสนดรออกนอกพระนคร

   กณฑท ๓ ทานกณฑ เปนกณฑทพระเวสสนดรทรงแจกมหาสตสดกทาน คอ การแจกทานครงยงใหญกอนทพระเวสสนดรพรอมดวยพระนางมทร ชาลและกณหาออกจากพระนครจงทลขอพระราชทานโอกาสบำาเพญมหาสตสดกทาน คอ การใหทานครงยงใหญ อนไดแกชาง มา โคนม นาร ทาส ทาสา สรรพวตถาภรณตางๆ รวมทงสราบานอยางละ ๗๐๐ 

๑๘

  กณฑท ๔ วนประเวศ เปนกณฑทสกษตรยเดนดงบายพระพกตรสเขาวงกต เมอเดนทางถงนครเจตราชทงสกษตรยจงแวะเขาประทบพกหนาศาลาพระนครกษตรยผครองนครเจตราชจงทลเสดจครองเมอง แตพระเวสสนดรทรงปฎเสธ และเมอเสดจถงเขาวงกตไดพบศาลาอาศรมซงทาววษณกรรมเนรมตตามพระบญชาของทาวสกกะเทวราชกษตรยทงสจงทรงผนวชเปนฤๅษพำานกในอาศรมสบมา

   กณฑท ๕ ชชก เปนกณฑทชชกไดนางอมตดามาเปนภรรยา และหมายจะไดโอรสและธดาพระเวสสนดรมาเปนทาสในแควนกาลงคะมพราหมณแกชอ    ชชก พำานกในบานทนวฐะ เทยวขอทานตามเมองตางๆ เมอไดเงนถง๑๐๐ กหาปณะ จงนำาไปฝากไวกบพราหมณผวเมย แตไดนำาเงนไปใชเปนการสวนตว เมอชชกมาทวงเงนคนจงยกนางอมตดาลกสาวใหแกชชกนางอมตดาเมอมาอยรวมกบชชก ไดทำาหนาทของภรรยาทด ทำาใหชายในหมบานเปรยบเทยบกบภรรยาตนหญงในหมบานจงเกลยดชงและรมทำารายทบต นางอมตดา ชชก

จงเดนทางไปทลขอกณหาชาลเพอเปนทาสรบใชเมอเดนทางมาถงเขาวงกตกถกขดขวางจากพรามเจตบตรผรกษาประตปา

๑๙

   กณฑท ๖ จลพน เปนกณฑทพรานเจตบตรหลงกลชชกและชทางสอาศรมจตดาบส ชชกไดชกลกพรกขงแกพรานเจตบตรอางวาเปนพระราชสาสนของพระเจากรงสญชยเจตบตรจงไดพาไปยงตนทางทจะไปอาศรมฤๅษ

  

  กณฑท ๗ มหาพน เปนกณฑปาใหญ ชชกหลอกลออจตฤๅษใหบอกทางสอาศรมพระเวสสนดรแลวกรอนแรมเดนไพรไปหาเมอถงอาศรมฤๅษ ชชกไดพบกบอจตฤๅษ ชชกใชคารมหลอกลอจนอจตฤๅษจงใหทพกหนงคนและบอกเสนทางไปยงอาศรมพระเวสสนดร

๒๐

กณฑท ๘ กณฑกมาร เปนกณฑทพระเวสสนดรทรงใหทานสองโอรสแกเฒาชชก พระนางมทรฝนรายเหมอนบอกเหตแหงการพลดพรากรงเชาเมอ

นางมทรเขาปาหาอาหารแลว ชชกจงเขาเฝาทลขอสองกมาร สองกมารจงพากนลงไปซอนตวอยทสระพระเวสสนดรจงลงเสดจตดตามสองกมาร แลวจงมอบใหแกชชก 

   กณฑท ๙ กณฑมทร เปนกณฑทพระนางมทรทรงไดตดความหวงหาอาลยในสายเลอด อนโมทนาทานโอรสทงสองแกชชกพระนางมทรเดนเขาไปหาผลไมในปาลก จนคลอยเยนจงเดนทางกลบอาศรมแตมเทวดาแปลงกายเปนเสอนอนขวางทาง จนคำาเมอกลบถงอาศรมไมพบโอรสพระเวสสนดรไดกลาววานางนอกใจ จงออกเทยวหาโอรสและกลบมาสนสตตอเบองพระพกตรพระองคทรงตกพระทยลมตนวาเปนดาบสจงทรงเขาอมพระนางมทรและทรงกนแสง เมอพระนางมทรฟ นจงถวายบงคมประทานโทษพระเวสสนดรจงบอกความจรงวาไดประทานโอรสแกชชกแลว หากชวตไมสนคงจะไดพบ นางจงไดทรงอนโมทนา

