आर्थि��क वर्ष २०७५/७६ कोबजेट वक्तव्य

प्रदेश नं. ५, प्रदेश सरकार आर्थि��क मामिमला त�ा योजना मन्त्रालय

बुटवल, रुपन्देहीनेपाल

२०७५, आर्षाढ

प्रदेशसभा बैठकमा २०७५ साल आर्षाढ १ गतेशुक्रवार

मुख्यमन्त्री त�ा अ�मन्त्री शंकर पोखरेललेप्रस्तुत गनु भएको

आर्थि��क वर्ष २०७५/७६ कोबजेट वक्तव्य

प्रदेश नं. ५, प्रदेश सरकारआर्थि��क मामिमला त�ा योजना मन्त्रालय

बुटवल, रुपन्देहीनेपाल२०७५

माननीय सभामुख महोदय,

1. नेपालको संवि�धानले संस्थागत गरेको संघीय शासन प्रणाली अन्तग�त गठन भएको यस प्रदेश नं 5 मा जनताको अमूल्य मतको आधारमा स्थापना भएको पवि$लो प्रदेश सरकारको आर्थि&'क मामिमला त&ा योजना मन्त्रीको $ैसिसयतमा यस गरिरमामय प्रदेश सभा समक्ष पूण� आकारको पवि$लो बजेटको रुपमा आर्थि&'क �र्ष� 2075।76 को बजेट प्रस्तुत गन� पाउदा म गौर�ान्विन्�त भएको छु।

2. यस विबसिशष्ट अ�सरमा राजनैवितक स्�तन्त्रता, लोकतन्त्रको स्थापना त&ा आमूल परिर�त�नका विनम्ति;त नेपाली जनताल े पटक पटक गद< आएका क्रान्विन्त, सशस्त्र वि�द्रो$, जनयुदध् र जनआन्दोलन लगायत सबै प्रकारका आन्दोलनका त्याग र बसिलदानको गौर� पूण� इवित$ासलाई स्मरण गद< देश र जनताका विनम्ति;त जी�न उत्सग� गनC अमर श$ीद$रु प्रवित उच्च श्रदध्ाका सा& भा�पूण� श्रदध्ाञ्जली अप�ण गद�छु। संघर्ष�को दौरानमा �ेपत्ता त&ा घाइत े हुन ु भएका �ीर योदध्ा$रु र �$ाँ$रुका विपविJत परिर�ार$रु प्रवित $ार्दिद'क स;मान व्यक्त गद�छु । सा&ै नेपाली समाजलाई अग्रगामी परिर�त�नका माग�मा Jोर्‍याउन वि�वि�ध के्षत्रबाट योगदान पुर्‍याउन ु हुने आदरणीय अग्रज योदध्ा$रु प्रवित $ार्दिद'क कृतज्ञता व्यक्त गद�छु ।

3. नेपालको संवि�धान युगान्तकारी परिर�त�नको दस्ता�ेज $ो।संवि�धान जारी भए संगै मुलुक नयाँ युगमा प्र�ेश गरेको छ ।संघीय लोकतान्विन्त्रक गणतन्त्र संस्थागत भएको छ ।अ� समाजको समग्र परिर�त�नका लाविग गरिरने संघर्ष�को रुप बदसिलएको छ । अबको संघर्ष� सामाजिजक शतु्रका रुपमा र$ेका भोक,रोग र शोक ए� ं गरीबी, पछौटेपन र असिशक्षाका वि�रुदध् केजिन्द्रत छ। सामाजिजक न्याय सवि$तको समा�ेशी आर्थि&'क वि�कासका माध्यमबाट समृदम्िध $ासिसल गद< अमिघ बढने कुरा अब मुलुकको माग� सिUत्र $ो।यस दिदशामा केजिन्द्रत प्रयत्न$रु�ाट नै समाज�ाद उन्मुख समग्र परिर�ेश तयार हुनेछ ।

4. �ार्षिर्ष'क बजेट सरकारले अ�ल;बन गरेका नीवित त&ा काय�क्रमलाई काया�न्�यन गनC म$त्�पूण� औजार $ो। बजेट तजु�मा गदा� संवि�धानले नागरिरकका लाविग बाUा गरेका मौसिलक $क$रुको पूण� उपभोगको सुविनश्Uततालाई समेटदै संवि�धानले परिरकल्पना गरेको दिदगो शान्विन्त, सुशासन, वि�कास र समृदम्िधको आकांक्षालाई साकार पान� स$योगी हुने काय�क्रम त&ा विक्रयाकलाप$रु समा�ेश गन� ध्यान दिदनु आ�श्यक हुन्छ ।

5. दशकौं स;म राजनीवितक अमिधकारका लाविग लJेका नेपाली जनता सामु अब आर्थि&'क समृदम्िध र सामाजिजक रुपान्तरणको Uा$ना स�ा�मिधक Uासोको वि�र्षय बनेको छ।जनताका मन मस्तिस्तष्कका Uा$नालाई सं�ोधन गरेर न ै सरकारल े जनतालाई वि�कास र समृदम्िधको सुन्दर उप$ार दिदने र जनताको वि�श्�ासको पगरी गुथ्ने सुअ�सर पाउन सक्छ । बजेट तयार गदा� उपरोक्त भा�नालाई मैले गवि$रो गरी आत्मसात गरेको छु ।

6. जनताको आकांक्षा धेर ै कुरा एकै पटक स;�ोधन भइदिदयोस भन्न े हुन्छ।तर समय,श्रोत र क्षमताको सिसमाले गदा� एकै पटक स�ै कुरा स;�ोधन गन� संभ� हुदैन। त्यसमासि& प्रदेश सरकार भख�र ै गठन भएको र साधन र श्रोतको सुविनश्चिश्Uता नभइसकेको अ�स्थामा छ । यस्तो अ�स्थामा अमिधकतम जनतालाई लाभ �ा फाइदा दिदने काय�क्रम �ा आयोजनालाई छनोट गनC �ाध्यात्मक अ�स्था सरकारमा र$ेको छ।य$ी �ाध्यात्मक परिरश्चिस्थतीका बीUमा र$ेर य&ासम्भ� समा�ेशी र सन्तुसिलत बजेट तजु�मा गनC काम गरेको छु ।

1

माननीय सभामुख महोदय,7. बजेट विनमा�ण प्रकृयामा नेतृत्�,स$काय� र स्�ामिमत्�को सन्तुलन मिमलाउन पनC हुन्छ।यस बजेट

तजु�मा गदा� जनप्रवितविनमिध$रुको स$योग र स्�ामिमत्�लाई ख्याल गद< जनताका वि�कासका आकांक्षा र आ�श्यकता$रुको बारेमा सुझा� दिदन आग्र$ गरेका सि&यौ । सब ै माननीय सदस्य$रुल े अमुल्य सुझा� दिदई प्रदेश सरकारलाई स$योग गनु� भएको छ । माननीीय सभासद$रु�ाट प्रकट भएका जनताका मनोभा�नालाई बजेट विनमा�ण गदा� पया�प्त ध्यान दिदइएको छ ।सरकार र जनप्रवितविनमिध बीUको यो अभ्यासले वि�कासमा समान सोंUको वि�कास भएको मैले अनुभूती गरेको छु । बजेट काया�न्�यनमा पविन माननीय सभासद$रुको स्�ामिमत्� प्र�ल रुपमा प्रकट हुने वि�श्�ास सिलएको छु।

8. स्थानीय त$मा मात्र $ोइन, संघ र प्रदेशमा पविन श्चिस्थर सरकार गठन भएको छ । प्रदेश सरकारले आफ्नो काय�कालमा प्रदेश�ासीको जी�नमा उल्लेख्य सुधार भएको देख्न Uा$न्छ।यसका लाविग योजना तजु�मा पक्षमा दूरदृष्टीका सा& लक्ष्य विकटान गद< र काया�न्�यनका पक्षमा कसले के गनC, कवि$ले गनC समेतको खाका सवि$त समय�दध् तासिलका बनाएर सरकार अमिघ बढने छ। सबै काम एकै �र्ष� गन� सम्भ� नहुने र धेर ै योजनामा एकै पटक $ात $ाल्दा स्रोत साधनको सिसमिमतता र काया�न्�यन क्षमताका कारण योजना$रु नै असफल हुन सक्ने जोखिखम र$ने भएकोले के्षत्रगत र भौगोसिलक सन्तुलन कायम हुने गरी दीघ�कासिलन रुपमा प्रवितफल दिदन सक्ने प्रकृवितका आयोजना$रु काया�न्�यन गद< जाने रणनीवित अ�ल;बन गरिरएको छ ।प्रदेश सरकारले "समृदध् प्रदेश, खुशी जनता" को दूरदशo सोंU अनुरुप प्रदेशलाई आर्थि&'क वि$साबले समृदध् र जनतालाई $रतर$ले खुशी बनाउने लक्ष्य सिलइएको छ ।

9. कृविर्ष, उद्योग, पय�टन, व्यापार र वि�त्त से�ा नै प्रदेशको आर्थि&'क वि�कासको संबा$क बन्न सक्ने सरकारको ठ;याई छ । यी सबै सं�ा$क$रूलाई उत्पादनशील बनाउन सिसपालु,पौरखी र उद्यमी मान�शसिक्त त&ा स$योगी भौवितक पू�ा�धार आ�श्यक पनC भएकोले बजेट विनमा�ण गदा� उसिUत सन्तुलन मिमलाइएको छ।बजेट वि�विनयोजनमा अमिधकतम् वि��ेक पुर्‍याउने कोसिशस गरिरएको छ।

10. प्रदेश सभाले पारिरत गरेका Uालु आर्थि&'क �र्ष� 2074।० 75 र आगामी आर्थि&'क �र्ष� 2075।० 76 को प्रदेश सरकारको नीवित त&ा काय�क्रमले माग�दश�न गरेका सिसदध्ान्त,प्रा&मिमकता र मापदण्Jलाई आधार मान्दै उल्लेखिखत दु�ै आर्थि&'क �र्ष�का नीवित त&ा काय�क्रम प्रदेश सभामा छलफल हुदा माननीय सभासद$रुबाट प्राप्त भएका सुझा�$रु र प्रदेश सभामा प्रस्तुत भएको बजेटको सिसदध्ान्त र प्रा&मिमकतालाई बजेट तयार गदा� माग� विनदCशनको रुपमा आत्मसात गरिरएको छ ।

माननीय सभामुख महोदय¸

11. आर्थि&'क वि�कासका लाविग प्रUुर संभा�ना भएको प्रदेशको रूपमा यो प्रदेश पद�छ। उ��रा भूमिम र उजा�शील नागरिरक$रु नै य$ाँका मुख्य श्रोत हुन । मान�ीय अगु�ाईमा हुने ईमान्दार प्रयत्नले असंभ�लाई पविन संभ� बनाउन सविकन्छ । प्रदेशमा Uुनौती अ�श्य छन । तर सम्भा�ना पवि$ल्याउदै र पछ्याउदै जादा Uुनौती ओझेलमा पद< जान्छन।संभा�ना र Uुनौती दिदन र रात जस्तै हुन। सम्भा�नाको ढोका खोली उपलस्तिv $ासिसल गन� &ाल्दा Uुनौती$रुको अध्यारो स्�तः $टेर जान्छ।त&ाविप सरकारले देखेका Uुनौती$रुलाई य$ाँ उल्लेख गन� सान्दर्भिभ'क ठान्दछु।

चुनौतितहरू

2

12. संघीयता काया�न्�यनको यस शैश� अ�स्थामा प्रदेश सरकारसँग शासकीय प्रबन्धका स�ै आयाम Uुस्त दुरुस्त भइसकेका छैनन ् । नीवित त&ा कानून विनमा�ण,योजना तजु�मा त&ा काय�वि�मिध विनधा�रणका काम आधाआधीको अ�स्थामा छन्। त्यसैले आम रुपमा अपेक्षा गरिरए बमोजिजम शीघ्र से�ा, तीव्र वि�कासको अनुभुवित गराउने काय� स$ज रुपमा हुन सविकर$ेको छैन ।

13. केजिन्द्रकृत शासन पदब्वितमा अभ्यस्त संगठन संरUना र जनशसिक्त लाई संघीय शासनको ढांUामा रुपान्तरण गरी जनताको मन जिजत्ने गरी विक्रयाशील बनाउन पविन के$ी समय पख�नै पनC अ�स्था छ।

14. सदिदयौं देखिख गढेर र$ेको ब्यसिक्तबादी सोंUबाट उ;केर समाज�ाद उन्मुख बाटोमा अमिघ बढदै राखिष्~य उत्थान भिभत्रनै नागरिरक उत्थान संभ� छ भन्ने सत्यभा� पैदा गराई सबैका पाइलालाई एकै Uालमा Uलाउने काम पविन Uुनौतीपूण� छ ।

15. �ैदेसिशक रोजगारी र बसाई सराईको कारणबाट जनसंख्या घट्दै गएका वि$माली र प$ाJी के्षत्रको श्रोतको उपयोग गन� त&ा बाश्चिक्लदै गएको तराईमा जनताका लाविग खानेपानी ,सJक, वि�दु्यत, स्�ास्थ्य, पाक� , रंगशाला आदिद जस्ता अवित आ�श्यक भौवितक पू�ा�धार$रुको वि�कास गन� सघन प्रयत्न गनु�पनC Uुनौती छ ।

16. वि�कासको स�ालमा अझै पविन के्षत्रगत,लैंविगक,जातजातीगत,उमेर र क्षमताका आधारमा वि�भेद, असमानता र �स्तिन्Uवितकरण कायमै छ ।यो श्चिस्थवितमा वि�कासका लाभ$रु न्यायोसिUत रुपमा वि�तरण गन� समन्यामियक नीवित$रु अबल;बन गनु� पनC हुन्छ । त्यसका लाविग धैय�ताको खाँUो छ।

