Τίτλος Μαθήματος: Εργαστήριο Κατεύθυνσης - Ζωγραφική V

Ενότητα: «Πέρασμα»

Διδάσκων: Καθ. Ξενοφών Β. Μπήτσικας

Τμήμα: Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης

Πέρασμα

Η έννοια της μετάβασης συνιστά κεντρικό ζήτημα στην αντίληψη και τη σύλληψη του χώρου.

Ο Eisenstein αναλύει σε μια σειρά από άρθρα του (ειδικότερα στο “Rodin et Rilke. Le

probléme de l’espace, dans les arts représentatifs”), όχι μόνο στην ιστορία της τέχνης, αλλά σε

όλη την ιστορία της σχέσης με το χώρο, σαν ένα πέρασμα από το κοίλο στο κυρτό, από το

εσωτερικό στο εξωτερικό, από ψυχολογική συνθήκη «του κενού» στη κατανόηση του

«πλήρους». Η σχέση αυτή διαμορφώνεται κυρίως πάνω στην άϋλη οντότητα, στο όριο. Ως

όριο, γενικά, θεωρείται η ανύπαρκτη ζώνη συνάντησης μεταξύ δύο διαφορετικών χωρικών

συνθηκών. Η ζώνη αυτή εξαιτίας της δράσης των συνθηκών που δια-χωρίζει, υφίσταται

μεταμορφώσεις, παραμορφώσεις, συστολές και διαστολές· γίνεται καθοριστικός παράγοντας

στην σχέση τους. Σύμφωνα με τον José Luis Pardo1 το όριο δεν σημαδεύει το τέλος ενός

πράγματος, αλλά περισσότερο, όπως παρατήρησαν οι έλληνες2, εκείνο από το οποίο κάτι

ξεκινά να υπάρχει-είναι, και αν η εμπειρία του είναι μπορεί να περιγραφεί σαν μια εμπειρία

των ορίων πρέπει λοιπόν αυτά τα όρια να συνιστούν τα πλαίσια στα οποία είναι δυνατή η

αίσθηση, και που συνηθίζουμε να ονομάζουμε Χώρους.

Ήδη από την αρχαιότητα είχε αποδοθεί ιδιαίτερη σημασία στον ρόλο της ενδιάμεσης αυτής

ζώνης που συνενώνει τις ετερότητες. Στην Αρτέμιδα, θεά της εφηβείας, του κυνηγιού και των

1 Pardo, José Luis: Las formas de la exterioridad, Ed. Pre-Textos, Valencia, 1992, p. 123 2 Ο Αριστοτέλης αναφέρει ως πέρας «το άκρο ενός αντικειμένου-πράγματος μετά από το οποίο δεν υπάρχει τίποτε και πριν από αυτό υπάρχουν τα πάντα. ... Σαν πέρας κατανοώ το σημείο όπου σταματά η κίνηση, η δράση, και όχι το σημείο εκκίνησης. Μερικές φορές, βέβαια, δίνεται αυτό το όνομα στο σημείο εκκίνησης, στο σημείο στάσης, στην τελική αιτία, στην ουσία του κάθε όντος, (...) Γίνεται σαφές μετά από αυτά, ότι η λέξη πέρας έχει τόσες ερμηνείες όπως αρχή, και ακόμη περισσότερες: η αρχή είναι ένα πέρας, αλλά το πέρας δεν είναι πάντα μια αρχή». [Metafísica, (Μετά τα Φυσικά), Ed. Espasa, Madrid, 1997, Libro Décimo, Cap. VII, p.264]

ορίων, της αποδόθηκε ο ρόλος να ζει στα σύνορα του ετέρου3 και να ορίζει αυτή την

ενδιάμεση περιοχή μεταξύ του καλλιεργημένου οικείου χώρου και του δάσους, της άγνωστης

και ανοίκειας αλλά σαγηνευτικής γης, της εφηβείας και της ωριμότητας. Αντίστοιχα το όριο

(limes) κατά την ρωμαϊκή εποχή –και αργότερα την βυζαντινή αυτοκρατορία- αποτελούσε

την έννοια του πέρατος και ταυτόχρονα του ενδιάμεσου χώρου (ακριτικής ζώνης), ανάμεσα

στον κύκλο το πεδίου της αυτοκρατορίας (πολιτισμός) και στον έξω χώρο (βάρβαροι)

προστατευόμενο και καλλιεργούμενο από τους ακρίτες (limitanei-στρατιώτες και αγρότες

ταυτόχρονα).45 Μορφώνονται έτσι τρεις περιοχές: ο ίδιος ο πολιτισμένος κόσμος (όπου είναι