๒๑

   กณฑท ๑๐ สกกบรรพ เปนกณฑทพระอนทรจำาแลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร แลวถวายคนพรอมถวายพระพร๘ ประการ ทาวสกกะเทวราชเสดจแปลงเปนพราหมณเพอทลขอนางมทรพระเวสสนดรจงพระราชทานใหพระนางมทรกยนดอนโมทนาเพอรวมทานบารมใหสำาเรจพระสมโพธญาณเปนเหตใหเกดแผนดนไหวสะทาน ทาวสกกะเทวราชในรางพราหมณจงฝากนางมทรไวยงไมรบไปตรสบอกความจรงและถวายคนพรอมถวายพระพร๘ประการ 

   กณฑท ๑๑ มหาราช เปนกณฑทเทพเจาจำาแลงองคทำานบำารงขวญสองกมารกอนเสดจนวตถงมหานครสพเมอเดนทางผานปาใหญชชกจะผก

สองกมารไวทโคนตนไมสวนตนเองปนขนไปนอนตนไม เหลาเทพเทวดาจงแปลงรางลงมาปกปองสองกมาร จนเดนทางถงกรงสพ

พระเจากรงสพเกดนมตฝนตามคำาทำานายยงความปตปราโมทย เมอเสดจลงหนาลานหลวงตอนรงเชาทอดพระเนตรเหนชชกพากมารนอยสององคทรงทราบความจรงจงพระราชทานคาไถคน ตอมาชชกกดบชพตกษยดวย

เพราะเดโชธาตไมยอยชาลจงไดทลขอใหไปรบพระบดาพระมารดานวตพระนคร ในขณะเดยวกนเจานครลงคะไดโปรดคนชางปจจยนาคแกนครสพ

๒๒

   กณฑท ๑๒ ฉกษตรย เปนกณฑททงหกกษตรยถงวสญญภาพสลบลงเมอไดพบหนาณอาศรมดาบสทเขาวงกตพระเจากรงสญชยใชเวลา๑ เดอน กบ ๒๓ วนจงเดนทางถงเขาวงกต เสยงโหรองของทหารทง ๔ เหลา พระเวสสนดรทรงคดวาเปนขาศกมารบนครสพจงชวนพระนางมทรขนไปแอบดทยอดเขา พระนางมทรทรงมองเหนกองทพพระราชบดาจงไดตรสทลพระเวสสนดรและเมอหกกษตรยไดพบหนากนทรงกนแสงสดประมาณรวมทงทหารเหลาทพ ทำาใหปาใหญสนนครนครนทาวสกกะเทวราชจงไดทรงบนดาลใหฝนตกประพรมหกกษตรยและทวยหาญไดหายเศราโศก

   กณฑท ๑๓ นครกณฑ เปนกณฑทหกกษตรยนำาพยหโยธาเสดจนวตพระนครพระเวสสนดรขนครองราชยแทนพระราชบดาพระเจากรงสญชยตรสสารภาพผดพระเวสสนดรจงทรงลาผนวชพรอมทงพระนางมทร และเสดจกลบสสพนครเมอเสดจถงจงรบสงใหชาวเมองปลอยสตวทกกขง ครนยามราตรพระเวสสนดรทรงปรวตกวารงเชาประชาชนจะแตกตนมารบบรจาคทาน พระองคจะประทานสงใดแกประชาชนทาวโกสหไดทราบจงบนดาลใหมฝนแกว ๗ ประการ ตกลงมาในนครสพสงถงหนาแขงพระเวสสนดรจงทรงประกาศใหประชาชนขนเอาไปตามปรารถนา ทเหลอใหขนเขาพระคลงหลวงในกาลตอมาพระเวสสนดรเถลงราชสมบตปกครองนครสพโดยทศพธราชธรรมบานเมองรมเยนเปนสขตลอดพระชนมาย

๒๓

    เนอหาเทศนมหาชาตทง ๑๓ กณฑน  กลาวถงสถานทตาง  ๆ  ไวชดเจน เชน มเมองอย  ๕ เมอง คอ เมองสพ เมองกลงคราฐ เมองเจตราฐ เมองมาตลนคร และเมองมทราช โดยมเมองสพเปนเมองหลกเพราะการดำาเนนเรองกลาวถงเมองนตงแตตนไปจนจบ สวนเมอง อก ๔ เมอง นน  จดวาเปนเมองทมความสำาคญรองลงมาเพราะบางเมองตลอดทงเรองกลาวถงเพยงครงหรอสองครงเทานนเพอประกอบการดำาเนนเรอง  เชน เปนเมองทใชกำาเนดตวละคร เปนเมองทกอใหเกดความขดแยงภายในเรอง หรอเปนเมองทเสรมเนอเรองหลกเพอใหผอานหรอผฟงเกดความรสกผอนคลาย เปนตน

      นอกเหนอจากสถานททเปนบานเมองอนมพระมหากษตรย ปกครองแลว ในเรองยงไดกลาวถงหมบานเลก ๆ  คอหมบานทนวฐ   มปาใหญทอดมสมบรณเรยกวาปาหมพานตและยงกลาวถงภเขาอก ๕ ลก ไดแก เขาวงกต เขาคนธมาทน และเขาอญชน เขาตาลบรรพต และเขาวบลบรรพต โดยมเขาวงกตเปนสถานทหลกเพราะพระเวสสนดรและพระนางมทรตางกทรงบำาเพญพรตอยในอาศรมบรเวณหวางเขาน