17. $ामी$रुल े अ�ल;�न गरेको संघीय लोकतान्विन्त्रक गणतन्त्रात्मक शासन प्रणाली स$कारिरता,समन्�य र स$अस्तिस्तत्�को सिसदध्ान्तमा आधारिरत छ। त्यसैले एकले अक�लाई सा& दिदने र सिलने ए�ं परस्पर स$योगबाट सबैका समस्या समाधान गनC काय�मा सबैको तत्परता र वि��ेकको खाँUो छ।

18. संवि�धान प्रदत्त प्रादेसिशक सरकारका काय�$रु र प्रदेशलाई प्राप्त सिसमिमत आर्थि&'क स्रोत$रु बीU उल�दा जनअपेक्षा$रु पुरा गनC काय� Uुनौतीपूण� छ । यस स;बन्धमा प्रादेसिशक सरकारलाई संवि�धानल े प्रदान गरेका काय� त&ा जिज;मे�ारी पूरा गन� आ�श्यक स्रोत र साधनका लाविग संघीय सरकारसँगको अपेक्षा कायम ै र$न े अ�स्था छ।यसका लाविग स;�ाद र स$मवित अपरिर$ाय� र$ेकाले संघीय सरकार र प्रदेश सरकार बीU समान बुझाई हुन जरुरी छ।

19. अझैस;म प्रदेश सरकार मात$त र$ने संरUना त&ा जनशक्ती$रु नेपाल सरकारबाट प्रदान हुन नसक्न ु विबJ;बनाको वि�र्षय भएको छ। कम�Uारी समायोजनको काममा नेपाल सरकारलाई सघाउन ु पनC प्रदेश सरकारको सं�ैधाविनक कत�व्य भएकोल े अवि$लेस;म प्रदेश सरकार स$नशील भएर समायोजनको प्रवितक्षा गरिरर$ेको छ। उक्त समायोजनको काममा अझै वि�ल;� भएमा त्यसले बजेट काया�न्�यनमा ठूलै Uुनौवितको सामना गनु�पनC अ�स्था विन;त्याउने छ ।

20. जवित ठूलो जनमतको जगमा सरकार उभिभन्छ त्यभित्तनै मात्रामा जनअपेक्षा प्रकट हुन े गद�छ।$ामीलाई प्राप्त अपार जनमतले $ामी उपर र$ेका ग$न जिज;मेबारीलाई बोध गराइर$ेको छ । त्यसैले $ामी स�ैको संयमता र धैय�ताका सा& स;यक वि�Uारबाट विनदCसिशत भई Uुनौतीलाई अ�सरमा बदल्ने सामथ्य� वि�कास गन< पद�छ।

21. वि�मिधको शासनलाई लोकतन्त्रको प्राण माविनन्छ। $ाम्रो संवि�धानल े प्रदेश सरकारलाई तोविकदिदएको क्षेत्रामिधकार र श्रोतसाधनको दायराभिभत्र र$ी वि�धीको शासन स्थाविपत गन� &ुपै्र

3

जदिटलता र$ेका छन।जस्तो सुकै जदिटलता र$ेपविन वितनको दढृतापू��क सामना गद< अगाविJ बढ्नु बा$ेक अक� वि�कल्प $ामीसँग छैन् । त्यसैले प्रदेशलाई समृदध् �नाउन र प्रदेश�ासीलाई खुशी गराउन $ामी बीU सा&, स$योग र वि�श्�ास आ�श्यक छ।

माननीय सभामुख महोदय,

22. अ�सर$रुको उच्चतम उपयोग गरी समृदध् प्रदेश, खुसी जनताको सपनालाई साकार पान� आर्थि&'क �र्ष� २०७५/७६ को बजेट तयार गरेको छु । अ� म आर्थि&'क �र्ष� २०७५/७६ को बजेटका उददे्श्य$रु प्रस्तुत गनC अनुमवित Uा$न्छु ।

23. मैले आर्थि&'क �र्ष� २०७४/७५ को बजेट यस सभामा पेश गदा� उल्लेख गरेका उददे्श्य$रु अवि$ले पविन पुरा गन� बाँकी र$ेका छन् । खास गरी संघीय सरकार�ाट $स्तान्तरण हुनुपनC आयोजना, काय�क्रम, संरUना र जनशसिक्त $स्तान्तरण भ ै नसकेकोल े ती उददे्श्य$रु काया�न्�यनको पखा�ईमा र$ े । त्यसैले ती उददे्श्य$रु यस बजेटको अंगको रुपमा र$ेको ब्य$ोरा स्पष्ट गन� Uा$न्छु ।

24. अ� म आगामी आर्थि&'क �र्ष�को बजेटका उददे्श्य$रु उल्लेख गन� Uा$न्छु । यस बजेटका उददे्श्य$रु यस प्रकार छन् ।

(क) आर्थि&'क �ृदम्िधलाई उच्च दरमा उकाल्दै जनताको जी�नस्तरमा देख्न सविकने र नाप्न सविकने सुधार ल्याउन मान�ीय पँूजी वि�कास र उत्पादन स$योगी भौवितक पू�ा�धारको वि�कास गद< समग्र आर्थि&'क के्षत्रलाई Uलायमान बनाउने ।

(ख) कृविर्षके्षत्रमा व्या�सामियकरण र आधुविनकीरण गरी उत्पादन र उत्पादकत्� �ृदम्िध गनC ।

(ग) पय�टन मैत्री पू�ा�धार वि�कास गरी पय�टन उद्योगलाई वि�स्तार गनC ए�ं लगानी,रोजगारी त&ा आय आज�नको आकर्ष�क क्षेत्रको रुपमा पय�टनलाई प्र�द्�धन गनC।

(घ) उद्यमशीलताको वि�कास सवि$त औद्योविगकरण गनC ।

(ङ) स्�ास्थ्य र सिशक्षामा गुणस्तरीय सुधार गनC ।

(U) गुणस्तरीय र भरपद� खानेपानी सुवि�धाको वि�स्तार गनC ।

(छ) �ाता�रण सन्तुलन त&ा वि�पद व्य�स्थापनलाई अन्तरआ�दध्ताको वि�र्षयको रुपमा वि�कास गनC।

(ज) समा�ेशी र सन्तुसिलत वि�कासलाई प्र�द्�धन गनC।

(झ) प्रदेश भर Uुस्त दुरुस्त शासनको अनुभूवित गराउने।

माननीय सभामुख महोदय,25. अ� म आर्थि&'क �र्ष� २०७५/७६ को बजेट वि�विनयोजनका प्रा&मिमकता$रु उल्लेख गनC अनुमवित

Uा$न्छु। प्रदेशमा वि�कासको अ�स्था,संभा�ना र जनताको वि�कास आकांक्षालाई मध्यनजर गद< समृदध् प्रदेश,खुशी जनताको लक्ष्य सफल पान� मान�ीय क्षमता,स्थान वि�शेर्षमा वि�कास

4

स$योगी अ&�ा उत्पादन स$योगी भौवितक पू�ा�धारको उपलvता ए� ं उक्त मान�ीय त&ा भौवितक त;तयारी�ाट समग्र आर्थि&'क क्षेत्रको विक्रयासिशलतालाई परिरदृष्यमा राखी दे$ाय बमोजिजमको प्रा&मिमकता विनधा�रण गरेको छु ।क. भौतितक पूवाधार- समृदध्िधको आधार : सJक संजालको वि�स्तार टोल �स्तीस;म गनC, वि�दु्यतको सुवि�धा घरघरमा पु-याउने र खेतीयोग्य जमिमनमा सिस'Uाईको उपलvता गराउने फराविकलो सोंUका सा& प्रदेश सरकारले भौवितक पू�ा�धारलाई पवि$लो प्रा&मिमकतामा राखेको छ। श$री संरUना विनमा�ण, एविककृत �स्ती वि�कास र संUारका संरUना लगायत जमीनमा आधारिरत स�ै प्रकारका भौवितक पू�ा�धारको वि�कासलाई प्रा&मिमकता दिदइएको छ।ख.आर्थि��क वृदध्िधका लातिग कृतिर्ष,उद्योग र पयटनमा जोड : प्रदेशमा वि�द्यमान आर्थि&'क �ृदम्िधका स� ै के्षत्र$रुलाई Uलायमान, उत्पादनशील र उपलस्तिvमूलक बनाउन सरकारले कृविर्ष,उद्योग र पय�टनलाई लगानीको दृखिष्टल े उच्च प्रा&मिमकतामा राखेको छ।सरकारी, स$कारी र विनजीक्षेत्रको स$भाविगता ए� ं स्थानीय समुदायको स$योग�ाट आर्थि&'क क्षेत्र गवितशील �न्ने प्रदेश सरकारको वि�श्�ास छ।ग.दक्ष जनशधिक्तको तिवकासका लातिग सामाजिजक के्षत्रमा लगानी - प्रदेशको सामाजिजक बनोट र सांस्कृवितक मौसिलकताको जगेना� गद< प्रदेशको मान� श्रोतलाई दक्ष जनशसिक्तमा रुपान्तरण गन� सरकारले सामाजिजक क्षेत्रमा लगानी गद< जाने गरी प्रा&मिमकता विनधा�रण गरेको छ ।घ.गरिरवी तिनवारणका लातिग लक्षिक्षत कायक्रम : समाजमा वि�पन्न,पछाविJ परेका र गरिरबीको जी�न बाँUी र$ेका समुदायलाई सशक्तीकरण गद< वि�कासको मूलधारमा ल्याएर अ&�पाज�नमा सविक्रय बनाउन त&ा मवि$ला,�ाल�ासिलकालाई वि�कासको लाभमा स$ज पहुँU सुविनश्चिश्Uत गन� गरिरबी विन�ारणलाई प्रा&मिमकतामा राखिखएको छ ।ङ. शासकीय प्रबन्धको तयारी र कायान्वयन : प्रदेश सरकारको काय�सम्पादन लाई संवि�धान स;मत रुपमा जनमुखी,पारदशo र उत्तरदायी बनाउन नीवित,कानून विनमा�ण ए�ं योजना त&ा काय�वि�मिधको तजु�मा र संगठन,जनशसिक्त,प्रवि�मिध ए�ं पू�ा�धारको व्य�स्था गन� प्रदेश सरकारले यो वि�र्षयलाई प्रा&मिमकतामा राखेको छ।नागरिरक सुरक्षा लगायतका वि�र्षय$रु यसमा समेदिटएका छन्।च.अध्ययन अनुसन्धान,सूचना त�ा तथ्यांक र योजना तजुमा : प्रदेश सरकारले सम्पादन गनC जिज;मे�ारीका वि�र्षय$रुमा अध्ययन अनुसन्धान गन�, सूUना त&ा तथ्यांक तयार गन� र प्रदेशको वि�कास सिUत्र प्रस्ट्याउने समखिष्टगत र के्षत्रगत योजना तयार पानC कामलाई प्रा&मिमकतामा राखिखएको छ।अध्ययन,अनुसन्धान�ाट प्राप्त नवितजा ए� ं प्रदेशस्तरीय सूUना त&ा तथ्यांकमा स$ज पहुँUको व्य�स्थालाई यसले समेटको छ।

माननीय सभामुख महोदय,26. अ� म बजेटको वि�शेर्षता बार े प्रकाश पान� Uा$न्छु।संघीय शासन प्रणालीमा नागरिरकले

नजिजकमा सरकार देख्न,भेट्न र से�ा सिलन पाउने कुराको सुविनश्चिश्Uत गरिरएको हुन्छ।यसको अ&� “सरकार जनताको बीचमा र जनता सरकारको सा�मा” भन्ने अनुभूवित हुनु पद�छ । य$ी मम�लाई आत्मसात गरेर प्रदेश सरकार प्रदेशका विप्रय जनतालाई शीघ्र से�ा, तीव्र वि�कास र सुरभिक्षत जी�नको प्रवितफल अनुभूत गराउन े गरी यो बजेट तजु�मा गरिरएको छ । $जारमाईलको यात्रा पविन एक एक पाइला �ाटै अमिघ �ढ्ने भएकोले यवित खेर $ामी पवि$लो

5

पाइलाबाट“समृदध् प्रदेश ,खुशी जनता” बनाउन े म$ान यात्रा आरम्भ गरेका छौ।य$ी पृष्टभूमिममा बजेट तजु�मा गरिरएको छ र बजेटका वि�शेर्षता यस प्रकार र$ेका छन् ।

तिवशेर्षताहरू27. मानवीय श्रोत लाई मानव पँूजीमा बदल्ने सोंच : प्रदेशमा र$ेको मान� श्रोतलाई स्�ास्थ्य र

सिशक्षाको माध्यमबाट अनुशासिसत,योग्य र मे$नती �नाउदै असल मान� पूजीमा रुपान्तरण गन� स्�ास्थ्य र सिशक्षा के्षत्रका लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरिरएको छ ।

28. प्रदेशलाई लगानी मैत्री बनाउन े र लगानी आकर्षिर्ष�त गनS योजना : $ाम्रो प्रदेश सिस'गो नेपालको वि�शेर्षता झल्कने मिमविन नेपाल $ो भन्ने कुरा $ामीले �ार;बार दो$ोर्‍याई र$ेका छौं । प्रदेशमा वि�द्यमान प्राकृवितक,सांस्कृवितक,मान�ीय,आध्याम्तित्मक र भौवितक संभा�ना$रुलाई समृदम्िधमा सदुपयोग गन� र यो प्रदेशलाई लगानीकता�को पवि$लो रोजाईमा पान� प्रदेशभर सJक संजाल, वि�दु्यत सुवि�धा र संUार से�ाको उपलvता ए� ् खेती योग्य जमीनमा सिस'Uाईको उपलvताका लाविग यस बजेटले ध्यान पु-याएको छ।'�ृ$त्तर आ�दध्ता-उत्पादनमा व्यापकता (Wider Connectivity-Greater Productivity) को मम� बजेटमा स्थाविपत गरिरएको छ ।