δυνατή η εξέλιξη της σκέψης), η ζώνη που αποτελεί το όριο: χώρος διάκρισης και ταυτόχρονα

επικοινωνίας, ελεγχόμενης όσμωσης μεταξύ πολιτισμού και αγριότητας, και τελευταία η έξω

ξένη περιοχή η οποία επηρεάζει και επηρεάζεται μερικώς από αυτήν την οριακή ζώνη.6

3 Το βλεμμα του Θανατου , Vernant Jean-Pierre

4 Trías, E. : Lógica del límite, Ed. Destino, Barcelona, 1991 , σελ. 15-21: 5 Δέστε Fossier, Robert: La Edad Media ( I Vol. 350-390)6 Ο Αριστοτέλης [Metafísica, (Μετά τα Φυσικά), Ed. Espasa, Madrid, 1997, Libro Décimo, Cap. VII, p.264] αναφέρει: «Ας θεωρήσουμε ότι μεταξύ των αντιθέτων υπάρχουν ενδιάμεσα, και πραγματικά υπάρχουν σε μερικές περιπτώσεις, είναι αναγκαίο να προέρχονται από τα αντίθετα, γιατί όλα τα ενδιάμεσα ανήκουν στο ίδιο είδος με τα αντικείμενα μεταξύ των οποίων είναι τα ενδιάμεσα. Ονομάζουμε ενδιάμεσο εκείνο στο οποίο πρόκειται, ασφαλώς, να μεταβεί αυτό που μεταβαίνει.» ... Είναι αναγκαίο, υποστηρίζει όλα τα ενδιάμεσα να είναι του ιδίου είδους, και το ίδιο είδος με τα αντικείμενα στα οποία αποτελούν ενδιάμεσα. Συνοψίζοντας, επισημαίνει ότι μεταξύ αντιθέτων προς αντιπαράθεση δεν υπάρχει ενδιάμεσο με την προηγούμενη έννοια. Η αντιπαράθεση είναι η αντίθεση δύο προτάσεων μεταξύ των οποίων δεν υπάρχει μέσο. Ένα από τα δύο όρια(πέρατα) ανήκει οπωσδήποτε στο αντικείμενο.

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ

ΔΙΑΛΕΞΗ 1

1. “Η έννοια του περάσματος” (12-10-2012_ Ξενοφών Μπήτσικας)

Η άσκηση πραγματεύεται την έννοια του «δια μέσω», του «μέσα από », του ενδιάμεσου (be·tween)7.

Προσεγγίζει το άνοιγμα ως κανάλι επικοινωνίας ανάμεσα σε διαφορετικές χωρικές και χρονικές συνθήκες.

Επίσης το πέρασμα αποκτά την έννοια της μετάβασης 8, του διαδρόμου, της διαδρομής (ο δρόμος μεταξύ δύο

σημείων), το πέρασμα του χρόνου/στιγμές, ... Επίσης η έννοια του ξε-περάσματος του ορίου/κατωφλιού και

η είσοδος σε νέα συνθήκη 9. Τίθεται με αυτό τον τρόπο και η έννοια της προσβασιμότητας του χώρου ( καθώς

προϋπόθεση για να χαρακτηρισθεί ένας χώρος προσβάσιμος δεν είναι μόνο η ευκολία με την οποία μπορεί

κανείς να εισέλθει σ’ αυτόν, αλλά και η δυνατότητα αυτόνομης διακίνησης, παραμονής και ανταλλαγής

πληροφορίας) ως εικαστική στρατηγική.

" The Passing " Bill Viola - YouTube

► 2:13 ► 2:13 www.youtube.com/watch?v=Hb6mFwaC4YM9 Dec 2009 - 2 min - Uploaded by academietemse"The Passing" Bill Viola. academietemse. Subscribe Subscribed Unsubscribe. Loading... 5 videos...

Bill Viola " The Passing "1.wmv - YouTube

► 17:10 ► 17:10 www.youtube.com/watch?v=p5fWsMxt3jo21 Jan 2012 - 17 min - Uploaded by vectorfineartBill Viola "The Passing"2.wmv 17:10. Watch Later Bill Viola "The Passing"2.wmv by

7 be·tween 1. in the space separating (two points, objects, etc.): between New York and Chicago. 2.intermediate to, in time, quantity, or degree: between twelve and one o'clock; between 50 and 60 apples; between pink and red. 3.linking; connecting: air service between cities. 4.in portions for each of (two people): splitting the profits between them. 5. among: sharing the responsibilities between the five of us.