       กลาวถงชอแมนำาไวถง ๘ สาย  แมนำาทคนฟงรจกกนเปนอยางดกคอแมนำาทงหาสายทชชกยกมาอปมาอปมยในกณฑกมารวา คงคา ยมนา อจร

วด สรภนท มหมหาสาคเรศ และแมนำาโสตมพราอยในทแจง กลาวไวในกณฑทานกณฑ แมนำาโกตมารา แมนำาเกตมดซงกลาวถงขณะทพระเวสสนดรเสดจผานมาในกณฑวนปเวสน  มสระนำาขนาดใหญอย ๒ สระ คอสระมจลนทเปนสระใหญสเหลยมมนำาเตมเป ยมใสสะอาดตา และสระโบกขรณซงเปนสระสเหลยมมนำาเตมใสสะอาดตาเชนกน 

๒๔

         สวนตวละครทมบทบาทในเรองนน  มทงหมด ๒๓ ตวละคร โดยยดตามตวละครทพระพทธองคทรงประมวลชาดกกลบชาตไว ทมบทบาทมาก ไดแก พระเจากรงสญชย พระนาง ผสด พระเวสสนดร พระนาง มทร พระชาล และพระกณหา หรอทเรยกวาหกกษตรย 

          สวนตวละครทมบทบาทรองลงมา ไดแก ชชก และนางอมตตดา  สวนทเหลอนอกจากนนเปนเพยงตวละครประกอบในเรอง  เชน  นายพรานเจตบตร  พระ อจตฤๅษ  ทาวสกกะ วสสกรรมเทพบตร  แมชางเผอกเรณ (นางชางอากาศจารณ) ชางปจจยนาค  เทวดาทแปลงเปนเสอโครง  เสอเหลอง  และราชสห นอกจากนนกยงมกษตรยมทราช  อำามาตยททลขาวเนรเทศ เสนาอำามาตยทจดสตตสดกมหาทาน และสหชาตทงหกหมน นคอตวละครทงหมดทปรากฏในเรองเวสสนดรชาดก ๑๓ กณฑ ๑๐๐๐  พระคาถา 

          มหาชาตทง  ๑๓  กณฑขางตน มแหลเนอในรวมทงสน ๑๕๒  แหล  แตปจจบนม พระหดเทศนกนจรง ๆ อย ๕ กณฑ ๗๓ แหลเทานน คอกณฑชชก กณฑมหาพน กณฑกมาร กณฑมทร และกณฑมหาราช ทเหลอนอกนนไมนยมหดเพราะพระนกเทศนถอวาเปนกณฑทไมสำาคญ  ดวยเหตนเวลาฟงพระเทศนมหาชาตนอกจากหากณฑทกลาวมาแลว ทำานองประจำากณฑของแตละกณฑทเหลอจงหาพระนกเทศนทถนด

จรง ๆ ไมได  อกประการหนงทเปนสาเหตสำาคญกคอ ตามวดตาง ๆ นยมจดเทศนแบบประยกต ๒ ธรรมาสนบาง ๓ ธรรมาสนบาง ไมคอยไดจดเทศน     เรยงกณฑเหมอนสมยกอน หรอถาจดทง ๑๓ กณฑกจะนมนตพระตางวดมาเทศนเฉพาะ 5 กณฑดงทกลาวมา  สวนนอกนนใครเทศนกได ทำานองถกตองหรอไม ไมใครไดสนใจ เรยกวาเทศนพอเปนพธจงเปน เหตใหพระนกเทศนไมสนใจฝกหดเทศนใหครบทง ๑๓ กณฑ   ซงเปนทนาเสยดายอยางยงเพราะแตละกณฑตางกมทำานองประจำากณฑทงสน  กณฑนครกณฑนถอไดวาพระพทธองคทรงประมวลชาดกท เรยกกนวากลบชาตไว ตวละครทแสดงในเรองทงหมดมถง ๒๓ ตวละคร ตวละครฝายดกคอ ตวละครฝายทคอยสนบสนนพระเวสสนดร  สวนฝายไมดกคอ ฝายทคอยเบยดเบยน เชน  ชชกและนางอมตตดา ทงเมอเกดมาในชาตใหมกยงเบยดเบยนตอไปอก โดยชชกกลบชาตมาเกดเปนพระเทวทต สวนนางอมตตดากลบชาตมาเกดเปน นางจณจมานวกา สดทายทงสองคนกถกแผนดนสบ เปนการยนยนใหคนฟงไดเขาใจวา  ทำาดแลวยอมไดด ทำาชวแลวยอมไดชว เหมอนชชกและนางอมตตดาในเรองมหาเวสสนดรชาดกน

อางอง

http://www.moe.go.th/main2/article/p-maha.htmhttp://olddreamz.com/alldreamz/vessandhara/vessandhara.html