29. तीव्र आर्थि��क वृदध्िध, समृदध्िध र खुशीको आधार : प्रदेशका नागरिरकको ज्ञान,शीप र के$ी गरौ भन्न े भा�नालाई प्रदेशम ै सदुपयोग गन� त&ा विनजी क्षेत्रका लगानीकता�लाई प्रदेशमा आकर्षिर्ष'त गन� यस बजेटमा वि�भिभन्न काय�क्रम$रु समा�ेश गरिरएको छ।कृविर्ष,उद्योग,पय�टन,व्यापार र वि�त्त से�ामा समुदाय,स$कारी र विनजी क्षेत्रलाई सघाउन े गरी सु$ाउदा काय�क्रम$रु समेदिटएका छन ।

30. तिवकासमा सन्तुलन र समावेशीकरणलाई प्रा�मिमकता: वि�कासका स�ै आयाम, स्�रुप र संरUनामा सं�ोधन गनC गरिर पवि$Uान भएका लैंविगक समानता त&ा सामाजिजक समा�ेशीकरण, बालमैत्री, �ाता�रण मैत्री, वि�पद जोखिखम न्यूनीकरण,दिदगो वि�कास लक्ष्य आन्तरिरकीकरण लगायतका अन्तरआ�दध्ताका वि�र्षय$रुलाई यस बजेटले स;�ोधन गरेको छ ।

31. असल शासनका माध्यमबाट सामाजिजक न्यायको प्रत्याभूतित गदV आर्थि��क समृदध्िधमा लम्कन सरकारी संयन्त्रको तिक्रयाशीलता: प्रदेशको सरकारी संयन्त्र र जनशसिक्त राजनीवितक नेतृत्��ाट विनरन्तर प्रेरिरत,विनदCसिशत र संपोविर्षत हुन े गरी प्रदेश सरकारल े नीवित काय�क्रमबाट प्रवितबदध्ता जा$ेर गरेको छ।कम�Uारी �ग�मा “रहरले काम गरौ-हाँसेर सेवा गरौ” को संस्कार बसाउन नेतृत्� पक्ष स्�यं आदश� अनुकरणीय र पे्ररणादायी बन्नु पद�छ ।य$ी भा�नालाई जी�न्त बनाउन बजेटले ध्यान दिदएको छ ।

32. तिवत्तीय पारदशYता र कठोर आर्थि��क अनुशासन:प्रदेश सरकार संUालनको अनुभ� $ाम्रा लाविग नौलो $ो ।यवित खेर $ामील े प्रदश�न गनC व्य�$ार र संस्कारले युगौ युग स;मका लाविग दिदशाविनदCश गनCछ। त्यसैल े $ाम्रो काय�सम्पादनमा व्यसिक्तगत स्�ा&�को खोट �ा धब्बा कसैले लगाउन नसकोस र काय�कारी पक्ष सधै वि�त्तीय पारदशoता र कठोर आर्थि&'क अनुशासनको रोल मोJेल बन्न सकोस भन्ने मम�लाई यस बजेटले बोकेको छ ।

33. संचारमैत्री सरकार र तिवकासमा केजिन्Zत संचार : प्रदेश सरकार नागरिरक सरोकारका सबै वि�र्षय$रु नागरिरक त$मा विनरन्तर सम्प्रेर्षण भइर$ोस भन्ने Uा$ना राख्दछ।यसबाट सरकार र नागरिरक बीUको स;बन्ध वि�श्�सनीय, मया�दिदत र भरोसा योग्य हुन्छ भन्ने सरकारको वि�श्�ास छ । यसका लाविग संUार के्षत्रसंगको स$काय�मा सरकारले जोJ दिदएको छ।राम्रो काम फैलाउने,

6

नराम्रो काम औल्याउने भुमिमकाबाट सरकार-संUार स$काय� सुदृढ हुनसक्छ । यवि$ भा�नालाई बजेटमा स;बोधन गरिरएको छ ।

माननीय सभामुख महोदय,

अब म स्थानीय त$$रुलाई वि�विनयोजन गरेको बजेट त&ा राजस्� बाँJफाँJ स;बन्धमा उल्लेख गन� Uा$न्छु ।

34. स्थानीय त$को सिशक्षा, स्�ास्थ्य, खानेपानी जस्ता मान� वि�कास सूUकाङ्क, पू�ा�धार, खU�को आ�श्यकता, राजस्� क्षमता त&ा ती त$$रुमा र$ेका आर्थि&'क, सामाजिजक त&ा अन्य वि�भेद समेतका आधारमा स्थानीय त$लाई वि�त्तीय समानीकरण अनुदान उपलv गराएको छु । यस्तो अनुदान �ापत रु.५० करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

35. स्थानीय त$$रुलाई सशत� अनुदान उपलv गराउन रु. १ अ�� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।36. स्थानीय त$ले आफूले पवि$Uान गरी आफ्नो क्षेत्रमा संUालन गनC आयोजना$रुका लाविग समपूरक

अनुदान उपलv गराउन रु. ५० करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।37. प्रदेश र स्थानीय त$ दु�ैको के्षत्रामिधकार भिभत्र र$ेको स�ारी साधन कर, घर जग्गा रजिजष्~ेशन

शुल्क र ढंुगा, विगटी, �ालु�ा, माटो, द$तर ब$तर आदिदबाट प्राप्त हुने आय लगायतका सबै आयको बाँJफाँJ गनC व्य�स्था मिमलाएको छु ।

माननीय सभामुख महोदय,

अब म के्षत्रगत काय�क्रम त&ा वि�विनयोजन प्रस्तुत गन� Uा$न्छु ।भौतितक पूवाधार

38. प्रादेसिशक रणनीवितक सJक$रू स्तरोन्ती, जिजल्ला$रू जोJने सJक, प्रत्येक पासिलका$रूको केन्द्रमा पहुँU पुर्‍याउने र पासिलका$रू जोJने सJक विनमा�णलाई प्रा&मिमकतामा राखिखएको छ । ~याक खोसिलसकेका सJक$रूको प्रा&मिमकताका सा& स्तरोन्नती गरिरने छ । आ�श्यकता र औसिUत्यका आधारमा मात्र नयाँ ~याक खोल्ने नीवित सिलइने छ ।

39. पाल्पाको रामपुर देखिख रोल्पाको $ोलेरी हुदै कपूरकोट जोJ्ने जी�राज आभिश्रत-कृष्णसेन माग� बनाइने छ । यस माग�ले म$ाभारतीय शृ्रङ्खलामा मनोरम वि$लस्टेशन$रू विनमा�ण गन� स$योग पुग्ने वि�श्�ास गरिरएको छ ।यसका लाविग रू ५ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

40. यसका अवितरिरक्त रणनीवितक सJकको रूपमा पटौटी -दुगा�फाँट-कुखुरेदेउराली -खर्ज्याया�ङ्ग- सिसमीUौर- त;घास सJक, सम्तिन्धखक� गच्छे –दिढकुरा –धनUौर –जलुके -भालु�ाङ सJक, कुइरेपानी-सरा� र उर$री-सुकौरा स;मको दामोदर माग�, अत्र$टी देखिख खोखरपुरा हुदै बद�घाटको सुरपुरा सJक, Uुन�ाङ - कुसिU�ाङ्ग - रूकुमकोट सJक, सुन�ल-तुरिरया -पस��ाल-अमरोट-बजरिरया -मिघना$ा-बकेना-लालपाटी-तोन�ा सJक, $ाटी-बनगाई-सेमरा -खैराघाट-मU��ार सJकलाई प्रा&मिमकतामा राखेर बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

41. प्रदेश क्षेत्र स्तरीय १४१ �टा वि�भिभन्न सJक योजना$रूको लाविग रु ७० करोJ ५० लाख वि�विनयोजन गरेको छु । सा&ै, प्रदेश स्तरीय सJक$रू ९४ �टाको लाविग रू १ अ�� १८ करोJ ५५ लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

7

42. स्थानीय त$को केन्द्रस;म पहुँU पुराउने प्रदेश सरकारको नीवित र$ े अनुसार अझै केन्द्रस;म पहुँU नपुगेका ३२ �टा स्थानीय पासिलका$रूलाई सJक सन्जालमा जोJ्न रू. ५० करोJ छुट्टाएको छु । यसले गदा� सबै पासिलका$रूको केन्द्रस;म स$ज पहुँU पुग्ने वि�श्�ास छ ।

43. पुल विनमा�ण त&ा सुधार अन्तगत� २१ �टा सJक पुल$रू र १२ �टा झोलुङ्गे पुल$रूको लाविग रु. ५० करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

44. संघीय सरकारले सिसदध्ा&� राजमाग�मा र$ेको सिसदध्बाबाको पवि$रोको समस्या समाधान गदा� यात्रु$रूलाई स$ज $ोस भनेर �ाइपास सJकको रूपमा धागो कारखाना Uरङ्गे झु;सा सJक बनाउन रु. १० करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

45. बुट�ल-भैर$�ा, को$लपुर-नेपालगन्ज, र घोरा$ी-तुलसीपूरमा वि�दु्यतीय �स से�ाको सम्भाव्यता अध्ययन गरी बस से�ा संUालन गन� आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

46. कृविर्ष उत्पादनको लाविग सिसUाइको वि�स्तार अपरिर$ाय� र$ेको हुदा ँ सिसUाइ वि�स्तार र पुराना सिसUाइ आयोजना$रूको मम�त सम्भारलाई जोJ दिदइएको छ । २९ �टा मझौला सिसUाइ आयोजनाका विनमा�णका लाविग रु. १५ करोJ वि�विनयोजन गरिरएको छ । दुई दज�न नयाँ प्रवि�मिधमा आधारिरत सिसUाइ आयोजनाको लाविग रु. ५ करोJ ६२ लाख र १०७ �टा भूमिमगत स्यालो त&ा विJप ट्यु�ेलको लाविग रु. २४ करोJ ७१ लाख वि�विनयोजन गरिरएको छ ।

47. सिसUाइ वि�स्तार बढाउदै जानको लाविग १२५ �टा नयाँ आयोजना$रुको वि�स्तृत इश्चिन्जविनयरिरङग स�Cक्षण गरिरने छ । बाणगंगा सिसUाइ आयोजना र प्रगन्ना सिसUाइ आयोजनाको मम�त सम्भार र व्य�स्थापनको लाविग रु. ४ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु । अन्य संUासिलत १०३ �टा सिसUाइ आयोजना$रुको मम�त सम्भारको लाविग रु. १२ करोJ ९६ लाख छुट्टाएको छु ।नदी विनयन्त्रण काय�को लाविग रु. २१ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

48. सुख्खा श$री के्षत्रमा खानेपानी प्रणालीमा सुधार गरिरनेछ । धेरै जनसंख्या भएका तर पानीको श्रोत कम भएका तानसेन, बुट�ल, तुलसीपुर, घोरा$ी जस्ता श$री के्षत्रको खानेपानी प्रणाली सुधारलाई प्रा&मिमकता दिदइनेछ ।

49. प्रदेशका सब ै बासिसन्दा$रूलाई स्�च्छ खानेपानी पुया�उन े उददे्श्य बमोजिजम वि�स्तृत इश्चिन्जविनयरिरङग स�Cक्षण भइसकेका ५५ �टा खानेपानी आयोजना$रू विनमा�ण गन�को लाविग रू. २३ करोJ ४५ लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।सा&ै, १४० �टा खानेपानी आयोजना$रुको वि�स्तृत इश्चिन्जविनयरिरङ्ग स�Cक्षण गरी काया�न्�यनमा लैजान रु. २४ करोJ ८ लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।कोइला�ासमा खानेपानी सुवि�धा उपलव्ध गराउन बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

50. खानेपानी र सिस'Uाईको लाविग पानीका स्रोत$रु संरक्षण गनु� पनC भएकोले Uुरे प$ाJलाई आधार बनाएर जलाधार संरक्षण गन� उपयुक्त स्थानमा तलाउ$रु विनमा�ण गन� आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । ठूला जलाशय$रु विनमा�ण गन� संघीय सरकारसंग समपूरक अनुदानको लाविग अनुरोध गरिरनेछ ।

51. प्रदेश भिभत्र पवि$Uान भैसकेका नेपाल सरकारको �ास्केटमा र$ेका ७५ मे.�ा. स;म विबजुली विनकाल्न सविकने एक दज�न साना त&ा मझौला जलवि�दु्यत आयोजना$रूको पू�� सम्भाव्यता अध्ययन गन�, अन्य सम्भावि�त आयोजना$रूको पवि$Uान गन�, उजा� वि�कासको गुरूयोजना तयार गन� र वि�दु्यत स;बम्तिन्ध प्रादेसिशक नीवित विनयम$रू तयारीको लाविग रु. २ करोJ २० लाख वि�विनयोजन गरेको छु । अन्तर प्रादेसिशक साझेदारीका आयोजनाको पवि$Uानका लाविग पविन बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

8

52. प्रदेश भिभत्र वि�दु्यतमा पहुँU नपुगेका सबै क्षेत्रमा वि�दु्यतीकरण गरिरनेछ । यस काय�को लाविग रु. ५ करोJ ५० लाख र जैवि�क त&ा बैकश्चिल्पक उजा� वि�कासको लाविग पविन बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

53. यस प्रदेशको पू�� र पश्चिश्Uम प्र�ेश विबन्दुमा आधुविनक सर्भिभ'लेन्स सुवि�धा सवि$तको आकर्ष�क प्र�ेशद्वार विनमा�णको लाविग रु. १ करोJ ६० लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

54. भौवितक पू�ा�धार$रूको विनयमिमत मम�त सम्भारमा जोJ दिद'दै सJक सन्जालको मम�त सम्भारका लाविग रु. ३० करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।पू�ा�धार मम�तको दिदगोपनाको लाविग पू�ा�धार मम�त कोर्ष स्थापना गरी भौवितक पू�ा�धार प्रयोग गरे �ापतको से�ा दस्तुर संकलन गनC व्य�स्था गरिरनेछ ।

55. प्रत्येक विन�ा�Uन क्षेत्रमा माननीय प्रदेश सभा सदस्य$रुको सिसफारिरशमा दुई �टा भौवितक पू�ा�धार विनमा�ण काम गन� रु. ७० करोJ ५० लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । यसमा अमिधकांश सJक र पुल$रू र$ेका छन् ।