8 Hans Belmer ,  Άρτεμις---- o τρόμος στο βλέμμα… (το πέρασμα στην εφηβεία ή από την εφηβεία στην ενηλικίωση…) από το Fontisi-Ducroux, Françoise. & Vernant, Jean-Pierre: Στο μάτι του καθρέφτη, Εκδ. Ολκός, Αθήνα 2001 (Dans l oleil du miroir, Éditions Odile Jacob, Paris 1997)

9 Gunder von Hagens και η έκθεση των νεκρών σωμάτων στο Μανχάιμ το 1998-η βεβήλωση του νεκρού, σπάει το πανάρχαιο ταμπού (PaulVirilio, H διαδικασία της σιωπής,..) Ακόμη το ξεπέρασμα του σώματος: Chris Burden, Stelarc, … Viennese ActionistsΕπίσης ως πέρασμα σε νέα συνθήκη μπορεί να θεωρηθεί η ιστορία του Luis Carroll, Η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη, με τις προεκτάσεις στην τέχνη: Τη διαδρομή της Αλίκης θα την επαναλάβουν ήρωες μοντέρνων δημιουργών, ταυτόχρονα. Ο Jaques Rigaut (1924 και ο Jean Cocteau (1930)  βάζουν να διεισδύσουν στο πιο πέρα, ο ένας τον Lord Patchogue, και ο άλλος έναν ποιητή. Στον  Rigaut, πρόκειται για μια φιλοσοφική φαντασμαγορία: ο Lord Patchogue και η εικόνα του προχωρούν αργά, ο ένας προς τον άλλο…

vectorfineart482 views ...Bill Viola " The Passing "2.wmv - YouTube

► 17:10 ► 17:10 www.youtube.com/watch?v=hQv-8VeysUI21 Jan 2012 - 17 min - Uploaded by vectorfineartBill Viola "The Passing" ... 17:10. Watch Later Bill Viola "The Passing"1.wmvby vectorfineart2,027 views ...

2. “Sound Strip / Film Strip”, Paul Sharitshttp://www.youtube.com/watch?v=rPK4BT6TqEs3. «Live-Taped Video Corridor», Bruce Nauman http://www.medienkunstnetz.de/works/live-taped-video-corridor/http://www.youtube.com/watch?v=VUfwg0bz-Yo4. Dan Graham's Present Continuous Past 1974 http://www.youtube.com/watch?v=aLNfUB7JtA4&feature=related5. Bill Viola, The Crossing, http://www.sfmoma.org/media/features/viola/BV01.html6. Bill Viola, The veiling http://www.sfmoma.org/media/features/viola/BV14.html

Για την κατανόηση του θέματος έγινε προσέγγιση και ανάλυση έργων καλλιτεχνών, που έχουν κατ’

αναλογίαν πραγματευτεί το συγκεκριμένο θέμα

Καλλιτέχνες:

Dan Graham : “Public Space /Two Audiences” (1976) και Present Continuous Past(s) (1974)

Στις εγκαταστάσεις του Graham “Public Space /Two Audiences” (1976) και Present Continuous Past(s) (1974)

η επιδερμίδα-επιφάνεια επαφής των διαφορετικών χωρικών συνθηκών αντικαθίσταται από την κρυσταλλική

διαφάνεια. Η ποιότητα του ορίου που διαμορφώνει την συγκεκριμένη κατηγορία αφορά στην αντανάκλαση

και ολοκλήρωση του χώρου για τον οποίο αποτελεί όριο. Το μεταβλητό και καθοριστικό για το έργο όριο

εξελίσσεται μέσα από την ιδέα της διαφάνειας του ορίου και της αδιαφάνειας του όταν το κρύσταλλο

μετατρέπεται σε καθρέφτη. Μια επιφάνεια, έλασμα, που αναπαράγει τις εικόνες και κατά κάποιο τρόπο τις

περιέχει και τις απορροφά. Ο καθρέφτης αποτελεί ένα ιδανικό όριο-εργαλείο για να αποκτήσει ο θεατής την

διπλή ταυτότητα του υποκείμενου και αντικείμενου ενώ ταυτόχρονα επανατοποθετείται τόσο απέναντι στο

ίδιο του το βλέμμα όσο και σ’ εκείνο των άλλων.

Gary Hill –withershins [ Hand Heard. Withershins. Midnight] http://www.henryart.org/exhibitions/show/1166

Gary Hill –withershinsThe two major works anchoring the exhibition are Withershins (1995), an interactive maze.

In Withershins there are two entrances to the maze; one entrance controls a female voice and the other a

male voice. As you walk through the maze, the chosen path determines the meaning and ordering of audio

and video. On a nearby wall is a paper map with sticky notes that gives details of the phrases that are

synchronized with locations in maze. One of us walked the maze and the other traced the map - Travelmarx

verified!