56. स$मवितको आधारमा राजधानी तोकी प्रदेश सरकारको आ�श्यक भौवितक संरUना विनमा�ण गन�को लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

कृतिर्ष, भूमिम व्यवस्था र सहकारी 57. कृविर्षलाई व्य�सायीकरण, आधुनीविकरण र यान्विन्त्रकरण गन�मा जोJ दिदइनेछ । यस के्षत्रलाई

प्रवितष्पधo बनाएर यु�ा$रूलाई आकर्षिर्ष'त गरिरनेछ । नयाँ प्रवि�मिधको प्रयोग गरिरनेछ । 58. कृविर्ष व्य�सायलाई प्रोत्सावि$त गन� उत्पादनमा आधारिरत अनुदानका लाविग अनुदान कोर्ष

स्थापना गरिरएको छ । काय�वि�मिध बनाई अनुदान वि�तरण गरिरनेछ ।यसको लाविग रु. १० करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

59. प्रत्येक विन�ा�Uन क्षेत्र एक �टाका दरले आगामी आर्थि&'क �र्ष� प्रदेश स्माट कृतिर्ष गाँउ कायक्र म संUालन गन� रु. २६ करोJ रकम वि�विनयोजन गरेको छु । यसबाट कृविर्ष के्षत्रतफ� यु�ा$रुको आकर्ष�ण बढ्न गै कृविर्ष के्षत्रको उत्पादकत्� बढ्ने अपेक्षा गरेको छु ।

60. कृविर्ष उत्पादनको बजारीकरणका लाविग स$कारी संस्थालाई अभिभपे्ररिरत गरिरनेछ । त्यस्ता स$कारी$रुलाई सहकारी तिवकास कोर्ष माफ� त आर्थि&'क स$योग उपलv गराइनेछ । स$कारी वि�कास कोर्षको लाविग रु. १५ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । यस कोर्षबाट स$कारी$रुलाई प्र��दध्न गनC काय�गरिरनेछ ।

61. उत्पादनमुलक काय�$रूमा स$कारी संस्था$रूको स$भाविगता बढाउन र स$कारी$रूको क्षमता अभिभ�ृदम्िध गन� स$कारी प्रसिशक्षण केन्द्र र अध्ययन भ्रमणको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । सबै विन�ा�Uन क्षेत्रमा एक �टा स$कारी बजार स्थापना गन� रु. ६ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

62. कृविर्ष उपजलाई सुरभिक्षत भण्Jारणको व्य�स्था गरिरनेछ। यसका लाविग एक पाधिलका एक शीत भण्डार बनाउने नीवित अनुरुप आगामी आर्थि&'क �र्ष� स्थानीय त$संगको स$काय�मा १० �टा शीत भण्Jार विनमा�णको लाविग रु. ५० करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । &प शीत भण्Jार$रू

9

विनमा�णको लाविग संघीय सरकारसंग समपुरक अनुदान माग गरिरनेछ । यो काय�क्रमलाई आगामी �र्ष�$रूमा पविन विनरन्तरता दिदइनेछ ।

63. कृविर्ष काय�लाई यान्विन्त्रकरण गन� ~याक्टर,$ाभCष्टर,पा�र दिटलर,दिटपर,थ्रेसर आदिद मेसिशन खरिरद गन� कृर्षक, कृर्षक समु$ त&ा कृविर्ष स$कारी$रुलाई 50 प्रवितशत अनुदान स$योग पुराउन रु. 30 करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

64. कृविर्षयोग्य जमिमनको माटोको उब�राशसिक्त संरक्षण र सम्बद्�धन गन�का लाविग घु;ती माटो परीक्षण मेसिशन खरिरद गरी माटो परीक्षण काय�लाई अभिभयानको रुपमा संUालन गन� रु. ६५ लाख बजेट छुट्टाएको छु । कृविर्ष प्रावि�मिधक सिशक्षालय$रुको क्षमता वि�स्तार र गुणस्तर सुधारको लाविग रु. ६० लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

65. कृविर्षको �जारीकरण वि�स्तार गरिरनेछ । यसको लाविग सब ै जिजल्ला$रुमा कृविर्ष बजार त&ा संकलन केन्द्र स्थापना गरी प्रादेसिशक कृविर्ष �जार सुधार काय�क्रम संUालन गन� रु. 10 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।सा&ै, स$कारी माफ� त तरकारी ढु�ानीको लाविग गाJी खरिरदमा अनुदान दिदन रु. 4 करोJ 96 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

66. अदु�ा/बेसारलाई प्रशोधन केन्द्रस;म ढु�ानीको लाविग कृर्षक$रुलाई 50 प्रवितशत अनुदान दिदइन े छ। यसका लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।धान सुकाउन े मेसिशन त&ा भण्Jारण व्य�स्थापन र कृविर्ष यन्त्र विनमा�ण उद्योग स्थापनाको लाविग स$योग गन� पविन बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

67. उत्पादनमा आधारिरत नया ँ स्रोत केन्द्र स्थापना गन� र कृविर्ष उत्पादनमा वि�र्षादीको अ�शेर्ष परिरक्षण प्रयोगशाला स्थापना गन� रु. 6 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु । पुष्प व्य�सायलाई प्र��दध्न गन� बजेटको व्य�स्था गरेको छु।

68. माछापालन व्य�सायमा संलग्न उद्यमी$रुलाई �जारीकरणमा स$योग गन� र पोखरी विनमा�ण त&ा उत्पादन प्रदश�न काय�क्रमको लाविग रकम वि�विनयोजन गरेको छु । मौरीपालन, च्याउखेती र अगा�विनक मलखाद प्रयोग गन�को लाविग पविन अनुदान उपलv गराइने छ ।

69. पशुपालनलाई व्य�सामियक रूपमा प्र��द्वन गरी दुध उत्पादनमा यस प्रदेशलाई आत्मविनभ�र बनाउन आधुविनकीकरण र यान्विन्त्रकरण गरिरनेछ । यसका लाविग उन्नत घाँसको विबउवि�जन भण्Jारण विनमा�ण, सिUसिलङ्ग भ्याट, टयान्क, दुध प्याकेजिजङ, मिमल्क एनालाइजर, पास्Uराइजर, मिमस्तिल्कङ मेशीन, दिटएमआर ब्लक विनमा�ण मेसिशन खरिरदमा अनुदान स$योगको लाविग रु.६ करोJ २४ लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

70. पशु त&ा पशुजन्य पदा&�को बजारीकरणको लाविग $ाटबजार स्थापना र सुदृढीकरणको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । मासु ढु�ानीको लाविग सिUसिलङ्ग भ्यान खरीद, स्थानीय जातको कुखुराको अण्Jा उत्पादनको लाविग ह्याUरी स्थापनाको लाविग अनुदान दिदने व्य�स्था गरेको छु । सा&ै, भेटनरी ए;�ुलेन्स खरिरद त&ा व्य�स्थापनको लाविग रु. १ करोJ ५० लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

71. माछा मासु र दुध उत्पादनलाई व्य�सामियकरण तफ� उत्प्रेरिरत गरिरनेछ । यसको लाविग उत्पादनमा आधारिरत र$ेर अनुदान दिदन रु. १० करोJ वि�विनयोजन गरेको छु । बाख्रा$रुमा नश्ल सुधार ल्याइ मास ु उत्पादन �ृदम्िध गन� प्रजननको लाविग उन्नत बोका$रु १२ �ट ै जिजल्लाका पासिलका$रुमा उपलv गराउन रु. १ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

10

72. ह्याUरी मेशीन, पेलेट बनाउन े मेशीन र अण्Jाको क्यारेट विनमा�ण उद्योगमा स$योग पुराउन बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

73. Jाल े घाँसको प्र��धन गन� एक जिजल्ला एक नस�री अभिभयानको रुपमा बाह्र ै जिजल्लामा Jाले घाँसको नस�री स्थापनाको लाविग स$योग पुराइने छ । यसको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

74. पशु आ$ारा तफ� $रिरयो घाँस लाई संरक्षण गरी अभा�को समयमा परिरपुर्षित' गन� र पशुपालन व्य�सायलाई यान्विन्त्रकरणमा जोJ दिदन साइलेज प्याकेजिजङ्ग त&ा प्रशोधन उपकरण खरिरद गदा� लागत स$भाविगतामा अनुदान दिदन रु. 75 लाख वि�विनयोजन गरेको छु।त्यस्त ै �ाह्रै जिजल्लामा साइलो विपट विनमा�णको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

75. स$कारी$रुबाट संUासिलत दुग्ध प्रशोधन केन्द्र$रुमा उपकरण खरिरदमा अनुदान दिदनको लाविग बजेट छुट्टयाएको छ ।नया ँ स्थापना गनC �ा संUालनमा र$ेका व्य�सामियक गाई भैंसी फाम�$रुमा &री (भकारो) सुधारमा च्यापकटर, मिमल्क क्यान र मिमस्तिल्कङ मेसिशन जस्ता उपकरण र विनमा�ण काय�मा लागत स$भाविगतामा अनुदान प्रदान गन� रु. 50 लाख वि�विनयोजन गरेको छु । यस�ाट स्�च्छ र स्�स्थ दुध उत्पादन बढ्ने अपेक्षा गरेको छु।

76. व्य�सामियक बाख्रा फाम� र बंगुर फाम�$रुको स्थापना, वि�कास र वि�स्तारको लाविग लागत स$भाविगतामा अनुदान दिदनको लाविग रकम वि�विनयोजन गरेको छु । प्रदेश अन्तग�त कृर्षी त&ा पशु मेला,म$ोत्सब,प्रदश�नीआयोजना गन�को लाविग पविन बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

77. स्�स्थकर मास ु उपभोक्तालाई उपलv गराउन स$योग पुगोस भनेर दाङ र बाँकेमा पशु-बधशाला विनमा�ण गन� र 4 �टा उपम$ानगरपासिलकामा नमूना मिमट माट�$रु स्थापना गन� आ�श्यक स$योगका लाविग रु. 5 करोJ 95 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

78. पशुपालन माफ� त पविन गरिरबी विन�ारणमा स$योग पुराइनेछ । सिसमान्कृत,वि�पन्न,मवि$ला$रु, मुक्तकमैया, कमलरी$रुलाई सामुवि$क पशुपालनको लाविग आ�श्यक स$योग पुराउन रु. 2 करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु।

79. व्य�सामियकता प्र��दध्न गन� र नया ँ सीप सिसक्न पशुपंछीपालक व्य�सामियक कृर्षक$रुलाई अन्तर प्रदेश र साक� मुलुक$रुमा अ�लोकन भ्रमणको लाविग पठाउने व्य�स्था गरिरने छ।यु�ा विपढीलाई कृविर्ष पेशामा आकर्षिर्ष'त गन� "भावी कृर्षक- आधुतिनक कृर्षक कायक्रम" संUालन गरिरनेछ ।

80. जमिमन बाँझो राख्न े प्र�ृवितलाई रोक्न े र भूमिमवि$न कृर्षक$रुलाई खेती गन� करारमा जमीन उपलव्ध गराउनीे व्य�स्था शुरू गरिरनेछ ।यसका लाविग भूमिम बैक स्थापनाको आधार तयार पान� आ�श्यक रकम वि�विनयोजन गरेको छु ।

81. गुठीको जग्गा अभिभलेखाकंन गरी संरक्षण र स$ी उपयोग गन�को लाविग संस्थागत संरUनाको व्य�स्था गरिरनेछ । गुठी जग्गाको व्य�स्थापनको लाविग रु. २ करोJ ८० लाख वि�विनयोजन गरेको छु । गुठीको जग्गा व्य�स्थापनको लाविग स्थानीय त$संग स$काय� गरिरनेछ ।

82. भूव्य�स्थापन प्रणालीलाई आधुविनकीकरण गरिरनेछ । भू-सूUना केन्द्र स्थापना गन�, पुनः नापी र विJजिजटल नक्सा तयार गन� र स्थानीय त$$रुलाई भूउपयोग त&ा व्य�स्थापन तासिलमको लाविग रु. १० करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

पयटन

11

83. पय�टन के्षत्रलाई यस प्रदेशको समृदम्िधको आधारको रुपमा सिलइएको छ । वि�देशी त&ा स्�देशी पय�टन प्र��दध्न गन� सक्न े &ुप्र ै सम्भा�ना$रु यस प्रदेशमा र$ेका छन ् । त्यस्ता सम्भा�ना$रूलाई भरपूर उपयोग गनC नीवित सिलइनेछ ।

84. लुन्वि;�नी आउन े पय�टकको संख्यामा उल्लेख्य �ृदम्िध गनC नीवित अनुसार २०७६ साललाई लुन्वि;�नी भ्रमण �र्ष�को रुपमा वि�वि�ध काय�क्रम आयोजना गरी मनाइनेछ । गौतम बुदध् अन्तरा�खिष्~य वि�मानस्थल, भग�ान बुदध् सँग स;बम्तिन्धत पय�टकीय स्थल$रु र अन्य पय�टकीय के्षत्र$रु समेतलाई समेटी सा��जविनक नीजिज साझेदारीमा पय�टकीय बस संUालनको सम्भाव्यता अध्ययन गरी संUालन गरिरनेछ । यसको लाविग रु. ५ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

85. वितलौराकोट देखिख लुम्ति;बनी एयरपोट� हुदै रामग्रामस;म मोनोरेलको सम्भाव्यता अध्ययन गरिरनेछ । प्रावि�मिधक र व्य�सामियक रूपमा सम्भाव्य भए संघीय सरकारसँग समपूरक अनुदानमा विनमा�ण शुरु गरिरनेछ ।सा&ै, पय�टन प्र��दध्न गन� प्राUीन कविपल�स्त ु वि�कास आयोजना संUालनको लाविग संघीय सरकारसँग समपूरक अनुदानको लाविग अनुरोध गरिरनेछ ।

86. रोल्पाको &�ाङमा युदध् संग्रा$लय र स्मारक बनाउन,दंगीशरणमा &ारु सांस्कृवितक ग्राम त&ा पाक� बनाउन र बुट�लमा रामविप&ेकस पाक� बनाउन रु. 2 करोJका दरले बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । बाँकेमा मानसरो�रको प्रवितकात्मक स्�रुप सवि$त उद्यान स्थापना गन� रु. 2 करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

87. गुल्मी र पाल्पामा अ�श्चिस्थत रुरु के्षत्रलाई धार्मिम'क पय�टकीय क्षेत्रको रुपमा वि�कास गन� रु. २ करोJ, स्�ग�दध्ारी मजिन्दर परिरसरमा भौवितक पू�ा�धार विनमा�ण त&ा के�ुलकार संUालनको सम्भाव्यता अध्ययन गन� रु. १ करोJ २५ लाख र दाङको धारपानी पाण्J�ेश्�र धाममा भौवितक पू�ा�धार विनमा�णमा स$योग गन� रु. २ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

88. वि�स्तृत गुरुयोजना तयार गरी जिजतगढी विकल्ला संरक्षण त&ा पू�ा�धार वि�कास गन� रु. 1 करोJ 50 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।सा&ै, पाल्पा दर�ारमा प्रादेसिशक संग्र$ालय विनमा�णको लाविग रु. 50 लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

89. यस प्रदेशका सब ै जिजल्ला$रूमा र$ेका वि�भिभन्न ऐवित$ासिसक, धार्मिम'क, साँस्कृवितक, पुरातान्वित्�क र पय�टकीय म$त्� भएका स्थल$रू, पुराना दर�ार$रूलाई संरक्षण र स;बद्�धन गरी पय�टकीय स्थलको रूपमा वि�कास गनC नीवित सिलइने छ । यसको लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

90. रुकुमको तकसेरालाई पय�टकीय गन्तव्यको रुपमा वि�कास गन� रु. १ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

91. पाल्पाको श्रीनगर, बर्दिद'याको ठाकुरद्वारा,पाल्पाको नु�ाकोट र दाङको घोरदौरामा सांस्कृवितक Jबली विनमा�ण गन� रु. 2 करोJका दरल े रकम वि�विनयोजन गरेको छु। त्यस्तै, तुलसीपुर उपम$ानगरपासिलका र वितलोतमा नगरपासिलकामा बनस्पती उद्यान स्थापना गन� रु. 2 करोJका दरले रकम वि�विनयोजन गरेको छु ।

92. पाल्पामा मगर संग्र$ालय र दाङको गढ�ामा &ारु संग्र$ालय स्थापनाको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु।ऐवित$ासिसक धार्मिम'क सांस्कृवितक त&ा पुरातान्वित्�क म$त्�का स्थल$रुको मम�त सम्भार र पुनविनमा�ण गन� रु. 2 करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

12

क्षिशक्षा र स्वास्थ्य93. सिशक्षा र स्�ास्थ्यको गुणस्तर सुधार गरी मान� संशाधन वि�कासमा जोJ दिदइनेछ । बाँके र

कविपल�स्तुलाई साक्षर बनाएर यस प्रदेशलाई आगामी आर्थि&'क �र्ष� भिभत्र साक्षर प्रदेश घोर्षणाको लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

94. प्रादेसिशक वि�श्� वि�द्यालय र प्रौद्योविगक म$ावि�द्यालय स्थापनाको लाविग सम्भाव्यता अध्ययन गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।यस प्रदेशमा सन्Uासिलत सामुदामियक क्याम्पस$रूलाई प्रादेसिशक वि�श्�वि�द्यालय अन्तग�त ल्याउने नीवित सिलइनेछ ।

95. सामुदामियक वि�द्यालय सुधार काय� त&ा गुणस्तरिरय सिशक्षा प्रबद्�धन गन� रु. 10 करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु।सा&ै, साझेदारीमा वि�द्यालयको भौवितक पू�ा�धार विनमा�ण गन� रु. 1 ५ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु। उत्कृष्ट वि�द्यालयका सिशक्षक$रुलाई प्रोत्सा$न गन�को लाविग पविन बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । सा&ै, सा��जविनक वि�द्यालय$रुको मम�त सम्भारको लाविग रु. 2 करोJ छुट्टयाइएको छु । गुरुकुल, मदरसा र गु;बा जस्तापरम्परागत सिशक्षालयलाई आधुविनक सिशक्षासंग आ�दध् गनC नीवित सिलइने छ । त्यस्ता वि�द्यालयको सुधारका लाविग अनुदान दिदन रु. 3 करोJ 50 लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

96. प्रावि�मिधक सिशक्षालाई जोJ दिदने उददे्श्य अनुसार आ�श्यक्ता र प्रा&ामिमक्ताको आधारमा वि�ज्ञान क्याम्पस$रु संUालनको लाविग अनुदान प्रदान गन� रु. 2 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु।सा&ै माध्यमिमक वि�द्यालय$रुमा वि�ज्ञान प्रयोगशाला स्थापना गन� रु. 3 करोJ 90 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

97. उच्च सिशक्षाको गुणस्तर सुधारको लाविग सामुदामियक क्याम्पस$रुलाई अनुदान दिदन रु. १० करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।सा&ै, उच्च सिशक्षाको पू�ा�धार विनमा�णका लाविग रु. ५ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु । सामुदामियक पुस्तकालय व्य�स्थापन र सामुदामियक वि�द्यालयका पुस्तकालय स्थापनाका लाविग रु. ४ करोJ ३० लाख वि�विनयोजन गरेको छु । नयाँ प्रावि�मिधक सिशक्षालय त&ा पोसिलटेश्चिक्नक स्थापनाका लाविग नक्साकंन सवि$तको सम्भाव्यता अध्ययनको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

98. उच्च सिशक्षामा सबैको पहुँU वि�स्तार गद< लविगनेछ । मवि$ला, मुश्चिस्लम, दसिलत, जनजावित, द्वन्दध् पीविJत र अपाङ्ग$रूलाई उच्च सिशक्षा अध्ययनको लाविग छात्र�ृवित प्रदान गरिरनेछ । यसका लाविग रु. ५० लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

99. यस प्रदेशमा वि�ज्ञान र प्रवि�मिधको वि�कास, प्रयोग र वि�स्तारलाई जोJ दिदइनेछ । आगामी आर्थि&'क �र्ष�मा प्रादेसिशक वि�ज्ञान प्रवि�मिध प्रवितष्ठान स्थापना र संUालनको लाविग रु. 1 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु।सा&ै, प्रदेश स्तरिरय प्लानेटोरिरयम र वि�ज्ञान संग्र$ालयको स्थापना स;बन्धमा सम्भा�ना अध्ययन गरिरने छ ।

100. दुघ�टनामा परी अंगभंग हुने$रूको स$ज उपUारको लाविग दाङको लम$ीमा ~मा सेन्टरको स्थापना गन� रु. २ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

101. स्थानीय त$मा स्�ास्थ्य से�ाको क्षमता अभिभ�ृदम्िध गद< लविगनेछ । अभिभमुखिखकरण तासिलमको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । $ाइड्रोशीलको विनशुल्क उपUार र आमा सुरक्षा काय�$रुको लाविग पविन रकम छुट्याएको छु ।

102. &ारु समुदायमा देखिखएको सिसकलसेल एविनमिमया रोगको उपUार र अनुसन्धान सा&ै &ालासेमिमया रोग स;बन्धी विनदान र जनUेतनाको लाविग रु. १ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

13

103. स्�ास्थ्य से�ाको पहुँज स$ज गराइन े छ । प्रदेशका सब ै जिजल्लामा से�ाको पहुँUबाट टाढा र$ेका स्थान$रुमा वि�शेर्षज्ञ स्�ास्थ्य सिशवि�र संUालन गन� रु. 1 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।सुरभिक्षत मातृत्�को लाविग बर्थि&'ङ सेन्टर$रुको वि�स्तार र सुधार गन� रु. १ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

104. प्रदेशमा मात$तका संUासिलत अस्पताल$रुको सुदृढीकरणको लाविग रु. 3 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु।अस्पताल$रुमा पोष्टमाट�म त&ा मU�री रुम विनमा�णको लाविग रु. 2 करोJ 40 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

105. वि�सिशष्टीकृत स्�ास्थ्य से�ा प्र��द्वनमा जोJ दिदइनेछ । वि�शेर्षज्ञ से�ा वि�स्तार त&ा आधुविनक सुवि�धायुक्त प्रादेसिशक अस्पताल विनमा�ण गन� रु. 2 करोJ 10 लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । तीन �टा अञ्Uल अस्पतालको लाविग आइ.सिस.यू सवि$तको “ए”गे्रJको ए;बुलेन्स व्य�स्था गन� रु. 1 करोJ 50 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

106. स्�ास्थ्य संस्था$रूलाई आ�श्यक उपकरण$रू उपलv गराइन े छ । 50 �ेJका सरकारी अस्पताल$रुमा अविन�ाय� रूपमा 2 �टा ए;बुलेन्सको व्य�स्था गन� रु. 2 करोJ 86 लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । प्रदेश भिभत्रका अस्पताल$रु र प्रा&मिमक स्�ास्थ्य केन्द्र$रुमा एक्सरे र भिभविJयो एक्सरेको व्य�स्था गन� रु. 1 करोJ 50 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

107. दुग�म क्षेत्रका स्�ास्थ्य संस्था$रुमा स्�ास्थ्य प्रयोगशाला से�ा वि�स्तार र पहुँU पुराउन रु. 2 करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । सा&ै, प्रदेश भिभत्र स्�ास्थ्य संस्थाको गुणस्तर सुदृढीकरण काय�क्रमको लाविग रु. 3 करोJ छुट्टयाएको छु ।

108. गरिरब घर परिर�ारका बालबासिलक$रूलाई कुपोर्षणबाट बUाउनको लाविग न्यून आय भएका सुत्केरी मवि$ला$रुलाई पवि$लो दुई सन्तानस;म आमा र बच्चाको स्�ास्थ्य सुरक्षाको लाविग पोर्षण भता दिदन बजेट व्य�स्था गरेको छु ।

109. आयु�Cदिदक सिUविकत्साको वि�कास र प्रबद्�धन गरिरनेछ । यसको लाविग कुल रु. 1 करोJ 45 लाख वि�विनयोजन गरेको छु । यस अन्तग�त आयु�Cदिदक सिUविकत्सासँग स;बम्तिन्धत वि�भिभन्न काय�क्रम$रु संUालन गरिरनेछन् ।

उद्योग, वाक्षिणज्य र आपूर्षित�110. औद्योविगक के्षत्रको वि�कासमा जोJ दिदइ रोजगारी सिसज�ना गरिरनेछ । बाँकेको नौ�स्तामा

औद्योविगक क्षेत्रको पू�ा�धार विनमा�णको लाविग रु. ५ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । ठूला उद्योग$रु नेपालगन्जतफ� आकर्षिर्ष'त गनC नीवित सिलइ औद्योविगक श$रको रुपमा वि�कास गरिरने छ । संघीय सरकारबाट मोवितपूरमा स्थापना गन� लागेको औद्योविगक के्षत्रको लाविग प्रदेश सरकारले स$योग गनCछ ।

111. गाँउगाँउ स;म उद्योग धन्धा$रू वि�स्तार गन� प$ल गरिरनेछ । स्थानीय त$संग स$काय�मा एक स्थानीय त$ एक औद्योगीक ग्रामको सम्भा�ना अध्ययन गन� रु. 60 लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु।स्थानीयत$मा उद्यम वि�कासको लाविग रु. 1 करोJ 55 लाख वि�विनयोजन गरिरएको छ। Uार �टा उपम$ानगरपासिलका$रुमा घरेलु उत्पादन$रुको प्रदश�नी त&ा वि�क्री कक्ष स्थापना गन� रु. 60 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

112. औद्योविगक कोरिरJरको विनमा�ण गरी ठूला उद्योग$रूलाई आ�श्यक भौवितक पू�ा�धार पुर्‍याउनेछ । संघीय सरकारको समन्�यमा दाङ, परासी, बर्दिद'या र कविपल�स्तुमा औद्योविगक कोरिरJरको सम्भाव्यता अध्ययन गरिरनेछ।

14

113. लघु, घरेलु त&ा साना उद्योग$रू प्र��दध्न गरी औद्योविगकरणलाई टे�ा पुराइनेछ । यी के्षत्रमा मवि$ला$रुको संख्या, सविक्रयता र स$भाविगता बढाई सशक्तीकरण गद< अ&�पाज�नमा लाग्न सघाइनेछ । गरिर�ी विन�ारणको लाविग लघु उद्यम काय�क्रम र घरेलु त&ा साना उद्योग वि�कासका लाविग रु. 2 करोJ 40 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।सा&ै कृविर्ष �न र �न पैदा�रमा आधारिरत उद्योग स्थापनामा प्रोत्सा$न गरिरने छ ।

114. ढंुगा, बालु�ा र स्लेट खानी के्षत्रको सम्भा�ना अध्ययन गरिरने छ ।यसका लाविग रु. 60 लाख वि�विनयोजन गरेको छु।

115. प्रदेशस्तरमा खाद्यान्न, और्षधी, पे~ोसिलयम पदा&� लगायतका अत्या�श्यकीय �स्तुको संकटकालीन मौर्ज्यादातको वि�शेर्ष व्य�स्था गन�का लागी विJपो र गोदाम घरको व्य�स्थाको लाविग रकम वि�विनयोजन गरेको छु ।

116. खाद्य�स्तु गुणस्तर मापन प्रयोगशाला स्थापनाको लाविग रु. 2 करोJ 50 लाख वि�विनयोजन गरेको छु। स्थानीय त$संगको स$काय�मा विनयमिमत रुपमा बजार अनुगमन गरिरने छ ।

वन त�ा वातावरण117. दिदगो वि�कासको अ�धारणा बमोजिजम �न त&ा �ाता�रण संरक्षणमा जोJ दिदइनेछ ।