BIll Viola:space Between Teeth Bill Viola - YouTube Published on Apr 24, 2012 by videoartresearch foreducation No

description available. Category: Education

Tags: Space Between Teeth Bill Viola License ... www.youtube.com/watch?v=zAzKGScTbag - Cached

Bill Viola's "Space Between the Teeth

The video camera for Bill Viola is an eye. which he may turn upon the invisible” . In his dictionary the word

Video it means = I see!

To manipulating his images, used the computer softwares for editing but the same time appear them. As it

happened always to our dreams , “like things long repressed which unexpectadly enter the concious mind!;”

Summary

This sequence from Bill Viola's "Four Songs" features " Space Between the Teeth." Viola is seated in an

armchair against a stark background, his silence punctuated by screams. The camera pulls back to reveal that

he is at the end of a long hallway. As he screams, a series of quick edits pulls the viewer closer and closer to

him, revealing the inside of his mouth.

In the scene that follows, the camera pans across a kitchen interior, settling at last on the sink. A man comes

in, washes some dishes and exits, leaving the tap running water. A still photo showing the chair at the end of

the hallway is thrown into a body of water, then washed away by the waves created by an off-camera boat

Ακόμη έργα:

1. “Two sides to every story”, Michael Snowhttp://www.youtube.com/watch?v=99mdnK0ABx8

ΔΙΑΛΕΞΗ 2

Οι εικαστικές τέχνες ως σχηματοποιητικός μηχανισμός" (19-10-2012_ Ξενοφών Μπήτσικας)

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Κάθε πολιτισμός ορίζεται και ερμηνεύεται από τον τρόπο με τον οποίο οι φορείς του εννοούν και

ερμηνεύουν τον κόσμο. Η τέχνη, όπως ανάλογα και η επιστήμη, οργανώνει νοητικά σχήματα και μηχανισμούς

και μορφοποιεί αυτή την ερμηνευτική διαδικασία. Η σχηματοποίηση αποτελεί σημαντικό εργαλείο σ’ αυτή

την πορεία, καθώς επιτρέπει τη σταδιακή κατανόηση, την απομόνωση και την αποστασιοποίηση, την

εκλογίκευση και την κανονικοποίηση της φύσης. Σημαντικοί σχηματοποιητικοί μηχανισμοί για την αντίληψη

του φυσικού είναι και οι εικονικές του αναπαραστάσεις. Οι εικαστικές τέχνες, ενταγμένες στο κοινωνικό

πλαίσιο που τις παράγει, είναι η οπτική γωνία μέσα από την οποία εξετάζεται εδώ η αντίληψη του φυσικού,

το οποίο σταδιακά περιορίζεται, υποτάσσεται, ελέγχεται, απομονώνεται, αποκωδικοποιείται και

μεταμορφώνεται.

Μια σύντομη αναδρομή στην παράλληλη και αλληλοτροφοδοτούμενη πορεία της επιστήμης και της τέχνης,

δημιουργεί την απαραίτητη βάση για να επικεντρωθεί η ανάλυση στην χρήση της τεχνολογίας για την

παραγωγή εικαστικού έργου στη σύγχρονη τέχνη, στην εξέλιξη της σχέσης έργου-θεατή και για την

μετατόπιση των εκάστοτε ορίων που ορίζουν το φυσικό. Σ΄αυτή τη διαδικασία οριοθέτησης και κατανόησης,

ελέγχου και μετατόπισης των ορίων υποβάλλεται ακόμα και το σώμα, το τελευταίο ίσως στοιχείο φύσης που

υποβάλλεται σε επανασχεδιασμό.

Καλλιτέχνες:Gary Hill: http://www.google.gr/tall ships , http://en.wikipedia.org/wiki/Gary_HillStelarc: exoskeleton http://stelarc.org/?catID=20227 , http://www.euran.com/stelarc.htm , extended body 10 stomach sculpturehttp://www.youtube.com/watch?v=IFFizqMmlOQ ,

10 Στο stomach sculpture ένας μηχανισμός, ένα εν δυνάμει γλυπτό, εισάγεται στο στομάχι του Stelarc κ η κάμερα καταγράφει τις αντιδράσεις του εσωτερικού του οργάνου, που προσπαθεί να “χωνέψει” το ένθετο. Το video κλείνει με το ιατρικό προσωπικό να τραβάει έξω το γλυπτό κ το  καταπονημένο πρόσωπο του υποκειμένου/σώματος. Στο έργο «γλυπτική στομάχου» θέλει να καταργήσει το δέρμα από εμπόδιο, να το διαρρήξει, να μη σημαίνει πια το κλείσιμο/προστασία του σώματος, από το εξωτερικό.