जगदिदशपुर तालके्षत्रमा Uरा अ�लोकन बहुउदेश्यीय भ�न र टा�र विनमा�ण त&ा जैवि�क वि�वि�धता अध्ययन पाक� स्थापना गन� रु. २ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु । गजेJी दानपुर तालको पू�ा�धार वि�कासको लाविग रु. 2 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

118. �नजन्य उत्पादन �ृदम्िध गरी जी�नस्तर उकास्न ध्यान दिदइनेछ । बाँके र दाङमा प्रदेशस्तरीय जJी�ुटी संकलन त&ा प्रशोधन केन्द्र स्थापनाका लाविग सम्भाव्यता अध्ययन गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । एक जिजल्ला एक जतिडवुटी खेती कायक्रमको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

119. �ाता�रण संरक्षणको अवितरिरक्त सिसUाइको लाविग उपयोग गन� स्थानीय त$को स$काय�मा एक गाउँ एक पोखरी तिनमाण अभिभयान संUालन गन� रु. 4 करोJ 36 लाख वि�विनयोजन गरेको छु । &प पोखरी विनमा�णका लाविग राष्~पवित Uुरे संरक्षण काय�क्रमसंग स$काय� समेत गरिरनेछ ।

120. �ाता�रण संरक्षणको लाविग सं�ेदनशील श$री जलाधार क्षेत्र संरक्षण, ताल तलैया त&ा सिसमसार के्षत्रको संरक्षण गरिरनेछ । यसको लाविग रु. 7 करोJ 20 लाख रकम वि�विनयोजन गरेको छु । सामुदामियक �नमा बैज्ञाविनक �न व्य�स्थापनको लाविग रु. 1 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

121. सबै जिजल्लामा जल�ायु अनुकुलन गाउँ योजना विनमा�णको लाविग रकमको व्य�स्था गरेको छु । जल�ायुले पारेको प्रभा� बारेमा पविन अध्ययन अनुसन्धान गरिरने छ ।

122. पवि$रो त&ा बाढीले पानC नोक्सान कम गन� ध्यान दिदइनेछ । आकस्तिस्मक पवि$रो व्य�स्थापन त&ा नदी खोला विनयन्त्रणको लाविग रु. 3 करोJ 60 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।ग्रामीण सJक$रुको भु-संरक्षणको लाविग रु. 2 करोJ 50 लाख र गल्छी, पवि$रो त&ा ख$रे रोक&ामको लाविग रु. 2 करोJ 40 लाख वि�विनयोजन गरेको छु । �ाता�रण संरक्षण र नदी कटानलाई कम गन� नदी विकनार संरक्षणको लाविग बाँस रोप्न े र नदी त&ा खोला विकनारा व्य�स्थापनको लाविग रु. 3 करोJ 50 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

123. बुट�ल र नेपालगन्जमा �नस्पवित उद्यान विनमा�णको लाविग रु. 3 करोJ र घोरा$ीको �ाह्रकुने द$ के्षत्रमा �हुउददे्श्यीय उद्यान विनमा�णको लाविग रु. 2 करोJ छुट्टयाइएको छु ।

15

124. विनकुन्ज क्षेत्रमा भइर$ने मान� र �न्यजन्तु बीUको द्वन्दध्लाई कम गद< लविगनेछ । यस प्रकारका द्वन्दध् व्य�स्थापनको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

गरिरबी तिनवारण125. पाँU �र्ष� भिभत्र यस प्रदेशको गरिरबीको दरलाई १० प्रवितशत भन्दा कममा ल्याइनेछ ।

समन्यामियक र समा�ेशी वि�कासको लाविग प्रदेशका वि�कासका काम$रु गरिरबी विन�ारण प्रवित परिरलभिक्षत हुनेछन् । यस प्रदेशका विपछविJएको के्षत्र र गरिरब परिर�ार$रुलाई लभिक्षत गरी १२ �टै जिजल्लाका सबैभन्दा पछाJी र$ेका ३५ गाउपासिलकामा मुख्यमन्त्री ग्रामीण तिवकास कायक्रम संUालन गन� रु. १७ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

126. समाबेशी र समन्यामियक वि�कासलाई प्रा&मिमकतामा राखिखएको छ । सुकु;�ासी मुक्त $सिलया, कमैया, कमलरी, दसिलत, &ारु, मुश्चिस्लम त&ा अवित विपछविJएको �ग� लगायत अवित गरीब परिर�ार$रुका लाविग आधुविनक एविककृत नमुना �स्ती काय�क्रमको व्य�स्था गरिरनेछ ।भूमिम$ीन नागरिरकका लाविग सुरभिक्षत बसो�ासको व्य�स्था गन� रु. ४ करोJ ५० लाख रकम वि�विनयोजन गरेको छु ।

127. सिशक्षा, स्�ास्थ्य र भौवितक पू�ा�धारका काम$रू पविन रोजगारी सिसज�ना गनC र गरिरबी विन�ारणतफ� परिरलभिक्षत गरिरनेछ । न्यून आय भएका जनता$रूलाई जीवि�कोपाज�नको लाविग सबै पासिलका$रूमा कृविर्षसँग स;बम्तिन्धत तासिलम$रू प्रदान गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

128. गरी�ी विन�ारण सूUना केन्द्र स्थापना र संUालनको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । यसबाट गरिरब घरपरिर�ारको तथ्याङ्क र यस स;बन्धमा संUासिलत काय�क्रम$रुको अभिभलेखीकरण गरिरनेछ । यस प्रदेशको गरिरबीको अ�स्थाबारे वि�श्लेर्षण र सूUना सवि$तको �ुलेदिटन प्रकासिशत गरिरनेछ ।

129. गरिरबीको रेखामुनी र$ेका जनता$रुको सीप वि�कास गन� रु. ५ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु । भूमिमवि$न विकसानलाई करार खेतीमा अनुदान दिदनको लाविग रु.१० करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । यसबाट खेत�ारी �ाझो र$ने अ�स्थामा उल्लेख्य सुधार आउने अपेक्षा राखेको छु ।

130. सीमान्तकृत वि�पन्न मवि$ला, मुक्त कमैया र कमलरी$रुलाई पशुपालनमा स$योग पुराइ जी�नस्तर सुधार गन� रु. २ करोJ वि�विनयोजन गरेको छु । लभिक्षत सिसमान्तकृत र लोपोन्मुख समुदायको लाविग सीप वि�कास तासिलम संUालन गन� रु. 1 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

131. वि�पन्न �ग�लाई सरकारी अस्पताल$रुमा तोविकएका रोग$रुको उपUार खU�को लाविग रु. 3 करोJ छुट्टयाएको छु।

आवास भवन र शहरी तिवकास

132. यस प्रदेशको प्रमुख आर्थि&'क केन्द्रको रूपमा वि�कास गन� भैर$�ा-बुट�ल, नेपालगंज-को$लपुर र घोरा$ी- तुलसीपुर के्षत्रमा एकीकृत श$री वि�कास काय�क्रम काया�न्�यन गरिरनेछ । यसको लाविग तीन म$ानगरीय वि�कास प्रामिधकरण गठनको लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

133. अव्य�श्चिस्थत बसोबासका समस्यालाई स्थानीय त$ र नेपाल सरकारसँग समन्�य गरी एक पटकका लाविग योजना बनाइ व्य�स्थापन गरिरनेछ । यसको लाविग प्रादेसिशक भूमिम आयोग स्थापना गरी काय� अमिघ बढाउन बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

16

134. प्रत्येक पासिलका$रुमा आ�श्यकताका आधारमा सभा$ल �ा सामुदामियक भ�न विनमा�ण गरिरनेछ । आगामी आर्थि&'क �र्ष� ७३ �टा गाँउपासिलकामा त्यस्ता भ�न$रु विनमा�ण गन� रु. ४३ करोJ ८० लाख वि�विनयोजन गरेको छु । उक्त रकम स;बम्तिन्धत पासिलका$रूलाई सशत� अनुदानको रूपमा उपलv गराइने छ । सा&ै, नेपालगन्ज र तुलसीपूर उपम$ानगरपासिलका, वि�ज�ुार, रोल्पा र सुन�ल नगरपासिलकामा सभा$ल विनमा�ण गन� समपुरक अनुदान उपलव्ध गराइनेछ ।

135. स�ै पासिलका$रु भिभत्र सुरभिक्षत छाना काय�क्रम संUालन गरी फुस �ा खरका छाना$रुलाई तीन �र्ष� भिभत्र जस्ताको छानाबाट प्रवितस्थापना गरिरनेछ । यस काय�मा स्थानीय सरकारसँग स$काय�मा गन� समपूरक अनुदान उपलv गराइनेछ ।

136. जुम्रीकाJा (ठूलोगाँउ) प्यूठान र भूम े रूकुम पू��मा एविककृत �स्ती वि�कास गन�को लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

यातायात व्यवस्थापन

137. स�ारी साधन दता�, नवि�करण, स�ारी Uालक अनुमती पत्र प्रदेश सरकार माफ� त संUालन गनC व्य�स्था मिमलाइनेछ । सJक दुघ�टना घटाउन सूUना प्रवि�मिधमा आधारिरत यातायात सूरक्षा प्रणाली लागू गन� अध्ययन गरिरनेछ ।

138. �ुट�ल -भैर$�ा, नेपालगन्ज -को$लपुर र घोरा$ी- तुलसीपूरमा वि�दु्यती �स से�ा सन्Uालनको सम्भाव्यता अध्ययन गरी से�ा प्रारम्भ गन� रु. ५ करोJ ५० लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । सा&ै, प्रदेश यातायात से�ा संUालन स;बन्धी सम्भाव्यता अध्ययन गरिरनेछ ।

सूचना र सञ्चार

139. वि�कास मैत्री संUार संUारमैत्री सरकारको मान्यता अनुरुप वि�दु्यतीय र छापा माध्यम$रुसंग स$काय� गरिरन े छ । लोकल्याणकारी सूUना प्र�ा$का व्य�स्था मिमलाइन े छ । यसका लाविग आ�श्यक बजेटको व्य�स्था गरेको छु ।

140. सूUना न ै ज्ञानको स्रोत र सूUना संUार प्रवि�मिधन ै वि�कासको आधारसिशला भएकोल े यस प्रदेशलाई सूUना संUार मैत्री प्रदेशका रुपमा वि�कास गरिरने छ । प्रवि�मिधको अत्यमिधक उपयोग गरी विJजिजटल प्रदेश बनाइनेछ । यसका लाविग यु�ा इश्चिन्जविनयर$रुको स$योग सिलई सूUना प्रणाली वि�कास गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

141. स्थानीय त$को स$काय�मा सूUना प्रवि�मिध पाक� विनमा�णको लाविग रु. १० करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

142. यस प्रदेशका 20 �टा स्थानमा टेसिलसेन्टर स्थापनको लाविग रु. 2 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु । प्रादेसिशक सूUना त&ा संUार प्रवितष्ठान स्थापना गरी नेपाल टेसिलभिभजनको को$लपुर प्रशारण केन्द्र र दाङ श्चिस्थत एफएम रेविJयोलाई प्रादेसिशक प्रशारण केन्द्रका रुपमा संUालन प्रकृया अमिघ बढाउन रु. 2 करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

143. प्रदेशस्तरमा तारयुक्त र तार रवि$त व्रोJव्याण्J पू�ा�धारको वि�कास र त्यसको विनयमन शुरु गरिरने छ ।

श्रम, रोजगारी र सीप तिवकास

17

144. श्रमिमक$रूको स्�ास्थ्य स;बन्धी सUेतना काय�क्रम, श्रमिमक$रूसंग अन्तरविक्रया र सुरभिक्षत श्रमको लाविग रेविJयो सिशक्षा काय�क्रमको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । रोजगारीको लाविग वि�देसिशनु पनC बाध्यतालाई विनमु�ल गरिरनेछ ।

145. प्रदेशस्तरमा काय�रत विनजामती त&ा अन्य से�ाका राष्ट्र से�क कम�Uारी$रुको क्षमता अभिभ�ृजिªका लाविग प्रदेशस्तरीय तासिलम केन्द्र संUालन आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

146. विकसान$रुलाई सीप वि�कास तासिलमको प्रदान गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । कैदी बन्दी$रुको आयआज�नको लाविग सीपवि�कास तासिलम संUालन गरिरने छ। यु�ा सीप वि�कास तासिलमको लाविग रु. १ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

147. वि�पन्न$रूलाई आयमुलक सीप वि�कास काय�क्रम संUालन गन� रु. १ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।“धिसपयुक्त मतिहला आत्मतिनभरमा पतिहला” भन्ने नारालाई मूत�रुप दिदन स्थानीय सरकारसँगको स$काय�मा $रेक �Jामा मवि$ला$रुका लाविग सीप वि�कास त&ा उद्यम प्रबद्�धन काय�क्रम संUालन गरिरनेछ ।

युवा त�ा खेलकुद148. यु�ाको भवि�ष्य सुन्दर बनाउन उनी$रुलाई खेलकुद, आयआज�न, सामाजिजक से�ाका काय�मा

संलग्न गराइनेछ । यु�ा दुव्य�सनी वि�रुदध्को सUेतना काय�क्रमको लाविग बजेटको व्य�स्था गरेको छु । लाग ु और्षध दुव्य�सनी पुनस्था�पना केन्द्र$रुलाई स$योग प्रदान गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । मादक पदा&�, ध्रुमपान, लागु और्षध से�न जस्ता दुव्य�सनबाट बUाउन स्कुल, कलेज, गैर सरकारी संस्था र स्थानीय त$$रूसँग स$काय� गरिरनेछ ।

149. यु�ा$रूको शसिक्तलाई प्रदेशको समृदम्िधमा उपयोग गरिरनेछ । प्रदेशस्तरमा यु�ा प्रवितभाको खोजी त&ा प्रोत्सा$न काय�क्रमको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु।

150. खेलकुदलाई प्र�द्व�न गन� प्रदेशका उत्कृष्ट खेलाJी$रुलाई प्रोत्सा$न गरिरन े छ । सा&ै, मुख्यमन्त्री रविनङ्ग सिशल्ड काय�क्रम संUालनको लाविग रु. 50 लाख छुट्टयाइएको छु ।

151. प्रादेसिशक स्तरमा खेलकुद पू�ा�धारको वि�कास गरी खेलकुदको व्य�सामियक वि�कास गरिरनेछ। प्रत्येक पाधिलका एक खेल मैदान विनमा�ण गद< जाने नीवित अनुरुप खेल मैदान विनमा�णको लाविग रु. ५५ करोJ ६० लाख वि�विनयोजन गरेको छु । उक्त रकम स्थानीय त$लाई सशत� अनुदानमा उपलv गराइनेछ ।

152. प्रदेश स्तरीय अन्तरा�खिष्~य रंगशाला विनमा�णको सम्भाव्यता अध्ययन गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । साझेदारीमा वि�भिभन्न खेल स;बदध् इन्डोर त&ा आउटJोरको संरUना विनमा�ण गन� रु. 1 करोJ 80 लाख बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । सा&ै बुट�लमा उजिजर सिस'$ रंगशाला र घोरा$ीमा नेत्रलाल अभागी रंगशाला विनमा�णका लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । लम$ीमा विक्रकेट रंगशाला विनमा�ण गन� समपुरक अनुदान छुट्याएको छु ।

मतिहला, बालवाधिलका, जेष्ठ नागरिरक र अपाङ्ग

153. मवि$ला, बालबासिलका, जेष्ठ नागरिरक, अस$ाय र अपाङ्ग$रूलाई प्रदेश सरकारले आ�श्यक स$योग उपलv गराउन े छ । यस के्षत्रमा काय�रत संस्था$रुको काय�क्रम$रुमा समन्�य र स$जीकरणको लाविग रु. 1 करोJ 25 लाख वि�विनयोजन गरेको छु। अपाङगता पुन�स्थापना केन्द्र$रुलाई स$योग प्रदान गन� रु. 1 करोJ वि�विनयोजन गरेको छु ।

18

154. भवि�ष्यका कण�धार बालबासिलकालाई राष्~भसिक्तप्रवित विनष्ठा र पढाइप्रवित मे$नत गनC बानी पान� बाल क्लब र बाल सन्जाल गठन गरी सUेतना फैलाउन स्थानीय सरकारलाई स$योग प्रदान गरिरनेछ । प्रदेश स्तरीय बाल स;मेलन आयोजना गरिरनेछ ।

155. स्थानीय त$सँग स$काय� गरी ८४ �र्ष� उमेर पुगेका बृदध्$रुलाई घरैमा स्�ास्थ्य से�ा पुर्‍याउने काय�को लाविग रु. १ करोJ ५० लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

156. प्रदेश स्तरीय मवि$ला त&ा बल�ासिलका रा$त त&ा पुन�रस्थापना काय�मा स$योग गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । मवि$ला सशसिक्तकरण त&ा क्षमता अभिभबृदम्िध काय�क्रम संUालन गन� र लैंविगक हि$'सा त&ा सामाजिजक कुरीवित वि�रुदध्को सUेतना काय�क्रमको लाविग समेत बजेट छुट्याएको छु ।

सरसफाई र सुन्दरता प्रवधन

157. यस प्रदेशलाई सफा र स्�स्थ प्रदेशको रूपमा वि�कास गरिरनेछ । फो$रको बैज्ञाविनक व्य�स्थापन, श$री सा��जविनक शौUालय विनमा�ण गरी श$रलाई वि�श्�स्तरमा नै सफा बनाउने सोU राखिखएको छ । गाँउ�स्तीका घर-घरमा शौUालय विनमा�ण गन� लगाई स्�च्छ प्रदेश, तन्दुरुस्त जनताको अ�धारणालाई साकार पारिरनेछ ।

158. खुला दिदसामुक्त घोर्षणा हुन बाँविक 3 जिजल्लामा शौUालय विनमा�ण अभिभयानलाई स$जीकरण गन� र खुला दिदसामुक्त भइसकेका जिजल्ला$रुमा पूण� सरसफाई तफ� लैजान रकम वि�विनयोजन गरेको छु । सफा �ाता�रण, स्�स्थ जी�न अभिभयानको लाविग पविन रकम वि�विनयोजन गरेको छु ।

159. यस प्रदेशमा भएको पू�� पश्चिश्Uम राजमाग�को सौन्दयoकरण गन� दु� ै तफ� वि�रु�ा रोप्न प्रवित वि�रु�ा १०० रुविपयाँ अनुदानका रुपमा स्थानीय पासिलका$रुलाई उपलv गराइने छ । त्यसरी रोपेको वि�रु�ा हुका�एपसिछ पासिलका$रुले &प अनुदान पाउने व्य�स्था मिमलाएको छु ।त्यसका लाविग रु. 1 करोJ 20 लाख वि�विनयोजन गरेको छु । त्यस्तै रुकुमकोटको कमल द$ संरक्षण त&ा सौन्दयoकरणको लाविग बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

160. श$री क्षेत्रको नकुवि$न े फो$रलाई उपयुक्त ल्याण्Jविफल्ड साइट खोजी व्य�श्चिस्थत गन� कुवि$ने फो$रबाट मल त&ा ग्याँस उत्पादन गन� स्थानीयलाई अभिभपे्ररिरत गरिरनेछ । श$री के्षत्रको सफाइको लाविग फो$रलाई मो$रमा बदल्न नगरपासिलका$रूलाई समपूरक अनुदान उपलv गराइनेछ ।

आवश्यक प्रशासतिनक संरचना तिनमाण र कानून तजुमा

161. प्रदेश सरकारले आफ्नो जिज;मे�ारी पूण� रुपले विन�ा�$ गन�को लाविग यसको प्रशासविनक संरUना विनमा�ण गनु�पनC खाँUो छ । नीवित त&ा काय�क्रम$रु र बजेटको काय�न्�यनको लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

162. प्रदेश लोक से�ा आयोग गठन, प्रदेश विनजामवित से�ा ऐन, विनयम त&ा पाठ्यक्रम विनमा�ण गरी केन्द्रबाट उपलv हुन नसकेको जनशसिक्तको लाविग खुल्ला प्रवितस्पधा�बाट पूर्षित' गरिरनेछ ।

19

163. प्रदेश कानून आयोग गठन भई कानून विनमा�ण काय� अगाविJ बढाइएको छ । कानून तजु�माको लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

164. भ्रष्टाUार विनयन्त्रण र सदाUारको प्र�द्�धन गद< सुशासन कायम गरिरनेछ । यसका लाविग आ�श्यक आUारसंवि$ता त&ा मापदण्J विनमा�ण गरी विनयमन र अनुगमन गन� आ�श्यक बजेट राखेको छु ।

165. कम�Uारीको योग्यता, सीप र अनुभ�लाई र$रका सा& काय� सम्पादनमा उपयोग गन� पे्ररणा, प्रोत्सा$न र प्रसिशक्षणमा ध्यान दिदने कुरा सरकारको नीवित काय�क्रममा उल्लेख गरिरसविकएको छ । सो$ी नीवितबाट विनदCसिशत भै यस प्रदेश सरकार अन्तरगत काय�रत कम�Uारी$रूलाई मापदण्J बनाइ सरकारी आ�ास सुवि�धा प्रदान गरिरनेछ ।

166. प्रदेश सरकारका लाविग आ�श्यक प्रशासविनक संरUना विनमा�णका लाविग संघीय सरकारबाट प्राप्त सशत� अनुदानमा नपुग हुने रकम स;बम्तिन्धत मन्त्रालयमा वि�विनयोजन गरेको छु ।

अध्ययन अनुसन्धान र योजना तजुमा

167. प्रदेशका वि�भिभन्न आर्थि&'क के्षत्र$रु वि�द्यमान अ�स्था, समस्या र समाधानका उपाय$रु पवि$Uानको लाविग अध्ययन अनुसन्धान गरी तथ्य र सूUनामा आधारिरत नीवित विनमा�ण र योजना तजु�मा गरिरनेछ । यसको लाविग आ�श्यक बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

168. वि�ज्ञान प्रवि�मिधको अमिधकतम उपयोग गरी जनताको जी�नस्तरमा सुधार ल्याउन कृविर्ष, पशुपालन, सिशक्षा, स्�ास्थ्य, पय�टन, विनमा�ण प्रवि�मिध आदिद क्षेत्रमा नवि�न प्रवि�मिध वि�कास गनC शैभिक्षक त&ा अनुसन्धान केन्द्र$रुलाई प्रोत्सावि$त गनC प्रणालीको शुरु�ात गरिरनेछ । प्रदेशको सामाजिजक क्षेत्रमा अनुसन्धान त&ा काय� संUालनलाई प्रोत्सा$न गन� बजेट वि�विनयोजन गरेको छु ।

169. प्रदेश स्तरको तथ्याङ्क संकलनका लाविग नीवित, कानून, संगठन संरUना सवि$तको प्रबन्ध गरिरनेछ । सूUना प्रवि�मिधमा आधारिरत भएर प्रदेशस्तरको समग्र प्रोफाइल बनाउने काय�को लाविग रु. १ करोJ बजेट वि�विनयोजन गरेको छु । तत्काल प्रदेशको सब ै पक्ष$रुको अध्ययन गन� Uावि$ने तथ्यांक वि�श्लेर्षणका लाविग आर्थि&'क मामिमला त&ा योजना मन्त्रालयमा र$ने तथ्यांक शाखालाई सुदृढ बनाइनेछ ।

170. प्रदेश सभा ससिU�ालयमा सं�ाद केन्द्र र प्रदेश सभा पुस्तकालयको स्थापना गन� आ�श्यक रकमको व्य�स्था गरेको छीु ।

आन्तरिरक शान्तिन्त सुरक्षा

171. वि�कास र समृदम्िधका लाविग दिदगो शान्विन्त र सुशासन आधारभूत शत� भएकोले आन्तरिरक सुरक्षा व्य�स्थालाई सुदृढ गन� प्रदेश प्र$री र प्रदेश अनुसन्धान ब्युरो स्थापना गरिरनेछ ।

172. आन्तरिरक सुरक्षालाई सुदृढ बनाउन संघीय सरकार मात$त यस प्रदेशमा र$ेका सबै सुरक्षा विनकायसँग समन्�य र स$काय� गरिरनेछ ।

तिवपत व्यवस्थापन

173. बाढी, पवि$रो, Jु�ान, खJेरी, आगलागी, $ा�ाहुरी, Jढेलो, शीतल$र, भुकम्प, म$ामारी आदिद जस्ता वि�भिभन्न प्रकारका प्राकृवितक प्रकोपबाट प्रभावि�त नागरिरक$रुलाई तत्काल रा$त

20

दिदन "प्रादेसिशक वि�पद ् व्य�स्थापन कोर्ष" स्थापना गरिरएको छ। सोको काय�वि�मिध बनाई प्रभा�कारी रूपमा संUालन गरिरनेछ ।यस कोर्षमा आगामी �र्ष� रु. ६ करोJ रकम &प गरिरनेछ ।

174. बढी जोखिखमयुक्त नदीी$रुमा पू�� सूUना प्राप्त गन� आधुविनक पू�� सूUना प्रणाली जJान गरिरनेछ ।यसको लाविग रु. १ करोJ ५० लाख रकम छुट्टयाएको छु ।

175. वि�पद व्य�स्थापन सामाग्री खरीद र भण्Jारणको लाविग रु. 1 करोJ 75 लाख वि�विनयोजन गरेको छु ।

माननीय सभामुख महोदय,

अब म बजेटको वि�विनयोजन र श्रोत व्य�स्थापनको अनुमान प्रस्तुत गद�छु ।

176. आगामी आर्थि&'क �र्ष�का नीवित काय�क्रम त&ा आयोजना काया�न्�यन गन� रु. २८ अब� ९ करोJ ३ लाख वि�विनयोजन गरेको छु । कुल वि�विनयोजनमध्ये Uालु खU� तफ� रु. ११ अ�� ४६ करोJ ५९ लाख २ $जार अ&ा�त कुल वि�विनयोजनको ४०. ८० प्रवितशत र पँूजीगत तफ� रु. १६ अ�� ६२ करोJ ४३ लाख ९८ $जार अ&ा�त कुल वि�विनयोजनको ५९.२० प्रवितशत वि�विनयोजन गरिरएको छ । कुल वि�विनयोजिजत रकममा संघीय सरकारबाट प्राप्त सशत� अनुदान रु. ९ अ�� ६७ करोJ ३ लाख समेत समा�ेश छ ।

177. आगामी आर्थि&'क �र्ष�का लाविग अनुमान गरिरएको खU� व्य$ोनC श्रोत मध्ये संघीय सरकारबाट प्राप्त हुने वि�त्तीय समानीकरण अनुदान रु. ६ अब� ८६ करोJ ९७ लाख, राजस्� बाँJफाँJ रु. ८ अब� ५५ करोJ ३ लाख सशत� अनुदान रु. ९ अब� ६७ करोJ ३ लाख, प्रदेशको आन्तरिरक राजस्� रु. २ अब� ४० करोJ र आ.�. २०७४/७५ को वि�विनयोजनबाट बUत हुने अनुमाविनत रकम रु. ६० करोJबाट व्य$ोरिरने अनुमान छ ।

माननीय सभामुख महोदय,

अब म राजस्� र कर प्रशासन स;बन्धी नीवित त&ा काय�क्रम प्रस्तुत गन� Uा$न्छु ।

178. प्रदेश कर त&ा गैरकर राजस्� स;बन्धी वि�धेयक र वि�त्त व्य�स्थापन वि�धेयक २०७५ प्रदेश सभा समक्ष पेश गरिर सविकएको छ । वि�त्त व्य�स्थापन वि�धेयकमा प्रदेश र स्थानीय त$को बीUमा हुने राजस्� बाँJफाँJको ढाँUा र दर प्रस्ता� गरेको छु ।