Στο amplified body με την βοήθεια ιατρικών οργάνων, μετρητών Doppler, εγκεφαλικών κυμάτων, καθώς κ άλλους αισθητήρες, καταγράφει την κίνηση των άκρων κ ολόκληρου του σώματος. Το σώμα συσπάται κ ο ρυθμός που κινείται, μεταφράζεται σε ηλεκτρικές κενώσεις  που με την βοήθεια αισθητήρων, μεταφέρονται κ δημιουργούν ήχους κ φωτιστικά φαινόμενα.

Ο Stelarc μέσω της τεχνολογίας προεκτείνει  τον εαυτό του. Για αυτόν το σώμα δεν είναι επαρκές, έχει περιορισμένο εύρος αισθήσεων και δυνατότητες. Μιλώντας σχετικά με το «ενισχυμένο σώμα» λέει πως η εξέλιξη δημιούργησε ένα πλάσμα το οποίο μπορεί να σκέφτεται και να δρα, και πως έχει την αίσθηση ότι αν δεν δράσουμε και δεν επανασχεδιάζουμε το ανθρώπινο σώμα θα αποτύχει το πείραμα της εξέλιξης.

[http://www.stanford.edu/dept/HPS/stelarc/a29-extended_body.html ], http://www.youtube.com/watch?v=IFFizqMmlOQ[x2] Orlan: http://www.orlan.eu/Jeffrey Shaw: The Legible City http://www.jeffrey-shaw.net/html_main/show_work.php?record_id=83

Δεν θεωρεί αυτά τα projects ούτε εικασία επιστημονικής φαντασίας, ούτε παραγωγή αισθητικής τέχνης για μουσεία, αλλά ανιχνευτικά οχήματα. Για την καλωδίωση αναφέρει ότι η ροή της πληροφορίας ταυτόχρονα διευθύνει τα σώματα αλλά και τα κατακυριεύει, ενεργοποιεί μια μοιραία αίσθηση απώλειας, μια ανικανότητα να απορροφήσει κανείς, να επεξεργαστεί και να τα καταλάβει όλα. Τα σώματα δεν έχουν πλέον επιθυμίες, αλλά μάλλον μηχανικές τροχιές συστηματικής υπερεπάρκειας.Όταν μιλάει για «παρωχημένο σώμα» ο Stelarc εννοεί ότι το σώμα πρέπει να ξεπεράσει προκαταλήψεις αιώνων, και να αντιμετωπιστεί ως μια επεκτάσιμη και εξελίξιμη δομή, ενισχυμένη από τεχνολογίες ακριβείς, έγκυρες και ισχυρές. «Η τεχνολογία καθορίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, είναι μέρος της», «Ειδικά για τον άνθρωπο της εποχής της πληροφορίας το σώμα είναι βιολογικά ανεπαρκές», είναι μερικές ακόμα από τις θέσεις του καλλιτέχνη.

Ο ίδιος δηλώνει ότι το σώμα φοβάται να έρθει αντιμέτωπο με  το νέο “εξωγήινο” τεχνολογικό περιβάλλον του, όντας μη επαρκώς εξοπλισμένο βιολογικά.[1]

Συνδεόμενος με τα ηλεκτρικά καλώδια και τις ηλεκτρικές εκκενώσεις  παραδίδει τον εαυτό του στην τεχνολογία, προεκτείνει το κεντρικό νευρικό του σύστημα,[1] ξεπερνάει την υπάρχουσα εμπειρία κ εμπλουτίζει τις αισθήσεις του. Δείχνει σε ένα μέλλον με cyborg κατευθύνσεις και στήνει παραστάσεις προαναγγέλλοντας ένα ενοποιημένο κόσμο ανθρώπου κ μηχανής.

Για τον Marshall McLuhan (Marshall McLuhan: Media οι προεκτάσεις του ανθρώπου, εκδ. Κάλβος, Αθήνα)κάθε νέα εφεύρεση ή τεχνολογία λειτουργεί ως μία προέκταση του φυσικού μας σώματος. Εφόσον το σώμα αποκτά ένα καινούργιο μέλος, με κάθε τέτοια προέκταση προκαλείται κ μία διεύρυνση των αισθήσεων. Η τεχνολογία ή φυσική προέκταση, γίνεται ένα καινούργιο εργαλείο -ένα νέο μέσον- με το οποίο το σώμα κ ο εγκέφαλος – κατανοεί κ αντιλαμβάνεται τον κόσμο.

Κάθε εφεύρεση ή τεχνολογία ή αλλιώς προέκταση εαυτού, δημιουργεί έναν καινούργιο τρόπο εισδοχής ερεθισμάτων και μία πληθώρα εντυπώσεων, που το σώμα αδυνατεί να επεξεργαστεί. Αυτό  οδηγεί αναπόφευκτα στον αυτοακρωτηριασμό, μια σχηματική δηλαδή αποκοπή του οχλούντος οργάνου ή λειτουργίας, η οποία, είναι απαραίτητη γιατί δίνει στο σώμα τον απαραίτητο χρόνο μέχρις ότου μπορέσει σταδιακά να χειριστεί κ πάλι την εισδοχή των νέων δεδομένων. Κάθε αυτοακρωτηριασμός συνεπάγεται όμως μία διακοπή της αυτοαναγνώρισης, με την έννοια ότι το άτομο μετατοπίζει την αντίληψή του..

ΔΙΑΛΕΞΗ 3

"Ο ρόλος της διαφάνειας στην αντίληψη του χώρου" (26-10-2012_ Ξενοφών Μπήτσικας)ΠερίληψηΟι δυνατότητες της χρήσης διαφανών υλικών σαν μέσο δημιουργίας μας είναι αρκετά γνωστή από το

παρελθόν και συγκεκριμένα από τα βιτρώ, στα οποία το άμεσο και το ανακλώμενο φως συνδυάζονται με το

χρωματισμένο προβαλλόμενο φως. Το αποτέλεσμα της δράσης του φωτός αποτελεί το κύριο αντικείμενο της

ζωγραφικής πάνω σε διαφανή επίπεδα. Οι νέες τεχνολογίες και τα σύγχρονα υλικά προσφέρουν καινούργιες

δυνατότητες έκφρασης μέσα από τη χρήση αυτών των πλαστικών μέσων και τη διαδραστικότητα τους με το

φως.

Έργα σύγχρονων δημιουργών και θεωρητικές αναλύσεις εξυπηρετούν την προσέγγιση των ιδιαίτερων

χαρακτηριστικών που προσδίδει η διαφάνεια στην οργάνωση και αντίληψη του χώρου. Η διαφάνεια, εκτός

από οπτική ιδιότητα, σημαίνει επίσης μια ενδογενή ποιότητα δόμησης και οργάνωσης, που επιτρέπει την

ταυτόχρονη αντίληψη τόσο των χωρικών καταστάσεων, όσο και των νοητικών. Η χρήση των διαφανών

υλικών προσφέρει μια διαφορετική εμπειρία της χωρικής αντίληψης. Η υπέρθεση πολλαπλών επιπέδων, η

ύπαρξη στοιχείων που ανάγονται σε δύο ή περισσότερα συστήματα αναφοράς, η αλληλοσύνδεση και

μετάλλαξη των σχημάτων, δημιουργούν δίκτυα, διαγράμματα τάσεων και τελικά ρέοντα χώρο με έντονη

δραστηριότητα, που επαναπροσδιορίζει το ρόλο του θεατή. Δύο κεντρικές ιδέες της δεκαετίας του 50: η

όραση σε κίνηση και ο θεατής σαν συμμέτοχος, βρίσκουν στη διαφάνεια πρόσφορο έδαφος για την

πραγμάτωσή τους. Στην ιδιαίτερη αυτή αντίληψη του χώρου συμβάλλουν δύο επίσης σημαντικοί

παράγοντες: το φως και ο αέρας (αντανάκλαση και διάθλαση), προκαλώντας, με τη σειρά τους,

αμφιλεγόμενες χωρικές σχέσεις και καθυστέρηση στην ανάγνωση των οργανώσεων.

Από την άλλη πλευρά, η προσέγγιση στο πλαστικό μέρος της δημιουργίας μιας ολότητας αποτελούμενης από

μονάδες, αλληλοσυνδεόμενες με την ιδιαίτερη σχέση της διαφάνειας, συχνά αποτελεί και τρόπο

προσέγγισης στο συνολικό πλαίσιο και νόημα του έργου. H χωρική κατάσταση των αλλεπάλληλων

υπερθέσεων συσχετίζεται, κατά τον Moholy-Nagy, με την διφορούμενη και πολυσύνθετη γραφή του James

Joyce.