179. $ालस;म नेपाल सरकारल े लगाई आएको स�ारीसाधन कर, घरजग्गा रजिजष्~ेशन शुल्क, मनोरञ्जन कर लगायतका कर त&ा शुल्क$रु प्रदेशको क्षेत्रामिधकार भिभत्र पनC भएकोले आर्थि&'क �र्ष� २०७५/७६ देखिख प्रदेशले लगाउने प्रस्ता� गरेको छु ।

180. ३०० जना भन्दा बढी व्यसिक्तलाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिदने उत्पादनमूलक उद्योग स्थापना गन� �ा वि�स्तार गन�का लाविग जग्गा खरिरद गदा� लाग्ने रजिजष्~ेशन शुल्कको सिलखतमा पU$त्तर प्रवितशत छुट हुने व्य�स्था मिमलाएको छु ।

181. प्रदेश भिभत्र सूतo, गुJ्खा, पानपराग र मदिदराजन्य उद्योग बा$ेकका उत्पादनमूलक उद्योगले उद्योग स्थापना त&ा सञ्Uालन गन� उद्योगको नाममा खरिरद गनC जग्गाको सिलखत पारिरत गदा� लाग्ने रजिजष्~ेशन शुल्कमा पU$त्तर प्रवितशत छुट दिदने व्य�स्था मिमलाएको छु ।

21

182. पूण� अपाङ्गता भएका व्यसिक्त, दसिलत ए� ं विपछविJएका जाती भविन स्थानीय विनकायबाट प्रमाभिणत भएको सिसफारिरस �ा आमिधकारीक प्रमाणको आधारमा वितनी$रुको नाममा स्�ामिमत्� प्राप्त हुँदा आर्थि&'क ऐन बमोजिजम असुल गरिरने घरजग्गा रजिजष्~ेशन शुल्कमा पUास प्रवितशत छुट हुने व्य�स्थालाई विनरन्तरता दिदएको छु ।

183. भूमिमवि$न, मुक्त कमैया र मुक्त $सिलया परिर�ारले सहुसिलयत ऋण र अनुदान प्राप्त गरिर खरीद गरेको जग्गाको सिलखत पारिरत गदा� लाग्ने राजिजष्~ेशन शुल्क, से�ा शुल्क र रोक्का शुल्क पूण� रुपमा छुट दिदने व्य�स्थालाई विनरन्तरता दिदएको छु ।

184. सामुवि$क खेती योजना अन्तग�त कृविर्ष उत्पादन बढाउने उददे्श्यले व्यसिक्त$रु मिमली जग्गाको Uक्ला मिमलाई खेती गनC उद्योग खोली त्यस्तो उद्योगको नाममा सिलखत पारिरत गदा� लाग्ने रजिजष्~ेशन शुल्कमा पU$त्तर प्रवितशत छुट हुने व्य�स्था मिमलाएको छु ।

185. जलवि�दु्यत, उद्योग, सिUयाखेती, कविफ खेती, कपास खेती, पुष्प व्य�साय, तरकारी खेती, पशुपंक्षी पालन, अलैUी खेती, जJीबुटी खेती ए� ं फलफूल उद्योगको नाममा खरीद गनC जग्गाको सिलखत पारिरत गदा� लाग्न े रजिजष्~ेशन शुल्कमा पU$त्तर प्रवितशत छुट दिदन े व्य�स्था मिमलाएको छु ।

186. प्रदेशमा उपलv श्रोत साधनको परिरUालन गरी आन्तरिरक श्रोत �ृदम्िध गन� अपनाउन ु पनC उपाय$रु स;बन्धमा सुझा� दिदन वि�ज्ञ$रुको काय�दल गठन गरिरनेछ । त्यसको सुझा�का आधारमा प्रदेशको आन्तरिरक श्रोत बढाई प्रदेशलाई आत्मविनभ�र �नाउँदै लविगनेछ ।

187. प्रदेश सरकारले स्थानीय त$सँग राजस्� बाँJफाँJको आधारमा प्राप्त गनC स�ारी साधन करको ६० प्रवितशतले हुने रकम, घर जग्गा रजिजष्~ेसन शुल्क, प्राकृवितक स्रोत शुल्क, पय�टन शुल्क, वि�ज्ञापन कर र मनोरञ्जन करको ४० प्रवितशतले हुन े रकम, संघ, प्रदेश र स्थानीय त$को बीUमा हुन े �न र खानीको रोयल्टी बापतको आय मध्य े प्रदेश सरकारलाई प्राप्त हुन े २५ प्रवितशतले हुने रकम र प्रदेश सरकारलाई प्राप्त हुने से�ा, शुल्क, दण्J, जरिर�ाना समेतको ज;मा रकम रु. २ अब� ४० करोJ प्रदेशको आन्तरिरक राजस्� संकलन हुने अनुमान गरेको छु ।

माननीय सभामुख महोदय,

188. प्रदेश सरकार २०७४ फागुन मवि$नामा गठन भएको र Uाल ु आ.�. २०७४/७५ को बजेट २०७४ Uैत्र ३१ गते पेश भएको हँुदा उक्त बजेट अझै काया�न्�यनको अ�स्था मै र$ेको छ । २०७५ जेठ १५ गते स;म बजेट काया�न्�यनबाट भएको प्रगवित वि��रण प्रदेश सभा समक्ष आजै पेश गरेको छु ।

माननीय सभामुख महोदय,

189. बजेटको उददे्श्य, प्रा&मिमकता, वि�शेर्षता, वि�विनयोजन, श्रोतको प्रबन्ध र वि�कास काय�क्रम$रुको रुपरेखाबारे मैले यस गरिरमामय सदन समक्ष सिसलसिसले�ार रुपमा प्रस्तुत गरेँ।अ� म काया�न्�यनको प्रबन्ध�ारेमा कुरा राख्न Uा$न्छु।

190. प्रदेश प्राकृवितक र मान� श्रोतले धनी छ । तर $ाम्रो जी�न स;माविनत, सुखी र खुशी भएको अ�स्था छैन । त्यसैल े $ामील े कJा मे$नत गन� जरुरी छ । $ाम्रो सोंUमा समझदारी र काया�न्�यनमा स$काय�को संस्कार जरुरी छ । $रेक वि�र्षयलाई आत्मपरक भएर दिटप्पणी गनC आदतल े $ाम्रा राम्रा नीवित काय�क्रम प्रवित पविन वि�श्�ास बढन सकेको छैन।समाजको यो

22

मनोवि�ज्ञान लाई सिUन्न, सिUन� र $ाम्रो असल प्रयत्नलाई समाजमा स्थाविपत गन� अ� $ामी सबै संकल्प र प्रणका सा& अमिघ बढन जरुरी छ।$ामी सुन्दर भवि�ष्य विनमा�ण गनC �ाUा गद< जनताको अभिभमतले वि�जय भएर यो जिज;मेबारीमा आएका $ौं । यो समय नयाँ ईवित$ास रUना गनC समय $ो । $ाम्रो काय�कालको अवि�धमा असल काय� गर े मात्र $ामी समाजमा असल सिUनारी बनाउन सक्ने छौ । $ाम्रो समान सोंU, अठोट र सामुवि$क प्रयत्नले मात्र $ामी प्रदेशको मु$ार बदल्न सक्छौ । त्यसैले अ� $ाम्रो तन,मन र तत्परता प्रदेश विनमा�णमा केजिन्द्रत हुने समय शुरु भएको छ ।

191. वि�कासको व्य�स्थापन सरकारको नेतृत्�मा हुन पद�छ भन्ने वि�श्� व्यापी मान्यता $ो।वि�कास प्रकृयामा सरकारको नेतृत्� र स;बदध् पक्षको साझेदारीता र स्�ामिमत्�लाई सस;मान ग्र$ण गनु� पद�छ भन्ने कुरामा म स्पष्ट छु । यसलाई व्य�$ारमा उतान� प्रदेशभर वि�कास विनमा�णमा संलग्न गैर सरकारी संस्था, स$कारी$रु, समुदाय त&ा समु$$रुलाई स;बदध् स्थानीय सरकारको समन्�यमा काम गन� प्रदेश सरकारले विनरन्तर रुपमा स्थानीय सरकारलाई घUघच्याई र$ने छ ।

192. नेपाल सरकारको अनुमवितमा प्रदेश सरकारले स$काय� गनC विद्वपक्षीय त&ा बहुपक्षीय दाता �ा अन्तरराखिष्~य गैर सरकारी संघ संस्था$रुलाई पविन सरकारको नेतृत्�मा उनी$रुको साझेदारीता र$ने गरी परिरUालन हुने व्य�स्था गरिरने छ । यसरी सरकारले वि�कास प्रकृयामा नेतृत्� गदा� समन्�य र अनुगमन प्रणालीलाई प्रभा�कारी बनाइने छ ।

193. कामको वि�र्षय, उक्त वि�र्षय सम्पादन गन� लाग्ने समय र जिज;मे�ार व्यसिक्त$रु (Task-Time-Team) को विकटानी सा& काया�न्�यन योजना बनाई बजेट काया�न्�यन गरिरन े छ।सो$ी आधारमा समन्�य र अनुगमन प्रकृया स्�Uासिलत हुने छ।समय�दध् समिमक्षा�ाट काय�क्रमलाई प्रभा�कारी बनाउन जोJ दिदइने छ ।

194. $रेक वि�र्षयको समस्यामा केजिन्द्रत भएर समाधान खोर्ज्याने $ाम्रो मानसिसकतालाई परिर�त�न गरी संभा�ना पवि$ल्याएर समृदम्िधमा लाग्ने बानी पान� जरुरी छ।त्यसैले सम्पूण� सरकारी संयन्त्र अ� नयाँ सोंU र शैली�ाट काय�सम्पादनमा लाग्ने कुरा यस सदनलाई अ�गत गराउन Uा$न्छु ।

195. विनजी क्षेत्रको संलग्नता वि�ना भौवितक पू�ा�धारका संरUना$रुको विनमा�ण सम्भब छैन।पया�प्त बजेट दिदन नसक्ने सरकारको कमजोरी र समयमा सम्पन्न गन� नसक्ने विनमा�ण व्य�सायीको कामले गदा� प्राय: विनमा�ण काय� प्रवित आम शंका र उपेक्षा भा� पैदा भएको छ।यस प्रवित पविन सजग र$दै प्रदेश सरकारल े छनोट गनC आयोजना बढीमा ३ �र्ष�मा पुराहुन े गरी मापदण्J बनाइने छ। उक्त मापदण्J काया�न्�यनमा विनमा�ण व्य�सायीको समेत स$योग प्राप्त हुने कुरामा म वि�श्�स्त छु ।

196. भौवितक पू�ा�धार वि�कास गरेर सिस'गो प्रदेशलाई सुन्दर,सुरभिक्षत र सुवि�धाजनक बनाउन, स�ै नागरिरकलाई स्�ास्थ्य र सिशक्षादध्ारा योग्य, सिशष्ट र सभ्य बनाउन, प्रकृवित र संस्कृवितको सु�ासलाई फैलाउन र कम्ति;तमा अवि$लेको $राभरा �नपाखा र खोलानाला भावि� पुस्तालाई जस्ताको तस्तै उप$ार सुम्पने गरी राजनीवितक नेतृत्� र कम�Uारी �ग� दृढताका सा& तल्लीन हुन जरुरी छ।यस अभिभयानमा सा&, स$योग र वि�श्�ास दिदन म समुदाय, स$कारी, विनजी क्षेत्र लगायत समाजका स�ै पक्षलाई आह्�ान गद�छु ।

197. सरकारी प्रकृयाको झञ्झटले से�ाग्रा$ी विनरास बन्ने अ�स्था आउन मैले दिदने छैन।जनताका लाविग प्रदेश सरकार, स्थानीय सरकार भन्दा अली पर र संघीय सरकार भन्दा अली ओरको श्चिस्थवितमा र$ेको छ।त्यसैले यसको भूमिमका रणनीवितक छ।स्थानीय सरकार र संघीय सरकारसंग

23

स$अस्तिस्तत्�,स$कारिरता र समन्�यको सूत्रदध्ारा स;$ाल्ने, सघाउन े र सह्राउन े भूमिमकामा प्रदेश सरकार सदैब विक्रयासिशल हुने छ ।

198. यस बजेटको काया�न्�यनबाट प्रदेश सरकारको संगठन संरUना विनमा�ण भई जनशसिक्त व्य�स्थापन हुने, कानून विनमा�ण प्रविक्रयाल े गवित सिलने, प्रदेशका रणनीवितक म$त्�का आयोजना$रु काया�न्�यन हुने, आर्थि&'क के्षत्र गवितसिशल हुने, सामाजिजक न्यायको अनुभूवित हुने र समा�ेशी वि�कासले आकार सिलने लगायतका परिरलभिक्षत उददे्श्य $ासिसल गद< स;�ृदध् प्रदेश खुशी जनताको लक्ष्य $ासिसल गन� सघाउ पुग्ने वि�श्�ास सिलएको छु ।

माननीय सभामुख महोदय

199. यो बजेट विनमा�णमा माननीय प्रदेश प्रमुखर्ज्यायूबाट प्राप्त माग�दश�न र सुझा�का लाविग कृतज्ञता व्यक्त गद�छु।यसै गरी प्रदेश सभाका माननीय सभामुख, उपसभामुख र माननीय सदस्य$रु, प्रदेश सरकारका प्रमुख ससिU� लगायत सब ै कम�Uारी$रु, प्रदेश योजना आयोग, वि�भिभन्न राजनीवितक दलका नेता$रु, समाजका प्रवितखिष्ठत व्यसिक्त$रु, विनजी क्षेत्रका उद्यमी व्य�सायी$रु,संUार क्षेत्र लगायत समाजका स� ै पक्षबाट प्राप्त स$योगको सह्रा$ना गद< धन्य�ाद दिदन Uा$न्छु । यसरी नै बजेट काया�न्�यनमा स;बदध् सबै पक्षको स$योग प्राप्त हुने अपेक्षा गद< बजेट �क्तव्य य$ीं अन्त गद�छु।

धन्य�ाद !!!

24