Αναφορές/καλλιτέχνες:Kircher Athanasious: ο καθρέφτηςDan Graham: “Public Space /Two Audiences” (1976) και Present Continuous Past(s) (1974)Στις εγκαταστάσεις του Graham “Public Space /Two Audiences” (1976) και Present Continuous Past(s) (1974)Robert SmithsonRobert MorrisPistoletto Victor Vasarely

ΔΙΑΛΕΞΗ 4

"Oθόνες και εγκαταστάσεις" (02-11-2012_ Ι. Μπίτου)

Ήδη το 50 εισβάλει η οθόνη στην γκαλερί, γίνεται ένα από τα συστατικά στοιχεία των happenings,

performances, expanded cinema's, από καλλιτέχνες όπως τον Alan Caprow, την Carolee Schneemann, τον

John Cage, Robert Whitman, Robert Rauschenberg καθώς και ως αυτόνομα αντικείμενα τέχνης όπως στα

έργα του Wolf Vostell, Nam June Paik.

1958 Wolf Vostell, Black Room Cycle

Με τον όρο εγκατάσταση το '70 εισάγονται όροι, κριτήρια, σκέψεις που έχουν να κάνουν με το χώρο, τα

υλικά, την ενσωμάτωση, τη διάρκεια, τον τόπο και τη συμμετοχή. Σε αυτά τα καινοτομικά έργα,

το συγκείμενο και οι δυναμικές της θέασης αναδύθηκαν ως περιεχόμενο.

Οι καλλιτέχνες κάλεσαν το κοινό να καταννοήσουν την οθόνη, μαζί με τον τόπο και την εμπειρία θέασης, ως

υλικά. Τα υβριδικά αυτά έργα ενσωμάτωσαν και τις χωρικές παραμέτρους της γκαλερί έχοντας την ικανότητα

να αναδιοργανώσουν το χώρο και το χρόνο (βλ. Paul Virilio, the Vision Machine).

Από τη ζωγραφική εως το σινεμά πρατηρούμε το ίδιο φαινόμενο: την ύπαρξη ενός άλλου εικονικού χώρου,

έναν τρισδιάστατο χώρο ενσωματωμένο στο φυσικό μας χώρο, περιτριγυρισμένο από ένα όριο. Η συνύπαρξη

αυτών των χώρων είναι αυτό που χαρακτηρίζει την οθόνη. Από τον 15ο αι. διατυπώνεται το θέμα του καμβά-

οθόνης ως ένα παράθυρο που είναι η είσοδος έναν άλλο χώρο “beyond the frame” κατά τον Leon Batista

Alberti.

Στο παρελθόν επικρατούσε η γενική τάση το σώμα να παραμένει ακίνητο και σταθερό ώστε να καταφέρει να

δει την αναπαραγώμενη εικόνα. Από την αναγέννηση και την μονόφθαλμη προοπτική εώς το μοντέρνο

σινεμά, απο τη κάμερα obscure εώς τη κάμερα lucida, το σώμα απαιτείται να παραμένει σταθερό.

Ο Norman Bryson υποστηρίζει ότι “επικρατεί η λογική του έντονου βλέμματος και όχι της ματιάς” , ανήκοντας

σε ένα άγαλμα και όχι σε άνα ζωντανό σώμα, ο κόσμος γίνεται γίνεται κρύος, σταθερός, απαθής. Στο

παράδειγμα του Durer, ο σχεδιαστής μετατρέπει “τον στόχο του σε άγαλμα”, εξαλείφοντας έτσι κάθε υποψία

κίνησης. Σύμφωνα με την Anne Friedberg μέσα από την εξέλιξη των οθονών κυρίως στο σινεμά, “ο θεατής

έγινε περισσότερο ακίνητος, παθητικός, έτοιμος να δεχτεί τις κατασκευές της εικονικής πραγματικότητας

προβαλόμενες μπροστά από το ακίνητο σώμα του”.

Αυτή η συνθήκη όμως αλλάζει με την εικονική πραγματικότητα, όπου δημιουργείται μια νέα σχέση μεταξύ

του σώματος του χρήστη και της εικόνας, με τον χρήστη να πρέπεθ να αναακλύψει και να βιώσει την κίνηση

σον εικόνικό χώρο.

H επίδραση των media τεχνολογιών στον τρόπο που παρατηρούμε-βλέπουμε είναι σημαντική. Δίνεται

μεγάλη σημασία στο πως βλέπει κάποιος και όχι μόνο στο τι βλέπει. Διάφορες περιπτώσεις

βιντεοεγκαταστάσεων από την εμφάνιση τους περίπου το '60 προτείνουν και διαφορετικά μοντέλα θέασης

και εμπειρίας των έργων μέσα από το σχεδιασμό της επιφάνειας διεπαφής μεταξύ παρατηρητή και οθόνης.

Ειδικά στις εγκαταστάσεις ο χώρος ενεργοποιείται και ξεδιπλωνει με την κίνηση των θεατών στο χώρο και το

χρόνο. Ειδικότερα ο ρόλος των οθονών σε αυτές τις καθιστά υποβλητικές, με τη συμπλοκή του χώρου και του

χρόνου ανάμεσα στον παρατηρητή και το τεχνολογικό αντικείμενο, ανάμεσα στην οθόνη και το σώμα.

Για το πως έχουν αναδιαμορφωθεί οι σχέσεις έρχου, χώρου και θεατή, αναλύθηκαν τα παρακάτω έργα από

τα οποία βγήκαν συμπεράσματα σχετικά με την ύπαρξη νέων μοντέλων θέασης όπως διαμορφώνονται μέσα

από τις σχέσεις και την επικοινωνία των τριών αυτών παραγόντων.

α. Soundstrip/Filmstrip, Paul Sharits --\> http://www.youtube.com/watch?v=rPK4BT6TqEs

β. Two sides to every story

γ. Wipe cycle

δ. Live-Taped Video Corridor-->http://www.youtube.com/watch?v=9IrqXiqgQBo

ε. Video corridor for san fransisco 1969

ΔΙΑΛΕΞΗ 5

Ψηφιακοί κόσμοι "in limbo" (16-11-2-12_Π. Μάντζου, Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΑΜ, ΔΠΘ)

Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν θέσει μια σειρά από ζητήματα σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική πράξη αλλά

και την εκπαίδευση. Αν και έχουν ενσωματωθεί εδώ και χρόνια σε κάθε είδους αρχιτεκτονική δραστηριότητα,

παραμένουν ακόμη πολλές ερωτήσεις που δεν έχουν απαντηθεί σε σχέση με το ρόλο τους και τον τρόπο με

τον οποίο επηρεάζουν την αρχιτεκτονική στο σύνολό της. Από αυτό το μεγάλο αριθμό θεμάτων, μπορούμε να

εξετάσουμε κάποια που σχετίζονται με την αρχιτεκτονική εκπαίδευση, όπου οι ψηφιακές τεχνολογίες

επέφεραν μια πραγματική τομή στις παγιωμένες μεθόδους και συνήθειες αιώνων. Παράλληλα, η

ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στην αρχιτεκτονική εκπαίδευση έγινε συχνά χωρίς μια θεωρητική

προσέγγιση που να ξεκαθαρίζει αν σε αυτές έχουμε βρει ένα νέο εργαλείο, μια συνθετική μέθοδο, ένα νέο

τρόπο να σχηματοποιούμε το χώρο ή τέλος μια νέα θεωρία του χώρου.

Η αρχιτεκτονική δουλεύει εδώ κι αιώνες με αφαιρετικά μοντέλα, προσομοιώσεις και μινιατούρες, δηλαδή όχι

με την πραγματικότητα αλλά με υποκατάστατά της. Τα αναγωγικά μοντέλα που, όπως όλα τα μέσα δεν είναι

ποτέ ουδέτερα και διαμορφώνουν τον τρόπο που κατασκευάζουμε κόσμους. Η σχέση της αρχιτεκτονικής με

αυτά τα μοντέλα είναι καθοριστική, καθώς η παρουσίαση/αναπαράσταση έρχεται ως αποτέλεσμα και

προκύπτει από το σχεδιασμό και τις διαδικασίες του.

ΔΙΑΛΕΞΗ 6

«Π έ ρ α σ μ α. Με το βλέμμα ψηλά.» Βάνα Ξένου, Εικαστικός, καθηγήτρια ΕΜΠ

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=463555

Διάλεξη σχετική με τη Γλυπτική εγκατάσταση που εγκατέστησε η Βάνα Ξένου στη Στοά Σπυρομήλιου, στην

Αθήνα http://www.arts.uoi.gr/NEWS/BanaKsenou12-05-2014.pdf

Δευτέρα 12 Μαΐου 2014 και ώρα 16.00, στην Αίθουσα Λόγου και Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ξενοφών Μπήτσικας: «Οι εικαστικές τέχνες ως μηχανισμός σχηματοποίησης», Πρακτικά 1ου Διεθνούς

Διεπιστημονικού Συνεδρίου «Επιστήμη και Τέχνη», Τόμος Α’ σελ.177-183, Εκδ. Ένωση Ελλήνων

Φυσικών, Αθήνα 2005 (συνημμένο PDF).

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού

έργου του διδάσκοντα.• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει

χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. • Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση

και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς

Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκων: Καθ. Ξενοφών Β. Μπήτσικας. «Εργαστήριο Κατεύθυνσης - Ζωγραφική V. Πέρασμα». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1199.

Σημείωμα Αδειοδότησης• Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons

Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη.

[1] https :// creativecommons . org / licenses / by - sa /4.0 / .